KENNISCENTRUM PAPIER EN KARTON IJsselburcht 3, 6825 BS Arnhem - www.kcpk.nl
Routekaart
Nieuwe vormen, functies en
toepassingen van papier & karton
P3 Supply Chain of the Future
Sanne Tiekstra 31 mei 2013 24
Auteur(s): Publicatiedatum:
Aantal pagina’s:
Pagina 2 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Inhoud
Inhoud ..................................................................................................................................................................................... 2 Inleiding ................................................................................................................................................................................. 3 1. Trends ........................................................................................................................................................................... 4
1.1 Sociaal-maatschappelijk .............................................................................................................................. 4 1.2 Technologisch .................................................................................................................................................. 5 1.3 Economisch ....................................................................................................................................................... 7 1.4 Ecologisch .......................................................................................................................................................... 7 1.5 Politiek: Beleid, wet- en regelgeving ...................................................................................................... 8
2. Visie Eindproducten ............................................................................................................................................. 10 3. Strategie .................................................................................................................................................................... 12
3.1 Onderzoek en ontwikkeling .................................................................................................................... 12 3.2 Innovatie/demonstratie en implementatie ...................................................................................... 12 3.3 Consortiavorming ........................................................................................................................................ 12
4. Thema’s en tijdsplanning ................................................................................................................................... 14 4.1 Slimme Slanke Ketens ................................................................................................................................ 14 4.2 Nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van papier en karton .............................................. 15
5. (Beoogde) Innovaties ........................................................................................................................................... 17 5.1 Slimme Slanke Ketens ................................................................................................................................ 17 5.2 Nieuwe vormen en toepassingen van papier en karton .............................................................. 18
6. Doelgroepen ............................................................................................................................................................ 19 7. Business cases ......................................................................................................................................................... 20 8. Bijdrage aan de doelstelling van de Energietransitie ............................................................................. 22 9. Communicatie ......................................................................................................................................................... 23 10. Literatuur en feiten .......................................................................................................................................... 24
10.1 Rapportenoverzicht eigen (haalbaarheid)studies ......................................................................... 24 10.2 Gebruikte literatuur .................................................................................................................................... 24 10.3 Relevante wet- en regelgeving ............................................................................................................... 24
Pagina 3 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Inleiding
Onze samenleving is onderhevig aan een aantal trends als de bio-based economie, digitalisering
en vergrijzing. Deze trends spelen in meer of mindere mate ook binnen onze branche. Binnen het
werkgebied dat het Programma Eindproducten* beslaat, is dat misschien nog wel het meest te
voelen. Zo ontstaat er meer vraag naar papiergebaseerde producten, lichtgewicht materialen en
efficiëntere verpakkingen en wordt er verwacht dat papiergebaseerde verpakkingen
oplossingen zullen bieden voor toenemende consumentenbehoeften als duurzaamheid, minder
voedselverspilling, gemak, veiligheid, toegevoegde functionaliteiten, intelligente verpakkingen
en efficiëntere ketens. Voor een duurzame toekomst van onze industrie is het noodzakelijk om,
naast een focus op reductie van (productie)kosten, nieuwe toepassingen van papier en karton te
ontwikkelen die een hoge toegevoegde waarde hebben en nieuwe markten ontsluiten.
De routekaarten waarmee Eindproducten aansluiting met de trends zoekt en dus invulling aan
de visie geeft, zijn Slimme Slanke Ketens (SSK) en Nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van
papier en karton. Deze routekaarten geven antwoord op de vraag ‘Wat moeten we vandaag in
gang zetten om straks die technologieën, kennis en competenties beschikbaar te hebben die
nodig zijn voor het vervullen van de behoefte aan producten en diensten van morgen?’ en
bepalen zo onze visie en strategie.
Het impactgebied van het werkgebied Eindproducten beslaat de gehele (Fast Moving Consumer
Goods) waardeketen vanaf de productie van papier en karton tot aan de consument.
Uitgangspunt is de uiteindelijke toepassing van het product en het gebruik bij de consument,
maar we beschouwen dit altijd vanuit de papier- en kartonproducerende bedrijven, onze leden.
Onze activiteiten zijn gericht op het verhogen van de prestaties van papier en karton, toevoegen
van aanvullende functies door bijvoorbeeld oppervlaktebehandelingen of intelligentie,
combinaties met andere (bio)materialen, nieuwe toepassingen, ecodesign en ketenoptimalisatie.
Figuur 1 Het werkgebied van het programma Eindproducten
* Dit document is geschreven vanuit het programma Eindproducten van Kenniscentrum Papier en Karton.
Pagina 4 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
1. Trends
Papier- en kartongebaseerde producten
interacteren altijd met de externe omgeving waar
ze onderdeel van uitmaken. Aan de hand van
STEEP factoren wordt er een context geschetst
waarin onze industrie en producten acteren en
welke trends hier invloed op hebben. STEEP staat
voor de externe factoren sociaal-maatschappelijk,
technologisch, economisch, ecologisch en politiek
die onze waardeketen significant beïnvloeden en
dus van belang zijn in kaart te brengen. Een
aantal voorbeelden van deze factoren zijn:
Sociaal: Acceptatie, privacy,
vertrouwelijkheid, veranderend
consumentengedrag
Technologie: Brede range aan opties bij productie, verwerking en toepassing
Economie: Toegevoegde waarde, ook voor ketenpartners en consumenten
Ecologie: Recycling, energie- en materiaalefficiëntie
Politiek: Wet- en regelgeving, beleid, aansprakelijkheid, voedselcontact
1.1 Sociaal-maatschappelijk
Zelfs in een digitaliserende wereld waarderen Europese jongeren papier, vinden ze het nuttig en
noodzakelijk en is papier hun voorkeursmedium voor belangrijke dingen in het leven als
(liefdes)brieven, contracten, diploma’s maar ook voor magazines, kranten en
verjaardagskaarten. Papier wordt gezien als emotioneel, officieel, vertrouwd, vertrouwelijk en
zeker; 85% van de jonge vrouwen uit het onderzoek van CEPI kan zich zelfs geen wereld zonder
papier voorstellen! Papier heeft dus nog altijd de toekomst.
