Download pdf - SANKCIJE KAO SREDSTVO U SPOLJNOJ POLITICI SAD … · na hladni rat, odnosno probleme bipolarnog sveta. Okončanjem hladnog rata otvoren je put apsolutne dominacije SAD na međunarodnoj

469

Aleksandra JOKSIMOVIĆ1 UDK: 323.232(73)Biblid 0025-8555,58(2006)

Vol. LVIII, br. 4, pp. 469-491 Izvorni naučni rad

Oktobar 2006.

SANKCIJE KAO SREDSTVO U SPOLJNOJ POLITICISAD POSLE HLADNOG RATA

ABSTRACT

In searching for various opportunities to act in pursuing itsforeign policy and endeavours to achieve a dominant role in the globalprocesses USA has developed a broad range of instruments includinga financial assistance as a way to be given support for its positions,intelligence activities, its public diplomacy, unilateral implementationof sanctions and even military interventions. The paper devotes specialattention to one of these instruments – sanctions, which USAimplemented in the last decade of the 20th century more than everbefore. The author explores the forms and mechanisms forimplementation of sanctions, the impact and effects they produce onthe countries they are directed against, but also on the third parties orthe countries that have been involved in the process by concurrence ofevents, and finally on USA as the very initiator of imposing them.

SAD u današnjem svetskom poretku predstavlja najmoćniju siluglobalnog značaja. Ogromna ekonomska i tehnološka nadmoć dajeSAD osnovu za dominantnu političku, vojnu i informacionu poziciju u

međunarodnim odnosima. Takav položaj SAD pruža im široke mogućnostiiniciranja i sprovođenja različitih međunarodnih procesa, kao i nesrazmernonajvećeg uticaja na globalne procese i pojedinačna rešenja kriznih situacija i

1 Aleksandra Joksimović, Forum za međunarodne odnose, Beograd.

470

MP 4, 2006 – Sankcije kao sredstvo u spoljnoj politici SAD(str. 469-491)

žarišta širom zemaljske kugle. Stoga proučavanje načina funkcionisanjanjenog aparata, društvenog sistema vrednosti, interesa i prioriteta, motiva iciljeva kao i metoda i sredstava u formulisanju i posebno sprovođenjuspoljne politike ove, sada jedine supersile, predstavlja osnov za boljepredviđanje ne samo koraka SAD u spoljnoj politici, već i razumevanjesveukupnih savremenih međunarodnih odnosa.

Sredstva koja SAD u sprovođenju spoljne politike koriste su sastanovišta njihove političke, ekonomske i vojne nadmoći izuzetno snažna,mada ne uvek i podjednako uspešna. U traganju za različitim mogućnostimaspoljnopolitičkog delovanja i nastojanja da ostvare dominantnu ulogu uglobalnim procesima, SAD su razvile širok spektar mogućeg delovanja počevod pružanja finansijske pomoći kao načina za dobijanje podrške za svojastanovišta, preko obaveštajne aktivnosti, javne diplomatije, sprovođenjaunilateralnih sankcija, do vojne intervencije. Kroz ove instrumente, narazličitom nivou, različitim sredstvima i sa različitim uspehom i posledicama,SAD pokušavaju da usmere i izvrše delimičan ili potpuni uticaj na unutrašnjazbivanja u određenoj zemlji, a najčešće kroz politiku „štapa i šargarepe”.

U poslehladnoratovskom periodu, izmenom odnosa snaga naglobalnom planu, otvorila se mogućnost za promenu načina primene različitihspoljnopolitičkih sredstava na međunarodnoj sceni. Sankcije, kao jedno odsredstava nametanja volje i interesa, svakako ne predstavljaju nikakvu novinu.Kao vrsta pritiska za postizanje cilja postojale su još od antičkih vremena, alinjihova primena doživela je procvat upravo u periodu posle hladnog rata.Sankcije kao spoljnopolitičko sredstvo su se usavršavale tokom poslednjedekade dvadesetog veka i doživljavale svoju sve širu primenu.

U procesu uvođenja sankcija kao omiljene metode SAD su svakakoprednjačile. Sankcije su sredstvo koje je u spoljnoj politici SAD tokom celogdvadesetog veka imalo široku primenu. Posezale su za sankcijamaneuporedivo više od bilo kojeg drugog međunarodnog subjekta. Ali, uperiodu pre hladnog rata sankcije SAD su gotovo isključivo bile unilateralne.

SAD zasigurno nisu jedine koje sankcije koriste u sprovođenjuspoljne politike, ali treba imati u vidu da od preko šezdeset slučajevaupotrebe sankcija u periodu od 1945. do 1990. godine više od dve trećine suinicirane i održavane zahvaljujući SAD.2

2 Kegli, Čarls V. Jr., Vitkof, Judžin R. Svetska politika, trend i transformacija, Centarza studije Jugoistočne Evrope, Fakultet političkih nauka, Diplomatska akademija,Beograd 2004, str. 741.

471


SAD su uvele unilateralne ekonomske sankcije u više od 70 država:Meksiko, Gvatemala, Honduras, Kosta Rika, Panama, Kolumbija, Kuba,Haiti, Belize, Venezuela, Paragvaj, Kanada, Azerbeijdžan, Jermenija,Gruzija, Belorusija, Ukrajina, Moldavija, Rumunija, Jugoslavija, Italija,Tunis, Maroko, Alžir, Mauritanija, Gambija, Liberija/Nigerija, DemokratskaRepublika Kongo, Angola, Sirija, Liban, Jordan, Kuvajt, Libija, Egipat,Bahrein, Sudan, Irak, Iran, Katar, U. A. E., Saudijska Arabija, Oman, Jemen,Džibuti, Somalija, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzanija, Rusija, Kazahstan,Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Tadžikistan, Afganistan, Pakistan,Indija, Bangladeš, Sri Lanka, Maldivi, Severna Koreja, Japan, Kina, Burma,Tajvan, Laos, Tajland, Vijetnam, Kambodža, Vanuatu, Indonezija.3 Brojsankcija koje su SAD uvodile po dekadama: 1950-1959 – 6; 1960-1969 – 6;1970-1979 – 26; 1980-1989 – 20; 1990-1996 – 32.4

Interesi SAD u spoljnoj politici baziraju se uglavnom na održanjupozicije velesile i globalnoj implementaciji sopstvenog sistema vrednosti.Ciljevi upotrebe sankcija kao sredstva u spoljnoj politici SAD su, pre svega,širenje globalnog uticaja, „širenje demokratije” prema sopstvenimstandardima, demonstracija sile i moći i promena ponašanja sankcionisanedržave u skladu sa uslovima postavljenim od strane SAD.

Proces uvođenja sankcija od strane SAD odvija se u svojevrsnomtrouglu čiju jednu stranu čine subjekti SAD koji o ovom procesu odlučuju ikoji nisu uvek u saglasju, a drugu međunarodne organizacije i pojedinačnisubjekti (članice) ovih organizacija (pre svega UN), koji nekada u procesuučestvuju aktivno, nekada pasivno, a nekada mu se i suprotstavljaju. Kaotreći subjekt javljaju se, naravno, sankcionisane zemlje koje svojimčinjenjem, odnosno nečinjenjem, pokušavaju da utiču na proces.

Primena sankcija predstavlja živ proces koji se konstantno razvija idobija nove elemente i aspekte. Postoji izuzetno veliki broj studija i radovakoje su se bavile ovom temom sa različitih aspekata. Sankcije kao temastudija pojavljuju se još polovinom dvadesetog veka, ali njihovomučestalom primenom u praksi postaju tema od interesa za brojne istraživače.Gotovo da ne postoji knjiga iz oblasti međunarodnih odnosa koja ne tretira

3 USA Engage, US Unilateral economic sanctions as of March 2000, Internet,http://www.usaengage.org/archives/resources/map2.html, 13. 07. 2005.

