पाशपतसतर
कौणडिनयपञचारथम
पाशपतसतर, १
ऄथातः पशपत ः पाशपत योगिििध वयाखयासयामः । । १.१ । ।
* िहताथ ऄिखल य न सषट बरहमािदक जगत । परणमय त पशपित िशरसा सदससपित ।
ऄथााितशयसमपनन जञानाितशय ईततम । पञचाथ िियत भाषय कौिडडनय नानपिाशः । । भाषयम
१.१:१
* अह िकषयित भगिानपञचाथ । । भाषयम १.१:२
* ऄथासयािदसतर िक आित । । भाषयम १.१:३
* ऄतरोचयत ऄथातः पशपत ः पाशपत योगिििध वयाखयासयामः आित । । भाषयम १.१:४
* एततपपरथमसतर शासतरादािचचायात । । भाषयम १.१:५
* तदननतर पदििगरहः िियत । । भाषयम १.१:६
* तदपयोिगन योगिििध वयाखयासयाम आित । । भाषयम १.१:७
* ऄषटपद सतर । । भाषयम १.१:८
* ततर ऄथ ऄतः आित दर पद नपाितक । । भाषयम १.१:९
* पशपत ररतपय ततपपद पररगरहाथनोचचायात । । भाषयम १.१:१०
* पाशपत आित तिदचत । । भाषयम १.१:११
* योगिििध आित सामािसक । । भाषयम १.१:१२
* िि अिङित दर पद । खयासयाम आतपयाखयाितक । । भाषयम १.१:१३
* अह िक परयोजन पदििगरहः िियत । । भाषयम १.१:१४
* तदचयत ऄथापरिसदयथ । । भाषयम १.१:१५
* कसमादथाापरिसिदचः पदाना । । भाषयम १.१:१६
* यसमातपपथगथाानीह पदािन भििनत । । भाषयम १.१:१७
* यसमाद ि हयाह । । भाषयम १.१:१८
* यथा ििितगातरोऽ िप िशरिस पराितो नरः । नािभवयित वरजतपय ि सतर ििगरहििजात । । भाषयम
१.१:१९
* एि ऄथापरिसदयथ पदििगरहः िियत । । भाषयम १.१:२०
* अह ईतः पदििगरहः परयोजन च । । भाषयम १.१:२१
* आद त िाचय ऄथ शासतरािदः कः आित । । भाषयम १.१:२२
* ऄतरोचयत ऄथातः पशपत ररतपय ष तािचछासतरािदः । । भाषयम १.१:२३
* ततर शासतर तनतर गरनथो ििदया च । । भाषयम १.१:२४
* गरनथाथायोसतदिधगमोपायतपिाथ । । भाषयम १.१:२५
* पाररमाडय ऄथशबदािदिशिानत परिचन । । भाषयम १.१:२६
* सखया पञचायायाः पञच बरहमािण ऄिधकरण च । । भाषयम १.१:२७
* ऄथशबदातःशबदवयाखयानिचनसनानशयनादयपद शाचच िशषयाचायायोः परिसिदचः । । भाषयम
१.१:२८
* किलयगताना ऄिप दःिखतपिदशानातपकायाकारणपरतपयकषदशी ििपरतपिादपायोप यपरतपयकषदिशातपिाचच
परशनपरितिता ऐशवयाािसथशचि मततपिानमनोऽमनःससथशच कािमतपिादतः सिााचायािििशषटोऽय
अचाया आित । । भाषयम १.१:२९
* तथा बराहमणगरहणातपसतरीपरितष धािदिनियजयोपद शाचच ईत िह । बािधय अनय ऄघरतपि मकता
जडता तथा । ईनमादः कौडय किितपि कलबय गदाितापङगता । । भाषयम १.१:३०
* अिदरिहतः पटिििनियो बराहमणः िशषयः । । भाषयम १.१:३१
* स चानयिििशषटोऽय िशषय आित । । भाषयम १.१:३२
* तथा द िािदभयशच िीडाधिमातपिातपिीडािनिमतता इशवरपरििततः । । भाषयम १.१:३३
* ऄनगरहाथाा चाचायासय परिचनिततपि परििततः । । भाषयम १.१:३४
* तथा भजनचोदनपरसादिशितपििलपसोपद शादङःखानतािथानः िशषयसय होपसदनपरििततः । ।
भाषयम १.१:३५
* न त धमााथाकामकिलयाथाातर ित । । भाषयम १.१:३६
* तथा कािमतपिािदनिकौिशकािदभयशचाचायो िदवयो िनरितशयिीडशवयासिाभावयािदतपयथाः । ।
भाषयम १.१:३७
* चोदनोपसदनससकारिशयािददःखरिभभततपिाचचािदवया आनिकौिशकादयाः िशषया आित । ।
भाषयम १.१:३८
* तथा िशषटपरामाडयातपकािमतपिादजाततपिाचच मनषयरपी भगिानबराहमणकाय असथाय
कायाितरण ऄितीणा आित । । भाषयम १.१:३९
* तथा पदभया ईजजियनी परापतः । कसमात । िशषटपरामाणितपचहनदशानशरिणाचच । ऄतपयाशरमपरिसदच
िलङगमासथाय परिचन ईतिानभसमसनानशयनानसनानिनमाालयकिासोगरहणादिधकरणपरिसदयथ
च सिशासतरोत अयतन िशषयसमबनधाथ शचौ द श भसमि दयामिषतः । ऄतो रिपरचोिदतः
किशकभगिानभयागतपयाचाय पररपणापररतपतपयादयतपकषालकषणािन ििपरीतािन चातपमिन दषटिा
पादािपसगहय नयाय न जाित गोतर शरत ऄनणतपि च िनि दियतपिा कतकषण अचाय काल
िदयिदििसथत अतरिदििसथतः िशषयः पषटिानभगििनक एत षा
अयाितपमकािधभौितकािधदििकाना सिादःखाना ऐकािनतकोऽतपयिनतको वयपोहोऽसतपयत न ित ।
ऄथोतपररगरहािधकारिलपसास परापद श नोपद श सिचछषयसाधकपाठपरिसदयथ
कारणपदाथाािधगमाथ चातपमिन परापद श कतपिा भगिान िोतिानथ ित । ऄतर पिापरकताप कषाया
ऄथशबदः । कथ । िशषय णोदीररत पि परशन ऄप कषयोतिानथ ित । एि ऄय ऄथशबदः
पषटपरितिचनाथोऽिसत । स दःखानत आतपयथाः । अह िक परीिकषताय िशषयाय दःखानतः परितजञातः
ईतापरीिकषताय ित । ईचयत परीिकषताय । यसमादाह आित । ऄतर ऄतःशबदः िशषयगणिचन ।
यसमादय बरहमािताद शजः कलजः पटिििनियो िििििदषािदसमपननः िशषयः । पि चातराथातोऽतः
शबदो िषटवयः । ऄथ स दःखानतः कतः परापयत क न िाभयपाय न ित । तदचयत पशपत ः ।
परसादािदित िाकयश षः । ऄतर पशना पितः । । भाषयम १.१:४०
* पशपितः । ऄतर पशिो नाम िसदच शवरिज सि च तनािनतः । कायाकरणाञजना िनरञजनाशच
पशिः । अह िक त षा पशतपि । ईचयत ऄनशवय बनधः । कारणशितसिननरोधलकषण ऄसिातनय
ऄनशवय बनधोऽनािडः । बनधगण आतपयपचयात । ततपकथलकषण आित च त । तदचयत
पशयनातपपाशनाचच पशिः । ततर पाशा नाम कायाकरणाखयाः कलाः । ताशच कला
ईपररषटादरकषयामः । तािभः पािशताः बदचाः सिनरदचाः शबदािदििषयपरिशाशच भतपिािितिनत
आतपयतोऽिगमयत ऽसिातनय ऄनशवय बनधः । कायाकरणरिहतसय पशतपि िनितात आित च त । तदचयत
सरताना ऄिप पनः पनः सबनधगरहणाचछासतर । िक चानयत । पशयनाचच पशिः । यसमािदरभतपि ऽिप
िचतपसमि ततपि ऽिप च शरीरमातर एि पशयनतपयपलभिनत च न बिहदचाािन । कायाकरणरिहताशच न
कायाकरण परितपदयत तपयजिनत िा । धमााधमापरकाशद शकालचोदनादयप िकषततपिाचच । ऄतः सित
पशयनातपपाशनाचच पशिः । यसमादत साखययोग न य मताः साखययोग शवराशच य ।
बरहमादयिसतयागनताः सि त पशिः समताः । । भाषयम १.१:४१
* पितः कसमात । अिपत पाित च तानपशिनतपयतः पितभािित । तानक नापनोित क न रकषित । ततो
ििभशकतपया । यसमातततरािप शित ऄसयाननता नाितितानत । ििपरतपिाचचासयाननता जञानशितः
ऄपररिमता । तया ऄपररिमतया ऄपररिमतान ि परतपयकषानपशनापनोतीित पितः । तथा पालयतीित
परभशितः । कसमात । तचछनदातत षा परििततिनििततः
िसथितररषटािनषटसथानशरीर िनियििषयािदपरािपतभािित । ततपपररदषटाना ततपपरचोिदताना च तपयथाः । एि
। । भाषयम १.१:४२
* पशपत ररित कायाकारणयोः परसादसय चोदङ शः । तसमातपपरसादातपस दःखानतः परापयत । न त
जञानिरागयधमशवायातपयागमातरािदतपयथाः । अह कतरसथसय कदा कीदशसय िा स भगिानपरसीदतीित
। ईचयत यदान न त ततपपरापत भिित । अह िक तिदित । ईचयत पाशपत ऄतर पशपितनोत पररगहीत
पशपित ऄिधकतपय चारभयत आित पाशपत । यथा िषणि मानस आित । िक तिदित । ईचयत योग ।
ऄतरातपम शवरसयोगो योगः । स पनः परषसयाययनािदनिमिततकतपिादनयतरकमाजः सथाणशय नित ।
चोदनाययनािदिचनादम षिदभयकमाजः । यसमातपसित ििभतपि ऄनिधकारकततपिािदरयोगसय ।
िियतसयि च सयोग ईपिदशयत । ििषयरतििरतिितपियायोग । आह त समािधलकषण योग
सिनयम आित । अह िक पररजञानमातराद ि तदयोगः परापयत । ईचयत । यसमादाह ततपपरापतौ िििध
वयाखयासयामः । ऄतर योगसय िििधः योगिििधररित षिीततपपरषसमासः । ऄतर
सकषमसथलसबाहयाभयनतरसलकषणििलकषणिियास िििधसजञा यजञिििधित । न त स नािनािदित ।
कसमात । िियाणा कषिणकाना समदायासमभिात । यदय ि िििधः कसमात । ििधायकतपिािदरिधः ।
ईपायोप यभािाचच । िििध आित कमा । एि सदःखानतः काय कारण योगो िििधररित पञचि
पदाथााः समासत ईिदङषटाः । त वयाखय याः । वयाखयान एत षा
ििसतरििभागििश षोपसहारिनगमनािन । तसमादनयदवयाखय य ऄनयदवयाखयान । यसमादाह
वयाखयासयामः । ऄतर ििः ििसतर ििभाग ििश ष च भिित । ततर ििसतर आित परतपयकषान । ।
भाषयम १.१:४३
* मानापतिचन आित परमाणानयिभधीयनत । ततर परतपयकष िदरििध आिनियपरतपयकष अतपमपरतपयकष च ।
आिनियपरतपयकष आिनियाथााः शबदसपशारपरसगनधघटाहाः
वयाखयानतापमतरपरीषमासलिणपराणायामः िसदच । अतपमपरतपयकष तदपहारकतपसनतपोदःखानतािद
िचनाितपसदच । यथा परसथ न िमतो वरीिहः परसथः । परमाथातिसतपििनियाथासमबनधवयञजकसामगरय
धमााधमापरकाशद शकालचोदनादयनगहीत सतपपरमाण ईतपपदयत । अतपमपरतपयकष त
िचततानतःकरणसमबनधसामगरय । ऄनमान ऄिप परतपयकषपिाक िचततातपमानतःकरणसमबनधसामगरय च
धमााधमापरकाशद शकालचोदनािदसमितह तक ईतपपततयनगरहितरोभािकालािद । तशचोततरसिषटकतातपि
ऄनमीयत कारणसय । ऄतो नोतपसतर । तचच िदरििध दषट सामानयतोदषट च । ततर दषट ऄिप िदरििध
पिािचछ षिचच । ततर पिादषटोऽय षडङगलीयकः स एि ित पिाित । ििषाणािदमातरदशानादगौररित
श षित । सामानयतोदषट ऄपीह गितपििाका द शानतरपरािपत दषटिा चासयािदतपयािदगितपरिसिदचः ।
तरकालय ऽपयथाािधगम िनिमतत परमाण । अगमो नाम अ मह शवरादगरपारमपयाागत शासतर ।
अगमोऽलौिककािदवयिहारह तराचिकषतः समतः । रिः परोिाच िचनाितपसिदचः ।
एषि िोपमानाथाापिततसमभिाभािितहयपरितभादीना वयाखयायमानाना ऄनतभाािः । एि एतािन
तरीिण परमाणािन । परमापियता भगिाशचोदकः । परमाता परषः । परम याः कायाकारणादयः पञच
पदाथााः । परिमितः सिित । सिितपसिचनतन समबोधो ििदयािभवयितररतपयथाः ।
ईदङ शिनदशािधगमाचच ििििासतर भिित । ििभागो नाम पदपदाथासतरपरकरणायायादयसकरः ।
ििश षो । । भाषयम १.१:४४
* नाम सायसाधनवयितर कः । अिङित वयाखयामयाादाया भिित । पदातपपद सतरातपसतर
परकरणातपपरकरण ऄयायादयाय अ बोधादा पररसमापत ररित मयाादािसथसयि च िकषयामः । खया
परकथन । परतीतापरतीतािभः सजञािभः ि दािदिििहतािभवयितर क ण च वयाखयासयामः । सया
आतपय षय काल । यािदय अचायो गहसथािदभयोऽभयागत पि ऄतःशबदातपपरीिकषत बराहमण
वरतोपिासादय महाद िसय दिकषणसया मत सदयोजातािदससकत न भसमना ससकरोित
ईतपपिततिलङगवयािितत कतपिा मनतरशरािण च करोित तािद षयः कालः िियत । म आित परितजञाया
भिित । ईतपथानािदगण समयगविाििसथतसय वयाखय यवयाखयानयोभागिान ि िमशो िता ।
सथलोपायपिाकतपिातपसकषमििध यािधगमसय पिााशरमिनयमपरितष धाथ
ऄतपयाशरमयमिनयमपरिसदयथ च िििधः परथम वयाखयायत । आतपयतराय पदाथोपनयासः पररसमापत
आित । । भाषयम १.१:४५
* ऄतराह परितपननाशो यथािििध परथम वयाखयायत । आद आदानी िचनतपय । ऄथासय कशचािदः िक
मय कोऽनतः कतपयङगो िा िििधररित । तदचयत भसमनादयो िननदामयो मढानतशच िििधः । स च
यङगो दानयजनतपोङग आित । ततपकथ ऄिगमयत यसमािदद अरभयत । । भाषयम १.१:४६
**********************************************
भसमना ितरषिण सनायीत । । १.२ । ।
* ऄतर भसम िामिवय यदगनीनधनसयोगािननषपनन । । भाषयम १.२:१
* ततपपरकत पािथाि भत दीिपतमथ । । भाषयम १.२:२
* गरामािदभयो भकषयिदभसमाजान कतावय । । भाषयम १.२:३
* सनानशयनानसनानकतपयबनधतपिािननषपररगरहतपिादिहसकतपिादतपकषट एि शिच परभत गराहय
साधनतपिाथ । । भाषयम १.२:४
* ऄलाभ सिलप ऄिप गराहय । । भाषयम १.२:५
* अधारोऽपयलाबचमािसतरािदरतर परिसदचः । । भाषयम १.२:६
* अह िक त न भसमना कतावय । । भाषयम १.२:७
* तदचयत भसमन ित ततीया करणाथ कताः ििया अिदशित यथा िाशया तकषण बदया िपधान । ।
भाषयम १.२:८
* अह ऄथ किसमनकाल सा ििया कतावय ित । । भाषयम १.२:९
* ितरषिण आित । । भाषयम १.२:१०
* िदरगः समासः । । भाषयम १.२:११
* तरीणीित सखया । । भाषयम १.२:१२
* सिन आित कालिनदशः । । भाषयम १.२:१३
* पिास या मयाहनस या ऄपरस य ित स यातरय । । भाषयम १.२:१४
* ितरषिण ितरस य ितरकाल आतपयथाः । । भाषयम १.२:१५
* अह ितरषिण िक ऄन न कतावय । । भाषयम १.२:१६
* तदचयत सनायीत । । भाषयम १.२:१७
* ऄतर सनान शौचकायण शरीर षिागनतकाना सन हतपिगल पमलगनधादीना भसमनापकषाण कतावय । ।
भाषयम १.२:१८
* सनान त भसमिवयगातरसयोजन । । भाषयम १.२:१९
* परमाथातसत सनानािद पडयफलसयोगधमाातपमिचनादातपमशौच एितथ । । भाषयम १.२:२०
* क िल सनानादयकलषापहतपापमािदिचनातपकायाकरणवयपद श नातपमशौच वयाखयायत । ।
भाषयम १.२:२१
* आत आतपय तदाजञाया िनयोग च । । भाषयम १.२:२२
* िनयोगतपिािननगत िनयततपिािननगम आतपयथाः । । भाषयम १.२:२३
* कसमाथ । । भाषयम १.२:२४
* परिततनतरिसदचतपिादिहसकतपिािननःशर यसह ततपिाचच । । भाषयम १.२:२५
* भसमना सन य न चािदभििापरीततपिािदतपयथाः । । भाषयम १.२:२६
* िक सनान एिि भसमना कतावय । । भाषयम १.२:२७
* ईचयत । । भाषयम १.२:२८
* यसमादाह । । भाषयम १.२:२९
**********************************************
भसमिन शयीत । । १.३ । ।
* ऄतर भसम तद ि । । भाषयम १.३:१
* िनरत ऄसय पिोत । । भाषयम १.३:२
* भसमिन आतपयौपशल िषक सिनधान । । भाषयम १.३:३
* शय आतपयपशमसय ििशरामसयाखया । । भाषयम १.३:४
* आत आतपय तदाजञाया िनयोग च । । भाषयम १.३:५
* भसमनय ि रातरौ सिपतवय नानयतर तपयथाः । । भाषयम १.३:६
* ईत िह । यथा मगा मतपयभयसय भीता ईिदरगनिासा न लभिनत िनिा । एि यितयाानपरो महातपमा
ससारभीतो न लभ त िनिा । । भाषयम १.३:७
* िक च ििश षािथातपिाथ । । भाषयम १.३:८
* ििश षाथी चाय बराहमणः । । भाषयम १.३:९
* ईत िह । न ििश षािथाना िनिा िचर न तर ष ितिित । हयाना आि जातपयाना ऄधारातराधाशाियना । ।
भाषयम १.३:१०
* तसमातपपररिषट भपरद श िदिा पररगरह कतपिा भसमासतीयााययनायापनयानािभिनििषट न
परिचनिचनतनािभिनि शशच शरानत न बाहपधान न सदयोजातािदससकत भसमिन रातरौ सिपतवय आतपयथाः
। । भाषयम १.३:११
* िक ऄथ आित च थ । । भाषयम १.३:१२
* ईचयत तपोऽथ भपरद श शौचाथ ििशरामाथ िा । । भाषयम १.३:१३
* समििषमिनमनोननताया भमौ याम यामदरय िा सिपतवय आतपयथाः । । भाषयम १.३:१४
* अह िक सनान शयन च भसमना परयोजनदरय एिातर कतावय ईतानयदिप । । भाषयम १.३:१५
* सिनानतसथसयासयाशौचक परापतसय िनघाातक िक आित । । भाषयम १.३:१६
* तदचयत । । भाषयम १.३:१७
**********************************************
ऄनसनान । । १.४ । ।
* मनतरािदसनानिथ । । भाषयम १.४:१
* ऄतर ऄन आित पिकमािियाया भिित । । भाषयम १.४:२
* ऄनपानानगमनिथ । । भाषयम १.४:३
* सनान त भसमिवयसयोजन एि । । भाषयम १.४:४
* सिनतरय सनानसयानतर ष भतोिचछषटकषतिनिीिितमतरपरीषोतपसगाािदिनिमततक ऄशौचक
ऄिभसमीकषय तदनसनान कतावय । । भाषयम १.४:५
* िक ऄथ आित च तपशौचाथ िलङगािभवयकतपयथ च । । भाषयम १.४:६
* सन य आतपयथाः । । भाषयम १.४:७
* अह िक भसमिक िलङगािभवयितकारण । । भाषयम १.४:८
* भितिििदचौ िा ऄपरितिषदचसय साधन िक आित । । भाषयम १.४:९
* तदचयत । । भाषयम १.४:१०
**********************************************
िनमाालय । । १.५ । ।
* ऄतर भसमिललोकािदपरिसदच िनमाालय । । भाषयम १.५:१
* िनररित िनमातसयाखया । । भाषयम १.५:२
* मालय आित पषपसमहपयाायः । । भाषयम १.५:३
* ततपपरकत कारणमतपयाारोिपतािताररत िनषपररगरह पदमोतपपलादय । । भाषयम १.५:४
* भितिििदयथ िलङगािभवयकतपयथ च तदचाय आतपयथाः । । भाषयम १.५:५
* अह भसमिनमाालय न तसय िलङग वयत भितीित कि िसदच । । भाषयम १.५:६
* तदचयत आह । । भाषयम १.५:७
* यसमादाह । । भाषयम १.५:८
**********************************************
िलङगधारी । । १.६ । ।
* ऄतर यथानय षा ऄिप िणााशरिमणा अशरमपरितििभागकरािण िलङगािन भििनत । । भाषयम
१.६:१
* ततर गहसथसय तािदराससतरय िणिी यिषटः सोदक च कमडडल सोततरोििपन यजञोपिीतािद िलङग
। । भाषयम १.६:२
* तथा बरहमचाररणोऽिप दडडकमडडलमौञजीम खलायजञोपिीतकषणािजनािद िलङग । । भाषयम
१.६:३
* तथा िानपरसथसयािप करीरचीरिलकलकचाजटाधारणािद िलङग । । भाषयम १.६:४
* तथा िभकषोिसतरदडडमडडकमडडलकाषायिासोजलपिितरसथलपिितरािद िलङग । । भाषयम
१.६:५
* एि आहािप यद ततपपाशपतयोगािधकरण िलङग आतपयाशरमपरितििभागकर
भसमसनानशयनानसनानिनमाालयकिासािदिनषपनन सिशरीरलीन पाशपत आित
लौिककािदजञानजनक तथ । । भाषयम १.६:६
* लीयनािललङगनाचच िलङग । । भाषयम १.६:७
* तदचारयिनलङगधारी भिित । । भाषयम १.६:८
* दडडधाररििदतपयथाः । । भाषयम १.६:९
* अह ऄथत सनानशयनानसनानादयोऽथााः कि कतावयाः । । भाषयम १.६:१०
* कतो िा िनमाालयसयाजान कतावय । । भाषयम १.६:११
* कतरसथ न िा तदचाय । । भाषयम १.६:१२
* कतिलङग न िा कि िसतवय । । भाषयम १.६:१३
* तदचयत अयतन । । भाषयम १.६:१४
* यसमादाह । । भाषयम १.६:१५
**********************************************
अयतनिासी । । १.७ । ।
* ऄथ भसमिनमाालयिललोकािदपरिसदच अयतन । । भाषयम १.७:१
* अिङित मयाादाया भिित । । भाषयम १.७:२
* यसमाद त गहसथादयः परयतिनयतशिचसािाचाराः सिसिमयाादयोपितिनत यजिनत च
शािनतकपौिषटकािदिभः िियािभररित । । भाषयम १.७:३
* यजनाचचायतन । । भाषयम १.७:४
* तिसमनपरकत अयतन िसतवय आित िासी आतपयायतन च पररगहणाित । । भाषयम १.७:५
* भपरद श अकाश िकषमल बिहः परादिकषडय न िा यतर कििचतपपरितिसिनशषटमयाादया अयतनिासी
भिित । । भाषयम १.७:६
* पिलनिासिदरस िदतपयथाः । । भाषयम १.७:७
* पडयफलािािपतशचासयाश भिित । । भाषयम १.७:८
* ईत िह । गराम िा यिद िारडय पडयसथान िह शिलनः । । भाषयम १.७:९
* अिासो धमातपताना िसिदचकष तर िह ततपपर । । भाषयम १.७:१०
* अह तिसमननायतन परितिसता काः िियाः कतावयाः । । भाषयम १.७:११
* िक सनानादया ईपल पनादया िा । । भाषयम १.७:१२
* अहोिसिदङषटा ऄसयानया िश िषकयः िियाः कतावयाः । । भाषयम १.७:१३
* यथा चानया िश िषकयः िियाः कतावयाः परयोजन च िकषयामः - । । भाषयम १.७:१४
**********************************************
हिसतगीतनततडडकारनमसकारजपयोपहार णोपिति थ । । १.८ । ।
* ऄथ ितरष सनानकाल ष सदयोजातािदससकत न भसमना जपता सनातपिा जपतिायतन ऄिभगनतवय
। । भाषयम १.८:१
* ऄिभगमय च यतपपि जपित ततपपरतपयाहाराथ जपय ओ ओ ओ । । भाषयम १.८:२
* हिसतादीिन त कतपिा यतपपशचाजजपित तिननयमाथ जपय । । भाषयम १.८:३
* तदतर हिसत नाम यद ततपकडठौिपटििसफजान ऄटटहासः िियत तदचिसत । । भाषयम १.८:४
* गीत ऄिप गानधिाशासतरसमयानिभषिङग ण यतर भगितो मह शवरसय सभाया गौणिवयजकमाजािन
नामािन िचनतपयनत तथ । । भाषयम १.८:५
* ससकत पराकत परकत अतपमकत िा यदगीयत तदग य । । भाषयम १.८:६
* नतत ऄिप नाटयशासतरसमयानिभषिङग ण हसतपादादीना ईतपकष पण ऄिकष पण अकञचन परसारण
चलन ऄनिसथान । । भाषयम १.८:७
* िनगमकाल िनयमाथ ग यसहकत नतत परयोतवय । । भाषयम १.८:८
* डडकारो नाम य एष िजहवागरतालसयोगािननषपदयत पडयो िषनादसदशः सः । । भाषयम १.८:९
* डडकरण डडकारः । । भाषयम १.८:१०
* कारशबदो डडकारसयोपहाराङगािधारणाथाः । । भाषयम १.८:११
* नम आित । । भाषयम १.८:१२
* नापयोिीय कतावय नोपाश । । भाषयम १.८:१३
* मानस त नमसकरण नमसकारः । । भाषयम १.८:१४
* कारशबदो िािचकोपाशपरितष धाथ मानसोपहाराङगािधारणाथ च तपयथाः । । भाषयम १.८:१५
* जपय नाम सदयोजातािदषिकषरपङकतपया मनसा भािसय सचारििचारः । । भाषयम १.८:१६
* तजजपय । । भाषयम १.८:१७
* ईप ित ििश षण िियोपसहार समसततपि च । । भाषयम १.८:१८
* ईपहरणादपहारो वरत िनयम आतपयथाः । । भाषयम १.८:१९
* ईपिियत िनि दयत िनयोगमातरकतातपिातपसाधक न तपयपहारः । । भाषयम १.८:२०
* ईपिति थ । । भाषयम १.८:२१
* ऄतरोप तपयभयपगम । । भाषयम १.८:२२
* ऄभयपगत न िििधसथ न परणतििनत न तपयथाः । । भाषयम १.८:२३
* िति िदतपयकागरय परतपयाहाराभाििसथित एिािधकरत । । भाषयम १.८:२४
* सिाकरणाना िततौ परतपयाहार कतपिा काियकिािचकमानिसकािभः िियािभरपहार कतपिा
भतपयिदपहार ण सथ य । । भाषयम १.८:२५
* ऄपसवय च परदिकषण ईपररषटादरकषयामः । । भाषयम १.८:२६
* अह कसय िनमाालय धाय । । भाषयम १.८:२७
* कसय िा अयतन िसतवय । । भाषयम १.८:२८
* कि चोपसथ य आित । । भाषयम १.८:२९
* तदचयत । । भाषयम १.८:३०
**********************************************
महाद िसय दिकषणामतः । । १.९ । ।
* ऄतर महािनतपयभयिधकतपि । । भाषयम १.९:१
* सिाकष तरजञाना ऄभयिधक ईतपकषटो वयितररतशच भितीतपयभयिधकः । । भाषयम १.९:२
* ऊिषििापरः ऄिधपितः । । भाषयम १.९:३
* सदािशितपि ऄभयिधकतपि च परिकषयामः । । भाषयम १.९:४
* ऄतर द ि आित िदि िीडाया । । भाषयम १.९:५
* िीडाधिमातपिाथ । । भाषयम १.९:६
* ऄगनयषणतपििथ । । भाषयम १.९:७
* िीडािान ि भगिािनिदयाकलापशसजञक ितरििध ऄिप काय ईतपपादयित ऄनगहणाित
ितरोभाियित च । । भाषयम १.९:८
* ईत िह । ऄपरचोदयः परचोदयसत कामकारकरः परभः । िीडत भगिानलोकबाालः िीडनकररि ।
। भाषयम १.९:९
* द िसय आित षिी । । भाषयम १.९:१०
* सिसिािमभािः समबनधः । । भाषयम १.९:११
* पररगरहाथ एिािधकरत । । भाषयम १.९:१२
* ऄतर दिकषण ित िदकपरितििभाग भिित । । भाषयम १.९:१३
* अिदतपयो िदशो ििभजित । । भाषयम १.९:१४
* िदशशच मित ििभजिनत । । भाषयम १.९:१५
* मितानाम यद तदङ िसय दिकषण पाशव िसथत नोदङमख नोपानत यिप ईपलभयत
िषिजशलपािणनिनदमहाकालोिािलङगािदलकषण यदरा लौिककाः परितपदयनत महाद िसयायतन
आित ततरोपसथ य । । भाषयम १.९:१६
* दिकषणामितागरहणातपपिोततरपिशचमाना मतीना परितष धः । । भाषयम १.९:१७
* मितािनयोगाचच मतपयाभाि िनयमलोपः । । भाषयम १.९:१८
* भकषयानपयोगािननघााताना ईततपिाचच तपयथाः । । भाषयम १.९:१९
* िििधररतपयपिदषटाना ऄथााना भसमसनानोपद शादपस सनानादीना परितष धः । । भाषयम १.९:२०
* भसमशयनोपद शािदरषयशयनादीना परितष धः । । भाषयम १.९:२१
* अयतन िसतपयथोपद शाचछ षिसतपयथापरितष धः । । भाषयम १.९:२२
* हिसतादयपद शाचछ षोपहारपरितष धः । । भाषयम १.९:२३
* िनमाालयोपद शातपपरतपयगराणा मालयाना परितष धः । । भाषयम १.९:२४
* भसमिनमाालयिलङगोपद शाचछ षिलङगपरितष धः । । भाषयम १.९:२५
* महाद िगरहणादनयद िताभितपरितष धः । । भाषयम १.९:२६
* दिकषणामितागरहणातपपिापिशचमाना मतीना परितष धः । । भाषयम १.९:२७
* एि दिकषणामिताररतपयत ऄसय बराहमणसय पिापरिसदचा िनयमा िनयमः परितिषयनत । । भाषयम
१.९:२८
* कीलकपरितकीलकितपपराणोदकनिोदकिचच ित । । भाषयम १.९:२९
* ऄतर द भसमपरकरण समापत । । भाषयम १.९:३०
* अह िनयमािभधानाद ि िह सशयः । । भाषयम १.९:३१
* यतर यमासततर िनयमाः । । भाषयम १.९:३२
* िमथन एितदयसमाथ । । भाषयम १.९:३३
* ऄतो न सशयः । । भाषयम १.९:३४
* यमा ऄिसमनतनतर क िचनतपयनत । । भाषयम १.९:३५
* ईचयत परिसदचा यमाः ऄिहसादय आित । । भाषयम १.९:३६
* ऄतर तपिनय षा । । भाषयम १.९:३७
* ऄिहसा बरहमचय च सतपयासवयिहारकौ । ऄसत य आित पञचत यमा ि सपरकीिताताः । । भाषयम
१.९:३८
* ऄिोधो गरशशरषा शौच अहारलाघि । ऄपरमादशच पञचत िनयमाः सपरकीिताताः । । भाषयम
१.९:३९
* तदरदसमाक न भिित । । भाषयम १.९:४०
* कसमाथ । । भाषयम १.९:४१
* िनयमिनििततदशानाथ । । भाषयम १.९:४२
* ऄिसमिनह तनतर कालानतररता िनयमा िनितानत । । भाषयम १.९:४३
* कथ अ द हपातादयमाना न िनििततरिसत । । भाषयम १.९:४४
* कसमाथ । । भाषयम १.९:४५
* िहसािददोषाथ । । भाषयम १.९:४६
* तसमादिहसादया दश सि त यमाः परतपयिगनतवयः । । भाषयम १.९:४७
* अह यदय ि िनगमिनिततौ भरषटिनयमसय पतनपरसङगः । । भाषयम १.९:४८
* ईचयत ऄििसतपरयोजनतपिानन पतनपरसङगः । । भाषयम १.९:४९
* िक च यमाना पराधानयाथ । । भाषयम १.९:५०
* ईत िह पतित िनयमिानयम षिसतो न त यमिािननयमालसोऽिसीद थ । । भाषयम १.९:५१
* आित यमिनयमौ समीकषय बदया यमबहल षिितसदधीत बिदच । । भाषयम १.९:५२
* तसमानन पतनपरसङगः । । भाषयम १.९:५३
* ऄतः परिसदचा यमा ऄिहसादयः । । भाषयम १.९:५४
* अह िक परिसदचा आित कतपिा गहयनत अहोिसिचछकय एत षा यमाना सिाजञोतशासतरतः सदभािो
ित । । भाषयम १.९:५५
* ईचयत यदयनयतर परिसदचा आित कि । । भाषयम १.९:५६
* ततर िचनतपयत । । भाषयम १.९:५७
* कसमाथ । । भाषयम १.९:५८
* कतोपद शाथ । । भाषयम १.९:५९
* यसमादत सतरतःकत आतपयतर । । भाषयम १.९:६०
* कतापरितष धा कतपसना िहसा तनतर परितिषदचा िषटवय तपयथाः । । भाषयम १.९:६१
* सा च िहसा ितरििधा भिित । । भाषयम १.९:६२
* दःखोतपपादन ऄडडभ दः पराणिनमोचनिमित । । भाषयम १.९:६३
* ततर दःखोतपपादन नाम िोशनतजानताडनिनभातपसानािदबहभ दोऽिप चतििाधसयािप भतगरामसय
मनोिाककायकमािभरिभिोहो न कतावयः । । भाषयम १.९:६४
* एि ऄिहसा भितपय त षा जनतना । । भाषयम १.९:६५
* ऄडडभ दो नाम दाहतापधमोपरोधपररहाराथ ऄिगनकरणादानसमपरदानपरितिनधानसधकषणादीिन न
कयाातपनि कारय थ । । भाषयम १.९:६६
* तथा पराणिनमोचन नाम िसतरिशकयभसमाधारभकषयभाजनादीिन महमाहििाि चियतवयािन । ।
भाषयम १.९:६७
* कसमाथ । । भाषयम १.९:६८
* परािणनो िह सकषमचाररणः िकषपरम ि ििलय परयािनत । । भाषयम १.९:६९
* तसमातपसकषमरङगपिितरः पकषमचामरतालिनतिासतरानतरिाा महमाहििागरनथोदक न िा । । भाषयम
१.९:७०
* हररत ष तण ष न सिसत भपरद श भिित । । भाषयम १.९:७१
* िसनतगरीषमहमािनतकानषटौ मासािनभकषििाचिम थ । । भाषयम १.९:७२
* दयाथ सिाभताना एकतर िषाास िस थ । । भाषयम १.९:७३
* िषााभ द त यः कयाादबराहमणो योगदीिकषतः । पराजापतपय न कचर ण ततः पापातपपरमचयत । ।
भाषयम १.९:७४
* शारीर दशयत यतर भय कसयािचदापिद । दिदान राषरभङग िा िषाासििप वयितिम थ । । भाषयम
१.९:७५
* नासय च वरज नमाग नादषटा भिम अिम त । पररपनािभरिदभशच िनतपय कयाातपपरयोजन । । भाषयम
१.९:७६
* सितपसरकत पाप मतपसयबनधसय यदभि त । एकाहाततदिापनोित ऄपतजलसगरही । । भाषयम
१.९:७७
* दिषटपत नयस तपपाद िसतरपत जल िपब त । सतपयपता िद दराच मनःपत समाचर थ । । भाषयम १.९:७८
* िहसकासत िनितानत बरहमतपिमिप य गताः । तसमादपतमदक नोपयञजीत योगििथ । । भाषयम
१.९:७९
* ऄथ नषट पिितर च गहणीयाितपतरष ि सकत । नदीपरसरिण चि गहसथ ष च साधष । । भाषयम
१.९:८०
* काडडािन यािन गहयनत कनदाशचि पररोिहणः । बीजािन चि पकिािन सिााडय तािन िजाय थ । ।
भाषयम १.९:८१
* यदा न कयाादिोह च सिाभत ष दारण । कमाणा मनसा िाचा बरहम सपदयत तदा । । भाषयम
१.९:८२
* यो न िहसित भतािन सथािरािण चरािण च । अतपमानिमि सिाािण सोऽमततपिाय कलपत । ।
भाषयम १.९:८३
* न यजञदानना तपोऽिगनहोतरना बरहमचयना च सतपयिाकयः । न ि दििदयाययनवरातिाा परापय फल
यदयिहसकसय । । भाषयम १.९:८४