Het CSIRO beschrijft in het rapport ‘Our Future World’ de uitkomsten van een wereldwijde
vooruitblik en presenteert vijf megatrends (Meer met minder, Personifiëring, Divergerende
demografie, On the move en iWorld) die de wereld zullen herdefiniëren. Megatrends zijn
combinaties van onderling afhankelijke trends, economische modellen, sociale of
omgevingsactiviteiten die de manier waarop mensen leven en welke technologieën ze daarvoor
nodig zullen hebben zullen veranderen. Ondanks dat de studie Australisch is, zijn veel van de
erkende factoren ook van belang in onze samenleving.
Meer met minder
De focus op grondstoffenefficiëntie neemt toe door afnemende beschikbaarheid van natuurlijke
bronnen, terwijl er een toenemende vraag is door bevolkingsgroei en economische groei in de
BRIC landen (Brazilië, Rusland, India en China). Binnen de papierindustrie zal er een blijvende
focus zijn op energie- en materiaalefficiëntie en zijn er veel kansen voor de bio-based economy.
Figuur 2 STEEP factoren
Pagina 5 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Personifiëring
Een innovatiegolf gericht op gepersonifieerde en gerichte diensten volgt de groei van de
dienstensector in Westerse landen op. De dienstensector vraagt een groot papierverbruik,
personaliseren geeft unieke kansen voor marketeers en er ontstaat een groei in tailormade
drukwerk en verpakkingen. Consumenten zijn minder gevoelig geworden voor
massacommunicatie en zoeken naar maatwerk en het gevoel dat iets speciaal voor hen
gecreëerd is. Ze willen persoonlijk benaderd worden met producten en diensten die op hun
specifieke behoeften zijn afgestemd.
Divergerende demografie
Er vindt een verschuiving plaats van de wereldwijde bevolking. De OECD† populatie vergrijst
met bijbehorende welvaart- en gezondheidsproblemen. Tegelijkertijd zijn de
vruchtbaarheidscijfers en voedselproblemen in arme landen hoog. Er ontstaat daardoor een
grote behoefte aan hulpmiddelen op hygiënisch en gezondheidsgebied.
On the move
Men verandert vaker van werk, verhuist vaker, forenst en reist meer. Dit minder
plaatsgebonden zijn van consumenten biedt kansen voor bijvoorbeeld nieuwe vormen van
point-of-sale, maar evenzo voor portieverpakkingen, take-away verpakkingen (out-of-home) en
gratis kranten als Spits en Metro die op openbare plekken worden uitgedeeld.
iWorld
Veel aspecten in onze wereld hebben een digitale tegenhanger (het meest voor de hand liggende
voorbeeld zijn geprinte en digitale media) en dit zal in de toekomst steeds vaker het geval zijn.
Internet zorgt voor wereldwijde verkoop en bijbehorende logistiek en remote sensing geeft
kansen voor extra functies voor verpakkingen. Virtual reality en sociale netwerken zullen zich
steeds verder ontwikkelen en informatienetwerken worden belangrijker. De digitalisering heeft
wellicht tot gevolg dat er minder vraag is naar grafisch papier, maar daartegenover staat de
groeiende vraag naar verpakkingen.
Ook CapGemini erkent samen met het Global Commerce Initiative een aantal duidelijke trends in
de Fast Moving Consumer Goods-keten in het rapport 2016 Future Value Chain. Naast de externe
STEEP factoren, hebben zij de volgende ‘key industry trends’ gedefinieerd die impact hebben op
de waardeketen: consumentengedrag, informatiestromen en productstromen. De consument
wordt steeds slimmer, fungeert als partner – ook in productontwikkeling en er ontstaat
differentiatie van in- en verkoopkanalen. In productstromen is er een verschuiving gaande naar
meer services, wordt kwaliteit een ‘commodity’ en is er meer interesse in slanke ketens. De
informatiestroom richt zich meer op een open netwerk en de eisen die dit stelt aan de keten.
1.2 Technologisch
Trends in basismaterialen
Ontwikkelingen in de papier- en kartonproductie richten zich technologisch
gezien op lichtgewicht materialen. Basisgewicht wordt verminderd, maar ook
† Organisation for Economic Cooperation and Development
Figuur 3 Lichtgewicht tray van Smurfit Kappa
Pagina 6 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
de constructie van verpakkingen wordt veranderd om zo min mogelijk materiaal nodig te
hebben voor dezelfde prestaties.
Composieten en coatings als toplaag worden ontwikkeld om barrière-eigenschappen van het
basismateriaal te verbeteren. Daarnaast gaat papier en karton de samenwerking aan met (bio-
based) kunststoffen, om zo de positieve mechanische eigenschappen van papier en karton te
combineren met de barrière-eigenschappen van kunststoffen, deze beide te versterken en te
combineren in lichtere materialen met betere prestaties toegepast op meer vlakken dan nu het
geval is.
Nieuwe ontwikkelingen in materialen, grondstoffen, hulpstoffen en toepassingen creëren een
vraag naar nieuwe technologie in de zin van procesontwikkeling. Hierbij kan bijvoorbeeld
gedacht worden aan de vraag naar breedbaanpersen verderop in de keten, de verschuiving van
offsetdruk naar digitale inkjetdruk en het gebruik van alternatieve grondstoffen. Dit alles moet
uiteraard wel mogelijk zijn of gemaakt worden in de fabriek.
Trends in verpakkingen in Europa
De opmars van intelligente, actieve en slimme verpakkingen in Europa is begonnen. Steeds meer
zien we toepassingen van indicatoren om tijd en temperatuur van het product aan te geven en
actieve componenten om het milieu van het verpakte product proactief te beïnvloeden. Een
voorbeeld is het melkpak dat van kleur verandert naarmate de melk minder vers wordt.
