16.Znakowanie pokryć lakierniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

,

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Zbigniew Neumann

Znakowanie pokryć lakierniczych 714[03].Z1.05 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006


1

Recenzenci: mgr inż. Krzysztof Garczyński mgr inż. Andrzej Sadowski Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Zbigniew Neuman Konsultacja: mgr inż. Zenon Pietkiewicz

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 714[03].Z1.05 Znakowanie pokryć lakierniczych zawartych w modułowym programie nauczania dla zawodu „lakiernik”. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1 Technika nanoszenia napisów – przy użyciu szablonów, druku sitowego, światłodruku, nakładania kalkomanii

7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 15 4.1.3. Ćwiczenia 15 4.1.4. Sprawdzian postępów 17

4.2 Projektowanie i wycinanie szablonów 18 4.2.1. Materiał nauczania 18 4.2.2. Pytania sprawdzające 21 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 23

4.3 Nanoszenie napisów za pomocą pędzla 24 4.3.1. Materiał nauczania 24 4.3.2. Pytania sprawdzające 25 4.3.3. Ćwiczenia 25 4.3.4. Sprawdzian postępów 27

4.4 Nanoszenie natryskowe napisów i oznaczeń przy użyciu szablonu 28 4.4.1. Materiał nauczania 28 4.4.2. Pytania sprawdzające 28 4.4.3. Ćwiczenia 29 4.4.4. Sprawdzian postępów 31

4.5 Nakładanie napisów i wzorów metodą kalkomanii 32 4.5.1. Materiał nauczania 32 4.5.2. Pytania sprawdzające 36 4.5.3. Ćwiczenia 36 4.5.4. Sprawdzian postępów 37

4.6. Stosowanie środków konserwujących pokrycia lakiernicze oraz nadające im estetyczny wygląd

38

4.6.1. Materiał nauczania 38 4.6.2. Pytania sprawdzające 41 4.6..3. Ćwiczenia 42 4.6.4. Sprawdzian postępów 43

5. Sprawdzian osiągnięć 44 6. Literatura 50


3

1. WPROWADZENIE Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiadomości i umiejętności o znakowaniu pokryć lakierniczych.

W poradniku zamieszczono: 1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które

powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej. 2. Cele kształcenia jednostki modułowej. 3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania

ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Jest to „pigułka” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania treści jednostki modułowej. Rozdział zawiera także: – pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, – ćwiczenia, opis ich wykonania wraz z wykazem materiałów, narzędzi i sprzętu

potrzebnych do realizacji, – sprawdzian postępów pozwalający ocenić stopień opanowania materiału.

4. Sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań. Pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że zdobyłeś wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej,

5. Literaturę uzupełniającą.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po opanowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminy, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcje przeciwpożarowe, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


4

Schemat układu jednostek modułowych

714[03].Z1.04 Wytwarzanie powłok

malarsko – lakierniczych na wyrobach

powszechnego użytku

714[03].Z1 Podstawowe technologie

lakiernicze

714[03].Z1.01 Stosowanie przepisów bhp ochrony ppoż. i ochrony

środowiska przy wykonywaniu prac

lakierniczych

714[03].Z1.02 Przygotowanie powierzchni wyrobów do lakierowania

714[03].Z1.03 Nakładanie powłok

lakierniczych

714[03].Z1.06 Wykonywanie napraw

i renowacji pokryć lakierniczych

714[03].Z1.07 Nanoszenie pokryć

ochronnych i ochronno -dekoracyjnych

714[03].Z1.09 Organizowanie

i wyposażenie lakierni

714[03].Z1.08 Ocenianie jakości pokryć

lakierniczych

714[03].Z1.05 Znakowanie pokryć

lakierniczych


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – organizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami ergonomii, – dobierać przybory i materiały do wykonania rysunku, – przygotować powierzchnię do lakierowania, – dobrać narzędzia pracy do nakładania powłok lakierniczych, – rozpoznawać technologie nakładania powłok lakierniczych, – dobrać sposób nałożenia powłoki na dane podłoże, – scharakteryzować przyczyny powstawania wad na klasycznych pokryciach lakierniczych, – korzystać z różnych źródeł informacji.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku powinieneś umieć: – wykonać znakowanie pokryć lakierniczych zgodnie z przepisami bhp, ochrony ppoż.

i ochrony środowiska, – wykonać szablony do nanoszenia napisów i oznaczeń na pokryciach lakierniczych, – zaprojektować szablon metodami tradycyjnymi i z wykorzystaniem techniki

komputerowej, – wykonać napisy na pokryciach lakierniczych przy użyciu szablonów, – wykonać napisy z wykorzystaniem kalkomanii, – ocenić jakość i estetykę napisów na pokryciach lakierniczych, – skorzystać z literatury technicznej.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Technika nanoszenia napisów – przy użyciu szablonów,

druku sitowego, światłodruku, nakładania kalkomanii 4.1.1. Materiał nauczania Szablony

Szablony służą do wielokrotnego nanoszenia tych samych napisów czy rysunków przeważnie na takie same podłoże. Np. do oznaczania partii wyrobów zapakowanych w wiele skrzyń drewnianych, pojemników metalowych lub z tworzywa sztucznego oraz na obudowach maszyn i samochodów (coraz rzadziej).

Rys. 1. Przykładowe oznaczenia graficzne na opakowaniu

Szablony wykonuje się z różnych materiałów dobieranych w zależności od:

– zakładanego czasu użytkowania szablonu, (inaczej ile razy może być użyty), – kształtu przedmiotu na którym będzie odwzorowany napis lub znak graficzny.

Na ilość kolejnych naniesień wzoru poprzez szablon na podłoże, czyli ile razy będzie można szablon wykorzystać, decyduje oprócz materiału z którego jest wykonany także sposób jego eksploatacji, (poprawne użytkowanie i przechowywanie (konserwowanie).

Materiały używane do wykonywania szablonów: – tradycyjne: gruby papier, karton, a najlepsze to różne odmiany brystolu, cienka sklejka. – nowoczesne: folie i pochodne materiały z tworzyw sztucznych.

Cechy jakimi musi charakteryzować się szablon: – nie chłonięcie i nie przepuszczanie lakieru przez materiał z którego jest wykonany. – zachowywanie kształtu geometrycznego:

– pod działaniem zmian temperatury zewnętrznej, – przez oddziaływującą bezpośrednio na powierzchnię szablonu ciecz jaką jest farba

lub lakier. Szablon musi przylegać ściśle do podłoża, bo powstaną wady w postaci zacieków

i rozmytych krawędzi liter czy znaków graficznych. Powierzchnie płaskie nie stwarzają praktycznie problemów z mocowaniem na nich

szablonów, niezależnie od zastosowanego na nie materiału. Chcąc zastosować szablon na powierzchni walcowej, np. na rurze czy beczce, należy

dobrać taki materiał, który oprócz nie przepuszczania lakieru i nie odkształcania się szablonu,


8

będzie na tyle elastyczny aby dał się bez uszczerbku wygiąć do promienia przedmiotu na którym ma być zamocowany, tak aby szczelnie dolegał do powierzchni na którą nanoszony będzie napis.

Na innych kształtach i powierzchniach praktycznie szablonów się nie używa. Jakby trzeba było taki szablon wykonać, to należy do zadania podejść indywidualnie, trzymając się wskazówek, stosując np. różne materiały, dzieląc szablon na poszczególne jego części.

Szablon sporządza się wycinając z pełnego materiału otwory o kształcie liter lub – obrazków inaczej mówiąc znaków graficznych. Otwory wykonuje się: – ręcznie, używając popularnych narzędzi ręcznych w zależności od twardości materiału

i wielkości otworów takich jak: − noże tapicerskie i z wyłamywanymi ostrzami do papieru, − nożyczki,

– mechanicznie, używając ploteru sprzężonego z komputerem i posiadającym zamocowane narzędzie tnące wycinające zadane kształty w papierze, folii lub folii samoprzylepnej, itp. materiałach. W celu wycięcia otworów w materiałach drewnianych lub drewnopochodnych czy

niektórych tworzyw trzeba użyć narzędzi ręcznych lub elektronarzędzi takich jak wiertarka, piła z brzeszczotem lub wyezynarka.

a)

c)

Rys. 2. Przykład szablonu do wykonania wzorów w mieszkaniu: a) wzór na szablonie przed wycięciem, b) wycinanie wzoru, c) wycięty wzór (szablon) na podłożu, strzałka wskazuje zerwany mostek podczas wycinania, d) kolejność nanoszenia wzoru na ścianę. [16]

d)

b)


9

Pseudo-szablonem, spełniającym tę samą rolę co szablon dla bardzo prostych znaków, (np. strzałka kierunkowa bez dokładnych wymiarów), może być nalepienie taśmy malarskiej o odpowiednio dobranej szerokości lub przylepionego równolegle drugiego paska taśmy. Nie potrzeba żadnych narzędzi – taśmę można urwać palcami. Sitodruk, czyli druk sitowy (technika bezpośrednia).

W technice tej formę drukową stanowi rama z napięta na niej siatką. Siatka może być wykonana z jedwabiu, metalu lub tworzywa sztucznego. W zależności od odwzorowywanego obrazu (litery, obrazy, itp.) część oczek jest zakryta. Powoduje to, że farba drukarska podczas drukowania przeciska się tylko przez oczka odkryte bezpośrednio na zadrukowywany materiał. Materiałem tym może być: – papier i tektura, – porcelana, kamionka i wyroby gliniane oraz szkło, – skóra, guma, – metal (aluminium, mosiądz), – drewno, – tkanina zwykłe i połyskliwa, – tworzywa sztuczne: polichlorek winylu (twardy i miękki), polistyren, polietylen,

polipropylen, pleksiglas, poliwęglany, poliestry, poliamidy (nylon) – materiały pokryte emalią (np. garnki).

Proces przecierania farby przez przepuszczalne części powierzchni szablonu drukarskiego (sita) nazywa się też raklowaniem, szczególnie we włókiennictwie przy stosowaniu druku filmowego filmdru. Sitodruk wykonywany na przedmiotach zakrzywionych (okrągłych) ma nazwę tampodruku, natomiast stosowany w grafice artystycznej – serigrafią).

Proces technologiczny odbywa się: – ręcznie, – mechanicznie, na maszynach pół – lub całkowicie zautomatyzowanych i klimatyzowanych.

Narzędzie do przepychania farby (ręcznie lub mechanicznie) przez sito ruchem posuwisto-zwrotnym nazywa się „rakla”. Rakla wykonana jest z gumy o twardości od 55 do 85 w skali Shore A., zgodnie z normą PN – 150 868. Stosowana długość rakli zależy od szerokości ramki z siatką – czyli jednego wymiaru przeważnie prostokąta lub też kwadratu, bo taki kształt mają ramki z siatką. Profil (przekrój poprzeczny) części roboczej rakli ma kształt: – prostokątny, – dwustronnie ścięty (trójkątny), – zaokrąglony.

Rakla (guma raklowa) osadzona jest w uchwycie maszyny, a w procesie prowadzonym ręcznie w uchwycie ukształtowanym ergonomicznie do dłoni.

Farby do tego procesu technologicznego są specjalnie produkowane jako farby sitodrukowe. Farba musi być również wyprodukowana z odpowiednim przeznaczeniem do drukowania na danym podłożu (materiale). W tabeli 4, podano przykładowe produkty - farby do sitodruku jednego z ich producentów w układzie zastosowania.

