BİLİMSEL BİR MAKALE NASIL

1

BİLİMSEL BİR MAKALE NASIL YAZILIR?YAZILIR?

IIKısa ders

A. M. Celâl Şengör

İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü

Kısa Dersler Serisi I

© İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü 2006

2

Bi bili lBir bilimsel makale niçinmakale niçin

l ?yazılır?y

3

Bilimsel makale, yazarının bildiği i d ğbildiğine inandığı ve

başkalarının bilmediğinibaşkalarının bilmediğini sandığı bilimsel bir haberi bilimsandığı bilimsel bir haberi bilim dünyasına iletmek için yazılır.y ç y

Bilimsel makale ile bildirilmek istenen bilimsel 4

1. Bir süreci veya bir nesnenin niteliğini

haberler ne türdür?Fikir makaleleri-a

açıklayabilecek yeni bir varsayım

2. Bir süreci veya bir nesnenin niteliğinin açıklanmasına yardımcı olabilecek yeni bir

Veri makaleleri

akal

eler

i

açıklanmasına yardımcı olabilecek yeni bir gözlem

3. Yeni bir yöntemYöntem makalelerienili

k m

a

4. Mevcut varsayımların,gözlemlerin, yöntemlerin veya bunların herhangi bir birleşiminin yeni bir sentezi

Fikir makaleleri-b

nlem

e al

eler

iYe

5. Başka bir bilimcinin verdiği bir haberde görülen ve haberin doğruluğunu naksedecek yanlış ve/veya eksiklik

Tartışma makaleleri

du d

üzen

mak

a

eksiklik

6. Bilimsel bir konu hakkında ortalıkta dolaşan fikir ve gözlemleri derleyerek bahis konusu konuyu daha Derleme makaleleri

Mev

cud

kolay anlaşılır ve tartışılabilir hale getirmek

Yukarıda belirtilen altı tür makalenin yanında bir de fen bilimlerindeartık pek yaygın kullanılmayan kitap tanıtma yazıları vardır. Bunlar

5

sosyal bilimlerde bilimsel iletişim araçları olarak hâlâ önemlerini korumaktadırlar. Kitap tanıtma yazıları da iki türe ayrılır:

1 Kısa tanıtım yazıları (book review)1. Kısa tanıtım yazıları (book review)

2. Etraflı tanıtım ve tanıtım çevresinde kitabın ele aldığı konuda kitabın içeriği ile karşılıklı tartışma içeren uzun tanıtım yazıları (essayiçeriği ile karşılıklı tartışma içeren uzun tanıtım yazıları (essay review)

Bunlardan birinci tür özgün bilimsel katkıdan sayılmaz; değeri İpedagojiktir. İkinci tür ise kendi başına bir makale kabul edilir.

Özellikle essay review türü uzun tanıtma yazılarının fen bilimlerinde artık pek kullanılmamasının nedeni fen bilimlerinde ana iletişimartık pek kullanılmamasının nedeni, fen bilimlerinde ana iletişim aracının kitaptan (monografiler, ders kitapları vs), makaleye geçmiş olmasıdır. Sosyal bilimlerde hâlâ ana iletişim aracı kitaptır.

6

Bir essay review’ın ilk sahifesi (American Journal of Science’tan)

Bir book review (EOS’tan)

İ

7

Artık pek azalmış olan nekrolojiler (İng.=memorials, Alm. Nachrufe) de bilimsel makaleden sayılmalıdır, zira her nekroloji aslında bilim tarihine bir katkıdır.

İdeal olarak nekroloji, ölmüş bir bilim insanının yaşamını bilimsel katkılarını öne çıkararak anlatan bir biyografidir. Bir nekroloji yazılırken dikk t dil i k h l ü t didikkat edilmesi gereken hususlar, üç tanedir:

1) Bilim insanının üzerinde etkiyen faktörler (niçin bilim insanı oldu, nerede hangi ekolde kimin yanında yetişti nerede kimlerle çalıştınerede, hangi ekolde, kimin yanında yetişti, nerede, kimlerle çalıştı, öğrencileri kimdi vb)

2) Bilim insanının mesleğe girdiği zaman onun katkı yaptığı bilimin ) ğ g ğ y p ğdünyadaki durumu neydi?

3) Bilim insanı öldükten sonra, çalıştığı bilim dalında kendisinin katkıları d ği iklikl ld ?sonucu ne değişiklikler oldu?

Bir nekroloji örneği8

Proceedings of the Geological Society ofGeological Society of America 1997

Bir makalenin hazırlanma evreleri

0 Araştırma (bu makale hazırlanma evresinin bir parçası değildir ama makale

9

0. Araştırma (bu makale hazırlanma evresinin bir parçası değildir, ama makale yazabilmek için birinci derecede öneme sahip bir süreçtir; araştırmayapmayan makale yazamaz ve yazmamalıdır).

1. Makalenin hangi soruna çözüm sunacağının tesbiti

2. Makalenin 1. Maddedeki seçime göre planlanması

3. Literatürün toplanması

4. (Varsa) Şekillerin çizilmesi

5. Metnin yazılması

6. Bibliyografyanın hazırlanmasıy g y

7. Makalenin yayımlanacağı yere (dergi kitap vb) gönderilmesi (yayımlanacak yer seçimi genellikle 1. ve 2. evrelerde yapılır)

8. Hakemlerin eleştirilerine cevap verilerek nihai takdimin yapılması

0. Araştırma (bu makale hazırlanma evresinin bir parçası değildir, ama makale yazabilmek için birinci derecede öneme sahip bir süreçtir;

10

y ç p ç ;araştırmayapmayan makale yazamaz ve yazmamalıdır).

Her araştırma bir «problemin» tesbitiyle başlar Araştırıcı tesbit ettiğiHer araştırma bir «problemin» tesbitiyle başlar. Araştırıcı tesbit ettiği problemin tamamını veya bir kısmını çözmeye niyetlenir ve bu konuda çalışmaya başlar. Çözmeye niyetlendiği kısım çözülünce bilim dünyasına duyurulacak bir «haberi» olmuş olurduyurulacak bir «haberi» olmuş olur.

İşte bu noktada araştırıcı haberi hangi araçla (sözlü tebliğ, poster, makale, kit b) d ğ k i Gü ü ü f bili l i d b lliklkitap vb) duyuracağına karar verir. Günümüz fen bilimlerinde bu genellikle öncelikle bir tebliğ özünün (=abstract) yazılıp tebliğin verilmesi ve bununla eşzamanlı olarak veya hemen ardından bir makalenin (=paper) yazılması olarak tecellî eder.

Seçilecek haber iletme aracı araştırmanın ve/veya sonuçların karakterine ç ş y çbağlıdır.

Ne tür sonuçların makaleyle bildirilmesi uygundur?

11

Aslında her türlü sonuç bir makaleye konu olabilir. Ancak kalıcı gözlem raporlarını oluşturan uzun, bol şekilli tasvir gerektiren sonuçlarınmakale yerine bağımsız monografiler halinde yayımlanması daha uygundurmakale yerine bağımsız monografiler halinde yayımlanması daha uygundur.

Örneğin bir bölgenin veya büyük boyutlu bir yapı veya yapı ailesinin jeolojisinin anlatıldığı veya bol parçalı bir omurgalı fosilinin veya fosil grubunun tanıtıldığı sonuçlar bilimsel bir makalenin çapını aşarlar. Bunlar mutlaka bağımsız monografiler olarak yayımlanmalıdır.

Dü d b ğ fi l k l l k kt B lDünyada bağımsız monografi yayımlayan kuruluşlar pek çoktur. Bunların bazıları bazı konularda ihtisaslaşmışlardır da. Sonuçlarını monografi halinde yayımlamak isteyen bir araştırıcı bu tür yayınları yapan kuruluşları zaten biliyordur. Bilmiyorsa, kendisine benzer konularda çalışan meslekdaşlarından veya jeoloji konusunda mütehassıs kütüphanecilerden öğrenebilir.

Genel jeoloji konusunda dünyada en geniş dağıtıma sahip monografi serileri şu süreli yayınlardır:

12

Geological Society of London, Memoirs

S iété Gé l i d F Mé iSociété Géologique de France, Mémoires

Geological Society of America, Special Papers (yumuşak kapaklı) ve Memoirs (sert kapaklı)

Bunlar dışında da dağıtımları daha kısıtlı pek çok monografi yayımlayan süreli yayın vardır. Örneğin, paleontoloji için The Natural History Museum (London; eski British Museum (Natural History)) Muséum National d’Histoire Naturelle(Natural History)), Muséum National d’Histoire Naturelle (Paris), Senckenberg (Frankfurt-am-Main) gibi müzelerin süreli yayınları sık sık tercih edilmektedir. Bu yayınlar ISC’desüreli yayınları sık sık tercih edilmektedir. Bu yayınlar ISC de olmadıkları halde son derece saygındırlar.

Bir makale yazılmaya karar verildikten sonra ise yapılacak iş, makalenin planlanmasıdır

13

makalenin planlanmasıdır.

Makalenizi planlarken şu altın kuralı asla unutmayınız:

Makale başına tek bir fikir düşmelidir! Bu makalenizin kısa açık veMakale başına tek bir fikir düşmelidir! Bu, makalenizin kısa, açık ve kolay anlaşılır olmasını sağlar. Bu kural fikir makalelerinde olduğu kadar veri makalelerinde de geçerlidir.

Bir veri makalesi tek bir fikri destekleyen veya nakseden veri veya veri grubunu içermelidir.

Makalenizi seçtiğiniz fikirle ilgisiz malzemeyle asla doldurmayınız. Bu, okuyucunun dikkatini dağıtır, makaleyi gereksiz uzatır ve etkisini azaltır.

Makalede ne kadar çok bildiğinizi değil bahis konusu problemi çözüpMakalede ne kadar çok bildiğinizi değil, bahis konusu problemi çözüp çözemediğinizi göstermektir amacınız. Gereksiz bilgiçlik, editörü, hakemleri ve okuyucuyu (haklı olarak) sinirlendirebilir.

3. Literatürün toplanması

Makalenizi yazmaya başlamadan önce yapılacak ilk iş

14

Makalenizi yazmaya başlamadan önce yapılacak ilk iş makalede kullanacağınızı sandığınız literatürü toplamaktır. Makaleyi yazarken kullanacağınız literatür elinizin altında olmalıdır. Zaten araştırmanızı yaparken makalenizde kullanacağınız literatürün çoğunu toplamışsınızdır. Makaleyi yazmaya başlamadan gerisini de mutlaka tamamlayınızyazmaya başlamadan gerisini de mutlaka tamamlayınız.

Makalenizde kullanacağınız literatür iki kısımdan oluşur:

1. Problemi vaz etmek için gerekli literatür:

Bunun türü eldeki probleme göre yeni yayımlanmış p g y y y şmakalelerden, konunuzun tâ 19. hattâ 18. yüzyılda yayımlanmış olan klâsiklerine kadar değişebilir.

15

Makalenize başlarken kullanacağınız bu tür literatürün iki faydası vardır:faydası vardır:

a) Okuyucunuz genellikle sizin konunuza yakın bir araştırıcı olduğu için konunun klâsikleşmiş literatürünü bilecektirolduğu için, konunun klâsikleşmiş literatürünü bilecektir. Buna atıf yapılması okuyucunun hızla makalenizin konusu olan problemin ne olduğunu anlamasına yarayacaktır.p ğ y y

Klâsik literatüre atıf yapılması hem editöre, hem hakemlere hem de okuyucunuza sizin konunuza derindenhakemlere, hem de okuyucunuza sizin konunuza derinden hâkim olduğunuzu göstererek onlara güven verecektir.