Een andere toepassing van extra functies is de ondersteuning van ketenefficiëntie; onder andere
door toevoeging van RFID of andere componenten kunnen producten door de keten heen
worden gevolgd, kunnen producten gemakkelijk teruggehaald worden en kan er worden
gemonitord of het product onder de juiste omstandigheden vervoerd is geweest (bijvoorbeeld of
de koelketen ononderbroken is gebleven).
Geavanceerder drukwerk maakt het mogelijk om esthetisch aantrekkelijkere producten te
produceren. Hiervoor zijn uiteraard technologische innovaties nodig, bijvoorbeeld het mogelijk
maken van toevoegen van holografische laminaten.
Door een toenemende bezorgdheid over de afname van de
voorraad grondstoffen zien we een trend in ontwikkeling van
duurzame en bio-based verpakkingen, bio-barrières en
gebruik van alternatieve grondstoffen. Een voorbeeld hiervan
zijn trays gemaakt van bamboe of paperfoam, maar ook het
toevoegen van gras of andere plantenvezels aan de
grondstoffen voor kartonnen dozen.
Een laatste trend die wij herkennen in de Europese
verpakkingsindustrie, is het ontwikkelen van functies en materialen die inspelen op
consumentenbehoeften (zie ook §1.1). Onder andere transparant papier om het verpakte
product zichtbaar te maken, een verbeterd openingsgemak door het gebruik van andere
sealstrips, maar ook hersluitbaarheid van verpakkingen is voor consumenten belangrijk.
Figuur 4 Alternatieve grondstoffen: de grasdoos van Solidpack
Pagina 7 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
1.3 Economisch
De afnemende beschikbaarheid van grondstoffen, het duurder worden van energie, de
economische groei in de BRIC-landen, het verschuiven van de topeconomieën, het groeiende gat
tussen industriële en ontwikkelingslanden; een aantal van de trends die CSIRO en CapGemini
beschrijven. Specifiek voor de papier- en kartonindustrie zien we dat het relatieve deel van de
energie in de kostprijs hoog is, er meer beschikbare vezels zijn door het gebruik van afval uit de
agrosector, maar ook dat door de economische malaise duurzaamheid minder belangrijk wordt
gevonden indien dit duurder is om te implementeren dan huidige oplossingen.
Ook de trend in retail ready verpakkingen is een economische trend. Steeds meer winkeliers
zien het nut van dozen in plaats van consumentenverpakkingen op het schap omdat het een
hogere productiviteit oplevert van vulploegen, kostenreductie en impulsaankopen. Uiteraard
biedt dit weer technologische uitdagingen voor de industrie.
De verwachting is dat grafische papierproducten in kleinere hoeveelheden geproduceerd
worden, maar een grotere verscheidenheid zullen kennen. Lichtgewicht papier maakt het
gebruik van minder grondstoffen mogelijk. De toevoer van verse vezels in de ‘recycled fibre
loop’ voor grafisch papier zal essentieel blijven. Aan de andere kant neemt de productie van
papier en karton voor verpakkingstoepassingen toe.
1.4 Ecologisch
Duurzaamheid speelt tegenwoordig een grote rol in de ontwikkeling van producten en
materialen. Trends zijn het al eerder genoemde gebruik van alternatieve grondstoffen en design
for recovery, maar ook het vervangen van kunststoffen of aluminium in laminaten zodat een
verpakking hernieuwbaar wordt maar ook beter te recyclen is in de papierrecycling. CEPI heeft
haar visie gericht op de bio-economie in 2050, waar de papierindustrie steeds belangrijker gaat
worden. Gezien onze recycling zijn we al goed onderweg; in Europa is het hoogst behaalde
recycling percentage tot nu toe 72% (in 2009) waar CEPI streeft naar 70% in 2015.
Figuur 5 Grondstofgebruik door de jaren heen in de papierindustrie, CEPI, 2011
Pagina 8 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Figuur 6 Bioplastics, Prof.Dr.Ing. H.J. Endres University of Applied Sciences and Arts, Hannover
Steeds meer producten maken gebruik van
bio-based kunststoffen in combinatie met
papier en karton. Belangrijk is echter wel
de verdeling van de bioplastics; zijn de
kunststoffen alleen bio-based of ook
biodegradeerbaar. Voorbeelden hiervan
zijn te vinden in de figuur hiernaast.
Daarnaast kan er onderscheid gemaakt
worden op basis van de oorsprong,
sommige biokunststoffen worden
gewonnen uit cellulose, uit melk(zuren),
door vergisting, uit zetmeel, uit mais, et
cetera.
1.5 Politiek: Beleid, wet- en regelgeving
Energie- en materiaalefficiëntie
Via het MEE-convenant en de verpakkingsbelasting probeert de Nederlandse overheid energie-
en materiaalverspilling aan te pakken. Ook de voedselverliezen moeten worden gereduceerd
met 20% (zie ook H8). Ter illustratie: de Europese consument verspilt jaarlijks 180 kg voedsel
per persoon en de verpakkingsconsumptie per persoon is 40-233 kg, even groot als de
papierafvallen in Nederland (2.480 kiloton in 2011). In Europa is de voedingsketen
verantwoordelijk voor 17% van de broeikasgassen emissies en 28% materiaalgebruik.
Het is de bedoeling van Europa dat in 2020 20%
bio-energie is bewerkstelligd wat zorgt voor
gereduceerde CO2-emmissie (zie figuur 6). Dit
geeft echter meer druk op de beschikbaarheid
van grondstoffen voor de papierindustrie en heeft
zowel een ecologische als politieke uitwerking.
Europa heeft daarnaast een aantal prioriteiten
opgesteld die zij voor 2020 wil bewerkstelligen:
slimme, duurzame en inclusieve groei. Hiermee
wil ze zeker stellen dat er een economie wordt
ontwikkeld die gebaseerd is op kennis en
innovatie, die competitiever is, groener en
efficiënter omgaat met grondstoffen en die
werkgelegenheid en sociale en territoriale
cohesie bevordert.