4 Institute for International Economics, quoted in Quinn, Robert P. A Users Guide toEconomic Sanctions, Heritage Foundation, Washington D.C., 1997, Internet,www.heritage.org, 04. 03. 2005.

472


i ovu temu. Njihovim proučavanjem može se doći do novih saznanja opravcu i daljem načinu razvijanja pojave. Istovremeno ne smemo zaboravitida se pojava uglavnom izučava upravo u SAD, a neuporedivo manje uzemljama na koje su sankcije primenjivane, što predstavlja drugi ugaoposmatranja.

Spoljna politika SAD posle Drugog svetskog rata bila je usmerenana hladni rat, odnosno probleme bipolarnog sveta. Okončanjem hladnograta otvoren je put apsolutne dominacije SAD na međunarodnoj političkojsceni, ali i preformulacije američke spoljne politike.

Klintonova administracija imala je pet prioritetnih oblasti spoljnepolitike: 1) savez sa prijateljima u Evropi, Aziji..., 2) izgradnja odnosa saRusijom i Kinom, 3) praćenje lokalnih konflikata, 4) briga o različitimoblicima globalnih pretnji (zaraze, terorizam, proliferacija) i 5) ekonomskaintegracija i širenje slobodnog tržišta.

Pored ovih, prioritet Klintonovog prvog mandata bilo je ipromovisanje demokratije. Antoni Lejk, savetnik za nacionalnu bezbednostu Klintonovoj administraciji izjavio je da „naslednik doktrine blokade morabiti strategija proširenja svetske slobodne zajednice tržišnih demokratija”.5

Ideja o uvođenju sankcija u spoljnoj politici SAD vodi poreklo izperioda posle Prvog svetskog rata, kada je tadašnji predsednik SAD VudrouVilson želeo da upotrebi sankcije kao diplomatsko sredstvo kako bi ubediodržave da se pridruže Društvu naroda. On je 1919. godine izjavio: „Nacijakoja je bojkotovana je ona koja se predaje. Upotrebite ovo ekonomsko, tiho,miroljubivo, smrtonosno sredstvo i neće biti potrebe za silom. To ne izazivagubitke van bojkotovane nacije, ali to proizvodi pritisak na naciju, kojem se,prema mom mišljenju, nijedna moderna nacija ne bi mogla odupreti.”6 Odpreko 120 unilateralnih sankcija uvedenih od strane SAD od Prvog svetskograta do danas, preko 60 ih je uvedeno u poslednjih 5 godina dvadesetog veka.

Ako imamo u vidu činjenice da je kroz sistem UN, u kojem SADigraju jednu od najznačajnijih, ako ne i presudnu, ulogu, do 1990. samo dvaputa odlučeno o uvođenju sankcija, a da su sve ostale sankcije uvedene

5 Lake, Anthony, “From Containment to Enlargement”, Johns Hopkins UniversitySchool of Advanced International Studies Washington, D.C., September 21, 1993,Internet, http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/lakedoc.html, 24. 09. 2005.

6 Woodrow, Wilson, quoted in Hufbauer, Gary Clyde, Schott Jeffrey J., and Elliot,Kimberly Ann, Economic Sanctions Reconsidered, 2d ed. 2 vols., Washington D.C.,1990, vol 1, p. 9.

473


posle 1990. godine, vidimo da su sankcije kao sredstvo u spoljnoj politiciSAD, ali i multilateralnoj međunarodnoj politici, doživele svoj procvat uposlednjoj dekadi dvadesetog veka i da se ovaj period ne samo poklapa saposlehladnoratovskim periodom, već možda upravo u razvoju unipolarnogsveta i globalizaciji treba tražiti neke od uzroka sve veće upotrebe sankcijakao spoljnopolitičkog sredstva.

Sankcije kao sredstvo zamene za primenu vojne sile se nesumnjivosve češće primenjuje. Upotreba „bojkota umesto metaka” postala je tokomdevedesetih godina prošlog veka široko rasprostranjena. Do 1998. godine,polovina svetske populacije živela je u zemljama pogođenim sankcijama odstrane SAD.7 Tokom svog prvog mandata predsednik Bil Klinton uveo jenove ekonomske sankcije u 35 zemalja, što je činilo u tom trenutku 42%svetske populacije i 19% svetskog izvoza.8

Šta je dovelo do ovakvog „praska” u korišćenju sankcija kao sredstvapritiska od strane SAD? Američka spoljna politika tokom celog niza decenijadvadesetog veka bila je fokusirana na borbu protiv komunizma. Svakazemlja komunističkog režima doživljavana je kao neprijatelj, a glavni rivalSAD na političkoj sceni je bio SSSR. Najvećom opasnošću po svetski mir irazvoj demokratije u SAD smatran je komunizam i njegovo širenje. Usuzbijanju njegovog daljeg širenja ukupna spoljna politika SAD bazirala sena pridobijanju saveznika u ovoj borbi.

Bipolarni svet bio je svet kontrasta, odmeravanja moći, međusobnognadmudrivanja i testiranja protivnikovih limita. Njegovo nestajanje, kolikogod je u SAD nesumnjivo izazvalo slavodobitna osećanja, istovremeno jeostavilo ogroman prazan prostor za redefinisanje nove spoljne politike ukojoj su SAD ostale usamljeni moćni igrač bez ograničenja.

Istovremeno sa prestankom hladnog rata dešava se i procesglobalizacije, kao nezaustavljiv proces međusobne zavisnosti, prožimanja iuticaja širom zemaljske kugle u ključnim oblastima ekonomije, kulture,informisanja. Globalizaciju, prema Kegliju i Vitkofu čine „integrativnetendencije koje povezuju zemlje sveta u sve čvršće mreže ekonomske,političke i kulturne međuzavisnosti”.9

7 Harper’s Magazine, February 1998, Internet, www. harpers.org, 15. 03. 2003.

8 Robert P. Quinn, A Users Guide to Economic Sanctions, Heritage Foundation,Washington D.C., 1997, Internet, www.heritage.org, 15. 10. 2004.

9 Kegli, Čarls V. Jr., Vitkof, Judžin R. Svetska politika, trend i transformacija, op. cit.,str. 741.

474


U ovom procesu SAD zauzimaju vodeću ulogu, namećući se nesamo kroz političku i ekonomsku moć, već i kroz širenje američke kulture,pop muzike, načina života (poput fast food lanaca restorana), Microsofta,Interneta, globalnih medijskih mreža i dominantnog engleskog jezika.Uprkos ovakvoj snažnoj ekspanziji američkog uticaja, SAD ipak stiču iveliki broj neprijatelja. Mešajući se u mnoga društvena pitanja širom sveta,od međunarodnih do problema lokalnog karaktera i unutrašnjih problemapojedinačnih zemalja, SAD stiču brojne protivnike i gotovo direktnoproporcijalno širenju američkog uticaja širi se i antiameričko raspoloženje.Ono nije usko vezano samo za države koje su pogođene različitim oblicimakaznene politike SAD, već i za one koje su joj po svojoj politici izajedničkim interesima veoma bliske.10

Poslehladnoratovski period doveo je do raspada SSSR-a, ali i doredefinisanja drugih granica na tlu Evrope. Postkomunistička društva suočilasu se sa potrebom određivanja novog identiteta i pokazala kao plodno tle zaširenje nacionalizma. Ovi procesi doveli su do brojnih sukoba, pre svega natlu bivše Jugoslavije. Ako izuzmemo kraće periode kada su SAD prepuštaleinicijativu svojim evropskim partnerima, u dužem periodu tokom sukobaamerička politika bila je dominantna u dirigovanju rešenjima kriza. Ovakvaaktivna uloga SAD u kriznim područjima bila je karakteristična za sve delovesveta, a ne samo za Balkan (Jugoistočnu Evropu).

