KONTROLLI DHE KONTROLLI DHE AUDITII I AUDITII I

BRENDESHEMBRENDESHEM

KONTROLLI DHE KONTROLLI DHE AUDITII I AUDITII I

BRENDESHEMBRENDESHEM

Cfare do te kuptojme me kontroll te brendshem ?

• Kontrolli i brendshem ka per funksion emetimin e rregullave dhe procedurave per caktimin e masave efikase per te bere te mundur arritjen e objektivave ne administrimin e burimeve, ne menyre qe ato te jene te mireperdorura, te mbrojtura fizikisht nga keqperdorimet si dhe te japin rezultatet e parashikuara ne programe.

• Nga ana tjeter kontrolli i brendshem duhet te siguroje ne menyre te arsyeshme se programet jane hartuar per te garantuar perdorimin e burimeve ne menyren me te mire te mundeshme.

• Kontrolli I brendshem jep siguri te arsyeshme (jo absolute) per menaxhimin se objektivat qe do arrihen.

Mjedisi i kontrollit te brendshem

• Ligji “ Per qarkullimin dhe dokumentimin e vlerave materiale”.

• Ligji “ Per hartimin e zbatimin e buxhetit te shtetit”

• Ligji “ Per kontabilitetin”• Ligji “ Per statusin e nenpunesit civil”• Ligji “Per prokurimin publik”

• Sjelle qe:• Subjektet publike e kane te kufizuar

mundesine per te nxjerre rregulla per administrimin e burimeve publike , mbasi nuk jane te autorizuar nga ndonje ligj sipas kushtetutes ,

• Nuk jane te percaktuara parimet mbi te cilat do te nxirren keto rregulla.

• Rregullat dhe procedurat duhet te jene ne nje proces te vazhdueshem ndryshimesh , pra duhet te krijohen hapesira per keto ndryshime.

Mungesa e nje sistemi te organizuar te kontrollit te

brendshem

Dy grupimet per kontrollin-

• Ekzistojen dy grupime te medha ne ceshtjen e perkufizimit te kontrollit te brendshem:

1.Ai amerikan GAO

2.Ai europian INTOSAI

Perkufizimi sipas INTOSAIT

• Kontrolli I brendshem eshte teresia e instrumentave , procedurave , metpdave , sistemeve te krijuara nga nje subjekt , per tu siguruar qe veprimtaria e saj te perputhet me rregullat dhe kekesat e jashtme e te brendeshme(ligjet), rregulloret, direktivat e drejtimit etj, qe subjekti ruan burimet , ne menyre te tille qe inkurajon operacionet ekonomike ne menyre efektive dhe eficente, qe subjekti paraqet informacion te sakte financiar dhe te drejtimit.

Perkufizimi sipas GAO-s

Kontrolli I brendshem eshte nje proces , I ndikuarnga menaxhimi dhe personeli tjeter, I projektuar

qe te jap siguri te arsyeshme ne lidhje me arritjen e objektivave ne kategorite vijuese:

-Besueshmeri a dhe raportimi financiar-Efektiviteti dhe eficensa e veprimeve-Pajtueshmeria me ligjet dhe rregullat

Komponentet e kontrollit te brendshem

(sipas standarteve nderkombetare)

• Ambienti i kontrollit• Vleresimi i riskut• Aktiviteti i kontrollit• Informacioni dhe komunikimi

Ambienti i kontrollit• Perfshin:• Vlerat etike dhe integritetin• Filozofine e menaxhimit dhe stilin e

operimit• Strukturen organizative• Caktimin e autoritetit dhe pergjegjesise• Politiken e burimeve • Kompetencen e personelit

Vleresimi I riskut1.Faktore te jashtem

-Ndryshimet ekonomike

-Ndryshimi I punonjesve , komunitetit, nevojave dhe synimeve per ate qe do te arrihet.- Ndryshimi I legjislacionit- Zhvillimet teknologjike-Katastrofat natyrore-Kushtet konkuruese

Vleresimi I riskut

2.Faktore te brendshem-Personeli I ri-Kompetenca pershtatshmeria dhe integriteti I personelit-Madhesia e subjektit dhe kompleksitetit I veprimeve-Ndryshime ne pergjegjesite e drejtimit

3.Analizen e riskut-Mandatin qeveritar -skandalet publike-te papriturat -Mosrealizimin e te ardhurave-Pengesat

Aktiviteti I kontrollit

• Rishqyrtimin e nivelit te performancesaktuale te vete menaxhimit.

