§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
1
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu ………………………………………………………………... 4
Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng
c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc………………………. 8
1. ThÞ trêng chøng kho¸n………………………………………………… 8
1.1. Kh¸i niÖm…………………………………………………………….. 8
1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng
kho¸n ……………………………………………………………………… 9
1.2.1. Chøc n¨ng…………………………………………………………… 9
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n ………………………………… 10
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n……………... 12
1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia thÞ trêng chøng kho¸n ……………………. 13
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh ………………………………………………….. 13
1.3.2. Nhµ ®Çu t…………………………………………………………... 13
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n ………………. 14
2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng………………………………………………. 15
2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng……………………………… 15
2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin…… 19
2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ……………… 21
2.2.1.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 21
2.2.1.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 23
2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…….. 24
2.2.2.1. C©n b»ng chung…………………………………………………… 25
2.2.2.2. C©n b»ng riªng……………………………………………………. 26
3. Lùa chän ®èi nghÞch…………………………………………………….. 29
3.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 29
3.2. Sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch……………………………………. 29
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
2
4. Rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………………………... 32
4.1. Kh¸i niÖm……………………………………………………………... 32
4.2. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc………………………………... 33
5. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro
®¹o ®øc ®èi víi nÒn kinh tÕ ……………………………………………….. 36
5.1. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ lùa chän ®èi nghÞch……... 36
5.2. T¸c ®éng cña rñi ro ®¹o ®øc…………………………………………... 37
Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ……………… 40
1. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh
lËp ®Õn nay………………………………………………………………… 40
1.1. Tæng quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam 40
1.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n trong hai n¨m gÇn
®©y…………………………………………………………………………. 41
1.2.1. ThÞ trêng chøng kho¸n trong n¨m 2002…………………………… 41
1.2.2. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003………... 44
1.2.2.1. Bèi c¶nh thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003………. 44
1.2.2.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n 10 th¸ng ®Çu
n¨m 2003………………………………………………………………….. 44
2. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n
ViÖt Nam ………………………………………………………….………. 47
2.1. Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng bè th«ng
tin lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng…………………... 47
2.2. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¸t hµnh lÇn ®Çu (hoÆc gi¸ ph¸t hµnh thªm) víi
gi¸ giao dÞch thÞ trêng cña chøng kho¸n. ………………………………... 51
2.3. Gi¸ c¶ cæ phiÕu vµ chØ sè VN-Index kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh
s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ thùc tÕ giao dÞch trªn thÞ
trêng ……………………………………………………………………... 53
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
3
2.4. Nh÷ng dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n – mét biÓu hiÖn cña rñi ro ®¹o ®øc 55
3. Nh÷ng t¸c ®éng cña vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt
Nam ………………………………………………………………………. 59
Ch¬ng III: §Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng
c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam …………………………………………………………. 61
1. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin………… 61
2. T¨ng cêng sù ®iÒu hµnh cña ChÝnh phñ ®Ó lµm t¨ng th«ng tin trªn thÞ
trêng chøng kho¸n ………………………………………………………. 62
3. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c quü
®Çu t chøng kho¸n……………………………………………………….. 63
KÕt luËn…………………………………………………………………… 65
Phô lôc 1: BiÓu ®å chØ sè cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam tõ thêi ®iÓm niªm yÕt ®Õn ngµy1/12/2003……….. 67
Phô lôc II: C¸c hÖ sè tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn Trung t©m
Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002… 75
Phô lôc III: XÕp h¹ng tµi chÝnh c¸c c«ng ty niªm yÕt t¹i Trung t©m Giao
dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh………………………………. 79
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o………………………………………………. 80
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
4
Lêi nãi ®Çu
Trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh nãi chung vµ chøng kho¸n nãi riªng, th«ng
tin gi÷ vai trß thiÕt yÕu. Nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh quy m«, h×nh thøc vµ
hiÖu qu¶ cña mçi giao dÞch chÝnh lµ møc ®é c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn
liªn quan. XÐt trªn tÇm vÜ m«, nÕu c¸c bªn tham gia cña bÊt kú giao dÞch tµi
chÝnh nµo trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã ®Çy ®ñ th«ng tin qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t¬ng
lai liªn quan ®Õn giao dÞch th× ®ång vèn trong nÒn kinh tÕ lu«n ®Õn ®îc c¸c dù
¸n ®Çu t hiÖu qu¶ nhÊt. ThÞ trêng tµi chÝnh khi ®ã thùc hiÖn tèt nhÊt chøc
n¨ng huy ®éng vµ ph©n bæ vèn cho nÒn kinh tÕ.
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Qu¸ tr×nh C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam ®Æt ra mét yªu
cÇu cÊp thiÕt lµ ph¶i ph¸t triÓn thÞ trêng vèn hiÖu qu¶ nh»m cung cÊp vèn
trung vµ dµi h¹n cho nÒn kinh tÕ. §Ó cã mét thÞ trêng vèn nh thÕ, ®ßi hái
tríc m¾t lµ ph¶i x©y dùng ®îc mét thÞ trêng chøng kho¸n v÷ng m¹nh. ThÞ
trêng chøng kho¸n sÏ lµm t¨ng tÝnh thanh kho¶n cña c¸c c«ng cô huy ®éng
vèn, tõ ®ã thóc ®Èy thÞ trêng s¬ cÊp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, thÞ trêng chøng
kho¸n kh¾c phôc ®îc ®¸ng kÓ h¹n chÕ vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ quy m«
trong viÖc huy ®éng vèn. NhËn thøc tÇm quan träng ®ã, sau nhiÒu cè g¾ng thÞ
trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng ngµy 20/7/2000,
®¸nh dÊu bíc chuyÓn m×nh cña thÞ trêng tµi chÝnh ViÖt Nam.
Tuy nhiªn sau h¬n ba n¨m ho¹t ®éng, nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña thÞ
trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cha ®¸p øng sù mong mái vµ kú väng cña c¶
nÒn kinh tÕ nãi chung vµ giíi ®Çu t nãi riªng. Khi bµn vÒ thùc tr¹ng nµy, hÇu
hÕt c¸c cuéc héi th¶o, bµi b¸o ®Òu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò th«ng tin. Cô thÓ, ®ã lµ
nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin thÓ hiÖn ë tÝnh kh«ng kÞp thêi,
thiÕu chinh x¸c, kh«ng ®Çy ®ñ vµ cha thèng nhÊt vÒ c¸ch thøc c«ng bè th«ng
tin. ChÊt lîng th«ng tin cßn thÊp lµ mét yÕu tè k×m h·m cÇu chøng kho¸n. §ã
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
5
còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc, mét hËu
qu¶ tÊt yÕu cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin. §Ó thÞ trêng chøng kho¸n ®i
vµo ho¹t ®éng v÷ng m¹nh, mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i h¹n chÕ tèi ®a sù
bÊt c©n xøng vÒ th«ng tin cña c¸c cuéc giao dÞch. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang thu hót
nhiÒu sù chó ý vµ cÇn ph¶i ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch tèi u.
Môc ®Ých nghiªn cøu
Sau khi t×m hiÓu vµ nghiªn cøu häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa
chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n thÞ trêng tµi chÝnh
cña c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi, t«i nhËn thøc r»ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng
tin kh«ng c©n xøng lµ mét yªu cÇu thiÕt thùc vµ xuyªn suèt trong qu¸ tr×nh ho¹t
®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. V× vËy, t«i ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu,
ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ møc ®é kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin, kh¶o s¸t thùc tÕ vÊn
®Ò rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ho¹t ®éng ®Õn
nay. Do nh÷ng h¹n chÕ c¶ vÒ chñ quan vµ kh¸ch quan nªn luËn v¨n chØ híng
vµo môc tiªu chñ yÕu lµ ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch s¬ bé nh÷ng biÓu hiÖn cña ba
néi dung trªn. Dùa trªn c¬ së ®ã, mét sè gi¶i ph¸p ®îc ®Ò xuÊt nh»m hoµn
thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. T«i còng hy väng
nh÷ng ph¸t hiÖn nµy xÏ gióp Ých cho c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò th«ng
tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam.
§èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
LuËn v¨n ®Ò cËp ®Õn c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt vÒ chøng kho¸n vµ thÞ
trêng chøng kho¸n, ®ång thêi tr×nh bµy chi tiÕt häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n
xøng vµ c¸c kh¸i niÖm liªn quan.
Nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt trªn sÏ ®îc vËn dông vµo t×nh h×nh cô thÓ trªn
thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi chÝnh thøc ho¹t ®éng cho ®Õn nay (tõ
28/7/2000 ®Õn 31/10/2003).
T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi níc
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
6
Th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ
nh÷ng hiÖn tîng kinh tÕ ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi nghiªn cøu tõ
nh÷ng n¨m 1960. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn nh÷ng n¨m 2000 vÊn ®Ò nµy míi thùc sù
®îc quan t©m vµ nghiªn cøu s©u s¾c. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y tËp trung vµo
viÖc x©y dùng c¸c m« h×nh to¸n vµ kh¶o s¸t thùc tr¹ng th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn mét sè ph©n ®o¹n cña thÞ
trêng tµi chÝnh, phæ biÕn nhÊt lµ thÞ trêng b¶o hiÓm. C¸c nghiªn cøu ®Òu ®·
®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, ®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng mét m« h×nh
tæng thÓ cña häc thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng.
ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp ®Õn nay ®· thu hót sù
quan t©m cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu. §· cã nhiÒu bµi b¸o, luËn v¨n, luËn ¸n vµ
c¶ nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu cÊp bé, cÊp nhµ níc tham gia ®ãng gãp, hoµn
thiÖn ho¹t ®éng cña thÞ trêng. Tuy nhiªn do trong giai ®o¹n míi h×nh thµnh
cßn qu¸ nhiÒu viÖc ph¶i lµm nªn cha cã nhiÒu nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng
chøng kho¸n.
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng ®ãng vai trß chñ ®¹o trong luËn v¨n v×
nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®Òu dùa trªn c¬ së thùc tÕ kh¸ch quan. Bªn c¹nh ®ã t«i ®·
sö dông ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý thuyÕt (th«ng qua viÖc tæng hîp vµ ph©n
tÝch c¸c nguån tµi liÖu); ph¬ng ph¸p quy n¹p vµ diÔn dÞch. Víi hy väng m«
h×nh ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ, t«i ®· cè g¾ng vËn dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
cung-cÇu th«ng qua c¸c m« h×nh c©n b»ng thÞ trêng ë thÞ trêng cã th«ng tin
kh«ng hoµn h¶o cña mét sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi.
Lîi Ých cña luËn v¨n
T«i hy väng luËn v¨n sÏ lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c nhµ ®Çu t vµ
nh÷ng ngêi quan t©m ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng,
lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. §©y còng cã thÓ lµ tµi liÖu gióp Ých cho
c¸c nghiªn cøu s©u h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò trªn.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
7
§èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, t«i tin tëng r»ng nghiªn cøu nµy
sÏ gãp phÇn hoµn thiÖn vÊn ®Ò th«ng tin vµ c«ng bè th«ng tin trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi cho viÖc ho¹t
®éng vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng.
KÕt cÊu cña luËn v¨n
Víi c¸c néi dung ®· ®Ò cËp trªn ®©y, luËn v¨n ®îc kÕt cÊu nh sau:
Ch¬ng I: Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n
xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc.
Ch¬ng II: VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi
ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam.
Ch¬ng III: Mét sè nhËn xÐt vµ ®Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam nh»m thóc ®Èy thÞ trêng ph¸t triÓn.
NhËn ®îc sù híng dÉn vµ gióp ®ì nhiÖt t×nh tõ Th¹c sü Ph¹m Song
H¹nh cïng víi nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, t«i ®· hoµn thµnh
luËn v¨n nµy. Tuy nhiªn do h¹n chÕ vÒ n¨ng lùc, thêi gian vµ nguån tµi liÖu
trong khi vÊn ®Ò nghiªn cøu cßn kh¸ míi mÎ vµ tinh tÕ nªn nh÷ng thiÕu sãt vµ
nhÇm lÉn lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. T«i rÊt c¶m ¬n vµ mong nhËn ®îc sù phª
b×nh, gãp ý vµ ph¸t triÓn thªm tõ c¸c ThÇy C« gi¸o, nh÷ng nhµ nghiªn cøu, b¹n
bÌ nh»m hoµn thiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
8
Ch¬ng I
Lý luËn chung vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch
vµ rñi ro ®¹o ®øc
1. ThÞ trêng chøng kho¸n
1.1. Kh¸i niÖm
Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n h×nh thµnh vµ hoµn thiÖn theo sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, thÞ trêng chøng
kho¸n lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc duy tr× vµ ph¸t triÓn cña nÒn
kinh tÕ. Cho ®Õn nay, c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn ®Òu cã
thÞ trêng chøng kho¸n nhng ®Þnh nghÜa vÒ thÞ trêng chøng kho¸n th× cã
nhiÒu c¸ch kh¸c nhau:
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét thÞ trêng cã tæ chøc n¬i c¸c chøng
kho¸n ®îc mua b¸n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh (theo Longman
Dictionary of Business English, 1985 – nguyªn v¨n: ”Securities market is an
organized market where securities are bought and sold under fixed rules”)
Theo gi¸o tr×nh “ThÞ trêng chøng kho¸n” cña trêng ®¹i häc Ngo¹i
Th¬ng, 1998, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc ®Þnh nghÜa lµ “mét thÞ trêng mµ ë
n¬i ®ã ngêi ta mua b¸n, chuyÓn nhîng, trao ®æi chøng kho¸n nh»m môc ®Ých
kiÕm lêi”.
NghÞ ®Þnh 48/CP ngµy 11/7/1998 quy ®Þnh: “ThÞ trêng giao dÞch tËp
trung lµ ®Þa ®iÓm hoÆc hÖ thèng th«ng tin, t¹i ®ã c¸c chøng kho¸n ®îc mua,
b¸n hoÆc lµ n¬i tham kh¶o ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch chøng kho¸n”.
Kh¸i niÖm thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét kh¸i niÖm cã tÝnh lÞch sö nªn
trong thùc tÕ, thuËt ng÷ thÞ trêng chøng kho¸n thêng cã c¸ch hiÓu s¸t thùc
h¬n vµ cã thÓ cã rÊt nhiÒu néi dung míi.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
9
1.2. Chøc n¨ng, c¬ cÊu vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng
chøng kho¸n.
1.2.1. Chøc n¨ng.
Huy ®éng vèn ®Çu t cho nÒn kinh tÕ
Khi nhµ ®Çu t mua chøng kho¸n do c¸c c«ng ry ph¸t hµnh, sè tiÒn nhµn
rçi cña hä ®îc ®a vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã gãp phÇn më
réng s¶n xuÊt x· héi. B»ng c¸h hç trî c¸c ho¹t ®äng ®µu t cñ c«ng ty, thÞ
trêng chøng kho¸n ®· cã nh÷ng t¸c ®éng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n. Th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n, chÝnh phñ vµ chÝnh
quyÒn ®Þa ph¬ng còng huy ®éng ®îc c¸c nguån vèn cho môc ®Ých sö dông vµ
®Çu t ph¸t triÓn h¹ t»ng kinh tÕ, phôc vô c¸c nhu cÇu vhung cña x· héi.
Cung cÊp m«i trêng ®Çu t cho c«ng chóng
ThÞ trêng chøng kho¸n cung cÊp cho c«ng chóng mét m«i trêng ®Çu t
lµnh m¹nh víi c¸c c¬ héi lùa chän phong phó. C¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ
trêng rÊt kh¸c nhau vÒ thêi h¹n, tÝnh chÊt vµ ®é rñi ro, cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t
cã thÓ lùa chän cho lo¹i hµng ho¸ phï hîp víi kh¶ n¨ng, môc tiªu vµ së thÝch
cña m×nh. ChÝnh v× vËy, thÞ trêng chøng kho¸n gãp phÇn ®¸ng kÓ lµm t¨ng
møc tiÕt kiÖm quèc gia.
T¹o tÝnh thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n
Nhê cã thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ chuyÓn ®æi c¸c
chøng kho¸n hä së h÷u thµnh tiÒn mÆt hoÆc c¸c lo¹i chøng kho¸n kh¸c khi hä
muèn. Kh¶ n¨ng thanh kho¶n lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh hÊp dÉn cña chøng
kho¸n ®èi víi nhµ ®Çu t. §©y lµ yÕu tè cho thÊy tÝnh linh ho¹t, an toµn cña vèn
®Çu t. ThÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng cµng n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ th× cµng
cã kh¶ n¨ng n©ng cao tÝnh thanh kho¶n cña c¸c chøng kho¸n giao dÞch trªn thÞ
trêng.
§¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
10
Th«ng qua gi¸ chøng kho¸n, ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp ®îc ph¶n
¸nh mét c¸ch tæng hîp vµ kÞp thêi, gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh ho¹t ®éng
cña c¸c doanh nghiÖp ®îc nhanh chãng vµ thuËn tiÖn, tõ ®ã còng t¹o ra mét
m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh»ng n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn, kÝch
thÝch ¸p dông c«ng nghÖ míi, c¶i tiÕn s¶n phÈm.
T¹o m«i trêng gióp chÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ
m«.
C¸c dÊu hiÖu cña thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña nÒn
kinh tÕ mét c¸ch nh¹y bÐn vµ chÝnh x¸c. Gi¸ c¸c chøng kho¸n t¨ng lªn cho thÊy
®Çu t ®ang më réng, nÒn kinh tÕ t¨ng trëng, vµ ngîc l¹i gi¸ chøng kho¸n
gi¶m sÏ cho thÊy c¸c dÊu hiÖu tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ. V× thÕ, thÞ trêng chøng
kho¸n ®îc gäi lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô quan träng
gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Th«ng qua thÞ trêng
chøng kho¸n, ChÝnh phñ cã thÓ mua vµ b¸n tr¸i phiÕu ChÝnh phñ ®Ó t¹o ra
nguån thu bï ®¾p ng©n s¸ch vµ qu¶n lý l¹m ph¸t. Ngoµi ra, ChÝnh phñ còng cã
thÓ sö dông mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p t¸c ®éng vµo thÞ trêng chøng kho¸n
nh»m ®Þnh híng ®Çu t ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ.
1.2.2. C¬ cÊu cña thÞ trêng chøng kho¸n
Cã nhiÒu c¨n cø ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n nhng phæ biÕn vµ
quan träng nhÊt lµ c¨n cø vµo sù lu©n chuyÓn c¸c nguån vèn, theo ®ã thÞ trêng
chøng kho¸n ®îc chia thµnh thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp.
ThÞ trêng s¬ cÊp
ThÞ trêng s¬ cÊp lµ thÞ trêng mua b¸n c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh.
Trªn thÞ trêng nµy, vèn tõ nhµ ®Çu t sÏ ®îc chuyÓn sang nhµ ph¸t hµnh
th«ng qua viÖc nhµ ®Çu t mua c¸c chøng kho¸n míi ph¸t hµnh do ®ã ®©y lµ n¬i
duy nhÊt ®em l¹i vèn ®Çu t cho tæ chøc ph¸t hµnh. ViÖc mua b¸n trªn thÞ
trêng s¬ cÊp thêng diÔn ra gi÷a c¸c ng©n hµng, c«ng ty ph¸t hµnh, vµ c¸c tËp
®oµn tµi chÝnh lín… gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng s¬ cÊp do tæ chøc ph¸t
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
11
hµnh Ên ®Þnh vµ thêng ®îc in ngay trªn chøng kho¸n. Nh vËy, cã thÓ thÊy
r»ng, thÞ trêng s¬ cÊp ®ãng vai trß chøng kho¸n ho¸ c¸c nguån vèn cÇn huy
®éng ®ång thêi chu chuyÓn vèn tõ n¬i thõa vèn tíi n¬i cÇn vèn vµ chuyÓn nã
thµnh vèn dµi h¹n.
ThÞ trêng thø cÊp
ThÞ trêng thø cÊp lµ n¬i giao dÞch c¸c chøng kho¸n ®· ®îc ph¸t hµnh
trªn thÞ trêng s¬ cÊp. ThÞ trêng thø cÊp ®ãng vai trß ®¶m b¶o tÝnh thanh
kho¶n cho c¸c chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
Thø nhÊt, trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c kho¶n tiÒn thu ®îc tõ viÖc b¸n
chøng kho¸n thuéc vÒ c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n chø
kh«ng ph¶i nhµ ph¸t hµnh. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c luång vèn kh«ng ch¶y vµo
nh÷ng ngêi ph¸t hµnh chøng kho¸n mµ vËn chuyÓn gi÷a nh÷ng ngêi ®Çu t
chøng kho¸n trªn thÞ trêng. ThÞ trêng thø cÊp lµ mét bé phËn quan träng cña
thÞ trêng chøng kho¸n, g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ trêng s¬ cÊp.
Thø hai, giao dÞch trªn thÞ trêng thø cÊp thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¹nh tranh
tù do, gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng thø cÊp do quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh.
Thø ba, thÞ trêng thø cÊp lµ thÞ trêng ho¹t ®éng liªn tôc, c¸c nhµ ®Çu t
cã thÓ mua vµ b¸n c¸c chøng kho¸n nhiÒu lÇn trªn thÞ trêng nµy.
Ngoµi c¸ch ph©n lo¹i trªn, cã thÓ ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n theo
tÝnh chÊt tËp trung cña thÞ trêng, theo ®ã thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm Së
giao dÞch chøng kho¸n (thÞ trêng tËp trung) vµ thÞ trêng OTC (thÞ trêng phi
tËp trung). T¹i së giao dÞch, c¸c giao dÞch ®îc tËp trung t¹i mét ®Þa ®iÓm, c¸c
lÖnh ®îc chuyÓn ®Õn sµn giao dÞch vµ tham gia vµo qu¸ tr×nh khíp lÖnh ®Ó
h×nh thµnh gi¸ giao dÞch. Trªn thÞ trêng OTC, c¸c giao dÞch (c¶ s¬ cÊp vµ thø
cÊp) ®îc tiÕn hµnh qua m¹ng líi c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph©n t¸n kh¾p
quèc gia vµ ®îc nèi víi nhau b»ng m¹ng m¸y tÝnh. Gi¸ c¶ h×nh thµnh theo
ph¬ng thøc tho¶ thuËn.
1.2.3. C¸c nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
12
Nguyªn t¾c c¹nh tranh
Theo nguyªn t¾c nµy, gi¸ c¶ trªn thÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh quan
hÖ cung cÇu vÒ chøng kho¸n vµ thÓ hiÖn t¬ng quan c¹nh tranh gi÷a c¸c c«ng
ty. Trªn thÞ trêng s¬ cÊp, c¸c tæ chøc ph¸t hµnh c¹nh tranh nhau ®Ó b¸n chøng
kho¸n cña m×nh cho nhµ ®Çu t, c¸c nhµ ®Çu t ®îc tù do lùa chän c¸c chøng
kho¸n theo c¸c môc tiªu cña riªng m×nh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, c¸c nhµ ®Çu
t còng c¹nh tranh tù do ®Ó t×m kiÕm cho m×nh mét lîi nhuËn cao nhÊt vµ gi¸
c¶ ®îc h×nh thµnh theo ph¬ng thøc ®Êu gi¸.
Nguyªn t¾c c«ng b»ng
Nguyªn t¾c nµy nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi tham gia
thÞ trêng. C«ng b»ng cã nghÜa lµ mäi ngêi tham gia thÞ trêng ®Òu ph¶i tu©n
thñ nh÷ng quy ®Þnh chung, ®îc b×nh ®¼ng trong viÖc chi sÎ th«ng tin vµ trong
viÖc g¸nh chÞu c¸c h×nh thøc xö ph¹t nÕu vi ph¹m vµo nh÷ng quy ®Þnh ®ã.
Nguyªn t¾c c«ng khai
Chøng kho¸n lµ lo¹i hµng ho¸ cã tÝnh trõu tîng, ngêi ®Çu t kh«ng thÓ
kiÓm tra trùc tiÕp ®îc c¸c chøng kho¸n nh c¸c hµng ho¸ th«ng thêng mµ
ph¶i dùa trªn c¬ së c¸c th«ng tin cã liªn quan. V× vËy thÞ trêng chøng kho¸n
ph¶i ®îc x©y dùng trªn c¬ së hÖ th«ng c«ng bè th«ng tin tèt. Theo luËt ®Þnh,
c¸c bªn tham gia ph¸t hµnh chøng kho¸n cã nghÜa vô cung cÊp ®Çy ®ñ, trung
thùc vµ kÞp thêi nh÷ng th«ng tin cã liªn quan tíi tæ chøc ph¸t hµnh, tíi ®ît ph¸t
hµnh. C«ng bè th«ng tin ®îc tiÕn hµnh khi ph¸t hµnh lÇn ®Çu còng nh theo
c¸c chÕ ®é thêng xuyªn vµ ®ét xuÊt, th«ng qua c¸c ph¬ng tiªn th«ng tin ®¹i
chóng, së gia dÞch, c¸c c«ng ty chøng kho¸n vµ c¸c tæ chøc cã liªn quan kh¸c.