* यो ददयातपकाञचन म र कतपसना चि िसधरा । समि रतपनपण िा न तलय सयादिहसया । । भाषयम
१.९:८५
* आतपय ि ऄिहसा तनतर िसदचा । । भाषयम १.९:८६
* तथा बरहमचय च तनतर िसदच । । भाषयम १.९:८७
* कसमाथ । । भाषयम १.९:८८
* सतरीपरितष धाितिनियजयोपद शाचच तरयोदशकसय करणसयानतपसगो बरहमचयािमतपयत । । भाषयम
१.९:८९
* ििश ष ण त िजहवोपसथयोररित । । भाषयम १.९:९०
* ऄतराह ििश षगरहण िकपरयोजन । । भाषयम १.९:९१
* तरयोदशकसय करणसयानतपसगो बरहमचयािमतपयकतपिा िजहवोपसथयोििाश षगरहण िकपरयोजन िियत
। । भाषयम १.९:९२
* ईचयत परधानतपिाथ । । भाषयम १.९:९३
* तनमलतपिािदतरपरितत ः । । भाषयम १.९:९४
* तनमला हीतर षा परििततभािित । । भाषयम १.९:९५
* कथ । । भाषयम १.९:९६
* िजहव िनियििषय ईपसथ िनियििषय िा सतः तरयोदशिभः परितात । । भाषयम १.९:९७
* ऄत एतदत ििश ष ण िजहवोपसथयोररित । । भाषयम १.९:९८
* िजहवोपसथिनिमतत िह पतन सिाद िहना । तसमादिमतरितपपशय िजजहवोपसथ िह मानिः । । भाषयम
१.९:९९
* ऄथिा मनःपिाकतपिातपसिािततीना तिननगरहातपसिािततीना िनगरहः कतो भिित । । भाषयम
१.९:१००
* ईत िह । मनो िह मल सिषािमिनियाणा परितान । शभाशभासििसथास तचच म सवयििसथत ।
। भाषयम १.९:१०१
* पनरपयत । आिनियः परसतदाःखिमिनियिनाभतः सख । तसमािदिनियरप भयो यचछ दातपमानमातपमना
। । भाषयम १.९:१०२
* आिनियािण िह ततपसि यतपसिगानरकािभौ । िनगहीतििसषटािन सिगााय नरकाय च । । भाषयम
१.९:१०३
* ऄतो जनम ऄतो दःखमतो मतपयभय तथा । आिनियाणा परसङगादर तसमाद तानजयामह । । भाषयम
१.९:१०४
* आिनियाणा परसङग न दोष ऊचछतपयसशय । सिनयमय त तानय ि ततः िसिदच िनयचछित । ।
भाषयम १.९:१०५
* रजजर षा िनबनधाय या सतरीष रमत मितः । िछततिना कितनो यािनत नना तपयजित दषकती । ।
भाषयम १.९:१०६
* सतरीह तोिनागामो गरामातपसतरीकत ियििियः । िसतरयो मलमनथााना नना पराजञः पररषिज थ । । भाषयम
१.९:१०७
* ििषमिगनरिसबााणः सफट कतपिा ििभीिषका । माया रपिती हय षा या िसतरय मनयत जनः । ।
भाषयम १.९:१०८
* ऄम यपण किमजनतसकल सिभािदगानध ऄशौच ऄधरि । कड बर मतरपरीषभाजन रमिनत मखाा
न रमिनत पिडडताः । । भाषयम १.९:१०९
* मादयतीित िसतरय दषटिा सरा पीतपिा न मादयित । तसमादङिषटमदा नारी दरतः पररिजाय थ । । भाषयम
१.९:११०
* ऄधोमख नादषर ण जघनानतरचाररणा । सिाशासतरािचिकतपसय न जगदङषट भगािहना । । भाषयम
१.९:१११
* लोमश न करप ण दगानध न कचमाणा । हररणीपदमातर ण सि ऄनधीकत जगथ । । भाषयम
१.९:११२
* दीपताङगारसमा नारी घतकमभसमः पमान । य परसता ििलीनासत य िसथतासत िदि गताः । ।
भाषयम १.९:११३
* यथािगनर धःसिदचो महाजयोितः परकाशत । तथ िनियिनरोध न सिातपमजयोितः परकाशत । ।
भाषयम १.९:११४
* बरहमचय िसथत धय बरहमचय िसथत तपः । य िसथता बरहमचयण बराहमणा िदिि त िसथताः । ।
भाषयम १.९:११५
* कषीर िपबिनत मध त िपबिनत सोम िपबनतपयमत न साध । मतपयोः परसतादमरा भििनत य बराहमणा
बरहमचय चरिनत । । भाषयम १.९:११६
* आतपय ि बरहमचय तनतर िसदच । । भाषयम १.९:११७
* तथा सतपय तनतर िसदच । । भाषयम १.९:११८
* तचच िदरििध । । भाषयम १.९:११९
* तदयथा पररदषटाथाभताथ िचन िाकसतपय च ित । । भाषयम १.९:१२०
* ततर पररदषटाथाभताथ िचन सतपय तनतर िसदच । । भाषयम १.९:१२१
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१२२
* वयाखयानोपद शाितपिदरदपद शाचच । । भाषयम १.९:१२३
* तथा िाकसतपयमिप तनतर िसदच । । भाषयम १.९:१२४
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१२५
* िािगिशदयपद शाथ । । भाषयम १.९:१२६
* आह सिशासतरोत भाषतोऽनतमिप सतपयमापदयत । । भाषयम १.९:१२७
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१२८
* शिदचििदचकरतपिाथ । । भाषयम १.९:१२९
* यसमादाह । सिगामनत न गचछित दयाथामत न सिाभताना । सतपय नािप न गचछित सता
ििनाशाथामत न । । भाषयम १.९:१३०
* पनसतपिाह । गोबराहमणाथऽिचन िहमिसत न सतरीष राजनन िििाहकाल । पराणातपयय सिाधनापहार
पञचानतानयाहरपातकािन । । भाषयम १.९:१३१
* सतपय बरयाितपपरय बरयानन बरयातपसतपयमिपरय । िपरय च नानत बरयाद ष धमाः सनातनः । । भाषयम
१.९:१३२
* यथा िह त षाम ि भताना िहतमनतमिप सतपयमापदयत एििमहापयसमाक सिशासतरोत
भाषतामनतमिप सतपयमापदयत । । भाषयम १.९:१३३
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१३४
* िििधिििहततपिाथ । । भाषयम १.९:१३५
* आतपय तदिप ततर िसदच । । भाषयम १.९:१३६
* तथा ऄसवयिहारसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:१३७
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१३८
* ऄवयतपर तोनमततमढोपद शाथ । । भाषयम १.९:१३९
* न ह लोक ऄवयतपर तोनमततमढाः सवयिहार किािनत यसमादतोऽतरासवयिहारसतनतर िसदचः । ।
भाषयम १.९:१४०
* सवयिहारशच पनिदराििधः । । भाषयम १.९:१४१
* तदयथा ियािियसवयिहारा राजकलसवयिहारशच ित । । भाषयम १.९:१४२
* ऄत एकतर णापयतरािधकतसयातपमपीडा परपीडा चािजानीय भितः । । भाषयम १.९:१४३
* ततर यदयातपमान पीडयित त न हि लोक दःखी भिित । । भाषयम १.९:१४४
* सयातपपर पीडयित ततरापयसयाधमो दःखािदफलः परचीयत । । भाषयम १.९:१४५
* त नामिषमनलोक तीवर दःखमनभिित । । भाषयम १.९:१४६
* तसमादभयथािप सवयिहारो िजानीयः । । भाषयम १.९:१४७
* भिित हयिप । यशच पाप परकरत यशच पाप परशसित । सहायशचोपभोता च सि त समकिमाणः ।
। भाषयम १.९:१४८
* ईत िह । िििय त महानदोषो ििियातपपतत यतः । एष एि िय दोषसतसमातत पररिजाय थ । ।
भाषयम १.९:१४९
* परचछनन करत पाप न म जानाित कशचन । मचयत जनिाद भयसतसमातपपापानन मचयत । । भाषयम
१.९:१५०
* पनरपयत । अिदतपयचनिाििनलोऽनलशच दयौभािमरापो रदय यमशच । ऄहशच राितरशच ईभ च स य
धमो िह जानाित नरसय ितत । । भाषयम १.९:१५१
* नारमभशीलो न च दमभशीलः शासतरोपिदषटािन करोतपयदीनः । यम ष यतो िनयम ष चि
मिनभाितपय षिजरोऽमरशच । । भाषयम १.९:१५२
* तथा ऄसत य तनतर िसदच । । भाषयम १.९:१५३
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१५४
* ऄिासोपद शातनतपसषटाननपरितष धाचच । । भाषयम १.९:१५५
* आह ििदयमानसयापय कसय िाससो मलिदििसथतसयािासोपद शातपपररगरहपररतपयाग ईपिदशयत । ।
भाषयम १.९:१५६
* िकचानयदिप । । भाषयम १.९:१५७
* पररतपयताना ऄननपानादीनामपयोगो दषटो यसमाथ । । भाषयम १.९:१५८
* ऄतोऽतरासत य तनतर िसदच । । भाषयम १.९:१५९
* सत य च पनः षडििध । । भाषयम १.९:१६०
* ततर ऄदततादान ऄनितसषटगरहण ऄनिभमतगरहण ऄनिधकारपरितगरहः ऄनपालमभः
ऄिनि िदतोपयोगशच ित । । भाषयम १.९:१६१
* ऄदततसय गरहणमदततादान । । भाषयम १.९:१६२
* ऄनितसषटगरहण नाम बालोनमततपरमततिदचदबालाना ििततापहरण । । भाषयम १.९:१६३
* ऄनिभमतगरहण नाम कीटभरमरपिकषपतगादीना ऄनिभपर तिवयापहरण । । भाषयम १.९:१६४
* ऄनिधकारपरितगरहो नाम आह शासतर ऄनभयनजञाताना ऄथााना गोभिहरडयिदरपदचतषपदादीना गरहण
। । भाषयम १.९:१६५
* ऄनपालमभो नाम कहककलकनडमभििसमापनिधाापनािदिभरपायः पर भयो
िहरडयाचछादनोपयोगः । । भाषयम १.९:१६६
* ऄिनि िदतोपयोगो नाम भकषयभोजयल हयप यचोषयादीना ऄनयतम यितपकिचदगरि ऽिनि िदत
ईपयङत स ईचयत ऄिनि िदतोपयोग आित । । भाषयम १.९:१६७
* एि षडििध सत य । । भाषयम १.९:१६८
* ऄसय षडििधसयािप सत यसय पररिजान ऄसत यमाहराचायााः । । भाषयम १.९:१६९
* भिित हयिप । यद तदचनिमतपयाहः पराणा हय त बिहशचराः । स तसय हरत पराणानयो यसय हरत धन ।
। भाषयम १.९:१७०
* ईत िह । सिासिपररमोषटा च जीिितानतकरशच यः । दराि तौ समकमााणौ तसमातपसत य िििजाय थ ।
। भाषयम १.९:१७१
* न सत नसय परो लोको नाय लोको दरातपमनः । शङिकतः सिाभताना िोहातपमा पाप एि सः । ।
भाषयम १.९:१७२
* मदमापसतथा यान पतपतर पषप फलानयिप । ऄसितािन गहणीयातपपिितराथीह कायािान । । भाषयम
१.९:१७३
* नदयशच िापयः कपाशच तटाकािन सरािस च । ऄसितािन गहणीयातपपराजापतपय न कमाणा । । भाषयम
१.९:१७४
* आतपय िमसत य तनतर िसदच । । भाषयम १.९:१७५
* ऄिोधसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:१७६
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१७७
* शिपरितष धातिततापोपद शाचच । । भाषयम १.९:१७८
* आहायाितपमकािधभौितकािधदििकाना सिादरदराना मनिस शरीर च ईपिनपितताना सिहषणतपि
ऄपरतीकारशच ित यसमातपकतोऽतरािोधसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:१७९
* िोधशच पनशचतििाधः । । भाषयम १.९:१८०
* तदयथा भािलकषणः कमालकषणः िकलयकरः ईदर गकरशच ित । । भाषयम १.९:१८१
* ततर भािलकषणो नाम सः यतरासयादर षमदमानमातपसयाादयो भािाः परितानत । । भाषयम १.९:१८२
* कमालकषणो नाम यतर कलहिरसपरहरणादया भािाः परितानत । । भाषयम १.९:१८३
* िकलयकरो नाम यतर पािणपादनासाकषयङगिलपरहरणादयो भािाः परितानत । । भाषयम
१.९:१८४
* ईदर गकरो नाम यतर सिातपमान परातपमान िा पराणििायोजयित । । भाषयम १.९:१८५
* आतपय ि चतििाधः िोधः । । भाषयम १.९:१८६
* ऄसय चतििाधसयािप िोधसय पररिजान ऄिोधमाहराचायााः । । भाषयम १.९:१८७
* तसमादङ शजाितकलकमासमबनधिननदाया करणिियाया कायािननदाया अहारिननदाया िािधकत न
िोधो न कतावयः । । भाषयम १.९:१८८
* ततर द शिननदा तािदभिित । । भाषयम १.९:१८९
* तदयथा यतर भिानजातसततर द श बराहमणा एि न सनतीित यिद किशचदिधकष प कयाातततर िोधो न
कतावयः । । भाषयम १.९:१९०
* ततरततपसयाद िमिभिहत तीवरदःख मानसमिभवयजयत । । भाषयम १.९:१९१
* कथमतर िोधो न भििषयतीित । । भाषयम १.९:१९२
* ईचयत न भििषयित । । भाषयम १.९:१९३
* कसमाथ । । भाषयम १.९:१९४
* पररसखयानसामरथयााथ । । भाषयम १.९:१९५
* आह मनषयलोक द शोऽय नाम मातािपतह तकः औपचियकः कायािपडडः शरीराखयः । । भाषयम
१.९:१९६
* स तसमादभिः । । भाषयम १.९:१९७
* कष तरजञसत च तनः सिागतः शिचः । । भाषयम १.९:१९८
* ऄसय चासमाक चानतरमिििदत । । भाषयम १.९:१९९
* ऄपररदषटाथ भिान तदरा बरयाथ । । भाषयम १.९:२००
* ऄतः िोधिनिमततासभिातपपररसखयानसामरथयन िोधो न कायाः । । भाषयम १.९:२०१
* एि श ष षििप िषटवय । । भाषयम १.९:२०२
* भिित हयिप । शङगिाननखिानदषरी ििकतो रिधराशनः । राकषसो िा िपशाचो िा
िोिधषणजाायत नरः । । भाषयम १.९:२०३
* पनशचाह । कङकगधरसगाल ष दश ष मशक ष च । पननग ष च जायनत नराः िोधपरायणाः । ।
भाषयम १.९:२०४
* िििदरषटः सिाभताना बहविमतरोऽलपबानधिः । िरधमाा दराचारः िोिधषणजाायत नरः । । भाषयम
१.९:२०५
* िदचः करोित पापािन िदचः पापािन भाषत । िदचो भिित िनलाजजसतसमातपिोध िििजाय थ । ।
भाषयम १.९:२०६
* तथा चोत । यतपिोधनो जपित यचच जहोित यदरा यदरा तपसतपयित यदङदाित ततपसि । ििसितो
हरित पताममषय सि िमरथया शरत भिित तसय शमोऽिप तसय । । भाषयम १.९:२०७
* धनयासत परषवयाघरा य बदया िोधमितपथत । शमयिनत महातपमानो दीपतमिगनिमिामभसा । ।
भाषयम १.९:२०८
* यतो रप ततो जञान यतो जञान ततसतपः । यतसतपसततः िसिदचयातः िसिदचसततः कषमा । । भाषयम
१.९:२०९
* कषमा सिापर िमतर िोधः सिापरो ररपः । कषमाितामय लोकः परो लोकः कषमािता । । भाषयम
१.९:२१०
* एतसमातपकारणातपकषनतवय आतपय िमिोधसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:२११
* तथा गरशशरषा तनतर िसदचा । । भाषयम १.९:२१२
* कसमाथ । । भाषयम १.९:२१३
* वयाखयानोपद शािदरदरदपद शाचच । । भाषयम १.९:२१४
* आह चोत िििध वयाखयासयामः आित । । भाषयम १.९:२१५
* ऄतरािणित मयाादाया । । भाषयम १.९:२१६
* म आित परितजञाया भिित । । भाषयम १.९:२१७
* मिय ितात । । भाषयम १.९:२१८
* मिय ितितीित । । भाषयम १.९:२१९
* यिद च षट ितपसयिस यिद च षट सथासयिस ततसत िकषयामः । । भाषयम १.९:२२०
* ततर षटिमतपयषटाङग बरहमचय मयाादामिधकरत । । भाषयम १.९:२२१
* तदयथा ईतपथानपरतपयतपथानािभिादनगरकायािहतकारी ऄनततरोततरिादी पिोतपथायी जघनयसि शी
पर िषतापर िषतसिाकायाकतजञः सिािनि िदतातपमा दकषो दािकषडयानरतः सनानोदरतानसिाहनािदिभः
िियाििश षः छाय िानगतो िनतपयिमद कत आद कररषय िक करिाणीित भतपिा गरि ऽहरहिाितातवय ।
। भाषयम १.९:२२२
* यसत ििदया गरोरिधकतपय बहभयः समपरयचछित ऄन नासय ििदयाया दान न गरिः शशरिषता भििनत
। । भाषयम १.९:२२३
* कषीण च बरहमचय िनयत गरष यदगौरि तदबरहमचय । । भाषयम १.९:२२४
* भिित हयिप । गरदिो गरः सिामी गरमााता गरः िपता । यसयि िनिशचतो भािः शर यसतसय न
दरतः । । भाषयम १.९:२२५
* ऄिगनसयनदतारािभशचाकषषोऽथाः परकाशत । भत भवय भििषय च गरिाकयः परकाशत । ।
भाषयम १.९:२२६
* द शकगामयत ऽिान द शकगामयत ऽणािः । द शकगामयत सिगो गरमोकषसय द शकः । । भाषयम
१.९:२२७
* ऄमतसय परदातार यो गर हयिमनयत । षिषटिषासहसरािण नरक पयापासत । । भाषयम १.९:२२८
* गरोयातर परीिादो िननदा यतर परितात । कणौ ततर िपधातवयौ गनतवय िा ततोऽनयतः । । भाषयम
१.९:२२९
* अचाय पजय दयसत सिाािसथ िह िनतपयशः । पिजतसत न भिित िशिो ि नातर सशयः । । भाषयम
१.९:२३०
* अचायामितामासथाय िशिो जञान परयचछित । तसमादर नािमनतवय अचायाः शर य आचछता । ।
भाषयम १.९:२३१
* गरनथाथाििदष िनतपय योगमागाानदिशान । सिााथनािप कतावयः पररतोषो ििजानता । । भाषयम
१.९:२३२
* ऊच िा यिद िाधाच पाद िा यिद िाकषर । सकाशादयसय गहणीयािननयत ततर गौरि । । भाषयम
१.९:२३३
* िलङगकतरी यथा माता शासतरकताा यथा िपता । परबोधकदगरसत षा तद िायतन महथ । । भाषयम
१.९:२३४
* आतपय ि गरशशरषा तनतर िसदचा । । भाषयम १.९:२३५
* तथा शौच तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२३६
* कसमाथ । । भाषयम १.९:२३७
* भसमसनानोपद शाथ । । भाषयम १.९:२३८
* तचच शौच ितरििध । । भाषयम १.९:२३९
* तदयथा गातरशौच भािशौच अतपमशौच च ित । । भाषयम १.९:२४०
* ततर भसमसनानोपद शातपपरिसदच भसमना गातरशौच । । भाषयम १.९:२४१
* अह यदत परिसदच भसमना गातरशौचिमित एतद िायत । । भाषयम १.९:२४२
* कसमाथ । । भाषयम १.९:२४३
* पिोततरवयाघाताथ । । भाषयम १.९:२४४
* आह परसतादत परिसदचा यमा ऄिहसादयो भििनत । । भाषयम १.९:२४५
* यिदह भयोऽिप ऄपरिसदच भसमना गातरशौचिमतपयिभधीयत । । भाषयम १.९:२४६
* तसमािदद पिोततर न सगचछित । । भाषयम १.९:२४७
* वयाहत च भिित । । भाषयम १.९:२४८
* एष दोष आतपयतः पिोततरवयाघाताथ । । भाषयम १.९:२४९
* ततर यदत परिसदच भसमना गातरशौचिमतपय तदयत । । भाषयम १.९:२५०
* ईचयत नाय दोषः । । भाषयम १.९:२५१
* कसमाथ । । भाषयम १.९:२५२
* परिसिदचदशानाथ । । भाषयम १.९:२५३
* आहानयतरािप परिसदच भसमना गातरशौचिमित । । भाषयम १.९:२५४
* एि हयाह । ससगाजाशच य दोषा य चानय िपतमातजाः । ऄननपानकताशचि सकरा द हमािशरताः ।
सिासतानदहत भसम ऄिसथमजजागतानिप । । भाषयम १.९:२५५
* पनशचाह । क शकीटोपपननािन दषटाननािन च यािन ि । भसमना सपषटमातरािण
भोजयानयाहमानीिषणः । । भाषयम १.९:२५६
* पनरपयत । मदय पीतपिा गरदाराशच गतपिा सत य कतपिा बरहमहतपया च कतपिा । भसमोदिसतो
भसमराशौ शयानो रिायायी मचयत पातक भयः । । भाषयम १.९:२५७
* यः सनान अचर िननतपयमागन य सयत िनियः । कलकििशमदचतपय स गचछ तपपरमा गित । । भाषयम
१.९:२५८
* एिमनयतरािप परिसदच भसमना गातरशौच । । भाषयम १.९:२५९
* तसमादयत ित परिसदचा यमा ऄिहसादय आित । । भाषयम १.९:२६०
* तथोपसपशानपराणायामजपयः ऄकलषमितभाितीित भािशौच तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२६१
* भािमनतगात दषट न सनानमपकषाित । भािशिदचः परा शिदचः श ष शङगारमाजान । । भाषयम
१.९:२६२
* मिततकाना सहसर ण जलकमभशत न च । न शयिनत दरातपमानः पापोपहतच तसः । । भाषयम
१.९:२६३
* सतपय शौच तपः शौच शौचिमिनियिनगरहः । सिाभतदया शौच ऄिदभः शौच त पञचम । । भाषयम
१.९:२६४
* शौचम ि पर त षा य षा नोतपपदयत सपहा । परितगरह तथारमभ आिनियाणा च गोचर । । भाषयम
१.९:२६५
* यसमादाह । सिासिमिप यो ददयातपकलष णानतरातपमना । न त न धमाभागभिित भाि एिातर कारण ।
। भाषयम १.९:२६६
* यथा यथा िह परषः कलयाणी करत मित । तथा तथासय िसयिनत सिााथाा नातर सशयः । ।
भाषयम १.९:२६७
* आतपय ि भािशौच तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२६८
* तथातपमशौच तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२६९
* कसमाथ । । भाषयम १.९:२७०
* यसमादिमानपररभिपररिादादयरपहतपापमा भिित आतपयातपमशौच तनतर िसदच । । भाषयम
१.९:२७१
* यसमादनयरपयत । कतपसना मही पयाटतः सशलिनकानना । ऄपमानातपपर नािसत साधन
मनरबरिीथ । । भाषयम १.९:२७२
* आतपय ि शौच तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२७३
* तथा अहारलाघि तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२७४
* कसमात । भकषोतपसषटयथालबधोपद शाथ । । भाषयम १.९:२७५
* सिलपमिप ऄनपायतोऽिजातमलघ परभतमिप ईपायतोऽिजात लघि ि िषटवय । । भाषयम १.९:२७६
* ईत िह । चर नमाधकरी िितत िलमीकिनचयोपमा । ऄिदचशचापररषटशच तपसतिदच सनातन । ।
भाषयम १.९:२७७
* यशचर तपसिाभोजय ष भकषय च वयिहारतः । भञजीत परितगहणीयातपपरशसताना सिकमास । । भाषयम
१.९:२७८
* चातिाडय चर दभकषय पिततासत िििजाय त । पयशचापशच भकषय च समम तनन सशयः । । भाषयम
१.९:२७९
* भकषयश ष त यो िभकषयािद िकिचतपसमतपसज त । गरास गरास त कतावयाः पराणायामासतरयसतरयः । ।
भाषयम १.९:२८०
* सिनधान न किीत सिाािसथोऽिप योगिित । सिनधानकतदोषयाितः सजायत किमः । । भाषयम
१.९:२८१
* माधकर ऄसकलप पराकपरिततमयािचत । ततततपकालोपपनन च भकषय पञचििध समत । । भाषयम
१.९:२८२
* गहादगह पयाटसत न गह पररिजाय त । परसय िचन शरतपिा दषटि शम िििजाय थ । । भाषयम १.९:२८३
* ऄदषटापितत साध िभकषको यो वयितिम त । स तसय सकत दततिा दषकत परितपदयत । । भाषयम
१.९:२८४
* तथि च गहसथसय िनराशो िभकषको वरज त । स तसय षट च पत च िभकषरादाय गचछित । । भाषयम
१.९:२८५
* ऄकत िशवद ि त िभकषक गहमागत । ईदचतपय िशवद िाथ िभकषक त ििसजाय थ । । भाषयम
१.९:२८६
* िशवद िकतानदोषानशतो िभकषवयापोिहत । निह िभकषकतानदोषानिशवद िो वयपोहित । । भाषयम
१.९:२८७
* दशाह दरादशाह िा यतर िभकषा न लभयत । तदगह िजाय िदभकषरषराणीि कषाकः । । भाषयम
१.९:२८८
* चतरकषरसयता िभकषा त समदाहर त । एष परवरिजना धमाः श षसत ियििियः । । भाषयम
१.९:२८९
* न हस नन चािभपर कष ितपभकषािमचछसत िभकषकः । गोदोहमातर सिति ननोपिति तपकदाचन । । भाषयम
१.९:२९०
* जरामरणगभभयो भीतसय नरकादिप । भयातपकषपयत यसमाततसमादभकषयिमित समत । । भाषयम
१.९:२९१
* दिधभकषाः पयोभकषा य ऽनय यािकभिकषणः । सि त भकषयभकषसय कला नाहािनत षोडशी । ।
भाषयम १.९:२९२
* तपतकाञचनिणन गिा मतर ण यािक । िपब ददरादश िषाािण न तदभकषयसम भि थ । । भाषयम
१.९:२९३
* मािस मािस कशागर ण यः िपब तपसोममगरजः । भकषय चावयिहार ण तलय भिित िा न िा । ।
भाषयम १.९:२९४
* भकषयमनन पर शर यो भकषयमनन पर शिच । भकषय िह वरितना शर ि भकषयम ि परा गितः । । भाषयम
१.९:२९५
* यदयजजल िनधामन षिप य नदीगत ततपपनर ि प य । तथाननपान िििधपिामागत िदरजाितपातरानतररत
न दषयित । । भाषयम १.९:२९६
* लिणमलिण िा िसनगध ऄसन िहक िा सहरसििरस िा शषकमनन िि िा । यिद आह िनरिदय
भञजत भकषयमनन स खल भिित िभकषिभाकषधमाादलपतः । । भाषयम १.९:२९७
* तथोतपसषट यथालबध च ततरिािसरपरापततपिातपपरिततनतरिसदचानतिसदच सतरतोऽथािनदश कररषयामः ।
। भाषयम १.९:२९८
* आतपय िमाहारलाघि तनतर िसदच । । भाषयम १.९:२९९
* तथा ऄपरमादसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:३००
* कसमाथ । । भाषयम १.९:३०१
* ऄपरमादोपद शातपजपयोपद शाचच । । भाषयम १.९:३०२
* आह िनतपय यम षिपरमतत नोपिसथतसमितना भिितवय । । भाषयम १.९:३०३
* ईत िह । ऄपरमादो दमसतपयागो बराहमणसय हयाः समताः । शीलरिशमसमायतधयातपमा मानस रथ
। । भाषयम १.९:३०४
* त बरहमरथमारहय गभाजनमजरायतान । िछनदनमतपयभयानपाशानबरहमभतोऽिितित । । भाषयम
१.९:३०५
* आतपय िमपरमादसतनतर िसदचः । । भाषयम १.९:३०६
* एि परिसदचा यमा ऄिहसादयः । । भाषयम १.९:३०७
* अह ऄििश षदोषानन परिसदचा यमाः । । भाषयम १.९:३०८
* आहानय षामपयिहसादीिन धमासाधनािन । । भाषयम १.९:३०९
* आहािप च शासतर तानय ि । । भाषयम १.९:३१०
* तसमातपसायसाधनिनिासिपयििश षः । । भाषयम १.९:३११
* ईचयत न । । भाषयम १.९:३१२
* ऄितपरसङगादन कानताचच । । भाषयम १.९:३१३
* यिद धमासाधनािसततपिमातरसाधमयाादिहसादीना तपयागः िियत
तसमातपकायाकारणकष तरजञधमााधमासखदःखससारपदाथाादयोऽिप तपयाजयाः । । भाषयम १.९:३१४
* ऄथ नि ऄन कानतः । । भाषयम १.९:३१५
* िकच तपयाग कितिहसादीना धमासाधनतपिपरसङगः । । भाषयम १.९:३१६
* िकच ऄितदानाितयजनािततपोऽितगतपयनािततयािदिभः यमिनयमगभातपिािदरध ः िसदच । । भाषयम
१.९:३१७
* िनयमििश षणाचच नाििश षः । । भाषयम १.९:३१८
* तसमादयतमत परिसदचा यमा ऄिहसादय आित । । भाषयम १.९:३१९
* ऄत एतदतमहाद िसय दिकषणामतः आित । । भाषयम १.९:३२०
* ऄतर द यमपरकरण समापत । । भाषयम १.९:३२१
* अह तिसमननायतन परितिसतः का मातरा । । भाषयम १.९:३२२
* सा िाचया गहसथािदिथ । । भाषयम १.९:३२३
* तदचयत न । । भाषयम १.९:३२४
* यसमादाह । । भाषयम १.९:३२५
**********************************************
एकिासाः । । १.१० । ।
* ऄतर एक आित सखया । । भाषयम १.१०:१
* िास आतपयाचछादन भिित । । भाषयम १.१०:२
* तसय िासः पञचििध ऄडडज िोडज िालज िलकलज चमाज िा । । भाषयम १.१०:३
* यतपकशल नाभयपाय नोपपदयत तद कपटल ऄन कपटल िा गरामयािदभयो िनषपररगरह
कौपीनपरचछादनमातर लजजापरतीकाराथ चक िासो गराहय । । भाषयम १.१०:४
* ऄसयि च सतरसय सामरथयाातपसिािवयपररतपयाग कत एकिासोमातरपररगरहः ससकतावयः िशषयः ।
अह लजजािििनििततरसय कदा भितीित । ईचयत जञानाकलषाभया । ऄतर यदा परापतजञानः
कषीणकलषशच भिित तदा तसय लजजािनििततः । । भाषयम १.१०:५
* अह िक िििनितताया ऄिप लजजाया िनयत एिक िासो गराहय अहोिसिदिनयत आित । ईचयत
ऄिनयत यसमादाह । । भाषयम १.१०:६
**********************************************
ऄिासा िा । । १.११ । ।
* ऄतर ऄकारो िासःपरितष ध ितात । ऄिाससा नगन न यथा जात न िनषपररगरह ण भिितवय । अह
ऄिाससतपि िक त परयोजन । तदराचय एकिाससतपिित । तदचयत िनषपररगरहाथ ऄमङगलखयापनाथ
च ित परयोजनदरय िषटवय । िाशबदः शकतपयशकतपयोििाचारण । यदयशतसतदा ऄनगन नकिाससा
भावय । यिद शतसतदा ऄिाससा नगन न यथाजात न िनषपररगरह ण भिितवय आतपयथाः । न त िा
ििकलप । ििकलपाथाासभिािदतपयथाः । । भाषयम १.११:१
* अह तिसमननायतन परितिसता िक अ द हपातादिनगाचछति सथ य यानकिनि न
िशलािदाहोिसिदङषटोऽसयायतनािननगामः भसमभकषयोदकाजानािदिनिमतत गरामािदपरि शो िा । ईचयत
दषटः । यसमाथ । । भाषयम १.११:२
**********************************************
मतरपरीष नाि कष थ । । १.१२ । ।
* ऄतर मतर च परीष च मतरपरीष । चाथ दरदरसमासः ऄतर मतर नाम यद तददरपयािषत िनःसरित बिहः
सरिित तनमतर । । भाषयम १.१२:१
* मोचनानमतर । । भाषयम १.१२:२
* मतरतपिािभसमबनधािदच मतर लोकािदपरिसदच आतपयथाः । । भाषयम १.१२:३
* परीष नाम यद ततपपीतखािदतािलीढाना अहारििश षाणा अयाितपमक न ऄिगनना पररपकि
ऄपान न सखलित ततपपरीष । । भाषयम १.१२:४
* परािननगाततपिातपपरीषतपिािभसमबनधादरा परीष लोकािदपरिसदच आतपयथाः । । भाषयम १.१२:५
* नकारो दशानपरितष ध । । भाषयम १.१२:६
* न िषटवय आतपयथाः । । भाषयम १.१२:७
* ऄि आित ऄपिजान नाम परितष ध जाितगरहण िनियानतरपरितष ध च तपयथाः । । भाषयम १.१२:८
* इकष दशान । । भाषयम १.१२:९
* यद तिननज बदचीिनिय चकषरन न चकषषा ऄनया बदया मनषयादीना मतरपरीष न िषटवय । । भाषयम
१.१२:१०
* न त गिादीना आतपयथाः । । भाषयम १.१२:११
* अह िक मतरपरीषसदशानमातर एिासय परितिषयत । । भाषयम १.१२:१२
* ईचयत न । । भाषयम १.१२:१३
* यसमादाह । । भाषयम १.१२:१४
**********************************************
सतरीशि नािभभाष थ । । १.१३ । ।
* ऄतर सतरी च शिशच सतरीशि । । भाषयम १.१३:१
* चाथ दरदरसमासः । । भाषयम १.१३:२
* ऄतर सतरी नाम स य लोकपरिसदचा सतनजघनक शिती हािभािििलासयता परषभािसिभाििका
िदवया मानषा ऄितरितरसा ििषयमिताररित कतपिा परितिषयत । । भाषयम १.१३:३
* ऄनभाषणपििाका चासयाः परािपतभाििषयतीतपयतः सतरी नािभभािषतवय तपयथाः । । भाषयम १.१३:४
* शिो नामाय लोकािदपरिसदचिसतरिणापररचारकः । । भाषयम १.१३:५
* शोचनादिोहणाचच शिः । । भाषयम १.१३:६
* स खलिदयालररित कतपिा परितिषयत । । भाषयम १.१३:७
* िक ऄथ । । भाषयम १.१३:८
* त नािषटशचािभहतशच िा िदचसतदरधाथ परितात ऄतो जाितजञानतपःशरतहािनभािित । । भाषयम
१.१३:९
* सिचत चािमानादयभाि ऽिमानादयभािातपसिचिदचयोरभािः । । भाषयम १.१३:१०
* ऄकलषसतर चासय दोषिनदश कररषयामः । । भाषयम १.१३:११
* नकारो भाषणपरितष ध । । भाषयम १.१३:१२
* नािभभािषतवय आतपयथाः । । भाषयम १.१३:१३
* ऄिभशबदः परसङग आित । । भाषयम १.१३:१४
* परितष ध जाितगरहण च तरपरितष ध च तपयथाः । । भाषयम १.१३:१५
* भाष वयताया िािच । । भाषयम १.१३:१६
* यद ततपकमिनिय िागनया िाडया आित । । भाषयम १.१३:१७
* ऄतः सतरीशि नािभभािषतवय आतपयथाः । । भाषयम १.१३:१८
* अह नाि कष ननािभभाष िदतपयत ऽथ िक ऄन न साधक नानधमकिदिसथातवय आित । । भाषयम
१.१३:१९
* ईचयत न । । भाषयम १.१३:२०
* यसमादाह । । भाषयम १.१३:२१
**********************************************
यदयि कष दयदयिभभाष थ । । १.१४ । ।
* ऄतर यिद यिद आतपयाशङकाया । । भाषयम १.१४:१