Sito spełnia rolę szablonu drukarskiego. Jako „sito” rozumiemy naciągnięty na ramce aluminiowej (drewnianych już się praktycznie nie stosuje) materiał z oczkami z kształtownika o przekroju kwadratowym.

Materiał sita (siatki), powszechnie obecnie stosowany, wykonany jest z: – tworzywa sztucznego (poliesteru), – rzadziej z metalu, – z jedwabiu (w produkcji praktycznie już nie używany).


10

Poliesterowe sito mocowane jest na ramce (aluminiowej lub drewnianej) za pomocą kleju dwuskładnikowego. Sita rozróżnia się i stosuje w zależności od ilości oczek (otworów) przypadających na 1 cm2 np. 77, 90, 100, 120, 140, 150, 165.

Ogólnie sito (ramka z sitem) jest narzędziem do ukształtowania z niego szablonu drukarskiego.

Przekształcanie w szablon następuje poprzez jego obróbkę, polegającą na wprowadzeniu emulsji światłoczułej w otworki (ich zaślepienia).

Przecierając raklą farbę przez sito na materiał (papier, folię, metal, szkło) otrzymamy a) druk jednokolorowy, bowiem naniesiony wzór (na szablonie) odpowiada jednemu

kolorowi, b) chcąc wprowadzić drugi kolor, trzeba wszystkie operacje powtórzyć. Praktycznie nie wykonuje się sitodruku więcej niż w 3 - 4 kolorach. Sita można używać wielokrotnie po każdym kolejnym drukowaniu dokładnie je myjąc za pomocą uniwersalnego zmywacza sitodrukowego.

Rys. 3. Przykład wyrobu metodą sitodruku na folii samoprzylepnej.

Podano podłoża na których można drukować posługując się odpowiednią farbą opisywaną metodą druku – sitodrukiem.

Produktami sitodruku będą zadrukowane przedmioty: – obwody drukowane, – znaki drogowe (stosując farby odblaskowe z kuleczkami szklanymi), – napisy (barwnikami fluorescencyjnymi), – druki ozdobne, plakaty, – reklamy (na koszulkach, czapkach, butach, parasolach, płytach CD), – kalkomanie (w tym tzw. zdrapki i z warstwą ścieralną), – folie reklamowe samoprzylepne (np. obrazy na samochodach), – bandery i flagi, itp.

Sitodruk należy do technik drukarskich, a nie lakierniczych. Jednak są te techniki

technologicznie zbliżone. W obu następuje bezpośrednie nanoszenie farby / lakieru na podłoże, za pomocą narzędzia (ręcznego i mechanicznego) oraz dobór farby do danego podłoża. Z tym, że w sitodruku następuje to zawsze pośrednio, poprzez sito – szablon.


11

Rys. 4. Sitodruk na prostej maszynie. A – sito na ramce, B – rakla, C – uchwyt rakli wykonujący ruch posuwisto-zwrotny.

Rys. 5. Mocowanie rakli (A) i zabieraka farby (B) na prostej maszynie do sitodruku.

A

B

A

B

C


12

Światłodruk, (fototypia) Jest jedną z metod drukowania płaskiego wynaleziona w roku 1855 (udoskonalona w1868 r.).

W tej metodzie drukowania stosuje się formę drukową, najczęściej w postaci płyty szklanej pokrytej żelatynową warstwą światłoczułą, w której metodą kopiowania wytwarza się elementy: – drukujące, – i nie drukujące.

Podczas drukowania w maszynach drukujących płaskich lub litograficznych powierzchnia formy drukowej jest po kolei: – zwilżana wodą, – powlekana mazistą farbą drukową, – farba jest z niej przenoszona bezpośrednio na papier dociskany do powierzchni formy

cylindrem lub płytą dociskową. W światłodruku wykorzystano fakt, iż emulsja po wywołaniu i utrwaleniu fotograficznego

negatywu jest nierówna. W miejscach ciemnych – grubsza, w jasnych – cieńsza. Nasycona wilgocią, w miejscach ciemnych przyjmuje grubszą warstwę farby, a miejscach jasnych – cieńszą. Gdy tak nasyconą płytę odbije się na papierze, to okaże się, że otrzymana odbitka oddaje obraz w oryginale z jego światłami i cieniami.

Druk taki jest bardzo powolny, a z jednej płyty można wydrukować zaledwie 1000 egzemplarzy. Technologia ta była udoskonalona - zaczęto stosować specjalne filmy z grubym podkładem celuloidowym i płyty z tworzyw sztucznych dające możliwość przymocowania ich do cylindra maszyny offsetowej. Pozwalało to zwiększyć szybkość druku.

W okresie, gdy jakość druku offsetowego zapewniła perfekcyjne odwzorowanie oryginału, światłodruk w produkcji przeszedł do historii. Wykonane tą metodą w latach 70 – tych ub. wieku reprodukcje słynnych dzieł malarskich wisiały w szkołach, urzędach i domach prywatnych. I jeszcze dziś gdzieniegdzie można je spotkać. Światłodruk wykorzystuje się obecnie (i to bardzo rzadko), tylko do drukowania jedno – i wielobarwnych reprodukcji dzieł sztuki, a także tę technikę stosują niektórzy twórcy szukający nowych form artystycznego wyrazu.

Rys. 6. Przykład ilustracji wykonanej metodą światłodruku. [15]


13

Kalkomania Kalkomania – technika wykonywania barwnych rysunków na różnych podłożach:

– porcelanie, szkle, – emalii naniesionej na metalu, – papierze (tzw. kalkomania szkolna),

Przenoszenie rysunku na podłoże polega na: – zwilżeniu wodą kalkomanii (papieru), – przyłożeniu papieru (kalkomanii) stroną z rysunkiem do podłoża, na który przenoszony

będzie rysunek, – usunięciu papierowego podłoża.

Przeniesiony rysunek utrwala się w podwyższonej temperaturze, która powoduje zeszklenie pigmentów i ich trwałe połączenie z podłożem.

Kalkomania – nazwa papieru z którego przenosi się rysunek. W celu otrzymania papieru do kalkomanii pokrywa się zwykły papier warstwą substancji rozpuszczalnej w wodzie (np. krochmalu) i na podłoże przenosi się kopiowany rysunek metodą drukowania offsetowego lub sitodruku, przy użyciu bezbarwnego pokostu. W kalkomanii używane jest też wiele niekonwencjonalnych materiałów zdobniczych jak preparaty metali szlachetnych, farby reliefowe, transparentne, matowe, interferencyjne, metaliczne itd.

Kalka ceramiczna, (dekal, kalka ceramiczna); papier nasycony mieszaniną ałunu, związków aluminium i tragantu, na którym znajduje się ornament lub obrazek przeznaczony do przeniesienia na powierzchnię przedmiotu ceramicznego.

Rys. 7. Przykłady wyrobów szklanych, ceramicznych i metalowych ze znakowaniem kalkomanią. [15d]

Temperatury utrwalania kalkomanii na różnych podłożach kalkomania: – niskotemperaturowa - temp. utwardzania: (120), 160 – 200 °C,

(możliwość wypału w domowym piecyku, czas od 10 minut), – do szkła gospodarczego - temp. wypalania: 520-580 °C, – do szkła opakowaniowego - temp. wypalania: 580-630 °C, – emalierska - temp. wypalania: 780-820°C, – ceramiczna naszkliwna - temp. wypalania: 750-800 °C; 820-860 °C, – ceramiczna naszkliwna do szybkiego wypału: 900-1050 °C, – ceramiczna wszkliwna - temp. wypalania powierzchni: 1150 °C, – ceramiczna podszkliwna - temp. wypalania: 900 – 1250 °C.


14

Kalkomania niskotemperaturowa, jest nową techniką dekoracyjną opartyą na bazie farb organicznych, nie zawierającym metali ciężkich. Stwarza ona szerokie możliwości zdobienia z uwzględnieniem aspektów ekonomicznych i środowiskowych.

Kolorystyka dekoracji, do tej pory nie osiągalna tradycyjnymi farbami mineralnymi, jest możliwa przy zastosowaniu kalkomanii niskotemperaturowej.

Ten rodzaj kalkomanii nie wymaga długotrwałego wypalania w wysokich temperaturach, tak jak kalkomania tradycyjna. Przez to jej proces utrwalania na podłożu jest znacznie krótszy i tańszy.

Kalkomanię niskotemperaturową można stosować na wszystkie sztywne podłoża, które charakteryzują się o odpornością termiczną do co najmniej 160 0C, a więc na: – porcelanę, szkło (butelki, wazony, osłony lamp), – ceramikę, – stal szlachetną, – powlekane aluminium, – napylane szafy rozdzielcze, – meble.

Również przedmioty, które nie mogą być utwardzalne termicznie (np. drewno czy różne tworzywa sztuczne), można zdobić przy pomocy tej kalkomanii. Jednak zastosowanie kalkomanii niskotemperaturowej na takich przedmiotach musi zostać w każdym przypadku poprzedzone wstępnymi badaniami.

Kalkomania niskotemperaturowa daje możliwość wykonywania precyzyjnych zdobień o bogatej kolorystyce, również: – z zastosowaniem farb metalicznych, – dekoracji odpornych na zmywanie w zmywarkach gastronomicznych.

Termicznie utrwalone zdobienia wykonane przy pomocy kalkomanii niskotemperaturowej mają odporność na zarysowania porównywalną z lakierowanymi przedmiotami domowego użytku. Powierzchnie te są odporne na działanie: – benzyny, – alkoholu. Jak wszystkie farby organiczne, kalkomanie posiadają ograniczoną odporność na silne światło

słoneczne. Nanoszenie kalkomanii niskotemperaturowej:

– kalkomanie niskotemperaturową, tak jak normalną kalkomanię ceramiczną moczyć kilka minut w wodzie i przenieść z papieru na odpowiednie podłoże,

– usunąć wodę i pęcherze powietrza poprzez wycieranie gumką, gąbką lub miękką szmatką. – ozdobiony przedmiot wysuszyć przez 24 godziny w temperaturze pokojowej lub

w temperaturze 50 0C przez 30 - 50 minut, – po wysuszeniu usunąć powłokę zewnętrznego lakieru pokrywającą dekorację poprzez

podważenie brzegu lakieru przy pomocy noża lub ostrego przedmiotu i ściągnięcie warstwy nośnej,

– termiczne utwardzanie wykonywać w piecu z obiegiem gorącego powietrza przy temperaturze 160 – 200 0C.

Zalecane są następujące temperatury w zależności od czasu utwardzania: – 30 min. w temp. 160 0C, – 20 min. w temp. 180 0C, – 15 min. w temp. 200 0C.


15

Podczas nakładania kalkomanii mogą przedostać się na zdobione podłoże resztki wodorozpuszczalnej warstwy papieru. Przy termicznym utwardzaniu powyżej temperatury 160 0C resztki te są widoczne w postaci beżowego filmu, który należy usunąć przez wycieranie przedmiotu wilgotną gąbką lub szmatką. 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. W jakim celu wykonuje się szablony? 2. Z jakich materiałów wykonuje się szablony i jakimi narzędziami? 3. Do jakich celów używamy sitodruku? 4. Jakich farb używamy do sitodruku? 5. Na jakich podłożach wykonujemy sitodruk? 6. Jakie pojęcia kryje w sobie słowo kalkomania? 7. Opisz technikę nanoszenia kalkomanii na podłoże? 8. Opisz jak powstaje papier – kalkomania? 9. Na jakich podłożach możemy nanosić kalkomanię? 10. Wymień rodzaje kalkomanii w zależności od przeznaczenia i temperatury nanoszenia na

podłoże / wyrób? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wyszukaj w internecie (lub innych źródłach) i zestaw w tabelach firmy produkujące lub sprzedające następujące materiały: – tekturę i noże tapicerskie, (np. 3 firmy), – farby i narzędzia do sitodruku, (np. 5 firm), – kalkomanię i narzędzia do jej stosowania, (np. 5 firm), – kalkomanię niskotemperaturową, (np. 5 firm).