Örnek:16

Yeni klâsiklere atıf:

1. Hsü 1977

2. Hsü et al. 19771977

Örnek:17

Eski klâsiklere atıf:

1. Suess (1901)( )

28. Von Humboldt (1848)(1848)

b) Konunuzu işlerken gerekli olan literatür.18

Bu makalenin türüne göre çok çeşitli literatür türleri içerebilir. Meselâ, sizden önce aynı konuda yapılmış çalışmalar, kullandığınız verinin, yöntemlerin veya kontrol etmekte oduğunuz varsayımın kaynakları, yaptığınız benzetmeye d l k kl h i tik bi d ldayanan yorumların kaynakları, heuristik bir model öneriyorsanız bunun (varsa) referansları ve/veya ilham kaynaklarıkaynakları....

Literatür kullanımında en dikkat edeceğiniz husus gerekliliteratürü vermektir Ne az ne çok!literatürü vermektir. Ne az ne çok!

Örneğin sizden önce aynı konuda çalışmış herkesin her yazdığına atıf yapmak zorunda değilsiniz Öyle yaparsanız buyazdığına atıf yapmak zorunda değilsiniz. Öyle yaparsanız bu, konunuzun gelişimini anlamadığınızı gösterir.

Muhteşem bi kötü 62 sahifelik

19

bir kötü örnek!

62 sahifelik literatür listesi!

İyi örnek!

20

y

Yanlızca problemin ortaya p yçıkışıyla ilgili önceki literatür.

Literatüre egemen olmanın, muntazaman kendi konunuzdaki yenilikleri izlemenin yanında önemli bir yöntemi, meslek

21

yaşamınızın başından itibaren kendinize, mesleğinizin seçtiğiniz ihtisas dalının klâsiklerinden ve ilgilendiğiniz konuların önemli makale ve kitaplarından oluşan bir el kitaplığı (=Handbibliothek)makale ve kitaplarından oluşan bir el kitaplığı (=Handbibliothek) oluşturmaktır.

El kit l ğ d kit l k / böl l ö k l lEl kitaplığınızda kitaplar konu ve/veya bölgelere göre, makaleler de aynı şekilde, bu iş için hazırlanmış karton kutulara gruplanarak dizilmeli ve bunlar çalıştığınız yerde her an elgruplanarak dizilmeli ve bunlar çalıştığınız yerde her an el altında bulunmalıdır. Günümüzde, makalelerin taranarak bilgisayarlarda depolanması da mümkün hale gelmiştir. Benim kişisel tecrübem her an göz önünde bulunan bir el kitaplığının kişiye hem ilham vermede hem bazı noktaları hatırlatmada her aman daha ararl old ğ d rzaman daha yararlı olduğudur.

Makale planlamasının en kolay bir şekilde yürütülebileceği yöntem öncelikle makalenin şekil gerektirip gerektirmediğine karar vermektir.

22

makalenin şekil gerektirip gerektirmediğine karar vermektir.

Jeolojide şekil gerektirmeyecek makale türleri yok denecek kadar az olduğu için, yazacağımız makalenin şekil gerektirdiğini farzederek işe başlayalım.

Şekilli olacak bir makalenin planlanmasında ilk iş, gerekli şekilleri tespit etmektir.

Tesbit işi bittikten sonra makale kabaca planlanmalı ve metin oluşturulmadan önce şekiller çizilip bitirilmelidir. Bunun iki temel yararı vardır:vardır:

1. Şekiller hazır olduğu takdirde, makalenin yazılması şekillerin tasviri etrafında olacağı için büyük ölçüde kolaylaşmış olur.ğ y y

2. John Dewey kuralı: Eğer çizemiyorsan, çizmeğe çalıştığın şey mümkün değildir («If you cannot draw it, it does not happen»).

Şekillerin hazırlanmasında uyulması gereken kurallar:

23

1. Şekiller yalnızca makale içerisinde anlatılan kavramları veya tasvir edilen nesneleri göstermeye yönelik minimalist bir

hi l l d l Bi diğ d ği l k i hi biyapıya sahip olmalıdırlar. Bir diğer değişle gereksiz hiçbir şey şekilde yer almamalıdır.

2 Yalnızca makalenin özüne (yani abstract’ına) şekillerine ve2. Yalnızca makalenin özüne (yani abstract’ına), şekillerine ve sonuçlarına bakan bir okuyucu makalenin konusu, esas iddia temeli ve vardığı netice hakkında sağlam bir fikir ğ ğedinebilmelidir.

Unutmayınız, makalenizi genellikle yalnızca makalenin konusunda çalışanlar okuyacak, diğer tüm okuyucular sadece gözden geçireceklerdir (=skimming). Makaleyi yalnızca gözden geçirecek okuyucuya şekilleriniz yardımcı olmalıdırgözden geçirecek okuyucuya şekilleriniz yardımcı olmalıdır.

3. Şekillerinizde yer alan her şey kolayca görülebilmelidir. Okunamayacak kadar küçük harfler seçilemeyecek kadar karmaşık veya kötü basılmış

24

kadar küçük harfler, seçilemeyecek kadar karmaşık veya kötü basılmış sürşarjlar, şeklinizi tamamen yararsız hale getirir. Hiçbir kaliteli dergi yararsız unsur içeren bir şekli basmaz; hiçbir editör böyle şekiller içeren bi k l i k b l Gü l h l k l k bil kill ibir makaleyi kabul etmez. Güzel hazırlanmış, kolay okunabilen şekillerin okuyucu (ve editörler ve hakemler) üzerinde olumlu psikolojik etki yapacağını unutmayınız.

4. Makalenizde geçen tüm coğrafi isimler mutlaka en az bir şeklinizde yer almalıdır. Okuyucunun makalenizi okurken elinde makalenizden başka hi bi b k ğ l ğ f d k kli i i h lhiçbir başvuru kaynağı olmayacağını farz ederek şeklinizi hazırlayınız.

5. Olabildiğince fotoğraf kullanmaktan kaçınınız. Mutlaka fotoğraf gerekliyse bunu imkân nisbetinde çift bastırıp bir nüsha üzerinde uygungerekliyse, bunu imkân nisbetinde çift bastırıp, bir nüsha üzerinde uygun renkli (siyah, beyaz vb) çizgiler ve oklarla, hattâ harflerle vurgulamak istediğiniz şeyi kesin olarak belirtiniz. Aynı şey sismik kesitler ve benzeri imajlar için de geçerlidirimajlar için de geçerlidir.

6. Dergiler günümüzde katlanır haritalar ve/veya levhalar basmaktan kaçınırlar Bunun nedeni tamamen ekonomiktir zira katlama işlemi hâlâ

25

kaçınırlar. Bunun nedeni tamamen ekonomiktir, zira katlama işlemi hâlâ dünyanın her yerinde elle yapılmaktadır. Katlanır haritalar ve/veya tablolar kullanmaktan kaçınınız.

Pek çok dergi bu tür şekilleri ve büyük tabloları veri bankalarında depolamayı teklif eder. Mümkün olduğunca bundan kaçınınız. Günümüzün çok gelişmiş elektronik teknolojisine rağmen, pek az okuyucu makaleniziçok gelişmiş elektronik teknolojisine rağmen, pek az okuyucu makalenizi okurken ayrıca elektronik olarak depolanmış veri bankalarına müracaat etmektedir. Bu tür «ekler» makalenizin okunurluğunu ve dolayısıyla etkisini (impact) azaltır(impact) azaltır.

7. Şekillerinizi mutlaka seçmiş olduğunuz derginin formatına göre hazırlayınız ve çizip bitirdikten sonra mutlaka basılacağını sandığınız y ç p ğ ğboyuta indirip en az bir kez gözden geçiriniz. Nihaî halinde, hiçbir çizgi kopmamalıdır; hiçbir sürşarj bir diğeriyle karışmamalıdır; hiçbir harf 1,5 mm’den ufak görülmemelidirmm den ufak görülmemelidir.

26

Sürşarjlar hakkında önemli not

Günümüzün ileri bilgisayar teknolojisineGünümüzün ileri bilgisayar teknolojisine rağmen, gri sürşarjların koyu tonları baskı esnasında sık sık ya siyah çıkmakta veya aralarındaki farklılıklar görülemeyecek hale g ygelmektedir. Bu da şeklinizin sizin kabahatiniz olmadan yararsız bir halde basılmasına nedenolmadan yararsız bir halde basılmasına neden olabilir. Bu nedenle gri sürşarjların birden fazla koyu tonunun kullanılmasından sakınınızkoyu tonunun kullanılmasından sakınınız.

27

Annual Review of Earth and Planetary Sciences

Yin, A. and Harrison, M., editörler, The Tectonic y

c. 24 1996,

Evolution of Asia, Rubey Colloquium, Cambridge University Press, Cambridge 1996

28

Renkli şekiller hemen her zaman siyah-Renkli şekiller hemen her zaman siyahbeyaz şekillerden daha okunaklıdırlar. Ekseri dergi pahalı bir ücret karşılığındaEkseri dergi pahalı bir ücret karşılığında renkli resim basmaktadır.Örneğin Nature

kli bi hif £ 00 El i d il irenkli bir sahifeye £ 500, Elsevier dergileri ise $ 500 istemektedir.

Her zaman, proje teklifinize mümkünse kli kil b i i bi ikdrenkli şekil basımı için ayrı bir mikdar

koydurtmaya çalışınız.

29

R kliRenkli resim herresim her zaman daha okunaklıdır!!

5. Metnin yazılması30

a) Metni yazmaya hazırlık: Metni yazmaya başlamadan önce, daha önceden hazırlamış olduğunuz şekilleri yer müsaitse ö ü ü bi bi i d di i i d h ö d h lönünüze birbiri ardına diziniz ve gene daha önceden hazırlamış olduğunuz literatürü mümkünse yerinizden kalkmadan ulaşabileceğiniz bir yere koyunuz Elinizin altında bir sözlük ileulaşabileceğiniz bir yere koyunuz. Elinizin altında bir sözlük ile bir koşut ve karşıt anlamlılar sözlüğü bulundurmanızda çok büyük yarar vardır. Bugün bu gene bilgisayarlar nedeniyle çok kolay bir hale gelmiştir. Kendi dilinizde bile olsa imlâsından en küçük bir şüpheye düştüğünüz her kelimeye mutlaka bakınız Bir makaleyidüştüğünüz her kelimeye mutlaka bakınız. Bir makaleyi okurken imlâsı sürekli bozuk yazılan kelimeler kadar okuyucunun canını sıkan ve dikkatini dağıtan pek az şeyokuyucunun canını sıkan ve dikkatini dağıtan pek az şey bulunur.

Makalenizi İngilizce olarak yazıyorsanız, en iyi bildiğiniz imlâ ile (yani İngiliz veya Amerikan) yazınız Genellikle dergiler kendi

31

(yani İngiliz veya Amerikan) yazınız. Genellikle dergiler, kendi kullandıkları imlâya göre ya değişiklikleri kendileri yaparlar (örneğin Geological Society of America böyle yapmaktadır) ya(örneğin Geological Society of America böyle yapmaktadır) ya da yapmadan bırakırlar. Bazı dergiler imlâ tercihi belirtirler. Bu durumlarda editörle konuşarak iyi bilmediğiniz bir imlâda yazmanın makale metninde tutarsızlıklara yol açabileceğini, bu konuda kendisinin ne düşündüğünü sorunuz.