* नािभभाष िदित िचनािननिषदच ऽपयथ गिाथ अतपमाथ िा भसमभकषयोदकाजानािदिनिमतत
गरामादीनपरििषटसय ििडमतरयोः सतरीशियोशच दशान ऄिभभाषण च भििषयतीित कतपिा । । भाषयम
१.१४:२
* ऄत एतदत सिाजञ न भगिता यदयि कष दयदयिभभाष िदित । । भाषयम १.१४:३
* ऄिशय भि िदतपयथाः । । भाषयम १.१४:४
* अह दषट चािभभािषत चोपहत न िनघाातन िक कतावय । । भाषयम १.१४:५
* तदचयत ईपसपशान । । भाषयम १.१४:६
* यसमाथ । । भाषयम १.१४:७
**********************************************
ईपसपशय । । १.१५ । ।
* ऄतर ईप आतपयभयपगम । । भाषयम १.१५:१
* ऄभयपगमन न कलषमितन तपयथाः । । भाषयम १.१५:२
* सपशय आित भसमिवयगातरसयोजन एि । । भाषयम १.१५:३
* ईपसपशय ित सनानपयाायः । । भाषयम १.१५:४
* सचलोदकसपशानिथ । । भाषयम १.१५:५
* स च भसमना कतावयः नािदभः । । भाषयम १.१५:६
* कसमाथ । । भाषयम १.१५:७
* पिोततरवयाघाताथ । । भाषयम १.१५:८
* सनानसयापरसङगाचच । । भाषयम १.१५:९
* ईपसपशय ित िनिा । । भाषयम १.१५:१०
* अह ईपसपशय यिद कलष न कषीण सयातततो िनघाातन िक कतावय । । भाषयम १.१५:११
* तदचयत साकाङकषतपिािननिाशबदसय पराणायामः कतावयः । । भाषयम १.१५:१२
* यसमादाह । । भाषयम १.१५:१३
**********************************************
पराणायाम कतपिा । । १.१६ । ।
* ऄतर पराणो नाम य एष मखनािसकाभया िनःसरित िायर ष पराणः । । भाषयम १.१६:१
* तसय अयामो िनगरहो िनरोधः स पराणायामः । । भाषयम १.१६:२
* स च परषििततिाषटवयः । । भाषयम १.१६:३
* कसमाथ । । भाषयम १.१६:४
* जञान चछापरयतपनपिाकतपिातपपराणायामसय च । । भाषयम १.१६:५
* एकोदचातो िदररदचातो िा । । भाषयम १.१६:६
* तथा ििशितमातरशचतििशितमातरिसतरशनमातरो िा । । भाषयम १.१६:७
* मातरा तपििकषिनम षकालः । । भाषयम १.१६:८
* स यथाशित यथाबल कतावयः । । भाषयम १.१६:९
* तसमादपसपशय पदमकसििसतकोपसथाञजिलकाधाचनिपीठकदडडायतसिातोभिादीना
ऄनयतम नासनबनध न पराङमख ईदङमखो िा ईपििशयतानयङगािन कतपिा गरीिा ईननामय परणपिाको
िा र चकपिाको िा ताितपकतावयो याििननगहीता िायिो यानीभतशच भिित । । भाषयम १.१६:१०
* ततर यानीभतो नाम यदा दिनतिदनतःशरीर पण भिित । । भाषयम १.१६:११
* िनगहीताना त लकषण यदा कमािदनतःशरीर ईचिासपरतपयचिासा ितानत सिचछ िनियशच भिित
तदा मनतवया िनगहीता िायि आित । । भाषयम १.१६:१२
* ततः शनः शनमोतवया नािसकया यथोतपपलपतपतर ऄिप नासापटसथ न कमपयित । । भाषयम
१.१६:१३
* तदतर परशनािानतौ िम णाििमतवयः ऄनतभााि ऽनतर िायिो भािियतवयाः । । भाषयम १.१६:१४
* ऄन पराणन । । भाषयम १.१६:१५
* अिङित असनबनधिनभतिनगहीतकलषकषपणििसगाािदमयाादा ऄिधकरत । । भाषयम
१.१६:१६
* य ई बनधन । । भाषयम १.१६:१७
* बनधियतवयाः । । भाषयम १.१६:१८
* डकञकरण िषटवयः । । भाषयम १.१६:१९
* तपिा आित कमािनिाया । । भाषयम १.१६:२०
* ििचछ दििदतपयथाः । । भाषयम १.१६:२१
* अह ऄथ कत पराणायाम यिद कलष न कषीण सयातततोऽन न िक कतावय । । भाषयम १.१६:२२
* तदचयत जपय । । भाषयम १.१६:२३
* यसमादाह । । भाषयम १.१६:२४
**********************************************
रौिी गायतरी बहरपी िा जप थ । । १.१७ । ।
* ऄतर तपिाशबदसामरथयाादगमयत पराणसयम न सम जपय कतावय । । भाषयम १.१७:१
* ईपसपशानिथ । । भाषयम १.१७:२
* तसमादतर रौिी नाम ततपपरषा । । भाषयम १.१७:३
* रौिी च कसमाथ । । भाषयम १.१७:४
* रिसयोपसथापकतपिािौिी । । भाषयम १.१७:५
* रिो िासया िचनतपयत रिपरापकतपिादरा रौिी । । भाषयम १.१७:६
* अह सदयोजातािदबहपरकारा ततर का सा रौिी । । भाषयम १.१७:७
* तदचयत गायतरी । । भाषयम १.१७:८
* ऄतर या रौिी सा गायतरी । । भाषयम १.१७:९
* गायतरी च कसमाथ । । भाषयम १.१७:१०
* गीता गातार तरायत आित । । भाषयम १.१७:११
* गायतर िा छनदिस ितात आित गायतरी । । भाषयम १.१७:१२
* ऄतर रौिीगरहणादरिदकयािदगायतरीपरितष धः । । भाषयम १.१७:१३
* आह त गायतरीगरहणातपसदयोजातादीना परितष धः । । भाषयम १.१७:१४
* गायतरी आित कमा । । भाषयम १.१७:१५
* बहरपी नामाघोरा । । भाषयम १.१७:१६
* बहरपी च कसमाथ । । भाषयम १.१७:१७
* बहरपसयोतपररगरह षिाकार ष ितात आित बहरपी । । भाषयम १.१७:१८
* बहरपो िा ऄसया िचनतपयत आित बहरपपरापकतपिादबहरपी । । भाषयम १.१७:१९
* बहरपी आित कमा । । भाषयम १.१७:२०
* िा आित ििकलप । । भाषयम १.१७:२१
* ईभयोरिप बरहमतपि ईभयोरिप तलयाथासाधकतपि ईभ ऄिप मह शवरपररगहीत आतपयत एका ऄन का िा
ईपसपशय जप िदित मानसी ििय तपयथाः । । भाषयम १.१७:२२
* अह ईपसपशानपराणायामजपयािधकतसय का कायािनषपिततः । । भाषयम १.१७:२३
* तदचयत ऄकलषतपि । । भाषयम १.१७:२४
* यसमादाह । । भाषयम १.१७:२५
**********************************************
ऄकलषमत ः । । १.१८ । ।
* आित । । भाषयम १.१८:१
* ऄतर ऄकलषा यसय मितः सोऽय ऄकलषमितः । । भाषयम १.१८:२
* बहवरीिहसमासः । । भाषयम १.१८:३
* ऄतराकारः कलषपरितष ध । । भाषयम १.१८:४
* भािकालषय एिातर कालषय । । भाषयम १.१८:५
* कथ गमयत । । भाषयम १.१८:६
* परािकसदचतपिाथ । । भाषयम १.१८:७
* आह च परसतादत । । भाषयम १.१८:८
* नाि कष ननािभभाष िदतपयत ऄथाापनन दषट चािभभािषत च दर ष चछािोधा ईतपपदयनत । । भाषयम
१.१८:९
* त चोतपपनना मताििभवयजयनत । । भाषयम १.१८:१०
* कालितलकािददशानिथ । । भाषयम १.१८:११
* ऄिभवयत शचोचयत कलिषतोऽह वयाहतोऽह मिलनीकतोऽह आित । । भाषयम १.१८:१२
* ऄतो दर ष चछािोधिनिमतततपिानमतरपरीषसतरीशिपरितष धः िियत । । भाषयम १.१८:१३
* यदा तपि त दर षादयो भािा बीजकषय सित नोतपपदयनत तदा पर भािशौच परतपयिगनतवय । । भाषयम
१.१८:१४
* कलषमत ररित । । भाषयम १.१८:१५
* निमिततक च कलष । । भाषयम १.१८:१६
* न च िनिमततािनतपयतपिाननिमिततक िनतपय भिित । । भाषयम १.१८:१७
* बीजकषय ऽङकरिथ । । भाषयम १.१८:१८
* न च यतरि कलष ईतपपदयत ततरिोपसपशानादीिन कतावयािन । । भाषयम १.१८:१९
* अयतन त कतावयािन । । भाषयम १.१८:२०
* ऄथािप कलष ईतपपनन परिसत सयाततथािप तदथ न कतावयािन । । भाषयम १.१८:२१
* यदा त तदििसथत समभिित िशरोरोगािदिततदा कतावयािन । । भाषयम १.१८:२२
* ऄतर मितररित बिदचररतपयनथाानतर । । भाषयम १.१८:२३
* ऄतरािप करणवयपद श नातपमशौच वयाखयायत आतपयथाः । । भाषयम १.१८:२४
* अह ऄकलषमितना साधक न िक कतावय । । भाषयम १.१८:२५
* तदचयत चररतवय । । भाषयम १.१८:२६
* यसमादाह । । भाषयम १.१८:२७
**********************************************
चरतः । । १.१९ । ।
* ऄतर चरतः आित धमााजान ऄिधकरत । । भाषयम १.१९:१
* भकषयचरणिततपशचररतवय ििहतावय तपसोऽजान कतावय न सथ य आतपयथाः । । भाषयम १.१९:२
* चरत आित ितामानकालः । । भाषयम १.१९:३
* ऄकलषमत शचरतो िा ऄसय का कायािनषपिततः । । भाषयम १.१९:४
* तदचयत । । भाषयम १.१९:५
**********************************************
ततोऽसय योगः परितात । । १.२० । ।
* ऄतर ततः आित चयाापद श । । भाषयम १.२०:१
* ततः चयाािभिनि शादननतर तजजनयधमाािदतपयथाः । । भाषयम १.२०:२
* ऄसय आित साधकापद श । । भाषयम १.२०:३
* योऽय ऄकलषमितशचरित तसय तपयथाः । । भाषयम १.२०:४
* अह िक भितीित । । भाषयम १.२०:५
* तदचयत योगः परितात । । भाषयम १.२०:६
* ऄययनयानािदलकषणः िियायोगशचरतः परितात आतपयथाः । । भाषयम १.२०:७
* ऄतरातपम शवरसयोगो योगः परतपय तवयः । । भाषयम १.२०:८
* पर आित अिदकमािण अरमभ भिित । । भाषयम १.२०:९
* यदा ऄकलषमितशचरित तदा परितात आतपयथााथ । । भाषयम १.२०:१०
* ततर यतः परितात । । भाषयम १.२०:११
* ििषय भयः । । भाषयम १.२०:१२
* परतपयारतिचततसय यतपपरितात तदयोगः । । भाषयम १.२०:१३
* यथा परितात । । भाषयम १.२०:१४
* िमशः । । भाषयम १.२०:१५
* य न परितात । । भाषयम १.२०:१६
* तपसा परितात । । भाषयम १.२०:१७
* यसय परितात । । भाषयम १.२०:१८
* अतपमनः साधकसय । । भाषयम १.२०:१९
* यिसमनपरितात । । भाषयम १.२०:२०
* योऽय अतपमनयातपमभािः स मह शवर परितात आतपयथाः । । भाषयम १.२०:२१
* एि
यसमादिवयािसथानकालद शिियापरयोगोचचािचपरयोजनयमिनयमििततिसतपयथापराणायामपरतपयाहा
रिनिमततपरितष धसशयिनघाातनशौचिनयोगफलोपायाशच वयाखयाताः ऄतोऽतरायतनपरकरण समापत ।
। भाषयम १.२०:२२
* ऄतराह िक परयोजनिनि तनतर । । भाषयम १.२०:२३
* ईचयत न । । भाषयम १.२०:२४
* योगिनि । । भाषयम १.२०:२५
* यसमादाह यतोततर सतपयिप पदाथािलकषडय रङगपताकािदििचछषयपरलोभनाथ आद अरभयत । ।
भाषयम १.२०:२६
**********************************************
दशानशरिणमननििजञानािन चासय परितानत । । १.२१ । ।
* ऄतर दर नाम यद तदङशानादय ििकरणानत माह शवर ऐशवय ऄन न कदािचतपपरापतपिाक तिसमसततपपरापतौ च
। । भाषयम १.२१:१
* दशानािदषिािधकाररकोऽतर दरशबदो िषटवयः । । भाषयम १.२१:२
* ततपपरािपतशच योगपरिितततः । । भाषयम १.२१:३
* अह यदय ि सतरतोऽिभधीयनता दशानादयः । । भाषयम १.२१:४
* तदचयनत । । भाषयम १.२१:५
* दशान आतपयतरािप च निसतरक िचनतपयत । । भाषयम १.२१:६
* िषटा दशान दशय आित । । भाषयम १.२१:७
* ऄतर िषटा िसदचः । । भाषयम १.२१:८
* दशान ऄसय िसिदचः जञान । । भाषयम १.२१:९
* िषटवयािन रपािण । । भाषयम १.२१:१०
* ततपकतपसन ष ििषय ष समासििसतरििभागििश षतशच दशान परितात आतपयथाः । । भाषयम १.२१:११
* तथा शरिण आतपयतरािप निसतरक िचनतपयनत । । भाषयम १.२१:१२
* शरोता शरिण शरवय आित । । भाषयम १.२१:१३
* ततर शरोता िसदचः । । भाषयम १.२१:१४
* शरिण ऄसय िसिदचजञाान । । भाषयम १.२१:१५
* शरवयाः शबदाः । । भाषयम १.२१:१६
* तदसय िसदचसय शरावय षिथष समासििसतरििभागििश षतशच शरिण परितात आतपयथाः । । भाषयम
१.२१:१७
* तथा मनन आतपयतरािप च निसतरक िचनतपयत । । भाषयम १.२१:१८
* मनता मनन मनतवय आित । । भाषयम १.२१:१९
* ऄतर मनता िसदचः । । भाषयम १.२१:२०
* मनन ऄसय िसिदचजञाान । । भाषयम १.२१:२१
* मनतवयािन परिचततािन । । भाषयम १.२१:२२
* द िमनषयितयागयोनीना धमााथाकाममोकषिचतताना मनता भितीतपयथाः । । भाषयम १.२१:२३
* तथा ििजञान आतपयतरािप निसतरक िचनतपयनत । । भाषयम १.२१:२४
* ििजञाता ििजञान ििजञ य आित । । भाषयम १.२१:२५
* ततर ििजञाता िसदचः । । भाषयम १.२१:२६
* ििजञान ऄसय िसिदचजञाान । । भाषयम १.२१:२७
* ििजञ या िततयः । । भाषयम १.२१:२८
* ऄसय िसदचसय परितानत सितः परादभािनतीतपयथाः । । भाषयम १.२१:२९
* ऄसय जञान ऄिसत न ित । । भाषयम १.२१:३०
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम १.२१:३१
* यसमादाह । । भाषयम १.२१:३२
**********************************************
सिाजञता । । १.२२ । ।
* ऄतरोत ष दशयशरवयािदष च ऄश ष ष िसदच शवरपशवािदष िनििाश षिाची सिाशबदो िषटवयः । ।
भाषयम १.२२:१
* जञता आतपयतरािप च निसतरक िचनतपयत । । भाषयम १.२२:२
* जञाता जञान जञ य आित । । भाषयम १.२२:३
* ततर जञाता िसदचः जञान ऄसय िसिदचजञाान । । भाषयम १.२२:४
* जञ य काय कारण िसदचाशच ित । । भाषयम १.२२:५
* तसमाद का जञानशितरपररिमत न जञ य नान क नान कधोपचयात । । भाषयम १.२२:६
* सफिटकािदतपयिचचासय सिातः परितात आतपयथाः । । भाषयम १.२२:७
* अह िक ऄय िसदचो जञानमातरसतषटः पङगिदत िियाशितरपयिसत न ित । । भाषयम १.२२:८
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम १.२२:९
* यसमादाह । । भाषयम १.२२:१०
**********************************************
मनोजिितपि । । १.२३ । ।
* ऄतरागनतकतपिातपसिाजञानशितरता । । भाषयम १.२३:१
* न त ऊिषतपिििपरतपिििदतपयथाः । । भाषयम १.२३:२
* यसमाततर मनोजिििदतपय ि परापत समानोपमानतपिानमनोजिितपि आतपयत । । भाषयम १.२३:३
* मनोजििथ । । भाषयम १.२३:४
* अह । । भाषयम १.२३:५
* कोऽथाः सतरसय । । भाषयम १.२३:६
* ईचयत यादङमनसो जिितपि अशकाररतपि इदश ऄसय िसदचसय कतातपि शीघरतपि । । भाषयम १.२३:७
* न चासय परजापितिततपोिनिमतततपिादभािोततरा परििततः । । भाषयम १.२३:८
* िकत भािसय बलीयसतपिातपपरितत रतपपननसिभािः करोमीित कत एि भिित । । भाषयम १.२३:९
* ििनाशयामीित ििनषट िा । । भाषयम १.२३:१०
* कसमाथ । । भाषयम १.२३:११
* दिकिययोरपरतीघाततपिाथ । । भाषयम १.२३:१२
* तपि आित भाििनदशादगमयत िितत ऄसय शितः सामरथय । । भाषयम १.२३:१३
* ऐशवय इदश आतपयथाः । । भाषयम १.२३:१४
* अह िक ऄसय िसदचसय कतावय करण कतो िा करोित । । भाषयम १.२३:१५
* तदचयत । । भाषयम १.२३:१६
**********************************************
कामरिपतपि । । १.२४ । ।
* कामरपी आतपयतरािप च निसतरक िचनतपयत । । भाषयम १.२४:१
* कामी कामः कामय आित । । भाषयम १.२४:२
* ततर कामी िसदचः । । भाषयम १.२४:३
* कामोऽसय चछा । । भाषयम १.२४:४
* कामयािन रपािण । । भाषयम १.२४:५
* कथ । । भाषयम १.२४:६
* कम आचछाया भिित । । भाषयम १.२४:७
* रपािण याििनत यादशािन च चछित ताििनत तादशािन च करोित । । भाषयम १.२४:८
* अतपमायततािन चासय रपकरणािन पिथवयादीिन । । भाषयम १.२४:९
* ििभतपिाचच करणाना यतर यतर रपाडयिभिनिातायित ततर ततर चासय बदयादीना करणाना
ििततलाभो भिित । । भाषयम १.२४:१०
* चकषरािदिदङषटानताथ । । भाषयम १.२४:११
* नािधिाता आित च थ । । भाषयम १.२४:१२
* तचच न । । भाषयम १.२४:१३
* कसमाथ । । भाषयम १.२४:१४
* यसमादाह रपीित । । भाषयम १.२४:१५
* ऄतर रपाडयिधितितीित रपी । । भाषयम १.२४:१६
* दिडडिथ । । भाषयम १.२४:१७
* रिपिचनाचच सिषा एि रपाणा यगपद िािधिाता भिित । । भाषयम १.२४:१८
* ििभतपिादिभननो मह शवराथ । । भाषयम १.२४:१९
* आद च रिसायजयिनदशादगमयत । । भाषयम १.२४:२०
* तपि आित भाििनदशादगमयत िितत ऄसय शितः सामरथय । । भाषयम १.२४:२१
* ऐशवय इदश आतपयथाः । । भाषयम १.२४:२२
* अह पररिमत ष कतपय ष ऄशितदशानातपसद हः । । भाषयम १.२४:२३
* ऄथ िक ऄय िसदचसत षा सिकताना रपाणा सहार शतः ईत ििशवािमतरिदशतः आित । । भाषयम
१.२४:२४
* ईचयत । । भाषयम १.२४:२५
* यसमादाह । । भाषयम १.२४:२६
**********************************************
ििकरणः । । १.२५ । ।
* ऄतर ििः ििनाश ििनाकरण । । भाषयम १.२५:१
* ििकरणो भिित । । भाषयम १.२५:२
* िििशखििरथिथ । । भाषयम १.२५:३
* करणपरितष धातपकायापरितष धः कतो भिित । । भाषयम १.२५:४
* कसमाथ । । भाषयम १.२५:५
* िििशषटतपिादगराहकतपिातपसकषमतपिाचच करणाना । । भाषयम १.२५:६
* तसमािदरकरण आित किलय । । भाषयम १.२५:७
* अह ऄििश षािदह साखययोगादीना ऄिप सहशवयण कायाकरणतपयाग कतपिा किलयिनिा । ।
भाषयम १.२५:८
* आहािप च शासतर । । भाषयम १.२५:९
* कथ तसमादििश षः । । भाषयम १.२५:१०
* ऄथ मितः िनरितशय मोकष नािसत िषमय तथापयितदानािदिभः सायसाधनिनिातोऽथ ििश षः
ईचयत । । भाषयम १.२५:११
* नाििश षः । । भाषयम १.२५:१२
* यसमादाह । । भाषयम १.२५:१३
**********************************************
धिमातपि च । । १.२६ । ।
* ऄतर गणधमणाय धमी भिित । । भाषयम १.२६:१
* यद तदङशानादय ििकरणानत माह शवर ऐशवय ऄसय शपरसादातपसिगणसितत त नाय गणधमण धमी
भिित । । भाषयम १.२६:२
* कतः । । भाषयम १.२६:३
* तपि आित भाििनदशादगमयत । । भाषयम १.२६:४
* ऊत ऽिप कायाकरण जञाता कताा च भिित । । भाषयम १.२६:५
* ततशच किलयादयाः सिािनिा ििश िषता भििनत । । भाषयम १.२६:६
* चशबदोऽतर जञानिियाशितसमारोपणाथाः । । भाषयम १.२६:७
* एि ऄतरासय िसदचसय कामरिपििकरणिचनातपसिकत ष रप ष परभतपि ििभतपि गणधिमातपि च
वयाखयात । । भाषयम १.२६:८
* एतदयतोततर परसादादगणाः परितानत आतपयथाः । । भाषयम १.२६:९
* ऄतर द अिधकाररक ऐशवयापरकरण पररसमापत आित । । भाषयम १.२६:१०
* अह िक परकत षििप द िमनषयितयागयोिनरप षिसय िसदचसय परभतपि ििभतपि चािसत न ित । ।
भाषयम १.२६:११
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम १.२६:१२
* यसमादाह । । भाषयम १.२६:१३
**********************************************
सि चासय िशया भििनत । । १.२७ । ।
* ऄतर सि िनरिश षाः पशधमााण आतपयथाः । । भाषयम १.२७:१
* चशबदः सिकतपरकतरपसमचचयाथाः । । भाषयम १.२७:२
* परकत षििप द िािदरप ष परभतपि ििभतपि चासतीित । । भाषयम १.२७:३
* ऄसय आित िसदचसय तपयथाः । । भाषयम १.२७:४
* िशयाः ििध याः । । भाषयम १.२७:५
* िशिितानशच भिनतीतपयथाः । । भाषयम १.२७:६
* भििनत आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम १.२७:७
* अह िक ऄय िसदचसत षा कदािचदरशयो भिित न ित । । भाषयम १.२७:८
* ईचयत न । । भाषयम १.२७:९
* यसमादाह । । भाषयम १.२७:१०
**********************************************
सिषा चािशयो भिित । । १.२८ । ।
* ऄतरािप सिाशबदः पशषि ि । । भाषयम १.२८:१
* सिषा आित नयनपररगरह । । भाषयम १.२८:२
* चशबदोऽभयिधकतपि । । भाषयम १.२८:३
* ऄभयिधक ईतपकषटो वयितररतशच भितीतपयथाः । । भाषयम १.२८:४
* ऄिशय आित । । भाषयम १.२८:५
* ऄकारो भतपि िशयतपि परितष धयित । । भाषयम १.२८:६
* भिित आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम १.२८:७
* यदा गणयातः परापतशवयाः िसदचसतदा सिषा शत रिशयो भितीतपयथाः । । भाषयम १.२८:८
* अह िक सिशकतपयायािानता िशया भििनत अहोिसिदचमामयाादा रकषिनत गरिशषयिथ । ।
भाषयम १.२८:९
* गरोः शतः िशषयो नायािानतः । । भाषयम १.२८:१०
* यसमादाह । । भाषयम १.२८:११
**********************************************
सिाशचाििशित । । १.२९ । ।
* ऄतरािप सिाशबदः पशषि ि िनरिश षिाची िषटवयः । । भाषयम १.२९:१
* चशबदः पिोतसमचचय । । भाषयम १.२९:२
* न क िल ऄसय त िशयाः िक तपिाि शयाशच ित । । भाषयम १.२९:३
* ऄतर अिङित अि शनमयाादा ऄिधकरत । । भाषयम १.२९:४
* ििश परि शन । । भाषयम १.२९:५
* स तसय जञानििययोििाभतपि ऽिप शितसयोगादाििशय परतपययलोप कत समथो भितीतपयथाः । ।
भाषयम १.२९:६
* अह िक ऄय िसदचसत षा कदािचदाि शयो भिित न ित । । भाषयम १.२९:७
* ईचयत न । । भाषयम १.२९:८
* यसमादाह । । भाषयम १.२९:९
**********************************************
सिषा चानाि शयो भिित । । १.३० । ।
* ऄतरािप सिाशबदः पशषि ि । । भाषयम १.३०:१
* सिषा आित नयनपररगरह । । भाषयम १.३०:२
* चशबदोऽभयिधकतपि । । भाषयम १.३०:३
* ऄभयिधक ईतपकषटो वयितररतशच भितीतपयथाः । । भाषयम १.३०:४
* ऄनाि शय आित । । भाषयम १.३०:५
* ऄकारा भतपि अि शयतपि परितष धयित । । भाषयम १.३०:६
* ऄनाि शयधमाा भिित । । भाषयम १.३०:७
* न वयािधश षिदिसथान भिित आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम १.३०:८
* यदा गणयातः परापतशवयाः िसदचसतदा सिषा चानाि शयो भितीतपयथाः । । भाषयम १.३०:९
* अह िक अि शनमातर एि शतो यकषरकषःिपशाचािदिदत पराणरिप ििपरयोग यातनािभशच सयोग
कत शतो भितीित । । भाषयम १.३०:१०
* ईचयत शतः । । भाषयम १.३०:११
* यसमादाह । । भाषयम १.३०:१२
**********************************************
सि चासय िया भििनत । । १.३१ । ।
* ऄतरािप सिाशबदः पशषि ि िनरिश षिाची िषटवयः । । भाषयम १.३१:१
* चशबदः समचचय । । भाषयम १.३१:२
* न क िल ऄसय त िशयाः अि शयाशच िकत ियाशच ित । । भाषयम १.३१:३
* ऄसय आित िसदचापद श । । भाषयम १.३१:४
* िया आित । । भाषयम १.३१:५
* िध पराणििपरयोग यातनाया च । । भाषयम १.३१:६
* पराणरिप ििपरयोग यातनािभशच सयोग कत समथो भितीतपयथाः । । भाषयम १.३१:७
* भििनत आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम १.३१:८
* यदा गणयातः परापतशवयाः िसदचसतदा सि चासय िया भिनतीतपयथाः । । भाषयम १.३१:९
* अह िक ऄय िसदचसत षा कदािचदरयो भिित न ित । । भाषयम १.३१:१०
* ईचयत न । । भाषयम १.३१:११
* यसमादाह । । भाषयम १.३१:१२
**********************************************
सिषा चाियो भिित । । १.३२ । ।
* ऄतरािप सिाशबदः पशषि ि । । भाषयम १.३२:१
* सिषा आित नयनपररगरह । । भाषयम १.३२:२
* चशबदोऽभयिधकतपि । । भाषयम १.३२:३
* ऄभयिधकः ईतपकषटो वयितररतशच भितीतपयथाः । । भाषयम १.३२:४
* ऄिय आित । । भाषयम १.३२:५
* ऄकारो भतपि ियतपि परितष धयित । । भाषयम १.३२:६
* यदा गणयातः परापतशवयाः िसदचसतदा सिषा चाियो भितीतपयथाः । । भाषयम १.३२:७
* एि परकत षििप द िािदशरीर ष रप ष परभतपि ििभतपि च वयाखयात । । भाषयम १.३२:८
* ऄतर द षटसतरीपरकरण पररसमापत । । भाषयम १.३२:९
* अह िक ऄसय िसदचसयतदशवय िनतपय
अहोिसितपपािथािापयतजसिायवयवयोममानसाहकाररकमहदातपमकािदिदिनतपय आित । । भाषयम
१.३२:१०
* ईचयत िनतपय । । भाषयम १.३२:११
* यसमादाह । । भाषयम १.३२:१२
**********************************************
ऄभीतः । । १.३३ । ।
* ऄतर ऄकषयािदिचनििरोधादधीतशचरतीित पाठानपपिततः । । भाषयम १.३३:१
* तसमादतीतानागतितामानकालभय न ििदयत आतपयतोऽभीतः । । भाषयम १.३३:२
* अह ऄभीताना ऄिप बरहमादीना सहार कषयः शरयत । । भाषयम १.३३:३
* तसमाननाभीततपिाितपनतपय । । भाषयम १.३३:४
* ऄभीतसय िा िक लकषण । । भाषयम १.३३:५
* तदचयत । । भाषयम १.३३:६
**********************************************
ऄकषयः । । १.३४ । ।
* ऄतर ऄकारः कषयपरितष ध । । भाषयम १.३४:१
* ऄतर कषयो नाम सित परषिनतपयतपि पि ऄसय बराहमणसय तसतरशवयरपकषाः । । भाषयम १.३४:२
* अहकाररकमहदातपमकािदिभरिनतपयो योगः । । भाषयम १.३४:३
* ऄय त ऄन न िनतपय न माह शवर णशवयण योगातपपरषः ऄकषयः आतपयपचयात । । भाषयम १.३४:४
* राजकोशितपकटिमबिवयिथ । । भाषयम १.३४:५
* अह इशवराणा ऄिप ययाितपरभतीना जरािभभिनादथ िक ऄय जीयात न ित । । भाषयम १.३४:६
* ऄकषयसय िा िक लकषण । । भाषयम १.३४:७
* तदचयत । । भाषयम १.३४:८
**********************************************
ऄजरः । । १.३५ । ।
* ऄतर ऄकारो जरा परितष धित । । भाषयम १.३५:१
* ऄतर जरा नाम पिलतसखिलतपयािदलकषणा कायासय दिकियाशितहािनशच करणाना । । भाषयम
१.३५:२
* कसमाथ । । भाषयम १.३५:३
* ततपफलभोततपिादय जीयात आतपयपचयात । । भाषयम १.३५:४
* आदानी त कािमतपिािदरकरणधिमातपिाचच नासतीतपयतः ऄजर आतपयचयत । । भाषयम १.३५:५
* अह ऄजराणा ऄिप द िादीना सहारादिााङमतपयदाशयत । । भाषयम १.३५:६
* ऄथ िक ऄसय मतपयििादयत न ित । । भाषयम १.३५:७
* ऄजरसय िा िक लकषण । । भाषयम १.३५:८
* तदचयत । । भाषयम १.३५:९
**********************************************
ऄमरः । । १.३६ । ।
* ऄतर ऄकारो मतपयपरितष ध । । भाषयम १.३६:१
* मङपराणतपयाग । । भाषयम १.३६:२
* ऄतर पराणािदििततिनरोधो मतपयररतपयचयत । । भाषयम १.३६:३
* कसमाथ । । भाषयम १.३६:४
* ततपफलभोततपिाथ । । भाषयम १.३६:५
* सोऽसय कािमतपिािदरकरणधिमातपिाचच नासतीतपयतः । । भाषयम १.३६:६
* ऄमर आतपयचयत । । भाषयम १.३६:७
* तसमादभीताकषयािदिचनािननतपयमशवय आित िसदच । । भाषयम १.३६:८
* अह । । भाषयम १.३६:९
**********************************************
सिातर चापरितहतगितभािित । । १.३७ । ।
* सिातर ऄिभपर ताथष परितामानसय मह शवर णािप ऄपरितबनधधिमातपि ऄपरतीघातः । । भाषयम
१.३७:१
**********************************************
आतपय तगाणयातो भगितो महाद िसय महागणपितभािित । । १.३८ । ।
* आतपय तः पिोतः ऄिशयतपिानाि शयतपिाियतपिाभीततपिाकषयतपिाजरतपिामरतपिापरतीघाततपिाखयः
ऄषटिभगाणः िसिदचलकषणयातो भगितो महाद िसय महागणपितभािित । । भाषयम १.३८:१
* सिापशभयोऽभयिधकतपि ऐशवयााितशयानमहतति । । भाषयम १.३८:२
* गणाः निनदमहाकालादयः । । भाषयम १.३८:३
* सिापशवािदकायासिािमतपि पिततपि । । भाषयम १.३८:४
* एि ऄयायपररसमािपत कतपिा यत ित । । भाषयम १.३८:५
**********************************************
ऄतर द बरहम जप थ । । १.३९ । ।
* बहचच त भयः सिाबरहमभयः सिय भिित । । भाषयम १.३९:१
* जप िदित च मानसििया । । भाषयम १.३९:२
* जपय परतपयिगनतवय । । भाषयम १.३९:३
* ईत अह जपयजञसत यजञाना िििशषटो दशिभगाणः । । भाषयम १.३९:४
* ईपाश सयाचछतगणः साहसरो मानसः समतः । । भाषयम १.३९:५
* ऄतो मनसि जपतवय । । भाषयम १.३९:६
* िक ऄथािमित च थ । । भाषयम १.३९:७
* तदचयत ऄधमावयिचछततयथ धमासय चािभिदयथ तसय चाकशल भयो वयाितानाथ
बरहमडयनिरतपदपङकतपया ईपिनबनधनाथ च तपयथाः । । भाषयम १.३९:८
* अह िक पनसतदबरहम ित । । भाषयम १.३९:९
* ऄतरोचयत सदयोजातादय । । भाषयम १.३९:१०
* ऄथिातर बरहमायाययोदारसथः समबनधः । । भाषयम १.३९:११
* कथ । । भाषयम १.३९:१२
* पशपत ररतपयत सद हः । । भाषयम १.३९:१३
* िकनरपितसरपितपरजापितपरभितिदसयशवय कत ऄिनतपय अगनतक िा । । भाषयम १.३९:१४
* िक चासय जनम मतपयिाा ििदयत न ित । । भाषयम १.३९:१५
* ईचयत न । । भाषयम १.३९:१६
* यसमादाह । । भाषयम १.३९:१७
**********************************************
सदयोऽजात परपदयािम । । १.४० । ।
* ऄतर सदयः आतपयिसमनपद ऽथादरय िचनतपयत । । भाषयम १.४०:१
* सशच अदयशच । । भाषयम १.४०:२
* अिपतपालनिथ । । भाषयम १.४०:३
* ऄतर सिदित िनतपयतपि । । भाषयम १.४०:४
* कसमाथ । । भाषयम १.४०:५
* ििनाशह तपिभािाथ । । भाषयम १.४०:६
* िनतपय धरि ऄििनािश पतपयः पिततपि नानय षा आतपयतोऽिभधीयत सिदित । । भाषयम १.४०:७
* अह िक ऄय अिदमतति सित िनतपयो मोकषिथ । । भाषयम १.४०:८
* ईचयत न । । भाषयम १.४०:९
* यसमादाह अदयः । । भाषयम १.४०:१०
* तदवयितररतसय । । भाषयम १.४०:११
* ह तोरसभिादादयमनागनतक पतपयः पिततपि नानय षा आतपयथाः । । भाषयम १.४०:१२
* अह िक िनतपयानािदतपि सित परषिजजायत । । भाषयम १.४०:१३
* ईचयत न । । भाषयम १.४०:१४
* यसमादाह ऄजातः । । भाषयम १.४०:१५