(Liczbę firm określi nauczyciel).

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zorganizować stanowisko komputerowe, 2) uruchomić komputer i skorzystać z wyszukiwarek internetowych, np. Google, Yahoo, 3) wpisać odpowiednie hasło do poszukiwanego tematu, 4) znaleźć odpowiednie do tematu firmy producentów lub sprzedawców, 5) wydrukować poszczególne dane lub wpisać do zeszytu, 6) wykonać tabelki z żądanymi danymi, 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − komputer (z drukarką) z dostępem do internetu, − kartka papieru, zeszyt do notatek i długopis, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.


16

Ćwiczenie 2 Wyszukaj w internecie, literaturze branżowej, ogłoszeniach miejscowych, (lub odwiedź

osobiście), sprzedawców farb do sitodruku i kalkomanii w najbliższej okolicy szkoły i miejsca zamieszkania, zapoznaj się i zestaw w tabelach nazwy firm, których materiały sprzedają: – farby i narzędzia do sitodruku, – kalkomanię i narzędzia do jej stosowania.

(Ilość firm do wyszukania określi nauczyciel).


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko komputerowe, 3) uruchomić komputer i skorzystać z wyszukiwarek internetowych, np. Google, Yahoo, 4) wpisać odpowiednie hasło do poszukiwanego tematu, 5) znaleźć odpowiednie do tematu firmy sprzedawców, 6) wydrukować poszczególne dane lub wpisać do zeszytu, 7) wykonać tabelki z żądanymi danymi, 8) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: − komputer (z drukarką) z dostępem do Internetu, − czytelnia szkolna, lub ogólnodostępna, − kartka papieru, zeszyt i długopis, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Na podstawie danych zebranych w ćwiczeniach 1 i 2 zestaw w tabelach: – nazwy handlowe i podstawową charakterystykę farb do sitodruku, – nazwy handlowe kalkomanii, ich zastosowanie i podstawową charakterystykę.

Sposób wykonania ćwiczenia Uczeń powinien:

1) przeanalizować dane zapisane podczas wykonywania ćwiczeń 1 i 2, 2) zestawić potrzebne dane w tabeli, 3) jeśli ograniczyłeś się tylko do firm, a nie zainteresował cię produkt, to należy powtórnie: 4) zorganizować stanowisko komputerowe do wykonania ćwiczenia, 5) uruchomić komputer i wejść do wyszukiwarek internetowych, np. Google / pójść do

czytelni, 6) wpisać odpowiednie hasło do poszukiwanego tematu, i znaleźć odpowiednie do tematu

produkty poprzednio ustalonych firm sprzedawców / znaleźć dane w periodykach, 7) wydrukować poszczególne dane lub wpisać do zeszytu / wpisać do zeszytu, 8) wykonać tabelki z żądanymi danymi, 9) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: – komputer (z drukarką) z dostępem do Internetu, – czytelnia szkolna, lub ogólnodostępna, – kartka papieru, zeszyt do notatek, i długopis, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.


17

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) określić pojęcie nanoszenia znakowania (napisów, znaków graficznych) techniką przy użyciu szablonów?

¨ ¨

2) opisać pojęcie nanoszenia znakowania (napisów, znaków graficznych) techniką druku sitowego?

¨ ¨

3) określić pojęcie nanoszenia znakowania (napisów, znaków graficznych) techniką światłodruku?

¨ ¨

4) scharakteryziować pojęcie nanoszenia znakowania (napisów, znaków graficznych) techniką nakładania kalkomanii?

¨ ¨

5) wymienić jakich materiałów używamy na szablony? ¨ ¨ 6) wymienić sposoby wykonywania szablonów? ¨ ¨ 7) podać co to jest ploter oraz jakie ma zastosowanie? ¨ ¨ 8) podać jakimi cechami muszą się charakteryzować materiały na

szablony? ¨ ¨

9) podać na jakie materiały można nanosić sitodruk? ¨ ¨ 10) wymienić sposoby przenoszenia farby przez sito? ¨ ¨ 11) określić pojęcie „rakla” i z jakiego materiału jest wykonana? ¨ ¨ 12) określić gęstości oczek sita i podać materiały z których mogą być

wykonane? ¨ ¨

13) określić jak dobiera się farby, podać ich ogólną charakterystykę i stosowane dodatki?

¨ ¨

14) podać jakie znaczenie ma obecnie światłodruk? ¨ ¨ 15) wymienić jakie jest przeznaczenie kalkomanii? ¨ ¨ 16) opisać papier do kalkomanii (kalkę ceramiczną)? ¨ ¨ 17) nałożyć papier - kalkomanię na podłoże? ¨ ¨ 18) określić temperatury nanoszenia kalkomanii na szkło, ceramikę,

przedmioty emaliowane? ¨ ¨

19) scharakteryzować kalkomanię niskotemperaturową? ¨ ¨ 20) określić na jakie podłoże przenosi się kalkomanię bez użycia

temperatury? ¨ ¨


18

4.2. Projektowanie i wycinanie szablonów 4.2.1. Materiał nauczania Projektowanie szablonów Przystępując do projektowania szablonu trzeba znać: – tekst, (słowo/słowa, znaki graficzne lub ozdobne), którym ma być oznakowany dany

przedmiot, wyrób, opakowanie, ściana budynku, konstrukcja stalowa lub rurociąg, itp. – wielkość powierzchni na którą ma być naniesiony tekst, – kształt powierzchni, (płaska, cylindryczna, stożkowa, falista, itp.), – rodzaj powierzchni, (drewno, tektura, tworzywo sztuczne, metal, metal polakierowany),

przeznaczenie znakowania, (ozdobne, na wystawę, na wyrobie gotowym, na opakowaniu), – sposób nanoszenia farby / lakieru, (pędzlem, wałkiem, gąbką, pistoletem lakierniczym), – zakładaną wielokrotność użycia szablonu. Znając te ograniczenie lub wymogi można: – dobrać materiał na szablon, – zaprojektować i praktycznie dobrać liternictwo, – ustalić do powierzchni wielkość napisu lub znaku graficznego – którego kształtu nie

można zmieniać (są to oznaczenia międzynarodowe), – ustalić wielkość (wymiary zewnętrzne szablonu).

Do wykonania powyższych czynności wystarczy kartka papieru i długopis, aby zapisać wszystkie dane (wymogi i ograniczenia) do sporządzenia szablonu. Następnych czynności nie da się wykonać bez przygotowanego stanowiska pracy. Wykonując czynności przygotowawcze nie można zapomnieć o podkładzie, na którym będzie wycinany ręcznie tekst w szablonie. W tym celu należy: – zamocować materiał szablonu, (najlepiej na desce kreślarskiej za pomocą pinezek lub

taśmy przylepnej), – nanieść wszystkie linie pomocnicze, ustalające wysokość poszczególnych napisów albo

znaków, odstępy między wierszami, itp., – nanieść tekst na materiale przyszłego szablonu odpowiednio cienkimi liniami, – wyciąć tekst z szablonu za pomocą odpowiedniego narzędzia tnącego oraz pomocniczych.

Wycięcie polega na usunięciu materiału szablonu z miejsc w których ma być przeniesiona farba na podłoże,

– obciąć materiał szablonu na ustalone poprzednio wymiary gabarytowe. Wycinanie liter / znaków może odbywać się: – z tzw. wolnej ręki, (prowadząc ręką nóż tapicerski lub nożyczki po naniesionych liniach

bez pomocy żadnych przyrządów), – przy użyciu przyrządów (liniałów, łuków) wykonanych z metalu (np. aluminium lub stali)

prowadząc tylko nóż tapicerski po krawędzi przyrządu, która powinna ściśle przylegać do szablonu.

Wykonując otwory w szablonie należy zwracać uwagę na: – ustawienie ręki z nożem tak, aby „uciekała” nam w kierunku przyszłego otworu, a nie na

zewnątrz, bo to spowoduje uszkodzenie lub zniszczenie szablonu, – wykonywanie mostków w literach: A, B, D, O, Ó, P, R, cyfrze 0 (zero) oraz w ramce,

jeżeli tekst jest w niej zawarty. W szablonie należy zostawić materiał tam, gdzie nie będzie przenoszona na podłoże farba.

Dla liter podanych powyżej, bez wykonania mostka łączącego pewną część materiału z pozostałym podstawowym materiałem szablonu, nie da się uzyskać wymaganego kroju litery.


19

Zamiast „O” będzie owalna plama, dla „D” i pozostałych liter trochę inne plamy. Zasada ta dotyczy też wykonywanych znaków graficznych.

Używając mostków, litery te będą się składały z dwóch części, dla „O” połówek. W takiej formie pozostawia się napis na opakowaniach, konstrukcjach, rurociągach, maszynach, itp. Tam gdzie zachodzi potrzeba zwiększonej estetyki napisu, lub napis / znaki są duże, to po zdjęciu szablonu można ręcznie, pędzlem lub wałkiem, pokryć farbą brakujące odcinki po mostkach.

Rys. 8. Przykładowe narzędzi do ręcznego wycinania papieru.

Zamiast ręcznego wykonywania całego szablonu, czy ręcznego wycinania tekstu, można zastosować technikę komputerową i urządzenie peryferyjne rysujące lub tnące (zwane ploterem).

Ploter

Ploter jest to urządzenie do wyprowadzania wyników z komputera w formie graficznej. Najpopularniejszymi urządzeniami do wyprowadzania wyników z komputera są różnego rodzaju drukarki, a formą wyniku jest druk.

Forma graficzna nanoszona jest na: – papierze, – folii, – materiale światłoczułym, itp.

Naniesienie w postaci rysunku liniowego odbywa się za pomocą pisaków z różnokolorowym tuszem mocowanych w głowicy urządzenia. Można więc otrzymywać druk: – jedno – wielokolorowy. Drugą stosowaną techniką w ploterach jest natrysk tuszu.

Ploter tnący, w uproszczeniu: osadzając w głowicy plotera zamiast pisaka narzędzie tnące, otrzymamy „ploter tnący” (rys. 9), którego wynikiem pracy nie będzie już druk linii na danym materiale, a rozcięcie materiału w miejscu linii.

Stanowisko wyposażone w odpowiedni komputer z potrzebnym programem operacyjnym oraz ploter tnący, ułatwia i przyspiesza wykonanie szablonu, który jest też jakościowo znacznie lepszy od wykonanego technikami ręcznymi lub mieszanymi.


20

Rys. 9. Ploter do mechanicznego ciecia papieru. 1 - Solidna, wzmacniana konstrukcja z profili aluminiowych,

2 - napęd XYZ - bezluzowe śruby, 3 - XY - system bezluzowych prowadnic liniowych, 4 - Z - bezluzowe łożyska toczne. (XYZ – oznaczają osie). [15c].

Podstawowymi parametrami charakteryzującymi ploter tnący są:

– dokładność pozycjonowania głowicy, (np. 0,01 mm), – powtarzalność cięcia, (np. 0,1 mm), – prędkość kreślenia / cięcia podawana w mm/sek, (np. 50-500 mm/sek.), – typ i rozmiar papieru np. arkusz lub rolka w formacie A lub B, – liczba elementów tnących, (np. 4-8), – rodzaje portów: równoległy lub szeregowy, – sposób wymiany noży, – minimalna długość rysowanego przez ploter odcinka.