U kriznim žarištima SAD su intervenisale različitim sredstvima, uzvarirajuću podršku partnera i međunarodne zajednice kao celine. U ovomprocesu SAD su pokazale da u nametanju sopstvene volje gotovo nemajulimita. Pod različitim parolama i argumentacijama, SAD prilagođavajusopstvenim interesima i međunarodno pravo i međunarodne institucije,urušavajući ih, oduzimajući im autoritet i dovodeći pod sumnju i samonjihovo postojanje. Ceo sistem UN, koji je na određenim pravilima počivaoviše od pet decenija, sistematski se urušavao delovanjem SAD u višeslučajeva – od bombardovanja SRJ od strane NATO-a do intervencije uIraku koja je sistem ugrozila do granice obesmišljavanja.11

10 Uzmimo kao primer događaj kada je otkazan dolazak državnog sekretara KolinaPauela (Colin Powel) na Olimpijske igre u Atini 2004. godine zbog organizovanjamasovnih antiameričkih demonstracija od strane grčkih građana.

11 Odluka o bombardovanju SRJ doneta je sa većim konsensusom pre svega međunajrazvijenijim silama sveta i najbližim partnerima SAD, nego što je to bio slučajsa Irakom. Intervencija u Iraku izazvala je potrese ne samo na nivou UN već i EU

475


11. septembar 2001. godine, dan kada je izvršen najveći terorističkiakt u istoriji čovečanstva, ostavio je neizbrisive posledice ne samo na tluSAD, već i cele međunarodne zajednice. Teroristi su tog dana pokazali svojubeskrupuloznost. SAD su prvi put postale ranjive, a, kao odgovor, SAD suobjavile sveopšti rat globalnom terorizmu, ma šta se pod tim terminompodrazumevalo. Ukupna spoljna, ali dobrim delom i unutrašnja, politikapreusmerena je ka ovom primarnom cilju. Sve metode su proglašenedozvoljenima i koriste se u punoj meri, svim raspoloživim sredstvima. Uovoj borbi još uvek je neizvesno i nemerljivo koliko su SAD doprinelesvojoj bezbednosti, ali istovremeno je veoma jasno da se lista njihovihneprijatelja i dalje širi.

Najsnažniji instrument spoljne politike SAD svakako predstavljavojna intervencija. Sa izrazito visokim vojnim budžetom (daleko najvećimu odnosu na sve zemlje sveta) SAD učestvuje u svim mirovnim operacijamaUN, interveniše u okviru međunarodnih organizacija (NATObombardovanje SRJ 1999) ili samostalno, uz eventualnu podrškuprijateljskih zemalja (Irak – intervencija 2003).

Razvijajući svoju vojnu moć, povećavajući vojni budžet i izdvajanjaza nova istraživanja u oblasti sredstava i tehnologije ratovanja, SAD sudanas u mogućnosti da intervenišu vojno u bilo kom delu sveta. Ovakvevrste intervencija zahtevaju ogromne finansijska sredstva, izazivaju brojnepolemike, kako na domaćoj političkoj sceni, tako i među tradicionalnimsaveznicima i prijateljima. O posledicama na zemlje u kojima se intervenišene treba ni govoriti.

Zato su u okvirima spoljne politike SAD pokušale da razviju čitavupaletu različitih instrumenata pomoću kojih bi mogle na različite načine dautiču na razvoj događaja ili da vrše pritisak na zemlje u kojima su izrazličitih razloga ugrožena ljudska prava, bezbednost ili neka od drugihvrednosti koje se nalaze na vrhu prioriteta u SAD. Cilj ovakvih instrumenataje različit – od prevencije do upozorenja ciljnoj zemlji da se SAD ne slažusa njihovom politikom i da u sledećim koracima mere na različite načinemogu biti i pooštrene.

Razvijanjem ovakvih instrumenata napravljena je paleta različitihkoraka i mera između diplomatskih i vojnih, kao jedinih koje su efektivno

napravivši u njoj ozbiljne podele i konflikte koji su ostavili duboke posledice ponjeno jedinstveno funkcionisanje ali i teško zaceljive rane u odnosima SAD sazemljama EU pojedinačno.

476


postojale u prošlosti. Na taj način primireni su i mnogi protivnici vojneintervencije, jer njihovi argumenti slabe pred pokušajima nenasilnih mera,u slučaju čijeg neuspeha SAD smatraju da imaju legitimno pravo i obavezuda intervenišu i vojno. Instrumenti na koje se SAD oslanjaju u sprovođenjuspoljne politike su obaveštajne aktivnosti, finansijska pomoć, sankcije ijavna diplomatija.

Prema Zakonu o autorizaciji obaveštajnih aktivnosti donetom 1991.godine12 koji je predstavljao dopunu Zakonu o nacionalnoj bezbednosti13 iz1947. godine tajne operacije su one kojima SAD utiču na političke,ekonomske ili vojne uslove van svojih granica, sa namerom da uloga SADne bude očigledna ili priznata javno. Uloga obaveštajne aktivnosti menjalase kroz period hladnog rata, tokom kojeg su ove službe bile izuzetnoaktivne, i post-hladnoratovskom periodu, u kojem su u jednom kratkomperiodu izgubile na ključnom značaju. U borbi protiv terorizma, obaveštajneaktivnosti i službe ponovo dobijaju na svom punom značaju i intenzivno seradi na njihovom restrukturiranju radi efikasnijeg delovanja.

Finansijska pomoć je sledeći instrument u rukama američke spoljnepolitike koji pomaže širenju globalnog uticaja bez vojne intervencije.Tokom prethodnog veka ova vrsta pomoći menjala je svoje oblike i namene.U periodu hladnog rata doprinosila je američkoj bezbednosti kroz podrškuprijateljskim državama i tržištima, a u cilju ograničavanja komunističkoguticaja. Tokom poslednje dekade dvadesetog veka, finansijska pomoć prošlaje kroz period široke debate, oštrih kritika i redefinisanja i danas jeprilagođena problemima dvadeset prvog veka, izbegavajući konfliktnetačke i dajući prvenstvo ekonomskoj u odnosu na vojnu pomoć. Današnjaekonomska pomoć SAD usmerena je na globalne probleme (kao što suekologija, migracije, humanitarne katastrofe), transnacionalne probleme(kao što su epidemije zaraznih bolesti), mirotvorne misije u civilnimkonfliktima. Posle 11. septembra borba protiv terorizma i pomoć članicamaantiterorističke koalicije postala je prioritet.

Značajan udeo u pomoći drugim zemljama, pored ekonomske,svakako ima i vojna. Tokom različitih perioda vojna pomoć je menjala svoje

12 Intelligence Authorization Act P.L.102-88, 1991, Internet, http://www.fas.org/sgp/crs/intel/m011806.pdf#search=’Intelligence%20Authorization%20Act%2C%20FY%201991%20%20P.L.10288’, 15. 10. 2004.

13 National Security Act of 1947, Internet, http://www.fas.org/sgp/crs/intel/m011806.pdf#search=’Intelligence%20Authorization%20Act%2C%20FY%201991%20%20P.L.10288’, 15. 10. 2004.

477


korisnike u zavisnosti od trenutnih odnosa snaga i ciljeva američke spoljnepomoći, ali, bez svake sumnje, SAD su vodeće u dodeli vojne pomoći u svetu.