* ऄतर ऄकारो जनममतपयपरितष ध । । भाषयम १.४०:१६
* जनममतपयरिहतो भगिािननरञजनः । । भाषयम १.४०:१७
* कसमाथ । । भाषयम १.४०:१८
* साञजनिततयलाभाथ । । भाषयम १.४०:१९
* िनरिभमािनतपि नानय षा आतपयतः । । भाषयम १.४०:२०
* ऄजात आित कमा । । भाषयम १.४०:२१
* अह ऄथततपसतति अदयतपि ऄजाततपि च गण कारण जञातपिा साधक न िक कतावय । । भाषयम
१.४०:२२
* तदचयत परपततवय । । भाषयम १.४०:२३
* यसमादाह परपदयािम । । भाषयम १.४०:२४
* आित साधकापद शः । । भाषयम १.४०:२५
* यथा ऄगन वरतपत वरत चररषयािम आित । । भाषयम १.४०:२६
* ऄतर परशबदः कारणानतर ष सततिादयतपिाजाततपिपरितष धाथो भशाथाशच । । भाषयम १.४०:२७
* तसमातपसिाभािानिभषिङग ण तद ि कारण परपततवय । । भाषयम १.४०:२८
* शरण ऄभयपगनतवय आतपयथाः । । भाषयम १.४०:२९
* अह ऄतर परपननः िक कररषयित । । भाषयम १.४०:३०
* िक िा दासयित । । भाषयम १.४०:३१
* तदचयत पजा कररषयतपयातपमान च दासयित । । भाषयम १.४०:३२
* यथाह । । भाषयम १.४०:३३
**********************************************
सदयोऽजाताय ि नमः । । १.४१ । ।
* अह सतति अदयतपि ऄजाततपि च पिोत । । भाषयम १.४१:१
* सदयोऽजाताय आित चतथी । । भाषयम १.४१:२
* िशबदः समभािन । । भाषयम १.४१:३
* सतति अदयतपि ऄजाततपि च धमाानसभावय बरिीित सदयोऽजाताय ि नमः । । भाषयम १.४१:४
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम १.४१:५
* नमसकार णातपमान परयचछित पजा च परयङत आतपयथाः । । भाषयम १.४१:६
* अह िक परयोजन अतपमान मह शवराय परयचछित । । भाषयम १.४१:७
* िक ऄसय दःख िा । । भाषयम १.४१:८
* िक िा मह शवरानमगयत । । भाषयम १.४१:९
* िक िा सिय ईतपपािदतानगहीतितरोभाििताना पशना पितः ईत परररित । । भाषयम १.४१:१०
* ईचयत सिय । । भाषयम १.४१:११
* यसमादाह । । भाषयम १.४१:१२
**********************************************
भि भि नाितभि । । १.४२ । ।
* ऄतर भि भि आित िीपसा । । भाषयम १.४२:१
* भि आित ििदयाकलापशना समसताना गरहण । । भाषयम १.४२:२
* भिः कसमाथ । । भाषयम १.४२:३
* भिनभािनकततपिाथ । । भाषयम १.४२:४
* यसमादङ िमनषयितयाकतपि न भाियित च तानीशवरः । । भाषयम १.४२:५
* धमाजञानिरागयशवयााधमााजञानािरागयानशवयााणा भिनभािनतपिादभिः । । भाषयम १.४२:६
* तसय भयोभय ईतपपततयनगरहितरोभाि च दषटिा । । भाषयम १.४२:७
* िीपसायाः ईतपपतताितपपततािनगरह ऽनगरह ितरोभाि ितरोभाि च तपयथाः । । भाषयम १.४२:८
* नाितभि आित । । भाषयम १.४२:९
* नकारः कायातपि परितष धयित । । भाषयम १.४२:१०
* ऄितशियतभि ष मा भिामीतपयथाः । । भाषयम १.४२:११
* अह िक भिािदरयोगमातर एिक मगयत । । भाषयम १.४२:१२
* तदचयत न । । भाषयम १.४२:१३
* यसमादाह । । भाषयम १.४२:१४
**********************************************
भजसि मा । । १.४३ । ।
* ऄतर भज आतपयनगरह । । भाषयम १.४३:१
* सि आित कारणापद श । । भाषयम १.४३:२
* मा आतपयातपमापद श । । भाषयम १.४३:३
* भजसि मा तरायसि मा ऄनगहणीषि मािमतपयथाः । । भाषयम १.४३:४
* अह क अमनतरयत । । भाषयम १.४३:५
* क परपदयत । । भाषयम १.४३:६
* कसम नमसकार करोित । । भाषयम १.४३:७
* कसत परष भिानमोकषयित । । भाषयम १.४३:८
* क िा बरिीित भजसि मािमित । । भाषयम १.४३:९
* तदचयत यसमादाह । । भाषयम १.४३:१०
**********************************************
भिोदभिः । । १.४४ । ।
* ऄतर भि आित ििदयाकलापशनाम ि गरहण । । भाषयम १.४४:१
* तसयोतपपिततकताा भगिािनतपयतो भिोदभि आित । । भाषयम १.४४:२
* ऄतरोतपपादकानगराहकितरोभािकधिमा कारण ईतपपादयानगराहयितरोभावयधिमा काय
आतपय ततपकायाकारणयोलाकषण । । भाषयम १.४४:३
* एतिसमनकारण परपततयािद िमोपयोिग िषटवय । । भाषयम १.४४:४
* एिमतर भगितपकौिडडनयकत पञचाथाभाषय परथमोऽयायः सह बरहमणा गरनथतोऽथातशच पररसमापत
आित । । भाषयम १.४४:५
**********************************************
पाशपतसतर, २
िामः । । २.१ । ।
* नामिभः शर ि आतपयथाः । । भाषयम २.१:१
* ईत िह । परषिजशङग ष हििभाषणलकषमस । िामः शर ि षििि ष निसिथष कीितातः । ।
भाषयम २.१:२
* अह िकिनिमततासयोतपपादकािदपरििततः िकपरयोजना िा । । भाषयम २.१:३
* तदचयत । । भाषयम २.१:४
**********************************************
द िसय । । २.२ । ।
* आित । । भाषयम २.२:१
* ऄतर द ि आित िदि िीडाया । । भाषयम २.२:२
* िीडाधिमातपिातपिीडािनिमतता । । भाषयम २.२:३
* िीडािान ि स भगिािनिदयाकलापशसजञक ितरििधमिप काय ईतपपादयननगहणाित ितरोभाियित
च तपयतो द िः । । भाषयम २.२:४
* परििततशचोतपपततयािदफला िषटवया । । भाषयम २.२:५
* द िसय आित तदचिमातपि षिी । । भाषयम २.२:६
* अह िक नामदरयम िातर कारण िितनयत ऄथादरयम ि िा अहोिसिदनयदपयिसत न ित । । भाषयम
२.२:७
* ईचयत ऽिसत । । भाषयम २.२:८
* यसमादाह । । भाषयम २.२:९
**********************************************
जय िसय । । २.३ । ।
* आित । । भाषयम २.३:१
* ऄतर परतपिाजजय िः । । भाषयम २.३:२
* क षा क न िा परः । । भाषयम २.३:३
* तदचयत िसदचसाधकपशना । । भाषयम २.३:४
* तदायतततपिाितपसदचसाधकभािसय सिापशना च परििततिनििततिसथतपयािदफलाना आतपयतो जय िः
परतरः । । भाषयम २.३:५
* परतमशच ित । । भाषयम २.३:६
* ऄकतक चासयशवय । । भाषयम २.३:७
* ईत िह । दिकियालकषणा शितसतततिधमोऽसय िनतपयता । शर िोऽतः सिाभत ष तसमाद ष परः
समतः । । भाषयम २.३:८
* आतपय ि परतपिाजजय िः । । भाषयम २.३:९
* ऄतरािप जय िसय ित तदचिमातपि षिी । । भाषयम २.३:१०
* अह िक नामतरय एिातर कारण िचनतपयत ऄथातरयम ि िा अहोिसिदनयदपयिसत न ित । । भाषयम
२.३:११
* ईचयत ऽिसत । । भाषयम २.३:१२
**********************************************
रिसय । । २.४ । ।
* आित । । भाषयम २.४:१
* ऄतर रतसय भयसय िािणातपसयोजनाििः ततर रत ऄिभलाप आतपयनथाानतर । । भाषयम २.४:२
* िािण नाम । । भाषयम २.४:३
* भय ििििध । । भाषयम २.४:४
* ईत िह । नानाििधः कतयासमादभयशच ििििधसतथा । सयोजयित भतािन तसमािि आित समतः ।
। भाषयम २.४:५
* ऄतरािप तदचिमातपि षिी । । भाषयम २.४:६
* अह िक तथ । । भाषयम २.४:७
* कीदश िा तदसय ित । । भाषयम २.४:८
* ईचयत । । भाषयम २.४:९
**********************************************
किलतासन । । २.५ । ।
* ऄतर ितरििध न कायण ििदयाकलापशसजञक न ततरि िसथतपयतपपिततपरलयानपरापनिता किलत
शोिभतशिबदत नभसतारािभररि तपयथाः । । भाषयम २.५:१
* अह यद ततपपतपयः पिततपि शितः सामरथयामशवय सिगणः सदभािः सततति तततिधमाः तदासन । ।
भाषयम २.५:२
* नत पदमासनिदपि शनलकषण आतपयथाः असन कसमाथ । । भाषयम २.५:३
* असत ऽिसमनासन । । भाषयम २.५:४
* कायामन न िा ऄयासत आतपयासनिमतपयथाः । । भाषयम २.५:५
* ऄत असन । । भाषयम २.५:६
* ऄतोऽवययोऽमतो भगिानकामतः सिशितसथ काय सिशकतपया ऄयासत । । भाषयम २.५:७
* तसमादासनसथ काय कारण च ित । । भाषयम २.५:८
* अह कायाकारणयोिािततसकरदोषो गोजाििमिहषीकषीरिथ । । भाषयम २.५:९
* तदत न । । भाषयम २.५:१०
* ऄङगलयगररपािदििदतपयसकरः । । भाषयम २.५:११
* दीपािदतपयपरकाशनयनरिशमिचचासकरः । । भाषयम २.५:१२
* अह सकर ऄपररचछ ददोषः इशवरपरषििदयाकलाना मािकषककोटिवयिथ । । भाषयम २.५:१३
* तदचयत एकोततरोतपकषण वयापयवयापकभाि नाििसथताना तततिादीना नापररचछ ददोषः
सतरतपिादवयापक मह शवरततति वयापय परषािदपञचििशक । । भाषयम २.५:१४
* तथा अतपमतपिादवयापक परषततति वयापय परधानािदचतििशक । । भाषयम २.५:१५
* तथा वयापक परधान वयापय बदयािदतरयोििशक । । भाषयम २.५:१६
* वयािपका भिित बिदचः वयापय ऄहकारािददराििशक । । भाषयम २.५:१७
* तथा वयापको भितपयहकारः वयापयानय कादश िनियािण दशििध च काय । । भाषयम २.५:१८
* वयापकानय कादश िनियािण वयापयािन पञचभतसकषमािण शबदादीिन । । भाषयम २.५:१९
* तथा वयापकािन पञचभतसकषमािण शबदादीिन वयापयािन अकाशादीिन पञचमहाभतािन । ।
भाषयम २.५:२०
* तथा वयापकमाकाश वयापय िायिािदभतचतषक । । भाषयम २.५:२१
* तथा वयापको भिित िायः वयापय त जःपरभित भततरय । । भाषयम २.५:२२
* तथा वयापक भिित त जः वयापय ऄबािददरय । । भाषयम २.५:२३
* तथा वयािपका भिनतपयापः वयापया पिथिी । । भाषयम २.५:२४
* वयािपका पिथिी वयापयािन भमयदकरसलकषणािन कायाािण । । भाषयम २.५:२५
* तथा वयापकािन भमयदकरसलकषणािन कारणािन वयापय द िमनषयितयागयोिन
तणौषिधिकषगलमलतािनसपतपयािदकाय ऄन कििध ऄतो नापररचछ ददोषः । । भाषयम २.५:२६
* अह िततयसकरगरहण दषटानताभािादयत तदचयत हररिोदकिदवयापय वयापक च तदयथा
हररिोदक िसनगधतपिशतपयािदधमरपा गरहण गनधिणाघनकषारतपिािदिभहाररिायाः । । भाषयम २.५:२७
* तथाणािद िािदसथानशरीर िनियििषयािदसिनि श न सखदःखसिनपात न च शवरसय । । भाषयम
२.५:२८
* एि परषसयािप । । भाषयम २.५:२९
* इशवरसयािप ऄपररणािमधिमातपिातपसखदःखदाततपिाचच परधानधमााधमाादीना गरहण । । भाषयम
२.५:३०
* तथा परधानसय मानससकलपालोचनगमनािदिभः करणगरामसय ििषयाणा च गरहण । । भाषयम
२.५:३१
* तथा धितसगरहपितवयहािकाशदानािदिभधामः पिथवयादीना गरहणिमित परधानिािदनो मनयनत
। । भाषयम २.५:३२
* अह ऄथ ह तनतर कथ कायाकारणािसथान । । भाषयम २.५:३३
* तदराचय । । भाषयम २.५:३४
* तदचयत आह यसमादाह शिासिभयः आित िचनादयथासमभि । । भाषयम २.५:३५
* सित ििभतपि सििततया कायाकारणयोः सिागततपि ऽिप सििततयसकरः तसमादासनसथ काय कारण
च ित । । भाषयम २.५:३६
* अह िक तदासनसथ काय असन िनतपय अहोिसिदिनतपयिमित । । भाषयम २.५:३७
* ईचयत िनतपय काय । । भाषयम २.५:३८
* कसमाथ । । भाषयम २.५:३९
* पतपयभािित । । भाषयम २.५:४०
* कारण शवरिनतपयतपिातपपितिनतपयतपि । । भाषयम २.५:४१
* आह सदयोजातािदिचनातपपालको िनतपयः । । भाषयम २.५:४२
* पालकिनतपयतपिाचच पालयमिप िनतपय । । भाषयम २.५:४३
* कसमाथ । । भाषयम २.५:४४
* न हयसित पालय पालक आतपय ि । । भाषयम २.५:४५
* सित िनतपयतपि तानय ि पशवादीिन सयोजयित । । भाषयम २.५:४६
* मललोहमयपराकारािदिदङषटानताथ । । भाषयम २.५:४७
* ििततलाभशचोतपपिततररतपयचयत । । भाषयम २.५:४८
* िसथितसथानशरीर िनियििषयादयायतनाना परसपरोपकाराचचानगरहः इशवरचोदनानगरहः िियोजन
ििततलोपशच । । भाषयम २.५:४९
* लोपोऽभािः । । भाषयम २.५:५०
* तसमाितपतरषििप काल ष असनसथ काय िषटवय । । भाषयम २.५:५१
* पिथवया बीजििदतपयथाः । । भाषयम २.५:५२
* अह िक ततपकाय भगिानयगपदतपपादयित िमशो िा । । भाषयम २.५:५३
* िक िा कमााप कषः ऄनप कषो िा । । भाषयम २.५:५४
* तदचयत यथ षट । । भाषयम २.५:५५
* यसमादाह । । भाषयम २.५:५६
**********************************************
सािाकािमक आतपयाचकषत । । २.६ । ।
* ऄतर सिाशबदो ििदयािदकायािनरिश षिाची िषटवयः । । भाषयम २.६:१
* कािमक आतपयतरािप निसतरक िचनतपयत । । भाषयम २.६:२
* कामी कामः कामयिमित च ततर कामी इशवरः । । भाषयम २.६:३
* कामोऽसय चछा । । भाषयम २.६:४
* कामय ििदयािदकाय । । भाषयम २.६:५
* तदिम ण िमशो िा यथ षटमतपपादयित । । भाषयम २.६:६
* कसमाथ । । भाषयम २.६:७
* कािमतपिाथ । । भाषयम २.६:८
* ऄकमााप िकषतपि चासयात एि िसदच । । भाषयम २.६:९
* कमाकािमनशच मह शवरमप कषनत न त भगिानीशवरः कमा परष िाप कषत । । भाषयम २.६:१०
* ऄतो न कमााप कष इशवरः । । भाषयम २.६:११
* आितशबदोऽथााना िनिाचनतपिातपपरकरणपररसमापतपयथाः । । भाषयम २.६:१२
* अह कािमतपि तततििधमय कयााथ । । भाषयम २.६:१३
* कायातपि न िा पररणािमतपि अतपमनो बनधमोकषििपयाय िा कयााथ । । भाषयम २.६:१४
* तदचयत यसमादाह अिङित । । भाषयम २.६:१५
* अिङित कायाकारणतपि अतपमनो मताना च मयाादा । । भाषयम २.६:१६
* तदचयत ईतपपादयानगराहयितरोभावयकलपकतपिाभािकतपि नापररणािमतपि अतपमनो मताना च
पनदाःखरसयोजन आतपय षा कारणमयाादा । । भाषयम २.६:१७
* सथापया च कायामयाादा । । भाषयम २.६:१८
* तदचयत ईतपपादयानगराहयितरोभावयकालपयििकायामयाादा । । भाषयम २.६:१९
* तदनयचोदयािधि यतपि च । । भाषयम २.६:२०
* चिकषङकथन । । भाषयम २.६:२१
* भगिता कायभयो भिता रि णाचिकषत । । भाषयम २.६:२२
* भगितो मह शवरसय शितः सनातनी । । भाषयम २.६:२३
* तिदरदयािदकाय किलत आतपय षोऽथाः । । भाषयम २.६:२४
* तथा चोत ििणातिमतपयथाः । । भाषयम २.६:२५
* ऄतर दमािधकाररक कायाकारणपरकरण पररसमापतिमित । । भाषयम २.६:२६
* िक नाम कािमतपि रिकािमतपि च । । भाषयम २.६:२७
* एतद ि कारण महाभागय अहोिसिदनयदिसत । । भाषयम २.६:२८
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम २.६:२९
* यसमादाह । । भाषयम २.६:३०
**********************************************
ऄमङगल चातर मङगल भिित । । २.७ । ।
* ऄमङगल आित ऄतर साधनजात ऄिधकरत तददङ श न त मङगलिचनिनदश करोित । । भाषयम
२.७:१
* चशबदः कारणगणिचनोपकष प िषटवयः । । भाषयम २.७:२
* ईपिकषपयोततरतर मङगल परदिकषण च िकषयामः । । भाषयम २.७:३
* तसमादभय रि द िाशच िपतरशच आतपयपररषटादरकषयामः । । भाषयम २.७:४
* ऄतरशबद मतपयािधिातरर मनःसजञ कारण सकल ईपितिता ऄपसवयसमबनधो िषटवयः । । भाषयम
२.७:५
* मङगल आतपयतरािप चामङगल ितवय मङगलम ि तदरकषयामः । । भाषयम २.७:६
* तदचयत ऄतर ऄमङगल नाम नगनतपिापसवयतपिसमबनधो हिसतादयः साधनिगाः । । भाषयम
२.७:७
* स ितपकह कारणमितासामरथयाानमङगल भिित । । भाषयम २.७:८
* शलोदोमािनिथ । । भाषयम २.७:९
* मङगल साधन धमािनषपादक । । भाषयम २.७:१०
* भिित आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम २.७:११
* कारणमतौ िियमाणममङगल मङगल भितीतपयथाः । । भाषयम २.७:१२
* अह िक नगनतपि ऄपसवयतपि िा साधनदरयम िोचयत । । भाषयम २.७:१३
* न । । भाषयम २.७:१४
* यसमादाह । । भाषयम २.७:१५
**********************************************
ऄपसवय च परदिकषण । । २.८ । ।
* नगनतपि च साधन एि तपयथाः । । भाषयम २.८:१
* ऄतरामङगलिनदशाथातपिातपपरतपयाहारिदपहारसामानयमातरखयापनाचच पथगपसवयारमभः । ।
भाषयम २.८:२
* तसमादतर ऄपसवय नाम यतपसवयािदरपरीत । । भाषयम २.८:३
* चशबदः समचचय । । भाषयम २.८:४
* न क िल कारणमितासामरथयाादमङगल मङगलमापदयत ऄपसवय च परदिकषणमापदयत आतपयथाः । ।
भाषयम २.८:५
* परदिकषण नाम यदनय षा ऄपसवय तिदह परदिकषण धमािनषपादक भिित । । भाषयम २.८:६
* नन यतत षा परदिकषण कसमाथ । । भाषयम २.८:७
* ईतपसतरािददोषादपसनानािदििदतपयथाः । । भाषयम २.८:८
* अह समसताना कारणगणाना त िचन िकमिसत न ित । । भाषयम २.८:९
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम २.८:१०
* यसमादाह । । भाषयम २.८:११
**********************************************
तसमादभयथा यषटवयः । । २.९ । ।
* आित । । भाषयम २.९:१
* ऄतर तसमाचछबदः कारणगणिचन । । भाषयम २.९:२
* क कारणगणा आित । । भाषयम २.९:३
* तदचयत पिततपिसततिादयतपिाजाततपिोतपपादकानगराहकितरोभािकतपितपािाि द
िामद िजय िरिकािमतपि च मङगलािािपतः परदिकषणािािपतशच । । भाषयम २.९:४
* एतानकारणगणानजञातपिा । । भाषयम २.९:५
* ऄतो बरिीित तसमािदित । । भाषयम २.९:६
* ऄथततपकारणगणिचन जञातपिा साधक न िक कतावय । । भाषयम २.९:७
* तदचयत ईभयथा यषटवयः । । भाषयम २.९:८
* ऄतरोभयथा िदरध तपयथाः । । भाषयम २.९:९
* यषटवय आतपयतरािप निसतरक िचनतपयत । । भाषयम २.९:१०
* यषटा यजन यषटवयिमित । । भाषयम २.९:११
* ऄतर यषटा साधकः । । भाषयम २.९:१२
* यषटवयो भगिानमह शवरः । । भाषयम २.९:१३
* यजन भािना । । भाषयम २.९:१४
* यजन ऄययनयापनसमरणादय । । भाषयम २.९:१५
* ततपफलद ििनतपयता सायजय आतपयततरतर िकषयामः । । भाषयम २.९:१६
* अह ऄिनदशातपसद हः । । भाषयम २.९:१७
* कथमभयथा । । भाषयम २.९:१८
* िदरधा िनदशो िाचयः । । भाषयम २.९:१९
* तदचयत । । भाषयम २.९:२०
**********************************************
द ििितपपतिचच । । २.१० । ।
* कथिमित । । भाषयम २.१०:१
* ईचयत पिामसय बराहमणसय द ियजन िपतयजन चािधकारोऽिधगतः । । भाषयम २.१०:२
* तसमातत भयो द ििपतभयो भितवयाितान कतपिा ईभयथािप मह शवर भाि ऄिसथापय यजन कतावय
नानयसय । । भाषयम २.१०:३
* चशबदः परितष ध । । भाषयम २.१०:४
* यतततपपि द ििपतष कारकतपि सभािित ततत ष न ििदयत । । भाषयम २.१०:५
* ऄतसत षा यजन न कतावय आतपयथाः । । भाषयम २.१०:६
* अह यदय ि तसमादचयता द ििपतपणा को दोषः यसमातत न यषटवयाः । । भाषयम २.१०:७
* रि िा को गणः यसमातपस एि यषटवयः । । भाषयम २.१०:८
* आित िनदशो िाचयः । । भाषयम २.१०:९
* ऄपसनानािदिथ । । भाषयम २.१०:१०
* तदचयत । । भाषयम २.१०:११
**********************************************
ईभय त रि द िाः िपतरशच । । २.११ । ।
* ततरोभय दरय समसत आतपयथाः । । भाषयम २.११:१
* तशबदो द ििपतष िश िषक कारणतपि वयाितायित रि आित कारणापद श । । भाषयम २.११:२
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम २.११:३
* रि आित िषियक सिनधान । । भाषयम २.११:४
* ऄतर शितििाषय आतपयनथाानतर । । भाषयम २.११:५
* त द ििपतरो रिशकतपया हायाधायाकायातपि न ितानत अधीयनत ििषय ितानत आतपयथाः । । भाषयम
२.११:६
* द िाः िपतरशच । । भाषयम २.११:७
* ततर द िा आित ऊभष बरहमािदिपशाचानत ष मनषयितयागयोिनिज सामानयसजञा । । भाषयम २.११:८
* िििधिथ । । भाषयम २.११:९
* िपतर आित ििश षसजञा भसमसनानािदििदतपयथाः । । भाषयम २.११:१०
* बराहमणद िदततािदिचच । । भाषयम २.११:११
* ऄतराह सामानयििश षसजञािभधान िक परयोजनिमित च थ । । भाषयम २.११:१२
* तदचयत ितरििधसयािप कायासय रि हायाधायाकायाजञापनाथ िकच
कालिियासिाहासिधामनतरानयतपिदशानादङ ििपतयजनापरतिचततवयाितानाथातपिाचच । । भाषयम
२.११:१३
* तसमादनयाननयतपि नािप वयाखयान ऄदषट । । भाषयम २.११:१४
* चशबदोऽभयिधकतपि । । भाषयम २.११:१५
* द ििपतितपसततिसय ितरििधसयािप कायासय शवर
परितिापरसिसयोगिियोगसखमोहबनधमोकषदाततपि न च स एि पर कारण समसततपि नापयत आतपय ि
चशबदोऽभयिधकतपि िषटवयः तसमादङःखानतािथाना त द ििपतरो न यषटवयाः । । भाषयम २.११:१६
* तदथ भगिानमह शवरो यषटवय आतपयथाः । । भाषयम २.११:१७
* ऄतर द अनषङिगक कायाकारणपरकरण पररसमापत । । भाषयम २.११:१८
* ऄत ईततरसय िििधपरकरणसय सतपयिप पदाथािलकषडय सायसाधनभािादयजन न सह समबनध
कररषयामः । । भाषयम २.११:१९
* कसमाथ । । भाषयम २.११:२०
* आह परसतादत ईभयथा यषटवयः द ििितपपतिचच । । भाषयम २.११:२१
* यतर पि द ििपतभयो वयािितातया भकतपया मह शवर यजतोऽनिगमातपसिातपम शवरसयोग योग परापसयिस
ततपफल िकषयामः । । भाषयम २.११:२२
* य न च बल नोपबिहतसय ततरि यजन ईदयोगोऽिभिनि शशच भििषयित तदबल िकषयामः । । भाषयम
२.११:२३
* तदबलपरापतौ चोपाय िकषयामः । । भाषयम २.११:२४
* तदचयत । । भाषयम २.११:२५
**********************************************
हषाापरमादी । । २.१२ । ।
* आित । । भाषयम २.१२:१
* ऄथिानयो दरसथः समबनधः । । भाषयम २.१२:२
* यसमादचयत यसय य नाथासमबनधो दरसथसयािप त न तदथोतपपिततः समाना । । भाषयम २.१२:३
* अननतयऽिप ऄसबनधो गरहणकषयािदिनन तपितर ऄमङगलािदिभः । । भाषयम २.१२:४
* कसमाथ । । भाषयम २.१२:५
* श षाभािाथ । । भाषयम २.१२:६
* एििमहािप दरसथः समबनधः । । भाषयम २.१२:७
* कसमाथ । । भाषयम २.१२:८
* आह परसतादत ऄकलषमत ः चरतः ततोऽसय योगः परितात । । भाषयम २.१२:९
* ऄतर कलषवयितर क ण य ऽनय योगवयाघातकरा ह तिः तानिकषयामः । । भाषयम २.१२:१०
* यथा चका चररतवया योगपरािपका आित वयाखयासयामः । । भाषयम २.१२:११
* तथा चयाानतर ण तपसा योगपरािपतयाथा भिित तदबल िकषयामः । । भाषयम २.१२:१२
* तदबलपरापतौ चोपाय िकषयामः । । भाषयम २.१२:१३
* हषाापरमादी आित । । भाषयम २.१२:१४
* ऄतर हषो नाम िदवय ष ििषय ष ििधानजधमापरकािशत ष परीिततिषटपरमोदाः । । भाषयम २.१२:१५
* त ितपिह परापतपयािदि ििशवािमतरािदसिरपा िषटवयाः । । भाषयम २.१२:१६
* कथलकषणा आित च थ । । भाषयम २.१२:१७
* तदचयत कायाकरणििशिदचलकषणाः ततर कायाििशिदचसतािदयदतदङ िशरीर जिलनत भासा दीपयनत
िदिि भवयनतररकष च रकमदडडिदिचरतमातपमान पशयित तदा िदिि ऄिणमा लिघमा मिहमा आित
तरयः कायागणा भििनत । । भाषयम २.१२:१८
* ऄनतररकष च यसमादचमाििश षाथ । । भाषयम २.१२:१९
* तथा करणििशिदचरिप गररमािदिभः बाहयरनतः करण न च
दरििषयगराहकतपिालोचनसकलपायिसायािभमानादयो भििनत । । भाषयम २.१२:२०
* कसमाथ । । भाषयम २.१२:२१
* धमाािदिचनाथ । । भाषयम २.१२:२२
* ऄिपच परािपतः पराकामय इिशतपि ििशतपि च यतर कामािसाियतपििमित पञच करणगणा भििनत ।
। भाषयम २.१२:२३
* आतपय ि यदनय षा ऄिणमादयषटगण चतःषिषटििकलप धमाकाय ऐशवय तिदह शासतर हषा आित सिजञत । ।
भाषयम २.१२:२४
* त ष मद ऄकिानहषाापरमादी भिित । । भाषयम २.१२:२५
* धमाििदयाबल न तपयथाः । । भाषयम २.१२:२६
* अह कतरसथसय त हषाा ऄिभवयजयनत कीदशसय िा । । भाषयम २.१२:२७
* तदचयत । । भाषयम २.१२:२८
**********************************************
चयााया चयााया । । २.१३ । ।
* ऄतर चयााया चयााया आित िीपसा । । भाषयम २.१३:१
* अह ऄिनदशािदह िीपसा एकिचनिदरिचनबहिचन ष भिित । । भाषयम २.१३:२
* ततरकिचन तािदभिित । । भाषयम २.१३:३
* यसमादत । ऄदय त रिधर तीवर िपबािम परषाधम । िद दानी ससरबधः पनगौररित गौररित । ।
भाषयम २.१३:४
* आित । । भाषयम २.१३:५
* तथा िदरिचन ऽिप भिित । ईभौ िजौ िातमलौ शशभात रथ रथ । सरबधौ परमिदचौ यिध
घननतौ परसपर । । भाषयम २.१३:६
* तथा बहिचन ऽिप भिित । । भाषयम २.१३:७
* यसमादत । परष परष बिदचः सा सा भिित िनिशचता । तषयिनत च पथकसि त मनषयासतथा
तथा । । भाषयम २.१३:८
* आतपयतः सशयः । । भाषयम २.१३:९
* ऄतः िकम का चररः ईत चररदरय ईत चररबहतपििमित । । भाषयम २.१३:१०
* ईचयत एका चररः िियाबहतपि ऽिप भिित । । भाषयम २.१३:११
* यथायतन लोक च । । भाषयम २.१३:१२
* ततरायतन सनानहिसतादयाः लोक च िाथनसपनदनादयाः िििधिियाः आतपय ि चररिियाततति दषटिा
िीपसाथनािभिहत चयााया चयााया िियायािमतपयथाः । । भाषयम २.१३:१३
* तसमातपसकदचचाररता िीपसा बहिचन ऽिप भिित । । भाषयम २.१३:१४
* िकषबिलिथ । । भाषयम २.१३:१५
* िकच माहातपमयिमित चयोततरसमबनधातपकरथयत एका चररः िियाबहतपि भिित । । भाषयम
२.१३:१६
* कायाकरणििशिदचलकषणा हषाा आतपयत । । भाषयम २.१३:१७
* न च ििभा कायाकरणशवयाािभिनि शः शकयत कतािमतपयतोऽिगमयत कायाकरणितशचरतो
मिहमानोऽिभवयजयनत आतपयथाः । । भाषयम २.१३:१८
* अह ऄपरमततसयाचरतः का कायािनषपिततः । । भाषयम २.१३:१९
* तदचयत । । भाषयम २.१३:२०
**********************************************
माहातपमयमिापनोित । । २.१४ । ।
* माहातपमय नाम ऄय ऄपरकाशिथ । । भाषयम २.१४:१
* तदत यसय सािनयादय बराहमणः पररदषटाथोऽिप भतपिा
दषटाशवतररथसथानीयदह िनियािदिभरपनीयत ऄपिियत तदमाहातपमय । । भाषयम २.१४:२
* िििधयोगािभिनि शासामरथय ऄधमाबल । । भाषयम २.१४:३
* ईत िह । िियत बिदचमानोऽिप नरसय द ह िनियः । ऄमढसजञो ददाानतदाषटाशवररि सारिथः । ।
भाषयम २.१४:४
* माहातपमयमतो ििपरीत । । भाषयम २.१४:५
* यसय सािनयादय बराहमणः सनानशयनानसनानािदिाथनसपनदनाययनयानसमरणकरणसमथो
भिित परया शरदचया यतसतनमाहातपमय । । भाषयम २.१४:६
* अह िक तिदित । । भाषयम २.१४:७
* ईचयत यद ततपपरभरषटसय तपसो िीय तपोबल तपःशितसतनमाहातपमय । । भाषयम २.१४:८
* कथ गमयत । । भाषयम २.१४:९
* चयााननतरोततपिाथ । । भाषयम २.१४:१०
* यदननतर यदिापनोित तत एि तदासादयतीतपयथाः । । भाषयम २.१४:११
* अह परापनोतीित ऄसत पाठः । । भाषयम २.१४:१२
* लबधभाििषयतीतपयचयत । । भाषयम २.१४:१३
* ऄिरमय कषणगितपरीितपरापतपयथातपिातत न िििधचरण न रकषत हषाििश षाणा ऄिभपरीितििश षण
ऄितगितससतिनािािपतशच । । भाषयम २.१४:१४
* तसमानमनतरबलिदचमाबलम िासय माहातपमय ऄिापनोतीतपयथाः । । भाषयम २.१४:१५
* अह कः सोऽभयपायः । । भाषयम २.१४:१६
* कािन िा तािन धमासाधनािन यहाषोतपपिततमााहातपमयलाभशच भिित । । भाषयम २.१४:१७
* चररिियाणा िा कितििधो ििभागः । । भाषयम २.१४:१८
* दानादीना िा पिोताना ििश षण िकमिसत न ित । । भाषयम २.१४:१९
* ईचयत ऽिसत । । भाषयम २.१४:२०
* यसमादाह । । भाषयम २.१४:२१
**********************************************
ऄितदतत ऄतीषट । । २.१५ । ।
* ऄतर कदानािन गोभिहरडयसिणाादीिन । । भाषयम २.१५:१
* कसमाथ । । भाषयम २.१५:२
* ऄनकािनतकानातपयिनतकसाितशयफलतपिातपकपथािपरिादाचच । । भाषयम २.१५:३
* तसमादतर ऄितशबदो ििश षण । । भाषयम २.१५:४
* ऄितदान चातपमपरदान । । भाषयम २.१५:५
* कसमाथ । । भाषयम २.१५:६
* अतपमनः दाततपिादभयो दानपरयोजनाभािाथ । । भाषयम २.१५:७
* सथानशरीर िनियििषयादयपरापकतपिाथ । । भाषयम २.१५:८
* ऐकािनतकातपयिनतकरिसमीपपरापत र कानत निानाििततफलतपिादसाधारणफलतपिाचचातपमपरदान
ऄितदान । । भाषयम २.१५:९
* तथा कयजनानयिगनषटोमादीिन । । भाषयम २.१५:१०
* कसमाथ । । भाषयम २.१५:११
* सगरहपरितगरहिहसािदयत न
शरि णािभिनिािततदशानातपपतपतरीराितरजद ितािदसाधारणफलतपिादिनतपयसाितशयसकीणाफलतपिाचच
कयजनानयिगनषटोमादीिन । । भाषयम २.१५:१२
* तसमादतराितशबदो ििश षण । । भाषयम २.१५:१३
* ऄितयजन नाम यदायतन लोक िा । । भाषयम २.१५:१४
* ततरायतन सनानहिसतादया लोक च िाथनसपनदनादया िििधििया । । भाषयम २.१५:१५
* कसमाथ । । भाषयम २.१५:१६
* सगरहपरितगरहिहसािदरिहत न िम ण सिशरीरसमतपथािभः काियकिािचकमानिसकािभररजयत
यसमाथ । । भाषयम २.१५:१७