Podstawowymi cechami charakteryzującymi plotery tnące są: – cięcie kartek lub rolek na odpowiednią wielkość, – długi wydruk, (maksymalnie 15 metrów), – cicha praca, – niski koszt użytkowania. Odstępy między literami – światło w liternictwie

Jednym w podstawowych błędów często popełnianym przez lakierników podczas samodzielnego wykonywania np. transparentu są równe odległości między wszystkimi literami składającymi się na napis, (zobacz rys. 10 a i b). Prawidłowe rozmieszczenie pokazano na tym samym rysunku z oznaczeniami c i d.

Odstępy między literami powinny być powierzchniowo równe, (a nie równe odległości między nimi), bowiem każda litera ma pewną ilość światła i swoją jakby „masę” (porównać wystarczy litery „I” i „W”. Dlatego też litery przybliżamy lub oddalamy, aby otrzymać estetykę napisu poprzez tzw. naświetlenie liternictwa. Łatwo to zjawisko spostrzeżemy patrząc na rys.10 b i d.


21

Rys. 10. Świtało w liternictwie: a) i b) – niewłaściwe, c), d) – właściwe. [17]

Dużo światła mają litery otwarte, np. E, e, F, f, C, c; które należy zbliżać do siebie. Nie mają światła litery zamknięte, np. O, o, B, b, D, d; które należy oddalać. Niektóre litery wyłamują się z powyższych zasad jak np. A i L, których poprawne połączenie otrzymamy przez skrócenie części poziomej „L”, czyli nóżki. W takim przypadku światło (pola między literami) dla całego wyrazu, dopasowujemy do pola między literami L i A.

Podane powyżej zasady są ogólne, dla pewnych kształtów liter, których jest kilkadziesiąt, trzeba w niektórych przypadkach stosować odstępstwa, czyli indywidualne rozwiązania. W końcu zależy to od odczuć estetycznych wykonawcy napisu. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Do czego służy szablon? 2. Jakie są sposoby wykonywania szablonów? 3. Do czego służy ploter? 4. Jakie materiały używamy na szablony? 5. Jakimi właściwościami muszą charakteryzować się materiały na szablony? 6. W jaki sposób mocuje się szablon na przedmiocie na który nanoszony jest napis? 7. Jakie techniki stosuje się do nanoszenia farby/lakieru z pomocą szablonu? 8. Jakiej zasady należy przestrzegać projektując „długi” napis?


22

4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zaprojektuj liternictwo i wykonaj szablon ręcznie.

Wersja „A”; Wykonaj ręcznie szablon z napisem „UWAGA” (Słowo tumowne, hasło lub znak do ćwiczenia otrzymasz od nauczyciela). Wersja „B”; wykonaj ręcznie szablon ze znakami graficznymi – zobacz rys. 1.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) przyjąć wielkość i materiał szablonu, (otrzymasz dane od nauczyciela), 3) przyjąć liternictwo napisu lub przyjąć dwa / trzy znaki graficzne, (otrzymasz dane od

nauczyciela), narysować litery lub znaki graficzne na materiale szablonu, 4) wyciąć w szablonie otwory o kształcie liter lub znaków graficznych, 5) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− papier, zeszyt na notatki, ołówek, (długopis), − przymiar liniowy, − przybory kreślarskie, − przybory do wycinania otworów w szablonie, (nożyczki, nóż tapicerski), − liniał metalowy, − materiał na szablon, − twardy podkład do wycinania na nim, (nie na ławce szkolnej!!) − przykłady (norma) liternictwa technicznego i blokowego, PN – EN ISO 3098:2002, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Sporządź liternictwo szablonu za pomocą komputera PC. Poniższe ćwiczenie jest możliwe do wykonania na każdym komputerze klasy PC wyposażanym w system Windows 95/98/XP. Ćwiczenie można wykonać za pomocą programu WordPad, który jest standardowym wyposażeniem systemu Windows. Podobne, praktycznie identyczne działania trzeba podjąć w edytorze tekstu MS Word i innych współczesnych edytorach tekstu.


Uczeń powinien: 1) zapoznać się z materiałem dotyczącym zastosowania szablonów, 2) znać podstawy obsługi komputera i drukarki, 3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 4) przyjąć wielkość i materiał szablonu, (otrzymasz dane od nauczyciela), 5) przyjąć rodzaj liter i ich wielkość lub przyjąć dwa / trzy znaki graficzne, (otrzymasz dane

od nauczyciela), 6) wydrukować napis (lub znaki graficzne) na materiale szablonu, (lub pośrednio na

papierze), 7) wyciąć ręcznie w szablonie otwory o kształcie liter lub znaków graficznych, 8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.


23

Wyposażenie stanowiska pracy: − papier, zeszyt do notatek, długopis, − komputer PC z drukarką (atramentową lub laserową), − materiał do zadrukowania (papier, karton, folia) do drukarki, − taśma klejąca do ewentualnego połączenia poszczególnych zadrukowanych literami kart

w celu uzyskania słowa (hasła), − narzędzia do wycięcia otworów w szablonie ręcznie, (jak w ćwiczeniu 1), − twardy podkład do wycinania na nim, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń? ¨ ¨ 2) określić pojęcie: szablon? ¨ ¨ 3) dobrać rodzaj materiału na wykonanie z niego szablonu do

lakierowania? ¨ ¨

4) dobrać materiał na szablon do nanoszenia napisów na powierzchniach płaskich i walcowych (stożkowych)?

¨ ¨

5) dobrać kształt liter, ich wielkość oraz rozmieszczenie w słowach?

¨ ¨

6) wykonać w szablonie litery i cyfry: O, Ó i 0 (zero)? ¨ ¨ 7) dobrać narzędzia do wycięcia liter i znaków graficznych

w szablonie? ¨ ¨

8) wyciąć otwory (litery, znaki graficzne) w szablonie? ¨ ¨


24

4.3. Nanoszenie napisów za pomocą pędzla 4.3.1. Materiał nauczania Pędzle

Technika lakierowania pędzlami została w znacznej mierze wyparta przez natrysk za pomocą pistoletów do lakierowania (nanoszenia powłoki lakierowej). Dotyczy to szczególnie pokrywania warstwami lakierowymi dużych gabarytowo powierzchni. Nadal jednak stosuje się tę technikę malarską do prac w trudno dostępnych miejscach, przy montażu na budowach, miejsc o małej powierzchni i wąskich, do zaprawek drobnych uszkodzeń, do zabezpieczania podwozi lakierami bitumicznymi.

Jest bardzo wiele gatunków pędzli. Różnią się między sobą materiałem, z jakiego są zrobione, kształtem, wielkością i przeznaczeniem. Zamiast pędzla można stosować: – wałki malarskie, – gąbkę, – odpowiednio ukształtowaną ścierkę (szmatkę). Stosuje się te narzędzia aby ułatwić pracę, dot. to wałków, a pozostałe gdy trzeba uzyskać specjalną powierzchnię liter (lakieru / farby) w napisie.

Dobór pędzla następuje w zależności od rodzaju powierzchni, jej umiejscowienia i kształtu, oraz rodzaju materiału malarskiego, wielkości powierzchni podlegającej malowaniu / lakierowaniu.

Nanoszenie napisów za pomocą pędzla – praca pędzlem

Nakładanie farby / lakieru pędzlem powinno przebiegać następująco (rys. 14): – szczecina pędzla zawsze powinna być ustawiona skośnie do malowanej powierzchni, – pędzel zanurzamy w farbie max. do ¼ długości szczeliny (nadmiar usunąć o brzeg puszki), – lakierowanie rozpocząć od trudno dostępnych części i kątów oraz brzegów, a potem

pokrywać lakierem gładkie powierzchnie, – spływający lakier (nadmiar) zdjąć pędzlem (bez) lakieru. Nie rozmalowywać nadmiaru

pełnym pędzlem (tj. z lakierem), – większe płaszczyzny, przy obecnych szybko schnących lakierach, pokrywamy pasmo przy

paśmie (jedno za drugim); pasma następne powinny zachodzić na poprzednie, (czasami muszą to wykonywać jednocześnie dwie osoby).

Rys. 11. Zasada malowania pędzlem. 1 - kierunek nacisku ręki, 2 - kierunek pracy pędzla, 3 - lakier w szczecinie, 4 - warstwa lakieru na

podłożu, 5 - strefa wygładzania powierzchni farby / lakieru, 6 - strefa wcierania materiału lakierniczego w podłoże, 7 – podłoże. [12]


25

Pędzlem należy malować w sposób ciągły, a tempo pracy ogranicza wysiłek fizyczny lakiernika. Prawidłowe nakładanie farby / lakieru pędzlem jest sposobem, który zapewnia najlepsze połączenie powłoki z podłożem, bowiem materiał lakierniczy zostaje pod naciskiem pędzla dokładnie wtarty w pory podłoża. Nanoszenie napisów pędzlem, można podzielić na nanoszenie napisu: – poprzez szablon; odmiana przy dużych literach, napis wyznaczony i ograniczony taśmami

malarskimi, – wyznaczonego poprzez naniesione linie na podłożu; odmiana, litery / napis rzucane na

podłoże z rzutnika, – niczym nie oznaczonego, z wolnej ręki.

Nanoszenie napisu za pomocą szablonu, przy jego poprawnym zamocowaniu na podłożu, jest najłatwiejsze dla wykonawcy. Przy małych gabarytach szablonu i znikomej jego grubości używa się pędzla płaskiego prowadząc go poprzez napis / znaki graficzne jednym lub dwoma przejściami pędzla, niezależnie od używanego materiału farby lub lakieru. Gdy szablon posiada duże gabaryty lub jest wykonany z grubego materiału (od 0,5 mm) używa się pędzli okrągłych. Rozpoczynając nanoszenie farby/ lakieru od brzegów otworów w szablonie, często posługując się techniką młotkowania, tj. uderzaniem pędzlem ustawionym prostopadle do podłoża, tak aby farba nie podpływała pod szablon a wiązała się z podłożem. Następnie wypełnia się część wewnętrzną litery. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie narzędzia i materiały stosujemy do malowania pędzlem? 2. Jakiego pędzla dobierzesz do malowania poprzez mały szablon? 3. Jakiego pędzla dobierzesz do zaznaczenia krawędzi dużej litery? 4. Jakiego pędzla użyjesz do malowania gdy stosujesz bardzo duży szablon? 5. W jaki sposób przygotujesz farbę / lakier przeznaczony do malowania? 6. W jaki sposób zaczniesz używać pędzla? 7. W jakim przypadku lepszy jest pędzel używany? 8. Jak należy postępować aby nie powstały wady powierzchni lakierowej? 9. W jaki sposób powstają wady powierzchni lakierowej? 10. Jak należy zamocować szablon do podłoża? 11. Kiedy użyjesz pędzla kątowego? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj napis / znaki graficzne za pomocą szablonu na płaskim podłożu z lakierowanego tworzywa sztucznego, z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) przygotować podłoże (przedmiot) do znakowania, 3) umieścić szablon tak aby napis / znaki powstały we wskazanym przez dokumentację

(nauczyciela) miejscu na podłożu metalowym lakierowanym, 4) przygotować pędzel i farbę do użycia,


26

5) poprzez szablon nanieść pędzlem farbę na podłoże, 6) usunąć szablon, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pędzel i szablon.

Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże z lakierowanego tworzywa sztucznego, (np. „zderzak” samochodu), – pędzel, – pojemnik z farbą / lakierem, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pędzla po wykonaniu ćwiczenia, – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj napis / znaki graficzne za pomocą szablonu na płaskim lakierowanym podłożu metalowym z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) przygotować podłoże (przedmiot) do oznakowania, 3) umieścić szablon tak aby napis / znaki powstały we wskazanym przez dokumentację

(nauczyciela) miejscu na podłożu metalowym, 4) przygotować pędzel i farbę do użycia, 5) poprzez szablon nanieść pędzlem farbę / lakier na podłoże, 6) usunąć szablon, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pędzel i szablon.

Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże metalowe, (blacha polakierowana, np. drzwi samochodu), – pędzel, – pojemnik z farbą / lakierem, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pędzla po wykonaniu ćwiczenia, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Wykonaj napis / znaki graficzne za pomocą szablonu na walcowym (stożkowym) podłożu metalowym polakierowanym lub emaliowanym z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego, po stronie zewnętrznej i wewnętrznej (z zastosowaniem pędzla kątowego).



27


(nauczyciela) miejscu na walcowym (stożkowym) podłożu metalowym, 4) przygotować pędzel i farbę do użycia, 5) poprzez szablon nanieść pędzlem farbę / lakier na podłoże, 6) usunąć szablon, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pędzel i szablon. Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże metalowe lakierowane / emaliowane, (np. rura, wiadro), – pędzel, pędzel kątowy, – pojemnik z farbą / lakierem, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pędzla po wykonaniu ćwiczenia, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń? ¨ ¨ 2) określić z jakich części zbudowany jest pędzel i wskazać je? ¨ ¨ 3) podać rodzaje pędzli i rozpoznać je? ¨ ¨ 4) dobrać pędzle do różnych prac malarskich? ¨ ¨ 5) podwiązać nowy pędzel pierścieniowy? ¨ ¨ 6) przygotować farbę / lakier do malowania pędzlem? ¨ ¨ 7) określić wady powstające podczas malowania pędzlem? ¨ ¨ 8) wykonać pędzlem malowanie powierzchni? ¨ ¨ 9) zamocować szablony na różnych powierzchniach i podłożach? ¨ ¨ 10) wykonać pędzlem napis poprzez szablon? ¨ ¨ 11) wykonać pędzlem duży napis znakowany na podłożu linią ? ¨ ¨ 12) wskazać wady na wykonanej przez siebie powierzchni

lakierowej? ¨ ¨

13) umyć i zakonserwować pędzel? ¨ ¨ 14) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? ¨ ¨


28

4.4. Nanoszenie natryskowe napisów i oznaczeń przy użyciu szablonu

4.4.1. Materiał nauczania Metody natryskowe nanoszenia farby / lakieru to naryski: – pneumatyczny konwencjonalny, – hydrodynamiczny, – niskociśnieniowy - Fine Coat - zwany też techniką HVLP (ang. High Volume, Low

Pressure), tj. dużo powietrza, małe ciśnienie, – natrysk w otulinie powietrza – Aircoat, – natrysk z pojemnika z aerozolem, i posługiwanie się pojemnikiem:

– puszką wstrząsamy przez ok. 2 min. (dwie kulki w pojemniku muszą być słyszalne). Zawsze należy przeczytać instrukcję obsługi na opakowaniu,

– naciskamy na zawór, z którego wypływa strumień rozpylonego lakieru. (Próbujemy kolor i ciśnienie strumienia, np. na papierze, a nie od razu na lakierowanym przedmiocie.),

– lakierujemy zawsze trzymając pojemnik dnem do dołu, – używanie aerozolu winno odbywać się w temperaturze: + 20 do + 25 oC, – odległość pojemnika (dyszy) od przedmiotu lakierowanego powinna wynosić 20 do

30 cm. Gdy odległość będzie mniejsza, na powierzchni lakierowanej powstaną “bąbelki” utworzone przez wylatujący z lakierem gaz z pojemnika, a gdy odległość będzie większa powstaną z kolei grudki na powierzchni lakierowej z powodu łączenia się cząsteczek aerozolu,

– aby oczyścić dyszę po malowaniu należy obrócić pojemnik do góry dnem i kilka razy nacisnąć zawór, aż zacznie się wydobywać samo powietrze.

Do natrysku używa się pistoletów do robót lakierniczych o zasilaniu: – materiałem pod ciśnieniem sprężonego powietrza, – materiałem pod własnym ciężarem materiału, – poprzez ssanie materiału. Pistolet należy prowadzić: – w odległości 15 - 20 cm od szablonu, – zawsze prostopadle do powierzchni szablonu,

– strumień z pistoletu nie może być szerszy niż powierzchnia szablonu. Zmiany tej odległości oraz nieprzestrzeganie prostopadłości prowadzenia pistoletu do

podłoża prowadzą do powstawania wad lakierniczych. Przy małych powierzchniach napisów wady mogą być niewidoczne.

Podczas nanoszenia lakieru pistoletem na duże litery / znaki wycięte w szablonie należy: – nanieść w pierwszej kolejności lakier przy krawędziach szablonu, – nanieść lakier na resztę powierzchni. Generalnie należy przestrzegać wszelkie zasady stosowane w procesie lakierowania.

Szablony używane do nanoszenia lakieru za pomocą pistoletów lakierniczych mocuje się tak samo, jak do nanoszenia lakieru / farby za pomocą pędzla, wałka lub gąbki.


29

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie znasz rodzaje pistoletów natryskowych? 2. Jaki pistolet lakierniczy należy dobrać do malowania za pomocą szablonu? 3. Jak ustawisz strumień lakieru wytryskującego z pistoletu lakierniczego do lakierowania

poprzez szablon? 4. W jaki sposób przygotujesz lakier do użycia w pistolecie lakierniczym? 5. W jaki sposób zamocujesz szablon na przedmiocie - podłożu do natrysku lakierem? 6. Jak należy prowadzić pistolet (natrysk) w stosunku do szablonu? 7. Jakie wady powstają w trakcie lakierowania pistoletem lakierniczym? 8. W jaki sposób będziesz nanosił lakier na literę np. „T” o szerokości słupka 20 cm? 9. W którym momencie zdejmiesz szablon po natrysku, mając do wykonania jeszcze wiele

opakowań lakierowanych metalowych i z tworzywa sztucznego, do znakowania? 10. W jaki sposób zakonserwujesz pistolet lakierniczy po wykonanej pracy? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj za pomocą pistoletu lakierniczego napis / znaki graficzne z zastosowaniem szablonu na płaskim podłożu polakierowanego tworzywa sztucznego z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) przygotować podłoże (przedmiot) do znakowania, 3) umieścić szablon tak aby napis / znaki powstały we wskazanym przez dokumentację

(nauczyciela) miejscu na podłożu drewnianym, 4) przygotować farbę do użycia w pistolecie, 5) poprzez szablon nanieść pistoletem lakierniczym farbę / lakier na podłoże, 6) usunąć szablon z powierzchni lakierowanej (na której nanoszony był napis), 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności (wady) i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pistolet lakierniczy i szablon.

Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże z polakierowanego tworzywa sztucznego, (np. „zderzak” samochodu), – szablon, – pistolet lakierniczy, – pojemnik z farbą / lakierem, – miarka, filtr, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pistoletu po wykonaniu ćwiczenia, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.


30

Ćwiczenie 2 Wykonaj za pomocą pistoletu lakierniczego napis / znaki graficzne za pomocą szablonu na

polakierowanym płaskim podłożu metalowym z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego.



(nauczyciela) miejscu na podłożu metalowym, 4) przygotować pistolet lakierniczy i farbę do użycia, 5) poprzez szablon nanieść pistoletem lakierniczym farbę / lakier na podłoże, 6) usunąć szablon, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności (wady) i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pistolet i szablon.

Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże metalowe, (blacha polakierowana, np. drzwi samochodu), – szablon, – pistolet lakierniczy, – miarka, filtr, – pojemnik z farbą / lakierem, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pistoletu lakierniczego po

wykonaniu ćwiczenia, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Wykonaj za pomocą pistoletu lakierniczego napis / znaki graficzne za pomocą szablonu na emaliowanym walcowym (stożkowym) podłożu metalowym z możliwością jego ustawienia poziomego i pionowego.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) przygotować podłoże (przedmiot) do oznakowania, 3) umieścić szablon tak aby napis / znaki powstały we wskazanym przez dokumentację

(nauczyciela) miejscu na walcowym (stożkowym) podłożu metalowym, 4) przygotować pistolet lakierniczy i farbę do użycia, 5) poprzez szablon nanieść pistoletem farbę / lakier na podłoże, 6) usunąć szablon, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać oceny poprawności (wady) i estetyki wykonanego ćwiczenia, 9) zakonserwować pistolet i szablon.


31

Wyposażenie stanowiska pracy: – podłoże metalowe, (np. rura, wiadro), – szablon, – pistolet lakierniczy, – pojemnik z farbą / lakierem, – miarka, filtr, – taśma samoprzylepna, (malarska, inna), – możliwość ekologicznego umycia i zakonserwowania pistoletu po wykonaniu ćwiczenia, − literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń? ¨ ¨ 2) dobrać odpowiedni pistolet lakierniczy do wielkości znaków na

szablonie? ¨ ¨

3) wykonać nastawę (regulację) strumienia lakieru wytryskującego z pistoletu lakierniczego (ciśnienie i kształt)?

¨ ¨

4) przygotować farbę / lakier do użycia w pistolecie lakierniczym? ¨ ¨ 5) zamocować szablony na różnych powierzchniach i podłożach? ¨ ¨ 6) wykonać prowizoryczny szablon do namalowania strzałki

pokazującej kierunek przepływu cieczy w rurociągu? ¨ ¨

7) obliczyć potrzebną ilość lakieru do wykonania napisu poprzez otrzymany szablon?

¨ ¨

8) dobrać materiał (lakier) do wykonania napisu na podłożu z drewna, metalowym „gołym”, pokrytym emalią gospodarczą (garnek, pralka), blacha ocynkowana, tworzywo sztuczne?

¨ ¨

9) wykonać pistoletem lakierniczym napis poprzez szablon? ¨ ¨ 10) określić wady powstające podczas malowania pistoletem

lakierniczym? ¨ ¨

11) wskazać wady na wykonanej przez siebie powierzchni lakierowej?

¨ ¨

12) wykonać natrysk na różnym położeniu podłoża (poziomym, pionowym, skośnym pod różnymi kątami?

¨ ¨

13) umyć i zakonserwować pistolet lakierniczy? ¨ ¨ 14) zdjąć z powierzchni lakierowanej i zakonserwować szablon? ¨ ¨ 15) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? ¨ ¨


32

4.5. Nakładanie napisów i wzorów metodą kalkomanii 4.5.1. Materiał nauczania

Kalkomania na mokro, czyli z koniecznością zwilżania papieru - pokrytego jednostronnie drukiem na specjalnej emulsji - przed jego przeniesieniem na odpowiedni wyrób, jest metodą znaną od lat. Kalkomania niskotemperaturowa weszła do użytkowania stosunkowo nie tak dawno, a metoda kalkomanii niskotemperaturowej na sucho, czyli bez zwilżania kalkomanii wodą, wchodzi obecnie na rynek usług dekoratorskich. Kalkomania niskotemperaturowa bez użycia wody Do znakowania przedmiotów o kształcie cylindrycznym (walcowym) – praktycznie kubków.

Ta odmiana kalkomanii, obywa się bez procesu mokrego, czyli wody, można ją więc też określić jako metodę suchą.