Tüm bilgisayar imlâ kontrollarına rağmen, imlâ tutarsızlıklarından kaçmanın hemen hemen mümkün l d ğ b k di t üb l bili B k dolmadığını ben kendi tecrübemle biliyorum. Bu konuda

editörlerle konuştuktan sonra bugüne kadar hiçbir sorunla karşılaşmadımkarşılaşmadım.

Makalenizi hangi imlâda yazıyorsanız yazın, 32

g y y y ,en yararlı sözlük, dünyanın en büyük sözlüğü olan Oxford English Dictionary’dir Buolan Oxford English Dictionary dir. Bu muhteşem sözlüğün ikinci baskısı 1989’da yapılmıştır ve tek ciltlik bir Compact nüshasıyapılmıştır ve tek ciltlik bir Compact nüshası mevcuttur. Ne yazık ki bu önemli sözlük son derece pahalıdır (1990’da £ 1.500), ancak çok daha ucuz ve daha güncel elektronik gversiyonları çıkmıştır.

Wikipedia’dan:Now that the text of the dictionary was digitized and online it could also be published on CD-

33

Now that the text of the dictionary was digitized and online, it could also be published on CD-ROM. The text of the First Edition was made available in 1988. Afterward, three versions of the second edition were issued. Version 1 (1992) was identical in content to the printed Second Edition, and the CD itself was not copy-protected. Version 2 (1999) had some additions to the corpus, and updated software with improved searching features, but had clumsy copy-protection that made it difficult to use and would even cause the program to deny use to OUP staff in the middle of demonstrations of the product. Version 3 (2002) has additional words and software improvements though its copy-protection is still as unforgivingadditional words and software improvements, though its copy-protection is still as unforgiving as that of the earlier version, and it is available for Microsoft Windows only.

Single-click access to Oxford dictionaries is also available with Babylon Translator, which provides access to Concise Oxford English Dictionary and Thesaurus with 240,000 definitions and 365,000 synonyms and antonyms [1].

Screenshot of OED OnlineScreenshot of OED Online

In March 2000, the Oxford English Dictionary Online (OED Online) became available to subscribers. The online database contains the entire OED2 and is updated quarterly with revisions that will be included in the OED3 . The online edition is the most up-to-date one available.

As the price for an individual to use this edition even after a reduction in 2004 is £195As the price for an individual to use this edition, even after a reduction in 2004, is £195or $295 US every year, most subscribers are large organizations such as universities. Some of them do not use the Oxford English Dictionary Online portal and have legally downloaded the entire database into their organization's computers. Some public

Macintosh OS 10 ile Oxford English Dictionary’nin Oxford American Dictionary’si bedava olarak verilmektedir.

34

American Dictionary si bedava olarak verilmektedir.

Daha kolay ve ucuz Amerikan sözlükleri Webster’s International Dictionary (genellikle üç kuarto cilt; online’ıInternational Dictionary (genellikle üç kuarto cilt; online ı üyelikle mümkün) ile Houghton-Mifflin şirketi tarafından yayımlanan American Heritage Dictionary’dir (Online: http://education.yahoo.com/reference/dictionary/).

Avustralya İngilizcesi’nin resmi sözlüğü ise 25 yıldır y g ğ yyayımlanmakta olan Macquarie Dictionary’dir. (Online versiyon için şu siteye bakınız: http://www.macquariedictionary.com.au/anonymous@6F18608025/-/p/dict/index.html )

İngilizce koşut ve karşıt anlamlı kelimeler için en uygun Thesaurus, pek çok baskısı olan Roget’s Thesaurus’tur. O li l k i i it b kOnline yararlanmak için şu siteye bakınız: http://thesaurus.reference.com/search?q=Gem&x=26&y=8

Türkçe-İngilizce için şu sözlükleri tavsiye edebilirim:35

•Avery, C. R. ve diğerleri, 1983, Redhouse Çağdaş Türçe—İngilizce Sözlüğü/The Redhouse Contemporary Turkish—English Dictionary: Redhouse Yayınevi, istanbul, xxii+455 ss.

•Alderson, A. D. and İz, F., 1984, The Oxford Turkish-English , , , , gDictionary by H. C. Honey and Fahir İz, 3rd edition: Oxford University Press, Oxford/İnkılâp Kitabevi, İstanbul, xvii+[i]+526 ss.

•Bezmez, S. and Brown, C. H., 1999, Türkçe-İngilizce Redhouse Sözlüğü/The Redhouse Turkish-English Dictionary: SEV Matbaacılık ve Yayıncılık A. Ş., İstanbul, xiv+1002 ss.

Türkçe-İngilizce teknik bir sözlük için şundan yararlanabilirsiniz:

36

yararlanabilirsiniz:

Özbalkan, N., 1984, Türkçe-İngilizce Teknik Terimler Lûgatı[Di ti f T ki h E li h T h i l T ] 2 d l d[Dictionary of Turkish-English Technical Terms], 2nd enlarged edition: Özbalkan Yayınları, İstanbul, 1152 pp.

Makalenizi yazarken elinizin altında İngilizce-Türkçe bir

37

y g çsözlüğün bulunması da yararlıdır: Bunu kullanarak anlamından emin olmadığınız bir kelimeyi vakit k b t d b l bili i i Ş İ ili Tü k ö lüklkaybetmeden bulabilirsiniz. Şu İngilizce-Türkçe sözlükler en güvenilir olanlardır:

Avery, R., Bezmez, S., Edmonds, A. Ve Yaylalı, M., 1974, İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü Redhouse English-Turkish Dictionary: Redhouse Yayınevi İstanbul viii+1152Turkish Dictionary: Redhouse Yayınevi, İstanbul, viii+1152 ss.

Ald A D V İ F 1978 Th O f d E li h T ki hAldeson, A. D. Ve İz, F., 1978, The Oxford English-Turkish Dictionary, second edition: Oxford UniversityPress/İnkılâp Kitabevi Oxford xvi+619 ssKitabevi, Oxford, xvi+619 ss.

Teknik İngilizce-Türkçe sözlüklerden benim

38

g çbildiğim iki tane vardır:

T A H 1980 T ’ T h i lTaşpınar, A.H.,1980, Taşpınar’s Technical Dictionary English-Turkish, üçüncü baskı: Taşpınar T k ik Y l İ t b l 1073+6Teknik Yayınları, İstanbul, 1073+6 ss.

Özbalkan, N., 1992, İngilizce-Türkçe Teknik , , , g çTerimler Sözlüğü: Özbalkan Yayınları, İstanbul, 960 ss.

Makalenizi yazarken elinizin altında bulunması yararlı sözlük türlerinden biri de bir jeolojik sözlüktür. Dünyada ne yazık ki b i bildiği ü ili bi j l jik ö lük k İ ili

39

benim bildiğim güvenilir bir jeolojik sözlük yoktur. İngilizce konuşulan dünyada en sık kullanılan ve en kapsamlı olanı American Geological Institute’un hazırlamış olduğu veAmerican Geological Institute un hazırlamış olduğu ve yakınlarda beşinci baskısı yapılmış olan

Glossary of Geology ‘dir.

Bunun elinizin altında bulunmasında yarar vardır, ama dikkatliBunun elinizin altında bulunmasında yarar vardır, ama dikkatli kullanmanız gerekir. Gerçi bu sözlük nedeniyle yapacağınız bir hatâyı özellikle bir Amerikalı editörün veya hakemin yakalama şansı sıfıra yakındır. Yeter ki talihsizlik eseri John Dewey veya Kevin Burke veya benim gibi bir hakeme çatmayın!çatmayın!

Türkçe jeoloji ve diğer yerbilim sözlükleri ise ne yazık ki daha da az güvenilirliğe sahiptirler

40

ne yazık ki daha da az güvenilirliğe sahiptirler. Bunların hepsinin son derece büyük bir dikk tl k ll l ki A ğ d bdikkatle kullanılması gerekir. Aşağıda ben Türkiye’de yayımlanmış yerbilimi sözlüklerinin aşağı yukarı tam bir listesini veriyorum (yalnızca Arap harfleriyle yayımlanmış(yalnızca Arap harfleriyle yayımlanmış olanları listeye almadım). Bunlar arasında bir nebze güvenilir olduklarını bildiklerimi birnebze güvenilir olduklarını bildiklerimi bir asterisk (*) ile işaretledim.

Altınlı, İ. E., 1971, Karst Adlamas› Sözlüğü—ABD Ölçme İdaresi Su Bütünlemesi Bildirisi 1899-K ... çevirisi: Elektrik İşleriEtüt İdaresi Genel Direktörlüğü, yayın 71-13, Ankara, 34+12 ss.

(Not: Bu sözlük Monroe, W. H., 1970, A Glossary of Karst Terminology: [United States] Geological SurveyW t S l P 1899 K U it d St t G t P i ti ffi W hi t [ D C ] 26 N ö

41

Water-Supply Paper 1899-K, United States Government Printing office, Washington [, D.C.], 26 ss. Ne öz(abstract) ne giriş (introduction) tercüme edilmiştir. Türkçe tercüme ise güvenilir değildir.)

Altınlı, İ. E., 1973, Uluslararası Tektonik Sözlüğü, Türkçe Adlama: Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Yayınlarından,Ankara VIII+235 ppAnkara, VIII+235 pp.

(Not: Bu sözlük Dennis, J., 1967, International Tectonic Dictionary English Terminology: AAPG Memoir no.7’nin bir tercümesidir; ama türkçe tercüme o kadar kötüdür ki,Prof. İhsan ketin buna bir eleştiri yazmagereğini duymuştur: Ketin, İ., 1974, "Uluslararası Tektonik Sözlüğü Türkçe Adlama" üzerine bir eleştiri: MTADergisi, no. 82, ss. 147-149)

Amstutz, G. C., 1973, Maden Jeolojisi Sözlüğü, çeviren Altan Gümüş: Karadeniz Teknik Üniversitesi Genel Yayın No: 50, YerBilimler Fakültesi yayın No: 1, Çağlayan Basımevi, İstanbul, 112 ss. (son sekiz sahife numaralanmamış).

Anonim, 1937, İlk ve Orta Öğretim Jeoloji Terimleri Türkçe-Osmanlıca, Osmanlıca-Türkçe, Fransızca-Türkçe: T. C.Kültür Bakanlığı, Devlet Basımevi, basım yeri belirtilmemiş, 25 ss.

A i 1939 İlk O Öğ i J l ji T i l i Tü k O l O l Tü k F Tü k T CAnonim, 1939, İlk ve Orta Öğretim Jeoloji Terimleri Türkçe-Osmanlıca, Osmanlıca-Türkçe, Fransızca-Türkçe: T. C.Maarif Vekilliği, İstanbul Maarif Matbaası, 37 ss.

Anonim, 1951, T. D. K. İlk ve Orta Öğretim Jeoloji Terimleri—Fransızca-Osmanlıca-Türkçe: Türk Tarih KurumuBasımevi Ankara 12 ssBasımevi, Ankara, 12 ss.

(Not:”İlk ve Orta Öğretim Jeoloji Terimlerinin yetkililerce gözden geçirilmesi için, Terim Kolu'nun yapacağıankette dağıtılmak üzere Türk Dil Kurumu yönünden bastırılmıştır.")