Javna diplomatija predstavlja jednostavnije ime za propagandu,koju SAD koriste višestruko, uspostavljanjem posebnih sredstava javnoginformisanja, promovisanjem svoje kulture i vrednosti. U ovo spada irazmena đaka i studenata, kao i posebni programi upoznavanja sa sistemomfunkcionisanja i rada američke administracije ili nekih drugih segmenatadruštva.

Kao što smo već konstatovali, iako sve zemlje imaju određenumogućnost sprovođenja sankcija, ne čudi što su upravo SAD te kojeprednjače.

Prilikom uvođenja sankcija, pored označavanja cilja koji sesankcijama želi postići, vodi se računa i da se sankcije usmere na onepojedince, grupe ljudi, ili, pak, organizacije i vlade, koje, po oceni SAD,krše norme međunarodnog ponašanja i koje promenom svog ponašanjadirektno mogu uticati na postizanje cilja zacrtanog uvođenjem sankcija.Tako su sankcije formalno ciljno usmerene, kako bi pogodile samo manjugrupu ljudi i bile efikasnije. Nažalost, uprkos ovakvoj usmerenosti, sankcijeu praksi pogađaju sve slojeve društva. Čak, slobodno možemo reći, mnogoviše pogađaju široku populaciju nego targetirane pojedince.

Za razliku od, recimo, UN, koje sankcije uvode isključivo u slučajuugrožavanja mira ili opasnosti po mir, SAD se, kroz široko razvijenudomaću legislativu i veliki broj mera na raspolaganju, relativno lakoodlučuju da primene sankcije kao sredstvo. Prema nekim autorima, sankcijesu postale glavno sredstvo pritiska u spoljnoj politici SAD.

Vlada SAD može izabrati da uvede ekonomske sankcije zbog:

– osude određenih postupaka, kao što su vojna agresija, kršenjeljudskih prava, militarizacija koja destabilizuje određenu zemlju,njene susede ili čitav region, proliferacija oružja za masovnouništavanje, političkog, ekonomskog ili vojnog zastrašivanja,terorizam, trgovina drogom ili sprovođenje ekstremne “nacionalnepolitike” protivne bazičnim interesima i vrednostima na kojimapočivaju SAD (aparthejd, komunizam);

– kažnjavanja angažovanih u spornom ponašanju i sprečavanjenjegovog ponavljanja;

– otežavanja, poskupljenja i produžavanja rokova za angažovanje unepoželjnom, osuđenom ponašanju;

478


– blokiranje bujice ekonomske pomoći koja može biti korišćena odstrane ciljnog entiteta protiv SAD ili njenih interesa;

– obeshrabrivanja drugih da učestvuju u osuđenom ponašanju;

– izolovanja ciljne zemlje ili kompanije ili individue;

– promene osuđenog ponašanja i

– pritiska radi promene lidera ili vlade ciljane zemlje.

Radi uspešnog sprovođenja sankcija, odnosno postizanja ciljeva,SAD sprovodi različite mere:

– Finansijska pomoć, kompletna ili samo neki od programa, može bitizaustavljena, suspendovana, ograničena, uslovljena ili zabranjena.Pojedinačnim institucijama i organizacijama koje deluju u ciljnojzemlji finansijska pomoć može biti smanjena. Na isti način može bitiuskraćena prodaja i transfer oružja, vojna pomoć, međunarodnavojna obuka i edukacija.

– Finansijske transakcije i u javnom i u privatnom sektoru mogu bitiograničene; sredstva pod jurisdikcijom SAD mogu biti zaplenjena ilizamrznuta ili finansijske transakcije mogu biti ograničene ilizabranjene, kao i kretanje pojedincima ili grupama.

– Uvoz ili izvoz nekih ili svih proizvoda može biti smanjenponištavanjem dozvola, prekidanjem ugovora ili ograničavanjemvezanih transakcija.

– Ugovori na nivou vlade mogu biti otkazani ili negirani.

– U međunarodnim finansijskim institucijama SAD mogu glasatiuzdržano ili protiv kredita, zajmova ili donacija.

– Trgovinski sporazumi mogu biti ukinuti, uslovljeni ili neobnovljeni.Povlašćeni trgovinski status može biti suspendovan, povučen iliuslovljen. Trgovinske ili uvozne kvote za posebne proizvode mogubiti smanjene ili u potpunosti eliminisane. Poreska politika SADmože biti prilagođena obeshrabrivanju trgovine sa sankcionisanomdržavom.

– Odobravanje investicija kroz OPIC, TDA ili EXIM banku može bitiobustavljeno.

– Avio i pomorski pristup SAD može biti onemogućen.

– Vize za ulazak u SAD mogu biti osporene pojedincima, kao što se ipasoši SAD mogu učiniti nevažećim za prolazak kroz sankcionisanudržavu.

479


– Pojedine aktivnosti u vezi sa sankcionisanim ponašanjem otvarajumogućnost novčanog ili zatvorskog kažnjavanja individua. Dodatno,sankcije mogu biti primenjene protiv onih pojedinaca, poslova ilidržava koje nastavljaju da trguju ili podržavaju ciljane pojedince,poslove ili države.

Uslovi za ukidanje sankcija, ukoliko se radi o zakonskom aktu, su uokviru tog zakona i formulisani. Naravno, ukoliko dođe do promene upolitici, standardi mogu postati manje jasni. Kini, na primer, kao netržišnojekonomiji, uskraćen je status najpovlašćenije nacije na osnovu zakona kojisu se odnosili na trgovinu, netržišnu ekonomiju i emigraciju. Godišnjadebata o obnovi statusa najpovlašćenije nacije (odnosno „normalnihtrgovinskih odnosa”, kako se danas zove) teško da je imala veze sa pitanjememigracije kineske populacije.

Dugoročnom primenom sankcija drugi problemi mogu iskrsnuti inarasti i produžiti trajanje sankcija kroz potpuno različito uslovljavanje.Zahtevi posle promene u ponašanju mogu biti redefinisani tokom vremena, ai multilateralna ili domaća podrška primeni sankcija može biti uskraćena. Unekim slučajevima, sankcije se uvode sa nejasnim ciljem koji se stalno menjaili je, naprosto, nedostižan. U takvim slučajevima, ukoliko se sankcije ukinu,ili se od njih odustane, ovo može biti efektan signal prijateljske promenepolitike i, ukoliko bi se desilo da određena zemlja nije kažnjena zbog svojeneprihvatljive politike, svaki sledeći pokušaj postizanja cilja uvođenjemsankcija mogao bi biti kompromitovan. Upravo primer SR Jugoslavijepokazuje da se tokom niza godina, koliko su se sankcije primenjivale, politikauslovljavanja konstantno menjala, u zavisnosti od tekućih događaja, zbognedovoljno jasno definisane politike, pa je često izazivala konfuziju i međusaveznicima, a i u samoj Jugoslaviji.14 Ovakvi događaji bili su u direktnojsuprotnosti sa ciljevima onih koji su sankcije uveli – SAD, UN, EU.

Ostaje dilema da li su miltilateralne sankcije poželjnije i uspešnije odunilateralnih? Stoji opšteprihvaćeno mišljenje da sankcije uvedene od svihili većine trgovinskih partnera (kroz UN ili neku drugu multilateralnuorganizaciju) imaju neuporedivo više šansi za uspeh nego unilateralnerestrikcije ili zabrane. Istovremeno treba imati u vidu da je neuporedivo težedoći do opšteprihvaćenog konsenzusa oko osude ponašanja jedne zemlje, te

14 Naravno, ovo je ostavilo širok prostor za manipulaciju pre svega na domaćoj,jugoslovenskoj političkoj sceni i neretko služilo tadašnjem režimu za direktnupropagandu.