Wykonywanie kalkomanii odbywa się poprzez zadrukowanie specjalnego papieru do kalkomanii (z jednej strony gładkiego, a z drugiej roboczej szorstkiego) przy użyciu drukarki piezoelektrycznej i specjalnego tonera (farby) przeznaczonego do tej technologii. Nadruk nanosi się na stronę szorstką papieru. Strona ta chłonie farbę, a w trakcie procesu termicznego „oddaje” ją na powierzchnię kubka. Zaprojektowany nadruk zapisany na dysku, dyskietce lub płycie CD drukujemy za pomocą drukarki w odbiciu lustrzanym. Na arkuszu A4 można wydrukować trzy – cztery kalkomanie (różne lub jednakowe), następnie arkusz pociąć na części, można użyć zwykłych nożyczek.

Każdą już teraz samodzielną kalkomanię należy umieścić na kubku, (rys.16). Kubek opasujemy specjalną obejmą (opaską) z zamkiem mimośrodowym, a także z regulacją siły zacisku poprzez nastawę długości cięgna na pomocą śruby, (rys. 17). Tak przygotowane kubki (4 - 6 sztuk) w zależności od średnicy i wielkości ucha) wkładamy do urządzenia grzejnego z regulacją parametrów temperatury i czasu jej oddziaływania. Urządzenie to przypomina domowy prodiż.

Czas wygrzewania kubków w temperaturze rzędu 200-210 OC wynosi ok. 15 - 20 minut. Po wyjęciu kubków z „prodiża” i zdjęciu opaski dociskającej kalkomanię do kubka, należy zerwać przylegający do powierzchni kubka nieużyteczny już papier. Nosi on po użyciu ślady nadruku.

Trzeba wrócić do przedmiotu znakowanego, czyli do kubka. Niestety, nie może to być kubek w jednolitym kolorze kupiony w sklepie. Kubek kupuje się u producenta, który na powierzchnię, na której ma być naniesiona kalkomania naniósł (natryskiem) warstwę specjalnej emulsji. Tylko tak przygotowany kubek nadaje się do użycia w opisanej technologii.

Kubki, nawet produkowane masowo, różnią się od siebie wymiarami geometrycznymi. Różnice na odwodzie dochodzą one nawet do 2 mm. Nie są też doskonałym walcemi, posiadają stożkowatość. Różnice wymiarowe wysokości kubka nie mają wpływu na powstawanie wad. Różnice te powodują, że obejma musi być w miarę elastyczna, a jej średnica regulowana, w celu uzyskania wymaganej siły nacisku na całej powierzchni kalkomanii.

Kalkomania (znakowanie) nie jest przenoszone na całą powierzchnię kubka, musi pozostać wolne pole z uchwytem (uchem) z uwagi na konstrukcję obejmy.


33

Rys. 12. Kubki pokryte substancją Rys. 13. Nakładanie na kubek przyjmującą farbę. wydrukowanego wzoru kalkomanii.

Rys. 14. Dociśnięcie kalkomanii do kubka Rys. 15. Utwardzenie nadruku za pomocą za pomocą obejmy. ciepłego powietrza.

Rys. 16. Nastawiania parametrów pracy Rys. 17. Przykład gotowego kubka.

(suszenie), czas 20 min, temp. 200OC.


34

Dokładne przyleganie kalkomanii do podłoża kubka, jak i czystość powierzchni kubka (brak drobinek kurzu) to podstawowe czynniki gwarantujące występowania braku wad wyrobu. Powstające wady są tożsame z wadami występującymi w opisanej powyżej metodzie kalkomanii niskotemperaturowej z użyciem sitodruku i wody.

Kalkomania niskotemperaturowa na sucho ma niższą wytrzymałość na zarysowania od

nanoszonej na mokro. Pozostałe parametry jakościowe podlegające ocenie nie różnią się. Tabela 1. Wady występujące w procesie nanoszenia i wypalania kalkomanii. [15d]

1. Błędy wypału Położenie farby Problem z odpadaniem farby Lakier błonotwórczy – pęcherzyki Rozpłynięcia Zgrubienia Brązowe i czarne punkty w farbach kadmowych

Zapychanie się siatki

Odpryśnięcia farb Rozpuszczanie Różnice w odcieniach Kratery i rybie oczka Szare, czarne plamy Ostrość Matowe miejsca Pasowanie Nakłucia na powierzchni farby Pasty Rysy Osadzanie się proszku w paście Rysy / cienkie linie na dużych płaszczyznach Pasta za gęsta Zbieganie, marszczenie się farby Pasta przepływa przez sito 2. Nanoszenie bezpośrednie farby Siatki - zapychanie się Brak przyczepności Nakłucia Struktura pękającej siatki 5. Tampodruk Przyczepność Przenoszenie farby Sitodruk termoplastyczny 6. Inne 3. Dekoracje z metalami szlachetnymi Odbarwienia/farby szklarskie 4. Sitodruk pośredni Słaba odporność Przenoszenie kalkomanii Odpadanie farby/dekoracje emalierskie 56 Zmiany kolorystyczne „Frizzle” Zadrukowane arkusze


35

Tabela 2. Opisy niektórych błędów, przyczyny ich powstawania i sposób ich eliminacji. [ 15d]

Nakłucia w powierzchni farby Opis błędu

Na powierzchni farby pojawiają się nakłucia

Przyczyna błędu

1) Za małe zapastowanie w wyniku którego farba nie leży optymalnie na skorupie, nie wystarczające. 2) Kalkomania źle rozprowadzona. 3) Papier ma za mało gładką powierzchnię. 4) Temperatura schnięcia kalkomanii przed wypałem jest za wysoka, tworzą się pęcherzyki. 5) Błędy w powierzchni szkliwa – szczególnie widoczne przy farbach o wysokim napięciu powierzchniowym np. kobaltowe. 6) Niezgodność medium z farbą - szczególnie przy reliefowych i szklarskich.

Pomoc 1) Zwiększenie ilości medium, prawidłowe wartości proszek/medium do druku płaskiego, przy za niskiej lepkości zastosować tiksotropowe medium, przy za małej intensywności koloru, dwa razy nadrukować lub użyć siatki z mniejszą ilością oczek/cm. Dodatkowe polepszenie można osiągnąć przez dodatek zmiękczacza do wody. 2) Kalkomanie starannie rozprowadzić. 3) Zastosować papier odpowiedniej jakości. 4) Temperatura suszenia nie powinna być wyższa niż 40 0C. 5) Przedruk topnikiem może usunąć problem, nastawienie niskiej lepkości przez zmieszanie z niskotopliwą farbą lub topnikiem, optymalizacja szkliwa. 6) Zastosować odpowiednie medium - do farb reliefowych.

Struktura pękającej siatki Opis błędu

Struktura pękającej siatki pojawia się po wypale

Przyczyna błędu

1) Natryskiwane medium ma zbyt wysoką Kurczliwość podczas suszenia, dlatego też warstwa koloru pęka po wysuszeniu. Podczas wypału farba ponownie płynie. 2) Naniesiono zbyt grubą warstwę farby.

Pomoc 1) Medium do natrysku o niższych właściwościach kurczenia się pozwoli uniknąć efektu spękań. 2) Naniesienie zawiesiny cieńszą warstwą.


36

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na jakie podłoża można stosować kalkomanię? 2. Jak nanosi się papier – kalkomanię w procesach niskotemperaturowych? 3. W jakiej temperaturze odbywa się proces niskotemperaturowy? 4. Jakich kubków używa się do naniesienia kalkomanii niskotemperaturowej w procesie na

sucho? 5. Jakie są kolejne czynności w procesie kalkomanii niskotemperaturowej na sucho? 6. Jakie jest niezbędne oprzyrządowanie do naniesienia kalkomanii niskotemperaturowej na

sucho? 7. W jakim parametrze kalkomania niskotemperaturowa na sucho ustępuje kalkomanii na

mokro? 4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj kalkomanię niskotemperaturową na sucho na podłożu ceramicznym.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi wykonywania podstawowych czynności, 3) sprawdzić urządzenia do wykonania ćwiczenia, 4) sprawdzić stan zakupionego kubka o odpowiednio przygotowanej powierzchni pod

kalkomanię, usunąć drobinki kurzu, 5) przygotować w komputerze tekst /obraz do naniesienia na kubek, 6) wydrukować przygotowany tekst / obraz, 7) przygotować kalkomanię-papier, (przyciąć na odpowiedni wymiar), 8) zamocować kalkomanię na kubku za pomocą taśmy samoprzylepnej, 9) docisnąć kalkomanię do kubka specjalną obejmą, 10) wstawić kubek / kubki do urządzenia wytwarzającego odpowiednią temperaturę, 11) nastawić temperaturę i czas pracy urządzenia, 12) wyjąć kubek / kubki z urządzenia, 13) usunąć zbędny już papier, 14) zaprezentować efekty swojej pracy – wskazać i określić wady, 15) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − papier, zeszyt do notatek, − komputer z drukarką z odpowiednimi pojemnikami ze specjalnymi do tej metody farbami

/ lub gotowa kalkomania - papier, − zakupiony kubek o przygotowanej powierzchni do kalkomanii niskotemperaturowej na

sucho, − urządzenie do nanoszenia kalkomanii ciepłym powietrzem (zastępcze typu prodiż,

piekarnik z termoobiegiem powietrza, do temp. 220 0C) / lub piec ceramiczny, − obejmy profesjonalne do zamocowania kalkomanii na kubku, (lub inny sposób mocowania

wymyślony i przygotowany przez wszystkich uczniów), − taśma samoprzylepna do mocowania kalkomanii, − nożyczki, – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.


37

Ćwiczenie 2 Wykonaj kalkomanię nisko / wysoko temperaturową na podłożu ceramicznym / szklanym.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi wykonywania podstawowych czynności, 3) sprawdzić stan urządzenia do wykonania ćwiczenia – wypalenia kalkomanii, 4) sprawdzić stan zakupionego np. kubka, usunąć drobinki kurzu, 5) sprawdzić stan otrzymanej (zakupionej) kalkomanii, 6) zwilżyć i przenieść nadruk kalkomanii z papieru na podłoże, 7) umieścić tak przygotowany przedmiot w piecu do wypału, 8) nastawić parametry pracy pieca (temp. i czas) i uruchomić go, 9) wyjąć z pieca „nasz” przedmiot, 10) zaprezentować efekty swojej pracy – wskazać i określić wady, 11) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − papier, zeszyt do notatek, − urządzenie (piec) do „wypalania” kalkomanii ciepłym powietrzem, − gotową kalkomanię - papier, − zakupiony kubek / talerz / szklankę do naniesienia kalkomanii, − pojemnik z wodą do zwilżenia kalkomanii (kilkanaście sekund zwilżania), – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko do wykonania ćwiczeń? ¨ ¨ 2) dokonać doboru niezbędnego urządzenia do naniesienia

kalkomanii na otrzymany wyrób różnymi metodami? ¨ ¨

3) dokonać zakupu przedmiotu ceramicznego do naniesienia na niego kalkomanii niskotemperaturowej na sucho?

¨ ¨

4) dokonać zakupu kalkomanii lub samemu wytworzyć w celu naniesienia jej w procesie kalkomanii niskotemperaturowej na sucho?