Anonim, 1952, T. D. K. İlk ve Orta Öğretim Coğrafya Terimleri—Fransızca-Osmanlıca-Türkçe: Türk Tarih KurumuBasımevi, Ankara, 15 ss.

Anonim, 1955, T. D. K. Terim Anketleri—Coğrafya: Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik A. O. Yeni Matbaa, Ankara, 27 ss.

*Anonim, 1991, Energy Terminology / Terminologie de l'Energie / Energieterminologie / Enerji Terminolojisi—Türkçe,İngilizce, Fransızca, Almanca Teknik Sözlük : Febel, ‹stanbul, xi+523 ss.

42

Anonim, 2001, Seyir Haritalar›nda Kullan›lan Semboller, Kısaltmalar ve Terimler /Symbols Abbreviations Terms Used onCharts: Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Hidrografi Neşriyatı Harita No. 1/ INT 1, Çubuklu, İstanbul, 93 ss.

Ardos, M., 1976, Açıklamalı Fransızca-Türkçe Jeomorfoloji Sözlüğü Dictionnaire Explicatif Franco-Turc de Géomorphologie:İ[stanbul] Ü[niversitsi] Edebiyat Fakültesi Yayını No. 2239—Coğrafya Enstitüsü Yayını No 89, VI+208 ss.[ ] [ ] y y ğ y y

Ardos, M. and Pekcan (Yalçıner) N., 1994, Jeomorfoloji Sözlüğü (Kısmen Yerbilimleri) 1994: İstanbul Üniversitesi EdebiyatFakültesi Yayınları no. 3397, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 264 ss.+bir doğru-yanlış cetveli.

(Not: Bu sözlüğün IV. kısmı bir Osmanlıca-Türkçe jeomorfoloji sözlüğüdür; bu kısıma jeomorfolojik olmayan bazıyerbilim terimleri de alınmıştır )yerbilim terimleri de alınmıştır.)

Ardos, M. and Pekcan (Yalç›ner) N., 1997, Jeomorfoloji Sözlüğü (Kısmen Diğer Yerbilimleri) Genişletilmiş II. Baskı: ÇantayKitabevi, istanbul, [IV]+326 ss.

Bernard, F., Bienner, F., Etienne, J., Gariel, O., Glinzboeckel, C., Gubler,Y., Cottis, M., Luis, M., Reyre, D., and Tempere, C.,1976, Tortul Kayaç Terimleri Sözlüğü ve Atlası, çeviren Salih Yüksel ve Selâhattin Pelin: Karadeniz TeknikÜniversitesi Yayın No. 76, Yerbilimleri Fakültesi Yayın No. 7, Kutulmuş Matbaası [İstanbul], 115 ss.+iki teksahifelik ve dört katlanır tablo.

Candar, A. A., 1938, Anadolu Coğrafya Lûgatı Sınaçları I : Ankara Ceza Evi Matbaası, 96 ss.+1 harita.

*Çepel, N., 1990, Ekoloji Terimleri Sözlüğü Almanca-İngilizce-Türkçe: [İstanbul] Üniversite Yayın No. 3048, [Orman] FakülteYayın no. 324, İstanbul, VII+356 ss.

*Çepel, N., yayın tarihi verilmemiş [1995], Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri Sözlüğü—Türkçe-Almanca-İngilizce: TürkiyeErozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma Vakfı Yayınları 6, Matbaa TeknisyenleriKollektif Şirketi İstanbul VI+[II]+231+[I] ssKollektif Şirketi, İstanbul, VI+[II]+231+[I] ss.

Çiftçi, E., 2003, İngilizce-Türkçe Yer Bilimleri Teknik Terimler Sözlüğü: (ne basan ne de basıldığı yer belirtilmiş), IV+580 ss.(Not: Bu başlığında belirtildiği gibi bir İngilizce Türkçe sözlük değildir. Tüm maddeler Türkçe olup, İngilizceeşitleri, sık sık yanlış bir imlâ ile arkasından verilmiştir

*Ediger, E., Dündar, T. ve Güyagüler, T., 1979, Madencilik Terimleri Kılavuzu: Türk Dil Kurumu Yayınları, no. 460, 212 ss.

*Evinay, K., 1973, Haritacılık Terimleri Sözlüğü Türkçe, Almanca, Fransgzca, İngilizce: Harita Genel Müdürlüğü,[Ankara], 628+[3] ss.

43

Güney, E., 1994, Jeoloji-Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü: T. C. Dicle Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Yayınları no. 6,Diyarbakır [I]+567+[5] ss.

Güney, E., 1995, Jeomorfoloji Sözlüğü : Eko Yayınları, Ankara, 158 ss. (ne yazık ki hiçbir Avrupa dilinde bir endeksi yok)

ÜGüney, E., 2003, Toprak-Bitki Coğrafyası Çevrebilim Sözlüğü: T. C. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim FakültesiYayınları [I]+427 ss.

(Not: Pek çok terimin İngilizcesi verilmiş, ama her zaman doğru olarak değil; genelde pek güvenilir birsözlük değil).

*İzbırak, R., 1964, Coğrafya Terimleri Sözlüğü : Doğuş Matbaacılık, Ankara, 461 pp. + 2 ss yanlış-doğru cetveli.

(Not: İzbırak’ın coğrafi terminoloji hakkındaki fikirlerini merak edenler şu makaleye bakabilirler:İzbırak, R., 1949, Coğrafya Terimleri Üzerine Bazı Düşünceler: T[ürk]. D[il]. K[urumu]./B. II. 16, DoğuşM tb A k 36 )Matbaası, Ankara, 36 ss.)

*Parmentier, le Général, 1884, Vocabulaire Turk-Français des Principaux Termes de Géographie et des Mots quiEntrent le Plus Fréquemment dans la Composition des Noms de Lieu—présenté à la section de

Géographie de l'Association française pour l'Avancement des Sciences au Cogrè de Rouen le 20 Aôut1883: Au Secretériat de l'Association Paris 77 ss1883: Au Secretériat de l Association, Paris, 77 ss.

Öcal, M., Güngör, G. and Gök, M. Ş., tarihsiz, Resimli Madencilik Terimleri Sözlüğü : Basan ve basılan yer belli değil,[V]+291 ss.

*Okay A C 1939 Mineralogi Ders Kitabı: İstanbul Üniversitesi Yayınlarından no 89 X+330Okay, A. C., 1939, Mineralogi Ders Kitabı: İstanbul Üniversitesi Yayınlarından, no. 89, X+330.

(Not: Bu Türkiye’de Lâtin Alfabesiyle basılan ilk mineraloji ders kitabıdır. On pp. 311-318 sahifelerarasında son derece yararlı Türkçe bir mineraller listesi ve bunların Almanca,İngilizce ve Fransızcakarşılıkları da verilmiştir.. Kitap 1953, 1957 and 1967, yıllarında yeni baskılar yapmış olup herbaskıda aynı tablonun variyasyonları vardır..)baskıda aynı tablonun variyasyonları vardır..)

*Öngör, S., 1961, Coğrafya Sözlüğü : Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, III+[I]+943+1 yanlış-doğru sahifesi.(Not: 1959 and 1961yılları arasında bu sözlük altı fasikül hlinde yayımlanmıştır. Bu fasiküllerin künyeleri aşağıdadır:

Öngör, S., 1959, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: 1: Maarif Basımevi, İstanbul, III+[I]+160 ss.

44

Öngör, S., 1960, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: II: Maarif Basımevi, Istanbul, ss. 161-320.

Öngör, S., 1961, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: III: Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, ss. 321-480.

Öngör, S., 1961, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: IV: Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, ss. 481-640.g ğ y ğ ğ

Öngör, S., 1961, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: V: Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, ss. 641-800.

Öngör, S., 1961, Coğrafya Sözlüğü, fasikül: VI: Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, ss. 801-943.

*Öngör S 1975 Coğrafya Terimleri Sözlüğü (Açıklamalı Fransızca-Almanca-İngilizce-İtalyanca-İspanyolca Karşılıklarıyla: DevletÖngör, S., 1975, Coğrafya Terimleri Sözlüğü (Açıklamalı, Fransızca-Almanca-İngilizce-İtalyanca-İspanyolca Karşılıklarıyla: DevletKitapları, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, VII+349 ss.

(Not: Önsözünde belirtildiği gibi, bu sözlüğün madde başları ve beş dilli karşılıklar aşağıdaki eserden alınmıştır:Quencez, G., in collaboration with Hall, P., Huizinga, G. B. W., Marchant, E. C., Ruocco, D., Schmitt, E., ve de TeránAlvarez, M., 1967, Vocabularium Geographicum Français, Deutsch, Italiano, Nederlands, English, Español:

ÉCouncil for Cultural Cooperation of the Council of Europe, Fonds des Publications des Écoles Européennes,Service des Publications des Communautés Européennes, Luxembourg, 298 ss.+1 yanlış-doğru cetveli.Öngör maddelere açıklamaları eklemiştir.)

*Öngör, S., 1980, Coğrafya Terimleri Sözlüğü : Türk Dil Kurumu Yayınları, no. 467, Ankara, 173 ss.

*Pamir, H. N. and Öztunalı, Ö., 1971, Yerbilim Terimleri Sözlüğü : Türk Dil Kurumu Yayınları, no. 320, Ankara, 191 ss.

(Not: Bu sözlük basıldıktan sonra, Ord. Prof. Pamir, Türk Dil Kurumuna bir yazı yazarak, Öztunalı’nın kendi haberiolmadan sözlüğe soktuğu pek çok çevirinin yanlış olduğunu bildirip, doğrularını göndermiştir.Pamir’in bu yazısı, serbest bir yaprak halinde daha sonra sözlükler içine sokulmuştur. Bu sözlük Pamir’in düzeltmeleri yapılmadankullanılmamalıdır )kullanılmamalıdır.)

Sanır, F. [A.], 2000, Coğrafya Terimleri Sözlüğü : Gazi Kitapevi, Ankara, XIV+298 ss.

Yalçın, O., 1957, Ansiklopedik Coğrafya Sözlüğü: Arkın Kitabevi, İstanbul, 376 ss.

İ İYılmaz, I., 2000, İngilizce-Türkçe ve Türkçe İngilizce Mühendislik Jeolojisi Terimler Sözlüğü (Dictionary of EngineeringGeology): Teknik Yayınevi, Ankara, [III]+145 ss.

45

Makale yazarken en çok dikkat etmeniz gereken konulardan biri de stratigrafik terminolojidir. Tüm birimlerin adlarını birimin rütbesine (=rank) ve resmi olup olmadığına göre doğru bir şekilde yazmanız gerekir Buve resmi olup olmadığına göre doğru bir şekilde yazmanız gerekir. Bu konuda izlemeniz tavsiye edilen kılavuz şu eserdir:

Salvador, A., (editör), 1994, International Stratigraphic Guide—A Guide to Stratigraphic Classification, Terminology, g p , gy,and Procedure. Second edition: The International Union of Geological Sciences and The Geological Society of America, Inc., Boulder, xix+214 ss.

46

Türkiye’de hangi birimlerin resmiyet kazanıp kazanmadığını en kolay şuralardan izleyebilirsiniz:

47

ş y

Anonim, 1987, Türkiye Stratigrafi Komitesi Bülteni sayı :1, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi, 15 ss.