Het Forest-based sector Technology Platform
(FTP) heeft een visie gepubliceerd waarin ze Figuur 7 Visie FTP, © Kennert Johansson
Figuur 8 Doelstellingen Europa, Europe 2020
Pagina 9 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
aangeven dat in 2030 de houtsector een sleutelrol heeft in de bio-based maatschappij en dat de
toegevoegde waarde van haar producten en diensten verdubbeld sinds 2005.
Consumentenbehoeften en slim gebruik van grondstoffen vormen volgens hen de hoekstenen
van continue ontwikkelingen door efficiëntie, kennis, competenties, onderzoek, ontwikkeling en
innovatie.
Bio-based verpakkingen
Een aantal issues zijn belangrijk bij de ontwikkeling van bio-based verpakkingen en materialen.
De terminologie is niet eenduidig - bio-based, biodegradeerbaar, composteerbaar zijn een aantal
gebruikte termen die allemaal iets anders zeggen over de herkomst en/of end-of-life van het
materiaal; daarnaast worden er zo veel verschillende logo’s door elkaar gebruikt op de markt
dat de consument de weg kwijt is (en moeten al die logo’s met elkaar concurreren of
samenwerken) maar ook recyclingsystemen zijn niet duidelijk. Hier ligt duidelijk een rol voor de
overheid.
Voedselveiligheid
Bij de productie of verwerking van papier en karton dat in contact kan komen met voedsel
gelden zeer strenge richtlijnen vanuit Europese en nationale wetgeving en vanuit CEPI. Doordat
er door verschillende organisaties over wordt gecommuniceerd is het lang niet altijd even
doorzichtig hoe de richtlijn te gebruiken en toe te passen. Daarnaast is het de vraag of de
richtlijnen wel geschikt zijn voor de nieuwste ontwikkelingen of hoe snel ze mee gaan met de
tijd. Toch blijft het een belangrijk aspect om rekening mee te houden bij innovaties.
Pagina 10 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
2. Visie Eindproducten
De focus in de toekomstvisie van het programma Eindproducten is dat de papier- en
kartonindustrie concurrerend blijft met en zelfs groeit ten opzichte van andere verpakkings-
materialen. Hiervoor moet worden ingespeeld op trends door samenwerking, het ontwikkelen
van nieuwe toepassingen, het verbeteren van eigenschappen, het toevoegen van aanvullende
functies en het efficiënter inrichten van de keten. Zowel nieuwe als bestaande producten kunnen
namelijk groei in de sector bewerkstelligen, bijvoorbeeld het creëren van meer toegevoegde
waarde in verpakkingen door gewichtsreductie gecombineerd met intelligente en actieve
componenten.
Grote kansen voor de papier- en kartonindustrie liggen er doordat papiergebaseerde producten
een oplossing kunnen bieden aan toenemende consumentenbehoeften als duurzaamheid,
veiligheid, toegevoegde functionaliteiten, intelligente verpakkingen en efficiëntere ketens. Het
gebruik van papier en karton verandert sterk, maar het blijft wereldwijd ook de komende jaren
nog groeien – al verschilt die groei per continent. De vraag naar papier verandert ook enigszins:
er zal meer vraag zijn naar papiergebaseerde producten, lichtgewicht materialen en efficiëntere
verpakkingen.
Nederlandse bedrijven hebben de toekomst in specialisatie, gecombineerd met cost leadership.
Innovatie en business development (geïnitieerd door de fabrieken zelf) wordt steeds
belangrijker om te overleven. Daarbij spelen MKB toeleveranciers en afnemers een cruciale rol.
Ook grondstof- en productieflexibiliteit zijn cruciaal in combinatie met producten met hogere
toegevoegde waarde. Meer informatie hierover is te vinden in de routekaarten van de andere
programma’s.
MIMO concept mill
Overall visie voor de papier- en kartonindustrie in samenwerking met de andere KCPK-
programma’s is de ontwikkeling van een multiple input – multiple output mill. Voor
Eindproducten ligt de focus hierin vanzelfsprekend bij de output. Output heeft hierbij
verschillende betekenissen, maar uiteindelijk komt het er op neer dat een hoogwaardige vezel
wordt toegepast voor de meest hoogwaardige toepassing. Uiteraard vallen hier de bestaande
producten onder, alsmede de huidige verwerkingsstappen op het gebied van
oppervlakteafwerking, materialen (laminaten en combinaties) en formaat. In 2020 willen we op
deze gebieden een grotere variatie aan coatings en laminaten, de stap naar een volledig bio-
based eindproduct en toegevoegde actieve componenten hebben bereikt. Dit is echter ook
zonder MIMO te bewerkstelligen.
Wat juist zo bijzonder aan MIMO is, wordt vooral duidelijk in de andere programma’s die zich
bezig houden met stofbereiding en het proces zelf. Eindproducten neemt deze aspecten mee en
hoopt in de MIMO concept mill vooral meer toegevoegde waarde te creëren door middel van
dienstverlening (of: branding) vanuit de fabrieken verder de keten in. Bij een grotere variatie
aan eindproducten en een betere fit for purpose, bereiken fabrieken een grotere range aan
producten. Daarnaast kunnen er andere toepassingen worden gevonden die de interne recycling
kunnen vervangen. Op die manier zullen er een aantal merklijnen ontstaan:
Pagina 11 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
- Merkproducten: on-spec materialen die ontwikkeld zijn aan de hand van specificaties van klanten
- Merkloze producten / white label: off-spec materialen die niet helemaal voldoen aan de eerste categorie maar nog steeds tegen een iets lagere prijs prima verkocht kunnen worden
- Sidereels: ook deze kunnen tegen een lage prijs verkocht worden
Dit is lange termijn denken, maar in 2020 moeten afzonderlijke technologieën zeker
geïmplementeerd kunnen zijn. Huidige anorganische coatings vervangen door organische
coatings bijvoorbeeld. Of gebruik van nanocellulose voor betere bedrukbaarheid in plaats van
vulstoffen. Uiteindelijk willen we als industrie natuurlijk producteigenschappen uitvinden om
coatings overbodig te maken. Immers tot tien jaar geleden konden we ook niet wit drukken en
nu kan dit probleemloos.