¨ ¨

5) przenieść na przedmiot kalkomanię w metodzie na mokro? ¨ ¨ 6) nastawić parametry pracy i uruchomić urządzenie do wypału

kalkomanii? ¨ ¨

7) wymienić wady występujące w procesie nanoszenia kalkomanii? ¨ ¨ 8) ocenić czy występują wady i jakie na gotowym wyrobie? ¨ ¨ 9) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? ¨ ¨


38

4.6. Stosowanie środków konserwujących pokrycia lakierowe oraz nadających im estetyczny wygląd

4.6.1. Materiał nauczania Mycie powłok lakierniczych

Mycie, jest podstawowym zabiegiem przed każdą czynnością konserwującą lub nadającą estetyczny wygląd każdemu wyrobowi przemysłowemu posiadającemu pokrycie swej powierzchni farbą, lakierem lub emalią. Dotyczy to blaszanej emaliowanej miski lub garnka, poprzez całą gamę produktów, aż do nadwozi samochodowych.

Mycie samo w sobie jest też czynnością konserwującą, bo usuwa z powierzchni wyrobu polakierowanego, jego pęknięć i mikropęknięć, działające szkodliwie na lakier / emalie różne agresywnie działające związki i substancje chemiczne zawarte: – w powietrzu, – opadające z deszczem, – z kominów fabryk.

Mycie usuwa też powodujące rysy różnego rodzaju ciała stałe, takie jak: – kurz i pyły (w tym przemysłowe), – oraz odpady i odchody organiczne - szczególnie z maszyn rolniczych i nadwozi

samochodowych (agresywnie działające na lakier odchody ptasie).

Mycie pojazdów samochodowych (także maszyn do robót ziemnych i budowlanych). Auto (maszynę roboczą) myjemy nie tylko po to aby estetycznie wyglądała, ale też po to,

aby osłabić lub wyeliminować destrukcyjne działanie pyłów i związków chemicznych na powłokę lakierową. Odbywać się to powinno regularnie, szczególnie przy eksploatacji auta na obszarach wielkoprzemysłowych.

Mycie pojazdu fabrycznie nowego: Oprócz świadomego wyboru sposobu mycia podanego poniżej, nie ma innych

przeciwwskazań. Nowe auto nim zostanie sprzedane przebywa wystarczająco długo na placu fabrycznym w transporcie i u sprzedawcy, że lakier chemicznie i fizycznie ulegnie w tym czasie sezonowaniu.

Mycie pojazdu po lakierowaniu renowacyjnym: Świeżo położoną, nową warstwę lakieru renowacyjnego można umyć dopiero po 4 – 6

tygodniach od jej nałożenia. Nie należy stosować żadnych dodatków chemicznych, tylko czystą wodę. Wytrzeć nadwozie do sucha za pomocą irchy (robić to delikatnie). Okres ten jest niezbędny, bowiem tyle czasu wymaga utwardzanie się (sezonowanie) zewnętrznej powłoki lakierowej, która wydala do atmosfery resztki zawartych w niej rozpuszczalników.

Samochód można myć: – ręcznie, – w myjni mechanicznej zwanej też częściej, z racji sposobu sterowania nią – automatyczną.

Maszyny robocze myjemy za pomocą przewoźnych myjek ciśnieniowych. Myjki mogą wytwarzać różne ciśnienie wody (np. 3,5 MPa) i pracować w zależności od konstrukcji:

– tylko wodą zimną, – wodą zimną i gorącą, (np. do 80 0C).


39

Wybrany sposób mycia wpływa na trwałość lakieru. Mycie w myjni mechanicznej jest mniej korzystne dla powłoki lakierowej, która ściera się przy tym sposobie mycia bardziej intensywnie. Z tego (między innymi) powodu, niektóre instrukcje obsługi samochodów nie zalecają korzystania z myjni. Jednakże czasami (np. w zimie) nie ma innego sposobu. Zdarza się też szereg przypadków, że musimy korzystać z myjni mechanicznej. Dla niektórych użytkowników aut jest to jedyny (z różnych przyczyn) świadomie wybrany sposób ich mycia. Mówimy tu zarówno o samochodach nowych, jak i o tych po naprawach powierzchni lakierniczych, w tym szczególnie po renowacyjnym całkowitym lakierowaniu auta. – jeśli lakier jest już zużyty, sposób mycia nie ma większego znaczenia. Mycie pojazdu, niezależnie od rodzaju - ręczne czy mechaniczne, wymaga dużej ilości wody! Lakier “nie lubi” szorowania na sucho! − Mycie ręczne, zalety i wady:

– jest bezpieczniejsze dla lakieru (od mycia mechanicznego), gdyż podczas mycia nie ściera się go. Wcześniej auto obficie płucze się wodą, aby zaschnięte zanieczyszczenia “odmoczyły się”; w czasie mycia używa się dużo wody,

– można umyć wszelkie zakamarki, w których gromadzi się brud, – jest znacznie bardziej pracochłonne, więc trwa znacznie dłużej.

− Mycie automatyczne: – w myjniach firmowych, – dotyczy to również odpowiednich płynów do mycia.

− Kiedy nie myć samochodu: – po długim postoju przy intensywnym działaniu słońca, – bezpośrednio po dłuższej jeździe, (gdy rozgrzana jest pokrywa silnika), – do 3 miesięcy po wyprodukowaniu (w myjniach automatycznych).

Po polaniu zimną wodą mogą powstać (i powstają) mikropęknięcia warstwy lakierowej, przez które będzie przenikała woda (wilgoć), co z kolei prowadzić będzie do korozji blach i niszczenia lakieru po malowaniu renowacyjnym.

Temperatura wody do mycia powinna być zbliżona do temperatury nadwozia samochodu. Konserwacja powłoki lakierowej

Mycie to za mało, aby dobrze zabezpieczyć powłokę lakierową i utrzymać ją w dobrym stanie. Okresowo pokrywamy ją zatem preparatami ochronnymi. Potocznie mówimy o następujących czynnościach na powłoce lakierowej: – pastowaniu, – woskowaniu, nabłyszczaniu, – polerowaniu.

Dlaczego tak postępujemy? Aby kurz i brud nie osiadał na powłoce lakierowej zbyt intensywnie, a woda nie dostawała się do mikropęknięć. (Woda na powierzchni lakierowej po pastowaniu zbiera się w duże krople i spływa po karoserii, a mikropęknięcia wypełnia środek konserwujący). Ponadto trudno pominąć względy estetyczne – poprzez pastowanie nadaje się powłoce lakierowej połysk.

Konieczność powtórnego nałożenia warstwy ochronnej wystąpi, gdy stwierdzi się, że utraciła swoje właściwości hydrofobowe, tj. niezwilżalność przez wodę. Praktycznie, obserwuje się na lakierze plamy wodne, zamiast pojedynczych kropel.

Należy uważać, aby nie nanieść środków do pastowania na: – zderzaki, (o ile nie są polakierowane razem z nadwoziem), a także listwy, – lusterka i szyby.

Pozostawią one po zaschnięciu, szczególnie na chropowatych powierzchniach – jasne plamy, trudne do usunięcia.


40

Rys. 18. Narzędzia i czynności w procesie polerowania.

(opis w tekście)

Polerowanie, zamierzone w celu podniesienia estetyki nadwozia, lub gdy są już niewielkie rysy, które wynikają z normalnej eksploatacji pojazdu. Postępujemy wówczas następująco:

– szlifujemy powierzchnię lakierową (inaczej - zmatowiamy), papierem o grubości ziarna P2000. Powierzchnia zmatowiona (rys. 18 c);

– możemy tę czynność wykonać ręcznie, za pomocą elektronarzędzia - szlifierki kątowej, lub posługując się jednym i drugim. Szlifierka kątowa z tarczą polerska (rys. 18 a);

c) d)

a) b)

e)

f)


41

– nanosimy pastę polerską na powierzchnię do polerowania bezpośrednio z tuby lub za pomocą ścierki. Naniesiona pasta (rys. 18 d);

– naniesioną pastę rozprowadzamy równomiernie po całej powierzchni za pomocą ścierki. Odpowiednią ścierkę (tkaninę) w formie rolki można kupić (rys. 18 b), lub użyć innej;

– zmaczamy powierzchnię wodą (używając gąbki) i polerujemy ręcznie lub szlifierką (rys. 18 e) na najniższych obrotach, aby pasta się wcierała, a nie rozpryskiwała,

– operację powtarzamy zwiększając obroty wraz z wcieraniem się pasty, – gdy otrzymamy lustrzaną powierzchnię, proces kończymy i szybko myjemy powierzchnię

polerowaną i całe nadwozie, aby pasta nie przywarła do lakieru (rys. 18 f).

Woda w procesie polerowania jest potrzebna po to, aby nie powstały grudki pasty, które pod tarczą polerską działaby na powierzchnię lakierowaną jak piasek. (Lekkie zmatowienie powierzchni lakieru da się usunąć za pomocą emulsji do nabłyszczania). Obecnie produkuje się już wiele preparatów przeznaczonych do różnych celów - całkowicie nietoksycznych, opartych na związkach krzemu. Środki w aerozolu używane do pielęgnacji samochodu, wytwarzane są przykładowo w bogatej gamie produktów stosowanych nie tylko do konserwacji powłoki lakierowej, np. do: – woskowania, polerowania i odnowy powłoki lakierowej, – czyszczenia i zabezpieczania przed gromadzeniem się kurzu i brudu na powierzchniach

winylowych i skórzanych kokpitu, siedzeń, tapicerki nie sukiennej, itp., – czyszczenia i nadawania blasku zderzakom wykonanym z tworzyw sztucznych, – czyszczenia, konserwacji i nabłyszczania gumy, np. opon. Środków pielęgnujących nigdy nie nakładać na kierownicę i osłony gumowe pedałów, tylko umyć wodą z mydłem i dobrze wypłukać. Emalie nanoszone na produkty metalowe użytku domowego i przemysłowego w wyniku ich niewielkich uszkodzeń, tj. odprysków emalii możemy naprawić nanosząc odpowiednią pastę z tubki. Pasty te są produkowane w kilku kolorach. Jednakże miejsce naprawy jest widoczne. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czy zawsze można umyć samochód osobowy? 2. Jakiej temperatury wody powinniśmy używać do mycia nadwozia? 3. Jakiej ilości wody powinniśmy używać do umycia pojazdu? 4. Jakiego specyfiku używamy do mycia auta? 5. Czy do mycia samochodu używamy wysokiego ciśnienia wody? 6. W jakim celu woskujemy i polerujemy nadwozie? 7. Jakich narzędzi używamy do nabłyszczania, polerowania pojazdu? 8. Jakich preparatów używamy do konserwacji nadwozia samochodu? 9. Jakiej gradacji papieru używamy do matowienia lakieru? 10. Czy zalecenia w stosunku do mycia i konserwacji powłoki lakierowej możemy przenosić

na inne maszyny? 11. Czy możemy naprawić powierzchnię emaliowaną?


42

4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj prawidłowe mycie samochodu osobowego.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) dobrać się w zespół 3-4 osobowy, 3) przygotować narzędzia do mycia, 4) sprawdzić temp. wody do mycia oraz temp. nadwozia, 5) umyć nadwozie ręcznie i za pomocą urządzenia wysokociśnieniowego, 6) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − długopis i papier lub zeszyt do notatek, − stanowisko do mycia samodzielnego w myjni ogólnodostępnej, lub w szkole, − samochód szkolny, lub innego właściciela za jego pozwoleniem, – szampon do pojazdów, – szczotka z miękkim włosiem, – ścierka (ircha) do wytarcia pozostałych kropel wody po myciu, – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2 Wykonaj nabłyszczanie / woskowanie nadwozia samochodu osobowego, po jego umyciu.