• Rishqyrtimin e performances ne nivelin operacional.

• Analizen e menaxhimit te burimeve njerezore

• Kontrollin fizik mbi mbi asetet e dobeta• Ndarjen e detyrave• Ekzekutimin e transaksioneve• Regjistrimin e transaksioneve• Dokumentimi I sakte I trensaksioneve dhe

kontrollit te brendshem

Informacioni dhe komunikimi

• Politikat dhe procedurat e shkruara te subjektit.

• Qellimet dhe objektivat e buxhetit• Politikat dhe procedurat e dokumentuara te

buxhetit.• Organigramen• Pershkrimin e postit• Vleresimin e performances per personelin• Programet e trainimit• Raportet periodike progresive

Tipet e kontrollit

Sipas funksioneve dhe ndikimeve qe ushtrojne ne veprimtarine e subjekti.

• Parandalues• Zbulues• Direktiv• Kontroll I Pergjithshem• Kontroll aplikues dhe parandalues

• Kontrolle sipas fushes ku ato veprojne dhe implementohen;

• -Kontrolle administrative• -Kontrolle te burimeve njerezore• -Kontrolle buxhetore• -Kontrolle financiare• -Kontrolle te kontabilitetit• -Kontrolli I prokurimeve publike• Auditimi I brendshme etje.

Auditimi i brendshem i sektorit

publik)

• Eshte një veprimtari e pavarur, qe jep siguri objektive dhe keshilla per drejtimin e projektuar per te shtuar vleren dhe permiresuar veprimet e subjektit publik

• Ai ndihmon subjektin me ane te nje menyre sistematike dhe te disiplinuar per te vleresuar dhe permiresuar fryteshmerine e menaxhimit te riskut, proceset e kontrollit dhe te qeverisjes.

Ku mbeshtetet funksionimi i auditit

Ligji Nr.9720, datë 23.4.2007 “Per auditimin e brendshem ne sektorin publik” Ligji i mesiperm perfshin:

• auditimin e sistemit;• pajtueshmërinë dhe miratimin e auditimit;• auditimin e vlerësimit të drejtimit

(performacës).

Drejtimet kryesore të auditimit

• Përdorimi me kursim, dobi dhe frytshmëri të burimeve financiare dhe njerëzore;

• Risku i kontrollit të drejtimit;• Shkalla në të cilën rezultatet e programeve

të subjektit të audituar plotësojnë objektivat e tij;

• Pajtueshmëria e veprimtarisë së subjektit të audituar me legjislacionin në fuqi;

• Kujdesi për plotësimin e të dhënave financiare dhe të drejtimit, si dhe përdorimi i tyre në mbështetje të vendimmarrjes;

• Ruajtja dhe miradministrimi i aseteve, pronë publike.

Parimet e përgjithshme të funksionimit të auditimit

• parimet e ligjshmërisë,• parimet pavarësisë,• parimet paanësisë • parimet fshehtësisë.

“Zbatimi i parimit të ligjshmërisë

• Eshtë respektimi i Kushtetutës, i legjislacionit shqiptar dhe marrëveshjeve ndërkombëtare, ku Republika e Shqipërisë është palë .

Zbatimi i parimit të pavarësisë

• Eshtë ushtrimi i veprimtarisë për përcaktimin, planifikimin, realizimin dhe raportimin e veprimtarisë së auditimit, jashtë çdo ndikimi, që ka lidhje me veprimtarinë e audituar apo rrethanat, që cenojnë apo mund të cenojnë objektivitetin.