* ऄतशच तपयचयत ऄितयजन । । भाषयम २.१५:१८
* अह िक दान यजन च साधनदरय एिातराितशबद न िििशषट कतावयिमित । । भाषयम २.१५:१९
* ईचयत न । । भाषयम २.१५:२०
* यसमादाह । । भाषयम २.१५:२१
**********************************************
ऄिततपत तपसतथा । । २.१६ । ।
* ऄितशबदो ििश षण । । भाषयम २.१६:१
* नायानतपयायाितपमकािधभौितकािधदििकासत षा सिशासतरोत न िम ण मनिस समताना मताना
ऄनपायतः परतीकार ऄकिाता तपो िनषपदयत । । भाषयम २.१६:२
* यतर ततीयाया अतपमसयोगािननषपदयत तततप आतपयथाः । । भाषयम २.१६:३
* तदा शयनाथ कथ । । भाषयम २.१६:४
* तथाितताप भयोऽिततपो िनषपदयत तथा दानयजनाभया ऄपीित । । भाषयम २.१६:५
* तथाशबदः साधनतरयोपसहाराथाः । । भाषयम २.१६:६
* यदा ददाित तदा यजित तपयित च । । भाषयम २.१६:७
* यदािप यजित तदा ददाित तपयित च । । भाषयम २.१६:८
* यदा तपयित तदा ददाित यजित च । । भाषयम २.१६:९
* एिमािददीकषापरभितरसय बराहमणसय । । भाषयम २.१६:१०
* एिभिसतरिभरपायगाङगासरोतोिदचमासयायोऽधमासय वययो भिित तदाितदानािदिनषपनन न परकषट न
तपसा ऄसय बराहमणसय हषोतपपिततमााहातपमयलाभशच समभितीतपयथाः । । भाषयम २.१६:११
* अह ऄितदानािदिनषपनन न परकषट न तपसासय बराहमणसय का गितभाितीित । । भाषयम २.१६:१२
* ईचयत ऄभयदयकिलयवयितर क ण । । भाषयम २.१६:१३
**********************************************
ऄतपयागित गमयत । । २.१७ । ।
* ऄतर ऄितशबदो ििश षण । । भाषयम २.१७:१
* अिङित मयाादाया भिित । । भाषयम २.१७:२
* कथ ऄययनयानािदरिहतमिप साधक तपोऽितगित गमयित तदभयासो हरतपय न आित िचनाथ । ।
भाषयम २.१७:३
* ऄितगितररित योगपयाायः । । भाषयम २.१७:४
* कथ गमयत । । भाषयम २.१७:५
* तपःकायातपिादाननतपयबरहमसायजयिथ । । भाषयम २.१७:६
* साखययोगाभयदयािदगितििश षििश िषततपिादपररषटादरतात आतपयथाः । । भाषयम २.१७:७
* तसमाततपसः फल ििश षाथामिभधीयत योगोऽितगितिमित । । भाषयम २.१७:८
* ऄितगितिमित कमा । । भाषयम २.१७:९
* गमयत । । भाषयम २.१७:१०
* न तािदगतः गिमषयित िकत गमयतीतपयथाः । । भाषयम २.१७:११
* अह ऄितदानादयथािततपसो गणिचन िकमिसत न ित । । भाषयम २.१७:१२
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम २.१७:१३
* यसमादाह । । भाषयम २.१७:१४
**********************************************
तसमाथ । । २.१८ । ।
* आित । । भाषयम २.१८:१
* ऄतर तसमाचछबदसतपसो गणिचन । । भाषयम २.१८:२
* तसमादितदानािदिनषपननो धमोऽतपयागित गमयत िनरितशया परापयित । । भाषयम २.१८:३
* न सथानशरीर िनियििषयािदपरापतौ । । भाषयम २.१८:४
* ऐकािनतकातपयिनतकरिसमीपपरापत र कानत निानाििततफलतपि च दषटिा । । भाषयम २.१८:५
* ऄतो बरिीित तसमािदित । । भाषयम २.१८:६
* अह ऄतपयनततपसो गणिचन जञातपिा कारण च साधक न िक कतावय । । भाषयम २.१८:७
* तदचयत तदथाम ि । । भाषयम २.१८:८
**********************************************
भयसतपशचर थ । । २.१९ । ।
* ऄतर भयः पनःसधान िषटवयः आषटापतािथ । । भाषयम २.१९:१
* कथ । । भाषयम २.१९:२
* हषषििभसतसय महतामधामहत िा साधन भयो वयचछ द दषटिा सधान भयःशबदोऽिभिहतः । ।
भाषयम २.१९:३
* तसमादतर तपसतद ि । । भाषयम २.१९:४
* िनरतमसय पिोत । । भाषयम २.१९:५
* चर िदतपयजान ऄिधकरत । । भाषयम २.१९:६
* धमाान कसशयानयतपिाचच ऄपनरतोऽय चरशबदो िषटवयः । । भाषयम २.१९:७
* अह यदय ि तसमादचयता हषााणा को दोषोऽिभवयजयत । । भाषयम २.१९:८
* माहातपमयसय िा को गणः यसमाततदगराहयिमित । । भाषयम २.१९:९
* तदचयत करत माहातपमय । । भाषयम २.१९:१०
* यसमादाह । । भाषयम २.१९:११
**********************************************
नानयभितसत शकर । । २.२० । ।
* ऄय नकारोऽनयभितपरितष ध । । भाषयम २.२०:१
* भितभाािन तपयथाः । । भाषयम २.२०:२
* तशबदो ििश षण । । भाषयम २.२०:३
* कथ । । भाषयम २.२०:४
* य हषषििभसताः दषयतः तसकरतपिमापननाः त ििश ष ण त शकरादङरसथा भििनत । । भाषयम
२.२०:५
* शकरः कसमाथ । । भाषयम २.२०:६
* समसतसखिनिााणकरतपिाचछकरः । । भाषयम २.२०:७
* शकर आतपयौपशल िषक सिनधान । । भाषयम २.२०:८
* शकर भािना कतावया नानयतर तपयथाः । । भाषयम २.२०:९
* ईत िह । कमाणा मनसा िाचा यदशलकषण िनष ित । तदभयासो हरतपय न तसमातपकलयाणमाचर थ । ।
भाषयम २.२०:१०
* एिम त महातपमानः पराहरयातपमिचनतकाः । यिचचततसतनमयो भािो गहयम ततपसनातन । । भाषयम
२.२०:११
* गचछिसतिनशयानो िा जागरचचि सिपसतथा । शकर भािना कयाादयदीचछ दयोगमातपमनः । ।
भाषयम २.२०:१२
* यसमातपकषयानत तरलोकय शकर याित सकषय । तसमातपसिताको धाता शकरसतपििभधीयत । ।
भाषयम २.२०:१३
* एि शकर भाि ईपशल िषतवयो नानयतर तपयथाः । । भाषयम २.२०:१४
* एि पररसमािपत कतपिा यत ित । । भाषयम २.२०:१५
**********************************************
ऄतर द बरहम जप थ । । २.२१ । ।
* आित । । भाषयम २.२१:१
* ऄसय पिोतोऽथाः । । भाषयम २.२१:२
* अह धमापररणामकतपिातपशकरतपिातपसखद इशवरोऽिभिहतः । । भाषयम २.२१:३
* ऄथानतरसषटया सखदःखकारण िक भिित धमााधमासततिरजोिदत न ित । । भाषयम २.२१:४
* ईचयत ऄतर य ईपायः सखदः तथा िकषयामः यथािानयतर वयििसथत ससारगत काय स एि कारण
पर । । भाषयम २.२१:५
* नन कोयाकलििननरिधकारसतथा िकषयामो ििसतरशशचािसमनबरहमिण कारणशित िकषयामः । ।
भाषयम २.२१:६
* शित च जञातपिा यथा साधकोऽषटिभनामसकाररातपमान ददाित तथा िकषयामः । । भाषयम २.२१:७
* ऄत आदमारभयत । । भाषयम २.२१:८
**********************************************
िामद िाय नमो जय िाय नमो रिाय नमः । । २.२२ । ।
* आित । । भाषयम २.२२:१
* परयोगानयतपिातपपरयोजनानयतपिाचचापनरता िामद िािदशबदा िषटवयाः । । भाषयम २.२२:२
* ऄतर िामतपि द ितपि जय ितपि रितपि च पिोत । । भाषयम २.२२:३
* िामद िजय िरिाय ित चतथी । । भाषयम २.२२:४
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२२:५
* समभािनानयतपिाचचापनरताः सिानमसकारा िषटवयाः । । भाषयम २.२२:६
* अह िक चतषकम िातर कारण िचनतपयत । । भाषयम २.२२:७
* नामचतषकापद श न िा नािमन नमसकारो िषटवयः । । भाषयम २.२२:८
* ईचयत न । । भाषयम २.२२:९
* यसमादाह । । भाषयम २.२२:१०
**********************************************
कालाय नमः । । २.२३ । ।
* ऄतर काल आतपय ष मह शवरपयाायः कसमातपपिोततरसतरसामरथयााथ । । भाषयम २.२३:१
* कालयत यसमातपकष तरसािधिनिािन सथानािन कलािदशरीर िनियििषयािदभयो िियोग न ित ततः
कालः । । भाषयम २.२३:२
* ईत िह । । भाषयम २.२३:३
* बरहमािदभजापयानत जगद तचचराचर । यतः कलयत रिः कालरपी ततः समतः । । भाषयम
२.२३:४
* कालयानकलयत यसमातपकलाभयः कालपयायात । कलनातपकालनाचचािप काल आतपयिभधीयत ।
। भाषयम २.२३:५
* एि कालो िह भगिान । । भाषयम २.२३:६
* कालयाः कष तरजञाः । । भाषयम २.२३:७
* सथानािन त बरहम निद ििपतरािदिचनादबराहम पराजापतपय सॎय ऐनि गानधि याकष राकषस
पशाचिमित । । भाषयम २.२३:८
* तथा बराहमणशिगोमगसिाभतकताननािदिचनाततथा मानषपशमगपिकषसरीसपसथािरादीना गरहण
। । भाषयम २.२३:९
* तथा योग शवरा द ि षिनतभाताः । । भाषयम २.२३:१०
* कसमाथ । । भाषयम २.२३:११
* धमाबाहलयाथ । । भाषयम २.२३:१२
* तथा नारकािसतयाकषिनतभाताः । । भाषयम २.२३:१३
* कसमाथ । । भाषयम २.२३:१४
* ऄधमाबाहलयाथ । । भाषयम २.२३:१५
* एि सथानतशचतदाशकः ससार आतपयपचयात । । भाषयम २.२३:१६
* एत ष कलािदिचनानमह शवरो िनिमतत । । भाषयम २.२३:१७
* कसमाथ । । भाषयम २.२३:१८
* पिोततरशरीर ष भोगलोपािभवयितमातरतपिाथ । । भाषयम २.२३:१९
* अिदमानससारो िषटवयः । । भाषयम २.२३:२०
* ततपफलभोततपिातपकायाकरणयोरनािदतपिादनािदरकताभयागमािदतपय तदभगितपयभयिधकतपि श ष ष च
परष ष नयनतपि जञातपिा यत ित कालाय नमः । । भाषयम २.२३:२१
* ऄतरािप कालाय आित चतथी । । भाषयम २.२३:२२
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२३:२३
* समभािनानयतपिाचचापनरतोऽय नमसकारो िषटवयः । । भाषयम २.२३:२४
* अह ऄथ सथानशरीर िनियििषयादीना िकम ष भगिानपरभः कताा भिित न ित । । भाषयम
२.२३:२५
* ईचयत परभः कति । । भाषयम २.२३:२६
* यसमादाह । । भाषयम २.२३:२७
**********************************************
कलििकरणाय नमः । । २.२४ । ।
* ऄतर कला नाम कायाकरणाखयाः कलाः । । भाषयम २.२४:१
* ततर कायााखयाः पिथवयापसत जो िायराकाशः । । भाषयम २.२४:२
* अकाशः शबदगणः । । भाषयम २.२४:३
* शबदसपशागणो िायसतौ च रप च त जिस । त रसशच जल जञ यासत च गनधः िकषताििप । ।
भाषयम २.२४:४
* शबदसपशारपरसगनधाः । । भाषयम २.२४:५
* तथा करणाखयाः शरोतर तपिकचकषः िजहवा घराण पादः पायः ईपसथः हसतः िाकमनः ऄहकारः
बिदचररित । । भाषयम २.२४:६
* तासा ििकरणो भगिानीशवरः । । भाषयम २.२४:७
* कसमाथ । । भाषयम २.२४:८
* दिकियाशकतपयोरपरतीघाताथ । । भाषयम २.२४:९
* ििकरणतपि नाम सथानशरीर िनियििषयािदसिनि श न ििसतरििभागििश षतशच
कायाकरणाखयािभः कलािभधामाजञानिरागयशवयााधमााजञानािरागयानशवयाािदिभशच
कष तरजञसयोजनिमतपय तदभगितपयभयिधकतपि श ष ष च परष ष नयनतपि जञातपिा यत ित कलििकरणाय
नमः । । भाषयम २.२४:१०
* ऄतरािप कलििकरणाय आित चतथी । नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२४:११
* समभािनानयतपिाचचापनरतोऽय नमःशदः । । भाषयम २.२४:१२
* अह कालनििकरणतपिादिानतरसषटया कमाकषय ििततलाभ चाप कषत न ित । । भाषयम २.२४:१३
* धमाजञानिरागयशवयाादीना िा िकम ष भगिानपरभभािित न ित । । भाषयम २.२४:१४
* ईचयत परभः । । भाषयम २.२४:१५
* यसमादाह । । भाषयम २.२४:१६
**********************************************
बलपरमथनाय नमः । । २.२५ । ।
* बल नाम धमाजञानिरागयशवयााधमााजञानािरागयानशवयाािण आचछादर षपरयतपनादीिन ििदयािगाः रपािण
। । भाषयम २.२५:१
* पर आित भशाथ कािमतपिाकषाण च । । भाषयम २.२५:२
* मथनतपि नाम बलििततिनरोधन ईदिधमथनिथ । । भाषयम २.२५:३
* न िािगनजञानादीिन दबालािन । । भाषयम २.२५:४
* यसमादत । न हयत जिसिनाशाय तजसाः परभििनत ि । बलानयितबलानयसय न भि ऽितबलािन
ि । । भाषयम २.२५:५
* आतपय ि भगितपयभयिधकतपि श ष ष परष ष नयनतपि जञातपिा यत ित बलपरमथनाय नमः । । भाषयम
२.२५:६
* ऄतरािप बलपरमथनाय आित चतथी । । भाषयम २.२५:७
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२५:८
* समभािनानयतपिाचचापनरतोऽय नमसकारो िषटवयः । । भाषयम २.२५:९
* अह क षा कालनििकरणमथनािन करोित । । भाषयम २.२५:१०
* तदचयत भताना । । भाषयम २.२५:११
* यसमादाह । । भाषयम २.२५:१२
**********************************************
सिाभतदमनाय नमः । । २.२६ । ।
* ऄतर कलािचन पनरितदोषानन पिथवयािदष सिाशबदः । । भाषयम २.२६:१
* िक त िसदच शवरिज च तन षि ि सिाभतशबदः । । भाषयम २.२६:२
* अह भततपिानपपतत ना च तन ष सिाभतशबदः । । भाषयम २.२६:३
* तदचयत दमनाय । । भाषयम २.२६:४
* शम दम ईपशम । । भाषयम २.२६:५
* द िमनषयादीना सथानशरीर िनियििषयािदष या रितः रञजनािधिासना ततपसि ऄनतरदषटया
सिामीशवरकतम ि िषटवयिमतपय तदभगितपयभयिधकतपि श ष ष च परष ष नयनतपि जञातपिा यत ित
सिाभतदमनाय नमः । । भाषयम २.२६:६
* ऄतरािप सिाभतदमनाय आित चतथी । । भाषयम २.२६:७
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२६:८
* समभािनानयतपिाचचापनरतोऽय नमसकारो िषटवयः । । भाषयम २.२६:९
* अह कीदश मह शवर कालनािदशितरचयत िक सकल िनषकल ईत ईभयोरिप । । भाषयम
२.२६:१०
* ईचयत ईभयोरिप । । भाषयम २.२६:११
* यसमादाह । । भाषयम २.२६:१२
**********************************************
मनोऽमनाय नमः । । २.२७ । ।
* ऄतर मनःशबद नानतःकरण तततनतरतपिाददाहरणाथातपिाचच मनोगरहणसय ईभयातपमकतपिाचच मनसः
सिाकरणगरहणानगरहणाचच कायागरहणिमतपयतः कायाकरणािधिाततपिाचच सकल आतपयपचयात । ।
भाषयम २.२७:१
* तथा चतादशमनसः परितष धादतर कायाकरणरिहतो िनषकलो भगिानमन आतपयचयत । । भाषयम
२.२७:२
* तसमातपसकल तरानगराहकानािदशितििादयत । । भाषयम २.२७:३
* ईत िह । ऄपािणपादोदरपाशवािजहवः ऄतीिनियो वयािपसिभाििसदचः । पशयतपयचकषः स
शणोतपयकणो न चासतपयबदच न च बिदचरिसत । स ि ितत सि न च तसयािसत ि तता तमाहरगरय परष
महानत । । भाषयम २.२७:४
* आतपय तदभगितपयभयिधकतपि श ष ष च नयनतपि च जञातपिा यत ित मनोऽमनाय नमः । । भाषयम
२.२७:५
* मनोऽमनाय आित चतथी । । भाषयम २.२७:६
* नम आतपयातपमपरदान पजाया च । । भाषयम २.२७:७
* समभािनानयतपिाचचापनरताः सि नमःशबदा िषटवयाः । । भाषयम २.२७:८
**********************************************
पाशपतसतर, ३
ऄवयतिलङगी । । ३.१ । ।
* आित । । भाषयम ३.१:१
* ऄतर ऄकारो िलङगवयततपि परितष धित । । भाषयम ३.१:२
* ऄििसतपरयोजनः पिोतिलाङगोपकरणरनसनानिनमाालयकिासादयः
परयोजनििािनिततलोकतिसतरष सनान किाननिप । । भाषयम ३.१:३
* षडाशरमिलङगानपलबधािनिधतोतिलङगिदवयताः िियाः कायााः । । भाषयम ३.१:४
* अह कया िा मयाादया किसमनिा काल सा ििया कतावया । । भाषयम ३.१:५
* तदचयत । । भाषयम ३.१:६
**********************************************
वयताचारः । । ३.२ । ।
* ऄतर वयतशबदो िदिसमिधकरत । । भाषयम ३.२:१
* वयताः सफटाः परकाशाः । । भाषयम ३.२:२
* ऄहनीतपयथाः । । भाषयम ३.२:३
* अिङतपयिमानािदिनषपिततमयाादा ऄिधकरत । । भाषयम ३.२:४
* चार आित िाथनादीना ईदङ शः । । भाषयम ३.२:५
* तानिाथनादीनसाधको नटदििसथतो रङगिललौिककानिधजनय नाटकिदाचारानाचरित करोित
परयङत आतपयतोऽय वयताचारः । । भाषयम ३.२:६
* अह ऄवयतिलङिगनो वयताचारसय का कायािनषपिततः । । भाषयम ३.२:७
* तदचयत ऄिमानः । । भाषयम ३.२:८
* यसमादाह । । भाषयम ३.२:९
**********************************************
ऄिमतः । । ३.३ । ।
* ऄतर ऄि िजान । । भाषयम ३.३:१
* मान न त षा िलङगाचारजञानिििधििपरीतपरिितत दषटिा सिादोषदषटोऽयिमित मानसाध नािमान यो
जनः पररिजायतानयतोऽयमबहमततपि परापनोित । । भाषयम ३.३:२
* ईत च । । भाषयम ३.३:३
* ऄमतसय ि िलपस त नि मान ििचकषणः । ििषसय ि जगपस त सनमानसय सदा िदरजः । । भाषयम
३.३:४
* सख हयिमतः श त सिासङगििििजातः । दोषानपरसय न याय ततसय पाप सदा मिनः । । भाषयम
३.३:५
* अह क षिवयतिलङिगना वयताचार णािमत न भिितवयिमित । । भाषयम ३.३:६
* तदचयत । । भाषयम ३.३:७
**********************************************
सिाभत ष । । ३.४ । ।
* ऄतर सिाभतशबदो िणााशरिमष िषटवयः । । भाषयम ३.४:१
* कसमादचयत िणााशरिमिषिित । । भाषयम ३.४:२
* भत ष आतपयत नत द िितयागयोिनमल चछािदष । । भाषयम ३.४:३
* कसमाथ । । भाषयम ३.४:४
* वयताचारािमानदानादानििरोधाथ । । भाषयम ३.४:५
* ईत िह । धनयो द शो यतर गािः परभताः म य चानन पािथािा धमाशीलाः । पडया नदयः
सिालोकोपभोगयासतासतानद शािनसिदचकामो वरज त । । भाषयम ३.४:६
* भत ष आित सामीिपक सिनधान । । भाषयम ३.४:७
* भतसमीप भताभयाश भतानामयकष आतपयथाः । । भाषयम ३.४:८
* सामीिपकवयाखयान नािमानद शािदसपषटतरतपिादसय िियाचरण । । भाषयम ३.४:९
* ऄसर ष आतपयाचरणजञापकाचच । । भाषयम ३.४:१०
* अह ऄिमत न सिाभत ष िक कतावय । । भाषयम ३.४:११
* तदचयत चररतवय । । भाषयम ३.४:१२
* यसमादाह । । भाषयम ३.४:१३
**********************************************
पररभयमानशचर थ । । ३.५ । ।
* ऄतर परर सिातोभाि । । भाषयम ३.५:१
* पगकषयाः परीकषया आतपयथाः । । भाषयम ३.५:२
* भय आित बहधा । । भाषयम ३.५:३
* यिषटमषटयािदिभः सयोजन पररभिः । । भाषयम ३.५:४
* काियक आतपयथाः । । भाषयम ३.५:५
* मान आित साधककालकमाािभधान । । भाषयम ३.५:६
* पररभयमान नि । । भाषयम ३.५:७
* स पररभिो दररिपरषराजािभष क आि िषटवयः । । भाषयम ३.५:८
* कनकपाषाणििदनिकीलकिचच भिितवय । । भाषयम ३.५:९
* चर िदतपयजानमिधकरत । । भाषयम ३.५:१०
* धमााजान िनयोग च िनिनदत आित गिहाताभयाखयान चररतवयिमतपयथाः । । भाषयम ३.५:११
* अह ऄिमतसय पररभयमानसयाचरतः िक तापशािनतर ि ईत शिदचरपयिसत । । भाषयम ३.५:१२
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ३.५:१३
* यसमादाह । । भाषयम ३.५:१४
**********************************************
ऄपहतपापमा । । ३.६ । ।
* भितीित िाकयश षो िचनािधकारादगमयत । । भाषयम ३.६:१
* ऄतर ऄप िजान अघात नाश च । । भाषयम ३.६:२
* ऄपहता ऄनयतनषटा आतपयथाः । । भाषयम ३.६:३
* पापमानोऽतर िदरििधाः सलकषणाः दःखलकषणाशच । । भाषयम ३.६:४
* ततर सखलकषणाः ईनमादः मदः मोहः िनिा अलसय कोणता ऄिलङगः िनतपयमसदरािदतपि
बहभोजनिमतपय िमादयाः । । भाषयम ३.६:५
* तथा दःखलकषणाःिशरोरोगदनतरोगािकषरोगादयाः । । भाषयम ३.६:६
* एिम त पापमान अतपमगताः कायकरण षिादशापरितरपकिदिभवयताः । । भाषयम ३.६:७
* कतपसनाः ऄपहताः पापमानः सोऽयमपहतपापमा भितीतपयथाः । । भाषयम ३.६:८
* अह िकमिमानः पररभिशच काियक मानस साधनदरयम िासय पापकषयशिदचह तः
अहोिसिदरािचकमपयिसत न ित । । भाषयम ३.६:९
* ईचयत यसमादाह । । भाषयम ३.६:१०
**********************************************
पर षा पररिादाथ । । ३.७ । ।
* ऄतर परा नाम सिपरसमयािधकता य ऄिमानािदिभः सयोजयिनत त षा । । भाषयम ३.७:१
* पर षा आित षिीबहिचन । । भाषयम ३.७:२
* अह सिपरिाकयािमानािदिभः शिदचर िासय न त ििदचः । । भाषयम ३.७:३
* सा च साधकसय फलािभधानादितदानािदिषितपयचयत न पिाकतसकतदानिििकषया । । भाषयम
३.७:४
* परर आित च सिातोभाि । । भाषयम ३.७:५
* िद िादः । । भाषयम ३.७:६
* ऄवयतोऽय पर तोऽय ईनमततोऽय मढोऽय मखोऽय िनिाििषटो िायरदचोऽय दषकामयसमयककारी
ऄसमयगिादी आतपय िमगरिाचोिभरिभघननतीित िादाः । । भाषयम ३.७:७
* िादािदित िनिमततपञचमी िषटवया । । भाषयम ३.७:८
* तसमादिमानािदिभः परानसयोजयता सियम िातपमा सयोतवयः । । भाषयम ३.७:९
* ऄनयथा पाशमातरः सयािदित । । भाषयम ३.७:१०
* पापमना िा जानपद शातपसद हः । । भाषयम ३.७:११
* कसय काय पापमनः । । भाषयम ३.७:१२
* कथ िा त षा कायाकरण षििभवयताना परसमतपथरिमानािदिभिनाघाातन भिित । । भाषयम
३.७:१३
* तदचयत । । भाषयम ३.७:१४
* यसमादाह । । भाषयम ३.७:१५
**********************************************
पाप च त भयो ददाित । । ३.८ । ।
* ऄतर पाप आतपयधमापयाायः । । भाषयम ३.८:१
* तदयथा । अगोऽपरागो मसल दररत दषकत तरन । पाप पापमान ििजन सत य । । भाषयम ३.८:२
* आतपय काथािाचकाः शबदाः । । भाषयम ३.८:३
* आह चोत पापिमित । । भाषयम ३.८:४
* पाप च कसमाथ । । भाषयम ३.८:५
* पािकपासकतपिातपपाप । । भाषयम ३.८:६
* पाियित यसमाितपशरोरोगदनतरोगािकषरोगािदिभः पातयित नरकािदष पासयित िािनषटािभः
कायाकरणाखयािभः कलािभररित । । भाषयम ३.८:७
* ऄतः पािकपातकपासकतपिातपपाप । । भाषयम ३.८:८
* एिच बीजाङकरितपपापपापमना ह तह तमततिोपनयो िषटवयः । । भाषयम ३.८:९
* बीजपापपरसिाः पापमान आतपयथाः । । भाषयम ३.८:१०
* त भय आित चतथी समपरदानाथाा । । भाषयम ३.८:११
* ऄथ एिमिमानािदिभः सयोजयिनत त भयो ददाित परयचछित सिामयतीतपयथाः । । भाषयम
३.८:१२
* अह िकमिमानािदिभः शिदचर िासय न त ििदचररित । । भाषयम ३.८:१३
* तदचयत ििदचरपयिसत । । भाषयम ३.८:१४
* यसमादाह । । भाषयम ३.८:१५
**********************************************
सकत च त षामादतत । । ३.९ । ।
* ऄतर स परशसाया । । भाषयम ३.९:१
* कत आित धमापयाायः । । भाषयम ३.९:२
* चशबदः शिदचसमचचयाथाः पिाधमािनयोगाथाशच । । भाषयम ३.९:३
* त षा आित । । भाषयम ३.९:४
* य ऄिमानािदिभः सयोजयिनत त षािमतपयथाः । । भाषयम ३.९:५
* त षािमित षिीगरहणमनिभवयतसय कतपसनसयादानजञापनाथ । । भाषयम ३.९:६
* अदतत । । भाषयम ३.९:७
* अ गरहण । । भाषयम ३.९:८
* सिातपमिन करोित ििषम िा आहातरििदतपयथाः । । भाषयम ३.९:९
* अह ऄितदानादयिततपोिदिमानािदसाधन गणिचन िकमिसत न ित । । भाषयम ३.९:१०
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ३.९:११
* यसमादाह । । भाषयम ३.९:१२
**********************************************
तसमाथ । । ३.१० । ।
* आित । ऄतर तसमाचछबदः ऄिमानािदसाधनगणिचन । । भाषयम ३.१०:१
* कथ । । भाषयम ३.१०:२
* यसमादिमानािदिभः पापपापमना कषय शिदचः सकतादान च ििदचभािित । । भाषयम ३.१०:३
* यसमाचच तिननिालौिककशरीर िनियििषयािदपरापकः
ऐकािनतकातपयिनतकरिसमीपपरािपतर कानत नातपयिनतकी भिित । । भाषयम ३.१०:४
* ऄतो बरिीित तसमािदित । । भाषयम ३.१०:५
* अह ऄथतदिमानािदसाधनम ि कतावय । । भाषयम ३.१०:६
* िक िा ऄवयतािसथानि चररतवय । । भाषयम ३.१०:७
* तदचयत न । । भाषयम ३.१०:८
* यसमादाह । । भाषयम ३.१०:९
**********************************************
पर तिचचर थ । । ३.११ । ।
* ऄतर परषाखयः पर तः न मताखयः । । भाषयम ३.११:१
* कसमाथ । । भाषयम ३.११:२
* अचरणोपद शाथ । । भाषयम ३.११:३
* ििदित िकिचदपमा । । भाषयम ३.११:४
* ईनमततसदशदररिपरषसनातमलिदगधाङग न रढशमशरनखरोमधाररणा सिाससकारििजात न
भिितवय । । भाषयम ३.११:५
* ऄतो िणााशरमवयचछ दो िरागयोतपसाहशच जायत । । भाषयम ३.११:६
* परयोजनिनषपिततशच भिित ऄिमानािद । । भाषयम ३.११:७
* चर िदतपयाजञामिधकरत । । भाषयम ३.११:८
* धमााजान िनयोग च । । भाषयम ३.११:९
* सशयानयतपिाचचापनरतोऽय चरशबदो िषटवयः । । भाषयम ३.११:१०
* अह चरतोऽसय क िियाििश षाः । । भाषयम ३.११:११
* का िाथािनषपिततः । । भाषयम ३.११:१२
* अचाराणा िा को ििसतारः । । भाषयम ३.११:१३
* तदचयत । । भाषयम ३.११:१४
**********************************************
िाथ त िा । । ३.१२ । ।
* ऄतर यदा परापतजञानः कषीणकलषशच कताभयनजञः तदा अचायासकाशािननषिमयागतपय परतपयगार
नगर िा परििशय यतर लौिककाना समहसततर त षा नाितदर नाितसिनकष यतर च त षा नोपरोधो
दिषटिनपातशच भिित ततर हसतपयशवरथपदातीना पनथान िजाियतपिोपििशय
िनिािलङगिशरशचिलतजिमभकादीिन परयोतवयािन । । भाषयम ३.१२:१
* ततरिान नासपत न सपत आि भिितवय । । भाषयम ३.१२:२
* ततः पराणर चनसय िायोः कडठद श परपरशबदः कतावयः । । भाषयम ३.१२:३
* ततसत मनसा िा िाचा िा िनिाििषटोऽयिमित लौिककाः परपदयनत पररभििनत च । । भाषयम
३.१२:४
* ऄन नानतािभयोग नासय यतत षा सकत तदागचछित । । भाषयम ३.१२:५
* ऄसयािप च यतपपाप तततानपरित । । भाषयम ३.१२:६
* एि िाथन आित ििया । । भाषयम ३.१२:७
* आत आतपयिभयजन अजञाया िनयोग च । । भाषयम ३.१२:८
* िाशबदः िाथनसपनदनािदििभाग िषटवयः । । भाषयम ३.१२:९
* अह ऄििभतािभधानाद ि िाथनसपनदनादीना ििभागिसिदचः हिसतािदिथ । । भाषयम
३.१२:१०
* कसमादभािििचन भिित । । भाषयम ३.१२:११
* ईचयत पथगिभधान सतपयिप हिसतगीतनतपयितपसद हः । । भाषयम ३.१२:१२
* पथगिभधान सतपयिप हिसतगीतयोः पथकपथकपरयोगः । । भाषयम ३.१२:१३
* ऄतर ििभतयोसत गीतनतपययोः । । भाषयम ३.१२:१४
* ऄययनयनतरणयोशच । । भाषयम ३.१२:१५
* तसमातपपथगिभधानमनरतो िा ििभाग भितानयदोषः । । भाषयम ३.१२:१६
* ततः िाथनििययािमानािदष िनषपनन ष िाथनािद ससषट समतपसजय शीघरमतपथातवय । । भाषयम
३.१२:१७
* यथा लौिककाना समपरतपययो भिित िकमपयन न सिपनानतर भय दषटिमित । । भाषयम ३.१२:१८
* ऄत ईतपथाय िशरःपाडयादीनामनयतम सपिनदतवय । । भाषयम ३.१२:१९
* यसमादाह । । भाषयम ३.१२:२०
**********************************************
सपनद त िा । । ३.१३ । ।
* ऄतर सपनदनिमित जञान चछामिधकरत । । भाषयम ३.१३:१
* कसमाथ । । भाषयम ३.१३:२
* जञान चछापरयतपनपिाक शरीराियिाः सपनदियतवयाः । । भाषयम ३.१३:३
* िषटारो िह िायससषटोऽयिमित लौिककाः परितपदयनत पररभििनत च । । भाषयम ३.१३:४
* ऄन नानतािभयोग नासय ततपपडयमागचछित ऄसयािप च यतपपाप तानगचछित । । भाषयम ३.१३:५
* एि सपनदन आित ििया । । भाषयम ३.१३:६
* आत आतपयिभयजन अजञाया िनयोग च । । भाषयम ३.१३:७
* एिमािदसाधन सित िा ििकलप रौिीबहरपीिथ । । भाषयम ३.१३:८
* ऄिसथानिाथनोतपथानसपनदनादौ िाशबदो िषटवयः । । भाषयम ३.१३:९
* अह ऄिभपरिसथतसय धमासाधन िकमिसत न ित । । भाषयम ३.१३:१०
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ३.१३:११
* यसमादाह । । भाषयम ३.१३:१२
**********************************************
मडट त िा । । ३.१४ । ।
* ि ित पादिकलयमिधकरत । । भाषयम ३.१४:१
* मडटन च परयत ितारो िदनतपयपहत ऄसय पाद िनिय । । भाषयम ३.१४:२
* कतपसनसयाशभसय च ििततरिसमञछरीर ईपलभयत । । भाषयम ३.१४:३
* ईत िह । दाररिय वयािधभियिता मखातपि चारपता भरशतािप । द होतपपिततिाणाहीन कल िा
परतपयाद शः कमाणा दषकताना । । भाषयम ३.१४:४
* िषटारो िह ईपहतपाद आित परपदयनत पररभििनत च । । भाषयम ३.१४:५
* ऄन नानतािभयोग न यतत षा सकत तदसयागचछित । । भाषयम ३.१४:६
* ऄसयािप च यतपपाप तानगचछित । । भाषयम ३.१४:७
* एि मडटन आित ििया । । भाषयम ३.१४:८
* आत आतपयिभयजन अजञाया िनयोग च । । भाषयम ३.१४:९
* िाशबदः िाथनसपनदनमडटनािदििभाग िषटवयः । । भाषयम ३.१४:१०
* अह सतरीषििधकाररकमासाधन िकमिसत न ित । । भाषयम ३.१४:११
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ३.१४:१२
* यसमादाह । । भाषयम ३.१४:१३
**********************************************
शङगार त िा । । ३.१५ । ।
* ऄतर शङगारणिमित भािपरसादमिधकरत । । भाषयम ३.१५:१
* कथ । । भाषयम ३.१५:२
* सतरीजनसमहसयानपरोध नाितदर नाितसिनकष ऄिधदिषटिनपात िसथतपिका रपयौिनसमपनना
िसतरय ऄिधकतपयालोचनसकलपायिसायािभमानादयः परयोतवयाः । । भाषयम ३.१५:३