Nguyªn t¾c trung gian
Theo nguyªn t¾c nµy, trªn thÞ trêng chøng kho¸n, c¸c giao dÞch ®îc
thùc hiÖn th«ng qua tæ chøc trung gian lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n. Trªn thÞ
trêng s¬ cÊp, c¸c nhµ ®Çu t thêng kh«ng mua trùc tiÕp cña tæ chøc ph¸t hµnh
mµ mua tõ c¸c nhµ b¶o l·nh ph¸t hµnh. Trªn thÞ trêng thø cÊp, th«ng qua c¸c
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
13
nghiÖp vô m«i giíi, kinh doanh c¸c c«ng ty chøng kho¸n mua b¸n chøng kho¸n
gióp c¸c kh¸ch hµng, hoÆc kÕt nèi c¸c kh¸ch hµng víi nhau th«ng qua viÖc thùc
hiÖn c¸c giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n trªn tµi kho¶n cña m×nh.
Nguyªn t¾c tËp trung
ThÞ trêng chøng kho¸n ph¶i ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c tËp trung. C¸c
giao dÞch chøng kho¸n chØ diÔn ra trªn së giao dÞch vµ trªn thÞ trêng OTC, cã
sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ c¸c tæ chøc tù qu¶n.
Hµng hãa cña thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh cao cÊp nªn
viÖc giao dÞch ®ßi hái thÞ trêng ph¶i cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt nhÊt ®Þnh chø
kh«ng thÓ diÔn ra mét c¸ch tuú tiÖn.
1.3. C¸c thµnh phÇn tham gia trªn thÞ trêng chøng kho¸n
C¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n tham gia thÞ trêng chøng kho¸n cã thÓ ®îc chia
thµnh ba nhãm chÝnh: tæ chøc ph¸t hµnh, nhµ ®Çu t vµ c¸c tæ chøc kh¸c cã liªn
quan.
1.3.1. Tæ chøc ph¸t hµnh
Tæ chøc ph¸t hµnh lµ c¸c tæ chøc thùc hiÖn huy ®éng vèn th«ng qua thÞ
trêng chøng kho¸n. Tæ chøc ph¸t hµnh bao gåm ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa
ph¬ng (ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu ®Þa ph¬ng), c¸c c«ng ty
(ph¸t hµnh cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu c«ng ty) vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c ®ãng
vai trß cung cÊp hµng ho¸ cho thÞ trêng chøng kho¸n.
1.3.2. Nhµ ®Çu t
Nhµ ®Çu t lµ nh÷ng ngêi thùc sù mua b¸n chøng kho¸n trªn thÞ trêng
chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t cã thÓ lµ c¸ nh©n hoÆc tæ chøc.
Nhµ ®Çu t c¸ nh©n lµ nh÷ng ngêi cã vèn nhµn rçi t¹m thêi, tham gia
mua b¸n chøng kho¸n víi môc ®Ých kiÕm lîi nhuËn. Tuy nhiªn, trong ®Çu t th×
lîi nhuËn l¹i lu«n g¾n víi rñi ro, lîi nhuËn cµng cao th× rñi ro cµng lín vµ
ngîc l¹i. ChÝnh v× vËy, c¸c nhµ ®Çu t c¸ nh©n lu«n ph¶i lùa chän c¸c h×nh
thøc ®Çu t phï hîp víi kh¶ n¨ng còng nh møc ®éc chÊp nhËn rñi ro cña m×nh.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
14
C¸c nhµ ®Çu t cã tæ chøc, hay cßn gäi lµ c¸c ®Þnh chÕ ®Çu t, thêng
xuyªn mua b¸n chøng kho¸n víi sè lîng lín trªn thÞ trêng. C¸c tæ chøc nµy
thêng cã c¸c bé phËn chøc n¨ng bao gåm nhiÒu chuyªn gia cã kinh nghiÖm ®Ó
nghiªn cøu thÞ trêng vµ ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t. Mét sè nhµ ®Çu t
chuyªn nghiÖp chÝnh trªn thÞ trêng chøng kho¸n lµ c¸c c«ng ty ®Çu t, c¸c
c«ng ty b¶o hiÓm, c¸c quü l¬ng hu vµ c¸c quü b¶o hiÓm x· héi kh¸c. §Çu t
th«ng qua c¸c tæ chøc ®Çu t cã u ®iÓm næi bËt lµ cã thÓ ®a d¹ng ho¸ danh
môc ®Çu t vµ c¸c quyÕt ®Þnh ®Çu t ®îc thùc hiªn bëi c¸c chuyªn gia giµu
kinh nghiÖp vµ cã chuyªn m«n cao.
Mét bé phËn quan träng cña c¸c tæ chøc ®Çu t lµ c¸c c«ng ty tµi chÝnh.
C¸c c«ng ty tµi chÝnh ®îc phÐp kinh doanh chøng kho¸n, cã thÓ sö dông vèn
cñ m×nh ®Ó ®Çu t vµo chøng kho¸n nh»m môc ®Ých kiÕm lîi.
Bªn c¹nh ®ã, c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i còng
cã thÓ trë thµnh nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp khi hä mua chøng kho¸n cho chÝnh
m×nh.
1.3.3. C¸c tæ chøc kinh doanh trªn thÞ trêng chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n
C«ng ty chøng kho¸n lµ nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng trong lÜnh vùc chøng
kho¸n, cã thÓ ®¶m nhËn m«t hoÆc nhiÒu trong sè c¸c nghiÖp vô chÝnh lµ b¶o
l·nh ph¸t hµnh, m«i giíi, tù doanh, qu¶n lý quü ®Çu t, vµ t vÊn ®Çu t.
§Ó cã thÓ thùc hiÖn mçi nghiÖp vô, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ph¶i ®¶m
b¶o ®îc mét sè vèn nhÊt ®Þnh vµ ph¶i ®îc phÐp cña c¬ quan cã thÈm quyÒn.
C¸c ng©n hµng th¬ng m¹i
T¹i mét sè níc, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i cã thÓ sö dông vèn tù cã ®Ó
t¨ng vµ ®a d¹ng ho¸ lîi nhuËn th«ng qua ®Çu t chøng kho¸n. Tuy nhiªn c¸c
ng©n hµng chØ ®îc ®Çu t vµo chøng kho¸n trong nh÷ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó
b¶o vÖ ng©n hµng tríc nh÷ng biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. Mét sè níc
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
15
cho phÐp ng©n hµng th¬ng m¹i thµnh lËp c«ng ty con ®éc lËp ®Ó kinh doanh
chøng kho¸n vµ thùc hiªn nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh.
Ngoµi ba thµnh phÇn trªn ®©y, thÞ trêng chøng kho¸n cßn cã sù tham
gia kh«ng thÓ thiÕu cña c¸c tæ chøc liªn quan ®Õn thÞ trêng chøng kho¸n nh:
c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ níc, së giao dÞch chøng kho¸n, hiÖp héi c¸c nhµ kinh
doanh chøng kho¸n, tæ chøc lu ký vµ thanh to¸n bï trõ chøng kho¸n…
2. Th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ nh÷ng b»ng chøng lý thuyÕt còng nh thùc
nghiÖm vÒ vÊn ®Ò nµy hiÖn nay ®ãng vai trß lµ c«ng cô c¬ b¶n cña mäi nhµ kinh
tÕ häc tµi chÝnh trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ mét
hiÖn tîng cã ý nghÜa quan träng ®èi víi mét sè vÊn ®Ò cña kinh tÕ häc vµ tµi
chÝnh tõ kinh tÕ häc vÜ m« vµ vi m« (nh vÊn ®Ò c¸c c«ng cô nî cña doanh
nghiÖp, c¸c chøng chØ ®Çu t vµ cæ tøc, møc ®an s©u, réng vµ l©u dµi cña c¸c
chu kú kinh tÕ, tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ dµi h¹n) ®Õn c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn
kinh tÕ quèc tÕ vµ nguån gèc cña c¸c cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh. §Ó t¹o c¬ së
cho nh÷ng ph©n tÝch tiÕp theo cña luËn v¨n, trong phÇn nµy t«i xin tr×nh bµy
mét c¸ch chi tiÕt häc thuyÕt Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ c¸c kh¸i niÖm cã liªn
quan.
2.1. Kh¸i niÖm vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Trong mäi nÒn kinh tÕ, c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®Òu híng ®Õn môc
tiªu cuèi cïng lµ chuyÓn nguån vèn nhµn rçi ®Õn nh÷ng dù ¸n ®Çu t hiÖu qu¶
nhÊt víi chi phÝ thÊp nhÊt cã thÓ. NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô cña x· héi
liªn tôc ph¸t triÓn lµm gia t¨ng kh«ng ngõng gi¸ trÞ thÆng d. ChÞu t¸c ®éng bëi
chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, nh÷ng chñ nh©n cña phÇn gi¸ trÞ thÆng d ®ã
lu«n t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t tèt nhÊt. DiÔn ra ®ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã lµ
sù huy ®éng vèn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, nh÷ng ngêi muèn thµnh lËp hoÆc më
réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Sù gÆp nhau cña hai luång nhu cÇu trªn
t¹o nªn c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh vµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c giao dÞch tµi chÝnh ®ã
h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh cña mét quèc gia.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
16
Tuy nhiªn sÏ lµ kh«ng ®¬n gi¶n ®Ó c¸c giao dÞch vÒ tµi chÝnh ®¹t ®Õn
môc tiªu cuèi cïng trªn ®©y. Nguyªn nh©n lµ do sù t¬ng hîp vÒ yªu cÇu gi÷a
ngêi cho vay vµ ngêi ®i vay kh«ng ph¶i bao giê còng ®¹t ®îc.
Tõ phÝa ngêi cho vay, víi vai trß lµ ngêi së h÷u vèn, yªu cÇu ®¶m b¶o
an toµn cho ®ång vèn lu«n ®îc ®Æt lªn tríc tiªn. Hä yªu cÇu ngêi vay vèn
®a ra nh÷ng b»ng chøng cho thÊy tÝnh an toµn cña ®ång vèn vµ ®iÒu ®ã ph¶i
®îc thÓ hiÖn thùc tÕ th«ng qua viÖc hoµn tr¶ vèn khi thêi h¹n vay kÕt thóc.
Yªu cÇu chung thø hai cña ngêi cho vay lµ thu ®îc l·i suÊt kú väng vµo ®óng
thêi ®iÓm cam kÕt. V× nh÷ng ngêi cho vay chÊp nhËn cho vay lµ ®Ó chèng l¹i
chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn mµ biÓu hiÖn ra chÝnh lµ l·i suÊt huy ®éng vèn
(i) cña hÖ thèng ng©n hµng vµ c¸c tæ chøc tÝn dông, nªn l·i suÊt kú väng kh«ng
thÓ thÊp h¬n i. Ngoµi hai yªu cÇu trªn, trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ ngêi cho
vay cßn cã nh÷ng yªu cÇu kh¸c vÒ h×nh thøc tr¶ l·i, cung cÊp th«ng tin, …
nhng tùu chung l¹i ®ã còng chØ lµ c¸c yªu cÇu ph¸i sinh nh»m ®¶m b¶o hai
yªu cÇu trªn ®©y.
§èi víi ngêi ®i vay, t×m ®îc nguån vèn ®ñ lín vÒ quy m«, ®ñ dµi vÒ
thêi h¹n víi l·i suÊt vµ c¸c rµng buéc hîp lý lµ nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ quan
träng nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh nh thÕ nµo lµ “®ñ” vµ “hîp lý” t¬ng øng phô thuéc
vµo dù ®Þnh sö dông vèn vµ tho¶ thuËn cña hai bªn trªn c¬ së c¸c ®iÒu kiÖn cho
vay ¸p dông phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ. Nh vËy, ngêi ®i vay ph¶i mét mÆt
tho¶ m·n ®îc c¸c yªu cÇu cña ngêi cho vay vµ mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng ®îc
c¸c yªu cÇu ®i vay cña chÝnh m×nh. V× vËy, kh¶ n¨ng mét giao dÞch tµi chÝnh
®îc thùc hiÖn phô thuéc chñ yÕu vµo ngêi ®i vay.
Tuy nhiªn trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh lu«n xuÊt hiÖn mét m©u thuÉn c¬
b¶n vµ cè h÷u, mét m©u thuÉn t¹o nªn c¬ së tån t¹i cña c¸c ®iÒu kiÖn cho vay
trong c¸c tæ chøc tµi chÝnh, ®ã lµ sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin gi÷a ngêi
cho vay vµ ngêi ®i vay. Ngêi cho vay ®ãng vai trß cung cÊp vèn trong giao
dÞch tµi chÝnh vµ thêng kh«ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ ®ång vèn gi÷a nh÷ng
ngêi cho vay (sù kh¸c biÖt chñ yÕu n»m ë thêi h¹n cho vay vµ c¸c rµng buéc
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
17
liªn quan). Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng th«ng tin vÒ phÝa ®èi t¸c cña m×nh mµ ngêi
®i vay cã ®îc lµ t¬ng ®èi ®ång nhÊt. Ngêi ®i vay cã thÓ huy ®éng tõ mét
trong nh÷ng ngêi cung cÊp vèn mµ kh«ng cÇn quan t©m nhiÒu ®Õn bªn cho
vay v× chØ cÇn vay ®îc vèn lµ hä ®· ®¹t ®îc gÇn nh hoµn toµn môc ®Ých cña
mét giao dÞch tµi chÝnh.
Mäi chuyÖn hoµn toµn kh¸c ®èi víi ngêi cho vay. Hä cã quyÒn lùa chän
mét trong sè nh÷ng ngêi hái vay, lóc nµy hä cã c¶ quyÒn sö dông vµ ®Þnh ®o¹t
®èi v¬i ®ång vèn, nghÜa lµ hä cã quyÒn së h÷u ®Çy ®ñ. Nhng ngay sau khi
giao dÞch tµi chÝnh diÔn ra, quyÒn së h÷u ®ã bÞ chia ®«i, quyÒn sö dông vèn ®·
®îc chuyÓn sang phÝa ngêi vay vèn! NÕu kh«ng cã vËt thÕ chÊp hoÆc b¶o
l·nh cña mét tæ chøc tµi chÝnh m¹nh, ngêi cho vay chØ cßn sù thõa nhËn vÒ
mÆt ph¸p lý ®èi víi kho¶n tiÒn ®ã, hä kh«ng cÇm gi÷ vµ còng kh«ng sö dông
nã. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc rñi ro thu håi vèn t¨ng lªn vµ møc ®é rñi ro
phô thuéc hoµn toµn vµo ngêi vay vèn.
Do vËy, nh÷ng g× ngêi cho vay ph¶i lµm ®Ó h¹n chÕ rñi ro lµ ph¶i thu
thËp vµ ph©n tÝch c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn ngêi vay vèn. Hä cÇn biÕt ngêi
®i vay sö dông ®ång vèn nh thÕ nµo, møc ®é rñi ro cao hay thÊp, søc m¹nh tµi
chÝnh, møc ®é tin tëng, nguy c¬ dÉn ®Õn viÖc sö dông vèn kh«ng ®óng cam
kÕt cña ngêi vay, … Tuy nhiªn nh÷ng th«ng tin nh thÕ ®Õn víi ngêi cho vay
thêng kh«ng ®Çy ®ñ hoÆc thiÕu chÝnh x¸c dÉn ®Õn nh÷ng lùa chän cña ngêi
cho vay cã thÓ lµ mét “lùa chän ®èi nghÞch”
Tãm l¹i, trong c¸c giao dÞch tµi chÝnh thêng cã sù chªnh lÖch vÒ th«ng
tin gi÷a c¸c bªn tham gia, ®ã chÝnh lµ hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Cho ®Õn nay, qua nhiÒu nghiªn cøu, c¸c nhµ kinh tÕ häc cã nhiÒu c¸ch
®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng:
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
18
Theo nhµ kinh tÕ häc Markusk K.Brunnermeier, §¹i häc Boston: “Th«ng
tin kh«ng c©n xøng lµ hiÖn tîng ngêi ®i vay cã th«ng tin tèt h¬n ngêi cho
vay” 1.
Theo hai nhµ kinh tÕ häc Udo Schmidt Mohr (University des Saarlandes)
vµ J.Miguel Villas-Boas (University of California at Berkeley) trong cuèn
“Assymetric Information and the Market Structure of the Banking Industry”
(t¹m dÞch: Th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ cÊu tróc thÞ trêng cña ngµnh ng©n
hµng): Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ t×nh tr¹ng trong ®ã ngêi mua vµ ngêi
b¸n cã th«ng tin kh¸c nhau vÒ cïng mét giao dÞch.
Theo nhµ kinh tÕ häc Fredic S.Miskin §¹i häc Columbia, Hoa Kú:
“Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ sù kh«ng ngang b»ng vÒ mét th«ng tin mµ mçi
bªn tham gia vµo mét giao dÞch biÕt ®îc” 2.
Cã thÓ ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm th«ng tin kh«ng c©n xøng theo nhiÒu c¸ch
kh¸c nhau. Tuy nhiªn mäi trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin ®Òu cã ba
®Æc ®iÓm c¬ b¶n sau:
Thø nhÊt, cã sù kh¸c biÖt vÒ th«ng tin gi÷a c¸c bªn tham gia giao dÞch.
Thø hai, cã nhiÒu trë ng¹i trong viÖc chuyÓn th«ng tin gi÷a hai bªn.
Thø ba, trong hai bªn cã mét bªn cã th«ng tin chÝnh x¸c h¬n.
Mçi thÞ trêng ®Òu ®¹t ®Õn mét tr¹ng th¸i c©n b»ng sau sù t¬ng t¸c qua
l¹i gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n díi sù ®iÒu chØnh cña hÖ thèng ph¸p luËt.
Trªn c¬ së sù c©n b»ng ®ã, c¸c quan hÖ kinh tÕ ®îc ph©n tÝch chi tiÕt h¬n. Tuy
nhiªn, vÞ trÝ c©n b»ng trªn c¸c thÞ trêng cã th«ng tin kh«ng c©n xøng cã nhiÒu
thay ®æi. §Ó ph©n tÝch chi tiÕt h¬n sù t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng
®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng, ta cÇn nghiªn cøu c¸ch ®¹t ®Õn c©n b»ng thÞ
trêng vµ c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn sù c©n b»ng ®ã.
1 “Asset pricing under Assymetric Information: Bubbles, Crashes, Technical Analysis and Herding”, NXB §¹i häc Boston, 1999, trang 27, dßng 18. 2 “Kinh tÕ häc vÒ tiÒn tÖ, ng©n hµng vµ thÞ trêng tµi chÝnh”, NXB Khoa häc Kü thuËt, 1999, trang 907.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
19
Trªn mçi thÞ trêng, ®Æc ®iÓm cña sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin vµ
tÝnh chÊt t¸c ®éng ®Õn c©n b»ng thÞ trêng kh«ng gièng nhau. Vai trß cña th«ng
tin trªn thÞ trêng cµng cao th× vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn c¸c thÞ
trêng ®ã cµng râ rÖt vµ thu hót nhiÒu sù quan t©m cña nh÷ng ngêi tham gia.
Th«ng tin kh«ng c©n xøng xuÊt hiÖn phæ biÕn trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh, ®Æc
biÖt lµ thÞ trêng tÝn dông vµ b¶o hiÓm. Trong phÇn díi ®©y, t«i xin tr×nh bµy
sù c©n b»ng trªn c¸c thÞ trêng b¶o hiÓm xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng
dùa trªn mét nghiªn cøu vÒ thÞ trêng b¶o hiÓm thu ho¹ch n«ng s¶n cña Mü do
hai nhµ kinh tÕ häc Shiva S.Makki vµ Agapi Somwaru thuéc Vô Kinh tÕ häc
ThÞ trêng vµ Th¬ng m¹i, ViÖn Nghiªn cøu Kinh tÕ, Bé N«ng nghiÖp Hoa Kú
thùc hiÖn th¸ng 4, 2001. ViÖc lùa chän thÞ trêng b¶o hiÓm lµ xuÊt ph¸t tõ
nhiÒu nguyªn nh©n: thø nhÊt, b¶o hiÓm lµ lÜnh vùc mµ th«ng tin ®ãng vai trß
®Æc biÖt quan träng vµ thÓ hiÖn râ rµng nhÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña th«ng tin
kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc; thø hai, rñi ro ®¹o ®øc
trªn thÞ trêng nµy thêng xuyªn x¶y ra v× sau khi ®îc b¶o hiÓm, ngêi ®îc
b¶o hiÓm cã Ýt nç lùc h¬n trong viÖc b¶o vÖ ®èi tîng b¶o hiÓm; thø ba, ®· cã
nhiÒu nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn trªn nhiÒu lo¹i thÞ trêng b¶o hiÓm nªn c¸c
m« ph©n tÝch ®Òu ®· ®îc kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n. Dùa trªn c¸c ph©n tÝch ®ã,
viÖc vËn dông nghiªn cøu trªn thÞ trêng nµy sang c¸c lÜnh vùc kh¸c cã nhiÒu
®iÓm t¬ng ®ång vµ do ®ã sÏ ®ãng gãp rÊt lín trong nh÷ng phÇn tiÕp theo cña
luËn v¨n.
2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong trêng hîp kh«ng c©n xøng vÒ
th«ng tin
Trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung vµ thÞ trêng b¶o hiÓm nãi riªng,
hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng lu«n ®i kÌm vµ cã mèi quan hÖ mËt thiÕt
víi vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, lùa
chän ®èi nghÞch ph¸t sinh do c¸c c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i mét
c¸ch triÖt ®Ó møc ®é rñi ro cña nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm. Sau khi mua
b¶o hiÓm, ngêi ®îc b¶o hiÓm kh«ng cã ®éng lùc ®Ó h¹n chÕ rñi ro. Nh÷ng rñi
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
20
ro nh vËy gäi lµ rñi ro ®¹o ®øc vµ ngêi chÞu rñi ro nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ
c«ng ty b¶o hiÓm. Nghiªn cøu s¾p tr×nh bµy díi ®©y gi¶ thiÕt r»ng c¸c c¸ nh©n
tham gia b¶o hiÓm kh«ng cã kh¶ n¨ng ph©n phèi rñi ro.
Nh÷ng nghiªn cøu trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ vµ xe h¬i cña mét sè
nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi ®· ®i ®Õn ®Õn kÕt luËn r»ng lùa chän ®èi nghÞch
khiÕn nh÷ng ngêi cã rñi ro thÊp kh«ng muèn tham gia b¶o hiÓm ®ång thêi t¹o
ra hiÖn tîng chuyÓn thu nhËp tõ nh÷ng ngêi cã møc rñi ro thÊp sang nh÷ng
ngêi cã møc rñi ro cao.
§Ó x¸c ®Þnh c©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n
xøng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm, tríc tiªn cÇn xem xÐt qu¸ tr×nh ®¹t ®Õn c©n
b»ng trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o b»ng c¸ch sö dông lý thuyÕt cung-cÇu
thÞ trêng.
Gi¶ sö mét c¸ nh©n X muèn mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm ®Ó æn ®Þnh thu
nhËp tríc c¸c rñi ro. §Ó ®¬n gi¶n ta gi¶ thiÕt cã hai kh¶ n¨ng x¶y ra: cã tæn
thÊt vµ kh«ng cã tæn thÊt. Gi¶ sö tiÕp r»ng X muèn tèi ®a ho¸ thu nhËp. NÕu
kh«ng cã hîp ®ång b¶o hiÓm, anh ta sÏ cã tæng thu nhËp kú väng lµ:
V(m,p) = (1 - p)U(m) + pU(m – d) (1)
Trong ®ã:
m: thu nhËp
p: x¸c suÊt x¶y ra tæn thÊt
U(x): hµm thu nhËp
V: tæng trÞ gi¸ thu nhËp kú väng.
NÕu mua b¶o hiÓm víi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc båi thêng i, tæng thu
nhËp kú väng cña X lµ:
V(a,i,p) = (1 – p)U(m – a) + pU(m – d – a + i) (2)
Gi¶ sö r»ng X lµ ngêi kh«ng thÝch m¹o hiÓm, khi ®ã U lu«n gi¶m (tøc
lµ U’(x) < 0) ®ång thêi ®å thÞ cña U lµ mét ®êng cong lâm (do ®ã V còng lµ
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
21
mét ®êng cong lâm). Trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, X sÏ chän hîp ®ång cã V
cùc ®¹i.
Gi¶ sö tiÕp r»ng thu nhËp tõ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña c«ng ty b¶o
hiÓm phô thuéc vµo c¸c biÕn ngÉu nhiªn. Do vËy, khi b¸n ®îc hîp ®ång b¶o
hiÓm, c«ng ty xÏ thu ®îc (1 - p)a vµ ph¶i tr¶ p(i - a) khi tæn thÊt x¶y ra. Lîi
nhuËn cña c«ng ty lµ:
π (a,i,p) = (1 - p)a - p(i - a) (3)
Trªn thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o, lîi nhuËn cña c«ng ty b»ng 0 nªn:
(1 - p)a - p(i - a) = 0 (4)
Mçi hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc ®Æc trng bëi møc phÝ b¶o hiÓm a vµ møc
båi thêng i. Do ®ã, ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn tÊt c¶ c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cña
c«ng ty. T¹i mét x¸c suÊt x¶y ra rñi ro nhÊt ®Þnh p, c«ng ty sÏ ®Þnh gi¸ a vµ i
sao cho ph¬ng tr×nh (4) ®îc tho¶ m·n.
Tøc lµ: (1 - p)a -p(i - a) = 0
hay a - pi = 0
Ph¬ng tr×nh (2) vµ ph¬ng tr×nh (4) thÓ hiÖn ®êng cÇu vµ cung b¶o
hiÓm. Sù t¬ng t¸c gi÷a cung vµ cÇu b¶o hiÓm ®îc thÓ hiÖn trªn trôc m10m2,
trong ®ã m1 vµ m2 thÓ hiÖn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã
tæn thÊt vµ cã tæn thÊt.