Eindproducten heeft als doel antwoord te geven op de vraag wat het uiteindelijk betekent voor
de keten (is er bijvoorbeeld een ander recyclingsysteem nodig?). De grote uitdaging hierbij is dat
er voor marktintroducties samengewerkt wordt met andere (keten)partijen omdat er bij MIMO
andere producten bij komen en de productieschaal veel kleiner is. Uiteindelijk vraagt dit andere
kennis en vooral andere business modellen van de bedrijven.
Pagina 12 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
3. Strategie
Door onderzoek, ontwikkeling, innovatie/demonstratie, implementatie en consortiavorming
proberen wij de visie te bewerkstelligen. Belangrijk hierbij is dat we dit vanuit het standpunt
van de papierfabrieken doen, maar zeker zo belangrijk is de samenwerking met andere partijen
in de keten en buiten onze industrie. Hierbij focussen we op verwerkers, veredelaars en
merkeigenaren omdat daar de keuzes gemaakt worden en innovatie in de praktijk wordt
gebracht. Daarnaast ligt de focus voornamelijk op verpakkingen, waarbij we een verschuiving
zien naar stuks verpakkingen in plaats van pallets. Dit is (naast het bestaan van specifieke
logistieke experts) de reden dat transport niet als specifiek onderwerp wordt meegenomen,
tenzij daar nadrukkelijk voor gekozen wordt.
3.1 Onderzoek en ontwikkeling
Door haalbaarheidsstudies wordt de huidige stand van zaken in innovatieprojecten in kaart
gebracht. Door onderzoek en ontwikkeling in samenwerking met (inter)nationale
onderzoeksinstituten en de Nederlandse papierfabrieken wordt ook actief onderzoek gedaan
naar nieuwe materialen, componenten, combinaties, et cetera. Op deze manieren wordt er voor
gezorgd dat de concurrentiepositie van de Nederlandse papierfabrieken verstevigd wordt en
worden nieuwe producten ontwikkeld.
3.2 Innovatie/demonstratie en implementatie
Specifieke projectonderdelen richten zich op demonstratie of implementatie van nieuwe
ontwikkelingen. Door demonstratieprojecten en implementatietrajecten uit te zetten in de keten
kan er bijvoorbeeld beoordeeld worden of nieuwe ontwikkelingen in huidige situaties zijn toe te
passen, of er niet teveel hoeft te worden gesleuteld aan bestaande productielijnen, en of
consumenten er op zitten te wachten.
3.3 Consortiavorming
Consortiavorming gebeurt op een aantal niveaus: op niveau van de producerende bedrijven (de
VNP en KCPK leden), op ketenniveau (MKB bedrijven aangesloten bij de stichting Wereld van
Papier) en op niveau van Europees onderzoek. Doel van deze consortia is om gezamenlijk tot
innovaties te komen en kennis en kunde te combineren in succesvolle samenwerkingen. Alle
schakels in de keten hebben baat bij samenwerking met andere partijen maar ook met andere
consortia; partners in de consortia zien hier het nut van en hebben voorgenomen een actieve
bijdrage te leveren aan het consortium. Huidige en voorziene consortia zijn op het gebied van
farma, voedsel, bloemen, print, nanocellulose en doorbraaktechnologieën.
Pagina 13 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Figuur 8 Overzicht consortia Programma Eindproducten
Pagina 14 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
4. Thema’s en tijdsplanning
De routekaarten waarmee Eindproducten aansluiting met de trends zoekt en dus invulling aan
de visie geeft, zijn Slimme Slanke Ketens, Nieuwe vormen van papier en karton en Nieuwe
toepassingen van papier en karton.
4.1 Slimme Slanke Ketens
De routekaart Slimme Slanke Ketens richt zich op ketenactiviteiten om zo papier en karton in de
hele keten meer kansen te geven. Met slank worden betere prestaties van papier en karton,
ecodesign voor verpakkingen en optimalisatie van verwerking en bedrukking bedoeld, alsook de
overall efficiëntie van een keten. Het slimme aspect onderzoekt de mogelijkheden van extra
functionaliteiten in papier en karton (chemisch, fysisch en biologisch), extra functies in
oppervlaktebehandeling en extra functies door toevoegen van gedrukte intelligentie.
De afgelopen jaren zijn er grote stappen vooruit gemaakt in de verschillende productketens
waarin papier en karton wordt toegepast. Desondanks zijn er nog steeds grote inefficiënties. Een
sprekend voorbeeld hiervan is voedselverspilling bij consument en in keten. Dit kan vermeden
worden door gebruik van indicatoren of verkleurende verpakkingen die de houdbaarheid of
kwaliteit van een product aangeven. Wordt er toch iets weggegooid dan zorgt minder
verpakkingsmateriaal voor minder afval.
Aanhoudende trends in de verpakkingsindustrie als lichtgewicht materialen met betere
eigenschappen, toegevoegde functies die efficiëntie in de keten ondersteunen, duurzaamheid en
geavanceerdere printtechnieken, maken dat een slimmere en slankere keten impact heeft.
Slimme en slanke ketens zijn aantoonbaar energie-efficiënter, materiaal effectiever, korter en
met minder uitval en verlies aan verpakt product.
Figuur 9 Routekaart Slimme Slanke Ketens
Pagina 15 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
4.1.1 Verwachte impact
SSK wil bestaande, reeds voor de markt beschikbare technologieën en andere aspecten
implementeren die ketens nu al slimmer en slanker helpen te maken en nieuwe technologieën
ontwikkelen en implementeren. Overall doel van SSK is de ontwikkeling van de supply chain of
the future. Dit zal gedaan worden in samenwerking met alle partijen in een keten, van productie
tot consumptie, om ze de gehele ketens efficiënter en effectiever te maken.