* ऄयता च चछािलोक िह सित क शसयमनादीिन कामिलङगािन परयोतवयािन । । भाषयम
३.१५:४
* ततः सतरीपनपसकादयो ितारो िदनतपयबरहमचारी कामययिमित । । भाषयम ३.१५:५
* ऄन नानतािभयोग नासय यतत षा सकत तदागचछित ऄसयािप यतपपाप ततत षा गचछतपय ि । । भाषयम
३.१५:६
* शङगारण आित ििया । । भाषयम ३.१५:७
* आत आतपयिभयजन अजञाया िनयोग च िाशबदः िाथनसपनदनमडटनशङगारणािदिियानतराणा
ििकलप । । भाषयम ३.१५:८
* िियानयतपिाचचापनरतोऽय िाशबदो िषटवयः । । भाषयम ३.१५:९
* अह िाथनािदिियाचतषक यसय नािसत तसय सामानयतपिाथ । । भाषयम ३.१५:१०
* ईत िह । य िह ि दीिकषत यजमान पितोऽपिदिनत त तसय पापमानमिभवरजिनत । । भाषयम
३.१५:११
* पितः पदमगरतः पाशवातशच योजय । । भाषयम ३.१५:१२
* तसमातपिाथ त िा सपनद त िा मडट त िा शङगार त िा । । भाषयम ३.१५:१३
* कसमाथ । । भाषयम ३.१५:१४
* ऄितयजनािदििश िषततपिाथ । । भाषयम ३.१५:१५
* कसमाथ । । भाषयम ३.१५:१६
* सिाजञिचनादथााििसिािदतपिाचच लोकापररगरहाभािः । । भाषयम ३.१५:१७
* अह िियाचतषकम िातर कतावयिमित । । भाषयम ३.१५:१८
* ईचयत न । । भाषयम ३.१५:१९
* यसमादाह । । भाषयम ३.१५:२०
**********************************************
ऄिपततपकयााथ । । ३.१६ । ।
* ऄतर ऄिपशबदः िाथनािदसिािियासमचचयिचन । । भाषयम ३.१६:१
* तिदित ऄनकानत । । भाषयम ३.१६:२
* कयाािदित कशला हासििततमिधकरत । । भाषयम ३.१६:३
* यमानामििरोिधना शििरपकाणा िवयाणा कािलोषटादीना गरहणधारणससपशानादीिन कतावयािन
। । भाषयम ३.१६:४
* ततसत ितारो िदिनत ऄसमयककारी शचयशचयोः कायााकायायोरििभागजञ आित । । भाषयम
३.१६:५
* ऄन नानतािभयोग नासय धमााधमायोशच हानादानशिदचभािित । । भाषयम ३.१६:६
* अह िक िियापञचकम िातर कतावय । । भाषयम ३.१६:७
* तदचयत न । । भाषयम ३.१६:८
* यसमादाह । । भाषयम ३.१६:९
**********************************************
ऄिपतदभाष थ । । ३.१७ । ।
* ऄतर ऄिपशबदः सििनियिततयपादानसमभािन । । भाषयम ३.१७:१
* तिदित ऄनकानत । । भाषयम ३.१७:२
* भाष िदित िाकयििततमिधकरत । । भाषयम ३.१७:३
* आतपपद ऄपाथाक पनरत वयाहत भािषतवयिमित । । भाषयम ३.१७:४
* ततसत ितारो िदिनत ऄसमयगिादी िाचयािाचययोरििभागजञ आित । । भाषयम ३.१७:५
* ऄन नानतािभयोग नासय धमााधमायोसतपयागादानशिदचभािित । । भाषयम ३.१७:६
* अह िक हिसतािदिदयथापाठिम णि िाथनादयः परयोतवयाः । । भाषयम ३.१७:७
* िक िा परयोजन कतावय । । भाषयम ३.१७:८
* तदचयत पररभिािदिनषपततयथ । । भाषयम ३.१७:९
* यसमादाह । । भाषयम ३.१७:१०
**********************************************
य न पररभि गचछ थ । । ३.१८ । ।
* ऄतर यचछबदः ऄितिानताप कषण िीपसाया च । । भाषयम ३.१८:१
* पररभिः पिोतः । । भाषयम ३.१८:२
* गचछ िदतपयिमानपररभिपररिादाः परापतवया आतपयथाः । । भाषयम ३.१८:३
* एिमतर वयताचारसमासोताना िाथनादीनामाचाराणा ििसतरििभागििश षोपसहारादयशच
वयाखयाता आतपयथाः । । भाषयम ३.१८:४
* अह िकयनत काल पररभिादयः परापतवयाः । । भाषयम ३.१८:५
* कीदश न िा । । भाषयम ३.१८:६
* तदचयत । । भाषयम ३.१८:७
**********************************************
पररभयमानो िह ििदरानकतपसनतपा भिित । । ३.१९ । ।
* ऄतर परर सिातोभाि । । भाषयम ३.१९:१
* भय आतपयन कशोऽिमानादयः परापतवयाः । । भाषयम ३.१९:२
* मान आतपयसय पिोतोऽथाः । । भाषयम ३.१९:३
* िहशबदः कतपसनतपौतपकष । । भाषयम ३.१९:४
* ईतपकषााप कषो िषटवयः । । भाषयम ३.१९:५
* ििदया नाम या गरनथाथािितापदाथााना ऄिभवयिञजका ििपरतपिलकषणा । । भाषयम ३.१९:६
* नयायातपपदाथााना ऄिधगतपरतपययो लाभमलोपायािभजञः ििदरािनतपयचयत । । भाषयम ३.१९:७
* कतपसनिमित परयोगपरापतौ पयाािपतमिधकरत न त हषाािदपरापतािितपयथाः । । भाषयम ३.१९:८
* कतपसनतपाः पयाापततपाः साधक आतपयथाः । । भाषयम ३.१९:९
* भिित आित भताथािादो िनःसशय । । भाषयम ३.१९:१०
* यदा यमिनयम ष दढो भतपिा िाथनादीनपरयङत तदा कतपसनतपा भिित । । भाषयम ३.१९:११
* कतपसनसय तपसो लकषणमातपमपरतपयकष ि िदतवय । । भाषयम ३.१९:१२
* एिमयायपररसमािपत कतपिा यत ित । । भाषयम ३.१९:१३
**********************************************
ऄतर द बरहम जप थ । । ३.२० । ।
* आित । । भाषयम ३.२०:१
* ऄसय पिोतोऽथाः । । भाषयम ३.२०:२
* िकपनसतदबरहम ित । । भाषयम ३.२०:३
* तदचयत । । भाषयम ३.२०:४
**********************************************
ऄघोर भयः । । ३.२१ । ।
* ऄथिा बरहमणा सह बरहमसमबनधो भिित । । भाषयम ३.२१:१
* कथ । । भाषयम ३.२१:२
* मनोगरहणािपािदििहीना ऄथााः । । भाषयम ३.२१:३
* िक तािन सरपािण सलकषणािन ििलकषणािन ईत सलकषणििलकषणानीित । । भाषयम ३.२१:४
* िक पररिमतािन ईत ऄपररिमतािन ईत पररिमतापररिमतािन । । भाषयम ३.२१:५
* ईचयत कारणतपिबहतपि नोतसय भगितो रपनानातपि िलकषडयािलकषडय पररिमतापररिमततपि
चोचयत ऄघोर भयः । । भाषयम ३.२१:६
* ऄकारो रपाणा घोरतपि परितष धित । । भाषयम ३.२१:७
* ऄघोराडयितशानतािन ऄनगरहकराणीतपयथाः । । भाषयम ३.२१:८
* एभय आतपयपररिमतापररसखयात भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२१:९
* अह िकम तानय ि एभय एि िा । । भाषयम ३.२१:१०
* तदचयत न । । भाषयम ३.२१:११
* यसमादाह । । भाषयम ३.२१:१२
**********************************************
ऄथ घोर भयः । । ३.२२ । ।
* ऄतर ऄथशबदो घोररपोपािधको िषटवयः घोरािण ऄिशिािन ऄशानतािन ऄननगरहकारीणीतपयथाः
। । भाषयम ३.२२:१
* एभय आतपयपररिमतापररसखयात भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२२:२
* अह िकम तानय ि िदरससथानससथ भय एि िा । । भाषयम ३.२२:३
* ईचयत यसमादाह । । भाषयम ३.२२:४
**********************************************
घोरघोरतर भयशच । । ३.२३ । ।
* ऄतर घोर आतपय तदभगितो नामध य । । भाषयम ३.२३:१
* िदरतीयो घोरशबदो रप ष िषटवयः । । भाषयम ३.२३:२
* तर ििश षण । । भाषयम ३.२३:३
* शानतरािदिथ । । भाषयम ३.२३:४
* त भयो घोर भयोऽघोर भयशच यानयनयािन पशना सममोहकरािण तािन घोरतराणीतपयथाः । । भाषयम
३.२३:५
* एभय आतपयपररिमतासखयात भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२३:६
* चशबदो घोराघोररपोपसहार िषटवयः । । भाषयम ३.२३:७
* एतानय ि ितरसखयािन रपािण नानयानीतपयथाः । । भाषयम ३.२३:८
* अह कतसतािन रपािण करोित । । भाषयम ३.२३:९
* कतरसथािन िा । । भाषयम ३.२३:१०
* तदचयत । । भाषयम ३.२३:११
**********************************************
सिभयः । । ३.२४ । ।
* ऄतर यािन रपकारण । । भाषयम ३.२४:१
* सिातपि कसमाथ । । भाषयम ३.२४:२
* सिातरानिकाशदोषातपसचयगर िदरनाभीयबदरिथ । । भाषयम ३.२४:३
* िकत कारणशत रवयाहततपिाचच । । भाषयम ३.२४:४
* सिातर तानीतपयथाः । । भाषयम ३.२४:५
* अह रपकरण करण षिसयापरितघात आित कि िसदच । । भाषयम ३.२४:६
* तदचयत आह । । भाषयम ३.२४:७
* यसमादाह । । भाषयम ३.२४:८
**********************************************
शिासिभयः । । ३.२५ । ।
* ऄतर शिा आतपय तदभगितो नामध य । । भाषयम ३.२५:१
* शिाः कसमाथ । । भाषयम ३.२५:२
* ििदयािदकायासय शरणाचछिा आतपयचयत । । भाषयम ३.२५:३
* सि ििदयािदकाय रिसथ । । भाषयम ३.२५:४
* सिािसमशच भगिाशचोदकः कारणतपि न सिातर । । भाषयम ३.२५:५
* सिाशबदः ितरसखय षििप एष िनरिश षिाची िषटवयः । । भाषयम ३.२५:६
* एभय आतपयपररिमतासखय भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२५:७
* अह ऄथता रपििभित जञातपिा साधक न िक कतावय । । भाषयम ३.२५:८
* तदचयत । । भाषयम ३.२५:९
**********************************************
नमसत ऄसत रिरप भयः । । ३.२६ । ।
* ऄतर नम आतपयातपमपरयत आतपयथाः त आित कारणापद श । । भाषयम ३.२६:१
* नमसतभय नमसत । । भाषयम ३.२६:२
* ऄथिा नमसकार णातपमान परदाय धमापरचयपररगरहिमचछिनत । । भाषयम ३.२६:३
* ऄथ कतमोऽय पररगरहः । । भाषयम ३.२६:४
* तदचयत िििशषट पररगरहाथ । । भाषयम ३.२६:५
* तदचयत ऽतर रि आित कारणापद श । । भाषयम ३.२६:६
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम ३.२६:७
* रपािण यािन शरीराडयतपपादयित त भयो रप भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२६:८
* ऄतर रपवयपद श न रिपिण नमसकारो िषटवयः । । भाषयम ३.२६:९
* कसमाथ । । भाषयम ३.२६:१०
* तदिभसिधपरयोगाथ । । भाषयम ३.२६:११
* िशिपरर ईपसथानिथ । । भाषयम ३.२६:१२
* एभय आित । । भाषयम ३.२६:१३
* ऄपररिमतासखयात भय आतपयथाः । । भाषयम ३.२६:१४
* रपिनदशाथाानयतपिाचच पनरतापनरताभया शबदा िषटवयाः । । भाषयम ३.२६:१५
**********************************************
पाशपतसतर, ४
गढििदया तपऽननतपयाय परकाशत । । ४.१ । ।
* गह रकषण । । भाषयम ४.१:१
* रिकषतवया न परकाशियतवय तपयथाः । । भाषयम ४.१:२
* गोपन नामापरकाशन । । भाषयम ४.१:३
* ििदया पिोता सिपरानयपरकािशका परदीपिथ । । भाषयम ४.१:४
* िलङगगोपया रढििदया साधक आतपयथाः । । भाषयम ४.१:५
* अह गढििदय साधक का कायािनषपिततः । । भाषयम ४.१:६
* तदचयत तपऽननतपयाय परकाशत आतपय ष पाठः । । भाषयम ४.१:७
* ऄथिा करिोनमिहतिततपोऽननतपयाय परकाशत आतपय ष िा पाठः । । भाषयम ४.१:८
* तसमादतर तपसतद ि । । भाषयम ४.१:९
* िनरतमसय पिोत । । भाषयम ४.१:१०
* ऄिनतपयिप िनयोगपयाायः गमयत । । भाषयम ४.१:११
* तपःकायातपिादितगितसायजयिथ । । भाषयम ४.१:१२
* अह िक पररिमत षिथषिाननतपयशबदः ईतापररिमत ष िक िा पररिमतापररिमत िषिित । । भाषयम
४.१:१३
* ईचयत पररिमतापररिमत षिथष अननतपयशबदः । । भाषयम ४.१:१४
* ततर तािदीशवरसयककशः पररिमत ष त षि ि ििभतपिादपररिमत ष तथा पररिमतापररिमत षिथष
ऄिभवयतासय शितः । । भाषयम ४.१:१५
* तसय कशलाकशल ष भाि षिाननतपयशबदः । । भाषयम ४.१:१६
* यसमादत न चतासतनिः क िल मम आित । । भाषयम ४.१:१७
* तथा रिः समिो िह ऄननतो भासकरो नभः । अतपमा बरहम च िाकचि न शकय भ ददशान । ।
भाषयम ४.१:१८
* ऄनातपमिििदभरयसता पङित योजनमायता । ि दिितपपनत पाथा िनयतः पङितमधािन । ।
भाषयम ४.१:१९
* तथा च ि दिितपपङितमातपमिितपपनत िदरजः । अननतपय पनत ििदराननाभातपि यो न पशयित । ।
भाषयम ४.१:२०
* अननतपयाय आित चतथी तसमाततप एततपन त ििदया कायाा । । भाषयम ४.१:२१
* परकाशो नाम भािपरकाशय न त परदीपिथ । । भाषयम ४.१:२२
* कथ । । भाषयम ४.१:२३
* योगािधकतसय परदीपसथानीतयमानजसथानीय अिारक ऄिभभय परकाशत । । भाषयम
४.१:२४
* चकषःसथानीयया ििदयया कशलििि कािदकाय
माहातपमयाितगितपरकाशपरििततसमितसायजयिसथतपयािदपरकाशन तपःकायािमतपयथाः एि च गपत
बराहमण तप अननतपयाय परकाशत आतपयथाः । । भाषयम ४.१:२५
* अह सिभािगपततपिादतीिनियातपमगती ििदया गोपय ित । । भाषयम ४.१:२६
* तदचयत ऄवयतपर तादयिसथानिलाङगगोपया आतपयथाः । । भाषयम ४.१:२७
* अह कािन पनसतािन ििदयािलङगािन यगापतििादया गपता भिित । । भाषयम ४.१:२८
* तदचयत वरतादीिन । । भाषयम ४.१:२९
* यसमादाह । । भाषयम ४.१:३०
**********************************************
गढवरतः । । ४.२ । ।
* ऄतर गढ परचछनन ऄपरकाशिमतपयथाः । । भाषयम ४.२:१
* वरत नाम यदायतन सनानहिसतादयः साधनिगासतदवरत । । भाषयम ४.२:२
* कसमाथ । । भाषयम ४.२:३
* साकततपिादयसमादय बराहमणसतथा परयङत यथा लौिककाना धमासाधनभािो न ििदयत आित ऄतो
गढवरत आित । । भाषयम ४.२:४
* अह ऄवयतपर ततपिाद ि गढतपिपरापत ः पनरतिमित । । भाषयम ४.२:५
* ईचयत ऽथाानयतपिादपनरत । । भाषयम ४.२:६
* ततरािसथानमातर एिावयत । । भाषयम ४.२:७
* आह त सनानहिसतािदगोपन । । भाषयम ४.२:८
* ऄिप च ततर िनषपनन िलङग ऄवयत । । भाषयम ४.२:९
* आह त िनषपिततकाल च गोपनोपद शः । । भाषयम ४.२:१०
* न िावयतपर ततपि िा ििदयािलङग । । भाषयम ४.२:११
* ऄतशचापनरत । । भाषयम ४.२:१२
* तसमादगढवरतोपद शाय सथानापद शापिादाय सथान िसतवय । । भाषयम ४.२:१३
* सनानहिसतादयशच गढाः कतावयाः । । भाषयम ४.२:१४
* एि ििदया गपता भितीतपयथाः । । भाषयम ४.२:१५
* अह िक वरतम िक ििदयािलङग गोपय अहोिसिदनयदपयिसत न ित । । भाषयम ४.२:१६
* ईचयत ऽिसत । । भाषयम ४.२:१७
* यसमादाह । । भाषयम ४.२:१८
**********************************************
गढपिितरिािणः । । ४.३ । ।
* ऄतर गढा गपता परचछनना ऄपरकाश तपयथाः । । भाषयम ४.३:१
* पिितरा नाम सतपया ससकता ऄघयाह तः समपनना न त ििपरीत तपयथाः । । भाषयम ४.३:२
* सा गोपया । । भाषयम ४.३:३
* िकमथािमित च थ । । भाषयम ४.३:४
* तदचयत जाितजञानतपःसतिसचनाथ । । भाषयम ४.३:५
* यथा शरद कररः सचयित । । भाषयम ४.३:६
* ईत िह । शरद कररः पराह िसनत पराह कोिकलः । पराह िषाा मयरशच िाकपिितराह बराहमण । ।
भाषयम ४.३:७
* तथा । िाग ि िह मनषयसय शरतमाखयाित भािषता । दीपयनती यथा सि परभा भानिमिामला ।
। भाषयम ४.३:८
* ऄतो जाितजञानतपःसतिा भििनत । । भाषयम ४.३:९
* सतिित चािसानािदमततियोः पडयपापकषयिदयोरभािः । । भाषयम ४.३:१०
* ऄत एतदत गढपिितरिािणररित । । भाषयम ४.३:११
* अह िक वरत िाणी च दरयम िातर गोपय अहोिसिदनयदपयिसत न ित । । भाषयम ४.३:१२
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ४.३:१३
* यसमादाह । । भाषयम ४.३:१४
**********************************************
सिाािण दरारािण िपधाय । । ४.४ । ।
* आित । । भाषयम ४.४:१
* ऄतर सिाशबदो दरारपरकत िनारिश षिाची िषटवयः । । भाषयम ४.४:२
* दरारािण िाथनादीिन । । भाषयम ४.४:३
* दरारािण च कसमाथ । । भाषयम ४.४:४
* धमााधमायोरायवययह ततपिाददरारािण । । भाषयम ४.४:५
* दराराणीित बहिचन ििजञानयनतर िनियिथ । । भाषयम ४.४:६
* िपधाय आित पराकसाधनपरयोगमिधकरत । । भाषयम ४.४:७
* कथ । । भाषयम ४.४:८
* ऄसथानकालद शिियापरयोगपरयोजनानतरािण िििधििदरि चय यदा समयङमायया सनादयभ दिम ण
परयतािन तदा िपिहतािन भिनतीतपयथाः । । भाषयम ४.४:९
* अह क न तािन िपध यािन । । भाषयम ४.४:१०
* तदचयत । । भाषयम ४.४:११
**********************************************
बदया । । ४.५ । ।
* यसमादसय शरोतर िनियिितपपधाय ित समयगजञानपरयोग सिाजञ न भगिता ििदयानगहीतया बदया
िपधानमत तसमादतर करणाखया बदय ित न जञानाखया । । भाषयम ४.५:१
* कथ गमयत । । भाषयम ४.५:२
* बदय ित ततीयापरयोगाथ । । भाषयम ४.५:३
* भसमना सनानिथ । । भाषयम ४.५:४
* न जञानाखया । । भाषयम ४.५:५
* यसय ििजञानाखया बिदचना जञानाखया कथ गमयत । । भाषयम ४.५:६
* तसय परागजञानोतपपतत रच तनपरषसतसय हयजञानादसबोयः सयाथ । । भाषयम ४.५:७
* तसमादतर ितरक िचनतपयत िपधाता िपधान िपध यिमित ततर िपधाता साधकः । । भाषयम ४.५:८
* िपधानमसय ििदयानगहीता बिदचः । । भाषयम ४.५:९
* िपध य वरत िाणी दरारािण च ित । । भाषयम ४.५:१०
* िमिितततपिाचच बदच र ि परयङत श षाडयकतातपि निापरयतािन । । भाषयम ४.५:११
* तदा िपिहतािन भिनतीतपयथाः । । भाषयम ४.५:१२
* ऄतर द ििदयाजञानपरकरण पररसमापतिमित । । भाषयम ४.५:१३
* अह िकमवयतपर त आतपयिसथानदरयम िातर कतावय । । भाषयम ४.५:१४
* िागादीिन िा गोपाियतपिा साधक न िक कतावय । । भाषयम ४.५:१५
* ईचयत । । भाषयम ४.५:१६
**********************************************
ईनमततिद को ििचर त लोक । । ४.६ । ।
* ऄतर बदया ऄनतःकरणाना शरोतरादीना च बाहयाना ििततििभरमः कतावयोऽसित ििषय ििषयगरहण
। । भाषयम ४.६:१
* ऄतर । पञचोनमादाः समाखयाता िातिपततकफातपमकाः । चतथाः सिनपातसत ऄिभघातसत
पञचमः । । भाषयम ४.६:२
* एि गरहबहतपि सित योऽय िातिपततशल षमणा समहः सािनपाितकोऽय महागरहः । । भाषयम ४.६:३
* एि साधनपरयोगः कतावयः । । भाषयम ४.६:४
* ततर यिद किशचदजञानिजजञासनाथ दयाथ ऄनगरहाथ िा पचछित त िनिताियतपिा बरयातपसमयतः
परििशसि ित । । भाषयम ४.६:५
* ततो दरार ण परििशय ििपरीत ऄििपरीत िा यिद किशचदबरयातपको भिािनित ततो ितवय
माह शवरोऽह कॎअरोऽहिमित दरतपयय कत च ममान न ित । । भाषयम ४.६:६
* ततो िजघासनाथ मया सपषटो न त ििषयिीडाथ िा । । भाषयम ४.६:७
* ततः पररिजायित आतपय ि लौिककपरीकषकाणा सममोहनाथ ईत ईनमततििदित । । भाषयम ४.६:८
* िकिचदनमततपर तिततसयानतःकरणािदििततििभरममातर पररगहयत । । भाषयम ४.६:९
* एक आतपयसिहता िचनतपयत । । भाषयम ४.६:१०
* एक न तर भयो िििचछनन नासहाय न तपयथाः अह एक न िक कतावयिमित । । भाषयम ४.६:११
* ईचयत ििहतावय । । भाषयम ४.६:१२
* यसमादाह ििचर त । । भाषयम ४.६:१३
* ऄतर ििििासतर । । भाषयम ४.६:१४
* चर तपयाजान ऄिधकरत धमााजान । । भाषयम ४.६:१५
* इत आतपयाजञाया िनयोग च । । भाषयम ४.६:१६
* ििसतरिनयोग ििश षतशच ििहतावयिमतपयथाः । । भाषयम ४.६:१७
* अह कि ििहतावयिमित । । भाषयम ४.६:१८
* ईचयत लोक । । भाषयम ४.६:१९
* ितरिणााशरिमष लोकसजञा न त बरहमलोकािदष । । भाषयम ४.६:२०
* कसमाथ । । भाषयम ४.६:२१
* ईतपकषट षिसभिाथ । । भाषयम ४.६:२२
* लोक आित सामीिपक सिनधान । । भाषयम ४.६:२३
* परिणाा लोकासत ष तदयकष ष ििहतावयिमतपयथाः । । भाषयम ४.६:२४
* अह का ििततमासथाय लोक ििहतावय सिाभकषम ि । । भाषयम ४.६:२५
* ईचयत न । । भाषयम ४.६:२६
* यसमादाह । । भाषयम ४.६:२७
**********************************************
कताननमतपसषट ईपाददीत । । ४.७ । ।
* ऄतर कतगरहणादकताना बीजकाडडफलादीना परितष धः । । भाषयम ४.७:१
* कत िभननोिदभननादय तदभकष ईतपसषट यथालबध िििधना परापतमपयोजय । । भाषयम ४.७:२
* ऄतर कतगरहणादकतपरितष धः ऄकतपरितष धाचच कतपसना िहसा तनतर परितिषदचा िषटवया । ।
भाषयम ४.७:३
* अह िक ततपकत नाम बिदचघटादय । । भाषयम ४.७:४
* तदचयत न । । भाषयम ४.७:५
* यसमादाह ऄनन । । भाषयम ४.७:६
* ततराननिचनादनननपरितष धः । । भाषयम ४.७:७
* तचच िदरयोिन आनिािभिषत आिनियािभिषत च ततर निािभिषत वरीिहयिादय । । भाषयम ४.७:८
* आिनियािभिषत त मास । । भाषयम ४.७:९
* ततपपञचििध भकषय भोजय ल हय प य चोषयिमित । । भाषयम ४.७:१०
* तथा षडरस मधरामललिणिततकटकषाय आित । । भाषयम ४.७:११
* अह तसय कताननसयाजान कतः कतावय । । भाषयम ४.७:१२
* तदचयत ईतपसषट । । भाषयम ४.७:१३
* ऄतरोतपसषटगरहणादभकषयथालबधपरितष धः । । भाषयम ४.७:१४
* िक कारण । । भाषयम ४.७:१५
* सनािददोषपररहाराथातपिाननसत यपरितगरहािददोषाथ । । भाषयम ४.७:१६
* तचच ितरििधमतपसषट । । भाषयम ४.७:१७
* तदयथा िनसषट ििसषट ऄितसषटिमित । । भाषयम ४.७:१८
* ततर सिनिमतत पररतपयतमनन पान िा तिननसषट । । भाषयम ४.७:१९
* गोबराहमणािदिनिमतत तपयत ििसषट । । भाषयम ४.७:२०
* ऄितसषट ऄनयतः पररतपयत । । भाषयम ४.७:२१
* दयाथ अनशसाथ िा यिद किशचदङदयाततदिप गराहयम ि । । भाषयम ४.७:२२
* अह ऄन न साधक न िक कतावयिमित । । भाषयम ४.७:२३
* ईचयत ईपयोतवय । । भाषयम ४.७:२४
* यसमादाह ईपाददीत ऄतरोप तपयभयपगम । । भाषयम ४.७:२५
* ऄतपयनतासनमानसयनतरसथ न तपयथाः । । भाषयम ४.७:२६
* अददीत आतपयपयोग गरहण च ििििकषतसतरगरहण तपिािदभिित । । भाषयम ४.७:२७
* तदत । सिचतपिा नरम िन कामानामिितिपतक । वयाघरः पशिमिादाय मतपयरादाय गचछित । ।
भाषयम ४.७:२८
* आित । । भाषयम ४.७:२९
* ईपयोग ऽिप नाथकणादितपस । । भाषयम ४.७:३०
* तसमादपयोतवयिमित । । भाषयम ४.७:३१
* इत आतपयाजञाया िनयोग च । । भाषयम ४.७:३२
* तदतपसषट िििधपरापतमपयोतवय । । भाषयम ४.७:३३
* ऄनयथा िह िििधवयप त न िम ण िततयजान न कतावयिमतपयथाः । । भाषयम ४.७:३४
* अह वरतादीिन गोपियतपिा समयकसाधनपरयोग ईतपसषटोपयोग च ितातः क िाथाा िनषपदयनत । ।
भाषयम ४.७:३५
* ऄसनमानपरकरणसय िा पररसमािपतः िकमिसत न ित । । भाषयम ४.७:३६
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ४.७:३७
* यसमादाह । । भाषयम ४.७:३८
**********************************************
ईनमततो मढ आतपय ि मनयनत आतर जनाः । । ४.८ । ।
* ऄतर ईनमततः स एि । । भाषयम ४.८:१
* िनरतमसय पिोत मढ आित । । भाषयम ४.८:२
* मह ऄपररजञान । । भाषयम ४.८:३
* ऄवयतोऽय पर तोऽय ईनमततोऽय मढोऽय मखोऽयिमित ितारो िदनतीतपयथाः । । भाषयम ४.८:४
* आितशबदोऽथााना िनिाचनतपिातपपरकरणपररसमापतपयथाः । । भाषयम ४.८:५
* एि यसमादिसथानकालद शिियापरयोगपरयोजनगोपनिसतपयथाकतपसनतपािस च वयाखयातािन । ।
भाषयम ४.८:६
* एि आतपयितिानताप कषण । । भाषयम ४.८:७
* मनयत आतपयिधारण । । भाषयम ४.८:८
* आतर आित गहसथबरहमचाररिानपरसथिभकषपाषिडडना बरहमचयाािधकताना गरहण । । भाषयम ४.८:९
* जना आित । । भाषयम ४.८:१०
* जनी परादभााि । । भाषयम ४.८:११
* जना आित िणााशरिमणा जनाना ऄिधकताना गरहण ईत िह । जन न िह जनो जातः जन जनयस
जन । जन शोचिस नातपमान मातपमान शोच मा जन । । भाषयम ४.८:१२
* आतपय ि ितारो िदनतीतपयथाः । । भाषयम ४.८:१३
* ऄतर द अिधकाररक ऄसनमानचररपरकरण समापत । । भाषयम ४.८:१४
* अह वरतादीिन गोपियतपिा समयकसाधनपरयोग ईतपसषटोपयोग च ततः को गणः य गण जञातपिा
ऄवयतपर तोनमततादया िादा िनषपादया आित । । भाषयम ४.८:१५
* तदचयत त गण जञातपिा िकषयामः । । भाषयम ४.८:१६
* ऄिप च ऄवयतपर तोनमततादय बराहमणकमाििरदच िम दषटिा यािदय िशषयः एनमथ न बरिीित
तततसय रिदसथ ऄशङिकत ईपलभयोततर बरम आित कतपिा भगिािनद सतरमिाच । । भाषयम ४.८:१७
**********************************************
ऄसनमानो िह यनतराणा सिषामततमः समतः । । ४.९ । ।
* ऄतर ऄकारो मानपरितष ध । । भाषयम ४.९:१
* मानोऽतर िदरििधः । । भाषयम ४.९:२
* जातपयिभमानो गहसथािभमानशच । । भाषयम ४.९:३
* ततर जातपयिभमानो नाम बराहमणोऽहिमित । । भाषयम ४.९:४
* पजयतपिादिागमनादीना कायााणा ईिचरततपिातपतरयाणामिप िणाानामपद श न
गरतपिादयजञकतातपिातपतरलोकयिसथितह तोः बराहमणोऽहिमित परथमो मानो जातपयतपकषााथ । । भाषयम
४.९:५
* तथा बराहमणानामिप गहसथादीना पजयतपिातततपकतमानशच । । भाषयम ४.९:६
* एतचच मानदरयमवयतिलङगिचनातपपरितिषदच । । भाषयम ४.९:७
* तथा िितत बनधयाशः कमा ििदया भिित पञचमी । एतािन मानयसथानािन गरीयो यदयदततर । ।
भाषयम ४.९:८
* एतािन चकिासःपर ताचरणगढवरतोपद िशना सतरतः परितिषदचानीतपयतो मानो न कतावयः । ।
भाषयम ४.९:९
* सिनित परशसायामिसततपि च । । भाषयम ४.९:१०
* ऄगर तदसनमानचररपरकरणिििशषट च । । भाषयम ४.९:११
* िहशबदोऽयमततमोतपकषााप कषो िषटवयः । । भाषयम ४.९:१२
* यनतरािण ऄिगनषटोमादीिन मासोपिासादीिन च गहसथादीना शिदचििदचकरािण । । भाषयम
४.९:१३
* यनतरािण च कसमाथ । । भाषयम ४.९:१४
* यनतर कमाादयः । । भाषयम ४.९:१५
* यसमादयनतरा लौिकका ऄमयाादािसथा भिनतीतपयतो यनतराणा । । भाषयम ४.९:१६
* यनतराणा आित षिीबहिचन । । भाषयम ४.९:१७
* अह बहिचनपरयोगातपसद हः ऄथ िकयता यनतराणा । । भाषयम ४.९:१८
* तदचयत सिषा । । भाषयम ४.९:१९
* ऄतर सिषा आतपयश षाणािमतपयथाः । । भाषयम ४.९:२०
* सिषािमित षिीबहिचन । । भाषयम ४.९:२१
* अह षियाः साकाङकषतपिातपसद हः । । भाषयम ४.९:२२
* त षा कारणातपमानो ितानत । । भाषयम ४.९:२३
* तदचयत ईततमः । । भाषयम ४.९:२४
* ऄतरोततम आित शर ितपि परमििशिदचतपयागादानभािािदष । । भाषयम ४.९:२५
* ईत िह । िर डयः सततमो मखयो िररिः शोभनोऽथिा । ईततमशचापराधाशच सिथाः शर िाथािाचकाः
। । भाषयम ४.९:२६
* शर िः । । भाषयम ४.९:२७
* आह चोत ईततम आित । । भाषयम ४.९:२८
* अह ऄसनमानः सिायनतराणामततम आित कि िसदच । । भाषयम ४.९:२९
* ईचयत आह । । भाषयम ४.९:३०
* यसमादाह समतः । । भाषयम ४.९:३१
* ऄतर समत आतपयतपयाायः मह शवर णोत परोत किथत ििणातिमतपयथाः । । भाषयम ४.९:३२
* िििशषटः कसमाथ । । भाषयम ४.९:३३
* सिाजञिचनादििसिािदतपिाचच । । भाषयम ४.९:३४
* निह परतपयकषदिशाना िचनािन ििसिदनतीतपयथाः । । भाषयम ४.९:३५
* अह ऄिसमनिम ईततमतपि न वयाखयायमान क अदयः शोधकः । । भाषयम ४.९:३६
* क न िा आद ििधान चीण । । भाषयम ४.९:३७
* अचरता िा िक फल परापत । । भाषयम ४.९:३८
* सोऽसमतपपरतपययाथ िाचयः । । भाषयम ४.९:३९
* तदचयत । । भाषयम ४.९:४०
**********************************************
आनिो िा ऄगर ऄसर ष पाशपतमचरथ । । ४.१० । ।
* ऄतर द िताना राजा आनिः । । भाषयम ४.१०:१
* कथ गमयत ऄसर षिाचरणिचनाथ । । भाषयम ४.१०:२
* बराहमणशचायिमनिः शर िः । । भाषयम ४.१०:३
* सतर बराहमणगरहणातपशिपरितष धाचच । । भाषयम ४.१०:४
* आिद परमशवय धातः तसय निः । । भाषयम ४.१०:५
* आनि ईतपकषटः शर िः द िगनधिायकषराकषसिपतिपशाचादीना शर िो न त बरहमादीना । । भाषयम
४.१०:६
* िक त सििगाणा मय ऐशवयण ििदयया अजञया च तपयतः शर ितपिािदनिः । । भाषयम ४.१०:७
* िाशबदः समभािन । । भाषयम ४.१०:८
* ऄनयरिप द िशर िररद ििधानमाचीण । । भाषयम ४.१०:९
* कतसतिहा यषमदािदिभमानषयमातरः । । भाषयम ४.१०:१०
* तसमातपसभावयोऽयमथाः । । भाषयम ४.१०:११
* अह कदा चीणािमित । । भाषयम ४.१०:१२
* ईचयत ऽगर । । भाषयम ४.१०:१३
* ऄतरागर आित पिाकालमिधकरत । । भाषयम ४.१०:१४
* किशक शानसमबनधातपपराक । । भाषयम ४.१०:१५
* परथम ऄमरशचीण । । भाषयम ४.१०:१६
* कततर तादरापरािदष यग िषितपयथाः । । भाषयम ४.१०:१७
* अह क षिाचीणािमित । । भाषयम ४.१०:१८
* ईचयत ऄसर ष । । भाषयम ४.१०:१९
* ऄतरासरा नाम सर तराः सत ययताः । । भाषयम ४.१०:२०
* पराणापहरणादरा ऄसराः परजापितपतरा ििजञ याः । । भाषयम ४.१०:२१
* ऄसर िषिित सामीिपक सिनधान । । भाषयम ४.१०:२२
* ऄसरसमीप ऄसराभयाश ऄसराणामयकष आतपयथाः । । भाषयम ४.१०:२३
* अह िक तिदित । । भाषयम ४.१०:२४
* ईचयत पाशपत । । भाषयम ४.१०:२५