Yılmaz, E. ve Duran, O., 1997, Güneydoğu Anadolu Bölgesi Otokton ve Allokton Birimler Stratigrafi Adlama Sözlüğü “Lexicon”: Türkiye Petrolleri A O Araştırma Merkezi Grubu Başkanlığı EğitimPetrolleri A. O., Araştırma Merkezi Grubu Başkanlığı Eğitim Yayınları No: 31, Ankara, ix+460 ss.

Tüysüz, O. ve diğerleri, 2004, Batı Karadeniz Litostratigrafi Birimleri: y , ğ , , gStratigrafi Komitesi, Litostratigrafi Birimleri Serisi-2, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, [VI]+92 ss.

Anonim, 2006, Trakya Bölgesi Litostratigrafi Birimleri: Stratigrafi Komitesi, Litostratigrafi Birimleri Serisi-2, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, [VI]+83 ss.ğ [ ]

Makale yazarken çok titizlikle üzerinde durmanız gereken bir husus da,

48

kronostratigrafik yaş değerlerini en güncel hallerinde vermenizdir. Bunun için ideal olan tüm dünyada kronostratigrafik yayınları izlemektir. Bu pratik olarak mümkün olamayacağı için, Uluslararası Stratigrafi Komisyonuy ğ g y(International Commission on Stratigraphy: www.stratigraphy.com) sık aralıklarla uluslararası jeolojik zaman tablosunu yıl olarak yaş konaklarıyla beraber güncelleyerek duyurur. Makalenizi yazarken bu siteye girip, enberaber güncelleyerek duyurur. Makalenizi yazarken bu siteye girip, en son durumu not etmeniz ve kullandığınız stratigrafik terminoloji ve yıl olarak yaşları buradan aldığınızı belirtmeniz hem editörü hem de hakemleri rahatlatırrahatlatır.

Eğer Uluslararası Stratigrafi Komisyonu tarafından verilmiş olan yaşları kabul etmemek durumundaysanız, bunu ve nedenlerini, y ş y , ,mümkünse yayınlara atıf yaparak belirtmeniz şarttır.

49

Uluslararası jeolojik zaman tablosunun kitap halinde yayımlanmış son şekliyayımlanmış son şekli

50

Hemen elinizin altında olabilecek çok yararlı bir araç: Mouse pad olarakHemen elinizin altında olabilecek çok yararlı bir araç: Mouse pad olarak uluslararası jeolojik zaman tablosu

51

Kullandığınız stratigrafik birimlerin yıl olarak yaşlarını mutlaka veriniz Bunun iki yararı vardır:veriniz. Bunun iki yararı vardır:

1) Makalenizi jeologların dışında coğrafyacıların, jeokimyacıların, jeofizikçilerin, belki mühendislerin ve biyologların, tarımcıların vb okuyabileceğini düşününüz. Bu kişiler jeolojik zaman tablosunun detaylarını bilmeyebilirler.

2) St ti fik bi i l i l l k l k i i d j l jik2) Stratigrafik birimlerin yıl olarak yaşlarını vermek sizin de jeolojik olayların hızları hakkında bir fikir edinmenize yararı olur. Yaptığınız yorumların gerçekçiliğini test eden ek bir kriter olarak yaşları da bazı hallerde kullanabilirsiniz.

Makale veya herhangi bir jeolojik metin oluştururken önem vermeniz

52

gereken bir diğer konu da coğrafi isimlerin doğru yazılmasıdır. Yanlış yazılan coğrafi isimler politik olarak sorun çıkarabileceği gibi, editör, hakemler ve okuyucularınız üzerinde yazı yazdığınız yeri y y y ğ ytanımıyormuşsunuz gibi fena bir intiba bırakabilir. Buna engel olmanın en kısa ve emin yolu coğrafi isimleri uluslarası kabul gören bir otoriteye dayanark yazmaktır. Edinburgh’da Bartholomew and Sons şirketinin birdayanark yazmaktır. Edinburgh da Bartholomew and Sons şirketinin bir asırdır çıkardığı

The Times Atlas of the World

tüm dünyanın kullandığı bir otoritedir. Bu otoritenin en son baskısı 2000 yılında çıkan Millenium Edition’dır.

Türkiye içindeki 1/500.000 ölçek üzerinde gösterilebilecek tüm coğrafi isimler için ise otorite Harita Genel Komutanlığı tarafından 1977 yılında yayımlanan 1/500 000’likyayımlanan 1/500.000 lik

Yeni Türkiye Atlası’dır.

53

Türkiye için 1/500.000’den daha büyük ölçekli haritalarda ise ootrite gene Harita Genel Komutanlığının yayımladığı Türkiye topoğrafya haritası ğ y y ğ y p ğ ypaftalarıdır.

Yazdığınız makalede, kullandığınız yer isimlerini hangi otoriteye dayandırdığınızı belirtmekte büyük yarar vardır.

Makaleniz fosil isimleri yazmanızı gerektiriyorsa, burada mutlaka uymak mecburiyetinde olduğunuz otorite Uluslararası Biyolojik Bilimler Birliği

54

mecburiyetinde olduğunuz otorite Uluslararası Biyolojik Bilimler Birliği(International Union of Biological Sciences) Uluslararası Zoolojik Terminoloji Kodu Komisyonu’nun(International Commission on Z l i l N l ) l d ğZoological Nomenclature) yayımladığı

International Code of Zoological Nomenclature’dur.

Stratigrafik Kılavuzdan farklı olarak bu kodun emirlerine mutlak uymazarureti vardır. Kod’un benim bildiğim en son baskısı 1999’da yapılan 4. Baskıdır.

Hele paleontologsanız ve yeni bir takson isimlendirmek zorundaysanız, bu kod elinizin altında olmadan bunu yapamazsınız. Bu koda şu siteden ulaşabilirsiniz: http://www.iczn.org/iczn/

55

Uluslararası Zoolojik Terminoloji Kodu, dördüncü baskı

Aynı şey, botanik terminolojisi için de geçerli olup, tüm bitki fosillerinin

56

y ş y, j ç g ç p,yazılmasında

Uluslararası Botanik Terminolojisi Kodu’nu (International Code of B i l N l )Botanical Nomenclature)

izlemek mecburiyetiniz vardır. Bu koda şu siteden ulaşabilirsiniz:

http://www.bgbm.fu-berlin.de/iapt/nomenclature/code/SaintLouis/0000St.Luistitle.hthtmHem zoolojik hem de botanik terminoloji koduna göre, bir organizmanın adı önce baş harfi büyük olmak üzere ve italik (yaniorganizmanın adı önce baş harfi büyük olmak üzere ve italik (yani yatık harflerle) olarak cins, sonra ilk harfi küçük olmak şartıyla gene italik olarak tür ve nihayet organizmayı sınıflandırıp isimlendirmiş olan yazarın soyadı (hepsi büyük harflerle) verilerek yazılır Ör:yazarın soyadı (hepsi büyük harflerle) verilerek yazılır. Ör:

Archaeopteryx lithographica von MEYER

Pl bi l bi LAMARCKPlanorbis planorbis LAMARCK

Bir makale yazarken kayaç isimlerinin de doğru kullanılması, artık kullanımdan kalkmış kayaç isimlerinin kullanılmaması oldukça önemli bir

57

kullanımdan kalkmış kayaç isimlerinin kullanılmaması oldukça önemli bir konudur. En azından sıradan herkesin bildiği granit, bazalt, andezit, kumtaşı, kiltaşı vb isimlerin dışında ender kullanılan ve az bilinen kayaç isimlerini kimin sınıflamasına göre kullandığınızı belirtmekte yarar vardırisimlerini kimin sınıflamasına göre kullandığınızı belirtmekte yarar vardır.

Katılaşım kayaçların isimlendirilmesi konusundaki en yaygın bilinen sınıflama ve isimlendirme Le Maitre tarafından yayıma hazırlanmış olansınıflama ve isimlendirme Le Maitre tarafından yayıma hazırlanmış olan Uluslararası Jeolojik Bilimler Birliği’nin (International Union of Geological Sciences) Katılaşım Kayaçlar Sistematiği Alt Komisyonunun (Subcommission on the Systematics of Igneous Rocks) sınıflamasıdır:(Subcommission on the Systematics of Igneous Rocks) sınıflamasıdır:

Le Maitre R W 1989 A Classification of Igneous Rocks and Glossary ofLe Maitre, R.W., 1989, A Classification of Igneous Rocks and Glossary of Terms—Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcommission on the Systematics of Igneous Rocks: Blackwell S i ifi P bli i O f d i 193 1bü ük k l blScientific Publications, Oxford, xi+193 ss.+ 1büyük katlanır tablo

Benzer bir çalışma metamorfik

58

kayaçlar için de sürmektedir. 2004 yılına kadar henüz bir sözlük

neşredilmemişti.

(Bu konuda bkz: Smulikowski,W.,2004, IUGS Subcommission on the S t ti f M t hi R kSystematics of Metamorphic Rocks (SCMR) — Current state of activity:

Mineralogical Society of Poland, Special Papers, c. 24, ss. 357-359)

Metamorfik ve çökel kayaçları için kullanılabilecek sözlüklerin olmaması

59

karşısında perakende çarelere baş vurmak kaçınılmazdır. Burada öncelikle kireçtaşları konusunda Robert Folk’un sınıflaması ve terminoloisine sahip olduğumuz için çok şanslıyız. Kireçtaşlarının tasvir p ğ yve yorumunda Folk’un sınıflamasını kullanmanızı bilhassa öneririm:

Folk, R. L., 1959, Practical petrographic classification of limestones: Bulletin of the American Association of Petroleum Geologists, c. 43, ss. 1-381-38.

Folk, R. L., 1962, Spectral subdivision of limestone types: American Association of Petroleum Geologists Memoir 1, pp. 62-84.g , pp

Folk, R. L., 1974, Petrology of Sedimentary Rocks: Hemphill Publishing Co., Austin, ss. 160-182.

60

Ben klastik kayaçların sınıflanması ve betimlenmesinde de Folk’un tavsiyesine uyulması kanısındayım. Eğer elinizdeki veri Folk’un sınıflamasını kullanmanıza izin veriyorsa o sınıflamayı kullanabildiğinizsınıflamasını kullanmanıza izin veriyorsa o sınıflamayı kullanabildiğiniz detayda kullanınız:

Folk, R. L., 1974, Petrology of Sedimentary Rocks: Hemphill Publishing Co., Austin, ss. 151-159.

b) Metnin yazımı:

Metninizi yazmadan önce makalenizi şu üç genel bölüma

61

y ş ç gayırmanızda büyük fayda vardır:

1. Giriş

2. Gelişme

3. Sonuç

Bunlara ilâveten hemen tüm dergiler bir de makale özü (abstract) yazmanızı beklerler. Nature ve Science gibi dergiler ise, diğer d il i bi ö i i i l k l i i idergilerin bir öz içerisine alınması gereken malzemeyi girişe sığdırmanızı şart koşarlar.

Makalenizin neresinin ne içermesi gerektiği konusunda belki de enMakalenizin neresinin ne içermesi gerektiği konusunda belki de en güzel sözü levha tektoniğinin mucidi J. Tuzo Wilson söylemiştir:

«Bir makalede önce özü ve sonuçları okuyun, sonra da şekillere ve yşekil altlıklarına bakın. Makalenin vermek istediği mesajı hâlâ anlamadıysanız, o makale okunmaya değmez demektir.»