4.2 Nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van papier en karton
Naast de ketenoptimalisatie van SSK wordt er binnen het programma Eindproducten ook
gewerkt aan nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van papier en karton. Hierbij kan gedacht
worden aan nieuwe, innovatieve ontwikkelingen binnen het huidige productieproces en
combinaties met andere materialen of het toepassen van papier- en kartonproducten op
gebieden waar voorheen andere materialen de voorkeur genoten.
De maatschappij verandert richting de bio-based economy en ook ontwikkelingen binnen de
papierindustrie richten zich daar op. Projecten binnen Eindproducten bewegen zich dan ook
steeds meer op het gebied van volledig bio-based materialen, waarbij zowel het basismateriaal
papier en karton als de gebruikte coatings en laminaten volledig hernieuwbaar zullen zijn, in
combinatie met een uitbreiding van de functionaliteiten. Dit traject zal een aantal jaren in beslag
nemen, voornamelijk omdat het tijd zal kosten eer deze nieuwe producten worden geaccepteerd
door de hele keten. Een ander traject is de ontwikkeling van lichtgewicht materialen, waarbij
nieuwe eisen worden gesteld aan de mechanische eigenschappen van het basismateriaal.
Huidige projecten onder het thema Nieuwe vormen zullen combinaties tussen papier en karton
en bio-plastics onderzoeken, het aanbrengen van nieuwe, bio-based coatings met bestaande
technieken en de ontwikkeling van nieuwe materialen. Op de middellange termijn kunnen
nieuwe technieken voor bestaande vezels worden onderzocht en geïmplementeerd, waarna op
Figuur 10 Routekaart Nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van papier en karton
Pagina 16 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
de lange termijn zelfs voor nieuwe vezels en nanocellulose nieuwe technieken kunnen worden
gebruikt.
Daarnaast kunnen op de korte termijn nieuwe toepassingen van papier en karton worden
gevonden en/of ontwikkeld, maar ook combinaties tussen bestaande materialen en bedrijven.
Ontwikkeling van nieuwe toepassingen zal op den duur leiden tot bekender worden van de
mogelijkheden en meer gebruik van papier en karton. Ook speelt mee dat er grote winst gehaald
kan worden door de papier- en kartonindustrie wanneer men weet wat er zich verderop in de
keten afspeelt, bijvoorbeeld wat de eisen zijn die verwerkers stellen aan papier en karton. Het
meest bekende voorbeeld op dit gebied is Bouwen met Karton, maar er kan uiteraard aan allerlei
toepassingen worden gedacht en gewerkt.
In projecten wordt door samenwerking met ketenpartners (bijvoorbeeld verwerkers,
veredelaars, drukkers) vanuit de consument naar de materialen gekeken en terug geredeneerd
om de vertaling naar de papierfabriek en het basispapier te maken. Er wordt gekeken naar wat
nieuwe vormen en toepassingen betekenen voor het materiaal en wat nieuwe activiteiten van
drukkerijen en verwerkers vragen van het materiaal.
4.2.1 Verwachte impact
De routekaart Nieuwe vormen en nieuwe toepassingen van papier en karton richt zich niet op
geheel nieuwe markten in combinatie met geheel nieuwe producten, maar juist op het vinden
van nieuwe vormen of bestaande producten in nieuwe markten (respectievelijk product- en
marktontwikkeling, zie afbeelding 10).
Hierbij wordt gekeken naar het basisproduct papier en karton zoals dat bij de VNP leden wordt
geproduceerd. Doel van de routekaart is het tot stand brengen van nieuwe
samenwerkingsverbanden tussen papierfabrieken en producenten van andere biomaterialen als
coatings en kunststoffen alsmede het creëren van samenwerkingsverbanden tussen
papierfabrieken en innovatieve spelers in (voor fabrieken) nieuwe markten. Het streven van
Eindproducten is als KCPK/Bumaga betrokken te zijn bij projecten tot en met full scale demo’s
(marktintroductie) van nieuwe producten en daar waar mogelijk gebruik te maken van
gepatenteerde technologie.
Figuur 11 Productontwikkeling volgens het Ansoff-model
Pagina 17 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
5. (Beoogde) Innovaties Om de doelen per thema te halen zijn er innovaties nodig. In dit hoofdstuk wordt uitgelegd
welke beoogde innovaties dat kunnen zijn op de gebieden technologie, sociaal en business.
5.1 Slimme Slanke Ketens
Technologisch
Ketens efficiënter en effectiever maken wat betreft materiaal en energie kan door machines en
fabrieken flexibeler te maken, vraaggestuurd te produceren, en door incorporatie van actieve en
intelligente componenten verliezen te minimaliseren. Internetverkoop biedt daarnaast kansen
voor gepersonifieerd produceren, voor de afzet van specifieke dozen en enveloppen, maar
genereert ook nieuwe handel en meerwaarde.
Sociaal
Slimme Slanke Ketens genereert oplossingen voor de huidige voedsel- en bloemenverliezen. 15-
25% van de snijbloemen wordt weggegooid voordat deze de consument bereiken. In de
voedselketen gaat er >€2 miljard verloren voordat het de consument bereikt, en de consument
zelf gooit nog eens €2,4 miljard (=60kg) aan voedsel weg per jaar.
Business
SSK heeft impact op bedrijven doordat aanvullende functies ketens energie-efficiënter, materiaal
effectiever, korter en met minder uitval en verlies aan verpakt product maken.
Figuur 12 © Wageningen World, 1-2012, Wageningen UR
Pagina 18 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
5.2 Nieuwe vormen en toepassingen van papier en karton
Technologisch
Papier en karton als basismateriaal wordt gecombineerd met bio-based oppervlakte-
behandelingen op productniveau, waarbij toekomstige projecten zich richten op:
1. Lichtgewicht materialen met nieuwe technieken. Dit traject is altijd in samenwerking
met de papierfabrieken (onze leden)
2. Creëren van extra eigenschappen d.m.v. oppervlakte-afwerkingen (via bijvoorbeeld size-
press, coaten, lamineren), op zowel papier als de combinatie tussen papier en kunststof.