2.2.1. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ.
Trªn thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh tranh hoµn h¶o, cã hai kiÓu c©n b»ng lµ
c©n b»ng chung vµ c©n b»ng riªng. C©n b»ng chung x¶y ra khi thÞ trêng cã
mét lo¹i kh¸ch hµng ®ång nhÊt vÒ møc ®é rñi ro, c«ng ty b¶o hiÓm chØ cÇn ®Þnh
gi¸ mét lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm. Trong trêng hîp c©n b»ng riªng, thÞ trêng
cã nhiÒu nhãm kh¸ch hµng kh¸c nhau vÒ møc ®é rñi ro. Khi ®ã, c«ng ty b¶o
hiÓm b¸n c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë c¸c møc gi¸ kh¸c nhau cho tõng ®èi tîng
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
22
kh¸ch hµng cã ®é rñi ro phï hîp. ThÞ trêng ®¹t ®Õn c©n b»ng t¹i nhiÒu ®iÓm
øng víi tõng lo¹i kh¸ch hµng.
2.2.1.1. C©n b»ng chung
E
K
F
U
T
m 1
m 2
m - a - d + i
m - d
m – a m
H×nh 1.1: C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ vµ
mét møc rñi ro
O
H×nh 1.1 biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng chung cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh
tranh hoµn h¶o víi mét lo¹i kh¸ch hµng ®ång nhÊt vµ 1 tû lÖ x¸c suÊt x¶y ra
rñi ro, trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ. Trôc hoµnh m1 vµ trôc tung m2 biÓu
diÔn thu nhËp trong hai trêng hîp t¬ng øng: kh«ng cã tæn thÊt vµ cã tæn
thÊt. §êng cong U thÓ hiÖn tËp hîp c¸c ®iÓm kÕt hîp thu nhËp cña ngêi mua
b¶o hiÓm trong hai trêng hîp trªn, phô thuéc vµo a, i vµ d, chÝnh lµ ®êng cÇu
b¶o hiÓm. §êng th¼ng OT biÓu diÔn c¸c tËp hîp ®iÓm cã kÕt hîp thu nhËp
b»ng nhau dï tæn thÊt cã x¶y ra hay kh«ng. §êng th¼ng EF lµ ®å thÞ cña
ph¬ng tr×nh (4) biÓu diÔn c¸c kÕt hîp thu nhËp cña c«ng ty b¶o hiÓm vµ chÝnh
lµ ®êng cung b¶o hiÓm. §é dèc cña ®êng EF ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ p
p−1 .
§é dèc cña ®êng U ®îc x¸c ®Þnh b»ng tû lÖ thay thÕ cËn biªn cña thu nhËp
trong hai trêng hîp m1 vµ m2, tøc lµ b»ng )(
)(
2
1
'
'
mU
mU.
ThÞ trêng ®¹t tíi tr¹ng th¸i c©n b»ng khi ®é dèc cña ®êng cÇu U b»ng
®é dèc cña ®êng cung EF. Gi¶ X cã ®iÓm kÕt hîp thu nhËp ban ®Çu t¹i E. T¹i
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
23
®iÓm nµy X sÏ cã thu nhËp m nÕu tæn thÊt kh«ng x¶y ra vµ m - d nÕu tæn thÊt
x¶y ra. §Ó h¹n chÕ rñi ro, X mua mét hîp ®ång b¶o hiÓm däc theo ®êng EF.
Trong sè c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm, hîp ®ång t¹i ®iÓm K tèi ®a ho¸ thu nhËp kú
väng cña anh ta. Hîp ®ång t¹i K lµ mét hîp ®ång b¶o hiÓm toµn bé rñi ro vµ
c©n b»ng thu nhËp cña X trong c¶ hai trêng hîp cã hay kh«ng cã tæn thÊt. T¹i
®iÓm c©n b»ng, hîp ®ång ®îc mua b¸n trong ®iÒu kiÖn c¶ hai bªn ®Òu biÕt râ
vÒ nhau. V× vËy K chÝnh lµ ®iÓm c©n b»ng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ, lóc
nµy ngêi b¶o hiÓm kh«ng cã l·i (π = 0).
2.2.1.2. C©n b»ng riªng
H×nh 1.2 díi ®©y biÓu diÔn ®iÓm c©n b»ng cña thÞ trêng b¶o hiÓm c¹nh
tranh hoµn h¶o, ®Çy ®ñ th«ng tin nhng nh÷ng ngêi tham gia b¶o hiÓm cã møc
rñi ro kh¸c nhau. §Ó ®¬n gi¶n, ta gi¶ sö chØ cã hai nhãm kh¸ch hµng: LR vµ HR
víi x¸c suÊt x¶y ra rñi ro t¬ng øng lµ pH vµ pL (pH > pL).
E
O m1
m 2
U L
UH
A
B H
F
H×nh 1.2: C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin ®Çy ®ñ
vµ nhiÒu møc rñi ro
T
VÉn víi c¸c gi¶ thiÕt nh phÇn trªn ta thÊy:
C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro thÊp ®îc thÓ hiÖn trªn ®êng EF, cã
®é dèc lµ (1 – pL)/pL. C¸c hîp ®ång b¶o hiÓm cã rñi ro cao ®îc tËp hîp trªn
®êng EH, cã ®é dèc b»ng (1 – pH)/pH.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
24
Trong trêng hîp nµy, ®é dèc vµ ®é lâm cña ®êng cÇu øng víi mçi
nhãm kh¸ch hµng phô thuéc vµo møc tæn thÊt khi rñi ro x¶y ra (d) vµ ®Æc ®iÓm
rñi ro (tuú theo tõng ®Æc ®iÓm rñi ro mµ c«ng ty b¶o hiÓm ®a ra møc phÝ a vµ
møc båi thêng i phï hîp). Gäi hai ®êng nµy t¬ng øng lµ UL vµ UH.
V× c«ng ty b¶o hiÓm biÕt râ x¸c suÊt x¶y ra rñi ro cña hai nhãm kh¸ch
hµng nªn hä sÏ ®a ra hai lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm t¬ng øng víi hai møc rñi ro.
T¹i ®iÓm c©n b»ng, c¶ hai nhãm kh¸ch hµng ®Òu ®îc b¶o hiÓm toµn bé rñi ro
vµ ë mét møc gi¸ c¶ c«ng b»ng.
2.2.2. C©n b»ng thÞ trêng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n
xøng.
Nhµ kinh tÕ häc Akerlof, trong nghiªn cøu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng
n¨m 1970 ®· ®a ra nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh trªn thÞ trêng b¶o hiÓm th©n thÓ
khi ngêi ®îc b¶o hiÓm biÕt râ t×nh tr¹ng søc khoÎ cña m×nh cßn c«ng ty b¶o
hiÓm kh«ng biÕt ®Õn ®iÒu ®ã. ¤ng ®a ra mét vÝ dô trong ®ã c«ng ty b¶o hiÓm
kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng theo møc ®é rñi ro vµ ®Þnh gi¸ c¸c hîp ®ång
b¶o hiÓm ë mét møc trung b×nh. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, chØ nh÷ng ngêi cã møc
rñi ro cao h¬n møc trung b×nh míi muèn mua b¶o hiÓm. §iÒu nµy khiÕn c«ng
ty b¶o hiÓm bÞ lç vµ do ®ã, phÝ b¶o hiÓm ph¶i ®îc t¨ng lªn ®Ó ®¶m b¶o cho
c«ng ty hoµ vèn. TiÕp tôc, trong sè nh÷ng ngêi mua b¶o hiÓm tríc ®©y, chØ
nh÷ng ngêi cã møc rñi ro cao h¬n møc trung b×nh míi mua b¶o hiÓm ë møc
gi¸ míi cao h¬n. Qu¸ tr×nh t¬ng tù diÔn ra liªn tôc cho ®Õn khi chØ nh÷ng
ngêi cã møc rñi ro rÊt cao míi s·n sµng mua b¶o hiÓm ë mét møc phÝ b¶o
hiÓm còng rÊt cao 3.
N¨m 1976, nghiªn cøu cña hai nhµ kinh tÕ häc Rothschild vµ Stiglitz ®·
gi¶i thÝch sù ®¹t ®Õn c©n b»ng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm trong ®iÒu kiÖn th«ng
tin kh«ng c©n xøng x¶y ra gi÷a ngêi b¶o hiÓm vµ ngêi ®îc b¶o hiÓm. Víi sù
thiÕu hôt vÒ th«ng tin, thÞ trêng nµy sÏ cã hai kiÓu c©n b»ng: c©n b»ng chung
3 “The Market for ‘Lemons’: Quality Uncertainty and the Market Mechanism”, Quarterly Journal of Economics Sè 84, Hoa Kú (Th¸ng 8/1970), trang 488-500.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
25
(Pooling Equilibrium) vµ c©n b»ng riªng (Seperating Equilibrium). Trong
trêng hîp c©n b»ng chung, c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng
theo møc ®é rñi ro nªn phÝ b¶o hiÓm ®îc x¸c ®Þnh ë møc trung b×nh. C¸c hîp
®ång b¶o hiÓm ®îc b¸n víi cïng mét møc gi¸ cho mäi nhãm kh¸ch hµng.
T×nh tr¹ng nµy sÏ dÉn ®Õn kiÓu thÞ trêng trong m« h×nh cña nhµ kinh tÕ häc
Akerlof nh ®· tr×nh bµy trªn ®©y. Trong trêng hîp c©n b»ng riªng, c¸c hîp
®ång b¶o hiÓm ®îc b¸n ë møc gi¸ phï hîp víi tõng lo¹i rñi ro. Khi ®ã nh÷ng
ngêi tham gia b¶o hiÓm sÏ tù ph©n lo¹i m×nh theo ®Æc ®iÓm cña rñi ro th«ng
qua viÖc lùa chän hîp ®ång b¶o hiÓm.
2.2.2.1. C©n b»ng chung
O m 1
m 2
T
H×nh 1.3: C©n b»ng chung trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ
nhiÒu møc rñi ro
U H
U L
A
B
E
H
G
A ’
B ’
F
H×nh 1.3 biÓu diÔn mét vÝ dô vÒ c©n b»ng chung trong trêng hîp cã
th«ng tin kh«ng c©n xøng. Trong ph©n tÝch tríc, ta ®· gi¶ thiÕt r»ng cã hai
nhãm kh¸ch hµng tham gia b¶o hiÓm LR vµ HR víi x¸c suÊt x¶y ro rñi ro t¬ng
øng lµ pL vµ pH (pL < pH). §êng EF biÓu diÔn ®êng cung c¸c hîp ®ång b¶o
hiÓm cho kh¸ch hµng cã rñi ro thÊp víi ®é dèc lµ (1 - pL)/ pL cßn c¸c hîp ®ång
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
26
cho kh¸ch hµng cã rñi ro cao tËp trung thµnh ®êng EH víi ®é dèc (1 – pH)/pH.
§é dèc vµ h×nh d¹ng cña c¸c ®êng cÇu phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm rñi ro (®Æc
trng bëi møc tæn thÊt d) vµ th¸i ®é cña ngêi ®îc b¶o hiÓm ®èi víi rñi ro (thÓ
hiÖn qua viÖc lùa chän c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë c¸c møc a vµ i kh¸c nhau). Gi¶
sö hai ®êng cÇu nµy t¬ng øng lµ UL vµ UH. Do c¸c gi¸ trÞ UL vµ UH lµ nh÷ng
th«ng tin kh«ng ®îc c¸o b¹ch nªn c¸c ®iÓm c©n b»ng A, B (®iÓm b¶o hiÓm tèt
nhÊt c¸c rñi ro) lµ kh«ng thÓ ®¹t ®îc. Nguyªn nh©n lµ do c¸c c«ng ty b¶o hiÓm
kh«ng biÕt râ ai lµ ngêi cã pH vµ ai lµ ngêi cã pL nªn kh«ng thÓ ng¨n c¶n
nh÷ng ngêi cã pH mua hîp ®ång A, ®iÓm ®¶m b¶o an toµn cao h¬n.
MÆt kh¸c, còng do kh«ng ph©n lo¹i ®îc kh¸ch hµng nªn c«ng ty b¶o
hiÓm ®Þnh gi¸ hîp ®ång ë møc trung b×nh, thÓ hiÖn b»ng ®êng EG. KÕt qu¶ lµ
trong trêng hîp c©n b»ng chung nh÷ng ngêi cã rñi ro cao sÏ mua hîp ®ång
B’ vµ ngêi cã rñi ro thÊp sÏ mua hîp ®ång A’. So víi ph¹m vi b¶o hiÓm toµn
bé rñi ro th× ë ph¹m vi b¶o hiÓm nµy nh÷ng ngêi cã rñi ro cao ®· mua rÎ h¬n
vµ nh÷ng ngêi cã rñi ro thÊp ®· mua ®¾t h¬n. Nh vËy, ngêi cã rñi ro cao
®îc b¶o hiÓm nhiÒu h¬n (over-insured) trong khi ngêi cã rñi ro thÊp ®îc
b¶o hiÓm Ýt h¬n (under-insured).
2.2.2.2. C©n b»ng riªng
H×nh 1.4 biÒu diÔn trêng hîp c©n b»ng riªng trªn thÞ trêng b¶o hiÓm cã
th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
27
A*
O m 1
m 2
T
H×nh 1.4 : C©n b»ng riªng trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ
nhiÒu møc rñi ro
U H
U L
A
B
E
H
F
XÐt mét thÞ trêng t¬ng tù nh ®· tr×nh bµy trong h×nh 1.3. Tuy nhiªn
c«ng ty b¶o hiÓm chµo b¸n hai lo¹i b¶o hiÓm ë hai møc gi¸ kh¸c nhau t¬ng
øng víi tõng møc ®é rñi ro. Do c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng biÕt x¸c suÊt x¶y ra rñi
ro cña kh¸ch hµng nªn ®iÓm c©n b»ng tèi u A vµ B kh«ng thÓ ®¹t ®îc. Lóc
nµy kh¸ch hµng ®Òu thÝch hîp ®ång A h¬n v× t¹i ®ã thu nhËp kú väng lu«n cao
h¬n dï tæn thÊt cã x¶y ra hay kh«ng. Trong trêng hîp nµy, c«ng ty b¶o hiÓm
cã thÓ ®a ra hai lo¹i hîp ®ång (t¬ng øng theo hai ®êng cung EF vµ EH) phï
hîp víi tõng lo¹i rñi ro.
V× c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ t¸ch riªng ngêi cã rñi ro cao víi ngêi
cã rñi ro thÊp nªn khi thÞ trêng c©n b»ng, ngêi cã rñi ro cao sÏ mua hîp ®ång
B vµ ngêi cã rñi ro thÊp sÏ mua hîp ®ång A*. KÕt qu¶ lµ khi tån t¹i c©n b»ng
riªng th× hîp ®ång cho møc rñi ro thÊp lµ giao ®iÓm gi÷a ®êng cÇu cña ngêi
cã rñi ro cao víi ®êng cung cho ngêi cã rñi ro thÊp.
Nh÷ng dÊu hiÖu (gîi ý) cña thÞ trêng
Lý thuyÕt vÒ nh÷ng dÊu hiÖu cña thÞ trêng cho r»ng trong c¸c thÞ trêng
b¶o hiÓm tßn t¹i th«ng tin kh«ng c©n xøng, c¸c c¸ nh©n ngÇm béc lé nh÷ng
th«ng tin liªn quan ®Õn møc ®é rñi ro khi hä lùa chän hîp ®ång b¶o hiÓm.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
28
Nh÷ng ngêi cã rñi ro thÊp thêng mua hîp ®ång b¸n phÇn vµ chän tû lÖ khÊu
trõ cao (nÕu rñi ro x¶y ra, c«ng ty b¶o hiÓm ®îc khÊu trõ mét phÇn tæn thÊt
ph¶i chÞu). Trong khi ®ã nh÷ng ngêi cã rñi ro cao thêng mua b¶o hiÓm toµn
phÇn.
Tuy nhiªn, cÇn lu ý r»ng sù tù béc lé rñi ro nµy cßn phô thuéc vµo mét
sè yÕu tè kh¸c nh th¸i ®é cña ngêi ®îc b¶o hiÓm tríc rñi ro (muèn tr¸nh
rñi ro nhiÒu hay Ýt). Ch¼ng h¹n, mét ngêi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ mua hîp
®ång cã ph¹m vi b¶o hiÓm cao bëi v× anh ta cã x¸c suÊt x¶y ra rñi ro cao nhng
còng cã thÓ anh ta lµ ngêi thÝch sù an toµn, ch¾c ch¾n. Tuy nhiªn, nÕu gi¶ thiÕt
hai yÕu tè nµy kh«ng ®æi th× ngêi nµo mua b¶o hiÓm cã ph¹m vi lín h¬n,
ngêi ®ã thêng cã møc tæn thÊt cao h¬n khi rñi ro x¶y ra.
Nh vËy, trªn thÞ trêng b¶o hiÓm cã th«ng tin kh«ng c©n xøng sÏ tån t¹i
mét trong hai kiÓu c©n b»ng. NÕu ngêi b¶o hiÓm kh«ng thÓ ph©n lo¹i ®îc
kh¸ch hµng theo møc ®é rñi ro, thÞ trêng sÏ ®¹t ®îc c©n b»ng chung theo ®ã
dùa trªn møc ®é rñi ro trung b×nh, ngêi b¶o hiÓm cung cÊp mét lo¹i hîp ®ång
duy nhÊt cho tÊt c¶ kh¸ch hµng. V× vËy, trong sè nh÷ng ngêi mua hîp ®ång
b¶o hiÓm, ngêi cã møc rñi ro cao h¬n møc trung b×nh sÏ mua hîp ®ång toµn
bé rñi ro vµ do ®ã hä ®îc mua díi gi¸ trÞ hîp ®ång (under-charge), hay nãi
c¸ch kh¸c hä ®îc b¶o hiÓm vît møc so víi sè tiÒn bá ra (over-insure). Nh÷ng
ngêi cã møc rñi ro thÊp h¬n trung b×nh sÏ ph¶i tr¶ gi¸ cao h¬n so víi møc b¶o
hiÓm giµnh ®îc.
Trong trêng hîp ngêi b¶o hiÓm ph©n lo¹i ®îc kh¸ch hµng, hä sÏ chµo
b¸n c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm kh¸c nhau víi møc gi¸ kh¸ch nhau. Khi ®ã thÞ
trêng sÏ ®¹t ®Õn c©n b»ng riªng. Trong ®iÒu kiÖn c©n b»ng nµy, nh÷ng nhãm
kh¸ch hµng kh¸c nhau sÏ ®¹t ®îc c©n b»ng ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau mµ t¹i ®ã,
thu nhËp cña hä ®îc tèi ®a ho¸ trong c¶ hai trêng hîp: cã tæn thÊt vµ kh«ng
cã tæn thÊt. §¬ng nhiªn, sù ph©n lo¹i kh¸ch hµng kh«ng thÓ triÖt ®Ó nªn sÏ vÉn
cã nh÷ng kh¸ch hµng ®îc b¶o hiÓm vît møc vµ nh÷ng kh¸ch hµng ®îc b¶o
hiÓm thÊp h¬n so víi sè tiÒn b¶o hiÓm.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
29
3. Lùa chän ®èi nghÞch
3.1. Kh¸i niÖm
Lùa chän ®èi nghÞch lµ vÊn ®Ò do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra tríc
khi diÔn ra cuéc giao dÞch. Trªn c¸c thÞ trêng tÝn dông, lùa chän ®èi nghÞch
x¶y ra khi nh÷ng ngêi ®i vay cã nhiÒu kh¶ n¨ng t¹o ra mét kÕt côc kh«ng
mong muèn l¹i chÝnh lµ nh÷ng ngêi tÝch cùc ®i t×m vay nhÊt vµ do vËy, trong
sè nh÷ng ngêi ®i vay hä sÏ lµ ngêi dÔ ®îc lùa chän nhÊt. Trªn thÞ trêng
chøng kho¸n, lùa chän ®èi nghÞch xuÊt hiÖn khi nhµ ®Çu t kh«ng biÕt th«ng tin
vÒ c¸c lo¹i cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty kh¸c nhau do ®ã cã thÓ mua ph¶i cæ phiÕu
cña mét c«ng ty ho¹t ®éng kÐm, rñi ro cao. VÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch còng
xuÊt hiÖn trong nhiÒu ho¹t ®éng kh¸c cña nÒn kinh tÕ. Nãi mét c¸ch tæng qu¸t,
lùa chän ®èi nghÞch lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh sai lÇm cña mét bªn tham gia giao
dÞch mµ nguyªn nh©n lµ do th«ng tin kh«ng c©n xøng.
§Ó hiÓu râ h¬n vÒ kh¸i niÖm lùa chän ®èi nghÞch vµ nh÷ng t¸c ®éng cña
nã ®Õn nÒn kinh tÕ, ta nghiªn cøu sù h×nh thµnh cña lùa chän ®èi nghÞch nh sÏ
tr×nh bµy díi ®©y.
3.2. Sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch
Dùa trªn nghiªn cøu cña nhµ kinh tÕ häc G. AKERLOF n¨m 1970 cã tùa
®Ò: “The market for ‘lemons’ Quality Uncertainty and the Market Mechanism”,
t«i xin tr×nh bµy mét c¸ch tæng qu¸t vÒ sù h×nh thµnh lùa chän ®èi nghÞch nh
sau:
Lùa chän ®èi nghÞch lµ hiÖn tîng x¶y ra trªn bÊt kú thÞ trêng nµo xuÊt
hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng. Do kh«ng cã ®ñ th«ng tin liªn quan ®Õn giao
dÞch nªn mét trong c¸c bªn tham gia giao dÞch sÏ ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh sai
lÇm. Trong phÇn nµy, ta gi¶ cã hai bªn tham gia giao dÞch, ngêi b¸n S vµ
ngêi mua B cïng tham gia trªn mét thÞ trêng trao ®æi s¶n phÈm A bÊt kú.
Trªn thÞ trêng, cã hai møc chÊt lîng ®èi víi s¶n phÈm A: chÊt lîng tèt (AH)
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
30
vµ chÊt lîng kÐm (AL). Ngêi b¸n vµ ngêi mua ®¸nh gi¸ trÞ gi¸ cña hai lo¹i
chÊt lîng nµy nh sau:
Lo¹i chÊt lîng TrÞ gi¸
AL PL1 Ngêi b¸n
AH PH1
AL PL2 Ngêi mua
AH PH2
Gi¶ thiÕt r»ng PL1 < PL2 < PH1 < PH2. Khi ®ã ta sÏ thÊy cã nh÷ng trêng
hîp sau ®©y:
Trêng hîp 1: C¶ ngêi b¸n vµ ngêi mua ®Òu biÕt râ chÊt lîng tõng
lo¹i.
Trong trêng hîp nµy, c¶ hai nhãm s¶n phÈm A sÏ ®îc b¸n trªn thÞ
trêng ë møc gi¸ do quan hÖ cung cÇu vµ sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn quyÕt ®Þnh.
S¶n phÈm cã chÊt lîng tèt, AH sÏ ®îc b¸n ë møc gi¸ n»m gi÷a PH1 vµ PH2 cßn
s¶n phÈm cã chÊt lîng kÐm sÏ ®îc trao ®æi ë møc gÝ n»m gi÷a PL1 vµ PL2.
Trêng hîp 2: C¶ ngêi b¸n vµ ngêi mua kh«ng biÕt vÒ chÊt lîng
tõng lo¹i s¶n phÈm.
Khi ®ã sù trao ®æi xÏ diÔn ra trªn c¬ së kú väng gi¸ trÞ cña tõng lo¹i hµng
ho¸. Gi¶ sö ngêi b¸n vµ ngêi mua ®Òu biÕt râ tû lÖ s¶n phÈm cã ch¸t lîng
xÊu vµ tèt trong nÒn kinh tÕ, t¬ng øng lµ π vµ 1 - π. VËy kú väng gi¸ trÞ cña
ngêi b¸n EVS vµ cña ngêi mua EVB lµ:
EVS = π PL1 + (1 - π)PH1
EVB = π PL2 + (1 - π)PH2
Trong trêng hîp nµy, viÖc mua b¸n sÏ diÔn ra ë møc gi¸ P tho¶ m·n:
EVS < P < EVB tuú theo quan hÖ cung cÇu vµ sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn tham
gia.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
31
Trêng hîp 3: Ngêi b¸n biÕt râ tõng lo¹i chÊt l¬ng cßn ngêi mua th×
kh«ng: Lùa chän ®ãi nghÞch.
Gi¶ sö ngêi mua ®a ra møc gi¸ P* tho¶ m·n: PL2 < P* < PH1. Khi ®ã:
* Nh÷ng ngêi b¸n AH sÏ tõ chèi møc gi¸ trªn v× khi ®ã hä sÏ bÞ lç mét
kho¶n trÞ gi¸: PH1 – P*.
