Transcript
Page 1: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017

MATA PELAJARAN/PAKET KEAHLIAN

BAHASA JAWA

BAB III

PANULISAN AKSARA JAWA

OLEH: DRA. SRI SULISTIANI, M.Pd.

DRA. SUWARNI, M.Pd. DRS. SUGENG ADIPITOYO, M.Si.

DR. SURANA, M.Hum.

KEMENTERIAN PENDIDIKAN DAN KEBUDAYAAN

DIREKTORAT JENDERAL GURU DAN TENAGA KEPENDIDIKAN

2017

Page 2: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

1

KISI-KISI DAN BAHAN AJAR

No. Kompeten

si Utama

Standar Kompetensi Guru (SKG) Indikator

Pencapaian

Kompetensi (IPK)

Materi

pokok Kompetensi Inti

Guru (KI)

Kompetensi

Guru Mata

Pelajaran (KD)

A B C D E F

1. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Menulis tembung

dwipurwa dalam

tulisan beraksara

Jawa

EYD

penulisan

aksara Jawa

2. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Mengidentifikasi

aksara swara

dalam penulisan

beraksara Jawa

Aksaraswara

3. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Mengalihaksara-

kan kalimat

beraksara Jawa

yang mengandung

aksara swara

Aksara

swara

4. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Mengalihaksara-

kan kalimat

beraksara Jawa

yang mengandung

aksara rekan ke

dalam huruf Latin

Aksara

rekan

5. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

Memiliki

keterampilan

Menulis kalimat

beraksara Jawa

Aksara

rekan

BAB III

PANULISAN AKSARA JAWA

Page 3: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

2

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

yang mengandung

aksara rekan

6. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Menulis kalimat

beraksara Jawa

yang mengandung

aksara Murda

dengan tepat

Aksara

murda

7. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memiliki

keterampilan

berbahasa Jawa

(menyimak,

berbicara,

membaca, dan

menulis)

Menulis angka

Jawa dalam satu

kalimat dengan

tepat

Angka Jawa

8. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memahami

bahasa, sastra,

dan budaya

serta

implementasiny

a dalam

pembelajaran

Mentransliterasi

(mengalih tulis)

kalimat berhuruf

Latin menjadi

beraksara Jawa

EYD dalam

penulisan

aksara Jawa

9. Profesional Menguasai materi,

struktur, konsep,

dan pola pikir

keilmuan yang

mendukung mata

pelajaran yang

diampu.

Memahami

bahasa, sastra,

dan budaya

serta

implementasiny

a dalam

pembelajaran

Mentransliterasi

(mengalih tulis)

kalimat beraksara

Jawa menjadi

berhuruf Latin

EYD dalam

penulisan

aksara Jawa

I. BAB PANULISE TEMBUNG DWIPURWA

Tembung dwipurwa yaiku tembung kang dumadi saka pangrangkepe purwane

tembung lingga utawa pangrangkepe wanda kawitaning tembung. Yen katulis

nganggo aksara Jawa, miturut Padmosoekotjo (1992:75-77), tata panulise kaya

mangkene:

(1) Yen purwa linggane awujud aksara legena, wandane kapisan lan kapindho

uga awujud aksara legena. Tuladhane:

Page 4: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

3

(2) Sandhangan swara katut ing dwipurwa. Tuladhane:

(3) Taling tarung palsu, sandhangan wyanjana, sandhangan panjegeg wanda,

aksara sesigeg ora katut ing dwipurwa. Tuladhane:

II. BAB AKSARA SWARA

1. Aksara swara iku sejatine mung ana lima yaiku:

Page 5: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

4

Ananging aksara:

Kelebu aksara swara, mulane banjur ana sing ngarani yen cacahe aksara swara ana

pitu. Bab iku salaras karo kawruh sangkalan , tembung “swara” dianggep darbe

watak-wilangan pitu. Wujude dilelet iku dhek jaman biyen lan kena dienggo

pasangan dumunung ing sangisoring aksara. Nanging sarehning wujude dilelet

ing jaman saiki

ora kena dienggo pasangan, supaya ora mujudake kaya aksara sungsun telu.

2. Gunane aksara swara dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, kayata:

1. April 2. Irak 3. Email 4. Oscar 5. Ulama 6. India

3. Aksara swara ora kena dadi pasangan. Manawa

Page 6: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

5

dumunung ing saburine wanda sigeg, aksara sesigeging wanda iku kudu dipangku.

Wondene aksara swara dadine pasangan katulis jejer karo aksara kang

dipasangi ; aksara swara dadine pasangan katulis ing sangisore aksara

kang dipasangi ; mesthi bae sandhangane pepet dumunung ing sandhuwure aksara

sing dipasangi.

1. Wulan Agustus 2. Pak Ihrom 3. Wulan Oktober

4. Mangan Rendhang 5. Pak Ustad 6. Senen Legi

4. Aksara swara iku ora kena ditrapi sandhangan swara ; mulane ora bener yen

wong nulis:

5. Saweneh ana sing ngira manawa gunane aksara swara iku kanggo tata-prunggu

utawa pakurmatan. Pangira mangkono iku ora bener, sabab yen wong nulis

ora ateges yen wong iku ngrumati marang es lan marang

sasi April.