• Vlerësimi për objektivitetin administrohet, në radhë të parë, nga vetë individi, në rolin e audituesit dhe më pas nga strukturat eprore.

Zbatimi i parimit të paanësisë

• Eshtë pasqyrimi objektiv dhe transparent në dokumentet përkatëse i të gjitha fakteve dhe rrethanave, që lidhen me veprimtarinë e subjekteve të audituara, pa u ndikuar nga interesi vetjak ose pikëpamjet e të tretëve.

Zbatimi i parimit të fshehtësisë

• Eshtë trajtimi si konfidencial i të dhënave të tjera, të administruara gjatë auditimit

Objektivat e auditimit brendshem

• Dhënia e një sigurie të arsyeshme dhe të pavarur, për drejtuesit kryesorë, për përmirësimin e veprimeve të entit, duke zbatuar mënyrën më të mirë sistematike, vlerësimin dhe përmirësimin e frytshmërisë së sistemeve të kontrollit të brendshëm.

• Shqyrtimi i sistemeve të kontrollit dhe transaksionet, për vlerësimin dhe dhënien e rekomandimeve lidhur me :

1. rreziqet e brendshme, në kuadër të kontrollit të drejtimit;

2. përdorimin me kursim, dobi dhe frytshmëri të burimeve financiare dhe njerëzore;

3. shkallën që rezultatet e programeve të subjektit të audituar plotësojnë objektivat e tij dhe nëse arritjet e programit, takohen me ato të planifikuara;

4. pajtueshmërinë e veprimtarisë së subjektit të auditit me legjislacionin në fuqi;

5. kujdesin dhe plotësimin e të dhënave financiare dhe të drejtimit, për mbështetjen e procesit të vendimmarrjes në drejtim

Funksionet e auditit te brendshem

• Të auditojnë, në përputhje me kërkesat, standardet e auditimit dhe me përgjegjësitë e përcaktuara në këtë ligj.

• Të kërkojnë, marrin dhe përdorin lirisht dhe pa kufizim të gjiha të dhënat me karakter teknik, ekonomik e financiar dhe të menaxhimit të subjektit publik që auditohet, duke marrë përsipër ruajtjen e të dhënave me karakter sekret.

• Të tërheqin për nevoja auditimi, kopje të dokumenteve , të vërtetuara ose origjinale, kundrejt vërtetimit të lëshuar. Dokumentet origjinale duhet të kthehen tek subjekti publik brenda 72 orëve.

• Të hyjnë dhe të verifikojnë në vend, ne depo, magazina, njësi ose objekte, pa asnjë kufizim; të vlerësojnë dhe të verifikojnë, kudo ku ka vlera materiale e monetare, në pronësi të shtetit, duke respektuar rregullat e brendshme të subjektit dhe në përputhje me programin e auditimit.

• T’i propozojnë drejtuesit të njësisë së auditimit ndalimin e përkohshëm, kurdoherë të arsyetuar me shkrim, të veprimeve, që bien ndesh me legjislacionin në fuqi ose që cenojnë interesat ekonomike të shtetit deri në shqyrtimin përfundimtar nga organet përkatëse, që i kanë në përgjegjësi.

• Të kërkojnë deklarime nga të audituarit ose nga personat e tjerë, për problemet që lidhen me auditimin

• Në bashkëpunim me subjektin e audituar, të përcaktojnë detyrat dhe masat për korrigjimin e parregullsive të vëretetuara nga auditimi.

• Kur vërtetojnë përgjegjësi materiale ose financiare, shkelje dhe parregullsi, propozojnë, sipas rastit, masa me karakter zhdëmtimi, ose

masa disilinore.