* Nh÷ng ngêi b¸n s¶n phÈm AL sÏ chÊp nhËn møc gi¸ trªn v× nh thÕ hä
sÏ l·i: P* - PL1. Tuy nhiªn ngêi mua sÏ bÞ lç: P* - PL2. Nh ®· gi¶ thiÕt, x¸c
suÊt xuÊt hiÖn AL lµ π nªn trng trêng hîp nµy ngêi mua lu«n bÞ lç mét kho¶n
trÞ gi¸: P(P* - PL2 ). Trong trêng hîp nµy ngêi mua ®· thùc hiÖn mét lùa chän
®èi nghÞch. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nµy lµ do ngêi b¸n biÕt râ chÊt lîng cña
s¶n phÈm trong khi ngêi mua kh«ng biÕt ®iÒu ®ã. KÕt qu¶ lµ ngêi b¸n s½n
sµng b¸n ë møc gi¸ cã lîi vµ kh«ng bao giê b¸n ë møc gi¸ bÊt lîi cho anh ta.
Lùa chän ®èi nghÞch chØ x¶y ra trong trêng hîp ngêi b¸n cã th«ng tin tèt h¬n
ngêi mua. Ngay c¶ khi hai bªn ®Òu kh«ng biÕt vÒ chÊt lîng s¶n phÈm th× lùa
chän ®èi nghÞch còng kh«ng x¶y ra. §¬ng nhiªn ngêi b¸n lu«n biÕt râ vÒ s¶n
phÈm h¬n ngêi mua nªn Ýt cã trêng hîp thø t lµ : ngêi mua cã th«ng tin tèt
h¬n ngêi b¸n.
Ph©n tÝch trªn ®©y dùa trªn gi¶ thiÕt r»ng ngêi mua ®a ra møc gi¸ P*
tho¶ m·n: PL2 < P* < PH1. Tuy nhiªn thùc tÕ ngêi mua cã thÓ ®a ra c¸c møc
gi¸ sau:
• P < PL1: Khi ®ã thÞ trêng kh«ng cã s¶n phÈm ®îc trao ®æi.
• PL1 < P < PH1: ChØ ngêi b¸n s¶n phÈm kÐm chÊt lîng AL míi chÊp
nhËn møc gi¸ nµy, kÕt qu¶ lõ trªn thÞ trêng chØ xuÊt hiÖn AL. Khi
®ã thÞ trêng sÏ ®¹t ®îc c©n b»ng riªng, n¬i chØ nh÷ng s¶n phÈm
AL ®îc trao ®æi. Lóc nµy EVB = π(PL2 – P), do ®ã nÕu P cµng gÇn
PH1 th× EVB cµng nhá, ngêi mua thiÖt nhiÒu h¬n.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
32
• NÕu P > PH1: C¶ ngêi b¸n AL vµ AH ®Òu chÊp nh©n gi¸ nµy. Trªn
thÞ trêng xuÊt hiÖn hµng ho¸ víi hai lo¹i chÊt lîng vµ thÞ trêng
®¹t ®îc c©n b»ng chung. Khi ®ã:
EVB = π(PL2 – P) + (1 – π)(PH2 – P)
V× vËy còng nh trong trêng hîp trªn, nÕu P cµng lín th× EVB cµng nhá
vµ ngêi mua mÊt nhiÒu h¬n.
C¸ch tèt nhÊt ®èi víi ngêi mua lµ ®Æt gi¸ ë møc P = PL1 vµ do ®ã chØ
ngêi b¸n AL míi chÊp nhËn gi¸ vµ EVB = π(PL2 – P) = π(PL2 – PL1) > 0.
Tuy nhiªn EVB kh«ng ph¶i lµ mét c¨n cø ch¾c ch¾n ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶
hîp lý v× nÕu ngêi mua ®¸nh gi¸ s¶n phÈm qu¸ cao (PL2 vµ PH2 lín h¬n) th×
EVB t¨ng. Do vËy ngêi mua cÇn thu thËp thªm th«ng tin ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ tèt
h¬n.
4. Rñi ro ®¹o ®øc
4.1. Kh¸i niÖm
Rñi ro ®¹o ®øc lµ hËu qu¶ cña th«ng tin kh«ng c©n xøng. Kh¸c víi lùa
chän ®èi nghÞch, rñi ro ®¹o ®øc suÊt hiÖn sau cuéc giao dÞch khi mét bªn thùc
hiÖn nh÷ng hµnh ®éng Èn giÊu vµ cã ¶nh hëng ®Õn lîi Ých cña phÝa ®èi t¸c. Cã
nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ rñi ro ®¹o ®øc:
- Rñi ro ®¹o ®øc lµ mét xu híng theo ®ã ngêi ®îc b¶o hiÓm Ýt nç
lùc h¬n trong viÖc b¶o vÖ hµng ho¸ tríc h h¹i vµ mÊt c¾p 4.
- Rñi ro ®¹o ®øc lµ t×nh tr¹ng mét bªn tham gia thÞ trêng kh«ng thÓ
gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña phÝa bªn kia. V× lý do nµy, rñi ro ®¹o ®øc cßn ®îc gäi
lµ vÊn ®Ò hµnh ®éng Èn giÊu (hidden action) 5.
- Rñi ro ®¹o ®øc lµ mét c¸ch gäi kh¸c cña hµnh ®éng Èn giÊu theo ®ã
ngêi ®îc th«ng tin cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng “sai tr¸i” 6.
4 Frank, “Microeconomics and Behavior”, NXB McGraw Hill, New York, 1991, trang 193. 5 Varian, “Intermadiate Microeconomics: A Modern Approach”, XuÊt b¶n lÇn 2, NXB. W W Norton and Co., New York, 1990, trang 589.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
33
- Rñi ro ®¹o ®øc ph¸t sinh khi nh÷ng ngêi së h÷u th«ng tin riªng thùc
hiÖn nh÷ng hµnh ®éng cã ¶nh hëng ®èi lËp ®Õn x¸c suÊt ®a ®Õn nh÷ng hËu
qu¶ xÊu (McTaggart, Findlay & Parkin (1992) trang 440).
Qua c¸c kh¸i niÖm trªn cã thÓ thÊy kh¸i niÖm rñi ro ®¹o ®øc cã nh÷ng
®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y:
Thø nhÊt, cã sù xuÊt hiÖn cña hµnh ®éng Èn giÊu (hidden action). Mét
bªn tham gia giao dÞch (vÝ dô c«ng ty b¶o hiÓm) kh«ng thÓ gi¸m s¸t hµnh ®éng
cña phÝa bªn kia (ngêi ®îc b¶o hiÓm).
Thø hai, bªn cã hµnh ®éng Èn giÊu, dï v« t×nh hay cè ý, sÏ lµm t¨ng x¸c
suÊt x¶y ra hËu qu¶ xÊu.
Trong thùc tÕ, vÊn ®Ò rñi ro ®¹o ®øc xuÊt hiÖn trong rÊt nhiÒu hiÖn tîng
kinh tÕ ch¼ng h¹n:
- Ngêi ®îc b¶o hiÓm gi¶m bít ®éng lùc trong viÖc b¶o vÖ ®èi tîng
b¶o hiÓm khiÕn x¸c suÊt x¶y ra rñi ro t¨ng lªn.
- Ngêi vay vèn thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu t cã ®é rñi ro cao
dÉn ®Õn nguy c¬ kh«ng hoµn tr¶ ®îc vèn cho ngêi cho vay…
MÆc dï xuÊt hiÖn trong nhiÒu hiÖn tîng kinh tÕ nhng vÒ b¶n chÊt, rñi
ro ®¹o ®øc tån t¹i trªn c¬ së th«ng tin kh«ng c©n xøng. §Ó kh¶o s¸t chi tiÕt h¬n,
ta nghiªn cøu nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc.
4.2. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc
Rñi ro ®¹o ®øc cã nguyªn nh©n s©u xa lµ th«ng tin kh«ng c©n xøng. §Ó
ph©n tÝch mét c¸ch cô thÓ vµ chi tiÕt sù xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc vµ c¸c chi phÝ
liªn quan, ta nghiªn cøu mét thÞ trêng b¶o hiÓm víi c¸c gi¶ ®Þnh nh ®· tr×nh
bµy trong phÇn 2.
Gi¶ sö thªm r»ng, c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ®îc cung cÊp bëi c¸c c«ng ty
b¶o hiÓm ho¹t ®éng trªn mét thÞ trêng c¹nh tranh vµ kh«ng cã chi phÝ qu¶n lý.
6 Katz vµ Rosen, Microeconomics, XuÊt b¶n lÇn 2, NXB Irwin, Illinios, 1994 trang 593.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
34
X¸c suÊt x¶y ra rñi ro (p) cña tæn thÊt (d) lµ c¸c biÕn ngo¹i sinh (trªn hÖ trôc
m1Om2) vµ phô thuéc vµo møc chi phÝ (a) bá ra nh»m b¶o vÖ ®èi tîng b¶o
hiÓm cña ngêi tham gia b¶o hiÓm (X). Gäi møc chi phÝ nµy lµ a1 vµ a0 (a1>a0).
§Æt a0 = 0, khi ®ã, x¸c suÊt x¶y ra rñi ro khi a = 0 lµ p0, vµ khi a = a1 lµ
p1. §Ó ®¶m b¶o r»ng khi bá ra chi phÝ a1 X sÏ h¹n chÕ rñi ro tèt h¬n khi bá ra a0
th×:
(p0 – p1)d > a1 hay p1d + a1 < p0d
Víi nh÷ng gi¶ thiÕt trªn ta cã ®å thÞ sau:
B 1
M 1
m 1
m 2
m - d
m – d – a 1
U 0
U 1
A 0
A 1
A ’ 1
B ’
B 0
(1 – p 1 )d M 0
O
T
m m – a 1
p 1 d
H × nh 1.5: Rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng b¶o hiÓm
Khi X chän a0 = 0, ®êng hoµ vèn cña c«ng ty b¶o hiÓm lµ B0M0.
§êng ng©n s¸ch cña X khi a0 = 0 lµ B’M0 vµ khi a = a1 lµ B1M1.
Khi thÞ trêng cã th«ng tin hoµn h¶o vµ c«ng ty b¶o hiÓm cã kh¶ n¨ng
gi¸m s¸t ®îc viÖc X ®ang thùc hiÖn møc chi phÝ a1 cho viÖc ch¨m sãc, b¶o
qu¶n ®èi tîng b¶o hiÓm th× c«ng ty b¶o hiÓm sÏ chµo b¸n hîp ®ång b¶o hiÓm
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
35
toµn phÇn t¹i bÊt kú ®iÓm nµo trªn ®êng hoµ vèn (®êng cung b¶o hiÓm) míi
B1M1.
§èi víi X, hiÓn nhiªn møc thu nhËp sÏ tèt h¬n khi thùc hiÖn møc chi phÝ
a1 cho viÖc b¶o qu¶n, ch¨m sãc ®èi tîng b¶o hiÓm v× khi ®ã ®êng thu nhËp
cña X ë vÞ trÝ U1 cao h¬n so víi khi chän a0 (cã ®êng thu nhËp U0 thÊp h¬n).
Tuy nhiªn ®©y lµ t×nh huèng x¶y ra trong ®iÒu kiÖn th«ng tin hoµn h¶o.
Nh ®· ®Ò cËp trªn ®©y, rñi ro ®¹o ®øc sÏ diÔn ra khi xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng
c©n xøng. Gi¶ sö, c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ gi¸m s¸t hµnh ®éng cña X vµ X
chän møc chi phÝ ch¨m sãc ®èi tîng b¶o hiÓm lµ a1. khi ®ã:
C«ng ty b¶o hiÓm chµo b¸n hîp ®ång theo ®êng hoµ vèn B1M1. PhÝ b¶o
hiÓm toµn bé rñi ro lµ p1d.
Tuy nhiªn X cã thÓ lùa chän møc chi phÝ ch¨m sãc, b¶o vÖ ®èi tîng b¶o
hiÓm mét c¸ch tuú ý v× c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng gi¸m s¸t ®îc ®iÒu ®ã. X sÏ
chän a0 v× ®iÓm nµy gióp X cã ®îc hîp ®ång A’1 n»m trªn ®êng thu nhËp cao
h¬n.
§iÒu nµy hiÓn nhiªn kh«ng tèt cho c«ng ty b¶o hiÓm v× hä ph¶i chÞu mét
kho¶n tæn thÊt ph¸t sinh trÞ gi¸ b»ng phÇn chªnh lÖch gi÷a møc båi thêng vµ
phÝ b¶o hiÓm dù kiÕn: p0d – p1d.
Kho¶n chi phÝ nµy chÝnh lµ phÇn lîng ho¸ rñi ro ®¹o ®øc. Nh vËy, rñi
ro ®¹o ®øc ph¸t sinh trªn c¬ së th«ng tin kh«ng c©n xøng. Sù kh«ng c©n xøng
vÒ th«ng tin khiÕn c«ng ty b¶o hiÓm kh«ng thÓ gi¸m s¸t ho¹t déng cña nh÷ng
ngêi tham gia b¶o hiÓm, dÉn ®Õn viÖc ngêi tham gia b¶o hiÓm cã thÓ thùc
hiÖn nh÷ng hµnh ®éng lµm t¨ng tham rñi ro cho c«ng ty b¶o hiÓm. Trªn thùc tÕ,
c¸c c«ng ty b¶o hiÓm thêng chµo b¸n c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm ë nhiÒu ph¹m vi
b¶o hiÓm kh¸c nhau vµ ®a ra c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cô thÓ, kÕt hîp víi c¸c
biªn ph¸p gi¸m s¸t phï hîp ®Ó h¹n chÕ vµ ng¨n chÆn rñi ro ®¹o ®øc. Phæ biÕn
nhÊt lµ viÖc ¸p dông ®iÒu kho¶n “khÊu trõ” (deductible)vµ “san sÎ tr¸ch nhiÖm”
(co-payment).
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
36
§iÒu kho¶n “khÊu trõ” lµ mét ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång b¶o hiÓm theo
®ã ngêi mua b¶o hiÓm ph¶i tr¶ mét kho¶n nhÊt ®Þnh cho thiÖt h¹i ®Çu tiªn (v×
vËy ®iÒu kho¶n nµy cßn ®îc gäi lµ “rñi ro ®Çu tiªn”).
San sÎ tr¸ch nhiÖm lµ mét ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång b¶o hiÓm theo®ã
ngêi mua b¶o hiÓm ph¶i tù g¸nh chÞu mét tû lÖ phÇn tr¨m tæn thÊt nhÊt ®Þnh
nÕu yªu cÇu c«ng ty b¶o hiÓm båi thêng.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p trªn trong trêng hîp nµo? §iÒu
nµy phô thuéc vµo t×nh t×nh thùc tÕ cña tõng kh¸ch hµng.
NÕu rñi ro ®¹o ®øc thuéc lo¹i dÔ g©y ra thiÖt h¹i (cã x¸c suÊt x¶y ra rñi ro
cao) th× c«ng ty b¶o hiÓm nªn ¸p dông ®iÒu kho¶n “khÊu trõ”. Nh vËy sÏ gióp
c«ng ty b¶o hiÓm tiÕt kiÖm chi phÝ kh«ng chØ b»ng c¸ch khuyÕn khÝch ngêi
tham gia b¶o hiÓm quan t©m nhiÒu h¬n tíi ®èi tîng b¶o hiÓm mµ cßn b»ng
c¸ch gi¶m c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c¸c yªu cÇu båi thêng cho
nh÷ng tæn thÊt nhá.
NÕu rñi ro ®¹o ®øc thuéc lo¹i lµm t¨ng quy m« tæn thÊt th× c«ng ty b¶o
hiÓm nªn ¸p dông ®iÒu kho¶n “san sÎ tr¸ch nhiÖm” v× khi ®ã nÕu tæn thÊt cµng
lín th× ngêi ®îc b¶o hiÓm còng chÞu phÇn san sÎ lín h¬n. §iÒu ®ã khiÕn
ngêi ®îc b¶o hiÓm cã ®éng lùc ®Ó h¹n chÕ quy m« rñi ro.
5. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ
rñi ro ®¹o ®øc ®èi víi nÒn kinh tÕ.
5.1. T¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng vµ lùa chän ®èi nghÞch.
Trªn thÞ trêng c¸c hµng hãa h÷u h×nh, ®Æc biÖt c¸c thÞ trêng cña lo¹i
s¶n phÈm cã møc chÊt lîng biÕn thiªn réng, sù xuÊt hiÖn cña th«ng tin kh«ng
c©n xøng lµ mét yÕu tè quan träng k×m h·m giao dÞch. Ngêi b¸n lu«n cã thong
tin tèt h¬n ngêi mua nªn sù nghi ngê vÒ chÊt lîng s¶n phÈm cña ngêi mua
lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái. §iÒu ®ã ®Èy ngêi mua ®Õn hai con ®êng: hoÆc lµ
chän mét mÆt hµng thay thÕ; hoÆc lµ t×m c¸ch cã thªm th«ng tin vÒ hµng ho¸
(mua th«ng tin, thuª chuyªn gia thÈm ®Þnh…). Tuy nhiªn viÖc lµm nµy lµm
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
37
t¨ng chi phÝ giao dÞch mµ ngêi mua ph¶i tr¶ thªm. Nh÷ng yÕu tè nµy lµm gi¶m
nhu cÇu cña ngêi mua vµ kÕt qu¶ lµ trªn nh÷ng thÞ trêng nh thÕ, doanh sè
giao dÞch sÏ kh«ng cao. §Ó thÞ trêng ho¹t ®éng tèt h¬n, cÇn cã biÖn ph¸p xo¸
®i sÑ mÊt c©n xøng vÒ th«ng tin. VÊn ®Ò nµy sÏ ®îc th¶o luËn nhiÒu h¬n trong
ch¬ng III cña luËn v¨n.
Mét hiÖn tîng t¬ng tù diÔn ra trªn c¸c thÞ trêng tµi chÝnh. Sù xuÊt
hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng lµm nhµ ®Çu t do dù tríc viÖc lùa chän chøng
kho¸n cña c«ng ty A hay cña c«ng ty B. nhµ ®Çu t kh«ng biÕt ®îc ®©u lµ
c«ng ty tèt, cã lîi tøc dù tÝnh cao, rñi ro thÊp vµ ®©u lµ c«ng ty tåi, cã lîi tøc dù
tÝnh thÊp vµ rñi ro cao. Trong t×nh tr¹ng nµy, c¸c nhµ ®Çu t sÏ chÊp nhËn mét
møc gi¸ trung b×nh cña nh÷ng chøng kho¸n ph¸t hµnh n»m gi÷a gi¸ trÞ chøng
kho¸n cña nh÷ng c«ng ty tè vµ gi¸ trÞ chøng kho¸n cña nh÷ng c«ng ty tåi. C¸c
c«ng ty tèt sÏ kh«ng chÊp nhËn møc gi¸ ®ã vµ hä ®Þnh gi¸ chøng kho¸n cao
h¬n. Trong khi ®ã, c¸c c«ng ty kÐm l¹i s½n sµng chÊp nhËn gi¸. Tuy nhiªn, lý
thuyÕt vÒ nh÷ng dÊu hiÖu thÞ trêng ®· tr×nh bµy trªn ®©y gîi ý cho c¸c nhµ ®Çu
t r»ng nh÷ng c«ng ty chÊp nhËn gi¸ sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lµ mét c«ng ty tåi.
KÕt qu¶ lµ sÏ cã Ýt chøng kho¸n ®îc giao dÞch.
Nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y gi¶i thÝch mét thùc tÕ ®ang diÔn ra t¹i hÇu hÕt
c¸c thÞ trêng tµi chÝnh trªn thÕ giíi r»ng nh÷ng chøng kho¸n trao ®æi ®îc
kh«ng ph¶i lµ mét c«ng cô huy ®éng vèn hµng ®Çu cña c¸c c«ng ty. Trªn thùc
tÕ, chØ nh÷ng thÞ trêng chøng kho¸n rÊt m¹nh, cã hÖ thèng th«ng tin vµ gi¸m
s¸t th«ng tin tèt míi cã kh¶ n¨ng lµ kªnh dÉn vèn quan träng cho nÒn kinh tÕ.
5.2. T¸c ®éng cña rñi ro ®¹o ®øc.
Rñi ro ®¹o ®øc xuÊt hiÖn sau khi cuéc giao dÞch diÔn ra, khi mét bªn thùc
hiÖn nh÷ng hµnh ®éng kh«ng thÓ gi¸m s¸t ®îc nhng cã ¶nh hëng ®Õn lîi Ých
cña bªn kia. Rñi ro ®¹o ®øc xuÊt hiÖn trong rÊt nhiÒu thÞ trêng nh: thÞ trêng
b¶o hiÓm, thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng tÝn dông, thÞ trêng cho thuª tµi
s¶n,… Trong khu«n khæ luËn v¨n nµy, t«i tËp trung vµo t¸c ®éng cña rñi ro ®¹o
®øc ®Õn thÞ trêng tµi chÝnh.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
38
Rñi ro ®¹o ®øc lµ mét nguyªn nh©n trùc tiÕp vµ quan träng ¶nh hëng
®Õn quyÕt ®Þnh ph¸t hµnh c«ng cô vèn (cæ phiÕu) hay c«ng cô nî (tr¸i phiÕu
c«ng ty, hîp ®ång nî) cña c¸c c«ng ty trong viÖc huy ®éng vèn. Thùc tÕ, phÇn
gãp vèn cña nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c«ng ty chØ chiÕm mét phÇn nhá so víi tæng
vèn cña c«ng ty. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc hä ®ang qu¶n lý mét phÇn lín
vèn cña nh÷ng cæ ®«ng. Sù t¸ch biÖt gi÷a quyÒn qu¶n lý vµ quyÒn së h÷u vèn
chÝnh lµ nguyªn nh©n x¶y ra rñi ro ®¹o ®øc trong c¸c c«ng ty cæ phÇn. Nh÷ng
ngêi l·nh ®¹o c«ng ty cã thÓ hµnh ®éng v× lîi Ých c¸ nh©n mµ ®i ngîc l¹i lîi
Ých cña c¸c cæ ®«ng. Nh÷ng hµnh ®éng nh vËy bao gåm viÖc t¨ng c¸c chi phÝ
phôc vô cho lîi Ých cña ngêi qu¶n lý c«ng ty nh trang bÞ ®å dïng v¨n phßng
tèt, xe h¬i ®¾t tiÒn, chi phÝ phóc lîi cho nh©n viªn cao… Ngoµi viÖc theo ®uæi
nh÷ng lîi Ých c¸ nh©n, ngêi qu¶n lý c«ng ty cã thÓ theo ®uæi nh÷ng chiÕn lîc
cña c«ng ty nh»m ®Ò cao quyÒn lùc c¸ nh©n mµ kh«ng lµm t¨ng lîi Ých cña
c«ng ty.
§Ó h¹n chÕ rñi ro ®¹o ®øc, c¸c c«ng ty cæ phÇn cã thÓ hµnh ®éng theo hai
c¸ch sau:
Thø nhÊt, t¨ng cêng gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña nh÷ng ngêi qu¶n lý. Tuy
nhiªn viÖc lµm nµy sÏ g©y tèn kÐm cho c¸c cæ ®«ng.
Thø hai, t¨ng tû lÖ D/E (tæng nî/tæng vèn cæ phÇn) b¨ng c¸ch ph¸t hµnh
tr¸i phiÕu hoÆc vay vèn ng©n hµng, ®ång thêi gi¶m ph¸t hµnh cæ phiÕu. V× c¸c
c«ng cô nî lµ mét tho¶ thuËn cña ngêi cho vay thanh to¸n cho ngêi cho vay
nh÷ng kho¶n tiÓn cè ®Þnh sau nh÷ng kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh nªn dï c«ng ty
ho¹t ®éng tèt hay kh«ng tèt vÉn ph¶i chi tr¶ mét kho¶n kh«ng ®æi. ChÝnh v× vËy
nÕu c«ng ty cßn tr¶ ®îc nh÷ng kho¶n nî ®Þnh kú trªn th× c¸c chñ nî vÉn yªn
t©m vÒ ho¹t ®éng cña c«ng ty. NÕu trêng hîp ngîc l¹i x¶y ra, hä sÏ lµ ngêi
trùc tiÕp gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña c«ng ty vµ nh÷ng ngêi qu¶n lý c«ng ty. Nãi
c¸ch kh¸c, tû lÖ D/E cµng cao th× c«ng ty cµng bÞ gi¸m s¸t chÆt chÏ bëi nh÷ng
ngêi cho vay, c¸c cæ ®«ng cña c«ng ty kh«ng cÇn ph¶i bá thªm chi phÝ cho
viÖc gi¸m s¸t nµy.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
39
Lîi Ých cña viÖc kh«ng cÇn thêng xuyªn kiÓm tra gi¸m s¸t c«ng ty (vµ
do ®ã gi¶m chi phÝ gi¸m s¸t) gi¶i thÝch v× sao c¸c c«ng ty cæ phÇn thêng muèn
ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî h¬n. §iÒu nµy ¶nh hëng ®Õn cÊu tróc vèn cña c¸c
c«ng ty cæ phÇn.