* ऄतर पशपितनोतपररगरहािधकार ष ितात आित पाशपत । । भाषयम ४.१०:२६
* पशपितिाािसमिनचनतपयत आित पाशपत । । भाषयम ४.१०:२७
* पशपितपरापकतपिादरा पाशपत । । भाषयम ४.१०:२८
* पाशपतिमित समसतसय समपणासय ििधानसयतदगरहण । । भाषयम ४.१०:२९
* कसमाथ । । भाषयम ४.१०:३०
* वयतिलङगपिाकतपिादवयतािदिमसय । । भाषयम ४.१०:३१
* तसमातपकतपसनिमदम ि ििधानमाचीणािमनि ण दःखानतािथाना शिदचिदयथ । । भाषयम ४.१०:३२
* धमाबाहलयातपसराणा भवयाचीण । । भाषयम ४.१०:३३
* ऄचरिदतपयतीतः कालः । । भाषयम ४.१०:३४
* ऄतीत काल चीणािािनतपयथाः । । भाषयम ४.१०:३५
* अह आनि णासर षिाचरता िक फल परापत । । भाषयम ४.१०:३६
* तदचयत । । भाषयम ४.१०:३७
**********************************************
स त षािमषटापतामादतत । । ४.११ । ।
* स आतीनिगरहण त षा आतपयसरिनदशः । । भाषयम ४.११:१
* आषटापत आित दरदरसमासः । । भाषयम ४.११:२
* आषट च पत च षटापत ततर यनमनतरपिाक ण िििधना दतत हत सततपयािदिनषपनन सकत तिदषट । ।
भाषयम ४.११:३
* यदमनतरपिाक णि ततपपत । । भाषयम ४.११:४
* आनि णासर भयः क नोपाय न दततिमित । । भाषयम ४.११:५
* ईचयत । । भाषयम ४.११:६
**********************************************
मायया सकतया समििनदत । । ४.१२ । ।
* िाथनसपनदनािदपरयोगः िधककतसय िनिाििषटो िायससपषटो मनदकारी ऄसमयककारी
ऄसमयगिादीित योऽय दषटशबदोऽिभयोगशबदशच िनषपदयत तिसमनननत मायासजञा । । भाषयम
४.१२:१
* मानसकाियकािभयोग च । । भाषयम ४.१२:२
* मायया आित ततीया । । भाषयम ४.१२:३
* सकतया आित । । भाषयम ४.१२:४
* स परशसाया तया सकतया समयकपरयतय ित साधकसाधनपराधानय । । भाषयम ४.१२:५
* ऄििनदत आित परापतौ पराधानय च । । भाषयम ४.१२:६
* स त षा आषटापत अदतत ित । । भाषयम ४.१२:७
* ईत िह । अिोशमानो नािोश नमनयर ि ितितकषित । स त षा दषकत दततिा सकत चासय ििनदित
। । भाषयम ४.१२:८
* अह ईततम आनिः । । भाषयम ४.१२:९
* स त षािमषटापत आतपयत परापद श नासय ििततिनागाणीकता । । भाषयम ४.१२:१०
* ऄथातपमापद शोऽतर िकमिसत न ित । । भाषयम ४.१२:११
* ईचयत ऄिसत । । भाषयम ४.१२:१२
* यसमादाह । । भाषयम ४.१२:१३
**********************************************
िननदा हय षािननदा तसमाथ । । ४.१३ । ।
* ऄतरािमानपररभिादया िननदा । । भाषयम ४.१३:१
* कतपसा गहाा आतपयथाः । । भाषयम ४.१३:२
* शबदो िननदोततमोतपकषोपकष प िषटवयः । । भाषयम ४.१३:३
* ईततमािधकारादगमयत । । भाषयम ४.१३:४
* एषा आतपयितिानताप कषण । । भाषयम ४.१३:५
* ऄिमानपररभिपररिादादया िननद तपयथाः । । भाषयम ४.१३:६
* ऄिननदा आतपयकारो िनिनदततपि परितष धित । । भाषयम ४.१३:७
* ऄिननदा ऄकतपसा ऄगहाा आतपयथाः । । भाषयम ४.१३:८
* ऄतर तसमाचछबदः पिोततर चाप कषत । । भाषयम ४.१३:९
* ततर पिााकाङकषाया ताितपकतपसना िननदापरकरणगणिचन । । भाषयम ४.१३:१०
* यसमािदनिसयािप शिदचििदचकाररणी अतपमापद श न परापद श न च भगिता ऄसनमानचररगाणीकता
तसमािदतपयथाः । । भाषयम ४.१३:११
* अह िनराकाङकषािनदशातपसद हो यथा यथा ििणात तथा तथा च वयाखयात । । भाषयम ४.१३:१२
* िननदाया ऄिनिनदततपि गण जञातपिा साधक न िक कतावय । । भाषयम ४.१३:१३
* तदचयत । । भाषयम ४.१३:१४
**********************************************
िननदयमानशचर थ । । ४.१४ । ।
* ऄतर िननदा पिोता । । भाषयम ४.१४:१
* िननदयमान नि िननदायाः ितामानकाल आतपयथाः । । भाषयम ४.१४:२
* चर िदतपयाजान ऄिधकरत । । भाषयम ४.१४:३
* धमााजान िनयोग च । । भाषयम ४.१४:४
* सशयानयतपिाचचापनरतशचररशबदो िषटवयः । । भाषयम ४.१४:५
* ऄतर द अनषङिगक ऄसनमागाचररपरकरण पररसमापत । । भाषयम ४.१४:६
* अह िननदयमानशचर िदतपयकतपिा अदय ििधानमाचरतः कोऽथो िनषपदयत । । भाषयम ४.१४:७
* िनषपनन न िा कथ ऄिभलपयत । । भाषयम ४.१४:८
* तदचयत । । भाषयम ४.१४:९
**********************************************
ऄिनिनदतकमाा । । ४.१५ । ।
* ऄतर चयोततरसमबनधादगमयत यद तदिनिनदत कमा धमाः स एि िननदयमानसयाचरतो िनषपदयत । ।
भाषयम ४.१५:१
* ऄतः ऄिनिनदतकमाा भितीतपयथाः । । भाषयम ४.१५:२
* अह िननदयमानसयाचरतोऽिनिनदत कमा भितीित कि िसदच । । भाषयम ४.१५:३
* तदचयत आह यसमादाह । । भाषयम ४.१५:४
**********************************************
सिािििशषटोऽय पनथाः । । ४.१६ । ।
* ऄतर ऄय आित परतपयकष । । भाषयम ४.१६:१
* यथाय परषः । । भाषयम ४.१६:२
* यथािििधशचररररित याः िियाः ऄतरािधकतसयािनिनदत कमा भितीतपयाह भगिान । । भाषयम
४.१६:३
**********************************************
सतपपथः । । ४.१७ । ।
* कसमात । रिसमीपपरापणसामरथयााथ । । भाषयम ४.१७:१
* ऄनाििततपरापणसामरथयााचचाििकलः । । भाषयम ४.१७:२
* तसमातपसिाजञिचनाििसिािदतपिाचचाय सतपपथ आतपयथाः । । भाषयम ४.१७:३
* अह िकमनयतर पनथानो न सिनत आित । । भाषयम ४.१७:४
* ईचयत सिनत । । भाषयम ४.१७:५
* िकत । । भाषयम ४.१७:६
**********************************************
कपथासतपिनय । । ४.१८ । ।
* ऄतर क कतपसाया भिित । । भाषयम ४.१८:१
* कसमाथ । । भाषयम ४.१८:२
* कशबदपरयोगादगमयत । । भाषयम ४.१८:३
* कपरषिथ । । भाषयम ४.१८:४
* पनथानो ििधय ईपाया आतपयथाः । । भाषयम ४.१८:५
* तशबदोऽनािततयतपकष । । भाषयम ४.१८:६
* ऄनय आित । । भाषयम ४.१८:७
* गहसथबरहमचाररिानपरसथिभकषपाषािडडना पनथानः । । भाषयम ४.१८:८
* त कपथाः । । भाषयम ४.१८:९
* न । । भाषयम ४.१८:१०
* अह ऄयम ि सतपपथः श षाः कपथा आित कि िसदच । । भाषयम ४.१८:११
* िक िासय सतपपथतपि । । भाषयम ४.१८:१२
* श षाणा िा कपथतपि िकिमित । । भाषयम ४.१८:१३
* ईचयत आह । । भाषयम ४.१८:१४
* यसमादाह । । भाषयम ४.१८:१५
**********************************************
ऄन न िििधना रिसमीप गतपिा । । ४.१९ । ।
* ऄतर ऄन न आतपयनप कषण । िििधना भसमसनानिाथनािदनोपाय न तपयथाः । । भाषयम ४.१९:१
* िििधन ित ततीया । । भाषयम ४.१९:२
* रि आित कालोपद श । । भाषयम ४.१९:३
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम ४.१९:४
* समीप आित योगपयाायः । । भाषयम ४.१९:५
* कथ गमयत । । भाषयम ४.१९:६
* िियननतरोततपिाथ । । भाषयम ४.१९:७
* सित िििधििषयतपि परष शवरयोििाषयािधकारकत िियोग दषटिा जञानपररदषट न
िििधनाययनयानािधकतो ििशदचभािः समीपसथ आतपयथाः । । भाषयम ४.१९:८
* गितः परािपतभाािसय तपयथाः । । भाषयम ४.१९:९
* तपिा आित िििधकमाणोिनािा । । भाषयम ४.१९:१०
* अह ऄतरि िियाचरण समीपगमन च कसयोपिदशयत । । भाषयम ४.१९:११
* ईचयत न तीथायातरािदधमाितपसिषा । । भाषयम ४.१९:१२
* िकत ससकारिदबराहमणसयि । । भाषयम ४.१९:१३
* यसमादाह । । भाषयम ४.१९:१४
**********************************************
न किशचदबराहमणः पनराितात । । ४.२० । ।
* ऄतर नकारोपद शोऽनयाचरणपरितपिततपरितष धाथाः । । भाषयम ४.२०:१
* किशचिदित गहसथादयः । । भाषयम ४.२०:२
* सथानमातरिलकषडयदशानादबराहमण षि ि किशचचछबदः । । भाषयम ४.२०:३
* गहसथो बरहमचारी िानपरसथो िभकषर कि दो िदरि दिसतरि दशचतिदो गायतरीमातरसारो िान न िििधना
रिसमीप परापतः सनन किशचदबराहमणः पनराितात आतपयथाः । । भाषयम ४.२०:४
* बराहमणगरहण बराहमडयािधारणाथ बराहमण एि नानय आतपयथाः । । भाषयम ४.२०:५
* कष तरजञ च बराहमणसजञा । । भाषयम ४.२०:६
* कसमाथ । । भाषयम ४.२०:७
* ईपचयजनमयोगातपससकारयोगातपशरतयोगाचच बराहमणः । । भाषयम ४.२०:८
* पनःशबदः पनराििततपरितष ध । । भाषयम ४.२०:९
* यथा पिासजञानािदिभगातपिा अितात पनः पनः तथान न िििधना रिसमीप गतपिा न सकदाितात ।
। भाषयम ४.२०:१०
* पनः पनः सिाथािप नाितात आतपयथाः । । भाषयम ४.२०:११
* अिङित सिशासतरोतमयाादा ऄिधकरत ऄिभिियथ च । । भाषयम ४.२०:१२
* य चान न िििधनाकषिपताजञानकलषपापमायादयः कषीणाः त पनः पनराितानत । । भाषयम
४.२०:१३
* न तः सह सयोगो भिित । । भाषयम ४.२०:१४
* न चापर जनम परितपदयत आतपयथाः । । भाषयम ४.२०:१५
* एि ऄयायपररसमािपत कतपिा यत ित । । भाषयम ४.२०:१६
**********************************************
ऄतर द बरहम जप थ । । ४.२१ । ।
* ऄसय पिोतोऽथाः । । भाषयम ४.२१:१
* अह िक पनसतदबरहम । । भाषयम ४.२१:२
* तदचयत कारणािदभाि नोतसय भगित एकतपि साधको जञातपिा ततपसाधन अरभत । । भाषयम
४.२१:३
**********************************************
ततपपरषाय ििदमह । । ४.२२ । ।
* ऄतर पि कारणतपिबहतपिनानातपि नोपिदषटसय परामशाः तिदित । । भाषयम ४.२२:१
* परष आित पौरषयानपरणाचच परषः । । भाषयम ४.२२:२
* पौरषयमसयान क ष रप षििसथानाथ । । भाषयम ४.२२:३
* ततपससथािन रपािण ऄघोरादीिन । । भाषयम ४.२२:४
* ततपपरषाय ित चतथी । । भाषयम ४.२२:५
* यथा गरामाय ततति जञातिमचछित तथा परषाय ततति जञातिमचछित । । भाषयम ४.२२:६
* ििदमह आित । । भाषयम ४.२२:७
* ििद जञान । । भाषयम ४.२२:८
* ििदमह जानीमह ईपलभामह आतपयथाः । । भाषयम ४.२२:९
* अह परषबहतपिातपसद हः । । भाषयम ४.२२:१०
* ऄथ कतमसम परषाय । । भाषयम ४.२२:११
* तदचयत । । भाषयम ४.२२:१२
**********************************************
महाद िाय धीमिह । । ४.२३ । ।
* ऄतर महाद ितपि च पिोत महाद िाय ित चतथी । । भाषयम ४.२३:१
* धीमिह आित । । भाषयम ४.२३:२
* धीङसशल षण । । भाषयम ४.२३:३
* याय मिह लीयामह जञानिियाशितभया सयजयामह आतपयथाः । । भाषयम ४.२३:४
* ऄतर धी आित जञानशितपयाायः । । भाषयम ४.२३:५
* यया सिापदाथााना तततिमिधगचछित सा जञानशितः । । भाषयम ४.२३:६
* मिह आित िियाशितपयाायः । । भाषयम ४.२३:७
* यया िििधयोगाचरणसमथो भिित सा िियाशितररतपयथाः । । भाषयम ४.२३:८
* अह ऄथत दिकियाशती महाद िातपसाधकः िक सिशितत असादयित अहोिसितपपरशिततः
ईतोभयशिततः । । भाषयम ४.२३:९
* तदचयत परशिततः । । भाषयम ४.२३:१०
* यसमादाह । । भाषयम ४.२३:११
**********************************************
तननो रिः परचोदयाथ । । ४.२४ । ।
* तिदित दिकियाशकतपयोगराहण । । भाषयम ४.२४:१
* न आतपयातपमापद श । । भाषयम ४.२४:२
* ऄसमाकिमतपयथाः । । भाषयम ४.२४:३
* रि आित कारणापद श । । भाषयम ४.२४:४
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम ४.२४:५
* पर आतपयािदकमािण । । भाषयम ४.२४:६
* चद पर रण । । भाषयम ४.२४:७
* चोदन नाम जञानिियाशितसयोगः । । भाषयम ४.२४:८
* यािदित िलपसा । । भाषयम ४.२४:९
* सयोजयसि मािमतपयथाः । । भाषयम ४.२४:१०
* ईत िह रिसय चछापिाको यो योगो जञानिियाशितभया पशवािदष समभिः तचचोदन अहराचायााः
। । भाषयम ४.२४:११
**********************************************
पाशपतसतर, ५
ऄसङगः । । ५.१ । ।
* ऄतर ऄकारः सङगपरितष ध । । भाषयम ५.१:१
* ऄतर सङगो नाम यद ततपपरष ििषियतपि । । भाषयम ५.१:२
* त न ििषियतपि न योगादधमण चाय परषो यदा ऄययनयानािदभयशचयिित । । भाषयम ५.१:३
* दषटानतशरिणपर कषणलकषणो िनगजितपतरकालय आतपयथाः । । भाषयम ५.१:४
* ऄसङिगतपि ऄपयतीतानागतितामानाना ििषयाणामनिचनतन िभकषिथ । । भाषयम ५.१:५
* एि मह शवर भाििसथितसतदसङिगतपििमतपयथाः । । भाषयम ५.१:६
* अह िक ऄसङिगतपि एिकमत नानयललकषण । । भाषयम ५.१:७
* ईचयत यसमादाह । । भाषयम ५.१:८
**********************************************
योगी । । ५.२ । ।
* आित । । भाषयम ५.२:१
* ऄतर योगो नामातपम शवरसयोगो योगः परतपय तवयः । । भाषयम ५.२:२
* ईत िह । शङखदनदिभिनघोषििाििधगाितिािदतः । िियमाणना बय त एतदयतसय लकषण । ।
भाषयम ५.२:३
* आित । । भाषयम ५.२:४
* अह िक लकषणदरयम िातर यतसयोचयत । । भाषयम ५.२:५
* न । । भाषयम ५.२:६
* यसमादाह । । भाषयम ५.२:७
**********************************************
िनतपयातपमा । । ५.३ । ।
* ऄतर िनतपयतपिििश षण नािनतपयतपि िनितात । । भाषयम ५.३:१
* िनतपयतपि नाम सित ििभतपि परष शवरयोमानसा सह गतसयातपमताभािसय िततयाकारसय ििषय परित
िमोऽकषोपोऽिसथान िकषशकिनिथ । । भाषयम ५.३:२
* तिसमिननिातत मह शवर यतो िनतपय आतपयचयत । । भाषयम ५.३:३
* अतपमा आित कष तरजञमाह । । भाषयम ५.३:४
* कथ गमयत । । भाषयम ५.३:५
* िचततिसथतपयपद शादयोगाथ ििदयाचरणोपद शादसङगयोिगयतातपमाजमतरादीना च तन समभिातपन
तपिच तन ष कायाकरणपरधानािदष । । भाषयम ५.३:६
* तिसमशच तन अतपमशबदः । । भाषयम ५.३:७
* अतपमा च कसमाथ । । भाषयम ५.३:८
* ऄततीतपयातपमा । । भाषयम ५.३:९
* अपया कायाकरण ििषयाशच तयतीतपयातपमा । । भाषयम ५.३:१०
* ईत िह । यदापनोित यदादतत यचचाितत ििषयानपनः । यचचासय सतत भािः तसमादातपम ित
सिजञतः । । भाषयम ५.३:११
* स च शरोता सपरषटा िषटा रसियता घराता मनता िता बोदचा आतपय िमािदः । । भाषयम ५.३:१२
* ईत िह । परषशच तनो भोता कष तरजञः पदगलो जनः । ऄणिदोऽमतः साकषी जीिातपमा पररभः परः
। । भाषयम ५.३:१३
* आित । तसय सखदःख चछादर षपरयतपनचतनयािदिभिलाङगरिधगमः िियत आतपयथाः । । भाषयम
५.३:१४
* अह िक लकषणतरयम िासय यतसयोचयत । । भाषयम ५.३:१५
* न यसमादाह । । भाषयम ५.३:१६
**********************************************
ऄजः । । ५.४ । ।
* ऄतर ऄज आतपयथाानतरपरादभाािपरितष धोऽिभधीयत । । भाषयम ५.४:१
* ऄतराथाानतर नाम शबदसपशारपरसगनधानतर ऄययनयानसमरणादयः । । भाषयम ५.४:२
* त ष न जायत आित ऄजः । । भाषयम ५.४:३
* अह िक लकषणचतषकम िासय यतसयोचयत । । भाषयम ५.४:४
* न । । भाषयम ५.४:५
* यसमादाह । । भाषयम ५.४:६
**********************************************
मतरः । । ५.५ । ।
* ऄतर मतर आित समताया भिित । । भाषयम ५.५:१
* यथा मतर अिदतपयः । । भाषयम ५.५:२
* सिाभतिसथत च मह शवर िसथतिचततः आचछादर षिििनिततोऽपरििततमानमतर आतपयचयत । । भाषयम
५.५:३
* तसमातपकायाकरणिान ि िचततिसथितसमकाल एिासङगािदभाि न जायत । । भाषयम ५.५:४
* अह ऄथ कथ पनर तदगमयत । । भाषयम ५.५:५
* यथा कायाकरणिान ि िचततिसथितसमकाल एिासङगािदभाि न जायत । । भाषयम ५.५:६
* ईचयत गमयत । । भाषयम ५.५:७
* यसमादाह । । भाषयम ५.५:८
**********************************************
ऄिभजायत । । ५.६ । ।
* ऄतर ऄिभशबदो ििश षण । । भाषयम ५.६:१
* को ििश ष आित च थ । । भाषयम ५.६:२
* तदचयत । । भाषयम ५.६:३
* यसमादय सङगी ऄयोगी ऄिनतपयातपमा ऄनजोऽमतरशच भतपिा ऄसङगािदभाि न जायत आतपय ष
ििश षः । । भाषयम ५.६:४
* जायत आित । । भाषयम ५.६:५
* जनी परादभााि । । भाषयम ५.६:६
* तसमातपकायाकरणिान ि िचततिसथितसमकाल एिासङगािदभाि न यगपजजायत
ऄिशयािदििदतपयथाः । । भाषयम ५.६:७
* ऄसङगािदभाि कोऽसािभयपायो य न जायत । । भाषयम ५.६:८
* ईचयत । । भाषयम ५.६:९
**********************************************
आिनियाणामिभजयाथ । । ५.७ । ।
* ऄतर िजतता जयः । । भाषयम ५.७:१
* तसमाजजयादसङगतािद भिित । । भाषयम ५.७:२
* ऄतर पररगरहतय शवरािण आिनियािण बदयादीिन िागनतािन तरयोदश करणािन । । भाषयम ५.७:३
* त षा ऄिभजयािदतपयथाः । । भाषयम ५.७:४
* अह कथ बिदचिसिदचररित च थ । । भाषयम ५.७:५
* तदचयत िसदचतपिाथ । । भाषयम ५.७:६
* ऄतर मितबिदचिपधानसथापनोदङ शादघटपटिितपसदचतपिाचच बिदचः िसदचा तथा
परोपद शातपसिातपमपरातपमपरितििभागदशानातपसरोऽह नरोऽहिमित िभननिितततपिाचचाहकारः िसदचः । ।
भाषयम ५.७:७
* तथा मनः परितात मनोजिी मनोऽमन आित सकलपििकलपििततनानातपि च िसदच । । भाषयम
५.७:८
* एि ितरकालिततयनतःकरण परषसय वयाखयात । । भाषयम ५.७:९
* तथा बदचीिनियाणा शरोतर वयाखयात । । भाषयम ५.७:१०
* परपररिादािदिचनादचचरभयथा परमख िदररिधिान सिनििषट सामनताचछबदवयञजनसमथ िसदच
। । भाषयम ५.७:११
* तथािततपोपद शाततिगनतबािहशच शरीर वयापय सिनििषटा सपशावयञजनसमथाा िसदचा । । भाषयम
५.७:१२
* तथा मतरपरीषदशानपरितष धातपकताननािदिचनाचच चकषः ईचचरभयथा परमख िदररिधिान सिनििषट
घटरपािद वयञजनसमथ िसदच । । भाषयम ५.७:१३
* तथा मासलिणोपद शािजजहवा तनमख मासप शया सिनििषटा रसजञानजननसमथाा िसदचा । ।
भाषयम ५.७:१४
* तथा पराणायामोपद शादघराण परमख ईचचरभयथा िदररिधिान सिनििषट गनधगरहणसमथ िसदच । ।
भाषयम ५.७:१५
* एिमिधकाररििततिभबायतपय िभः परष आित बदचीिनियािण । । भाषयम ५.७:१६
* तथा कमिनियािण । । भाषयम ५.७:१७
* मडटनििहरणोपद शातपपाद िनिय ऄधसतादिदररिधिान सिनििषट गमनिियासमथ िसदच । । भाषयम
५.७:१८
* तथा मतरपरीषदशानपरितष धातपपाियििनिय गहयपरद श सिनििषट ईतपसगािियासमथ िसदच । । भाषयम
५.७:१९
* तथा सतरीपरितष धादपसथ िनिय ितरिलीगहयपरद शसिनििषट अननदिियासमथ िसदच । । भाषयम
५.७:२०
* तथा ऄिप ततपकमोपद शातपहसत िनिय ईचचरभयथा िदररिधिान भजानतदश सिनििषट
अदानिियासमथ िसदच । । भाषयम ५.७:२१
* तथा ऄिप तदभाषणोपद शादरािगिनिय िातालिजहवािदष सथान ष सिनििषट िचनिियासमथ िसदच
। । भाषयम ५.७:२२
* ऄतर ििकारतदरिततिभः कमोतपपिततः परष आित कमिनियािण एिम तािन तरयोदश करणानीिनियािण
सतरतो वयाखयातािन । । भाषयम ५.७:२३
* कसमाथ । । भाषयम ५.७:२४
* आिनियाणािमित सामानयगरहणािदरकरणितपसामानयपरितष धाचच । । भाषयम ५.७:२५
* आिनियाणा आित षिीबहिचन । । भाषयम ५.७:२६
* ईत िह । अदानादगरहणाततयागािङगणादगमनाततथा । आङगनाििणाचचि तसमािदिनियमचयत ।
। भाषयम ५.७:२७
* ऄिभजयािदित । । भाषयम ५.७:२८
* ऄिभशबदः ऄतपयनतििजय िशीकरण च । । भाषयम ५.७:२९
* अिमय िशीकतावयािन । । भाषयम ५.७:३०
* िायकामिोधपाटिलपतरिथ । । भाषयम ५.७:३१
* तसमादकशल भयो वयािताियतपिा कामतः कशल योिजतािन तदा िजतािन भििनत । । भाषयम
५.७:३२
* तसमादत आिनियाणा ऄिभजयािदित ऄसङगािदजनमिनिमतततपिातपपञचमी िषटवया । । भाषयम
५.७:३३
* अह ऄनयतर साखययोगादीना ऄसङगािदयताः मताः शािनत परापताः । । भाषयम ५.७:३४
* िनरिभलपया मता आतपयचयनत मत एि न यत आित कि िसदच । । भाषयम ५.७:३५
* तदचयत आह यसमादाह । । भाषयम ५.७:३६
**********************************************
रिः परोिाच तािथ । । ५.८ । ।
* ततर रि आित कारणापद श । । भाषयम ५.८:१
* रितपि पिोत । । भाषयम ५.८:२
* पर आतपयिभधानििशदचौ । । भाषयम ५.८:३
* परसनन िनियिथ । । भाषयम ५.८:४
* िच वयताया िािच । । भाषयम ५.८:५
* परोिाच आित । । भाषयम ५.८:६
* एि यतपसाखय योगशच िणायित ऄसङगािदयताः मताः शािनत परापता आित तदििशदच त षा दशान ।
। भाषयम ५.८:७
* तिमररकसय चकषषशचनिदशानिथ । । भाषयम ५.८:८
* ऄय त यत एि न मत आित ििशदचम तदङशान िषटवय । । भाषयम ५.८:९
* कसमाथ । । भाषयम ५.८:१०
* सिाजञिचनादििसिािदतपिाचचतदगमय । । भाषयम ५.८:११
* एि एतननानयथ तपयथाः । । भाषयम ५.८:१२
* िकचानयिदद ऄथशबदािद िशिानत परिचन रिपरोत ताितपसिातनतराणा शर ि । । भाषयम ५.८:१३
* तसमातपकारणशासतरयोः परपरमाणभािोऽिधायात आतपयथाः । । भाषयम ५.८:१४
* ऄतर शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.८:१५
* अह िक एतानीिनियािण पररजञानमातराद ि िजतािन भििनत परधानिथ । । भाषयम ५.८:१६
* तदचयत न जञान न िचनािदिभर षा जयः कतावयः यसमाद षा जय भगिता
िसतपयथाििततबलिियालाभाय िसता आतपयतसतजजय िसतपयथा एि तािदचयत । । भाषयम ५.८:१७
* यसमादाह । । भाषयम ५.८:१८
**********************************************
शनयागारगहािासी । । ५.९ । ।
* आित । । भाषयम ५.९:१
* ऄतर शनयम िागार शनयागार । । भाषयम ५.९:२
* शनय िििित िनजानिमतपयथाः । । भाषयम ५.९:३
* अगार आित गहपयाायः अगार गह ि शम सदनिमित पयाायः । । भाषयम ५.९:४
* गह सिरण । । भाषयम ५.९:५
* परििषट साधक अिरयित गोपयतीित गहा । । भाषयम ५.९:६
* अह अिरकतपिाििश षाचछनयागारगहयोरििश ष आित च ततदचयत मततणकािािदकत ऄगार
पिातगहादया गहा । । भाषयम ५.९:७
* तसमाननाििश ष आित । । भाषयम ५.९:८
* यथा सित ििभतपि जञतपि साधमय परष शवरयोः सिाजञतपितो ििश षः । । भाषयम ५.९:९
* तसमादायतन ऽिििितदोष दषटिा शनयागार गहाया िा यथोपपितततो ििचाया िििित ििि चय
यनमातरसथानासनशयनािदिभरपजीिित तनमातर ससकरणमयाादयोपयोगिियािभिनििषट न िसतवय ।
। भाषयम ५.९:१०
* िसितसयोगादगहािासी भिित । । भाषयम ५.९:११
* पिलनिािसिथ । । भाषयम ५.९:१२
* अह ततपकथ जञ य यथा िजतानीिनियािण । । भाषयम ५.९:१३
* त षा िजताना िा िक लकषण । । भाषयम ५.९:१४
* तदचयत । । भाषयम ५.९:१५
**********************************************
द ििनतपयः । । ५.१० । ।
* ऄतर द िो भगिान । । भाषयम ५.१०:१
* ततर यदासय भगिित द ि िनतपयता कथ । । भाषयम ५.१०:२
* ऄययनयानाभया द ि ऽिधकतसय पराधानय न िनशचलता ितात । । भाषयम ५.१०:३
* सिलपतरवयिधान ऽिप ऄितयोगाभयासिनरनतरपरािपतः । । भाषयम ५.१०:४
* समितसत द ििनतपयत तपयथाः । । भाषयम ५.१०:५
* अह द ििनतपयतायाः िक लकषण । । भाषयम ५.१०:६
* तदचयत िजत िनियतपि । । भाषयम ५.१०:७
* यसमादाह । । भाषयम ५.१०:८
**********************************************
िजत िनियः । । ५.११ । ।
* ऄतर िजत िनियतपि नाम ईतपसगािनगरहयोगयतपि । । भाषयम ५.११:१
* आिनियािण बदयादीिन िागनतािन तरयोदश करणािन पिोतािन । । भाषयम ५.११:२
* तािन यदा ऄकशल भयो वयािताियतपिा कामतः कशल योिजतािन हतििषदिीकरिदििसथतािन
भििनत तदा द ििनतपयो िजत िनिय आतपयथाः । । भाषयम ५.११:३
* अह िक द ििनतपयतिासय परो िनिायोगः । । भाषयम ५.११:४
* ईचयत न । । भाषयम ५.११:५
* यसमादाह । । भाषयम ५.११:६
**********************************************
षडमासािननतपययतसय । । ५.१२ । ।
* ऄथिानयो दरसथः समबनधः । । भाषयम ५.१२:१
* यसमादत । यसय य नाथासमबनधो दरसथमिप त न िह । ऄथातोऽनयसमानाना अननतयऽपयसगितः
। । भाषयम ५.१२:२
* एििमहािप दरसथः समबनधः कसमाथ । । भाषयम ५.१२:३
* आह परसतादत ििजञानािन चासय परितानत आित एतगाणयात आित च । । भाषयम ५.१२:४
* िकयता काल नासय त गणाः परितानत । । भाषयम ५.१२:५
* िक यतसय िक िियतसय िक यगपतपिमशो िा िक सकलसय िनषकलसय ि ित । । भाषयम
५.१२:६
* आतपय षा ऄथााना ऄिनिाचनाना िनिाचनाथािमदमारभयत । । भाषयम ५.१२:७
* यसमादाह षडमासािननतपययतसय । । भाषयम ५.१२:८
* ऄतर षिडित सखया मासािनित कालिनदशः । । भाषयम ५.१२:९
* मनषयगणनया ितरशिदङिसो मासः । । भाषयम ५.१२:१०
* दरादश मासाः सितपसरः । । भाषयम ५.१२:११
* दरादश पकषा ऄधासितपसरः । । भाषयम ५.१२:१२
* षडमासािनित । । भाषयम ५.१२:१३
* तसमातपषिपरथममासयोरभयनतर । । भाषयम ५.१२:१४
* िनतपययतसय । । भाषयम ५.१२:१५
* सततमिििचछननिमतपयथाः । । भाषयम ५.१२:१६
* यत आित । । भाषयम ५.१२:१७
* अतपम शवरसयोगो योगः । । भाषयम ५.१२:१८
* िनतपययतसय आित षिी । । भाषयम ५.१२:१९
* अह ऄसय यतसय िक भिित । । भाषयम ५.१२:२०
* तदचयत । । भाषयम ५.१२:२१
**********************************************
भियि समपरितात । । ५.१३ । ।
* ऄतर भियि आित िम पराय च भिित । । भाषयम ५.१३:१
* यथा िमशो ददाित अिदतपयो िा गतो भियि । । भाषयम ५.१३:२
* तसमातपसचयगर णोतपपलपतपतरशतभ दनिमितपिमादङरदशानादयः परितानत आतपयथाः । । भाषयम
५.१३:३
* स आतपय कीभाि । । भाषयम ५.१३:४
* िनषकलसय कायाकरणरिहतसय तपयथाः । । भाषयम ५.१३:५
* पर आतपयािदकमाडयारमभ भिित । । भाषयम ५.१३:६
* यतोततर परभािादगणाः परितानत आतपयथाः । । भाषयम ५.१३:७
* ितात किसमन । । भाषयम ५.१३:८
* दशान दशय शरिणािद शरवयािदिषितपयथाः । । भाषयम ५.१३:९
* तसमातपषिपरथममासयोरभयनतर िनतपययतसय िमशो गणाः समपरितानत । । भाषयम ५.१३:१०
* कतः । । भाषयम ५.१३:११
* मह शवरपरसादाथ । । भाषयम ५.१३:१२
* ऄिशितपिसजञक िििनितत िशितपिपरसादाभया गणाः परितानत । । भाषयम ५.१३:१३
* गणशबदो दरदशानािदिचनः । । भाषयम ५.१३:१४
* अह का ििततमासथाय शनयागार गहाया िासः कायाः । । भाषयम ५.१३:१५
* तदचयत । । भाषयम ५.१३:१६
**********************************************
भकषय । । ५.१४ । ।
* िभकषाणा समहो भकषय कापोतिथ । । भाषयम ५.१४:१
* तचच नगरगरामािदभयो गहादगह पयाटतो भकषयभोजयादीना ऄनयतम यतपपरापयत
कताननािदिचनादभकषय । । भाषयम ५.१४:२
* भयकषपणादभकषय । । भाषयम ५.१४:३
* िभकषािचनादभकषयपरितष धः । । भाषयम ५.१४:४
* अह अधारातत कतपिा सद हः ऄथ कतर तदभकषय गराहय । । भाषयम ५.१४:५
* तदचयत पातर । । भाषयम ५.१४:६
* यसमादाह । । भाषयम ५.१४:७
**********************************************
पातरागत । । ५.१५ । ।
* ऄतर भकषयितपपरिसदच पातर । । भाषयम ५.१५:१
* ऄलाबदारिसतरादीना ऄनयतम यतपपरापयत ततपखल िहसासत यािदरिहत न िम णाहार यतपपयाापत गराहय
। । भाषयम ५.१५:२
* तिसमनतदफलक पातर अगत पातरागतिमतपयथाः । । भाषयम ५.१५:३
* अह बरहमचाररकलप मधमासलिणिजािमित । । भाषयम ५.१५:४
* तितपक मधमासादीनय कानत नि दषटानीित । । भाषयम ५.१५:५
* तदचयत न । । भाषयम ५.१५:६
* यसमादाह । । भाषयम ५.१५:७
**********************************************
मास ऄदषय लिण न िा । । ५.१६ । ।
* ततर भकषयितपपरिसदच मास । । भाषयम ५.१६:१
* यसय मािहषिाराहादीना ऄनयतम यतपपरापयत ततपखल िहसासत यरिहततपिाथ । । भाषयम ५.१६:२
* लिण न िा । । भाषयम ५.१६:३
* ऄतर लिण नाम सनधिसौिचालादय मासितपपरिसदच । । भाषयम ५.१६:४
* तद तनमाससमससषट िा भकषयिििधना परापत । । भाषयम ५.१६:५
* ऄदषय ऄकितपसत ऄगिहातिमतपयथाः । । भाषयम ५.१६:६
* िा ििकलप । । भाषयम ५.१६:७
* मास न िा लिण न िा ईभाभयामिप साकषादरा ऄदषय आतपयथाः । । भाषयम ५.१६:८
* अह भकषयालाभकाल ऄपयाािपतकाल िा िकमन न कतावय । । भाषयम ५.१६:९
