Upload
coskun-can-aktan
View
177
Download
9
Embed Size (px)
Citation preview
VERGİYE KARŞI TUTUM VE DAVRANIŞLARI BELİRLEYEN FAKTÖRLER PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN
• Ekonomik ve mali faktörler
• Sosyal, kültürel ve kurumsal faktörler
• Siyasal ve yönetimsel faktörler
•Dinsel ve etik faktörler
ÖDEME /ÖDEME /
ÖDEMEMEÖDEMEME
DİNSEL VE ETİK FAKTÖRLERD İ N S E L V E E T İ K F A K T Ö R L E R SİYASAL VE YÖNETİMSELS İ Y A S A L V E Y Ö N E T İ M S E L FAKTÖRLERFAKTÖRLER
EKONOMİK VE MALİ E K O N O M İ K V E M A L İ FAKTÖRLERFAKTÖRLERSOSYAL, KÜLTÜREL VESOSYAL, KÜLTÜREL VE KURUMSALKURUMSAL
FAKTÖRLERFAKTÖRLER
VERGİ BİLİNCİ
KÜLTÜR
GÖREV AHLAKI
(CIVIC DUTY)
SUÇLULUK
DUYGUSUSOSYAL
STİGMA
ETİK (AHLAK)
DİNLER VE İNANÇLAR
SOSYAL NORMLAR
( İNFORMEL KURALLAR)
SOSYAL SERMAYE
ÖRF VE ADETLER
VERGİ ADALETİ
VERGİ AFLARI
VERGİ CEZALARI
İDEAL VERGİLEME
İLKELERİ
KATILIMCILIK
YERİNDEN
YÖNETİM
DEVLETE GÜVEN
SİYASAL SİSTEM KALİTESİ
İYİ YÖNETİM
(GOOD GOVERNANCE)
VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ
VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ
VERGİ ORANLARI
VERGİ ÖDEME GÜCÜ
ŞŞ ekilekil--1:1: Vergi Ödeme(me) Karar ve Tercihlerini Belirleyen Başlıca FaktörlV e r g i Ö d e m e ( m e ) K a r a r v e T e r c i h l e r i n i B e l i r l e y e n B a ş l ı c a F a k t ö r l erer
ÖDEME /ÖDEME /
ÖDEMEMEÖDEMEME
DİNSEL VE ETİK FAKTÖRLERD İ N S E L V E E T İ K F A K T Ö R L E R SİYASAL VE YÖNETİMSELS İ Y A S A L V E Y Ö N E T İ M S E L FAKTÖRLERFAKTÖRLER
EKONOMİK VE MALİ E K O N O M İ K V E M A L İ FAKTÖRLERFAKTÖRLERSOSYAL, KÜLTÜREL VESOSYAL, KÜLTÜREL VE KURUMSALKURUMSAL
FAKTÖRLERFAKTÖRLER
VERGİ BİLİNCİ
KÜLTÜR
GÖREV AHLAKI
(CIVIC DUTY)
SUÇLULUK
DUYGUSUSOSYAL
STİGMA
ETİK (AHLAK)
DİNLER VE İNANÇLAR
SOSYAL NORMLAR
( İNFORMEL KURALLAR)
SOSYAL SERMAYE
ÖRF VE ADETLER
VERGİ ADALETİ
VERGİ AFLARI
VERGİ CEZALARI
İDEAL VERGİLEME
İLKELERİ
KATILIMCILIK
YERİNDEN
YÖNETİM
DEVLETE GÜVEN
SİYASAL SİSTEM KALİTESİ
İYİ YÖNETİM
(GOOD GOVERNANCE)
VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ
VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ
VERGİ ORANLARI
VERGİ ÖDEME GÜCÜ
ŞŞ ekilekil--1:1: Vergi Ödeme(me) Karar ve Tercihlerini Belirleyen Başlıca FaktörlV e r g i Ö d e m e ( m e ) K a r a r v e T e r c i h l e r i n i B e l i r l e y e n B a ş l ı c a F a k t ö r l erer
VERGİNİN KONUSU VE BİREYLERİN ÖDEME GÜCÜ
Vergilemede ödeme gücü göstergeleri;
Gelir
Servet
Tüketim Harcamaları
YÜKÜMLÜNÜN VERGİ YÜKÜNÜ HİSSETME DERECELERİ: VERGİ BASKISI VE VERGİ TAZYİKİ
Vergi Yükü, yükümlü üzerindeki vergi maliyeti!
a. Objektif Vergi Yükü ( Gerçek Vergi Yükü)
Belirli bir dönemde ödenen vergilerin toplamının aynı dönemde elde edilen gelire oranıdır.
b. Subjektif Vergi Yükü (Vergi Tazyiki)
Kişisel, sosyal, psikolojik faktörler nedeni ile yükümlünün hissettiği vergidir.