Tuy nhiªn c¸c c«ng cô nî vÉn chÞu rñi ro ®¹o ®øc. Do mét hîp ®ång nî
chØ yªu cÇu ngêi vay thanh to¸n mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh nhng l¹i cho phÐp hä
hëng toµn bé phÇn lîi nhuËn cßn l¹i nªn nh÷ng ngêi vay vèn cã thªm ®éng
c¬ ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t cã møc rñi ro cao. V× vËy ngêi ®Çu t sÏ do
dù khi quyÕt ®Þnh cho vay. HËu qu¶ cña ®iÒu nµy lµ trong ®iÒu kiÖn th«ng tin
kh«ng c©n xøng (vµ do ®ã xuÊt hiÖn rñi ro ®¹o ®øc), thÞ trêng tµi chÝnh sÏ
kh«ng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng chuyÓn vèn nhµn rçi ®Õn n¬i cÇn vèn. Nh vËy,
rñi ro ®¹o ®øc ®· tham gia vµo viÖc ®Þnh h×nh cÊu tróc cña c¸c thÞ trêng tµi
chÝnh.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
40
Ch¬ng II
VÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam
1. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam tõ
khi thµnh lËp ®Õn nay
1.1. Tæng quan t×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n
ViÖt Nam.
Hai giê chiÒu ngµy 28/7 n¨m 2000 TTCK ViÖt Nam chÝnh thøc ®i vµo
ho¹t ®éng víi phiªn giao dÞch ®Çu tiªn t¹i Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n
(TTGDCK) Thµnh phè Hå ChÝ Minh chØ víi 2 lo¹i cæ phiÕu ®îc giao dÞch ban
®Çu. KÓ tõ ®ã ®Õn nay ®· h¬n 3 n¨m ®i ho¹t ®éng TTCK ViÖt Nam cã nhiÒu
biÕn ®æi th¨ng trÇm
VÒ mÆt c¬ cÊu c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ c¸c bé phËn thµnh viªn trong
TTCK ViÖt Nam cã thÓ kÓ ®Õn Uû ban chøng kho¸n nhµ níc, TTGDCK Tp
HCM, 11 c«ng ty chøng kho¸n ra ®êi, 6 c«ng ty kiÓm to¸n vµ 3 ng©n hµng lu
ký níc ngoµi ®îc thõa nhËn vÒ t c¸ch ph¸p lý phôc vô cho c¸c c«ng ty niªm
yÕt vµ nhµ ®Çu t, ®· cã kho¶ng 15.000 tµi kho¶n ®îc thèng kª t¹i c¸c c«ng ty
chøng kho¸n (nhng thùc tÕ chØ cã kho¶ng 2000 nhµ ®Çu t thùc sù cã mua b¸n
chøng kho¸n).
TTCK ViÖt Nam ®i vµo ho¹t ®éng víi sù chµo ®ãn nhiÖt t×nh tõ c¸c nhµ
®Çu t vµ ngay lËp tøc ®· cã ®îc nh÷ng thµnh c«ng ngoµi mong ®îi. ChØ sè
VN-index vµ tÊt c¶ c¸c lo¹i cæ phiÕu ®Òu t¨ng m¹nh vµ chØ ®Õn phiªn giao dÞch
ngµy 25/6/2001 ®· ghi nhËn con sè kû lôc: chØ sè VN-index ®¹t 571,04 ®iÓm
víi gi¸ trÞ giao dÞch phiªn ®¹t 23.570.700.000 VN§, mét con sè ®¸ng kÓ so víi
mét thÞ trêng míi vµ vÉn cßn rÊt khan hiÕm “hµng ho¸”. Tríc thêi ®iÓm ngµy
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
41
25/6/2001 gi¸ cæ phiÕu t¨ng theo tõng ngµy vµ dêng nh cø mua cæ phiÕu vµo
ngµy h«m tríc lµ cã 2% l·i vµo ngµy h«m sau v× thÕ ®· t¹o nªn c¬n sèt cæ
phiÕu, mäi nhµ ®Çu t ®Òu cè g¾ng mua b»ng ®îc cæ phiÕu vµ cø vËy ®Èy gi¸
cña cæ phiÕu lªn cao. Tríc t×nh h×nh ®ã, c¸c C¬ quan qu¶n lý vµ Uû ban chøng
kho¸n nhµ níc ®· chñ ®éng h¹ sèt b»ng c¸ch t¨ng biªn ®é giao dÞch. Víi sù
thay ®æi ®ã ®· lµm cho c¸c nhµ ®Çu t dÌ dÆt h¬n khi ®Æt mua cæ phiÕu vµ cø
thÕ thÞ trêng cæ phiÕu suy gi¶m dÇn. Nhng ngoµi sù suy tÝnh cña c¸c nhµ
qu¶n lý, chØ sè VN-index vµ gi¸ cæ phiÕu gi¶m liªn tôc kÐo dµi tõ gi÷a n¨m
2001 kh«ng cã dÊu hiÖu phôc håi. §Õn th¸ng 3 n¨m 2002 chØ sè VN-index chØ
cßn ≈ 180 ®iÓm råi æn ®Þnh ë møc ®ã ®Õn 7/11/02 lµ 174,62 ®iÓm ®¹t ®Õn ®iÓm
®¸y 130,90 ®iÓm vµo ngµy 24/10/03, trung b×nh gi¶m 15,71% mçi th¸ng trong
suèt 28 th¸ng kÓ tõ ngµy thÞ trêng suy gi¶m. Mét ®iÒu ®¸ng lu ý lµ trong khi
gi¸ cæ phiÕu gi¶m, TTCK ¶m ®¹m, th× t×nh h×nh lµm ¨n cña c¸c c«ng ty niªm
yÕt vÉn æn ®Þnh nÕu kh«ng muèn nãi lµ tèt ®Ñp ®èi víi mét sè c«ng ty, ®iÒu nµy
®· lµm ®au ®Çu c¸c nhµ qu¶n lý ®Æc biÖt lµ Uû ban chøng kho¸n nhµ níc - c¬
quan qu¶n lý hÖ thèng chøng kho¸n vµ kinh doanh chøng kho¸n.
BiÓu ®å chØ sè VN-index trªn TTCK ViÖt Nam tõ khi thµnh lËp
(Nguån: www.vietstock.com.vn)
1.2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n trong hai
n¨m gÇn ®©y.
1.2.1. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam trong n¨m 2002
ChØ sè VN-Index vµ gi¸ c¸c cæ phiÕu
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
42
Trªn ®µ gi¶m m¹nh cña TTCK n¨m 2001, TTCK n¨m 2002 vÉn tiÕp tôc
suy gi¶m. ChØ sè VN-index gi¶m tõ møc ≈ 232 ®iÓm håi th¸ng 1 xuèng chØ cßn
≈ 182 ®iÓm trong th¸ng 12, vµ ®· cã nh÷ng phiªn gi¶m xuèng duíi 180 ®iÓm
nh c¸c phiªn tõ 408 ®Õn 438 . Sù gi¶m sót nµy tuy chËm h¬n n¨m 2001 nhng
c¸c con sè ®· xuèng ®Õn møc kû lôc 174,62 ®iÓm (phiªn 7/01/02) tÝnh ®Õn hÕt
n¨m 2002.
Mét sè cæ phiÕu ®îc cho lµ m¹nh vµ æn ®Þnh nh SAM, REE, BBC,
DPC còng gi¶m kh«ng ngõng. Cæ phiÕu REE trong c¸c phiªn 335 – 338 ®·
gi¶m m¹nh, chØ cßn 2/3 gi¸ tríc ®ã tøc lµ tõ ≈34000VN§/1cæ phiÕu xuèng
cßn ≈ 23.500VN§/1cæ phiÕu.
Gi¸ trÞ giao dÞch
Tæng gi¸ trÞ giao dÞch cæ phiÕu trªn TTCK n¨m 2002 ®¹t
960.120.953.000VN§ (chiÕm 89,6% tæng gi¸ trÞ giao dÞch n¨m cña TTCK,
tæng giao dÞch tr¸i phiÕu chØ ®¹t ®îc 111.402.541.000 VN§ chiÕm 11,4%).
H×nh thøc giao dÞch chñ yÕu lµ khíp lÖnh víi 73,53%, h×nh thøc tho¶ thuËn chØ
chiÕm 26,47%, trong khi ®ã ®èi tîng mua b¸n cæ phiÕu trªn thÞ trêng chñ
yÕu vÉn lµ c¸c nhµ ®Çu t trong níc, chiÕm tíi 86,65%.
BiÓu ®å chØ sè VN-index cæ phiÕu n¨m 2002
(Nguån: www.vietstock.com.vn )
Lîng cung cÇu chøng kho¸n
N¨m 2002, lîng cung cÇu chªnh lÖch nhau kh«ng nhiÒu víi 57.710.770
cæ phiÕu tæng cung vµ 56.166.390 cæ phiÕu tæng cÇu trong ®ã tæng gi¸ trÞ thùc
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
43
hiÖn lµ 29.678.890 cæ phiÕu. KÕt qu¶ ®ã cho thÊy phÇn nµo sù c©n b»ng trong
cung vµ cÇu c¶ n¨m, ®Æc biÖt 6 th¸ng cuèi n¨m sù chªnh lÖch gi÷a cung vµ cÇu
trong mçi tuÇn lµ rÊt Ýt.
Khèi lîng giao dÞch vµ gi¸ trÞ giao dÞch cña mét sè cæ phiÕu n¨m
2002:
• Cæ phiÕu REE (C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh) vÉn ®øng ®Çu víi gi¸
trÞ giao dÞch lµ 221.852.123.000 VN§ , chiÕm tíi 23,12% tæng gi¸ trÞ giao dÞch
trªn thÞ trêng, xÕp sau lµ SAM (C«ng ty cæ phÇn C¸p vµ VËt liÖu viÔn th«ng)
13,53%, BBC (C«ng ty cæ phÇn b¸nh kÑo Biªn Hoµ) 11,48%, GMD (C«ng ty cæ
phÇn §¹i lý liªn hiÖp vËn chuyÓn) 7,85%, AGF (C«ng ty cæ phÇn thuû s¶n An
Giang) 7,39%,…
• Trong n¨m 2002 chØ cã duy nhÊt mét cæ phiÕu GIL lµ cã t¨ng lªn
chót Ýt vÒ gi¸, tõ kho¶ng 38.500 VN§ (®Çu n¨m) lªn kho¶ng 42.000 VN§ (cuèi
n¨m) vµ ®· cã lóc ®¹t tíi ≈ 50.000 VN§/1cæ phiÕu , gi¸ trÞ giao dÞch toµn n¨m
®¹t tãi 49.283.160.000 chiÕm 5,14%.
Gi¶i thÝch cho sù sôt gi¶m gi¸ chøng kho¸n cã thÓ xÐt tíi lý do c¬ b¶n
sau:
Thø nhÊt, trong n¨m qua trªn thÞ trêng, gi¸ vµng, bÊt ®éng s¶n vµ l·i
suÊt huy ®éng vèn VN§ t¨ng cao. V× vËy thay v× chän ®Çu t vµo TTCK, c¸c
nhµ ®Çu t ®Çu t vµo c¸c thÞ trêng nµy thËm chÝ lµ göi ng©n hµng võa cã l·i
suÊt cao l¹i an toµn h¬n. Cô thÓ, l·i suÊt göi tiÕt kiÖm VN§ lo¹i kú h¹n 12
th¸ng t¨ng tõ 0,55% lªn 0,67%/th¸ng; gi¸ vµng t¨ng 26,9% trong n¨m qua (tõ
516.000 ®Õn 655.000 VN§/1 chØ) cßn gi¸ bÊt ®éng s¶n ë thµnh phè cã lóc t¨ng
®Õn 50% -70% trong n¨m. ChÝnh xu thÕ ®ã khiÕn cho c¸c nhµ ®Çu t chuyÓn
vèn khái thÞ trêng chøng kho¸n.
Thø hai, sè c¸c nhµ ®Çu t chuyªn nghiÖp Ýt, ngêi ®Çu t chñ yÕu lµ c¸n
bé hu trÝ, mét vµi nhµ ®Çu t nhá, mét sè ngêi cã vèn kh«ng nhiÒu quan t©m
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
44
®Õn TTCK vµ nh×n chung cßn cha cã kinh nghiÖm, tham gia TTCK mét c¸ch
bÞ ®éng mang tÝnh thö nghiÖm, th¨m dß, ®Çu t ng¾n, mua nhanh, b¸n nhanh.
Thø ba, t©m lý lo l¾ng vÒ sù xuèng dèc cña cæ phiÕu do th«ng tin chËm
trÔ, kh«ng ®Çy ®ñ, thiÕu chÝnh x¸c cña c¸c c«ng ty niªm yÕt.
Thø t, sè lîng chøng kho¸n tham gia giao dÞch cßn Ýt vµ nghÌo nµn,
cha phong phó vÒ chñng lo¹i, chØ cã mét sè nghµnh s¶n xuÊt cã c«ng ty niªm
yÕt mµ mçi nghµnh còng chØ cã 1, 2 c«ng ty niªm yÕt do vËy tÝnh c¹nh tranh
còng kh«ng cao.
Thø n¨m, c¸c c«ng ty chøng kho¸n ho¹t ®éng yÕu kÐm, kh«ng c¶i tiÕn
ph¬ng ph¸p phôc vô, phÝ giao dÞch cao (2 triÖu ®ång ®èi víi c¸c c«ng ty giao
dÞch ë miÒn B¾c vµ 5 triÖu ë miÒn Nam), thñ tôc giao dÞch rêm rµ, th«ng tin
kh«ng minh b¹ch, vÉn cßn ®Ó cã nhiÒu tin ®ån lµm ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng
mua b¸n chøng kho¸n.
1.2.2. ThÞ trêng TTCK ViÖt Nam 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003.
1.2.2.1. Bèi c¶nh TTCK ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003.
TTCK ViÖt Nam ®Çu n¨m 2003 ë vµo bèi c¶nh vÉn lµ mét thÞ trêng
non yÕu, quy m« nhá, dêng nh cha lµ s©n ch¬i chÝnh thøc cho c¸c nhµ ®Çu
t.
VÉn ®ang ®µ xuèng dèc cña h¬n mét n¨m tríc, b¾t ®Çu tõ cuèi th¸ng 6
®Çu th¸ng 7 n¨m 2001, chØ sè VN-Index cha cã dÊu hiÖu cho thÊy sÏ dõng l¹i
ë nh÷ng con sè håi cuèi n¨m 2002: gi¸ cña c¸c c«ng ty niªm yÕt hÇu hÕt gi¶m
sót mét c¸ch ®Òu ®Æn, c¸c nhµ ®Çu t vÉn t©m lý do dù, ngêi cã cæ phiÕu
kh«ng d¸m b¸n v× sî lç, ngêi mua kh«ng d¸m mua v× sî cæ phiÕu sÏ l¹i gi¶m
trong nh÷ng phiªn sau n÷a.
1.2.2.2. T×nh h×nh TTCK 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003
Trong 10 th¸ng ®Çu n¨m, t×nh h×nh TTCk vÉn kh«ng cã dÊu hiÖu tiÕn
triÓn tèt ®Ñp, TTCK Õ Èm, tôt gi¶m liªn tôc, nh÷ng con sè thÊp cña VN-index
còng nh giÊ cña c¸c cæ phiÕu lu«n lËp nh÷ng kû lôc míi:
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
45
T¹i phiªn 24/10 chØ sè VN-index chØ ®¹t 130,90 ®iÓm, møc thÊp kû lôc
nhÊt trong h¬n 3 n¨m qua.
BiÓu ®å chØ sè VN-index 10 th¸ng ®Çu n¨m 2003:
(Nguån: www.vietstock.com.vn )
Tæng khèi lîng giao dÞch 10 th¸ng chØ ®¹t 31.006.089 cæ phiÕu. Cô thÓ
tæng kÕt khèi lîng giao dÞch 10 th¸ng:
Thống kª khối lượng giao dịch chứng kho¸n toàn thị trường 10 th¸ng
đầu năm 2003 (Nguån: www.vietstock.com.vn )
Tháng Toàn thị trường Giao dịch khớp lệnh
Tỷ trọng Giao dịch thỏa thuận
Tỷ trọng
1 1.637.650 1.232.950 75,29% 404.700 24,71%
2 1.450.470 1.310.470 90,35% 140.000 9,65%
3 2.506.800 1.813.900 72,36% 692.900 27,64%
4 3.474.250 2.627.600 75,63% 846.650 24,37%
5 3.081.150 2.377.100 77,15% 704.050 22,85%
6 2.972.370 1.559.120 52,45% 1.413.250 47,55%
7 2.606.100 1.020.370 39,15% 1.585.730 60,85%
8 3.286.190 1.304.620 39,70% 1.981.570 60,30%
9 2.804.800 1.030.870 36,75% 1.773.930 63,25%
10 7.186.309 1.513.240 21,06% 5.673.069 78,94%
Tổng 31.006.089 15.790.240 50,93% 15.215.849 49,07%
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
46
Nh×n tæng thÓ TTCk ViÖt Nam trong 10 th¸ng ®Çu n¨m ta thÊy gi¸ cæ
phiÕu vµ chØ sè VN-index gi¶m chñ yÕu vµo thêi gian ®Çu, gi÷a th¸ng 2 vµ cuèi
th¸ng 6, t¨ng mét chót®Çu vµ gi÷a th¸ng 5, cuèi th¸ng 10, ®Çu th¸ng 11. Tuy cã
sù t¨ng côc bé nhng nãi chung møc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ nªn kh«ng g©y ra
nhiÒu thay ®æi lín.
Gi¸ mét sè lo¹i cæ phiÕu tiªu biÓu
Chøng kho¸n SAM (C«ng ty cæ phÇn c¸p vµ vËt liÖu viÔn th«ng): §Çu
th¸ng 3 biÕn ®æi m¹nh nhÊt, chØ trong 2 phiªn liªn tiÕp ®· gi¶m tíi 1/3 gi¸ trÞ cæ
phiÕu, tõ ≈ 29.000 VN§/1cp xuèng cßn ≈ 19.000 VN§/1cp, tríc vµ sau thêi
gian ®ã SAM lµ mét trong nh÷ng chøng kho¸n kh¸ æn ®inh vµ cho ®Õn 29/10
gi¸ cßn l¹i lµ 16.900 VN§/1cp .
VÒ gi¸ trÞ giao dÞch: SAM còng lµ cæ phiÕu cã gi¸ trÞ giao dÞch kh¸ æn
®Þnh vµ kh¸ cao so víi c¸c chøng kho¸n kh¸c.
Chøng kho¸n REE (C«ng ty cæ phÇn c¬ ®iÖn l¹nh): Cæ phiÕu REE cña
c«ng ty c¬ ®iÖn l¹nh còng lµ cæ phiÕu biÕn ®éng m¹nh, ®Æc biÖt lµ trong quý I
cña n¨m, gi¸ ®· gi¶m tõ ≈ 20.000 VN§/1cp ®Çu quý xuèng chØ cßn 13.700
VN§/1cp cuèi quý, ®Õn ®Çu th¸ng 8 l¹i mét ®ît biÕn ®éng m¹nh h¹ gi¸ cæ
phiÕu xuèng chØ cßn kho¶ng 11.200 VN§/1cp vµ phiªn 29/10 gi¸ cña REE chØ
cßn ®îc 10.300 VN§/1cp (gi¸ mét sè phiªn cña cæ phiÕu REE ®îc cho trong
b¶ng trªn). VÒ gi¸ trÞ giao dÞch, REE lµ cæ phiÕu cã gi¸ trÞ giao dÞch cao,
thêng xuyªn ®¹t trªn 100 triÖu VN§/ phiªn.
Chøng kho¸n BBC (C«ng ty cæ phÇn b¸nh kÑo Biªn Hoµ): Cæ phiÕu
BBC cña c«ng ty Bibica còng kh«ng kh¸c nhiÒu so víi SAM, trong ®Çu th¸ng
2/2003, BBC ®· h¹ gi¸ bÊt ngê lµm mét sè nhµ ®Çu t thua lç nÆng nÒ. Còng chØ
trong 2,3 phiªn liªn tiÕp tõ møc ≈ 43.000 VN§/1cp ®· gi¶m chØ cßn 27.300
VN§/1cp (gi¶m >1/3 gi¸ trÞ), tríc vµ sau ®ã cæ phiÕu cã gi¶m nhng chËm,
chØ ®Õn cuèi th¸ng 8 vµ ®Çu th¸ng 9, BBC míi l¹i gi¶m lÇn n÷a, xuèng møc kû
lôc chØ cßn 8.800 VN§/1cp. Cho ®Õn ngµy 29/10 cæ phiÕu BBC chØ cßn 7.300
VN§/1cp, tríc ®ã h¹ xuèng tíi 7.100 VN§/1cp. Víi con sè ®ã BBC lµ cæ
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
47
phiÕu gi¶m m¹nh nhÊt. VÒ gi¸ trÞ giao dÞch, kh«ng b»ng REE nhng BBC vÉn
lµ cæ phiÕu cã giÊ trÞ giao dÞch lín. Sù gi¶m gi¸ cæ phiÕu cña BBC cã thÓ do c¸c
nhµ ®Çu t kh«ng tin tëng vµo c«ng ty Bibica v× ®· kh«ng cung cÊp nh÷ng
th«ng tin kÞp thêi vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh vµ kÕ ho¹ch, g©y ra t©m lý kh«ng an
t©m cña nhµ ®Çu t.
C¸c lo¹i cæ phiÕu kh¸c: cã nhiÒu cæ phiÕu còng biÕn ®éng rÊt m¹nh theo
chiÒu híng gi¶m gi¸ b¸n nh CAN, C«ng ty cæ phÇn ®å hép H¹ Long, (tõ
1800 VN§/1cp ®Çu n¨m gi¶m cßn ≈ 1.200 VN§/1cp cuèi n¨m), cæ phiÕu
TMS,…Mét sè cæ phiÕu kh¸ æn ®Þnh chØ gi¶m ®i chót Ýt nh TRI (cæ phiÕu TRI,
C«ng ty cæ phÇn níc gi¶i kh¸t Sµi Gßn, ®· cã nh÷ng phiªn t¨ng gi¸ víi gi¸ trÞ
giao dÞch vît c¶ REE v¬n lªn ®øng ®Çu), SGH (c«ng ty cæ phÇn Sµi Gßn
Hotel),…
Nh vËy, sau ba n¨m ho¹t ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· cã
21 cæ phiÕu vµ c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ tham gia niªm yÕt. ChØ sè VN-
Index ®¹t møc cao nhÊt 571,04 ®iÓm vµo ngµy 25/6/2001, gi¶m ®Õn møc kû lôc
130,90 ®iÓm ngµy 24/10/2002 vµ sau ®ã t¨ng dÇn råi æn ®Þnh quanh møc 150
®iÓm. Cã nhiÒu nguyªn nh©n gi¶i thÝch cho sù biÕn ®éng rÊt m¹nh cña VN-
Index trong ®ã cã nguyªn nh©n liªn quan ®Õn sù bÊt c©n xøng vÒ th«ng tin do
sù cha hoµn thiÖn cña ho¹t ®éng th«ng tin vµ c«ng bè th«ng tin cña thÞ trêng
g©y ra. PhÇn tiÕp theo cña luËn v¨n sÏ ®Ò cËp chi tiÕt h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy.
2. Nh÷ng dÊu hiÖu vÒ th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam.
2.1. Nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng
bè th«ng tin lµ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng.
Tõ khi ho¹t ®éng ®Õn nay, thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cßn rÊt
nhiÒu bÊt cËp trong viÖc c«ng bè th«ng tin vµ qu¶n lý c«ng bè th«ng tin. §©y lµ
mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng khiÕn nhiÒu nhµ ®Çu t c¶m thÊy
kh«ng b×nh ®¼ng trong giao dÞch vµ ®· quay lng l¹i víi thÞ trêng. ChÊt lîng
th«ng tin kÐm ®îc thÓ hiÖn qua c¸c biÓu hiÖn sau:
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
48
C«ng bè th«ng tin chËm.
ViÖc chËm c«ng bè th«ng tin thÓ hiÖn tríc tiªn trong c¸ch thøc c«ng bè.
Tê b¶n tin thÞ trêng do Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ
Minh cung cÊp ®îc truyÒn qua fax tíi c¸c c«ng ty chøng kho¸n råi tõ c¸c c«ng
ty nµy míi tíi tay nhµ ®Çu t. Mét sè c«ng ty chøng kho¸n ph« t« l¹i råi ph¸t
cho c¸c nhµ ®Çu t, mét sè kh¸c d¸n lªn b¶ng tin ®Ó c¸c nhµ ®Çu t ®äc. ViÖc
c«ng bè th«ng tin qua m¹ng Internet, trõ kÕt qu¶ giao dÞch ra, cßn rÊt chËm g©y
nªn sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c nhµ ®Çu t ë gÇn vµ xa trung t©m giao dÞch.
§èi víi nghÜa vô c«ng bè th«ng tin cña c¸c c«ng ty niªm yÕt, Uû ban
Chøng kho¸n Nhµ níc ®· cã quy ®Þnh kh¸ râ vÒ nghÜa vô c«ng bè th«ng tin
cña c¸c c«ng ty niªm yÕt, thÓ hiÖn ë c¸c ®iÒu 32, 33, 34 trong quy chÕ thµnh
viªn, niªm yÕt,c«ng bè th«ng tin vµ giao dÞch chøng kho¸n (ban hµnh kÌm theo
QuyÕt ®Þnh sè 79/2000/Q§-UBCK). Tuy nhiªn, t×nh h×nh c«ng bè th«ng tin cña
c¸c c«ng ty nµy cha hoµn toµn ®óng nh c¸c quy ®Þnh. Nh×n chung, tõ khi ho¹t
®éng ®Õn nay, c¸c c«ng ty ®Òu tu©n thñ nhng vÉn cã nhiÒu biÓu hiÖn nép b¸o
c¸o chËm víi nh÷ng lý do kh«ng mÊy thuyÕt phôc. §iÓn h×nh lµ viÖc c«ng bè
b¸o c¸c tµi chÝnh n¨m 2002 cña c¸c c«ng ty Bibica, Halong Canfoco vµ
Gemadept khi c¸c c«ng ty nµy viÖn dÉn ra nh÷ng lý do thiÕu thuyÕt phôc ®Ó
gi¶i thÝch cho viÖc chËm trÔ trªn nh: c«ng ty cã nhiÒu chi nh¸nh nªn kh«ng tËp
hîp b¸o c¸o kÞp, kÕ to¸n trëng ®i v¾ng, c«ng ty kiÓm to¸n chËm ra b¸o c¸o…
§èi víi c¸c th«ng tin vÒ nghÞ quyÕt ®¹i héi ®ång cæ ®«ng hay héi ®ång qu¶n trÞ,
c¸c kÕt ho¹ch, dù ¸n, hîp ®ång kinh doanh, hîp t¸c lµm ¨n, thay ®æi nh©n sù…
còng kh«ng ®îc c«ng bè kÞp thêi thËm chÝ quªn c«ng bè ra c«ng chóng.