Dit traject is deels samen met papiermakers (on-line) en deels met converters (off-line).
Sociaal
Papier en karton hebben het vermogen in te spelen op de besproken trends in de consumenten-
en FMCG markt. Het belang van mechanische eigenschappen en de bedrukbaarheid van
golfkarton bijvoorbeeld worden alleen maar groter nu er steeds meer dozen in de
winkelschappen komen te staan als retail ready verpakkingen.
Business
De routekaart Nieuwe vormen van papier en karton heeft impact op de business van onze leden
doordat het betere prestaties van papier en karton centraal stelt. De routekaart Nieuwe
toepassingen van papier en karton heeft daarnaast impact door nieuwe afzet voor bestaande
soorten papier en karton.
Pagina 19 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
6. Doelgroepen
Het programma Eindproducten heeft twee doelgroepen: de papierfabrieken en de keten:
Directeuren, business developers en producttechnologen van papierfabrieken worden actief
betrokken bij activiteiten binnen de SSK routekaart. Omdat deze activiteiten papierfabriek
overstijgend zijn en vaak wat meer tijd vragen voor er resultaat te zien is (middellange tot lange
termijn), is medewerking op een hoger niveau van belang. Verderop in de keten maken
verwerkers van papier en karton en andere relevante partners deel uit van de doelgroep om de
activiteiten binnen een hele keten te kunnen toepassen.
De afdelingen marketing en new business development van de papierfabrieken worden
betrokken bij activiteiten binnen Nieuwe toepassingen. De meeste projecten lopen voor de korte
tot middellange termijn en zijn van belang voor de partijen die dagelijks bezig zijn met nieuwe
ontwikkelingen en business genereren. Productontwikkelaars en innovatieve spelers verderop
in de keten, als afnemers, verwerkers en/of verkopers van de nieuwe toepassingen, zijn ook
belangrijk als onderdeel van de doelgroep.
Activiteiten met betrekking tot Nieuwe vormen van papier en karton richten zich op de proces-
en producttechnologen van papierfabrieken voor de korte tot middellange termijn omdat de
projecten binnen deze routekaart het meest te maken hebben met het basismateriaal bij de
fabrieken. Partijen verderop in de keten kunnen belangrijk zijn als input voor veranderingen
aan het basismateriaal.
Realisatie van maatschappelijke acceptatie
Maatschappelijke acceptatie is van belang aangezien consumenten belanghebbenden zijn. Het is
dus noodzakelijk om de maatschappij in een aantal gevallen te overtuigen van nut en noodzaak.
Wet- en regelgeving: opheffen beperkingen <> ondersteuning implementatie
Net als de consument is de overheid onontbeerlijk als speler en dus als doelgroep om (sommige)
ontwikkelingen te kunnen doen.
Figuur 13 Plaatsing van de thema’s in de keten
Pagina 20 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
7. Business cases Om te bepalen of de einddoelen van de routekaarten haalbaar zijn, worden er doorlopend haalbaarheidsstudies en business cases uitgevoerd. Hieronder worden de huidige en voorziene business cases weergegeven inclusief met welke factoren rekening gehouden moet worden (bijvoorbeeld succesfactoren, risicofactoren, beschikbaarheid). Thema Kenmerken Sterktes Zwaktes Kansen Bedreigingen Spraybare biobased coatings
Toepassing in huidige systemen i.s.m. onderzoeks-instituten, fabrieken en verwerkers
Nieuwe vormen papier & karton Kleine volumes Meerdere lagen op elkaar
Uitdaging om één coating te vinden die voldoet aan alle eisen
Mogelijkheid oliegebaseerde producten te vervangen Op termijn contactloos coaten
Moet qua performance en prijs met oliegebaseerde alternatieven concurreren
Actieve verpakkingen voor voedsel
Kwaliteitsverbetering en ketenoptimalisatie i.s.m. ketenpartijen
Nieuwe toepassingen papier & karton Meer afzet
Combinatie met actieve biobased toevoegingen/ coatings/ laminaten
Mogelijkheid oliegebaseerde producten te vervangen
Regelgeving
Actieve verpakkingen voor bloemen
Kwaliteitsverbetering en ketenoptimalisatie i.s.m. ketenpartijen
Nieuwe P&K toepassingen Meer afzet
Combinatie met actieve biobased toevoegingen/ coatings/ laminaten
Bloemenmarkt toegankelijker dan voeding Mogelijkheid oliegebaseerde producten te vervangen
Veiling bepaalt alles in huidige situatie
Geprinte intelligentie
Op te zetten netwerk en projecten voor toepassing geprinte intelligentie, geprinte elektronica, etc. i.s.m. verwerkers en andere ketenpartijen
Nieuwe toepassingen papier & karton
Prijs Markt staat open voor innovaties Winstmarges
Regelgeving Sociale acceptatie
PHA Op te zetten projecten om proceswater te gebruiken voor PHA-productie t.b.v. biobased coating i.s.m. Programma VG en leden KCPK
Nieuwe vormen papier & karton Gesloten circulaire keten
Kwaliteit en hoeveelheid
Mogelijkheid oliegebaseerde producten te vervangen
Moet qua performance en prijs met oliegebaseerde alternatieven concurreren
Pagina 21 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
Nanocellulose Nanocellulose, microkristallijn cellulose, ter verbetering basismateriaal i.s.m. leden KCPK
Nieuwe vormen papier & karton Versterking basismateriaal
Verkrijgbaar-heid Toepassing
Minder materiaal nodig, dus meer productie uit zelfde hoeveelheid
Regelgeving Sociale acceptatie Prijs
Multiple Input Multiple Output
Multiple output i.p.v. recycling, bijvoorbeeld gebruik/verkoop van de side reels, cascadering productlijnen i.s.m. leden KCPK en andere programma’s
Optimaal benutten geproduceerd materiaal Afzetmarkten
Minder eigen materiaal voor recycling, dus meer inkopen
Branding Winst
Nieuwe logistieke systemen Interne procesvoering veranderen
Pagina 22 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
8. Bijdrage aan de doelstelling van de Energietransitie In 2004 is de Nederlandse papier- en kartonindustrie, in samenwerking met het Ministerie van
Economische Zaken, gestart met de Energietransitie Papierketen met de ambitie: “Halvering van
het energieverbruik per eindproduct in de keten en de periode 2005-2020”. Een van de
programma’s is P3: Supply-Chain of the future waar de routekaart Nieuwe vormen, functies en
toepassingen van papier en karton onderdeel van is. Deze routekaart is gebaseerd op de
uitkomsten van de haalbaarheidsstudies Cradle to cradle als inspiratiebron voor productinnovatie
en kringloopoptimalisatie en Transparantie en dialoog in de keten en van projecten en
bijeenkomsten die door KCPK uitgevoerd zijn in het kader van de Energietransitie. Zodoende
dragen de routekaarten uit dit rapport ook bij aan de Energietransitie en haar doelstellingen:
- Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per 2020 - Versterken van de concurrentiepositie - Koploper blijven in de transitie naar duurzaamheid
Met name de routekaart Slimme Slanke Ketens (SSK) draagt bij aan de halvering van het
energieverbruik in 2020 door de focus op materiaalontwikkeling voor productinnovatie en
kringloopoptimalisatie. SSK analyseert knelpunten in de product-verpakkingsketen (van
productie tot consumptie) en lost deze op door toepassing van slanke, slimme en/of actieve
verpakkingsconcepten. Om de combinatie slim en slank optimaal te maken, is het aspect
monitoring toegevoegd. Hierbinnen vallen on-line sensoren voor materiaalproductie,
ketenoptimalisatie door track & trace en ketenmonitoring gericht op energie-efficiëntie.