VERGİLEMEDE YÜKÜMLÜNÜN ADALET VE EŞİTLİK ALGILAMASI
Adalet “hak etme”
Eşitlik bireyler arasında sayısal bir denkliği ifade eder.
Vergileme psikolojisi açısından “dağıtım adaleti” ve “prosedürel adalet” kavramları son derece önemli iki kavramdır.
Dağıtım Adaleti
Yatay Adalet Dikey Adalet
+ Aynı ödeme gücüne +Farklı ödeme gücüne
sahip olan yükümlülerin sahip yükümlülerin farklı
aynı vergiyi ödemesi oranda vergilendirilmesi
KAMU HİZMETLERİNDEN YARARLANMA DÜZEYİ: MALİ RANT VE MALİ SÖMÜRÜ
Mali Rant
Ödenen Vergi < Alınan Hizmet Faydası
Mali Sömürü
Ödenen Vergi > Alınan Hizmet Faydası
ÖDEME/ÖDEMEME
Sosyal Kültürel ve
Kurumsal Faktörler
Örf ve Adetler
Vergi Bilinci
Kültür
Sosyal Normlar
Sosyal Sermaye
Ekonomik ve Mali Faktörler
Vergi Adaleti
Vergi Afları
Vergi Cezaları
Vergi Oranları
Vergi Ödeme Gücü
Vergi Yönetiminin Kalitesi
Vergi Denetim Etkinliği
İdeal Vergileme İlkeleri
Dinsel ve Etik
Faktörler
Dinler ve İnançlar
Sosyal Etkiler
Suçluluk Duygusu
Görev Ahlakı
Etik(Ahlak)
Siyasal ve
Yönetimsel Faktörler
İyi Yönetim
Devlete Güven
Siyasal Sistem
Kalitesi
Katılımcılık
Yerinden Yönetim
KÖTÜ YÖNETİM VE YÜKÜMLÜNÜN KATLANMAK ZORUNDA OLDUĞU UYUM VE İŞLEM MALİYETLERİ
Devletin elde ettiği vergi geliri, söz konusu verginin toplanmasına ilişkin yönetim maliyetleri düşüldükten sonra kalan miktardır.
Vergi sisteminin; • Basit, • Anlaşılır, • Kolay uygulanabilir olmayışı vergileme sürecinde yükümlünün
uyumunu zorlaştırmaktadır.
Söz konusu _ Verginin toplanmasına = Devletin elde
toplam vergi ilişkin yönetim maliyeti ettiği vergi geliri
VERGİ YÖNETİMİNİN KALİTESİ
Vergi yönetim kalitesi;
teknolojinin bütün olanaklarından yararlanan,
yükümlüyü müşteri kavramı içerisinde ele alarak,
vergileme süreci boyunca memnuniyetinin en üst düzeyde kalması için çaba sarf eden;
+ şeffaf,
+ bilgiye ulaşımı hızlandıran,
+ yükümlünün işlem maliyetini en aza indirme çabası içinde olan vergi yönetim biçimidir.
VERGİ DENETİM ETKİNLİĞİ Yükümlülerin yakalanma olasılıklarının artması, vergilemede adalet algılamasını olumlu etkiler.
Vergi denetimi, yükümlüler üzerinde korku ve baskı oluşturmakta ve onları gerçek beyanlarda bulunmaya zorlamaktadır.
VERGİ SUÇ VE CEZALARININ ETKİNLİĞİ Yükümlü, vergi kaçırma sonrası sağlayacağı faydayı, yakalanma
olasılığına bağlı olarak vergi cezalarının maliyetiyle karşılaştırır ve tercihini yapar.