480


se stoga multilateralne sankcije uvode mnogo ređe. Opsežne multilateralnesankcije su još i ređe. Neuspešni pokušaji da se ujednači međunarodni stavoko osude politike jedne zemlje, može, u krajnjem, rezultirati posrednompodrškom njenoj politici i osudom onog koji na sankcijama insistira (naprimer, Generalna skupština Ujedinjenih nacija svake godine osudi SADzbog unilateralnih sankcija uvedenih Kubi).

Zakonodavstvo SAD u vezi sa sankcijama je izuzetno opsežno iobuhvata različite oblasti i područja koja su pod sankcijama. Pored zakonakoji se odnose na određenu zemlju, postoje zakoni koji se odnose naodređena pitanja, odnosno probleme sa kojima se suočava spoljna politikaSAD. Sankcije se u tom slučaju primenjuju na sve zemlje koje potpadajupod kršenje normi propisanih tim zakonom. Istovremeno, velik brojrestrikcija može se pronaći u Zakonu o dodeli strane pomoći,15 proširenognastavkom ovog akta16 (Javni zakon 105-46). Ovakav zakon, kojim sereguliše dodela pomoći, donosi se iznova svake fiskalne godine (ili, ukolikose zakon ne donese u neophodnom roku, rezolucijom se može produžititrajanje prethodnog zakona).

Sankcije mogu zabraniti ili ograničiti ceo niz ekonomskih, ili nekihdrugih odnosa i one nisu jednostavno primenjive. Svake sankcije imajusvoje specifičnosti, kao sto je dužina trajanja, ozbiljnost, opsežnost iliselektivnost. Svaki deo zakona ima sopstvene termine za iniciranje primene,kao i izveštavanje, olakšavanje ili otežavanje, odustajanje od ili okončanjesankcija. Neke sankcije su mandatorne, druge obezbeđuju diskrecionopravo predsedniku SAD, ili onome koga on delegira, da odlučuje o njihovojprimeni. Skoro svaki zakon sadrži u sebi pravo izuzeća, koje predsednikuSAD omogućava da ne primeni sankcije čak i ako situacija to zahteva. Samonekoliko zakona precizno objašnjava kakve korake može Kongres preduzetiu trenutku kada se sa izvršnom vlašću nađe u nesaglasju u vezi saprimenom, odustajanjem ili prekidom sankcija.

Imajući u vidu nesavršenost sankcija kao primenjene metode uspoljnoj politici SAD, Kongres je, pored donošenja zakona o uvođenju

15 Foreign Operations, Export Financing, and Related Programs Appropriations,Fiscal year 1997, H.R. 3230, May 7 1996 104TH Congress, 2nd session, Internet,http://www.house.gov/hasc/billsandreports/104thcongress/hr3230h.pdf#search=’FY%201997’ 15. 10. 2004

16 H. J. Res. 94/Public Law 105-46 Sept. 30, 1997, Internet, http://www.archives.gov/federal-register/laws/past/105-first-session.txt, 15. 10. 2004.

481


sankcija, često vodio rasprave i o reformi procesa sankcionisanja. Krajemdvadesetog veka senatori Lugar-Kerrey-Hagel i kongresmeni Crane-Dooley-Manzullo17 sponzorisali su Zakon o reformi politike sankcionisanja. Ovimprojektom ukazivali su uglavnom na potrebu za promišljenijim idisciplinovanijim pristupom SAD politici sankcionisanja. Primarni ciljevipredloženih zakonskih rešenja zahtevali su bolju obaveštenost i Kongresa iAdministracije koja bi prethodila donošenju odluke. Zakonski projekti su,takođe, predviđali pravo izuzeća predsedniku, obezbeđivali nepovredivostugovora i izuzeće izvoza hrane i lekova iz svih sankcija SAD. Na ovaj načinSAD bi izbegle opasnost od humanitarnih katastrofa izazvanih sankcijama,zbog kojih su i pretrpeli najveći broj kritika na račun negativnih posledica uprimeni politike sankcija.

Debate o sankcijama ni do danas nisu završene i nisu vođene samou Kongresu, već i mnogo šire, u javnosti, i kao projekti brojnih nevladinihorganizacija čiji zadatak je da svojim istraživanjima daju šire smernice iokvir spoljnoj politici SAD.

Bez obzira da li daju rezultate ili ne, američki lobiji na različitenačine podržavaju zakonske projekte uvođenja sankcija. Reakcija opozicijeizostaje u strahu da će biti prepoznata kao gramziva ili anti-patriotska.18

Senator Arlen Specter i kongresmen Frank Wolf, obojicarepublikanci, predložili su Zakon o slobodi od religijskog progona.19 Ovimputem Hrišćanska zajednica promovisala je zakon kojim bi automatski bilauskraćena pomoć i uveden embargo zemljama koje dozvoljavaju progon naverskoj osnovi. Uprkos Klintonovom protivljenju (zbog mogućnostinegativnog uticaja na odnose sa Kinom), ovaj zakon je usvojen upredstavničkom domu sa 375 glasova za i 41 protiv.

U to vreme, Kongres vođen prodornim republikancima, video je usankcijama mogućnost zaoštravanja Klintonove spoljne politike. Marc

17 The Sanctions Policy Reform Act (S. 270), Internet, http://www.usaengage.org/press_releases/2005/20050203%20SRA%20Lugar%20Intro.html, 15. 10. 2004.

18 Čak i crkva se uključila u debatu o sankcijama. Papa Jovan Pavle II osudio jesankcije SAD protiv Kube tokom svoje posete ostrvu u januaru 1998. Time sesvrstao na jednu od strana u debati dugoj četiri dekade: da li Vašington treba slepoda se drži mera protiv Fidela Kastra uprkos činjenici da time samo produbljuje bedui siromaštvo običnih Kubanaca?

19 Freedom from Religious Persecution Act of 1997 (S. 772 i H.R. 1685), Internet,www.usaengage.org/archives/studies/users.html, 23. 07. 2004.

482


Thiessen, portparol Odbora za spoljnopolitičke odnose Senata, čiji jepredsedavajući u to vreme bio republikanac Jesse Helms, izjavio je 1998:„Sve ove sankcije su zapravo glasanje o nepoverenju Administraciji, kojanije u stanju da ispuni ciljeve bilo kojim drugim sredstvom”.20

Pored Kongresa i Administracije, kao nosilaca spoljne politike SAD,sankcijama i debatom o njenim dostignućima, gubicima i mogućnostimareforme, bavili su se brojne nevladine organizacije.

Istraživači Instituta za međunarodnu ekonomiju (Institute forInternational Economics), neprofitne, vanstranačke institucije izVašingtona, autori su mnogih studija o posledicama sankcija po američkuekonomiju, ali i učesnici u raspravama o reformi sankcija. Na Simpozijumuo reformi sankcija, održanom u februaru 2000, istraživači ovog institutazagovarali su novu politiku sprovođenja sankcija. Po njima, uspešnostsankcija u mnogome zavisi od toga koliko se vodi računa o njihovomhumanitarnom aspektu.21 Uprkos činjenici da sve sankcije posledevedesetih izuzimaju trgovinu humanitarnim dobrima, one, bez sumnje,pogađaju najugroženije odnosno najsiromašnije delove društva. Zato ovagrupa autora predlaže promenu politike i koncentrisanje sankcija na „ciljanesankcije” odnosno „pametne sankcije”, koje bi pogađale samo lidere,političku elitu i delove društva koji su odgovorni za osporavanu politiku,istovremeno smanjujući kolateralnu štetu u odnosu na celu populaciju i trećezemlje. Rastući akcenat na individualizaciji krivice, učinio je konceptciljanih, „pametnih” sankcija još privlačnijim.