Metnin yazımında uyulması gereken gramer, stil vb. kurallar makaleyi İngilizce veya Amerikanca yazmanıza göre değişir. Eğer İngilizce yazıyorsanız, mutlaka li i i lt d b l k iki l d

62

elinizin altında bulunması gereken iki eser şunlardır:

Fowler, H. W. ve Fowler, F. G., 1931, The King’s English—An Essential Guide to Written English: Oxford University Press, Oxford, 383 ss.

Fowler, H.W., 1965, A Dictionary of Modern English Usage, second edition revised by Sir Ernest Gowers: Oxford University Press, Oxford, xxii+725 ss.revised by Sir Ernest Gowers: Oxford University Press, Oxford, xxii 725 ss.

Bu iki eser o kadar çok kullanılmaktadır ki sürekli basılmaktadırlar (örneğinBu iki eser o kadar çok kullanılmaktadır ki, sürekli basılmaktadırlar (örneğin benim kütüphanemdeki baskıları seksenli yıllardandır). Dolayısıyla ucuz birer baskılarını herkes kolaylıkla edinebilir (ikinci el fiyatlar 14-20 YTL arasındadır).

Eğer Amerikanca yazıyorsanız, kullanabileceğiniz en yararlı ve en popüler eser meşhur The Chicago Manual of Style’dır

63

eser meşhur The Chicago Manual of Style dır.

A i 1993 Th Chi M l f St l f h di i ThAnonim, 1993, The Chicago Manual of Style, fourteenth edition: The University of Chicago Press, Chicago and London, ix+921 ss.

Bu eser de sık sık basıldığından elde edilmesi çok kolaydır. Bu baskısının ikinci el fiyatı 40 ile 65 YTL arasında değişmektedir.y ğ ş

Amerikanca’da tamamen jeolojik yazıların yazarlarına dönük olarak hazılanmış bir eser şudur:

Hansen, W. R., 1991, Suggestions to Authors of the Reports of the United States Geological Survey: U. S. Government Printing Office, [Washington D C ] XXII+289 ss[Washington, D. C.], XXII+289 ss.

Şimdi makalenizi yazmaya hazırsınız. Makalenizi NİÇİN yazdığınızı bir defa daha hatırlamakta yarar vardır:

64

defa daha hatırlamakta yarar vardır:

Bilimsel makale yazarınınBilimsel makale, yazarının bildiğine inandığı vebildiğine inandığı ve başkalarının bilmediğini ş ğsandığı bilimsel bir haberibilim dünyasına iletmek için

lyazılır.

Bu nedenle Giriş bölümünde derhal o haberi veriniz!

65

GİRİŞGİRİŞ

ANCAK!!!!!!

G l l t i i k f t diği i tü k l

66

Genel alan teoremini keşfetmediğiniz veya tüm kanserlere mucizevi bir çare bulmadığınız takdirde, vereceğiniz haberin öneminin genellikle en çok siz ve en çok sizinhaberin öneminin genellikle en çok siz ve en çok sizin alanınızda çalışan küçük bir araştırmacı grubu farkındadır.

Haberinizin önemine önce hakemlerinizi sonra editörüHaberinizin önemine önce hakemlerinizi, sonra editörü ve nihayet okuyucularınızı inandırmak sizin görevinizdir. Yani haberiniz hakkında Giriş kısmında ciddî g ş

bir REKLÂM yapmak zorunda olduğunuzu asla unutmayınız!unutmayınız!

Bu reklamın iki bileşeni vardır:

1. Bilimsel

2. Duygusalyg

1.Bilimsel reklam:67

Bilimsel reklamın da kendi içinde iki bileşeni vardır:

a) Bilimsel bir sorun çözdüğünüzü bildirmek

b) Bu bilimsel sorunun tüm bilim âlemini ilgilendirecek kadar önemli olduğunu anlatmak.

D l l Gi i k d k h i bl i ö düğü ü üDolayısıyla Giriş kısmında açıkça hangi problemi çözdüğünüzü anlatın. Bunu yapabilmek için bilim dünyasında böyle bir problemin olduğunu anlatmanız gerekir. Bunun için uğraştığınız alanın bilim dünyasında makaleyi yazdığınız zamandaki durumunu bilmeniz gereklidir.

Bu durumu ilgili literatüre atıf yaparak özetleyiniz Bu özet çokBu durumu ilgili literatüre atıf yaparak özetleyiniz. Bu özet çok, ama çok önemlidir. Editör bu özete göre sizin probleminizin önemini tartacaktır. Özetinizin güvenilirliği önemli ölçüde uygun literatüre atıf

d ğ l öl ülü B d l k l lyapıp yapmadığınızla ölçülür. Bu nedenle konunuzun uluslararası literatürüne hakim olmanız çok ehemmiyetlidir.

İlgilendiğiniz problemi bu şekilde bilimsel bir çerçeve içine oturtarak tüm bilim âlemini niçin ilgilendirmesi gerektiği açıklaması için ortamı

68

hazırladıktan sonra, probleminizi vaz ederek derhal önemini vurgulayınız.

«Şu veya şu alanın jeolojik haritası yapılmıştır» veya «şu ve şu tür fosiller bulunup tanımlamaları yapılmıştır» veya «şu bölgedeki yer kaymasıbulunup tanımlamaları yapılmıştır» veya «şu bölgedeki yer kayması tanıtılacaktır» diye başlayan hiçbir makalenin uluslararası ciddi bir dergide kabul edileceğini beklemeyiniz. Zira bu cümleleri okuyan editörün ilk

k i ’ l i? l kt !reaksiyonu «ee, n’apalım yani?» olacaktır!

Bir jeoloji haritasını uluslararası bir degiye sunuyorsanız önce o haritayı niçin yaptığınızı ve uluslararası okuyucuyu niçin ilgilendirmesi gerektiğini anlatmanızyaptığınızı ve uluslararası okuyucuyu niçin ilgilendirmesi gerektiğini anlatmanız gerekir. Aynı şey bulduğunuz fosil veya incelediğiniz heyelân için de geçerlidir.

Kendinizi okuyucunun yerine koyunuz: Timbaktu’nun Figgy Bee gölü y y y ggy gcıvarındaki bazaltların tasvirlerini okur musunuz? Ama birisi size bunların Afrika’nın Neojen tektoniğindeki, yani manto sorguçlarının incelenmesindeki önemini anlatırsa o zaman ilgilenebilirsiniz!önemini anlatırsa o zaman ilgilenebilirsiniz!

69

REKLAMREKLAM FASLIFASLI HABER FASLI

Şengör ve Yılmaz’ın Giriş kısmı

70

REKLAM FASLI

HABER FASLI

2. Duygusal kısım

71

Bu kısım ise tamamen kuracağınız cümle yapısı ve seçeceğiniz k li l i l l l il ilidi B d l ğ k l i i İ ilikelimelerin anlamlarıyla ilgilidir. Bu nedenle eğer makalenizi İngilizce yazıyorsanız ve İngilizceniz iyi değilse, ya bu dili ana dili gibi konuşan birinden yardım alınız veya yazmaya çalıştığınız makaleye benzer makalelere bakarak yazarların hangi kelimeleri tercih ettiklerini öğrenmeğe çalışınız.

Dikkat! Duygusal reklamda aşırıya kaçmak, yaratmak i t diği i l l tki i t t i i t bili !!istediğiniz olumlu etkinin tam tersini yaratabilir!!

Yeni başlayanlar için en iyi yol bu konuda tecrübeli bir meslekdaşın yardımına baş vurmaktır.

Giriş’te duygusal reklam öğeleri. Tür ve yoğunluklarına dikkat ediniz.72

Giriş bölümünde olabildiğince kısa, çarpıcı cümleler kurunuz ve Giriş’i olabildiğince kısa tutunuz Giriş’in kısalığı doğal olarak makalenizin

73

olabildiğince kısa tutunuz. Giriş in kısalığı doğal olarak makalenizin türü ve uzunluğu ile orantılı olacaktır.

Ama gereksiz uzunluktaki girişler okuyucunun makalenizi okumaktan vaz geçmesine neden olabilir.

Unutmayınız: Giriş’in iki amacı vardır:

1) Probleminizin önemini anlatmak

2) Probleminizi tanıtmak)

GİRİŞ MAKALENİZİN EN ÖNEMLİ VE YAZILMASI EN ZORGİRİŞ MAKALENİZİN EN ÖNEMLİ VE YAZILMASI EN ZOR KISMIDIR. Makalenin editör, hakemler ve okuyucular üzerinde yaratacağı psikolojik etkiyi önemli ölçüde öz (abstract) ve Giriş tayin edereder.

Eğer makaleniz özel analitik jeokimyasal veya jeofiziksel yöntemler veya herhangi bir başka, detaylı olarak anlatılması gereken yöntem

74

g ş , y g yiçermiyorsa, makalenizde kullandığınız yöntemi ve makalenin nasıl sunulacağını da Giriş’in sonunda anlatabilirsiniz:

BİLİMSEL BİR MAKALE NASIL1

BİLİMSEL BİR MAKALE NASIL YAZILIR?

IIKısa ders

• A M Celâl Şengör• A. M. Celâl Şengör

İTÜ Avrasya Yerbilimleri EnstitüsüİTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü

Kısa Dersler Serisi I© İTÜ Avrasya Yerbilimleri Enstitüsü 2006

Gelişme Bölümü2

Gelişme Bölümü

Makalenizin gelişme bölümünün içeriği, a a e ge ş e bö ü ü ü çe ğ ,hattâ stili, makalenin türüne göre çok bü ük değişiklikler göstermekbüyük değişiklikler göstermek zorundadır. Bu nedenle önce makale türlerimizi tekrar hatırlamakta yarar vardır:vardır:

Bilimsel makale ile bildirilmek istenen bilimsel haberler ne türdür?

3

1. Bir süreci veya bir nesnenin niteliğini açıklayabilecek yeni bir varsayım

haberler ne türdür?Fikir makaleleri-a

eri ç y y y

2. Bir süreci veya bir nesnenin niteliğinin açıklanmasına yardımcı olabilecek yeni bir gözlem

Veri makaleleri

km

akal

ele

gözlem

3. Yeni bir yöntem

4 Mevcut varsayımların gözlemlerin yöntemlerinYöntem makaleleri

Fiki k l l i b

Yeni

lik

4. Mevcut varsayımların,gözlemlerin, yöntemlerin veya bunların herhangi bir birleşiminin yeni bir sentezi

5 B k bi bili i i diği bi h b d ö ül

Fikir makaleleri-b

akal

eler

i

5. Başka bir bilimcinin verdiği bir haberde görülen ve haberin doğruluğunu naksedecek yanlış ve/veya eksiklik

Tartışma makaleleri

enle

me

ma

6. Bilimsel bir konu hakkında ortalıkta dolaşan fikir ve gözlemleri derleyerek bahis konusu konuyu daha kolay anlaşılır ve tartışılabilir hale getirmek

Derleme makaleleri

udu

düze

Mev

cu

Fikir makaleleri4

Bu tür makalelerde Gelişme bölümü yeniBu tür makalelerde Gelişme bölümü yeni fikrinizi/varsayımınızı detaylı olarak sunduğunuz bölümdür.

V k t k ö liVarsayımınızı sunarken unutmamanız gereken en önemli faktör varsayımınızın yeniliğini anlatmak ve bu yeniliğin aslında eldeki gözlemlerden doğal olarak türemiş olduğuaslında eldeki gözlemlerden doğal olarak türemiş olduğu izlenimini vermektir.