Th«ng tin kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng râ rµng.
HiÖn tîng th«ng tin liªn quan ®Õn giao dÞch cßn thiÕu râ rµng lµ ®iÒu ®·
®îc nhiÒu nhµ ®Çu t vµ b¸o chÝ ®Ò cËp nhiÒu. Sù thiÕu minh b¹ch nµy chñ yÕu
diÔn ra ë c¸c giao dÞch ®Æc biÖt nh giao dÞch tho¶ thuËn, giao dÞch cæ phiÕu
quü, giao dÞch cña nhµ ®Çu t níc ngoµi.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
49
Giao dÞch mua b¸n cæ phiÕu quü cña chÝnh tæ chøc niªm yÕt lµ mét th«ng
tin quan träng bëi th«ng tin nµy liªn quan trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh
cña tæ chøc vµ ¶nh hëng ®Õn gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trêng. Tuy nhiªn, viÖc c«ng
bè nh÷ng th«ng tin nµy cña trung t©m giao dÞch chøng kho¸n cßn cha ®Çy ®ñ.
Ch¼ng h¹n, trong b¶n c¸o b¹ch niªm yÕt chøng kho¸n cña C«ng ty Cæ phÇn chÕ
biÕn hµng xuÊt khÈu Long An (LAFOOCO) ghi râ c¬ xÊu së h÷u cæ phÇn cña
c«ng ty nh sau:
Nhµ níc: 30%
C¸n bé c«ng nh©n viªn trong c«ng ty: 16.43%
Cæ ®«ng ngoµi c«ng ty: 23.57%
Cæ ®«ng níc ngoµi: 30%
Trong c¬ cÊu së h÷u nµy kh«ng cã c«ng ty cá phÇn ChÕ biÕn hµng XuÊt
khÈu Long An, nh vËy LAFOOCO kh«ng cã cæ phiÕu quü. Tuy vËy,
LAFOOCO l¹i ®¨ng ký vµ ®· thùc hiÖn b¸n l¹i 30470 cæ phiÕu quü vµ th«ng tin
nµy ®îc ®¨ng trªn tê b¶n tin thÞ trêng cña Trung t©m giao dÞch Chøng kho¸n
ngµy 12/12/2000.
Kh«ng chØ riªng LAFOOCO mµ t¹i nhiÒu c«ng ty, hiÖn tîng sè lîng
cæ phiÕu quü t¹i thêi ®iÓm niªm yÕt kh¸c xa víi th«ng tin c«ng bè trong b¶n
c¸o b¹ch còng ®· xuÊt hiÖn vµ ®îc giíi b¸o chÝ lªn tiÕng ph¶n ®èi. VËy nh÷ng
g× c«ng bè trªn b¶n c¸o b¹ch ®· thùc sù tin cËy? NÕu ®óng nh vËy th× c¸c c«ng
ty nµy ®· mua l¹i cæ phiÕu khi nµo vµ t¹i sao viÖc mua b¸n nµy l¹i kh«ng ®îc
c¸o b¹ch?
Bªn c¹nh ®ã, th«ng tin diÔn biÕn giao dÞch còng kh«ng ®îc cung cÊp
®ñ. Theo c¸ch c«ng bè th«ng tin hiÖn hµnh, nhµ ®Çu t chØ biÕt ®îc ba møc gi¸
giao dÞch tèt nhÊt, toµn bé c¸c møc gi¸ cßn l¹i kh«ng ®îc hiÓn thÞ vµ nhµ ®Çu
t chØ cã thÓ c¨n cø vµo møc gi¸ vµ khèi lîng khíp lÖnh dù kiÕn ®Ó ®¸nh gi¸
thÞ trêng. Ngoµi ra, trõ gi¸ dù kiÕn khíp lÖnh lµ chÝnh x¸c, khèi lîng khíp
lÖnh dù kiÕn l¹i lµ con sè cã thÓ kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng cËp
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
50
nhËt. Lý do lµ c«ng ty chøng kho¸n lÊy ®îc th«ng tin vÒ gi¸ dù kiÕn khíp
lÖnh, cßn l¹i c¸c th«ng tin vÒ kh«i lîng dù kiÕn khíp lÖnh, c¸c c«ng chøng
kho¸n ph¶i tù nhËp vµo theo th«ng tin cña ®¹i diÖn th«ng b¸o nªn nhiÒu khi
kh«ng ®îc cËp nhËt kÞp thêi. Sù kh«ng nhÊt qu¸n trong c¸ch s¾p xÕp th«ng tin
cña tê b¶n tin thÞ trêng mµ th«ng tin quan träng nhÊt thêng ®îc ®a ra
ngoµi môc còng lµ ®iÒu cÇn bµn tíi.
Qu¶n lý c«ng bè th«ng tin vµ gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt cßn yÕu.
ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· x¶y ra nhiÒu vô tai tiÕng, ®Æc biÖt
vµo kho¶ng cuèi quý I vµ ®Çu quý II n¨m 2003, cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng vµ
b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt. §iÓn h×nh lµ vô gian lËn thuÕ gi¸ trÞ
gia t¨ng cña C«ng ty Halong Canfoco, kho¶n lç bÊt ngê t¹i C«ng ty REE, khóc
m¾c vÒ tµi chÝnh cña C«ng ty Bibica, chia cæ tøc sai nguyªn t¾c cña C«ng ty c¬
khÝ B×nh TriÖu vµ sù gi¶m vèn cæ ®«ng mét c¸ch khã hiÓu t¹i C«ng ty Gilimex.
§iÒu nµy cho thÊy viÖc gi¸m s¸t c¸c c«ng ty niªm yÕt cßn nhiÒu yÕu kÐm.
Theo c¬ cÊu tæ chøc hiÖn nay, Phßng Qu¶n lý niªm yÕt trùc thuéc Trung
t©m Giao dÞch Chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ ®¬n vÞ ®îc ph©n c«ng
tr¸ch nhiÖm theo dâi t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt. Trªn c¬ së
®ã, kÕt hîp víi sù hç trî cña Phßng Gi¸m s¸t ThÞ trêng víi chøc n¨ng gi¸m s¸t
ho¹t ®éng diao dÞch vµ thu nhËp c¸c tin ®ån cã liªn quan ®Õn thÞ trêng hoÆc
c¸c tæ chøc niªm yÕt, Phßng Qu¶n lý niªm yÕt sÏ cã nh÷ng yªu cÇu cô thÓ víi
c¸c tæ chøc niªm yÕt vÒ c«ng bè th«ng tin ®Þnh kú, tøc thêi hoÆc theo yªu cÇu.
Khi ph¸t hiÖn trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt cã biÓu hiÖn kh«ng
lµnh m¹nh, Phßng Qu¶n lý niªm yÕt sÏ b¸o c¸o víi Trung t©m Giao dÞch Chøng
kho¸n hoÆc Thanh tra cña UBCKNN ®Ó cã híng gi¶i quyÕt.
Tuy nhiªn trong thêi gian qua, viÖc gi¸m s¸t vµ qu¶n lý ho¹t ®éng cña
c¸c tæ chøc niªm yÕt vÉn cßn phô thuéc nhiÒu vµo b¸o c¸o vµ th«ng tin mét
chiÒu tõ phÝa c¸c tæ chøc niªm yÕt mµ thiÕu ®i c¸c nghiÖp vô gi¸m s¸t, kiÓm tra
®Ó ®èi chiÕu, tõ ®ã thiÕu nh÷ng ph¸t hiÖn hoÆc c¶nh b¸o kÞp thêi cho nhµ ®Çu t
vÒ nh÷ng sai ph¹m hoÆc khóc m¾c trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
51
B»ng chøng lµ hÇu nh c¸c vô viÖc x¶y ra ë c¸c c«ng ty niªm yÕt nh ®· ®Ò cËp
trªn ®©y ®Òu do c¸c c«ng ty chøng kho¸n, c¸c nhµ ®Çu t hay b¸o chÝ ph¸t hiÖn
ra, sau ®ã c¬ quan qu¶n lý míi biÕt vµ cã ph¶n øng. §iÒu ®¸ng nãi lµ tríc khi
c¸c vô viÖc x¶y ra, UBCKNN còng ®· cã cö ®oµn thanh tra xuèng kiÓm tra t×nh
h×nh ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc niªm yÕt.
Nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y, mÆc dï cßn cha ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng, nhng ®·
cho thÊy thùc tr¹ng vÊn ®Ò th«ng tin vµ qu¶n lý th«ng tin trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ vµ láng lÎo. Theo t«i, thùc tr¹ng trªn xuÊt ph¸t
tõ nhiÒu nguyªn nh©n nh: c¸ch thøc tæ chøc vµ truyÒn t¶i th«ng tin cha gän
vµ cha ph©n ®Þnh râ chøc n¨ng, nhiÖm vô; ho¹t ®éng gi¸m s¸t c¸c c«ng ty
niªm yÕt cha chÆt chÏ vµ toµn diÖn; chÕ tµi xö ph¹t cßn cha nghiªm; vµ
nghiÖp vô chuyªn m«n cña c¸c nh©n viªn cha cao vµ thiÕu tÝnh chuyªn nghiÖp.
Thùc tr¹ng ®ã sÏ dÉn ®Õn nhiÒu biÓu hiÖn kh«ng b×nh ®¼ng trong viÖc tiÕp nhËn
vµ xö lý th«ng tin gi÷a c¸c nhµ ®Çu t dÉn ®Õn sù bÊt b×nh ®¼ng trong giao dÞch.
§iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn mét hËu qu¶ tÊt yÕu lµ lßng tin cña mét sè nhµ ®Çu t bÞ suy
gi¶m vµ chuyÓn vèn ®Çu t sang c¸c lÜnh vùc kh¸c.
2.2. Chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¸t hµnh lÇn ®Çu (hoÆc gi¸ khi ph¸t
hµnh thªm) víi gi¸ giao dÞch thÞ trêng cña chøng kho¸n.
Thùc tiÔn ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cho thÊy gi¸
cña c¸c chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm niªm yÕt thêng cao h¬n gi¸ giao dÞch cña
c¸c phiªn tiÕp theo. §iÒu nµy còng ®· x¶y ra ®èi víi chøng kho¸n REE vµo thêi
®iÓm cuèi n¨m 2002 khi c«ng ty nµy ph¸t hµnh thªm chøng kho¸n. VËy ®©u lµ
lêi gi¶i thÝch cho hiÖn tîng trªn?
Cã hai nguyªn nh©n chÝnh cã thÓ kÓ ®Õn ®ã lµ:
HiÖu øng lo·ng cæ phiÕu: nÕu cæ phiÕu ®îc ®Þnh gi¸ chÝnh x¸c th× viÖc
mua b¸n nã sÏ lµ nh÷ng giao dÞch phi lîi nhuËn rßng (zero-NPV transactions).
KÕt qu¶ lµ c¸c cæ ®«ng nhËn ®îc mét møc gi¸ “c«ng b»ng” cho nh÷ng cæ phÇn
nhá h¬n. Do vËy, gi¸ cæ phiÕu ph¸t hµnh thªm ph¶i thÊp h¬n ngay tõ khi ®Þnh
gi¸.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
52
T¸c ®éng cña th«ng tin néi bé: M« h×nh Myers-Majluf
Chóng ta ®· biÕt r»ng trÞ gi¸ cña mét doanh nghiÖp ®îc x¸c ®Þnh b»ng
gi¸ trÞ hiÖn thêi (A) vµ gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng cña c¸c c¬ héi ®Çu t (NPV):
V = A + NPV
Gi¶ sö c¸c nhµ ®Çu t kh«ng biÕt gi¸ trÞ A vµ hä íc ®o¸n gi¸ trÞ ®ã lµ AH
víi x¸c suÊt p vµ AL víi x¸c suÊt 1 – p. V× vËy gi¸ trÞ A theo kú väng cña c¸c
nhµ ®Çu t lµ:
E(A) = pAH + (1-p)AL
So víi giíi ®Çu t, nh÷ng ngêi qu¶n lý c«ng ty biÕt râ gi¸ trÞ thùc sù cña
doanh nghiÖp. C¸c c¬ héi ®Çu t cÇn mét sè vèn I0 vµ t¹o ra gi¸ trÞ R1,
NPV = R1 – I0.
Gi¶ sö NPV > 0, râ rµng ®©y lµ mét dù ¸n ®Çu t tèt. Gi¶ sö tiÕp r»ng
c«ng ty kh«ng cßn vèn tù cã ®Ó tµi trî cho dù ¸n vµ ph¶i ph¸t hµnh cæ phiÕu.
Trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng, doanh nghiÖp ph¶i ph¸t hµnh ®ñ sè
cæ phiÕu n sao cho:
01 I
Nn
RAn =
+
+
Trong ®ã N lµ sè cæ phiÕu hiÖn cã tríc khi ph¸t hµnh thªm.
V× c¸c nhµ ®Çu t kh«ng biÕt gi¸ trÞ tµi s¶n ®Ých thùc cña c«ng ty nªn hä
íc ®o¸n gi¸ trÞ ®ã ë møc E(A). Do ®ã c«ng ty ph¶i ph¸t hµnh mét lîng cæ
phiÕu n’ sao cho:
01
'
)(' I
Nn
RAEn =
+
+
NhËn xÐt: V× n’ phô thuéc vµo E(A) chø kh«ng ph¶i gi¸ trÞ thùc A nªn
b¸n cæ phiÕu ë mét møc gi¸ trung b×nh ®ång nghÜa víi viÖc c¸c doanh nghiÖp
cã tµi s¶n cao h¬n møc trung b×nh ph¶i b¸n ë møc gi¸ thÊp h¬n thùc tÕ trong
khi c¸c doanh nghiÖp cã tµi s¶n thÊp h¬n møc trung b×nh l¹i b¸n ë møc gi¸ cao
h¬n thùc tÕ. Do vËy, trong ®iÒu kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng sÏ x¶y ra hiÖn
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
53
tîng kh«ng c©n b»ng trong viÖc x¸c ®Þnh gi¸ cæ phiÕu. Nh ®· tr×nh bµy trong
ch¬ng I, sÏ cã hai kiÓu c©n b»ng: c©n b»ng chung vµ c©n b»ng riªng tuú theo
®iÒu kiÖn th«ng tin hiÖn cã trªn thÞ trêng. VËn dông lý thuyÕt dÊu hiÖu thÞ
trêng trong trêng hîp nµy ta sÏ rót ra kÕt luËn: khi mét c«ng ty ph¸t hµnh cæ
phiÕu, gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã cã thÓ gi¶m v× b¶n th©n chÝnh s¸ch ®Þnh gi¸
cña c«ng ty ®· béc lé r»ng cæ phiÕu ®ã ®îc ®Þnh gi¸ cao h¬n thùc tÕ.
Quan s¸t gi¸ c¸c cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam (xem
phô lôc 1) ta thÊy hÇu hÕt c¸c cæ phiÕu ®Òu gi¶m gi¸ sau thêi ®iÓm niªm yÕt,
®Æc biÖt c¸c cæ phiÕu REE, HAP, TMS cßn cã nh÷ng thêi ®iÓm sôt gi¸ m¹nh
ngay sau quyÕt ®Þnh huy ®éng thªm vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh cæ phiÕu. TÊt
nhiªn, viÖc diÔn biÕn gi¸ c¶ chøng kho¸n nµy (ë nh÷ng phiªn giao dÞch ®Çu tiªn
sau khi niªm yÕt hoÆc sau khi ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu) cßn phô thuéc vµo
nhiÒu yÕu tè nhng mét ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn ®îc, nh ®· tr×nh bµy trªn
®©y, lµ tham gia cña th«ng tin kh«ng c©n xøng g©y nªn sù bÊt b×nh ®¼ng vµ
kh«ng chÝnh x¸c trong viÖc x¸c ®Þnh gi¸ cæ phiÕu. Do h¹n chÕ vÒ nguån th«ng
tin nªn t«i ®· kh«ng t¸ch riªng ®îc t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng,
mµ cô thÓ lµ th«ng tin néi bé, ®Õn viÖc x¸c ®Þnh gi¸ c¶ trªn.
2.3. Gi¸ c¶ cæ phiÕu vµ chØ sè VN-Index kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh
h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt vµ thùc tÕ giao dÞch thÞ
trêng.
Mét thùc tÕ n÷a ®îc c¸c nhµ ®Çu t thùc sù quan t©m ®ã lµ hiÖn tîng
biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu kh«ng ph¶n ¸nh ®óng t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña
c¸c c«ng ty niªm yÕt. Theo quy luËt thÞ trêng, gi¸ c¶ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hµng
ho·, tuy cã dao ®éng nhng bao giê còng xoay quanh gi¸ trÞ. Tuy nhiªn, trªn
thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ nhiÒu khi kh«ng diÔn biÕn
theo quy luËt trªn. §¬ng nhiªn, gi¸ c¶ chøng kho¸n cßn phô thuéc vµo cung
cÇu thÞ trêng, vµ ®iÒu nµy ®· ®îc thÓ hiÖn trong thêi gian ®Çu cña thÞ trêng
khi gi¸ cæ phiÕu t¨ng liªn tôc do cÇu lín h¬n cung rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn, ®iÒu
®¸ng quan t©m lµ cã nh÷ng trêng hîp khi c«ng ty niªm yÕt c«ng bè nh÷ng
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
54
th«ng tin tèt vµ ®a ra kÕt ho¹ch ®Çu t kh¶ thi, ®¸ng lÏ gi¸ cæ phiÕu sÏ t¨ng th×
thùc tÕ l¹i gi¶m. Vµ ngîc l¹i, khi mét sè c«ng ty c«ng bè c¸c th«ng tin xÊu
(lîi nhuËn ®¹t qóa thÊp, ph¶i ®iÒu chØnh l¹i kÕ ho¹ch kinh doanh, ho·n c«ng bè
b¸o c¸o tµi chÝnh…) th× gi¸ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty nµy l¹i t¨ng lªn. Trêng
hîp cña C«ng ty C¬ khÝ B×nh TriÖu vµ C«ng ty B¸nh KÑo Biªn Hoµ, C«ng ty
Savimex lµ nh÷ng minh chøng cô thÓ. Sù phi lý nµy cña thÞ trêng cã thÓ ®îc
gi¶i thÝch bëi chÊt lîng vÒ th«ng tin kÐm dÉn ®Õn nh÷ng biÓu hiÖn kh«ng c«ng
b»ng trong giao dÞch chøng kho¸n.
§èi víi chØ sè VN-Index, do khèi lîng giao dÞch qu¸ thÊp nªn chØ cÇn
cã vµi l« cæ phiÕu víi trÞ gi¸ kho¶ng 10 triÖu VND lµ cã thÓ lµm thay ®æi chiÒu
híng cña c¶ thÞ trêng trÞ gi¸ mÊyngµn tû ®ång, biÓu hiÖn ngay qua viÖc VN-
Index thay ®æi mét vµi ®iÓm. Ch¼ng h¹n vµo phiªn giao dÞch ngµy 25/11/2002,
chØ víi 5 l« cæ phiÕu GMD khíp lÖnh t¹i gi¸ 35900 ®ång (gi¶m 1100 ®ång so
víi phiªn tríc) ®· kÐo chØ sè VN-Index xuèng cßn 175,24 ®iÓm, gi¶m 1,23
®iÓm so víi phiªn tríc ®ã. Ngay ngµy h«m sau, còng chØ cÇn hai l« GMD
khíp lÖnh t¹i gi¸ 36900 ®ång (t¨ng 1000 ®ång) ®· ®Èy chØ sè nµy lªn ®Õn
176,47 ®iÓm, t¨ng 1,23 ®iÓm so víi phiªn tríc ®ã.
Thùc tr¹ng quy m« thÞ trêng nhá cßn dÉn ®Õn hiÖn tîng lµm gi¸ trªn
thÞ trêng. Theo thèng kª cña b¸o “§Çu t chøng kho¸n” sè 177, ngµy
28/4/2003, kÓ tõ ®Çu n¨m 2003 tíi thêi ®iÓm ®ã ®· cã 74 phiªn giao dÞch víi
khèi lîng giao dÞch khíp lÖnh b×nh qu©n kho¶ng 91000 cæ phiÕu mçi phiªn,
gi¸ trÞ giao dÞch b×nh qu©n mçi phiªn cha ®Õn 2 tû ®ång. Trong khi ®ã, vµo
n¨m 2001, mÆc dï míi cã 10 cæ phiÕu niªm yÕt nhng khèi lîng giao dÞch
b×nh qu©n ®¹t gÇn 118000 cæ phiÕu mçi phiªn, gi¸ trÞ giao dÞch ®¹t b×nh qu©n
trªn 6 tû ®ång. N¨m 2002, c¸c con sè t¬ng øng lµ 20 lo¹i cæ phiÕu, 126000 cæ
phiÕu giao dÞch mçi phiªn vµ gi¸ trÞ giao dÞch mçi phiªn ®¹t 3 tû ®ång. Nh
vËy, so víi n¨m 2001 vµ 2002, n¨m 2003 cã quy m« giao dÞch gi¶m ®¸ng kÓ.
Vµo thêi ®iÓm ®ã, trong sè 21 cæ phiÕu niªm yÕt, chØ cã mét sè lo¹i cã khèi
lîng giao dÞch hµng ngµy ®îc coi lµ kh¸ nh REE, SAM, GMD hay BBC tuy
nhiªn møc ®é giao dÞch vÉn rÊt thÊp. NhiÒu cæ phiÕu kh¸c chØ giao dÞch víi
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
55
møc ®é cÇm chõng. Quy m« giao dÞch thÊp dÉn ®Õn nh÷ng biÓu hiÖn lµm gi¸,
mét biÓu hiÖn kh«ng lµnh m¹nh dÉn ®Õn kh«ng c©n b»ng trong th«ng tin vµ
giao dÞch.
Thùc tÕ, ho¹t ®éng lµm gi¸ ®· diÔn ra vµ ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch ®Æt
lÖnh mua b¸n liªn tôc mét vµi lo¹i cæ phiÕu hay ®Æt mua, b¸n víi sè lîng rÊt
nhá (1 ®Õn 2 l«) nhng víi møc gi¸ sµn hoÆc trÇn gÇn thêi ®iÓm khíp lÖnh… C¶
hai c¸ch trªn ®Òu nh»m t¸c ®éng ®Õn gi¸ ®ãng cöa cña cæ phiÕu khiÕn cho gi¸
cæ phiÕu t¨ng gi¶m rÊt m¹nh vµo phiªn cuèi, kÐo theo sù biÕn ®éng t¬ng tù
cña VN-Index. Quan s¸t biÓu ®å chØ sè VN-Index cã thÓ thÊy râ sù biÕn ®éng
bÊt thêng cña chØ sè nµy. Cô thÓ, trong 3 phiªn tõ ngµy 28/3/2003 ®Õn
1/4/2003, VN-Index gi¶m trªn 10 ®iÓm (tõ 150,53 xuèng cßn 139,64) nhng
ngay sau ®ã l¹i t¨ng l¹i víi møc ®é g»n b»ng lóc suy gi¶m (150,22 ®iÓm) vµo
ngµy 4/4/2003. HiÖn tîng mét sè lo¹i cæ phiÕu t¨ng ®Õn gi¸ trÇn hoÆc gi¶m
xuèng gi¸ sµn so víi gi¸ ®ãng cöa cña ngµy giao dÞch tríc ®ã mµ khèi lîng
giao dÞch chØ tö 1 ®Õn 2 l« còng kh«ng khã nhËn ra.
Nh÷ng biÓu hiÖn trªn ®©y cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam võa lµ
dÊu hiÖu, võa lµ kÕt qu¶ cña hiÖn tîng th«ng tin kh«ng c©n xøng trªn thÞ
trêng. Nguyªn nh©n cña hiÖn tîng trªn mét phÇn xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ trÇm
l¾ng cña thÞ trêng nªn quy m« giao dÞch qu¸ nhá, mét phÇn kh¸c do sù qu¶n
lý, gi¸m s¸t thiÕu chÆt chÏ c¸c c«ng ty niªm yÕt, chÕ tµi xö ph¹t cha nghiªm
®èi víi nh÷ng vi ph¹m nguyªn t¾c vµ quy ®Þnh cña thÞ trêng.
2.4. Nh÷ng dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n – Mét biÓu hiÖn cña rñi ro
®¹o ®øc.