Za razliku od „selektivnih sankcija”, koje uključuju restrikcijeodređenih proizvoda ili finansijskih tokova, „ciljane” su orijentisane naodređene grupe ili pojedince. Pod ovakvim merama podrazumevaju seembargo na oružje, zabranu putovanja i zamrzavanje sredstava.

Proizvod sankcija nisu samo političke posledice, već niz nus-proizvoda, uglavnom negativnih, koji pogađaju obe strane – i inicijatore ižrtve sankcija. Posledice veoma često trpi i neka treća strana, koja u procesuni na koji način i ne učestvuje.

20 Thiessen, Marc, quoted in Omestad, Thomas, Addicted to sanctions, U.S. News &World Report, 15 June 1998, Internet, http://www.usaengage.org/archives/news/980615usnews.html, 15. 01. 2003.

21 Gary Hufbauer, Barbara Oegg, Targeted sanctions: A policy Alternative, Institutefor International Economics, Washington D.C. 2000, Internet, http://www.iie.com/publications/papers/paper.cfm?ResearchID=371, 14. 03. 2004.

483


U procesu uvođenja i sprovođenja sankcija SAD konstantno trpeštetu, pre svega ekonomsku. O tome je objavljen veliki broj studija,uglavnom od strane istraživača Instituta za međunarodnu ekonomiju. Premapodacima ovog Instituta, samo u 1995. unilateralne sankcije koštale su SADizmeđu 15 i 19 milijardi dolara i čak do 260.000 radnih mesta.22 Direktorivelikih američkih kompanija se žale da na ovakav način američki dobavljačidobijaju reputaciju nepouzdanih, i da se negativne posledice ovakvereputacije mogu dugoročno odraziti na američku privredu i ekonomiju.Tržište turbina u Evropi, koje je deoničarski držao i General Electrics,nikada nije povraćeno posle neuspešnog pokušaja Reganove administracijeda zaustavi izgradnju sovjetskog gasovoda ka Zapadnoj Evropi.

Upotreba sankcija kao oružja spoljne politike nanela je štetuekonomskim interesima SAD bez značajnog unapređenja nacionalnebezbednosti, kao primarnog aktuelnog interesa SAD. Institut Kejto (Cato),Vašingtonski “think thank” blizak konzervativnim krugovima, u svompriručniku za Kongres oštro kritikuje politiku primene sankcija,konstatujući da je ekspanzija primene sankcija devedesetih istovremenovodila i opadanju njihove efikasnosti.23 Prema njima, od Kube preko Iranado Burme, sankcije nisu uspele da postignu svoj cilj promene ponašanja iliprirode režima ciljanih zemalja i kongresu se predlažu mere za promenupolitike sankcionisanja.

Svake sankcije, ma koliko bile, politički posmatrano, uspešne, uvekimaju svoju tamnu stranu. Sankcije uvedene Iraku od strane UN posleagresije na Kuvajt izazvale su zdravstvenu i humanitarnu katastrofu. Premaproceni UN, blizu milion iračke dece bilo je pogođeno posledicamasankcije, odnosno bilo je gladno. Mortalitet kod dece, kao i bolesti čijeporeklo je vodilo, između ostalog, i od zagađenih izvora vode, dramatičnosu porasli. Procene su da je oko 400.000 ljudi možda umrlo kao posledicasankcija uvedenih od strane UN.24 Doduše, odgovornost za humanitarnu

22 Gery Clyde Hufbauer, Kimberly Ann Eliot, Tess Cyrus, Elizabeth Winston: USeconomic sanctions: Their impact on Trade, Jobs and Wages, Institute forInternational Economics

23 Lukas, Aaron, Griswold, Daniel T., Trade sanctions, Cato Handbook for CongressPolicy Recommendations for 106th Congress, Cato Institute, Washington D.C., 1999,pp. 555-563 Internet, http://www.cato.org/pubs/handbook/hb106/hb106-56.pdf, 20.06. 2003.

24 Ibid.

484


katastrofu delio je i Sadam Husein. Naime, UN su mu tada pružilemogućnost da određenu količinu nafte proda za humanitarne potrebe, ali jeon sa takvom odlukom odugovlačio i dodatno ugrozio mnoge živote. No,bez obzira na podelu odgovornosti, stoji činjenica da posledice sankcijamogu biti i gubici ljudskih života. Drastičnu kvalifikaciju dali su DžonMjuler i Karl Mjuler, poznati politikolozi, zaključivši da su ekonomskesankcije možda doprinele većem broju umrlih u poslehladnoratovskomperiodu nego sva oružja za masovno uništenje kroz celu istoriju.25

Postoji opšteprihvaćeno mišljenje da sankcije uvedene od svih ilivećine trgovinskih partnera (kroz UN ili neku drugu multilateralnuorganizaciju) imaju neuporedivo više šansi za uspeh nego unilateralnerestrikcije ili zabrane. Istovremeno navodi da je neuporedivo teže doći doopšteprihvaćenog konsenzusa oko osude ponašanja jedne zemlje, te se stogamultilateralne sankcije uvode mnogo ređe. Opsežne multilateralne sankcijesu još i ređe. Neuspešni pokušaji da se ujednači međunarodni stav oko osudepolitike jedne zemlje, može, u krajnjem, rezultirati posrednom podrškompolitici zemlje protiv kojih su potencijalno usmerene i osudom onog koji nasankcijama insistira.

Nepodeljeno je mišljenje da sankcije mnogo više pogađaju nedužnežrtve, odnosno populaciju, nego političku elitu kojoj su namenjene. Brojniprimeri pokazuju da primenom sankcija aktuelni režimi ne samo da nisu bilipoljuljani, već su i učvršćeni. Ovo se naročito odnosi na autoritarne režimekao što je bio režim Slobodana Miloševića, Sadama Huseina, MoameraGadafija. Ovakve političke elite u ovakvom okruženju i pod ovakvimpritiskom u stanju su ne samo da ekonomski prežive već i da senekontrolisano bogate. Istovremeno izolacija otvara prostor za razvijanjenacionalizma i ksenofobije kao negativnih procesa koji i ovako teškusituaciju dodatno usložnjavaju i stvaraju nove, još opasnije tenzije. Izolacijaautoritarnih režima pogoduje im da nesmetano pojačaju kršenje ljudskihprava i gušenje opozicionih snaga u okvirima sopstvene države. Jednomizopšteni iz međunarodnih organizacija više ne osećaju nikakvu obavezu nida se osvrnu na međunarodne norme i pravila ponašanja. Pod okriljemizolacije imaju otvorenu mogućnost da za sve nevolje u kojima se državanašla optužuje spoljne faktore izuzimajući sebe iz svake odgovornosti.Izolacija im daje prostora i da pozivaju na jedinstvo nacije pod pretnjom

25 John Mueller and Karl Mueller, Sanctions of Mass Destruction, Foreign Affairs,May-June 1999, pp. 43-53.

485


stranih sila. „Što je država manje demokratična, to je kazna manje pravedna,obzirom da ne postoji mogućnost da većina utiče na postupke vlade”.26

Pored ovih nedostataka Kegli i Vitkof navode i da mnoge vladeuprkos javnoj podršci sankcijama obično u tajnosti pomažu sankcionisanojzemlji. Istovremeno, oni sankcije nazivaju vrstom trgovinskogprotekcionizma,27 što se kosi sa liberalnom slobodnom trgovinom isticanjem profita kao nekim od važnih, bazičnih vrednosti za koje se SADzalazu. Konačno, zemlji koja uvodi sankcije pada kredibilitet i ozbiljno jojse ugrožava „imidž”, kako u sankcionisanoj zemlji tako i na širemmeđunarodnom planu.