6. Tembung manca kang ora dicethakake, luwih-luwih tembung manca kang wis

rumasuk basa jawa nganti arang kang sumurup yen iku tembung manca, lumrahe

katulis tanpaaksara swara. Tuladhane kayata tembung Sangsekerta “aksara”

Page 7: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

6

lumrahemung katulis . Nanging manawa ditulis ya ora

luput.

III. BAB AKSARA REKAN

1. Aksara rekan cacahe ana lima,yaiku :

Gunane aksara rekan dienggo nulisi tembung manca kang dicethakake, luwih-

luwih tembung Arab. Manawa ora dicethakake yen kang ditulis iku tembung manca,

mung katulis nganggo aksara lumrahe bae. Tuladhane,kayata:

1. Khutbah, kutbah 2. Dzalim, dhalim

3. Fasih, pasih 4. Zaman, jaman

2. Aksara-aksara rekan yen karaketan sandhangan pepet, cecake telu dumunung ing

sajrone pepet; dene yen karaketan sandhangan wulu, layar utawa cecak, cecake

telu dumunung ing sisih kiwa, sandhangan wulu, layar utawa cecak ing sisih

tengen. Tuladhane :

Page 8: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

7

3. Kajaba aksara rekan kang wujuding pasangane aksara rekan ora kena

dadi pasangan. Manawa aksara rekan dumunung saburine wanda sigeg, sesigeging

wanda iku kudu dipangku.Tuladhane:

1. Solat Fardu 2. Solat Dzuhur 3. Idhul Fitri

IV. BAB AKSARA MURDA

1. Murda = sirah. (Walanda : hoofd, Inggris : head).

Aksara murda = aksara sirah, aksara sesirah (Walanda : hoofdletter, Inggris :

capital)

Aksara murda iku satemene ora ana. Wondene kang lumrahe diarani aksara

murda, utawa kang dianggep minangka aksara murda iku sejatine Aksara

Mahaprana, yaiku aksara kang pancene kudu diucapake kanthi abab akeh ;

kosok baline aksara alpaprana, yaiku aksara kang kudu diucapake lumrah

(kanthi abab sathithik).

2. Cacahe aksara murda (kang dianggep aksara murda) ana wolu, yaiku :

Aksara ora ana murdane, nanging pasangane ana murdane, nanging ing

jaman saiki wis ora kanggo. Aksara murda ing jaman saiki uga wis ora

kanggo. (mriksanana layang sarining Paramasastra Jawa kaca 121).

Page 9: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

8

3. Aksara murda mung kanggo ing tata-prunggu, tegese kanggo pakurmatan.

Aksara murda ora kena dadi sesigeging wanda.

Ing jaman biyen kang lumrah ditulis nganggo aksara murda asmane para luhur,

jejuluke lan padunungane, minangka pakurmatan. Tuladhane, kayata :

Kangjeng Sultan Hadiwijaya ing Kasultanan Pajang.

4. Saiki jaman demokrasi. Prayogane kabeh jenenge wong lan jenenge titah kang

tata-caraning uripe kaya manungsa, kaya raseksa, wanara lan sapanunggalane

kang kasebut ing carita padhalangan lan liya-liyane, katulis nganggo aksara

murda. Cukup nganggo aksara murda siji bae, aksara sing ngarep dhewe. Yen

aksara sing ngarep dhewe ora ana murdane, ya aksara burine; yen burine ora

ana murdane, ya burine maneh. Tuladhane, kayata :

1. bu guru Sulis 2. pak dhokter Wijaya

3. mas Sulaiman 4. Raden Ahmad

5. Parida 6. Anita

Mung tembung “Gusti Allah” lumrahe aksarane murda saanane ditulis

kabeh, mangkene :

V. BAB ANGKA JAWA

1. Angka Jawa siji tekan sanga sarta das, wujude mangkene :

Page 10: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

9

2. Sarehning angka Jawa iku awujud aksara Jawa, supaya ora mbingungake,

panulise kudu dipisah karo aksara Jawa kang dumunung ana ing sakiwa-tengene.

Srana kang dienggo misah iku pada pangkat, mulane angka jawa diapit-apit ing

pada pangkat. :

1. Sadinten wonten 24 jam.

2. Saminggu punika 7 dinten.

3. Tahun Indonesia Mardika sapunika 1945.

Page 11: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

10

3. Manawa ing saburine angka Jawa ana pada lingsa utawa lungsi, ing saburine

angka iku banjur tanpa pada pangkat. :

1. Budhale jam 6, mulihe jam 11.

2. Pitike Bu Wati 3, ilang 2

3. Mahasiswa jurusan Basa Jawa Unesa ana 84, jalere 30.

Page 12: SUMBER BELAJAR PENUNJANG PLPG 2017 MATA PELAJARAN…sertifikasi.fkip.uns.ac.id/file_public/2017/MODUL 2017/Bahasa Jawa... · (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis) Menulis angka

11

DAFTAR PUSTAKA

Padmosoekotjo. 1989. Wewaton Panulise Basa Jawa Nganggo Aksara Jawa. Surabaya:

PT Citra Jaya Murti

Darusuprapto, dkk. 1995. Pedhoman Penulisan Aksara Jawa. Jogjakarta: Yayasan

Pustaka Nusantara


Recommended