Yaşlanma ve fotoyaşlanmanın klinik tanımı ve etkileyen faktörler
Doç.Dr.Kıymet BazMersin Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dermatoloji AB Dalı
Yaşlanma Yaşlanmaİlerleyen zamanla ortaya çıkanDeri dahil tüm organlardaMaksimum fonksiyon ve kapasitenin azaldığıProgresif bir süreç
Yaşlılık 65 yaş üzeri yaşam süreci (WHO)
Deri yaşlanmasının başlangıç yaşı • Genetik• Endokrin faktörler• Çevresel etkilerher birey için farklılık gösterir
Deri Yaşlanması
İntrensek ( Genetik, Kronolojik)• Derinin tamamını etkiler• Tüm organizmada yaşlanmanın yansıması• Fizyolojik deri yaşlanması • Kaçınılmaz
Ekstrensek ( Fotoyaşlanma)• Güneşe maruz bölgelerde• Kronolojik yaşlanmayı hızlandırır, artırır ya da erken başlatır• Geciktirilebilir, engellenebilir bir süreç
Erken yaşlanma (Ekstrensek yaşlanmayı ifade eder, % 90 nedeni UV)
Deri yaşlanması-etkileyen faktörler
İntrensek yaşlanma • Genetik• Metabolik reaksiyonlar
(oksidatif stres..)• Hormonlar
Ekstrensek yaşlanma• Ultraviyole*(%80-90)• Sigara• Yetersiz ve dengesiz beslenme• Hava kirliliği• Kimyasallar, ilaçlar• Elektromanyetik alan• İnfrared radyasyon• Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz
iklim koşulları
Yaşlanma teorileri
• Hücre yaşlanması• Telomer kısalması• Serbest radikal teorisi**• DNA tamir kapasitesinde azalma• Mitokondrial DNA(mtDNA)’da nokta mutasyonlar• Artmış kromozomal anormallikler• Tek gen mutasyonları
Serbest radikal teorisi
Yaşla birlikte • Antioksidan kapasite azalır
oksidatif stres• Serbest radikaller (ROT) artar
Normal metabolizmaUV (UVA*)Çevre, hava kirliliğiStresSigaraAlkolRadyasyonAşırı EgzersizBazı ilaçlar
Deri yaşlanması
(A) Intrinsically aged skin (inner side of the upper arm of an 83-year-old) (B) extrinsically aged skin ( the face of a 75-year-old woman)
İntrensek yaşlanma-Telomer Kısalması
Telomer• Kromozom uçlarında ardışık dizilmiş nükleotid tekrarından oluşan zincir• Son 100-200 bazı her hücre bölünmesinde kaybedilir• Kritik kısalığa ulaşınca hücre artık bölünmez (p53 aktivasyonu)• Hücrenin biyolojik saati gibi davranır
İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler
Genetik • Yaşlanmadan sorumlu spesifik bir gen yok• Erken yaşlanma sendromlarında, bazı tek gen mutasyonları
yaşlanma belirtilerinin ortaya çıkışında etkili• Hayat boyu özellikle mitokondriyal DNA(mDNA) da oluşan
mutasyonlar • DNA sentezinde azalma ve tamir mekanizmalarında bozukluk
İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler
Hormonlar • HRT (Östradiol+Progesteron) Elastisite, hidrasyon, kalınlık• Östrojen Kollajen, GAG, hyaluronik asit*sentezi, bariyer fonksiyonu• Testosteron Eksikliğinde deri gevşek ve ince• Tiroid hormonları Deri kuruluğu• Kortizol Stres ve anksiyetede artan düzeyleri erken deri yaşlanması• GH ve Melatonin Oksidatif stres ve apoptozisi azaltarak etki (hayvan ç.)