Cfare eshte e keshillueshme per raportin perfundimtar te auditit

• Objektivat e auditit• Fusha e auditimit• Zbulimet ( negative ose pozitive)• Zonat per permiresim• Rekomandime

Çfare eshte Kontrolli i Larte i Shtetit (SAI)• Kontrolli i Larte i Shtetit eshte nje organ kushtetues

veprimtaria e te cilit rregullohet mbi bazen e Kushtetutes se R.SH. si dhe te ligjit specifik per Kontrollin e Larte te Shtetit.

• Sipas Kushtetutes Kontrolli i Larte i Shtetit eshte organi me i larte i auditimit financiar ne Republiken e Shqiperise dhe ne veprimtarine e tij ai i nenshtrohet vetem Kushtetutes dhe Ligjeve. Kushtetuta percakton se Kryetari i Kontrollit te Larte te Shtetit zgjidhet dhe shkarkohet nga Kuvendi i Shqiperise dhe ka nje mandat prej shtate vjetesh.

Objekti i punes i ketij organi eshte:

• Veprimtaria ekonomike e financiare e sektorit publik 1)

• Perdorimi dhe mbrojtja e fondeve shteterore nga pushteti qendror dhe vendor

• Veprimtaria e personave juridike ku Shteti ka me shume se 50 perqind te aksioneve ose kur huate dhe detyrimet e tjera garantohen nga Shteti Me sector publik ne veprimtarine e KLSH do te kuptohet sektorin shteteror ku pjesmarrja e shtetit eshte mbi 50 perqind.

Kontrolli i larte i Shtetit i raporton Kuvendit te Shqiperise per:

• Per zbatimin e buxhetit te shtetit • Jep mendim per raportin e Keshillit te

Ministrave per shpenzimet e vitit te kaluar financiar perpara se ai te miratohet ne Kuvend.

• Per rezultatet e auditimit sa here qe kerkohet nga Kuvendi

Ligji Nr.8270 date 23.12.1997 “Per Kontrollin e Larte te Shtetit”

ndryshuar me ligjin Nr.8599 date 10.04.2000.

• Ky Ligj percakton bazat e organizimit dhe te ushtrimit te veprimtarise , raportimit nga Kontrolli i Larte i Shtetit. Percakton objektivat, detyrat, organizimin, kompetencat.

• Ne ligj KLSH perkufizohet si organi me i larte i kontrollit ekonomik-financiar ne R. Sh.

• percakton si nje organ i pavarur i depolitizuar dhe departizuar i cili udhehiqet vetem nga Kushtetuta dhe ligjet e tjera.

Objektivat e Kontrollit te Larte te Shtetit.

• KLSh mund te jape rekomandime lidhur me vlersimin e drejtimit dhe te veprimtarise auditimit te brendshem .

• Propozon per ndryshime ne legjislacion ne te gjitha fushat e veprimtarise ekonomike e financiare dhe te drejtimit duke kerkuar shfuqizimin e tyre nga organi qe i ka nxjerre dhe ne se kjo nuk realizohet brenda dy muajve ai u drejtohet organeve me te larta.

Kompetencat e KLSH-se

• Kerkon nga subjektet e audituara marrjen e masave te nevojshme per permiresimin e gjendjes ne perputhje me rekomandimet e tij lidhur me;

• Marrjen e masave disiplinore ose te zhdemtimit ne perputhje me ligjet per personat qe kane shkaktuar deme inetersave shtetrore.

• Ai gjithashtu ka te drejte dhe subjektet e audituara jane te detyruara te raportojne me shkrim brenda 20 diteve per zbatimin e rekomandimeve ose marrjen e masave.

• Te marren masa ne perputhje me rregullat e prokurimeve kur jane shkelur procedurat perkatese si dhe te paraqese padi ne gjyq per ceshtje qe i cmon te arsyeshme

Keshilla e fundit per auditim

• Nje audit perpara se te filloje auditimin duhet te sigurohet vete se ka autoritetin e nevojshem personal per punen qe do te kryeje.

• Ai nuk duhet te harroje per asnje moment se kryetari I Njesise se auditit dhe publiku kane besim tek ai.