§èi tîng quan träng nhÊt cña c¸c c«ng ty niªm yÕt lu«n lµ nh÷ng ngêi
cã quyÓn lîi vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi c«ng ty. Nh÷ng ngêi nµy bao gåm: cæ
®«ng s¸ng lËp,cæ ®«ng kiÓm so¸t, nh÷ng ngêi cã liªn quan trùc tiÕp vÒ hiÖu
qu¶ kinh doanh cña c«ng ty nh kÕ to¸n trëng, hoÆc nh÷ng ngêi cã quan hÖ
huyÕt thèng, th©n thiÖn víi nh÷ng ®èi tîng trªn. Do nh÷ng ngêi nµy lu«n cã
thÓ biÕt tríc nh÷ng th«ng tin liªn quan ®Õn cæ phiÕu niªm yÕt mµ c«ng chóng
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
56
kh«ng thÓ biÕt hoÆc kh«ng thÓ biÕt sím ®îc nªn hä lµ nh÷ng ngêi rÊt quan
träng ®èi víi c¸c cæ ®«ng. Bªn c¹nh ®ã, mét sè ®èi tîng lµ nh©n sù cña c¸c c¬
quan qu¶n lý thÞ trêng còng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ xö lý th«ng tin tõ doanh
nghiÖp tríc khi c«ng bè trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Nh÷ng
th«ng tin d¹ng nµy ®îc gäi lµ th«ng tin néi gi¸n (néi bé). Giao dÞch liªn quan
®Õn viÖc sö dông th«ng tin nµy gäi lµ giao dÞch néi gi¸n.
Giao dÞch néi gi¸n lµ hËu qu¶ cña th«ng tin kh«ng c©n xøng. Nãi c¸ch
kh¸c, ®ã chÝnh lµ rñi ro ®¹o ®øc mµ c¸c cæ ®«ng cña c«ng ty niªm yÕt ph¶i
g¸nh chÞu hËu qña. Trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, ®· cã nhiÒu dÊu
hiÖu cña hiÖn tîng nµy.
Cã nhiÒu dÊu hiÖu cho thÊy xuÊt hiÖn giao dÞch néi gi¸n cæ phiÕu REE.
Mét tuÇn tríc khi Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh
®¨ng th«ng tin vÒ b¸o c¸o t×nh h×nh ho¹t ®éng n¨m 2002 cña REE, khèi lîng
giao dÞch cæ phiÕu REE cã chiÓu híng gi¶m vµ c¸c l« chµo b¸n lín ®Òu r¬i
vµo c¸c møc gi¸ thÊp h¬n gi¸ tham chiÕu. Sau ®ã, b¸o c¸o tµi chÝnh n¨m 2002
cña REE trë thµnh mét trong nh÷ng vô g©y nhiÒu th¾c m¾c nhÊt trong h¬n ba
n¨m ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. §iÒu ®¸ng nãi lµ sau khi
REE g©y ra th¸t väng trong ®¹i häi cæ ®«ng thêng niªn vµ c«ng bè lîi nhuËn I
n¨m 2003 chØ b»ng 1/3 so víi cïng kú n¨m 2002, th× khèi lîng chµo b¸n cæ
phiÕu REE kh«ng t¨ng nhiÒu nh dù ®o¸n.
Ngoµi ra, trong n¨m 2002 b¸o c¸o tµi chÝnh hµng quý cña REE ®· c«ng
bè sè doanh thu vµ lîi nhuËn tríc thuÕ nh sau (víi sè lµm trßn, ®¬n vÞ : Tû
VN§. Nguån: www.fsc.com.vn):
Doanh thu Lîi nhuËn tríc thuÕ
Quý I 75 11,6
Quý II 115,5 16,6
Quý III 109,7 12,9
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
57
Nh vËy, tæng ba quý c«ng ty ®¹t 300,2 tû ®ång doanh thu, t¨ng 33% vµ
lîi nhuËn tríc thuÕ 41,1 tû ®ång, t¨ng 11.5%. so víi kÕ ho¹ch c¶ n¨m 2002,
doanh thu ®¹t 93%, lîi nhuËn tríc thuÕ ®¹t 84,3%. Tuy nhiªn, trong b¸o c¸o
tµi chÝnh quý IV, REE ¸o lç 4,6 tû ®ång víi nguyªn nh©n thua lç trong m¶ng
thÇu c¬ ®iÖn l¹nh (ME) (trong khi kÕ ho¹ch dù tÝnh sÏ l·i 20 tû ®ång). Râ rµng
sù chªnh lÖch lín nh vËy lµ ®iÒu kh«ng b×nh thêng. Nã hµm chøa hai ®iÒu
nghi ngê: hoÆc lµ nh÷ng b¸o c¸o tµi chÝnh ba quý ®Çu cña REE cã dông ý ®Èy
gi¸ cæ phiÕu gi¶ t¹o nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cã lîi cho c«ng ty, hoÆc lµ kho¶n lç
trong m¶ng thÇu ME lµ ®Ó che giÊu nh÷ng ho¹t ®éng tµi chÝnh kh«ng lµnh
m¹nh. Dï nh thÕ nµo th× c¸c cæ ®«ng REE còng hoµn toµn cã quyÒn nghi ngê
vÒ viÖc hä ®ang g¸nh chÞu rñi ro ®¹o ®øc do l·nh ®¹o c«ng ty REE g©y ra. §iÒu
®¸ng nãi thªm lµ tríc khi REE göi b¸o c¸o quý IV cho c¬ quan qu¶n lý, cæ
phÇn REE liªn tôc xuèng gi¸. Do vËy, nh÷ng dÊu hiÖu mua b¸n néi gi¸n cæ
phiÕu REE lµ cã c¬ së.
HiÖn tîng t¬ng tù còng x¶y ra ®èi víi cæ phiÕu SAV. Khèi lîng giao
dÞch SAV t¨ng ®ét biÕn (gÊp 5-10 lÇn lîng giao dÞch trung b×nh) trong nh÷ng
phiªn giao dÞch mét tuÇn tríc khi SAV c«ng bè kÕt qu¶ kinh doanh quý I n¨m
2003. §iÒu ®¸ng nãi lµ lîng cung SAV còng t¨ng xÊp xØ víi lîng ®Æt mua
trong thêi ®iÓm nµy.
Quan s¸t biÓu ®å chøng kho¸n c¸c c«ng ty niªm yÕt ta cã thÓ nhËn thÊy
cã kh«ng Ýt chøng kho¸n ®îcgiao dÞch víi sè lîng t¨ng ®ét biÕn. HiÖn tîng
nµy cho thÊy dÊu hiÖu ®Çu c¬ hoÆc giao dÞch néi gi¸n. Quan s¸t kü h¬n, kÕt hîp
víi thu thËp th«ng tin thÞ trêng cã thÓ nhËn ra dÊu hiÖu giao dÞch néi gi¸n
trong mét sè giao dÞch ®ã bëi sù gia t¨ng sè lîng giao dÞch ®ã thêng ®îc
theo sau bëi nh÷ng th«ng tin quan träng liªn quan ®Õn cæ phiÕu ®ã. Tuy nhiªn
còng cha cã c¨n cø chÝnh x¸c ®Ó kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n c¸c giao dÞch trªn lµ
néi gi¸n mét phÇn v× tÝnh chÊt biÓu hiÖn cha râ, mét phÇn v× gi¸ cæ phiÕu cßn
chÞu sù chi phèi cña qu¸ nhiÒu yÕu tè kh¸c.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
58
VÒ ph¬ng diÖn ph¸p luËt, khung ph¸p lý hiÖn nay cña thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam cha ng¨n chÆn hiÖu qu¶ viÖc giao dÞch b»ng th«ng tin néi
gi¸n. Theo quy chÕ c«ng bè th«ng tin hiÖn hµnh, nhiÒu c«ng ty niªm yÕt vÉn
cho r»ng cã thÓ c«ng bè th«ng tin cho giíi b¸o chÝ nh÷ng g× ®· ®îc Trung t©m
Giao dÞch c«ng bè. Thùc tÕ lµ thêi gian xö lý th«ng tin t¹i Trung t©m Giao dÞch
tõ khi nhËn ®îc th«ng tin cña doanh nghiÖp ®Õn khi ®îc ®a lªn website hoÆc
B¶n tin thÞ trêng chøng kho¸n thêng mÊt 2-3 ngµy. Kho¶ng thêi gian ®ã ®ñ
®Ó nh÷ng th«ng tin chÝnh thøc trë thµnh th«ng tin néi gi¸n cho mét sè c¸ nh©n
kiÕm lêi.
Tãm l¹i, trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn nay cßn tån t¹i
nhiÒu h¹n chÕ vÒ mÆt ph¸p lý vµ gi¸m s¸t kiÓm tra thÞ trêng dÉn ®Õn nhiÒu
biÓu hiÖn cña rñi ro ®¹o ®øc. Nh÷ng ngêi chÞu hËu qu¶ tríc tiªn cña thùc
tr¹ng nµy kh«ng ai kh¸c chÝnh lµ c¸c nhµ ®Çu t. VÊn ®Ò tríc m¾t vµ l©u dµi ®Ó
æn ®Þnh sù ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng lµ cÇn ph¶i hoµn thiÖn c¸c quy
®Þnh liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý, gi¸m s¸t c¸c ho¹t ®éng cña c«ng ty niªm yÕt
vµ c¸c tæ chøc, c¸ nh©n cã liªn quan. Cã nh vËy, nhµ ®Çu t míi yªn t©m ho¹t
®éng trªn thÞ trêng.
3. Nh÷ng t¸c ®éng cña vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa
chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam
Qua ph©n tÝch trªn ®©y cïng víi t×nh h×nh diÔn biÕn thùc tÕ trªn thÞ
trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, ta cã thÓ nhËn thÊy ¶nh hëng cña th«ng tin
kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ
trêng. Th«ng tin kh«ng c©n xøng lµ träng t©m cña vÊn ®Ò bëi ®ã chÝnh lµ
nguyªn nh©n x¶y ra lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc. Sù xuÊt hiÖn cña
th«ng tin kh«ng c©n xøng khiÕn nhµ ®Çu t do dù trong viÖc lùa chän chøng
kho¸n. Trong khi ®ã, rñi ro ®¹o ®øc ®ßi hái nhµ ®Çu t ph¶i thêng xuyªn n¾m
b¾t ®îc ho¹t ®éng cña c«ng ty niªm yÕt. Nh÷ng yÕu tè ®ã ®ang ¶nh hëng ®Õn
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
59
ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, thÓ hiÖn cô thÓ ë mét sè
ph¬ng diÖn sau:
Lùa chän chøng kho¸n vµ khèi lîng giao dÞch
Do thiÕu th«ng tin ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ chøng kho¸n nh»m ph©n biÖt chøng
kho¸n tèt vµ chøng kho¸n xÊu nªn nhµ ®Çu t gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc
lùa chän chøng kho¸n. Thùc tÕ cho thÊy, hiÖn t¹i trªn Trung t©m Giao dÞch
Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã h¬n 15000 tµi kho¶n cña nhµ ®Çu t
nhng thùc tÕ chØ cã tõ 1500 ®Õn 3000 tµi kho¶n thêng xuyªn giao dÞch. Ngoµi
ra, trong thêi gian ®Çu khi thÞ trêng chøng kho¸n cßn khan hiÕm hµng ho¸, gi¸
tÊt c¶ c¸c chøng kho¸n ®Òu t¨ng kh«ng ngõng nªn viÖc lùa chän chøng kho¸n
trë nªn kh«ng qu¸ quan träng. Tuy nhiªn, khi sè lîng chøng kho¸n niªm yÕt
t¨ng lªn th× vÊn ®Ò nµy ®· ®îc c¸c nhµ ®Çu t quan t©m h¬n rÊt nhiÒu. Do ®ã,
gi¸ c¶ chøng kho¸n kh«ng cßn t¨ng ®Òu ®Æn nh tríc, ®ång thêi lîng giao
dÞch chøng kho¸n còng trë nªn thÊt thêng. Trong kho¶ng thêi gian quý I vµ
®Çu quý II n¨m 2003, theo thèng kª cña Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n
Thµnh phè Hå ChÝ Minh, cã tíi h¬n 90% sè tµi kho¶n hiÖn cã giao dÞch cÇm
chõng, cã tÝnh chÊt th¨m dß. Trong sè 21 lo¹i cæ phiÕu niªm yÕt, cã nhiÒu lo¹i
giao dÞch rÊt Ýt, thËm chÝ kh«ng giao dÞch trong nhiÒu phiªn mÆc dï cung chøng
kho¸n vÉn duy tr× ®Òu ®Æn. NhiÒu nhµ ®Çu t kh«ng ®¸nh gi¸ ®îc chÊt lîng
c¸c lo¹i chøng kho¸n nªn giao dÞch thêng bÞ chi phèi nhiÒu bëi yÕu tè t©m lý
vµ tËp trung vµo mét sè lo¹i cæ phiÕu cã gi¸ c¶ æn ®Þnh.
BiÕn ®éng gi¸ c¶ kh«ng b×nh thêng
Th«ng tin kh«ng c©n xøng cã thÓ xuÊt hiÖn víi nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c
nhau nhng cuèi cïng ®Òu biÓu hiÖn trong giao dÞch th«ng qua quy m« vµ gi¸
c¶. Nh ®· tr×nh bµy trªn ®©y, sù thiÕu th«ng tin khiÕn c¸c nhµ ®Çu t do dù vµ
lµm gi¶m khèi lîng giao dÞch. Trong khi ®ã, sù kh«ng b×nh ®¼ng vÒ th«ng tin
trong ®ã mét nhãm ngêi cã th«ng tin tèt h¬n nh÷ng nhµ ®Çu t kh¸c sÏ thùc
hiÖn nh÷ng giao dÞch bÊt thêng khiÕn gi¸ c¶ biÕn ®éng phøc t¹p, kh«ng tu©n
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
60
theo quy luËt kh¸ch quan vµ kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c t×nh h×nh ho¹t ®éng
kinh doanh cña c«ng ty niªm yÕt.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
61
Ch¬ng III
§Ò xuÊt ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch
vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam
Qua nh÷ng néi dung ®· tr×nh bµy trªn ®©y cã thÓ thÊy r»ng khi ngêi
mua vµ ngêi b¸n cïng biÕt nhiÒu vÒ chÊt lîng cña hµng ho¸ th× hä sÏ chÊp
nhËn møc gi¸ hîp lý ®Ých thùc, thÞ trêng sÏ cã nhiÒu vô giao dÞch vµ thùc hiÖn
tèt chøc n¨ng lu th«ng hµng ho¸. T¬ng tù, nÕu nh÷ng ngêi mua b¸n chøng
kho¸n cã thÓ ph©n biÖt ®îc nh÷ng c«ng ty tèt vµ nh÷ng c«ng ty tåi, hä sÏ tr¶
gi¸ ®Çy ®ñ gi¸ trÞ cña nh÷ng chøng kho¸n do c¸c c«ng ty tèt ph¸t hµnh. KÕt qu¶
lµ nh÷ng chøng kho¸n tèt sÏ ®îc giao dÞch nhiÒu h¬n. ThÞ trêng chøng kho¸n
khi ®ã cã kh¶ n¨ng chuyÓn vèn tíi c¸c c«ng ty ho¹t ®éng tèt víi nh÷ng c¬ héi
®Çu t sinh lêi cao nhÊt. V× vËy, nÕu kh«ng cßn th«ng tin kh«ng c©n xøng th× sÏ
lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc còng mÊt theo. Trªn c¬ së ®ã kÕt hîp víi
thùc tÕ ho¹t ®éng trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ®îc tr×nh bµy
trong ch¬ng II, t«i xin ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ t×nh tr¹ng th«ng
tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam.
1. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng tin
Gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc trong c¸c thÞ
trêng tµi chÝnh lµ ®a ra th«ng tin cã t¸c dông lo¹i bá th«ng tin kh«ng c©n
xøng vµ cho phÐp nh÷ng ngêi cung cÊp vèn cã th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng c¸
nh©n hay nh÷ng c«ng ty cÇn tµi trî cho c¸c ho¹t ®éng ®Çu t. Mét c¸ch ®Ó thu
thËp th«ng tin nµy lµ cã c¸c c«ng ty chuyªn thu thËp vµ ®a ra th«ng tin gióp
ph©n biÖt c¸c c«ng ty tèt víi c¸c c«ng ty ho¹t ®éng kÐm.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
62
§¬ng nhiªn, ®Ó c¸c c«ng ty nh thÕ ®îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng mét
c¸ch cã tæ chøc vµ hiÖu qu¶ th× ph¸p luËt ph¶i ®i tríc mét bíc. V× vËy, c¸c c¬
quan qu¶n lý cÇn nghiªn cøu, thö nghiÖm vµ triÓn khai c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt
liªn quan ®Õn sù thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty cung cÊp
th«ng tin chuyªn nghiÖp. ViÖc lµm nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa trong viÖc h¹n chÕ
t¸c ®éng tiªu cùc cña th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro
®¹o ®øc mµ cßn gióp t¨ng cêng tÝnh chuyªn nghiÖp vµ hiÖu qu¶ cho thÞ trêng
chøng kho¸n nãi riªng vµ thÞ trêng tµi chÝnh nãi chung.
Tuy nhiªn còng cÇn nhËn thÊy r»ng viÖc cung cÊp th«ng tin theo c¸ch
nµy cha gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó vÊn ®Ò lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o
®øc trªn thÞ trêng chøng kho¸n do sù tån t¹i cña hiÖn tîng “ngêi ®i xe
kh«ng tèn tiÒn”. §ã lµ vÊn ®Ò x¶y ra khi nh÷ng ngêi kh«ng chi tiÒn mua
th«ng tin vÉn cã thÓ hëng lîi tõ th«ng tin mµ ngêi kh¸c ®· mua b»ng c¸ch
®Çu t theo. V× vËy ®©y lµ biÖn ph¸p cã tÝnh l©u dµi, lµm nÒn t¶ng lý luËn vµ
thùc tiÔn ®Ó t¨ng cêng hiÖu qu¶ cho c¸c biÖn ph¸p ¸p dông song song díi
®©y.
2. T¨ng cêng sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ ®Ó lµm t¨ng th«ng tin
trªn thÞ trêng chøng kho¸n.
ChÝnh phñ ®ãng vai trß quan träng trong viÖc t¨ng cêng tÝnh c«ng b»ng
vÒ th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Trong giai ®o¹n ®Çu, ChÝnh phñ cã
thÓ t¸c ®éng b»ng c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh hµnh chÝnh nh thanh tra, gi¸m s¸t
viÖc c«ng bè th«ng tin chÆt chÏ, lËp ra c¸c bé phËn thu thËp, ph©n tÝch s¬ bé vµ
c«ng bè th«ng tin cho giíi ®Çu t… Tuy nhiªn, sù can thiÖp cña ChÝnh phñ cÇn
theo xu híng t¨ng dÇn c¸c biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty
c«ng bè th«ng tin chÝnh x¸c vµ kÞp thêi vµ gi¶m dÇn c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh
kh«ng cÇn thiÕt.
Mét ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam hiÖn
nay lµ Uû ban Chøng kho¸n Nhµ Níc cïng c¸c c¬ quan liªn quan cÇn ban
hµnh nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ viÖc c«ng bè th«ng tin cña c¸c
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
63
c«ng ty niªm yÕt ®Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ, kÞp thêi vµ thèng nhÊt.
Song song víi ®iÒu ®ã lµ c¸c biÖn ph¸p chÕ tµi ®¶m b¶o viÖc thùc thi nghiªm
chØnh c¸c quy ®Þnh trªn. Cô thÓ, cÇn ph¶i cã mét ban gi¸m s¸t tµi chÝnh cã tr×nh
®é chuyªn m«n cao vµ ho¹t ®éng ®éc lËp ®Ó kiÓm tra t×nh h×nh ho¹t ®éng vµ c¸c
b¸o c¸o tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt dùa trªn c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ tõ
®ã ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÓm bÊt b×nh thêng ë c¸c c«ng ty niªm yÕt ®Ó khuyÕn c¸o
vµ c¶nh b¸o cho nhµ ®Çu t. Cã nh vËy lßng tin cña nhµ ®Çu t, mét yÕu tè rÊt
quan träng trªn thÞ trêng chøng kho¸n, míi ®îc kh«i phôc vµ duy tr×.
3. KhuyÕn khÝch thµnh lËp c¸c trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c
quü ®Çu t chøng kho¸n.
§Çu t chøng kho¸n lµ mét ho¹t ®éng ®ßi hái sù ph©n tÝch chÝnh x¸c, kÞp
thêi vµ chuyªn nghiÖp. Tuy nhiªn mét thùc tÕ ®ang diÔn ra trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam lµ c¸c nhµ ®Çu t cßn rÊt h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng thu thËp
vµ xö lý th«ng tin. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ hai nguyªn nh©n:
Thø nhÊt, nhµ ®Çu t tham gia thÞ trêng phÇn lín lµ cã quy m« nhá nªn
viÖc t×m kiÕm th«ng tin bÞ giíi h¹n. Th«ng tin thiÕu cËp nhËt, thiÕu chÝnh x¸c vµ
thiÕu tÝnh toµn diÖn. Thùc ra, hä cã thÓ giµnh ®îc th«ng tin tèt h¬n nhng chi
phÝ ®Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã thêng kh«ng nhá so víi quy m« vèn cßn h¹n hÑp. KÕt
qu¶ lµ lîi nhuËn thu vÒ sÏ kh«ng xøng ®¸ng víi chi phÝ t×m kiÕm th«ng tin.
Nguyªn nh©n thø hai lµ tÝnh chuyªn nghiÖp cña nhµ ®Çu t cha cao
khiÕn cho viÖc xö lý th«ng tin cßn nhiÒu h¹n chÕ. §èi víi nhµ ®Çu t nhá ph©n
tÝch tèt h¬n th«ng tin lµ c¶ mét vÊn ®Ò.
Hai thùc tÕ nµy còng gi¶i thÝch v× sao h×nh thøc ®Çu t gi¸ trÞ hÇu nh
cha xuÊt hiÖn trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ®ång thêi ®ã còng lµ
nh©n tè t¨ng thªm sù kh«ng c©n xøng vÒ th«ng tin trªn thÞ trêng.
Mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ hiÖu qu¶ ®Ó gi¶i quyÕt h¹n chÕ trªn lµ ®Çu t qua
c¸c trung gian tµi chÝnh nh c¸c quü ®Çu t, c¸c quü t¬ng trî, quü ®Çu t
chøng kho¸n… C¸c trung gian tµi chÝnh nµy ho¹t ®éng trªn c¬ së huy ®éng vèn
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
64
b»ng c¸ch nhËn tiÒn göi hoÆc ph¸t hµnh chøng kho¸n råi dïng tiÒn thu ®îc
®Çu t vµo c¸c lÜnh vùc kh¸c, trong ®ã cã thÞ trêng chøng kho¸n. Do ®îc
chuyªn m«n ho¸ vµ ho¹t ®éng cã tæ chøc nªn hä cã nhiÒu u thÕ trong viÖc khai
th¸c th«ng tin. Víi tr×nh ®é chuyªn m«n cao, quan hÖ réng vµ kh¶ n¨ng tµi
chÝnh m¹nh, c¸c trung gian tµi chÝnh lu«n lµ nh÷ng ngêi cã ®îc th«ng tin
mét c¸ch nhanh chãng, chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ. KÕt hîp víi tr×nh ®é ph©n tÝch tµi
chÝnh chuyªn nghiÖp, viÖc ph©n tÝch, tæng hîp sè liÖu vµ lùa chän ph¬ng ¸n
®Çu t cña c¸c tæ chøc nµy cã chÊt lîng rÊt cao. ChÝnh nhê nh÷ng lîi thÕ ®ã
mµ c¸c tæ chøc nµy lu«n lµ nh÷ng ngêi h¹n chÕ tèt h¬n vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng
c©n xøng vµ do ®ã gi¶m ®îc ®¸ng kÓ lùa chän ®èi nghÞch, vµ rñi ro ®¹o ®øc
trong ho¹t ®éng ®Çu t tµi chÝnh nãi chung vµ ®Çu t chøng kho¸n nãi riªng. Do
vËy, c¸c nhµ ®Çu t nhá cã thÓ ®Çu t th«ng qua c¸c tæ chøc nµy (b»ng c¸ch cho
vay, mua chøng chØ quü ®Çu t, thuª qu¶n lý quü…) ®Ó tËn dông lîi thÕ vÒ
th«ng tin.
V× thÕ, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay c¸c c¬ quan qu¶n lý cÇn khuyÕn khÝch
viÖc thµnh lËp c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n. §iÒu nµy ®Æc biÖt phï hîp víi ®iÒu
kiÖn cña ViÖt Nam hiÖn nay v× sè lîng nhµ ®Çu t nhá than gia thÞ trêng
chøng kho¸n chiÕm tû lÖ lín. C¸c quü ®Çu t, víi vai trß lµ nhµ ®Çu t cã tæ
chøc sÏ thu hót rÊt tèt nh÷ng nguån vèn nhá tham gia thÞ trêng th«ng qua quü.