İntrensek yaşlanma- etki eden faktörler
Retinoik asit reseptörler
Retinoik asit reseptör alfa (RAR-alfa) artma
Matriks metalloproteinaz-1 (MMP-1) düzeyinde artma
Kollajen yıkımı
İntrensek yaşlanma
Klinik • Atrofi• Elastisitede azalma
( gevşek görünüm) • Kuruluk• İnce kırışıklıklar• Mimik çizgilerinde
belirginleşme
• Derinin normal geometrik yapısı korunur• Deri yüzeyi düzgün ve lekesiz
İntrensek yaşlanma
Epidermis Hücre yenilenmesi, melanosit ve langerhans hücreleri
Dermis Kollajen (tip I*), elastik fibriller, hücreler, vaskülarite
Diğer Ter ve yağ bezleri, kıl follikülü
Langerhans cellpapillamelanocyte
blood vessel
stratum corneum
epidermis
dermis
subcutis
Genç deri Yaşlı deri
İntrensek yaşlanma
Histopatoloji• DEB’de düzleşme• Epidermal atrofi• Dermal atrofi
İntrensek yaşlanma- fonksiyonel değişikliklerAZALIR
• Hücre yenilenmesi• Hasara yanıt• Yara iyileşmesi• Mekanik koruma• Bariyer fonksiyonu• Kimyasal temizlenme• Duyu algılaması• İmmün yanıt• Vasküler yanıt• Termoregülasyon• Ter ve sebum üretimi• D vitamini üretimi• Saç ve tırnak kalınlığı ve
büyüme hızı
ARTARBül oluşumuEnfeksiyonFrajiliteKanser gelişimiKuruluk
Fotoyaşlanma
• İntrensek yaşlanma belirtileri + kronik UV etkileri• Kümülatif • Derinin UV’ye karşı verdiği inflamatuvar bir yanıt
UV deride etkileri• Serbest radikal oluşumu ( özellikle UVA)• Direk hücre ölümü (özellikle UVB)• MMP artışı• Antioksidan enzimlerde azalma (SOD,GP,Hem oksidaz)
17
ROS MMP
COLLAGEN DEGRADATION
TIMP
Fotoyaşlanma
MMP• Kollajenaz (MMP1)
Tip I-II-III kollajen• Gelatinaz-72kd (MMP9) • Stromelysin-1(MMP-3)
Fibronectin, laminin, kollajen IV
• ElastazElastin
Fotoyaşlanma
Fotoyaşlanma (Görünüm )• Derin kırışıklıklar• Pigment değişiklikleri
(Hiper-hipopigmentasyonlar)• Telenjiektaziler, solar purpura• Kaba, sarımsı-soluk renk• Premalin (aktinik keratoz)lezyonlar
Benin-malin deri tümörleri
Fotoyaşlanma
En belirgin bulgu elastozis “Kutis romboidalis nukka” • Sarımsı renk değişikliği• Pürüzlü, kalın, kaba deri yüzeyi• Derin çizgilenmeler
• “Favre-Racouchot sendromu”
Fotoyaşlanma
Epidermis• Sıklıkla akantotik
(Deri tipi I-II ise atrofik)• Keratinosit maturasyonu azalır• Hücresel atipi görülebilir
Dermis*• Elastozis *• Kollagen azalır• Nonfonksiyonel GAG ve proteoglikanlar artar, hyaluronik asit azalır• Fibroblast sayısı artar ve hipertrofiktir
Mast hücresiHistiyositler “Heliodermatitis”Diğer mononükleer h (Güneşe bağlı kutanöz inflamasyon)
Fotoyaşlanma
Derecesi• Derinin ne kadar ve ne süredir güneşe maruz kaldığı• Kişinin deri tipi
En fazla etkilenenler• Açık havada çalışanlar• Sıcak iklimlerde yaşayanlar• Açık tenli kişiler
Deri tipine göre fotohasarlı derinin özellikleri (Glogau sınıflaması)
Deri tipi I ve IIProliferatif hasar• Epidermal atrofi*• Fokal depigmentasyon• PsödoskarlarMutasyon ve displazi• Efelidler• Nevüsler• Lentigo maligna• Melanom• Aktinik keratozlar*• Bazal hücreli kanser• Skuamöz hücreli kanser
Deri tipi III ve IVKoruyucu hiperplazi• Bronzlaşma• Lentijinler• Epidermal kalınlaşma*
Güneş hasarının şiddeti (Glogau sınıflaması)
Tip Yaş Klinik belirtiler
Tip I (Hafif)
Erken fotoyaşlanma bulguları
35 yaş öncesi
(28-35)
Bazı hafif pigmentasyon problemleri
Keratoz yok
Az sayıda yüzeyel kırışıklıklar
Makyaj gerektirmez veya çok az gerektirir
Tip II (Orta)
Hafif ve orta dercede fotoyaşlanma
40 yaş civarı
(35-50)
Hafif görülebilir lentijinler
Görülmeyen fakat palpabl olan aktinik keratozlar
Gülünce ortaya çıkan kırışıklıklar,
Az makyaj gerektirir
Tip III (İleri)
Belirgin fotoyaşlanma
50 yaş ve üstü
(50-65)
Belirgin diskromi
Telenjiyektaziler
Görünür aktinik keratozlar