Door het toevoegen van intelligente toepassingen aan verpakkingen kunnen in de keten
eigenschappen als kwaliteit en omstandigheden waaraan het product is blootgesteld in kaart
worden gebracht. Door dit soort aspecten te weten, kunnen bewustere keuzes worden gemaakt
en ketens efficiënter worden ingericht. Ontwikkeling en integratie van lichtere verpakkingen en
het energie- en materiaalefficiënter maken van de keten hebben daarnaast minder verspilling
tot gevolg. Resultaten kunnen in de periode 2013-2014 worden verwacht.
Bijkomend voordeel is dat de routekaarten Nieuwe vormen en Nieuwe toepassingen ervoor
zorgen dat de concurrentiepositie van de Nederlands papier- en kartonindustrie wordt
verstevigd en bijgedragen wordt aan de conintuïteit van de bedrijven door de ontwikkeling van
nieuwe volledig bio-based oplossingen met toegevoegde waarde en dezelfde of verbeterde
functionaliteiten.
Pagina 23 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
9. Communicatie Uitkomsten worden gecommuniceerd door projectrapporten en -bijeenkomsten die ingedeeld kunnen worden aan de hand van doelgroep en niveau hoewel alle evenementen ten behoeve van de industrie en/of de keten worden georganiseerd. Globaal is de onderverdeling als volgt:
- Conferenties zijn intersectoraal, publiekelijk toegankelijk en groot; - Seminars zijn voor leden inclusief ketenpartners; - Workshops zijn thematisch en alleen voor leden; - Projectbijeenkomsten zijn voor projectpartners en worden vaak gecombineerd met een
seminar of workshop; - Platform Eindproducten bestaat uit een afgevaardigde van ieder lid.
De geplande Eindproducten bijeenkomsten (uitgezonderd specifieke projectbijeenkomsten) zijn:
- 30-1: Nieuwe vormen via oppervlaktebehandeling
- 20-6: Themabijeenkomst Nanotechnologie
- 27-9: Nieuwe toepassingen papier en karton
- 3-12: Slimme Slanke Ketens
Verder communiceren we onze werkzaamheden ook Kenniscentrum Papier en Karton-breed via een roadshow bij alle afzonderlijke deelnemers, innovatie updates en een overzicht van visies en activiteiten van R&D netwerken en denktanks.
Pagina 24 van 24 Publicatiedatum 26-7-2012
Routekaart P3 Supply Chain of the Future
10. Literatuur en feiten
10.1 Rapportenoverzicht eigen haalbaarheidsstudies
Zie hiervoor het overall rapport “Haalbaarheidstudies P3”
10.2 Gebruikte literatuur
CapGemini, 2016 Future Value Chain, 2006
CEPI Millenial Movie, november 2011
CEPI roadmap 2050, november 2011
CSIRO
EUROPE 2020 A European strategy for smart, sustainable and inclusive growth, Brussel 3.3
2010, Communication from the commission
Frank Perkowski, Future Opportunities in Paper Based Packaging Markets, april 2011
Forest-based sector Technology Platform (FTP), Horizons - Vision 2030 for the European Forest-
based Sector, januari 2013
Kennert Johansson, Presentation COST FP1003 conference June 2012 in Barcelona
PRN cijfers 2006-2011, 23 juli 2012
10.3 Relevante wet- en regelgeving
Voedselveiligheid:
Verordening (EG) nr. 1935/2004 - Algemene regelgeving voor materialen en voorwerpen die in
contact kunnen komen met voedsel (Europees)
Verordening EG nr. 2023/2006 – GMP (Europees)
Verordening (EG) nr. 178/2002 - Algemene levensmiddelenverordening (Europees)
Voor actieve verpakkingen gelden Verordening (EG) 450/2009 en gedeeltelijk (EG) 1935/2004
(Europees)
Voor kunststoffen gelden richtlijnen 2002/72/EG, 80/66/EEG, 81/432/EEG en sinds kort
verordening (EU) 10/2011 (Europees)
Regeling Verpakkingen en gebruiksartikelen (nationaal)
Warenwetbesluit Verpakkingen en gebruiksartikelen (nationaal)
Industry Guideline for the Compliance of Paper & Board Materials and Articles for Food Contact,
www.cepi.org/Content/default.asp?PageID=698 (industriespecifiek)