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) ustawić na tym stanowisku samochód po uprzednim umyciu, 3) dobrać się w zespół 3-4 osobowy, 4) nabłyszczyć / nawoskować ręcznie nadwozie, 5) zaprezentować efekty swojej pracy, 6) dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − długopis oraz papier lub zeszyt do notatek, − preparat do nabłyszczania / woskowania nadwozia, − ścierki, − gąbka, − woda, – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Wykonaj polerowanie zniszczonej powierzchni lakierowej auta osobowego / jego części.


43


Uczeń powinien: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) ustawić na tym stanowisku samochód, (pokrywę silnika, drzwi itp.), 3) wyznaczyć zakres naprawy powierzchni, 4) ręcznie za pomocą papieru ściernego P2000 zmatowić tą powierzchnię, nie zapominając

o usuwaniu pyłu poszlifierskiego, 5) nanieść pastę polerską z tuby, 6) rozprowadzić pastę za pomocą ścierki, 7) polerować za pomocą elektronarzędzia – szlifierki kątowej z tarczą polerską, małe obroty, 8) zwilżać powierzchnię, zwiększać obroty, polerować, powtarzając czynności aż do

uzyskania „lustrzanej” powierzchni, 9) umyć powierzchnię odbudowywaną (i samochód), nie dopuścić do zaschnięcia

i przywarcia pasty do powierzchni lakierowej, 10) zaprezentować efekty swojej pracy, dokonać oceny poprawności i estetyki wykonanego

ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy: − długopis oraz papier lub zeszyt do notatek, − stanowisko do umycia elementu karoserii, − papier ścierny o gradacji ziarna P2000, − ścierki do odkurzania pyłów poszlifierskich, (odkurzacz przemysłowy), − pasta polerska, − ścierki (specjalistyczne) do rozprowadzenia pasty, − szlifierka kątowa ręczna z tarczą polerską, (z napędem elektrycznym lub pneumatycznym), − gąbka, − woda, (stanowisko do umycia elementu karoserii), – literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia. 4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak Nie

1) zorganizować stanowisko pracy do mycia pojazdu, woskowania i polerowania?

¨ ¨

2) prawidłowo umyć samochód i inną maszynę? ¨ ¨ 3) używać właściwych narzędzi do mycia pojazdów i maszyn? ¨ ¨ 4) używać właściwych narzędzi do konserwacji nadwozia? ¨ ¨ 5) wymienić i użyć odpowiednich materiałów do konserwacji

nadwozia? ¨ ¨

6) zastosować pastę do naprawy powierzchni emaliowanej? ¨ ¨ 7) wykorzystać zdobyte wiadomości w praktycznym działaniu? ¨ ¨


44

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. 4. Test zawiera 20 pytań dotyczących dobierania materiałów, narzędzi i metod do

wykonywania znakowania pokryć lakierniczych. Pytania: 1 do 12, są to pytania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa. Pytania: 12 i 13 to pytania z luką, a w pytaniach: 16 do 20 należy udzielić krótkiej odpowiedzi, (czynności należy określać krótko 1 – 3 słowa). Pytanie 15 to zadanie rysunkowe.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: – w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź znakiem

X, (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową),

– w pytaniach z krótką odpowiedzią wpisz odpowiedź w wyznaczone pole, – w zadaniach do uzupełnienia wpisz brakujące wyrazy, – w pytaniu dotyczącym liternictwa, narysuj rysunek w wyznaczonym polu.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci pytania: 15-20 i 22, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 90 minut.

Powodzenia. Materiały dla ucznia: – instrukcja, – zestaw pytań testowych, – karta odpowiedzi.


45

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Do wykonania papieru – kalkomanii stosuje się druk:

a) światłodruk, b) sitodruk, c) druk typograficzny, d) druk fotograficzny.

2. W wykonywaniu sitodruku rakla służy do: a) rozgarniana farby, b) zamocowania sita w maszynie, c) podawania papieru, d) przenoszenia farby przez sito.

3. Kalkomania niskotemperaturowa określona jest zakresem temperatur: a) -5 do 0 0C, b) 520 – 830 0C, c) 180 – 220 0C, d) 900 – 1250 0C.

4. W temperaturze 520 – 580 0C wypalamy kalkomanię na: a) szkle gospodarczym, b) drewnie, c) tkaninie, d) ceramice.

5. Ploter służy do: a) do mechanicznego rysowania i wycinania rysunków, b) szycia, c) nanoszenia kalkomanii, d) komputerowego dobierania lakieru. 6. Mostki przy wycinaniu szablonu stosujemy w literach: a) C, F, H, b) K, J, L, c) A, B, O, d) T, M, W, 7. Powierzchnie lakierowe samochodu myjemy: a) po długiej podróży, b) gdy temperatura powierzchni lakierowej zbliżona jest do temp. wody do mycia, c) bezpośrednio po nałożeniu powłoki lakierowej, d) gdy samochód długo stał „na słońcu”. 8. Do zmatowienia lakieru (nadwozia samochodowego) używamy papieru ściernego

o oznaczeniu: a) P 80, b) P 120, c) P 1500, d) P 2000.


46

9. W jakiej odległości należy prowadzić pistolet lakierniczy (dyszę) od podłoża: a) około 1 m, b) 25 do 50 cm, c) 10 do 15 cm, d) 15 do 25 cm. 10. Pędzel rogowy / kątowy użyjesz do malowania: a) naroży, b) ścian pionowych, c) dna statku rzecznego, d) dna zbiornika. 11. Jaki składnik zostaje na dnie puszki z farbą, gdy jej nie wymieszamy przed użyciem: a) rozpuszczalnik, b) pigment, c) rozcieńczalnik, d) woda. 12. Jakiego pistoletu lakierniczego nie użyjesz do szablonu papierowego: a) niskociśnieniowego, b) wysokociśnieniowego, c) pojemnika z aerozolem, d) aerografu. 13. Uzupełnij tekst: Kalkomanię – papier nakłada się na podłożę tą stroną, na której

naniesiony jest ..............................., pozostały papier ............................ się. 14. Uzupełnij tekst: Na szablon do używania na powierzchni walcowej stosujemy....................

materiał, i mocujemy tak, aby ....................................... do podłoża. 15. Zadanie rysunkowe:

Napisz drukowanymi literami zbliżonymi do pisma technicznego słowo INOWROCŁAW o wysokości liter około 1,5 cm, i podaj które odległości miedzy sąsiednimi literami będą różne, a które jednakowe, i dlaczego?

............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 16. Wymień kolejność czynności przy ręcznym wykonywaniu szablonu z kartonu i podaj, które

nie występują przy posługiwaniu się ploterem tnącym: – .................................................................................. – ................................................................................... – ................................................................................... – ..................................................................................


47

17. Wymień 5 rodzajów pędzli i podaj 3 podstawowe części pędzla:

– 1.......................................2.....................................3............................................ 4.......................................5 ....................................

– 1............................................2.....................................3................................. 18. Dobierz i uzasadnij rodzaj strumienia farby natryskiwanej poprzez szablon pistoletem

lakierniczym na ścianę pionową uwzględniając wielkość szablonu: – pionowy, poziomy, okrągły, inny. (Właściwą odpowiedź podkreśl). – uzasadnienie: .............................................................................................................

..................................................................................................................................... ....................................................................................................................................

19. Wymień kolejność czynności w procesie kalkomanii niskotemperaturowej na sucho:

Zakładasz, że projekt „obrazka” posiadasz, a wyrobem będzie kubek ceramiczny. – ................................................................................................................................. – ................................................................................................................................. – ................................................................................................................................. – .................................................................................................................................

................................................................................................................................. 20. Podaj kolejność czynności przy polerowaniu nadwozia samochodowego, podaj przyczynę

i sposób użycia papieru ściernego:

– ................................................................................................................................ – ................................................................................................................................ – ................................................................................................................................ – ................................................................................................................................ – ................................................................................................................................

21. Co spowoduje pozostawienie zaschniętej pasty polerskiej na nadwoziu: a) zniszczenie tarczy polerskiej, b) zaschnięte grudki porysują nawierzchnię podczas polerowania, c) utratę koloru lakieru, d) lepsze nabłyszczenie powierzchni lakierniczej. 22. Czy błędem wypału kalkomanii na ceramice są: a) różnice w odcieniach, b) brak przyczepność, c) utrata koloru lakieru, d) struktura pękającej siatki.


48

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko.......................................................................................... Znakowanie pokryć lakierniczych Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1. a b c d 2. a b c d 3. a b c d 4. a b c d 5. a b c d 6. a b c d 7. a b c d 8. a b c d 9. a b c d 10. a b c d 11. a b c d 12. a b c d

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.


49

20.

21. a b c d 22. a b c d

Razem:


50

6. LITERATURA 1. Bablick M.: Roboty malarskie i lakiernicze. Praktyczny poradnik w pytaniach i odpowiedziach. Wyd. Instalator Polski, Warszawa 1999. 2. Konferencja N.T. Lakiernictwo samochodowe XXI wieku. Łodź 26-28.04.2000 r. SIMP-ZORPOT Łódź 2000. 3. Korozja samochodów i jej zapobieganie. Poradnik. WN-T, Warszawa 1991. 4. Leksykon naukowo-techniczny, WNT, Warszawa 1989. 5. Pokrycia ochronne i dekoracyjne. Poradnik .WNT Warszawa 1967. 6. Poradnik ceramiczny. Arkady. Warszawa 1963. 7. Powłoki malarsko-lakiernicze. Poradnik. WNT Warszawa 1983. 8. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Poradnik, ODDK, Gdańsk 1997. 9. Sitodruk. Centralny Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Przemysłu Poligraficznego 1996. 10. Sobierajska G., Neumann Zb.: Lakiernictwo samochodowe. SIMP-ZORPOT Ośrodek

Rzeczoznawstwa, Szczecin 2006. 11. Tomsia Z., Zapytkowski B.: Technologia przemysłu emalierskiego. WGH, Katowice 1960. 12. Wolski Z., Roboty malarskie, WSiP, Warszawa 1997. 13. Zawadzki J.: Lakierowanie samochodów. WNT, Warszawa 1988. 14. Periodyki – czasopisma techniczne:

a) Lakiernictwo przemysłowe. Dwumiesięcznik. Wyd. Goldmann, Tczew. b) Lakiernik. Magazyn reklamowy dla lakierników i blacharzy. Miesięcznik. Wyd. Troton, Sp. z o.o. Ząbrowo k / Kołobrzegu. c) AutoMoto Serwis. Miesięcznik. Wyd. Instalator Polski, Warszawa.

15. Materiały promocyjno-reklamowe zamieszczone w Internecie, dot. kalkomanii oraz sitodruku:

a) www.api.pl, b) www.bisel.com.pl, c) www.coner.com.pl, d) www.etc.com.pl, e) www.klakomania.com.pl, f) www.nomar.com.pl, g) www.sico.pl. Literatura podana tylko w celu konieczności podania źródła zamieszczonych rysunków:

Rys. 2. 16. Weranda Nr 4 / 40 / 2006 (miesięcznik). Małgorzata Sałyga, Sami malujemy freski (2),

plus wkładka z wzorem szablonu. Rys. 10.

17. Fałkowska - Rękawek E.: Podstawy projektowania odzieży. WSiP, Warszawa 2000.

http://www.api.pl

http://www.bisel.com.pl

http://www.coner.com.pl

http://www.etc.com.pl

http://www.klakomania.com.pl

http://www.nomar.com.pl

http://www.sico.pl

Education

16.Znakowanie pokryć lakierniczych