Kazancının ne kadarını Ne kadarını
beyan edecek? kaçıracak?
Suç ve cezalar açısından etkinliği sağlanmış bir vergi sistemi içerisinde
yükümlü, tercihini tüm kazancını beyan etme yönünde yapacaktır.
VERGİ SİSTEMİNİN “İDEAL VERGİLEME İLKELERİ”NE YAKINLIĞI VE UZAKLIĞI
• Adalet
• Genellik
• İstikrar
• Tarafsızlık
• Etkinlik
• Basitlik
İdeal vergileme ilkeleri;
ayrıca,
sık sık değişikliğe uğramamalı,
yükümlü tarafından anlaşılabilir olmalıdır.
Vergilemede etkinlik, yükümlü tarafından üstlenilen maliyetlerin en aza indirilmesini ifade etmektedir.
EĞİTİM DÜZEYİ
Eğitim, bireylerin tüm yaşamını etki içine alan,
etkileşim içinde olduğu alanlar itibariyle çok yönlü bir
yapıya sahiptir. Eğitim, bireyi;
İyi vatandaş olma,
Katılımcı olma,
Sorgulayabilme,
Bilgiye ulaşabilme vb. birçok yönüyle geliştirme gücüne sahiptir.
SOSYAL NORMLAR (KÜLTÜR) VE SOSYAL SERMAYE
Kültür, toplumların ve grupların;
♠ tecrübelerini,
♠ inançlarını,
♠ sanat anlayışlarını ve bunların somut görüntülerini,
♠ ahlak ve hukuk normlarını,
♠ adet ve gelenekleri ile sosyal bir varlık olarak tüm değerlerini içerir.
Sosyal Normlar
Sosyal Sermaye (Social Capital)
Sosyal sermaye kavramı eğitimin önemine işaret eden beşeri sermayeden (human capital) farklı olarak toplumsal kültür içerisindeki yüksek değerlerin ve erdemlerin önemine işaret eder. Toplumsal yaşamda;
♣ güven
♣ sivil erdem
♣ demokrasi kültürü
♣ kurumlar
♣ sosyal normlar
♣ kurallara uyum vs.
KURUMSAL VATANDAŞLIK DAVRANIŞI (ORGANİZATİONAL CİTİZENSHİP BEHAVİOUR)
Kurumsal vatandaşlık davranışı, organizasyon ve
yönetim alanında kurum üyelerinin gönüllülük esasına
dayalı ortaya koydukları informel davranış biçimlerini
ifade etmektedir.
Yükümlüler kurumsal vatandaşlık davranışı
çerçevesinde, vergileme sürecinde daha fazla inisiyatif
alabilir, vergileme sürecine ilişkin tüm süreçlerde ve
sorunların çözümünde daha yapıcı eleştirilerde katkıda
bulunabilir.
AHLAK
Yükümlülerin vergi uyumunu arttıran ahlaki davranış biçimi “vergi ahlakı ve bilinci”dir.
Vergi ahlakı, yükümlünün vergi konusunda
oluşturduğu her türlü tepkisel davranışın bireylerin
sahip olduğu ahlaki inanç ve değerler bütünü sonucu
oluştuğunu belirtmektedir.
DİNLER VE İNANÇLAR
Din, toplumsal yaşamda insan tutum ve davranışlarını belirleyen ve etkileyen çok önemli bir faktördür. Örneğin, zekat İslam dini açısından Müslümanlığın beş şartından biri olup kabul edilmektedir ve zekatın ödenmesi her Müslüman için bir temel görev ve ibadettir.
DEVLETE VE VERGİLEMEYE BAKIŞ AÇISI: LİBERTARİAN FELSEFE AÇISINDAN DEVLETİN VE VERGİLEMENİN MEŞRUİYETİ
Libertarianizm, mülkiyetin dağıtımının yapılmadığı ve bireylerin sahip oldukları mülkiyete hiçbir şekilde karışılmadığı özgür bir toplum yapısını savunur.
Libertarianistler “zorlama” unsuru taşıyan bütün uygulamalara ve yasaklara karşıdırlar. Libertarian felsefe radikal olarak devleti zorlamaya
meşruluk kazandırılmış bir kurum olarak görmektedir.
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği
http://www.sobiad.org
Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF
http://www.canaktan.org