Politika implementacije sankcija koja se odnosi na treće zemlje kojetrguju sa sankcionisanim zemljama, nanela je SAD višestruku štetu, presvega na političkom planu. Dva najočiglednija primera ovih sankcija suZakon o sankcijama Iranu i Libiji28 i Zakon o Kubanskoj slobodi idemokratskoj solidarnosti (poznatiji kao Helms-Burtonov zakon),29 obausvojena u Kongresu 1996. Oba zakonska projekta imala su cilj da kaznesve strane kompanije koje trguju ili investiraju u navedenim zemljama. Oviprojekti ne samo da nisu dali rezultate u sankcionisanim zemljama, nego suizazvali burne negativne reakcije među poslovnim i političkim liderima uKanadi i Zapadnoj Evropi. Politika koja je imala cilj da primora američkesaveznike da podrže sankcije protiv zajedničkog protivnika, postigla jesuprotan efekat. Udaljila je SAD od svojih partnera i učvrstila ih u odluci danastave svoje ekonomske veze sa sankcionisanim zemljama.

Bez obzira da li sankcije uspevaju da ispune svoj primarni cilj ili ne,često imaju i neželjene ili neočekivane posledice. Sankcije premaJugoslaviji, na primer, teško su pogodile njene susedne zemlje i privredekoje su sa Jugoslavijom bile višestruko povezane.

26 Milica Delević, Economic Sanctions as a Foreign Policy Tool: The Case ofYugoslavia, International Journal of Peace Studies, January 1998, vol. 3, number1, p. 81, Internet, http://www.gmu.edu/academic/ijps/vol3_1/Delvic.htm

27 Kegli, Čarls V. Jr., Vitkof, Judžin R. Svetska politika, trend i transformacija, op.cit., str. 741.

28 Iran and Libya Sanctions Act of 1996, H.R. 3107, Internet, http://www.fas.org/irp/congress/1996_cr/h960618b.htm, 15. 02. 2004.

29 Cuban Liberty and Democratic Solidarity (Libertad) Act of 1996, Public Law: 104-114 (03/12/96), Internet, http://college.hmco.com/polisci/resources/psn/students/documents/helmsburton.html, 15. 02. 2004.

486


Zaključak studije koju je objavio CSIS30 (Centar za strateške imeđunarodne studije) iz Vašingtona je da konstantna angažovanost SAD usankcionisanim zemljama, uz upotrebu mnogobrojnih političkih i ekonomskihinstrumenata koji su joj na raspolaganju, bolje služi nacionalnom interesunego strategija izolacije. Pod angažovanošću se u ovom slučaju podrazumevaniz akcija koji uključuje ceo spektar vladinih i nevladinih interakcija izmeđuSAD i ciljane zemlje, što ne isključuje i upotrebu „ciljanih” sankcija. Ovakavusporeni angažman svakako je manje spektakularan od ozbiljnih merasankcija, ali je istovremeno uvek mnogo uspešniji.

U sprovođenju spoljne politike, (najčešće nazivane politika sapozicija sile i moći) SAD se ne ustežu u primeni različitih metoda i sredstavakojima druge subjekte usmeravaju ili čak, primenom različitih sredstavapritiska, primoravaju na ponašanje koje je u skladu sa njihovim (američkim)interesima. Ovakve vrste intervencija nisu pošteđene ni zemlje sa kojimaSAD imaju tradicionalno dobre odnose, ukoliko im se suprotstave usprovođenju politike prema trećem subjektu.

Postoji opšteprihvaćeno mišljenje da sankcije uvedene od svih ilivećine trgovinskih partnera (kroz UN ili neku drugu multilateralnuorganizaciju) imaju neuporedivo više šansi za uspeh nego unilateralnerestrikcije ili zabrane. Istovremeno stoji da je neuporedivo teže doći doopšteprihvaćenog konsenzusa oko osude ponašanja jedne zemlje, te se stogamultilateralne sankcije uvode mnogo ređe. Opsežne multilateralne sankcijesu još i ređe. Neuspešni pokušaji da se ujednači međunarodni stav oko osudepolitike jedne zemlje, može, u krajnjem, rezultirati posrednom podrškompolitici zemlje protiv kojih su potencijalno usmerene i osudom onog koji nasankcijama insistira.

Efekti sankcija mogu se posmatrati i iz ugla efikasnosti, odnosnomogućnost postizanja krajnjeg cilja, tj. promene ponašanja sankcionisanezemlje u skladu sa zahtevima SAD. Sankcije kao sredstvo imaju i svojepovratno dejstvo, pa se nameće pitanje koliko i na koji način sankcije utičuna SAD i u kojim društvenim sferama. Efekti se mogu posmatrati i krozposledice koje sankcije ostavljaju na treće države koje u procesu učestvujusamo na posredan način. Konačno, postavlja se pitanje na koje ovaj rad nepledira da pruži odgovor, jer ono samo po sebi zahteva posebno istraživanje,

30 Johnston, Douglas, Weintraub, Sidney, Altering US sanctions Policy, CSIS,Washington, 1999, Executive summary.

487


a to je: koliko sankcije kao sredstvo doprinose ili odmažu nacionalnojbezbednosti SAD?

Tema sankcija i njihove primene sama po sebi je kontraverzna zbogsvojih ciljeva, metoda i efekata, ali i dalje ostaje jedno od ključnih sredstavapritiska SAD na druge međunarodne subjekte, unilateralno ilimultilateralno, ponekad i kao preventiva i upozorenje pre pribegavanjadrastičnijh metoda, kao što je primena vojne sile.

Iako multilateralne sankcije imaju neuporedivo snažniji efekat, SADkao globalni hegemon primenjuju sankcije i kao unilateralno sredstvospoljne politike. A i najčešći uzrok kršenja multilateralnih sankcija leži nesamo u ekonomskim i političkim interesima već upravo u protivljenjuhegemonističkoj politici SAD.

Broj onih koji politiku sankcionisanja osuđuju i podržavaju nadomaćoj (SAD) političkoj sceni je izbalansiran, ali sve su češće analize istudije koje daju prednost većem angažovanju nego izolaciji zemlje čija jepolitika osuđena. U prilog ovim predlozima ide i argumentacija da seangažovanošću može izvršiti neuporedivo veći uticaj nego izolacijom.

Uprkos kritikama i evidentnim negativnim posledicama, ne trebaočekivati da će SAD od politike kažnjavanja odustati. Sankcije u spoljnojpolitici SAD nisu samo sredstvo protiv jedne zemlje, one su ozbiljna pretnjai upozorenje o mogućim posledicama za svakog ko se usprotiviustanovljenim vrednostima i interesima SAD.

LITERATURA

1. Delević, Milica, Economic Sanctions as a Foreign Policy Tool: TheCase of Yugoslavia, International Journal of Peace Studies, January1998, vol. 3, number 1, p. 81, Internet, http://www.gmu.edu/academic/ijps/vol3_1/Delevic.htm

2. Foreign Operations, Export Financing, and Related ProgramsAppropriations, Fiscal year 1997, H. R. 3230, may 7 1996 104THCongress, 2nd session, Internet, http://www.house.gov/hasc/billsandreports/104thcongress/hr3230h.pdf#search=’FY%201997’, 15. 10. 2004.

3. Freedom from Religious Persecution Act of 1997 (S. 772 i H.R. 1685),Internet, www.usaengage.org/archives/studies/users.html, 23. 07. 2004.

4. Hufbauer, Gary, Oegg, Barbara, Targeted sanctions: A policyAlternative, Institute for International Economics, Washington D.C.

488


2000, Internet, http://www.iie.com/publications/papers/paper.cfm?ResearchID=371, 14. 03. 2004.