ThÞ trêng khi ®ã sÏ ho¹t ®éng chuyªn nghiÖp h¬n, quy m« h¬n vµ c«ng b»ng
h¬n. §ång thêi chÝnh quy luËt c¹nh tranh cña thÞ trêng khi ®ã sÏ thóc ®Èy c¸c
c«ng ty niªm yÕt ho¹t ®éng hiÖu qu¶ h¬n vµ cã tr¸ch nhiÖm h¬n trong viÖc cung
cÊp th«ng tin cho nhµ ®Çu t. Nh vËy, vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng sÏ
®îc gi¶i quyÕt phÇn nµo vµ nhê ®ã, rñi ro ®¹o ®øc vµ lùa chän ®èi nghÞch còng
dÇn gi¶m theo.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
65
KÕt luËn
Th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµ
nh÷ng vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, nhËy c¶m vµ cã vai trß quan träng trong c¸c giao
dÞch kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c¸c giao dÞch tµi chÝnh. ChÝnh v× lý do ®ã, ®Ò tµi ®·
híng vµo viÖc nghiªn cøu nh÷ng biÓu hiÖn cña nh÷ng vÊn ®Ò ®ã trªn thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam víi môc ®Ých ph¸t hiÖn vµ h¹n chÕ thùc tr¹ng th«ng tin
kh«ng c©n xøng trªn thÞ trêng, vµ theo ®ã, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o
®øc còng gi¶m dÇn.
Ch¬ng I cña luËn v¨n ®Ò cËp ®Õn nh÷ng lý luËn chung vÒ thÞ trêng
chøng kho¸n vµ th«ng tin kh«ng c©n xøng. Dùa trªn nh÷ng nghiªn cøu vÒ häc
thuyÕt th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc cña mét
sè nhµ kinh tÕ häc trªn thÕ giíi, t«i ®· tr×nh bµy nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ häc
thuyÕt, trong ®ã quan träng nhÊt lµ c¸ch ®¹t ®Õn c©n b»ng thÞ trêng vµ t¸c
®éng cña nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®Õn ho¹t ®éng cña thÞ trêng tµi chÝnh. Trong ®iÒu
kiÖn th«ng tin kh«ng c©n xøng, thÞ trêng sÏ xuÊt hiÖn mét trong hai kiÓu c©n
b»ng: c©n b»ng chung vµ c©n b»ng riªng. C©n b»ng chung ®¹t ®îc khi bªn
cung cÊp vèn hoÆc dÞch vô tµi chÝnh kh«ng thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng vµ do ®ã
chµo b¸n c¸c hîp ®ång tµi chÝnh ë mét møc gi¸ trung b×nh nh nhau cho mäi
®èi tîng. ThÞ trêng ®¹t ®îc c©n b»ng t¹i nhiÒu ®iÓm trªn mét ®êng cung.
Ngîc l¹i, c©n b»ng riªng x¶y ra khi ngêi b¸n cã thÓ ph©n lo¹i kh¸ch hµng
theo møc ®é rñi ro th× c¸c hîp ®ång sÏ ®îc chµo b¸n ë nhiÒu møc gi¸ kh¸c
nhau t¬ng øng víi tõng møc ®é rñi ro cña kh¸ch hµng.
ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i c¸c giao dÞch tµi chÝnh cã møc ®é nhËy
c¶m víi th«ng tin rÊt cao. Qua viÖc kh¶o s¸t thùc tÕ ho¹t ®éng cña thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam tõ khi ho¹t ®éng ®Õn nay, t«i nhËn thÊy viÖc c«ng bè
th«ng tin trªn thÞ trêng cßn nhiÒu bÊt cËp. Nh÷ng h¹n chÕ ®ã b¾t nguån tõ c¶
yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan. Tõ ph¬ng diÖn chñ quan, c«ng t¸c tæ chøc vµ
gi¸m s¸t thÞ trêng cha tèt ®ång thêi c¬ chÕ luËt ph¸p cßn nhiÒu h¹n chÕ dÉn
®Õn viÖc cung cÊp th«ng tin cho c¸c nhµ ®Çu t kh«ng ®îc ®Çy ®ñ, kÞp thêi, vµ
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
66
thiÕu thèng nhÊt trong c¸ch thøc c«ng bè. Tõ gãc ®é kh¸ch quan, thÞ trêng
chøng kho¸n ViÖt Nam h×nh thµnh míi h¬n ba n¨m ho¹t ®éng. Trong bèi c¶nh
nÒn kinh tÕ cha thùc sù ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, cæ phiÕu, tr¸i phiÕu c«ng ty cha
ph¶i lµ mét c«ng cô huy ®éng vèn quan träng cña c¸c c«ng ty. V× lÏ ®ã, c«ng
t¸c th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n cha thùc sù ®îc c¸c c«ng ty coi
träng. Nh÷ng h¹n chÕ ®ã ®· dÉn ®Õn chÊt lîng th«ng tin trªn thÞ trêng cßn
thÊp vµ kÕt qu¶ lµ ®· cã nhiÒu biÓu hiÖn cña lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi ro ®¹o
®øc trªn thÞ trêng.
Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n xøng, lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi
ro ®¹o ®øc lµ mét trong nh÷ng néi dung kh«ng thÓ thiÕu trªn ®êng ph¸t triÓn
cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. Trªn c¬ së nh÷ng néi dung ®· tr×nh bµy
trong ch¬ng I vµ ch¬ng II, mét sè ®Ò xuÊt cho viÖc c¶i thiÖn thùc tr¹ng th«ng
tin trªn thÞ trêng ®· ®îc ®a ra vµ ®Ò cËp trong ch¬ng III. Híng vµo viÖc
c©n b»ng ho¸ th«ng tin gi÷a c¸c nhµ ®Çu t trªn thÞ trêng, luËn v¨n ®a ra ba
gi¶i ph¸p chÝnh: khuyÕn khÝch viÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty s¶n xuÊt vµ b¸n th«ng
tin; t¨ng cêng sù ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ; vµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c
trung gian tµi chÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c quü ®Çu t chøng kho¸n, tham gia vµo thÞ
trêng chøng kho¸n. §¬ng nhiªn, ®Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò th«ng tin kh«ng c©n
xøng, nhiÒu biÖn ph¸p nhá kh¸c cÇn ph¶i ®îc ¸p dông ®ång thêi.
MÆc dï ®· cè g¾ng nhiÒu trong viÖc tham kh¶o tµi liÖu, t×m kiÕm th«ng
tin vµ sù gióp ®ì cña c¸c thÇy c«, b¹n bÌ nhng luËn v¨n vÉn cßn nh÷ng vÊn ®Ò
cha gi¶i quyÕt xong. Mét trong nh÷ng h¹n chÕ ®ã lµ viÖc vËn dông c¸c m«
h×nh to¸n kinh tÕ ®Ó t¸ch riªng t¸c ®éng cña th«ng tin kh«ng c©n xøng tíi ho¹t
®éng cña thÞ trêng, trªn c¶ ph¬ng diÖn lý thuyÕt vµ thùc tÕ. DÉu sao, t«i hy
väng luËn v¨n sÏ ®ãng gãp phÇn nµo cho viÖc hoµn thiÖn c«ng t¸c th«ng tin trªn
thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam vµ sÏ lµ mét tµi liÖu tham kh¶o cho nh÷ng
nghiªn cøu s©u h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy.
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
67
Phô lôc 1 BiÓu ®å chØ sè cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn thÞ trêng chøng
kho¸n ViÖt Nam tõ thêi ®iÓm niªm yÕt ®Õn ngµy1/12/2003 (Nguån: http://www.bsc.com.vn)
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
68
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
69
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
70
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
71
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
72
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
73
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
74
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
75
Phô lôc II
C¸c hÖ sè tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty niªm yÕt trªn Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh 9 th¸ng ®Çu n¨m 2002
(Nguån: C«ng ty Chøng kho¸n §Ö NhÊt)
ChØ tiªu REE SAM HAP TMS LAF SGH CAN
I. HÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n
1. Kh¶ n¨ng thanh to¸n hiÖn thêi
2.16 3.47 3.91 0.91 1.32 4.15 3.00
2. Kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh
1.14 2.41 3.44 0.91 0.34 4.10 1.86
II. HÖ sè c¸n c©n nî
1. Tû sè nî 33.58% 21.69% 18.93% 60.85% 71.17% 9.84% 37.83%
2. Tû sè nî trªn vèn chñ së h÷u
50.56% 27.70% 23.35% 155.43% 246.86% 10.92% 60.84%
3. Nî qu¸ h¹n/tæng d nî ng¾n h¹n
- - - - - - -
III. HÖ sè ho¹t ®éng
1. Vßng quay tµi s¶n vèn
0.70 0.82 0.97 0.61 1.71 0.38 0.99
2. Vßng quay TSC§ 5.79 1.98 3.57 0.92 18.85 0.61 3.07
3. Vßng quay TSL§ 1.58 1.41 1.34 1.80 1.89 1.00 1.45
4. Vßng quay hµng tån kho
3.35 4.62 11.02 - 2.55 - 3.83
5. Kú thu tiÒn b×nh qu©n
74 114 127 78 26 82 105
6. Kú tr¶ tiÒn b×nh qu©n
93 71 60 212 14 113 33
7. C¸n c©n tÝn dông th¬ng m¹i
0.79 1.60 2.11 0.37 1.91 0.72 3.23
IV. HÖ sè doanh lîi
1. Tû lÖ gãp vèn 20.95% 33.37% 14.66% 22.59% 9.24% 42.24% 21.72%
2. Tû lÖ lîi nhuËn 12.10% 22.78% 9.18% 15.51% 5.82% 17.92% 9.19%
3. Doanh lîi tiªu thô 13.71% 24.03% 9.18% 10.70% 3.23% 18.83% 8.32%
4. Doanh lîi tµi s¶n 9.56% 19.81% 8.94% 6.52% 5.54% 7.13% 8.20%
5. Doanh lîi vèn chñ së h÷u
14.39% 25.30% 11.02% 16.65% 19.22% 7.91% 13.20%
6. Doanh lîi vèn Cp 17.68% 37.82% 31.53% 28.80% 34.40% 9.59% 18.19%
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
76
V. HÖ sè cæ phÇn
1. Thu nhËp mçi cæ phÇn
1,768 3,782 3,153 2,880 3,440 959 1,819
2. Th gi¸ mçi cæ phÇn (VN§/Cp)
12,285 14,950 28,604 17,301 17,895 12,117 13,780
3. Doanh thu mçi cæ phÇn (VN§/Cp)
12,897 15,743 34,355 26,912 106,426 5,092 21,859
4. TiÒn mÆt mçi cæ phÇn (VN§/Cp)
644 663 5,756 6,051 1,498 814 362
5. Ng©n quü rßng mçi cæ phÇn(VN§/CP)
1,664 4,951 3,207 4,162 3,387 1,366 2,731
VI. HÖ sè ®o lêng rñi ro néi t¹i
1. §é nghiªng c¸n c©n ®Þnh phÝ
1.73 1.46 1.60 1.46 1.59 1.74 2.36
2. §é nghiªng c¸n c©n nî
1.00 1.01 1.18 1.13 1.72 1.00 1.08
3. §é nghiªng c¸n c©n tæn hîp
1.73 1.48 1.88 1.64 2.73 1.74 2.55
ChØ tiªu DPC BBC TRI GIL BTC BPC BT6
I. HÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n
1. Kh¶ n¨ng thanh to¸n hiÖn thêi
2.87 1.19 1.66 1.19 1.33 17.48 1.50
2. Kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh
1.95 0.42 1.28 0.93 0.52 14.05 0.80
II. HÖ sè c¸n c©n nî
1. Tû sè nî 33.87% 51.03% 45.83% 62.47% 68.19% 6.74% 61.12%
2. Tû sè nî trªn vèn chñ së h÷u
51.21% 104.21% 84.60% 166.45% 214.34% 7.23% 157.21%
3. Nî qu¸ h¹n/tæng d nî ng¾n h¹n
- - - - - - -
III. HÖ sè ho¹t ®éng
1. Vßng quay tµi s¶n 1.56 0.86 1.37 1.88 0.90 0.93 0.52
2. Vßng quay TSC§ 7.43 1.97 3.71 7.15 8.34 3.46 1.85
3. Vßng quay TSL§ 1.97 1.54 2.18 2.55 1.01 1.27 0.72
4. Vßng quay hµng tån kho
6.13 2.37 9.68 11.90 1.65 6.49 1.54
5. Kú thu tiÒn b×nh qu©n
70 39 90 58 67 117 181
6. Kú tr¶ nî b×nh qu©n 19 65 62.98 72 79 15 157
7. C¸n c©n tÝn dông 3.62 0.60 1.42 0.81 0.85 7.62 1.15
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
77
th¬ng m¹i
IV. HÖ sè doanh lîi
1. Tû lÖ gãp vèn 10.32% 24.61% 33.00% 12.66% 11.72% 21.06% 19.60%
2. Tû lÖ lîi nhuËn 5.41% 4.48% 4.30% 6.79% 2.49% 15.95% 14.16%
3. Doanh lîi tiªu thô 4.77% 2.79% 3.85% 6.89% 2.45% 17.63% 11.40%
4. Doanh lîi tµi s¶n 7.43% 2.41% 5.28% 12.95% 2.20% 16.40% 5.92%
5. Doanh lîi vèn chñ së h÷u
11.24% 4.92% 9.75% 34.49% 6.91% 17.58% 15.22%
6. Doanh lîi vèn cæ phÇn
13.40% 7.85% 13.13% 67.16% 8.56% 23.89% 20.64%
V. HÖ sè cæ phÇn
1. Thu nhËp mçi cæ phÇn(VN§/CP)
1,340 785 1,313 6,716 856 2,389 2,064
2. Th gi¸ mçi cæ phÇn (VN§/CP)
11,927 15,966 13,461 19,472 12,394 13,586 13,564
3. Doanh thu mçi cæ phÇn (VN§/CP)
28,116 28,160 34,096 97,503 35,007 13,551 18,108
4. TiÒn mÆt mçi CP (VN§/CP)
2,225 1,407 479 8,648 552 438 414
5. Ng©n quü rßng mçi CP (VN§/CP)
2,716 1,632 2,301 7,416 1,498 3,993 3,202
VI. HÖ sè ®o lêng rñi ro néi t¹i
1. §é nghiªng cÊn c©n ®Þnh phÝ
1.91 5.50 7.68 1.86 4.71 1.32 1.38
2. §é nghiªng c¸n c©n nî
1.17 1.79 1.11 1.08 1.00 1.00 1.22
3. §é nghiªng c¸n c©n tæng hîp
2.24 9.86 8.54 2.02 4.71 1.32 1.69
ChØ tiªu GMD AGF SAV TS4 KHA MAR
I. HÖ sè kh¶ n¨ng thanh to¸n
1. Kh¶ n¨ng thanh to¸n hiÖn thêi
1.94 1.58 1.34 1.89 1.02 1.74
2. Kh¶ n¨ng thanh to¸n nhanh 1.94 1.11 0.68 1.63 0.66 1.20
II. HÖ sè c¸n c©n nî
1. Tû sè nî 39.83% 57.09% 54.57% 42.92% 62.46% 44.10%
2. Tû sè nî trªn vèn chñ së h÷u 66.20% 137.84% 120.13% 75.20% 166.41% 78.88%
3. Nî qu¸ h¹n /tæng d nî ng¾n h¹n
- - - - - -
III. HÖ sè ho¹t ®éng
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
78
1. Vßng quay tµi s¶n 0.63 2.37 0.81 1.64 1.61 0.97
2. Vßng quay TSC§ 2.56 9.42 3.00 8.09 2.98 2.74
3. Vßng quay TSL§ 0.84 3.16 1.10 2.05 3.51 1.49
4. Vßng quay hµng tån kho - 10.69 2.24 15.19 9.94 4.82
5. Kú thu tiÒn b×nh qu©n 122 55 68 110 36 81
6. Kú tr¶ nî b×nh qu©n 225 19 117 61 75 83
7. C¸n c©n tÝn dông th¬ng m¹i 0.54 2.85 0.58 1.80 0.48 0.97
IV. HÖ sè doanh lîi
1. Tû lÖ lîi nhuËn gép 30.28% 14.41% 13.67% 16.07% 11.19% 20.27%
2. Tû lÖ lîi nhuËn thuÇn 26.82% 4.58% 2.64% 6.96% 4.92% 11.07%
3. Doanh lîi tiªu thô 23.81% 4.76% 4.17% 7.35% 4.45% 10.46%
4. Doanh lîi tµi s¶n 15.04% 11.27% 3.36% 12.03% 7.18% 10.11%
5. Doanh lîi vèn chñ së h÷u 25.00% 27.21% 7.40% 21.08% 19.12% 18.09%
6. Doanh lîi vèn cæ phÇn 51.82% 40.98% 9.65% 26.19% 25.86% 27.61%
V. HÖ sè cæ phÇn
1. Thu nhËp mçi cæ phÇn (VN§/Cp)
5,182 4,098 965 2,619 2,586 2,761
2. Th gi¸ m«ic cæ phÇn (VN§/CP)
20,730 15,058 13,039 12,420 13,528 15,268
3. Doanh thu mçi cæ phÇn (VN§/CP)
21,760 86,058 23,160 35,647 58,098 26,397
4. TiÒn mÆt mçi cæ phÇn (VN§/CP)
13,919 903 4,084 307 2,179 3,357
5. Ng©n quü rßng mçi cæ phÇn (VN§/CP)
6,548 3,757 1,354 3,057 4,131 3,468
VI. HÖ sè ®o lêng rñi ro néi t¹i
1. §é nghiªng c¸n c©n ®Þnh phÝ 1.13 3.15 5.18 2.31 2.28 1.83
2. §é nghiªng c¸n c©n nî 1.00 1.24 1.42 1.00 1.16 1.08
3. §é nghiªng c¸n c©n tæng hîp
1.13 3.91 7.38 2.31 2.63 1.97
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
79
Phô lôc III
XÕp h¹ng tµi chÝnh c¸c c«ng ty niªm yÕt t¹i Trung t©m Giao dÞch Chøng kho¸n Thµnh phè Hå ChÝ Minh.
(Nguån: C«ng ty Chøng kho¸n §Ö NhÊt)
2000 2001 STT M· NY Ngành
Tæng TS Vèn CSH §iÓm Lo¹i Tæng TS Vèn CSH §iÓm Lo¹i
1 REE CN 271,47 183,69 147 A 343,18 256,91 150 A
2 SAM CN 164,70 154,50 153 A 183,13 149,80 156 AA
3 HAP CN 29,72 20,62 163 AA 39,72 24,50 162 AA
4 TMS DV 80,98 30,80 123 BB 66,41 34,37 146 A
5 LAF CN 60,13 32,51 142 A 97,48 31,94 90 B
6 SGH DV 24,97 21,54 146 A 22,81 21,34 141 A
7 CAN CN 59,14 33,76 143 A 66,36 39,27 153 A
8 DPC CN 37,20 16,14 73 CC 28,18 18,70 129 BB
9 BBC CN 107,17 32,98 108 BB 162,87 82,57 99 B
10 TRI CN 73,79 37,85 149 A 86,93 54,62 157 AA
11 GIL CN 45,19 20,45 146 A 59,63 31,94 165 AA
12 BTC CN 25,11 11,57 111 BB 43,93 15,59 100 B
13 BPC CN 48,69 45,27 162 AA 52,74 48,96 148 A
14 BT6 XD 153,69 78,38 131 A 176,12 71,33 130 BB
15 GMD DV 378,08 218,64 166 AA 429,65 261,15 160 AA
16 AGF CN 126,22 53,06 141 A 127,14 52,36 151 A
17 SAV CN 97,37 48,22 142 A 114,08 49,84 125 BB
18 TS4 CN 50,43 27,01 117 BB 24,81 16,84 147 A
19 KHA CN 49,61 20,76 125 BB 60,23 21,70 127 BB
20 HAS XD 72,69 11,59 100 B 85,85 15,59 100 B
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
80
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
Tµi liÖu trong níc
1. B¸o “§Çu t chøng kho¸n” tõ sè 1 ®Õn sè 300.
2. B¸o “Chøng kho¸n ViÖt Nam” sè 2,6,7,8,9 n¨m 2003.
3. Gi¸o tr×nh “ThÞ trêng chøng kho¸n” trêng ®¹i häc Ngo¹i
Th¬ng Hµ néi, NXB gi¸o dôc 1998, t¸c gi¶ PGS. TS. §inh Xu©n Tr×nh.
Tµi liÖu níc ngoµi
1. Akerlof, George, 1970, “The Market for ‘Lemons’: Quality
Uncertainty and the Market Mechanism,”
2. Caplin, Andrew, and John Leahy, 1999, “Durable Goods Cycles,”
Nghiªn cøu cña NBER Sè 6987. 29
3. Eberly, Janice, 1994, “Adjustment of Consumers’ Durables
Stocks: Evidence from Automobile Purchases,”.
4. Hendel, Igal, and Alessandro Lizzeri, 1999, “Adverse Selection in
Durable Goods Markets,” American Economic Review.
5. Leahy, John, and Joseph Zeira, 1999, “The Timing of Purchases
and Aggregate Fluctuations,” §¹i häc Boston.
6. Stiglitz, Joseph, 1997, Economics, New York: W. W. Norton &
Co.. Stolyarov, Dmitriy, 1999, “Stationary Equilibrium in Secondary Markets
with Transaction Costs: Holding Patterns for Durable Goods,” §¹i häc
Michigan.
7. Arnott, R., Greenwald and J.E. Stiglitz (1994), “Information and
conomic Effeciency,"
8. Arnott, R. and J.E. Stiglitz (1988), Randomization with
Asymmetric information,"
9. Bennardo, A. (1997), “Competitive Equilibria and Second Best
llocations of Multicommodity Economies with Moral Hazard: The Case of
Perfectly Veriable Trades,"
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
81
10. Bennardo, A. and P.A. Chiappori (1998), Competition, Positive
Products and Market Clearing under Asymmetric Information," §¹i häc
Chicago.
11. Bisin, A. and P. Gottardi (1998), “General Competitive Analysis
with Asymmetric Information,"
12. Bisin, A. and D. Guatoli (1997), “Inefficiency of Competitive
Equilibrium with Asymmetric Information and Financial Intermediaries," §¹i
häc New York.
13. Greenwald B.C. and J.E. Stiglitz (1986), “Externalities in
Economies with Imperfect Information and Incomplete Markets,".
14. Lisboa, M.B. (1997),”Moral Hazard and Non-linear Pricing in
Large Economies without Aggregate Uncertainty,” §¹i häc Stanford.
15. Magill, M. and M. Quinzii (1998), “Equity, Options and
Efficiency in the Presence of Moral Hazard,".
16. Wilson, C. (1977), “A Model of Insurance Markets with
Incomplete Information," Journal of Economic Theory, Hoa Kú.
C¸c website
1. www.tvcstock.com
3. www.saigonnet.vn
4. www.vietstock.com.vn
5. Uû ban chøng kho¸n nhµ níc: www.ssc.gov.vn
6. ThÞ trêng chøng kho¸n trªn VNN: www.stockmarket.vnn.vn
7. Híng dÉn ®Çu t chøng kho¸n t¹i ViÖt Nam:
www.ttck.bizland.com
8. B¸o ®Çu t chøng kho¸n: www.vir.com.vn
9. C«ng ty chøng kho¸n ng©n hµng ®Çu t BSC: www.bsc.com.vn
10. C«ng ty chøng kho¸n Sµi Gßn SSI: www.saigonsecurities.com
11. C«ng ty chøng kho¸n §Ö NhÊt: www.fsc.com.vn
12. Ng©n hµng thÕ giíi t¹i ViÖt Nam: www.worldbank.org.vn
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
§ç Hoµi Giang, Líp A4 – K38B - KTNT
82
13. Bé tµi chÝnh ViÖt Nam: www.mof.gov.vn
14. Ng©n hµng TMCP Kü Th¬ng ViÖt Nam:
www.techcombank.com.vn
15. Ng©n hàng TMCP §«ng Á: www.eab.com.vn
16. Ng©n hàng TMCP Sài Gßn Th¬ng TÝn: www.sacombank.com
17. Ng©n hàng TMCP Quèc tÕ ViÖt Nam: www.vib.com.vn
18. Ng©n hàng TMCP Á Ch©u: www.acb.com.vn
19. Ng©n hàng C«ng Th¬ng ViÖt Nam: www.icb.com.vn
20. Ng©n hàng Ngo¹i th¬ng ViÖt Nam: www.vietcombank.com.vn
21. Ng©n hàng TMCP Qu©n §éi: www.militarybank.com.vn
22. Cty CP b¶o hiÓm B¶o Long: www.nharong.com
23. Tæng c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam: www.baoviet.com.vn
24. ThÞ trêng chøng kho¸n Mü
www.nyse.com
www.nasdaq.com
www.amex.com
25. ThÞ trêng chøng kho¸n NhËt B¶n: www.tse.or.jp
26. ThÞ trêng chøng kho¸n §øc: www.deutsche-boerse.com
27. ThÞ trêng chøng kho¸n Ph¸p: www.bourse-de-paris.fr
28. ThÞ trêng chøng kho¸n London:
www.londonstockexchange.com
29. ThÞ trêng chøng kho¸n Singapore: www.ses.com.sg
30. ThÞ trêng chøng kho¸n Úc: www.asx.com.au
31. ThÞ trêng chøng kho¸n Kuala Lumpur: www.klse.com.my
32. ThÞ trêng chøng kho¸n Hång K«ng: www.sehk.com.hk
33. ThÞ trêng chøng kho¸n Th¸i Lan: www.set.or.th
34. ThÞ trêng chøng kho¸n Hàn Quèc: www.kse.or.kr
Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Softwarehttp://www.foxitsoftware.com For evaluation only.