Yenilikler genellikle sevilmez! Hele bunlar fikirseYenilikler genellikle sevilmez! Hele bunlar fikirse.

Gelişme bölümünde iyi bir strateji önce fik i i i/ k l k ö l l d d ğ lfikrinizi/varsayımınızı açık olarak ve gözlemlerden doğal olarak türemiş bir şekilde anlatmak, sonra bunu destekleyen örnekler vermektirdestekleyen örnekler vermektir.

5

GELİŞME BÖLÜMÜ- I

Dikk t! Ö l dDikkat! Önce aslında varsayımın parçası olan ama daha önceolan, ama daha önce herkesin kabul etmiş olduğu gözlemleri ğ ganlatan kısım. Bu okuyucuyu yeni

d li i i k b lmodelinizi kabule psikolojik olarak hazırlarhazırlar

6

Esas modelin anlatılmaya başlandığı kısım

7

Esas modelin anlatıldığı kısım (devam)

GELİŞME BÖLÜMÜ-II

ÖRNEKLER

Gelişme bölümündeki örnekler kısmında örneklerinizi

8

Gelişme bölümündeki örnekler kısmında örneklerinizi tatminkâr fakat olabildiğince kısa ve öz olarak anlatmaya özen gösterin. Unutmayın: Bir fikir makalesinde amaç örneklerin jeolojisini anlatmak değil, fikri destekleyen örneklerin inanılırlığını kanıtlamaktır.

Kısa yazmak zorunda olduğunuz makalelerde (ör. Nature, Science, Geology, Terra Nova gibi dergilerde yayınlamak i t diği i k l l d ) h ttâ ö kl i i i l iistediğiniz makalelerde) hattâ örneklerinizi yalnızca ismen anıp bunları güçlü atıflarla desteklediğiniz takdirde bu bile örnekleme için kifayet edebilir Zira örnek hakkında detayörnekleme için kifayet edebilir. Zira örnek hakkında detay isteyen kişi, atıf yapılan yayın(lar)a gidebilir.

9

Livaccari et al. 1981 Nature

Fikir makalelerinde en çok dikkat etmeniz gereken husus, ortaya attığınız yeni varsayımın mutlaka gözlem raporlarıyla

10

ortaya attığınız yeni varsayımın mutlaka gözlem raporlarıyla reddedilebilir türden olmasıdır. Kontrolu mümkün olmayan varsayım bilimsel değildir ve eğer makalenizi yolladğınız y ğ ğ y ğderginin editörünün beş paralık aklı varsa makalenizi daha hakeme göndermeden reddederek iade eder.

Örneğin bir harita örgüsünü açıklamak için artık tamamen yok olmuş gitmiş ve harita tarafından başka hiçbir yoruma mahal bırakmayacak bir şekilde gerektirilmeyen yapıları farzetmeye kalkarsanız, bu kontrol edilemez ve gereksiz bir varsayım olarak reddedilir Veya yokoluşları açıklayabilmek içinolarak reddedilir. Veya yokoluşları açıklayabilmek için Nemesis Yıldızı gibi kontroluna imkân olmayan varsayımlar otaya atarsanız bunu kimse cidiye alamaz.otaya atarsanız bunu kimse cidiye alamaz.

11

Veri makaleleri

Veri makalelerinin gelişme bölümleri de yeni verileriniziVeri makalelerinin gelişme bölümleri de yeni verilerinizi sunduğunuz bölümdür.

Burada yeni verilerinizi hangi problem çerçevesinde (yaniBurada yeni verilerinizi hangi problem çerçevesinde (yani niçin) toplamışsanız o problem çerçevesinde sunmaya gayret göstermeniz gerekir.göstermeniz gerekir.

Orta Çin’de Dabie Şan 12

Dağlarında koezit mineralinin keşfi makalesi.

Reklam faslı

Problemin çerçevesininçerçevesinin takdimi

13

Verinin takdimi

Sihirli fotoğraf !!!

Veri takdimi bölümünde bilhassa dikkat etmeniz gereken husus toplamış olduğunuz verileri olabildiğince açık ve

14

husus toplamış olduğunuz verileri olabildiğince açık ve konunuzun geleneksel veri takdim şekli içinde sunmaya gayret etmenizdir.g y

Bir önceki şekilde gösterilen garneti patlatmış olan koezit psödomorfu bu geleneksel veri takdimine güzel bir örnektir.psödomorfu bu geleneksel veri takdimine güzel bir örnektir. Garneti patlatan koezit psödomorfu, hem yarattığı ışınsal çatlaklar hem de minerallerin mikroskop altındaki çok karakteristik röliyefleri nedeniyle son derece tipik bir resim arzeder. Bizden önceki her iki lokaliteyle ilgili makalelerde bu tipik resim yayınlanmıştır Bu resmi görenin yayınınızda netipik resim yayınlanmıştır. Bu resmi görenin, yayınınızda ne olduğunu anlaması için başka hiçbir yere bakmasına ihtiyaç yoktur. Bunu gören her editör, her hakem, her okuyucu oyoktur. Bunu gören her editör, her hakem, her okuyucu o tarihte derhal makalenin büyük önemini anlardı.

Veri takdiminde çok dikkat etmeniz gereken bir husus,takdim 15

ettiğiniz verinin, okuyucu tarafından başka hiçbir yardıma baş vurmadan değerlendirilebilmesini temin etmektir.

Örneğin, bir jeoloji haritası sunuyorsanız, mutlaka bu jeoloji haritasının bir mostra haritası şeklinde olmasına özen ö t i igösteriniz.

Fosil ve mineral takdiminde fotoğraf ve fotomikrograf kaçınılmazdır. Bunların fotoğraftan veya fotomikrograftan tayinine imkân olmadığı sürece hiçbir değerleri olmayacağını unutmayınızunutmayınız.

Hava fotoğraflarının ve uzay görüntülerinin baskısının ö t k i t diği i tü l i k ö t k kildgöstermek istediğiniz tüm nesneleri açıkça gösterecek şekilde

olmaları şarttır.

Örneğin yandaki gibi bir

16

ğ y gfotoğrafı yayınlamaya kalkmak okuyucuya h k tti !hakarettir!

(Sayar, C., 1991, Paleontoloji, İTÜ jKütüphanesi 1435, s. 127)

www.calstatela.edu/.../ sediment/nummulites.jpg

Kaliteli fotoğrafİki Nummulites ekvatoryal kesidi

ğ

Malik Sayar’ın Mineraloji ve Jeoloji

17

Malik Sayar ın Mineraloji ve Jeolojikitabından bir bazalt içerisindeki ojit kristalleri fotomikrografı!

Augustithis’in Atlas of Textural Properties of Basalts and TheirProperties of Basalts and Their Genetic Significance kitabından bazalt içinde ojit (A) kristalleri gösteren fotomikrograf

Aşağıdaki fotomikrograf ne kadar faydalıysa (işaretleme ve ölçeğe de bakınız), yukarıdaki de o kadar faydasız hattâ zararlıdırde bakınız), yukarıdaki de o kadar faydasız hattâ zararlıdır

(bilmeyen okuyucu ojitin sırf kesidini karakteristik sanabilir)!

18

Şimdi bir de burada seçin: Hangisi daha yararlı?Şimdi bir de burada seçin: Hangisi daha yararlı?

R kli i h f t ğ fl d f t kibi d d hRenkli resim hava fotoğraflarında fay takibi dışında her zaman daha yararlıdır!

19

Ketin’in Umumi Jeoloji’sinden Acıgöl maarı

Pamir’in Dinamik Jeoloji’sinden Acıgöl maarı

Aşağıdaki çizim, yukarıdaki fotoğraftan daha yararlıdır

20

Yöntem makaleleri

Yöntemler iki çeşittir:Yöntemler iki çeşittir:

Araçsız uygulanan yöntemlerAraçsız uygulanan yöntemler

A l l ö t lAraçlı uygulanan yöntemler

Araçsız uygulanan yöntemler:

21

Araçsız uygulanan yöntemler:

Ör: Pusulasız jeoloji haritası nasıl yapılır (Tom Diblee’nin yöntemi)

Kaliforniya’nın Sahil Silsilelerini tek başına haritalıyan büyük Amerikalı jeolog Tom Diblee onlarca pafta haritayı hiç

l k ll d d d ğ l kpusula kullanmadan ve son derece doğru olarak haritalamıştır. Yönteminin temeli, güneşe bakarak yön tayini ve göz kararı eğim tayinidirtayini ve göz kararı eğim tayinidir.

Böyle bir yöntemi nasıl anlatırsınız?

Yönteminiz geometrik tasvirler içeriyorsa (ör.Güneşle yön

22

Yönteminiz geometrik tasvirler içeriyorsa (ör.Güneşle yön bulmak), tasvir ne kadar basit olursa olsun mutlaka şekil çizerek anlatınız.

Herkesin bildiği araçlarla yapılacak basit ölçme işlemleri şekleHerkesin bildiği araçlarla yapılacak basit ölçme işlemleri şekle gerek göstermeyebilir. (Meselâ Kevin Burke’ün sferisite ölçme yöntemi).yöntemi).

Araçlı yöntemler:

Eğer yönteminiz karmaşık bir teknolojik araç gerektiriyorsa

23

Eğer yönteminiz karmaşık bir teknolojik araç gerektiriyorsa, gelişme kısmında mutlaka önce o aracın ilkelerini anlatmakla işe başlayınız.ş ş y

J h H lf t ’ iJohnson ve Helferty’nin yöntem makalelerini inceleyelim (Reviews ofinceleyelim (Reviews of Geophysics, 1990):

YÖNTEMDE

24

YÖNTEMDE KULLANILAN ARACIN TEMEL İLKELERİ!

Şekillerin sadeliğine Ş ğve öğreticiliğine dikkat ediniz.

Daha başka basit fakat

25

şöğretici şekiller.

Metodun temelini 26

oluşturan aracın tüm özelliklerinin detayları....

Yöntemin ürünlerinin

27

değerlendirilmesinin aşamalarının detayları.

Özetle....

28

Özetle....

Bir yöntem sunuyorsanız bunun tüm gereklerini, TEMEL İLKELERİYLE BİRLİKTE sunmak zorundasınız. Burada da okuyucunuzu yönteminiz ve ilkeleri hakkında hiçbirşeyokuyucunuzu yönteminiz ve ilkeleri hakkında hiçbirşey bilmediği gibi, makalenizi okurken ulaşabileceği kaynaklardan yoksun farzetmek son derece yararlı birkaynaklardan yoksun farzetmek son derece yararlı bir hareket tarzıdır.

Bunu her zaman başaramayabilirsiniz, ama bir yöntem takdimi yaparken kafanızdaki hedef bu olmalıdırtakdimi yaparken kafanızdaki hedef bu olmalıdır.

Sonuçlar bölümü:29

Sonuçlar bölümü ya tartışma ve sonuçlar olarak sunulur veyaSonuçlar bölümü ya tartışma ve sonuçlar olarak sunulur veya gelişmenin ardından yazılabilecek bir tartışma bölümünü izler.

S l d k bi k d h bl i i i h t tSonuçlarda okuyucunuza bir kez daha probleminizi hatıratıp ondan sonra onu nasıl çözdüğünüzü özetlemeniz gerekir.