İstirahat halindeyken de belirgin olan kırışıklıklar
Devamlı makyaj gerektirir
Tip IV (Şiddetli)
Şiddetli (ağır) fotoyaşlanma
60-70 yaş ve üzeri
(60-75)
Gri-sarı deri rengi
Aktinik keratozlar ve malin deri tümörleri
Yoğun kırışıklık , Makyajla kapatılamaz
Sigara ve deri yaşlanması
• 1971, periorbital kırışıklıklar ve sigara ilişkisi• 1985, “ smoker's face (içici yüzü) ” tanımlanmış
- Belirgin kırışıklıklar (özellikle dudak çevresinde, dudağa dik)-Atrofi-Alttaki kemik çıkıntıda belirginleşme
-Sarımsı soluk renk, pletorik görünüm, mor-kırmızı renk
Sigara ve deri yaşlanması
• Solar elastozise benzer değişiklikler-Nötrofillerde artmış elastaz aktivitesi-Kronik dermal iskemi-A vitamini azalması-Artmış DNA hasarı
• MMP-1 ve MMP-3 artışı• Tip 1 kollajende azalma • Transforming growt factor β 1(TGF- β 1) receptör azalma• Deride östrojen azalması• Deri kuruluğunda artma (diüretik etkiye bağlı)
Sigara ve deri yaşlanması
Etkiye ilişkin çelişki ??• Kırışıklıklar ve erken deri yaşlanma (40 paket/yıl)• İçilen sigara miktarı ve süresi ile ilişkili• 10-20 yıl erken yaşlanma
• Güneş faktörü kontrol altına alındıktan sonra kırışıklık oluşumunda sadece sigaranın etkisi oldukça sınırlı(%6)
• Etkisi kalıcı (sigara bırakılması sadece daha ileri gidişi engeller)
Kuru deri ve yaşlanma
• Yaşla birlikte deri kuruluğu artar-Str. Korneum lipid içeriği azalır( seramidler, yağ asitleri ve kolesterol)-Transepidermal sıvı kaybı artar
• Kuru deride kırışıklık oluşumu kolaylaşır
İmmün sistem ve deri yaşlanması
Yaşla birlikte• Antijen sunan hücreler • Antijen spesifik T ve B lenfositler• Lenfosit sitokin sekresyonu İnfeksiyon ve malinite
• Proinflamatuvar sitokin salınımı
İmmün sistem ve deri yaşlanması
NörohormonlarKutanöz inflamasyon ve fotoyaşlanmada etkili
Fotoyaşlanmada-Substans P (SP)-Sinir büyüme faktörü(NGF)-CGRP (kalsitonin gen ilişkili peptit)
Beslenme ve deri yaşlanması
• Doğal• Vitaminler ve antioksidanlardan zengin
Vit E ve C Karotenoidler(beta-karoten, likopen)Botanikler (yeşil çay, silimarin, resveratrol.. Yaşlanmayı geciktirir
• Dengeli beslenme• Günlük kalori miktarının azaltılması
(Malnutrisyon olmaksızın kalori azaltılması)
Kronolojik ve fotoyaşlanma (Tüzün ve ark. 2005)Kronolojik yaşlanma Fotoyaşlanma
Klinik Atrofik, lekesiz, düzgün yüzey, elastikiyet kaybı
Pürüzlü, kaba, sert yüzeyİnce, derin kırışıklıklarSolgun, sarımsı renk, Lekeli
Deri çizgileri Normal geometrik paternde Belirgin değişmiş, silinmiş
EpidermisKalınlığı Proliferasyon hızıBazal keratinositKeratinizasyonStr. korneum
AzalmışAzalmışSellüler düzensizlikDeğişmemişNormal basket filesi
Erken artmış, geç atrofiArtmışHeterojenite, diskeratozdeğişmemiş,Heterojen;basket filesi ve kompakt patern
DEB(dermo-epidermal bileşke) Rete kaybı, düzleşmeDensa redublikasyonunda azalma
Rete kaybı, düzleşmeDensa redublikasyonunda artma
DermisGrenz zonu*Elastin
Elastik lifler*Kollajen
Mikrovaskülarite
İnflamatuvar hücre
YokElastogenezi elastoliz izler(güve yeniği fibriller)Fibrilde ılımlı birikimFibril demeti büyüklüğü ve organizasyonunda ılımlı değişimNormal yapı
İnflamasyon bulgusu yok
BelirginBelirgin elastogenezi masif dejenerasyon izlerElastik fibrilde yoğun birikimFibril demeti büyüklüğü nde orta düzeyde değişimBazal membrana benzer materyal birikimiPerivenüler, histiyositik lenfositik birikim
Deri yaşlanması-etkileyen faktörler
İntrensek yaşlanma • Genetik• Hücre metabolizması• Hormonlar
Ekstrensek yaşlanma• Ultraviyole***(%80-90)• Sigara**• Yetersiz ve dengesiz
beslenme*• Hava kirliliği• Kimyasallar, ilaçlar• Elektromanyetik alan• İnfrared radyasyon• Sıcak ve rüzgar gibi olumsuz
iklim koşulları