5. Hufbauer, Gery Clyde, Eliot, Kimberly Ann, Cyrus, Tess, WinstonElizabeth, US economic sanctions: Their impact on Trade, Jobs andWages, Institute for International Economics, Washington D.C., april 1997,Internet, http://www.iie.com/publications/wp/wp.cfm?Research ID=149

6. Harper’s Magazine, February 1998, Internet www. harpers.org, 15. 03.2003.

7. H.J. Res. 94/Public Law 105-46 Sept. 30, 1997, Internet, http://www.archives.gov/federal-register/laws/past/105-first-session.txt, 15. 10. 2004.

8. Intelligence Authorization Act P.L.102-88, 1991, Internet, http://www.fas.org/sgp/crs/intel/m011806.pdf#search=’Intelligence%20Authorization%20Act%2C%20FY%201991%20%20P.L.10288’, 15. 10. 2004.

9. Institute for International Economics, from Quinn, Robert P. A UsersGuide to Economic Sanctions, Heritage Foundation, Washington D.C.,1997, Internet, www.heritage.org, 4. 03. 2005.

10. Iran and Libya Sanctions Act of 1996, H.R. 3107, Internet,http://www.fas.org/irp/congress/1996_cr/h960618b.htm, 15. 02. 2004.

11. Kegli, Čarls V. Jr., Vitkof, Judžin R. Svetska politika, trend itransformacija, Centar za studije Jugoistočne Evrope, Fakultetpolitičkih nauka, Diplomatska akademija, Beograd 2004.

12. Johnston, Douglas, Weintraub, Sidney, Altering US sanctions Policy,CSIS, Washington, 1999, Executive summary,

13. Lake, Anthony, “From Containment to Enlargement”, Johns HopkinsUniversity School of Advanced International Studies Washington, D.C.,September 21, 1993, Internet, http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/lakedoc.html, 24. 09. 2005.

14. Lukas, Aaron, Griswold, Daniel T., Trade sanctions, Cato Handbook forCongress Policy Recommendations for 106th Congress, Cato Institute,Washington D.C., 1999, pp. 555-563 Internet http://www.cato.org/pubs/handbook/hb106/hb106-56.pdf, 20. 06. 2003.

15 John Mueller and Karl Mueller, Sanctions of Mass Destruction, ForeignAffairs, May-June 1999, pp. 43-53.

16. National Security Act of 1947, Internet, http://www.fas.org/sgp/crs/intel/m011806.pdf#search=’Intelligence%20Authorization%20Act%2C%20FY%201991%20%20P.L.10288’, 15. 10. 2004.

489


17. Quinn, Robert P. A Users Guide to Economic Sanctions, HeritageFoundation, Washington D.C., 1997, Internet, www.heritage.org, 15. 10.2004.

18. The Sanctions Policy Reform Act (S. 270), Internet, http://www.usaengage.org/press_releases/2005/20050203%20SRA%20Lugar%20Intro.html, 15. 10. 2004.

19. Thiessen, Marc, quoted in: Omestad, Thomas, Addicted to sanctions, U.S. News & World Report, 15 June 1998, Internet, http://www.usaengage.org/archives/news/980615usnews.html, 15. 01. 2003.

20. USA Engage, US Unilateral economic sanctions as of March 2000,Internet, http://www.usaengage.org/archives/resources/map2.html, 13.07. 2005.

21. Woodrow Wilson, quoted in Hufbauer, Gary Clyde, Schott Jeffrey J.,and Elliot, Kimberly Ann, Economic Sanctions Reconsidered, 2d ed., 2vols. Washington D.C.,1990, vol. 1, p. 9.

Aleksandra JOKSIMOVIĆ

SANCTIONS AS TOOLS IN THE US FOREIGN POLICYAFTER THE COLD WAR

SUMMARY

In the present world order USA is the strongest power of global significance.The US economic and technological superiority is a basis for its dominant political,military and information position in international relations. Such a position offers itvast opportunities to initiate and carry out various international processes as well as toolarge influence on the global processes in settlement of individual critical situations andpoints all over the globe. Therefore, a study of the way its apparatus functions, of itssocial system of values, interests and priorities, motives and objectives as well asmethods and tools in formulating and pursuing the foreign policy of this, so far the onlysuper power, is a basis for better anticipation not only of the steps USA will take in thefield of foreign policy, but also for better understanding of the overall contemporaryinternational relations.

The author points out that in pursuing its foreign policy USA does not hesitateto implement various methods and tools to “direct” other factors in internationalrelations or even force them to behave in the way that is in line with its (American)interests by application of various kinds of pressures. In searching for variousopportunities to act in pursuing its foreign policy and endeavours to achieve a dominantrole in the global processes USA has developed a broad range of instruments including

490


a financial assistance as a way to be given support for its positions, intelligenceactivities, its public diplomacy, unilateral implementation of sanctions and evenmilitary interventions.

The paper devotes special attention to one of these instruments – sanctions,which USA implemented in the last decade of the 20th century more than ever before.The author first points out that sanctions are not a new thing in the spectrum of toolsfor imposing one’s will and interests in international relations. As a sort of pressure forachieving a goal, they have been applied since the ancient time, but theirimplementation reached its peak just in the period after the cold war.

It is generally assumed that the sanctions imposed on the part of all or most ofthe trade partners (through UN or some other multilateral organisation) are much morelikely to achieve their goal than some unilateral restrictions or bans. At the same timethe author points to the fact that it is much more difficult to reach a general consensuson condemning the behaviour of a country and therefore, multilateral sanctions areimposed much more rarely. Imposing of comprehensive multilateral sanctions is doneeven much more rarely. Unsuccessful attempts to harmonise the international positionon condemnation of a country’s policy may, at the worst, result in giving an indirectsupport to the policy of the country the sanctions are potentially directed against andcondemnation of the state that insists on their implementation.

The effects of the sanctions may not have a negative impact only on the factorsthey are directed against. They may also affect both initiators and victims of theimposed sanctions. In the process of imposing and implementation of sanctions, USAalso suffers damage, and it is above all, economic one. As it is asserted, implementationof sanctions neither enhances the national security of US, what is its primary currentinterest. Very often it is a third party that also suffers damage, although it is by nomeans involved in the process itself, or participates only indirectly. There is aunanimous consensus that sanctions much more affect the innocent victims or thepopulation than the political elite they are imposed against.

In spite of these findings, in pursuing its foreign policy objectives USA veryoften imposes sanctions against “unfitting” factors; it imposes unilateral sanctions muchmore often than all other states in the world. In the last decade of the 20th century twothird of the world population was affected by the sanctions USA imposed individuallyor with some other countries. It is stated that USA has imposed unilateral sanctionsagainst more than 70 countries in the world. In the author’s opinion the objectives forimposing sanctions as tools in the US foreign policy are to expand its global influence,impose its own system of values, “to expand democracy” according to is own standards,to demonstrate its force and power, to make change the behaviour of the country thesanctions are imposed against in accordance with the conditions set by USA.

The effects of the imposed sanctions can also be considered from the aspect oftheir efficiency, what includes the possibility to achieve the ultimate goal or to makechange the behaviour of the country they are imposed against in accordance with theUS demands. There are numerous examples showing that not only that the sanctions

491


imposed against some regimes did not undermine them, but on the contrary, theyhelped them consolidate themselves. For that reason, in order to achieve “the desirabletargets” the ultimate tool is applied – military intervention.

The number of those who condemn or support the policy of sanctions againstthe “unfitting” country is balanced on the American political scene, but there is anincreasing number of analyses and studies that favour greater engagement on the partof US than isolation of the country whose policy is being condemned. Those opinionsare supported by the arguments that such an engagement could bring much greaterinfluence than could do isolation of that country or a military intervention against it.