30

Şengör (1976)’nın sonuçlar kısmı

31

Sonuçların kesinSonuçların kesin cümelerle («öyledir», «şöyledir» şeklinde) ş y ş )verildiğine dikkat ediniz. Gerekli sunum ve

lisavunma gelişme bölümünde yapılmış olduğundan sonuçlarıolduğundan sonuçları yazarken defansif oynamanıza gerek y gkalmamıştır!

7 Makalenin yayımlanacağı32

7. Makalenin yayımlanacağı yere (dergi kitap vb)yere (dergi kitap vb) gönderilmesi (yayımlanacak g (y yyer seçimi genellikle 1. ve 2. evrelerde yapılır)

Birinci kural:33

Makalenizi yayımlanması ümidiyle yolladığınız derginin editörünün, derginin neyi yayınlayıp neyi yayınlamayacağı

İ İ Ökonusunda MUTLAK BİR DİKTATÖR olduğunu unutmayınız.

Bu nedenle makalenizi takdim mektubundan başlayarak tüm evrelerde editöre karşı son derece nâzik ve genellikle her aman alttan alan bir ifâde tar la hitap etme i ihmalher zaman alttan alan bir ifâde tarzıyla hitap etmeyi ihmal etmeyiniz.

Bazı editörlerin işlerini son derece iyi yapan birinci sınıf bilim adamları olmalarına karşın, bazıları başka bir şey yapamadıkları için editör olmuş hırslı ve aptal insanlardıryapamadıkları için editör olmuş hırslı ve aptal insanlardır. Her iki tür editöre de aynı nezakette hitap etmek menfaatiniz icabıdır.

Sizin İngilizcenizdeki eksiklik veya karşı tarafın İngilizcesindeki eksiklik bazan yanlış anlamalara neden olabilir Örneğin

34

eksiklik bazan yanlış anlamalara neden olabilir. Örneğin, demande kelimesi Fransızca’da mâsumâne bir şekilde istek belirtirken İngilizce’de karşıdakini küçümseyen bir emri dile g ş ç ygetirir. İlk öğrendiğiniz dil Fransızca ise ve İngilizceniz de sağlam değilse yazışma esnasında hiç istemeden bu tür t kl dü k i t bil d ğildituzaklara düşmek işten bile değildir.

Böyle bir tuzağa düştüğünüzü fark eder etmez hemen editörle (veya daha sonra hakemlerinizle) temas edip durumu anlatarak özür dileyiniz. Hakemler anonimse, özrünüzü editör aracılığıyla iletebilirsiniziletebilirsiniz.

Her durumda özür dilemek size kazandırır. Bu tür durumlarda ki h kl ki h k h b l S ü tl ikim haklı kim haksız hesabı aslayapmayın. Suçu üstlenin ve özür dileyin. Bu sizi (hele Anglo-Sakson kültüründe) güçlü duruma etirirduruma etirir.

Örnek bir editöre makale takdimi mektubu:35

Dear Dr (veya Professor) .....:( y )

Enclosed please find one original and two copies ...

Veya

Attached please find the typescript and figures of a paper titled «Geology of Pumpkinland» by Dr. Stonehead and myself which gy p y ywe submit [to your perusal] with a view to possible publication in the pages of Nature.

Sincerely,

A M C ŞengörA. M. C. Şengör

Editöre makale takdimi mektubu (bir başka örnek):36

Dear Dr (veya Professor) .....:

Enclosed please find one original and two copies ...

Veya

Attached please find the typescript and figures of a paper titled «Geology of Pumpkinland» by Dr. Stonehead and myself which gy p y ywe submit for consideration for publication in Nature.

Sincerely,Sincerely,

A. M. C. Şengör

Makalenizi hazırlamadan önce, göndermek istediğiniz 37

derginin Instructions to Authors (Yazarlara talimatlar) kısmını dikkatle okuyunuz ve makalenizi orada yazılanlara harfiyen uyarak hazırlayınız Editör sizin işinizi yapmaz eksikuyarak hazırlayınız. Editör sizin işinizi yapmaz, eksik hazırlanmış bir makaleyi geri gönderir, üstelik hakkınızda da olumsuz bir intiba edinmiş olur. Bunun size zararı olacağı ş ğmuhakkaktır.

Bazı hallerde derginin talimatları dışına çıkmak kaçınılmazBazı hallerde derginin talimatları dışına çıkmak kaçınılmaz olabilir. Bu durumlarda makalenizi yollamadn önce mutlaka editörle telefonla konuşup durumu kendisine açıklayıp iznini almanız gerekir. Bunu eğer İngilizceniz iyiyse elektronik posta ile de yapabilirsiniz. Ama telefon pahalı olduğundan editöre si in ciddi etini hakk nda ol ml bir i lenim erecektir!sizin ciddiyetiniz hakkında olumlu bir izlenim verecektir!

Makaleniz editörün eline ulaştıktan sonra, editör, bunu değer

38

ş ğbulursa hakemlere yollayacak ve genellikle onlardan gelen değerlendirmeler ışığında makalenizi ya kabul edecek,ya t fl bi i ö i i l i ll k f k t f ketraflı bir revizyon önerisiyle geri yollayacak veya ufak tefek

değişikliklerle kabul edecektir.

Ufak tefek değişikliklerle kabul demek, aslında kabul demektir. İstenilen değişikleri yapıp (eğer mutlaka yapmamanızı grektiren bir durum varsa bunu editöreyapmamanızı grektiren bir durum varsa bunu editöre nedenleriyle birlikte detaylı bir şekilde yazınız!) makalenizi artık basılmak üzere gönderiniz.g

Etraflı revizyon isteğinin anlamı çok çeşitli olabilir. Ben 39

etraflı revizyon gerektirdiği söylenen pek çok makalemde az-orta karar arası revizyon yapıp geri gönderdiğim zaman da bunun kabul gödüğünü müşahade ettimbunun kabul gödüğünü müşahade ettim.

Mühim olan hakemlerin ve editörün tüm soru ve eleştirilerine elinizden geldiği kadar etraflı cevap vermektir. Hakemlerin ve editörün tüm önerilerini yerine getirmek zorunda değilsiniz. Ama hepsini olumlu veya olumsuz cevaplamak zorundasınız Editör son kararınıolumsuz cevaplamak zorundasınız. Editör son kararını cevaplarınızı değerlendirdikten sonra verecektir. Bu nedenle cevaplarınızın tonu ve içeriği hayati önemi haizdir.p ç ğ y

Hakemleriniz söylediklerinizin bir kısmını hatta tamamını

40

yyanlış anlamış olabilirler; hakem seçimi size göre yanlış olmuş olabilir; hakem salak olabilir.

Tüm bu ahval ve şerait altında dahi birinci vazifeniz hakemlere teşekkür etmek, eleştirilerinden ne kadar yararlandığınızı yazmak ve ondan sonra eleştirilerini cevaplamaktır.

Unutmayınız, hakemler genellikle editörün tanıdığı ve saygı duyduğu bilim insanlarıdır. Aksi takdirde onları h k l k di H k h k t bi d ditöhakem olarak seçmezdi. Hakeme hakaret bir yerde editöre hakarettir. Makalenizin basılıp basılmayacağı konusunda diktatörce bir karar yetkisi olan birisine hakeret etmekdiktatörce bir karar yetkisi olan birisine hakeret etmek sanırım akıllıca bir hareket tarzı değildir.

Makaleniz doğrudan red de edilebilir Pek çok

41

Makaleniz doğrudan red de edilebilir. Pek çok kaliteli dergide makale kabul oranı zaten hiçbir zaman % 50’yi geçmez; bazılarında %20’lerinzaman % 50 yi geçmez; bazılarında %20 lerin altındadır.

Makaleniz reddedilirse ısrarcı olmayı aklınızdan bile geçirmeyiniz. Reddediliş nedenlerini gözden geçirip haklı bulduklarınız konusunda değişiklikler yapıp hemen bir başka dergiye yollayınız. Makalenizin reddi, onun mutlaka kötü veya yanlış olduğuanlamına gelmez. Reddin tonla sebebi vardır:

1. Doğru bir fikri veya tasviri düzgün yapamamışsınızdır.42

2. Hakemler dediğinizi anlayamışlardır

3 Editör dediğinizi anlayamamıştır (bu sizden onun3. Editör dediğinizi anlayamamıştır (bu sizden, onun bilgisizliğinden veya reddettiği andaki psikolojik durumundan kaynaklanıyor olabilir.)y y )

4. Editörün elinde sizinkinden daha önemli makale yığılması olmuş olabiliryığılması olmuş olabilir.

5. Makaleyi gerektirdiği şekilde takdim etmeyip editörü kızdırmış olabilirsinizkızdırmış olabilirsiniz

vs vs...

Makalenizin bir hatta birkaç dergi tarafından

43

ç greddolunmasına kat’iyyen üzülmeyin, cesaretinizi kırmayın!

Unutmayın ki:

«Eğer ömrünüz boyunca hiçbir makaleniz«Eğer ömrünüz boyunca hiçbir makaleniz reddolunmamışsa, orijinal hiçbir şey söylememişsiniz demektir» (J. Tuzo Wilson)( )

«Her makale eninde sonunda basılır» (Kevin Burke)

J h D K i B k ’ü 1973 l d J l fJohn Dewey ve Kevin Burke’ün 1973 yılında Journal of Geology tarafından yayımlanan klasik Tibet makalesi daha önce beş dergi tarafından reddedilmiştiönce beş dergi tarafından reddedilmişti.

Dan McKenzie ve Andrew McKenzie’nin Geological

44

gMagazine tarafından yayınlanan ve petrol jeolojisi konusunda yılın en iyi makalesi seçilen gerilme ve petrol l l k l k l l i d h ö AAPG B ll tiolgunlaşması konulu makaleleri, daha önce AAPG Bulletin

tarafından hakemlerin makaleyi anlayamadıkları gerekçesiyle reddedilmişti!gerekçesiyle reddedilmişti!

Morley’nin Vine ve Matthews’un modelini daha önce ortaya koyan makalesi Nature tarafından reddedilmişti.

45

Manto sorgucu hipotezinin reddi!!!hipotezinin reddi!!!

Wyllie, P., 1976, The Way the Earth Works

Muhtelif reddolunma serileri (=rejection sequences»):46

NatureScience Geology Terra NovaScience Geology Terra Nova

Red JGR GSA Bulletin Geol. Soc. London Journal

American Jour. Sci. Journal of Geology

G l i l M iGeological Magazine

International Jour. Earth Sci.

Tectonophysics

Asian Jour. Earth Sci.

47

Son söz: Kaliteli makale yazmanın sırrı, bol bol kaliteli k l k kt M tl k tl k b l b lmakale okumaktan geçer. Mutlaka ve mutlaka bol bol

önemli makale okuyunuz.

Unutmayınız: y

«En iyi jeolog arazide değil, kütüphanede yetişir»

K h J H üKenneth J. Hsü

Alıştırma 1:

48

ş

Türkçe olarak “makale yazmanın yöntemleri” konusunda bir ders verilmesinin yararlı olup olmadığı konusunda birbir ders verilmesinin yararlı olup olmadığı konusunda bir makale yazınız (farzedin ki bunu Journal of GeologicalEducation’a yazıyorsunuz).

Alıştırma 2:Alıştırma 2:

Tezinizi bitmiş kabul edin. Bundan bir makale çıkararak uygun bir dergiye yollanmak üzere her şeyiyle hazırlayın. Bunu ders dışında yapın ve bitirdiğiniz zaman gelip benimle tartışın.