* तदचयत ऄपः पीतपिा सथ य । । भाषयम ५.१६:१०
* यसमादाह । । भाषयम ५.१६:११
**********************************************
अपो िािप यथाकालमशनीयादनपिाशः । । ५.१७ । ।
* ऄतर अणापः अपः । । भाषयम ५.१७:१
* अिङित ऄतर सितपररपतािदमयाादा ऄिधकरत कताननोतपसषटिदपदानतररततपिाथ । । भाषयम
५.१७:२
* िदरतीयासथान परथमा िषटवया । । भाषयम ५.१७:३
* अपोऽतर लोकािदपरिसदचाः । । भाषयम ५.१७:४
* तणािदवयाितत ईदकिमतपयथाः । । भाषयम ५.१७:५
* िा ििभाग । । भाषयम ५.१७:६
* ऄनयदभकषय ऄनया अप आित । । भाषयम ५.१७:७
* ऄिपशबदः समभािन । । भाषयम ५.१७:८
* ऄपयपः पीतपिा सथ य न त शासतरवयप त न िम ण िततयजान कतावयिमतपयथाः । । भाषयम ५.१७:९
* यथा आितशबदः समानाथ । । भाषयम ५.१७:१०
* यथा भकषयोपद श कतपिा योगकमाडयदयमः कतावय आित वयाखयात तथा ऄपः पीतपि ित । । भाषयम
५.१७:११
* कालोऽतर िदरििधः ऄलाभकालः ऄपयाािपतकालशच । । भाषयम ५.१७:१२
* ततर यदा गराम नगर िा कतपसनमिटतपिा न िकिचदासादयित सः ऄलाभकालः ऄपयाािपतकालो नाम
यदा िभकषा िभकषादरय िा असादयित तदा ऄपः पीतपिािप सथ य । । भाषयम ५.१७:१३
* अह एि िसथत न िकमन न कतावय । । भाषयम ५.१७:१४
* तदचयत ईपयोतवय । । भाषयम ५.१७:१५
* यसमादाह ऄशनीयादनपिाशः आित । । भाषयम ५.१७:१६
* ऄशनीयािदित योगिियानपरोध नाहारलाघिमयाादा ऄिधकरत । । भाषयम ५.१७:१७
* ऄश भोजन । । भाषयम ५.१७:१८
* ऄशनीयादनपिाशः । । भाषयम ५.१७:१९
* ऄन पिकमािियाया । । भाषयम ५.१७:२०
* ऄनपिाश आित ऄितिानताप कषण परकारिचन च । । भाषयम ५.१७:२१
* यथापि गरामािद परििशय भकषयाजान कतपिालाभकाल ऄपयाािपतकाल िा तदन पशचादपः पीतपिा
सथ यिमित कतपिा भगिता एतदत ऄशनीयादनपिाश आित । । भाषयम ५.१७:२२
* ऄतर शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.१७:२३
* अह शनयागारगहािसथसय िनियजय न ितातोऽसय बल िक िचनतपयत िकमकलषतपिम ि । ।
भाषयम ५.१७:२४
* तदचयत न । । भाषयम ५.१७:२५
* यसमादाह । । भाषयम ५.१७:२६
**********************************************
गोधमाा मगधमाा िा । । ५.१८ । ।
* ऄतर गौलोकािदपरिसदचो मगितपखरककदििषाणसासनािदमािनित । । भाषयम ५.१८:१
* तथा मगोऽिप गोिवयिललोकािदपरिसदचः कषणमगादीना ऄनयतमः । । भाषयम ५.१८:२
* तयोसत सित धमाबहतपि समानो धमो गहयत अयाितपमकािददरदरसिहषणतपि । । भाषयम ५.१८:३
* तदततरतर िकषयामः । । भाषयम ५.१८:४
* गोमगधमागरहण त परसपरििश षणाथ । । भाषयम ५.१८:५
* िाशबदो ििकलपाथाः । । भाषयम ५.१८:६
* िियासामानयदषटया रौिीबहरपीिद कधमण चकधमण िा सथ यिमतपयथाः । । भाषयम ५.१८:७
* अह क न बल नासय कायािनषपिततः । । भाषयम ५.१८:८
* तदचयत । । भाषयम ५.१८:९
**********************************************
ऄिदभर ि शिचभाि थ । । ५.१९ । ।
* ऄतर ऄिदभः अिङि ऄिदभर ि अपो जलिमतपयािदपरिसदचाः पिोताः । । भाषयम ५.१९:१
* ऄिदभररित ततीया । । भाषयम ५.१९:२
* अिङित पिापरिसदचमातरािदमयाादा ऄिधकरत । । भाषयम ५.१९:३
* गोमगिददरदरसिहषणतपिमयाादाया च । । भाषयम ५.१९:४
* आि आित ईपमाया । । भाषयम ५.१९:५
* यथा ऄिदभशच मिदभशच परकषािलतािन िसतरादीिन शदचािन भििनत तदरथ । । भाषयम ५.१९:६
* गोमगधिमातपि न बल न शिचभाितीित । । भाषयम ५.१९:७
* ईचयत न । । भाषयम ५.१९:८
* यसमादाह गोमगयोरकशलधमापरितष ध कशलधम च िनयोग िसदचशितपरशसया
ऄिसदचशितपरितष ध च िकषयामः । । भाषयम ५.१९:९
* तदाह । । भाषयम ५.१९:१०
**********************************************
िसदचयोगी न िलपयत कमाणा पातक न िा । । ५.२० । ।
* ऄिसदचसत सिाथािप ितामानो िलपयत आतपयथाः । । भाषयम ५.२०:१
* ऄतो योगी िसदच आतपय ि परापत सखमखोचचारणाथ ईत िसदचयोगी आित । । भाषयम ५.२०:२
* ऄतर । । भाषयम ५.२०:३
* योगो नामातपम शवरयोयोगः । । भाषयम ५.२०:४
* त नाय योगी । । भाषयम ५.२०:५
* िसदचो नाम दशानादयशवय परापतः । । भाषयम ५.२०:६
* स खल िशीकरणाि शनपालनािदपरिीणः । । भाषयम ५.२०:७
* न िलपयत न सयजयत आतपयथाः । । भाषयम ५.२०:८
* अह क न न िलपयत । । भाषयम ५.२०:९
* तदचयत कमाणा । । भाषयम ५.२०:१०
* ऄतर कमाण तपयचयत । । भाषयम ५.२०:११
* कसमाथ । । भाषयम ५.२०:१२
* कतकतपिाथ । । भाषयम ५.२०:१३
* कमाण ित ततीया । । भाषयम ५.२०:१४
* आषटसथानशरीर िनियििषयसमबनधकत न कमाणा न िलपयत न सयजयत आतपयथाः । । भाषयम
५.२०:१५
* अह ऄिनिनदत न शभ न कमाणा न सयजयत आतपयचयत अहो ऄथ िकमशभ न कमाणा िलपयत न ित
। । भाषयम ५.२०:१६
* तदचयत न । । भाषयम ५.२०:१७
* यसमादाह पातक न । । भाषयम ५.२०:१८
* ऄतर पापाखय न पातक न िािनषटसथानशरीर िनियििषयगतोऽशभ भङत त नापयशभ न कमाणा न
िलपयत न यजयत आतपयथाः । । भाषयम ५.२०:१९
* िा ितरकलप । । भाषयम ५.२०:२०
* पातक न िा ऄपातक न िा समसताभया िा िशीकरणाि शनपालनािदष परितामानो न िलपयत न
सयजयत आतपयथाः । । भाषयम ५.२०:२१
* कसमाथ । । भाषयम ५.२०:२२
* िसिदचसामरथयााथ । । भाषयम ५.२०:२३
* ऄिसदचशचाय योगी बराहमणो गोमगधमाािसथो यिद सिाथािप गोमगितपपरितात ततो िलपयत । ।
भाषयम ५.२०:२४
* तसमादगोमगयोरकशलधमो न गराहयः । । भाषयम ५.२०:२५
* कशलधमाशच सिायाितपमकािददरदरसिहषणतपि पररगहयत । । भाषयम ५.२०:२६
* त नाय शिचभािित । । भाषयम ५.२०:२७
* अह िकमसयाशौच । । भाषयम ५.२०:२८
* तदचयत दरदरयोगवयासङगकरः कामिोधिशरोरोगािदिनिमततः शीतािदिभरनयिाा । । भाषयम
५.२०:२९
* न िलपयत न सयजयत आतपयथाः । । भाषयम ५.२०:३०
* कसमाथ । । भाषयम ५.२०:३१
* परापतबलतपिािदतपयथाः । । भाषयम ५.२०:३२
* ऄतर शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.२०:३३
* अह शनयागारगहािसथसय िनियजय ितातः काः िियाः कतावयाः । । भाषयम ५.२०:३४
* िक सनानहिसतादयाः िाथनसपनदनमडटनादया िा । । भाषयम ५.२०:३५
* तदचयत न । । भाषयम ५.२०:३६
* यसमादाह । । भाषयम ५.२०:३७
**********************************************
ऊचिमषटामधीयीत गायतरीमातपमयिनतरतः । । ५.२१ । ।
* ऄतर ऊच ऊचािमतपयपयदषटः पाठः । । भाषयम ५.२१:१
* ऄतर ऊचा नामाघोरा । । भाषयम ५.२१:२
* कथ गमयत । । भाषयम ५.२१:३
* ऊङमयाथ । । भाषयम ५.२१:४
* सदयोजातततपपरष शानिदिचािचागाः । । भाषयम ५.२१:५
* आषटा च य ततर ततर जपतवयतपि न गणीकततपिाथ । । भाषयम ५.२१:६
* पिोततरसतर ष जपतवयतपि न गायया सहायानादाशभािसमायासादनाचच आषटा । । भाषयम
५.२१:७
* ऄययन आित जपयपयाायः । । भाषयम ५.२१:८
* इत आतपयाजञाया िनयोग च । । भाषयम ५.२१:९
* मानस एिाधीयीत तपयथाः । । भाषयम ५.२१:१०
* अह िक ऊचिकाय तवया । । भाषयम ५.२१:११
* ईचयत न । । भाषयम ५.२१:१२
* यसमादाह गायतरी आित । । भाषयम ५.२१:१३
* गायतरी नाम ततपपरषा । । भाषयम ५.२१:१४
* िनरतमसयाः पिोत । । भाषयम ५.२१:१५
* मानस एिाधीयीत तपयथाः । । भाषयम ५.२१:१६
* अह कीदशोऽधीयीत ित । । भाषयम ५.२१:१७
* तदचयत अतपमयिनतरतः । । भाषयम ५.२१:१८
* अतपमयनतरणिमित परतपयाहारपयाायः । । भाषयम ५.२१:१९
* अतपम ित कष तरजञ ईचयत । । भाषयम ५.२१:२०
* अतपमतपिमसय चतनय । । भाषयम ५.२१:२१
* अपतवय काय करण ििषयाशच । । भाषयम ५.२१:२२
* अतपमयनतरणिमतपयतर सित ितरक यजयत । । भाषयम ५.२१:२३
* यनतरण नाम यथाय अतपमभािो बरहमडयकषरपदपङकतपया यतो ितात तदातपमा यिनतरतो भिित । ।
भाषयम ५.२१:२४
* कथ । । भाषयम ५.२१:२५
* नतपयपरसतिचततदषटानतातपकसमाथ । । भाषयम ५.२१:२६
* अतपमातपमभाियोरवयचछ दाथ । । भाषयम ५.२१:२७
* गणगिणनोरिप तथा यगपदभािः । । भाषयम ५.२१:२८
* कथ । । भाषयम ५.२१:२९
* यषट परिततो यनतरियत च परितत एि भिित । । भाषयम ५.२१:३०
* िभकषिथ । । भाषयम ५.२१:३१
* तसमादयनतरणम िष परतपयाहार आित । । भाषयम ५.२१:३२
* अह ऄतर गायतरीबहतपिातपसद हः । । भाषयम ५.२१:३३
* कथमिगमयत ऊचा ऄघोर ण िा ततपपरष ण ित । । भाषयम ५.२१:३४
* ईचयत गमयत । । भाषयम ५.२१:३५
* यसमादाह । । भाषयम ५.२१:३६
**********************************************
रौिी िा बहरपी िा । । ५.२२ । ।
* ऄतर रौिी नाम ततपपरषा । । भाषयम ५.२२:१
* िनरतमसयाः पिोत । । भाषयम ५.२२:२
* िाशबदो रौिीबहरपयोः परितििभाग िषटवयः । । भाषयम ५.२२:३
* बहरपी नामाघोरा । । भाषयम ५.२२:४
* िा ििकलप । । भाषयम ५.२२:५
* तलयफलतपिाथ । । भाषयम ५.२२:६
* ि तपयत एका चका िा । । भाषयम ५.२२:७
* अतपमयिनतरतोऽधीयीत आतपयथाः । । भाषयम ५.२२:८
* अह अतपमयिनतरतसयाधीयतः का कायािनषपिततः । । भाषयम ५.२२:९
* तदचयत । । भाषयम ५.२२:१०
**********************************************
ऄतो योगः परितात । । ५.२३ । ।
* ऄतर ऄत आित कारणापद श । । भाषयम ५.२३:१
* अतपमयिनतरतोऽधीयीत तपयथाः । । भाषयम ५.२३:२
* तसमादन न कारण न ह तना िनिमतत न तपयथाः । । भाषयम ५.२३:३
* योग आित । । भाषयम ५.२३:४
* अतपम शवरसयोगो योग आित मनतवयः । । भाषयम ५.२३:५
* पर आतपयािदकमािण । । भाषयम ५.२३:६
* परितात आतपयसय पिोतोऽथाः । । भाषयम ५.२३:७
* ऄतर शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.२३:८
* अह ऊच ऄधीयता बरहमडयकषरपदपङकतपया िक यत नि सथ य । । भाषयम ५.२३:९
* अहोिसिदङषटा ऄसयानया सकषमतरा ईपासना िियायाननमःसतवय । । भाषयम ५.२३:१०
* ईचयत दषटा । । भाषयम ५.२३:११
* यसमादाह । । भाषयम ५.२३:१२
**********************************************
ओकारमिभयायीत । । ५.२४ । ।
* ऄतर ओ आतपय ष जपयपयाायो िामद िािदिथ । । भाषयम ५.२४:१
* कारशबदोऽिधारण िषटवयः । । भाषयम ५.२४:२
* िककारण । । भाषयम ५.२४:३
* ईत िह । परणि िनतपययतसय वयारितष च सपतस । ितरपदाया च गायया न मतपयििानदत पर । ।
भाषयम ५.२४:४
* आतपयत ओकार एिािधायात य यतपि न न त गाययादयः । । भाषयम ५.२४:५
* ऄिभरभयास । । भाषयम ५.२४:६
* ओकारसिनकषटिचतत न भिितवय । । भाषयम ५.२४:७
* य िचनताया । । भाषयम ५.२४:८
* यान िचनतनिमतपयथाः । । भाषयम ५.२४:९
* ईत िह । य िचनतालकषण यान बरहम चॎकारलकषण । धीयत लीयत िािप तसमादयानिमित
समत । । भाषयम ५.२४:१०
* महतााध महत िा पराणायामानतर ऽिप िा । । भाषयम ५.२४:११
* य य िचनतयमानसत पाप कषपयत नरः । । भाषयम ५.२४:१२
* इत आतपयाजञाया िनयोग च । । भाषयम ५.२४:१३
* ओकार एि य यो नानय आतपयथाः । अह ओकारो य यः । । भाषयम ५.२४:१४
* को िा यानद शः । । भाषयम ५.२४:१५
* किसमनिा द श धारणा कतावया । । भाषयम ५.२४:१६
* यायमान न िा िक कतावय । । भाषयम ५.२४:१७
* तदचयत । । भाषयम ५.२४:१८
**********************************************
रिद किीत धारणा । । ५.२५ । ।
* ततर रिद आतपयातपमपयाायः । । भाषयम ५.२५:१
* कसमाथ । । भाषयम ५.२५:२
* पिोततरसामरथयााथ । । भाषयम ५.२५:३
* योऽथो यतर िमलित स ततर सथापियतवयः स एिाथो धारियतवयः । । भाषयम ५.२५:४
* िकच ि दपरामाडयादत । ऄङगादङगातपसमभििस रदयादिधजायस । अतपमा ि पतरनामािस स
जीि शरदः शत । । भाषयम ५.२५:५
* ऄनयतरािप अतपमा ििजायत पतर अतपमा ि अतपमनः िपता । अतपमपरजो भििषयािम परम रदय िह
सः । । भाषयम ५.२५:६
* ऄतो रदयमातपम तपयत । । भाषयम ५.२५:७
* परकरत भाि बिदचरयिसाियता । । भाषयम ५.२५:८
* रदय िपरयािपरय ि ितत ितरििधा करणिसथितः । । भाषयम ५.२५:९
* तथा लोक ऽिप सिनत ितारो रदय त जञासयित । । भाषयम ५.२५:१०
* िकमत भिित । । भाषयम ५.२५:११
* अतपमा त जञासयतीित । । भाषयम ५.२५:१२
* ऄतोऽिगमयत रदीतपयातपमपयाायः । । भाषयम ५.२५:१३
* रदीित औपशल िषक सिनधान । । भाषयम ५.२५:१४
* ऄतर त ओकारो धायो नातपमा िकत य एिातपमनयातपमभािः । । भाषयम ५.२५:१५
* तसयोकारातपपरचयतसय ििषय भयो ििततििकारमातर ण गतसय परतपयानयन परतपयाहारः । । भाषयम
५.२५:१६
* परतपयारतपय रिद धारणा कतावया । । भाषयम ५.२५:१७
* धाय चोकारानिचनतन । । भाषयम ५.२५:१८
* ततरि सदीघाकाल ऄिसथानमययन । । भाषयम ५.२५:१९
* तदचारणािहत पर यान । । भाषयम ५.२५:२०
* िनिायोगसत सथापियतपि ित िकषयामः । । भाषयम ५.२५:२१
* किीत आित । । भाषयम ५.२५:२२
* डकञकरण । । भाषयम ५.२५:२३
* तसय सपतमयनत किीत ित भिित । । भाषयम ५.२५:२४
* रिद धारणा कतावया । । भाषयम ५.२५:२५
* इत आतपयाजञाया िनयोग च । । भाषयम ५.२५:२६
* पादजानकिटनािसकािदसथान ष धारणाकतावयतापरितष धाथो िनयोगः । । भाषयम ५.२५:२७
* रिद धायाा नानयतर तपयथाः । । भाषयम ५.२५:२८
* अह ओकारः िक परप ििषणरमा कमारशच चतसरोऽधामातरा िा । । भाषयम ५.२५:२९
* ईत समानपरष आित । । भाषयम ५.२५:३०
* ईचयत न । । भाषयम ५.२५:३१
* यसमादाह । । भाषयम ५.२५:३२
**********************************************
ऊिषििापरो महान षः । । ५.२६ । ।
* ऄतर ऊिषः आतपय तदभगिता नामध य । । भाषयम ५.२६:१
* ऊिषः कसमाथ । । भाषयम ५.२६:२
* ऊिषः िियाया । । भाषयम ५.२६:३
* ऊिषतपि नाम िियाशसनादिषः । । भाषयम ५.२६:४
* तथा कतपसन काय ििदयादयमीशत आतपयतः ऊिषः । । भाषयम ५.२६:५
* तथा ििपर आतपय तदिप भगितो नाम । । भाषयम ५.२६:६
* ििपरः कसमाथ । । भाषयम ५.२६:७
* ििद जञान । । भाषयम ५.२६:८
* ििपरतपि नाम जञानशितः । । भाषयम ५.२६:९
* वयापतमन न भगिता जञानशकतपया कतपसन जञ यिमतपयतो ििपर आित । । भाषयम ५.२६:१०
* तथा महािनतपयभयिधकतपि । । भाषयम ५.२६:११
* यद तदङिकियालकषणमिसत ऄनागनतक ऄकतकमशवय तदगणसदभािः सततति तततिधमाः तदकतक
परषचतनयिततननानयसय तपयतोऽभयिधकः ईतपकषटोऽितररतशच ित महान । । भाषयम ५.२६:१२
* एष आित परतपयकष । । भाषयम ५.२६:१३
* एष यो मया पि ओ आित शरोतरपरतपयकषीकतोऽथाः ऄसौ ििषणमाकमारादीना ऄनयतमो न भिित ।
। भाषयम ५.२६:१४
* कसमाथ । । भाषयम ५.२६:१५
* ऊिषतपिािदरपरतपिानमहततिाचच तपयथाः । । भाषयम ५.२६:१६
* अह ऊिषतपि ििपरतपि च कीदश मह शवर िचनतनीय । । भाषयम ५.२६:१७
* कीदशो िा ओकारो य यः । । भाषयम ५.२६:१८
* तदचयत । । भाषयम ५.२६:१९
**********************************************
िािगिशदचः । । ५.२७ । ।
* ऄतरािप िािगिशदच आतपयिप भगितो नामध य । । भाषयम ५.२७:१
* न ऄमी आतपयनयो भगिान । । भाषयम ५.२७:२
* स यथा हयथो िहतपिा िाणी मनसा सह रपरसगनधििदयापरषािदपरो िनषकलो य यः । । भाषयम
५.२७:३
* यसमादत । अकितमिप परररतपय यान िनतपय पर रि । य न परापत योग महतामिप ततपपरो योगः ।
। भाषयम ५.२७:४
* परमयोग आतपयथाः । । भाषयम ५.२७:५
* अह ऄथ यथाय बालििननषकलसतथा िक समानपरषः । । भाषयम ५.२७:६
* तदचयत न । । भाषयम ५.२७:७
* यसमादाह तदापयय । । भाषयम ५.२७:८
**********************************************
मह शवरः । । ५.२८ । ।
* ऄतरानादयजञानदयितना ऊिषतपिििपरतपिसजञक न महता ऐशवयण मह शवर आित िसदच आह त यदाय
िािगिशदचो िनषकलसतदा िक समानपरषिदनीशवर आतपयसय सशयसय सवयदासाथ ईचयत मह शवर आित
। । भाषयम ५.२८:१
* यसमादसयशवय िनषकलसयािप सिगणसदभािः सततति तततिधमाः । । भाषयम ५.२८:२
* तदकतकतपि परषचतनयिथ । । भाषयम ५.२८:३
* ऄतसतदापयय महान ि शवरो मह शवरः । । भाषयम ५.२८:४
* तसमादकतक एि महचछबद आतपयतो मह शवर आित । । भाषयम ५.२८:५
* एिमोकारिमित य यमत । । भाषयम ५.२८:६
* य यगणीकरणमत ऊिषििापरो महान ष आित । । भाषयम ५.२८:७
* य यािधारणमत िािगिशदचो िनषकल आित । । भाषयम ५.२८:८
* य यशितपरशसा चोता मह शवर आित । । भाषयम ५.२८:९
* एि यसमािदिनियजय ितात ऄतो िसतपयथाििततबलिियालाभादयशच वयाखयाता आित । । भाषयम
५.२८:१०
* ऄतोऽतर यत ित । । भाषयम ५.२८:११
* शनयागारगहापरकरण पररसमापतिमित । । भाषयम ५.२८:१२
* अह शनयागारगहाया यदा िजतानीिनियािण द ििनतपयता च परापता भिित तदा िक तद ि भकषय
ििततमासथाय ततरिान न दःखानतपरापत ः सथ य । । भाषयम ५.२८:१३
* अहोिसिदङषटोऽसयािप िसतपयथो ििततबालिियालाभाशच ित । । भाषयम ५.२८:१४
* ईचयत दषटः । । भाषयम ५.२८:१५
* यसमादाह । । भाषयम ५.२८:१६
**********************************************
(...) । । ५.२९ । ।
* अह शनयागारगहा ईतपसजय परयोजनाभािातपशमशान सिािनतरयत ित च थ । । भाषयम ५.२९:१
* तदचयत न । । भाषयम ५.२९:२
* योगवयासङगपररहाराथातपिाथ । । भाषयम ५.२९:३
* आहािसथानादिसथान परापय बराहमणसय सिातर िसतपयथाििततबलिियालाभादयोऽयतिसदचा
ितवयाः । । भाषयम ५.२९:४
* ततरािदधमाा ऄपयसय तािदायतन िसतपयथाः ििततभकषय बलमषटाङग बरहमचय िियाः
सथानहिसतादयाः सनान कलषापोहः शिदचः जञानािािपतः ऄकलषतपि च लाभा आित । । भाषयम
५.२९:५
* तथा ऄसनमानपररभिोपद शादायतन िसतपयथाः ििततरतपसषट बलमकलषतपि आिनियदरारिपधान च
ििया आिनियािण िपधाय ईनमततिदिसथान पापकषयाचछिदचः लाभसत कतपसनो धमासतलय िनियजय
ितात । । भाषयम ५.२९:६
* तथा िसतपयथाः शनयागारगहा ििततभकषय बल गोमगयोः सहधिमातपि ििया ऄययनयानादया
ऄिजत िनियिितततापोहः शिदचः लाभसत द ििनतपयता िजत िनियतपि च ित । । भाषयम ५.२९:७
* तथ हािप शमशान िसतपयथाः िसनधमाातपमा । । भाषयम ५.२९:८
* यथालबधिमित ििततः ििया समितः ऄसमतपयपोहः शिदचः लाभसत सायजय । । भाषयम ५.२९:९
* तथोततरतर ऊिषररित िसतपयथाः बलमपरमादः परसाद ईपायः दःखापोहः शिदचः गणािािपतशच लाभ
आित । । भाषयम ५.२९:१०
* तथोत च । पञच लाभानमलानपञच पञचोपायािनिश षतः । यसत बयित पञचाथ स ििदराननातर
सशयः । । भाषयम ५.२९:११
* परथमो ििदयालाभसतपसो लाभोऽथ द ििनतपयतपि । योगो गणपरििततलााभाः पञच ह ििजञ याः । ।
भाषयम ५.२९:१२
* ऄजञानमधमाशच ििषयाभयासः िसथत रलाभशच । ऄनशवय च मला ििजञ याः पञच पञचाथ । ।
भाषयम ५.२९:१३
* िासो यान ऄिखलकरणिनरोधसतथा समितशचि । परसाद आित चोपाया ििजञ याः पञच पञचाथ
। । भाषयम ५.२९:१४
* िासाथो लोकशच शनयागार तथा शमशान च । रिशच पञच द शा िनयत िसदयथामाखयाताः । ।
भाषयम ५.२९:१५
* तसमादयतमत । । भाषयम ५.२९:१६
* स एि परागतः समबनधः शमशानिासी आित । । भाषयम ५.२९:१७
* ऄतर शमशान नाम यद तललोकािदपरिसदच लौिककाना मतािन शिािन पररतपयजिनत तथ । । भाषयम
५.२९:१८
* शिसमबनधातपशमशान तिसमननाकाश िकषमल यथानिभषिङगमयाादया िजतदरदर न
समितिियािनििषट न िसतवय । । भाषयम ५.२९:१९
* िसितसयोगातपशमशानिासी भिित पिलनिािसििदतपयथाः । । भाषयम ५.२९:२०
* अह िकमसय गोमगयोः सहधिमातपिम ि बल । । भाषयम ५.२९:२१
* तदचयत न । । भाषयम ५.२९:२२
* यसमादाह । । भाषयम ५.२९:२३
**********************************************
शमशानिासी । । ५.३० । ।
* ऄतर धमो नाम य एष यमिनयमपिाकोऽिभवयतो माहातपमयािदधमाः स पिोतः । । भाषयम
५.३०:१
* सोऽसयातपमिन परिचतः । । भाषयम ५.३०:२
* त न धमण धमाातपमा भितीतपयथाः । । भाषयम ५.३०:३
* अह िकमसय भकषयम ि ििततः । । भाषयम ५.३०:४
* ईचयत न । । भाषयम ५.३०:५
* यसमादाह । । भाषयम ५.३०:६
**********************************************
धमाातपमा । । ५.३१ । ।
* ऄतर यथा आित समानाथ ऄमलािदष िजत िनियतपिाथ । । भाषयम ५.३१:१
* लबध असािदत ऄपरािथात आतपयथाः । । भाषयम ५.३१:२
* ईप आित समीपधारण । । भाषयम ५.३१:३
* तदयथालबधमननपान शमशानादिनगाचछता िदिस िदिस जीिनाय िसथतपयथ
तदपजीिनयथालबधोपजीिको भितीतपयथाः । । भाषयम ५.३१:४
* अह िक जीिनम ि परो लाभ आित । । भाषयम ५.३१:५
* ईचयत न । । भाषयम ५.३१:६
* यसमादाह । । भाषयम ५.३१:७
**********************************************
यथालबधोपजीिकः लभत रिसायजय । । ५.३२ । ।
* ऄतर लभत ििनदत असादयतीतपयथाः रि आित कारणापद श । । भाषयम ५.३२:१
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम ५.३२:२
* साकषािि ण सह सयोगः सायजय । । भाषयम ५.३२:३
* भािगरहण अतपम शवराभया ऄनयतर परितष धाथ । । भाषयम ५.३२:४
* योगसय समयकतपि सायजयिमित योगपयाायोऽिगमयत । । भाषयम ५.३२:५
* धमाातपमिचनादितगतपयाननतपयििदतपयथाः । । भाषयम ५.३२:६
* अह ततपक नोपाय न लभत । । भाषयम ५.३२:७
* िकमययनयापनाभयाम ि । । भाषयम ५.३२:८
* तदचयत न । । भाषयम ५.३२:९
* यसमादाह । । भाषयम ५.३२:१०
**********************************************
सदा रिमनसमर थ । । ५.३३ । ।
* ऄतर सदा िनतपय सततमवयिचछननिमित रििमित कारणापद श । । भाषयम ५.३३:१
* रिसय रितपि पिोत । । भाषयम ५.३३:२
* रििमित िदरतीया कमािण । । भाषयम ५.३३:३
* ऄन पिकमािियाया । । भाषयम ५.३३:४
* पिोतो य योऽथाः सतत ऄनसमतावयः । समितः िचनताया । । भाषयम ५.३३:५
* उषमिदििसथतसय कमाणशचयितह तोः कषपणाथ सतत ऄनसमतावयः । । भाषयम ५.३३:६
* समितसत द ििनतपयत तपयथाः । । भाषयम ५.३३:७
* ततः कषीण कमािण तदङोषह तजालमलिििशषटसय परतपयासकिनिमतताभािातपसायजयपरापतौ न पनः
ससारः । । भाषयम ५.३३:८
* ऄतर शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.३३:९
* अह ऄजञानकलषपापिासनािदपरसङगपरसरणसमभिातपसद हः । । भाषयम ५.३३:१०
* सकषमिदििसथत कमािण कषीण ऽतपयनतििशदचः सायजयमासादयित अहोिसिदििशदच आित । ।
भाषयम ५.३३:११
* ईचयत ििशदचः । । भाषयम ५.३३:१२
* यसमादाह । । भाषयम ५.३३:१३
**********************************************
िछततिा दोषाणा ह तजालसय मल । । ५.३४ । ।
* ऄतर वयतपिमािभधानाचछ दः िमशो योजनीयः । । भाषयम ५.३४:१
* यनतरणधारणातपमकशछ दो िषटवयः । । भाषयम ५.३४:२
* िकमथ । । भाषयम ५.३४:३
* सकषमिदििसथतसय कमाणः कषयाथ िसतपयथाािदिनदशाथातपिाथ । । भाषयम ५.३४:४
* िकच ऄथााना ऄिनिाचनाथातपिातततर जप एि क िलोऽिभिहतः । । भाषयम ५.३४:५
* आह त यत आिनियािण ज तवयािन यो ज ता यया ज तवयािन यथा ज तवयािन यतपपरयोजन ज तवयािन
यिसमशच िजत िजतािन भििनत तदरकषयामः । । भाषयम ५.३४:६
* तथा यसयातपमििततरययनयानसमरणािद च िकषयामः । । भाषयम ५.३४:७
* तथा यत अतपमा छ ततवयः छ ततार छ दकरण छ दपरयोजन छ दय िछितत यिसमिनछनन िछनन भिित
तदरकषयामः । । भाषयम ५.३४:८
* तदचयत िछततिा । । भाषयम ५.३४:९
* ऄतर छ दो नाम अतपमभािििशल षणमातर । । भाषयम ५.३४:१०
* ििचछ दिचनादगमयत । । भाषयम ५.३४:११
* तपिा आित शनयागारगहाििसथतसयाययनयानधारणयनतरणािदक गमयत । । भाषयम ५.३४:१२
* अह िक तथ । । भाषयम ५.३४:१३
* क भयो िा छ ततवय । । भाषयम ५.३४:१४
* तदचयत दोषाणा ह तजालसय मल आित । । भाषयम ५.३४:१५
* ऄतर दोषाः शबदसपशारपरसगनधाः । । भाषयम ५.३४:१६
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:१७
* कामाजानािदमलतपिाथ । । भाषयम ५.३४:१८
* यसमादत । कामः िोधसतथा लोभो भय सिपनशच पञचमः । रागो दर षशच मोहशच । । भाषयम
५.३४:१९
* तथा ऄजानरकषणकषयसङगिहसादयो दोषाः । । भाषयम ५.३४:२०
* ऄजान नाम परितगरहजयियििियिनिशयािदष ििणाना ििषयाजानोपायाः । । भाषयम ५.३४:२१
* एत ष च ििषयाणामजान ितातातपमपीडा परपीडा िा ऄिजानीय भितः । । भाषयम ५.३४:२२
* ततर यदयातपमान पीडयित त न आहि लोक दःखी भिित । । भाषयम ५.३४:२३
* सयातपपर पीडयित ततरापयसयाधमो दःखािदफलः सचीयत । । भाषयम ५.३४:२४
* तचच दःख नानयोऽनभिित कतिानभिित । । भाषयम ५.३४:२५
* ऄिप च िकमपाकफलोपमा ििषयाः । । भाषयम ५.३४:२६
* तदयथा शरयत लिणसागरसिनकष कालयिनदरीप िकमपाका नाम ििषिकषाः । । भाषयम
५.३४:२७
* ततपफलानयासिाद नामतोपमािन च क िचदजञानादगडिदभकषयिनत । । भाषयम ५.३४:२८
* भिकषतािन च तािन मछा छिद च जनयिनत । । भाषयम ५.३४:२९
* तततीवरदःखािभभताः पञचतपिमापः । । भाषयम ५.३४:३०
* शरतपिा त सरदा िाकय यो नरो हयिमनयत । स दहयत ििपाकानत िकमपाकररि भिकषतः । ।
भाषयम ५.३४:३१
* एि िकमपाकफलोपमा ििषयाः स वयमानाः सख जनयिनत । । भाषयम ५.३४:३२
* पररणाम ससार जनमिनिमतततपिादङःखािन परितपदयनत । । भाषयम ५.३४:३३
* आतपय ि ििषयाणामजान दोष जञातपिा ििरजयत शताना सहसराणा िा यिद किशचथ । । भाषयम
५.३४:३४
* तथाऽनयः कथ । । भाषयम ५.३४:३५
* ऄसतपि ष ििषयाणामजान दोषः । । भाषयम ५.३४:३६
* स भित त षा । । भाषयम ५.३४:३७
* न िय ततपपरितष धयामः । । भाषयम ५.३४:३८
* ऄय तपिनयः कषटो ििषयदोषः । । भाषयम ५.३४:३९
* कशचासाििित । । भाषयम ५.३४:४०
* ईचयत रकषणदोषः । । भाषयम ५.३४:४१
* ऄिजाताना ऄपय षा ऄिशय एिोदयतायध न रकषा ििधातवया । । भाषयम ५.३४:४२
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:४३
* नपदहनतसकरदायादसाधारणफलतपिाथ । । भाषयम ५.३४:४४
* ततरातपमपीडा । । भाषयम ५.३४:४५
* परपीडाया च यथोतः । । भाषयम ५.३४:४६
* ईत िह । सििवय परष चोराः सिमास िपिशतािशनः । कल शयिनत यथा घोरासतथािह ििषया नर
। । भाषयम ५.३४:४७
* कल श समनभङत च ििषयाणा पररगरहात । त षाम ि पररतपयागातपसिाकल शकषयो भि थ । । भाषयम
५.३४:४८
* अतपमदःखोपघाताथ तपयागधम समाचर त । नापररतपयजय ििषयािनिषयी सखम धत । । भाषयम
५.३४:४९
* ििषयाणामजानादौ दोष जञातपिा ििरजयत शताना सहसराणा िा यिद किशचथ । । भाषयम ५.३४:५०
* तथा ऄनयः कथ । । भाषयम ५.३४:५१
* ऄसतपि ष ििषयाणा ऄजानरकषणादौ दोषौ भितसत षा । । भाषयम ५.३४:५२
* न िय तौ परितष धयामः । । भाषयम ५.३४:५३
* ऄय तपिनयः कषटतरो ििषयाणा दोषः । । भाषयम ५.३४:५४
* कशचासाििित । । भाषयम ५.३४:५५
* ईचयत कषयो दोषः । । भाषयम ५.३४:५६
* ऄिजाताना सरिकषताना ऄपय षा ऄिशय एिाभयपगनतवयः । । भाषयम ५.३४:५७
* ििषयकषय च पनििाषियणा तीवरदःखमिभवयजयत । । भाषयम ५.३४:५८
* मतपसयािदिदयथोदककषय नदीना तदरततसमादशोभन । । भाषयम ५.३४:५९
* ईत िह । तरय एि िदा दगााः सिाभतापहाररणः । िसतरयोऽननपान ऐशवय त ष जागरथ बराहमणाः । ।
भाषयम ५.३४:६०
* नािसत जञानसम चकषनाािसत िोधसमो ररपः । नािसत लोभसम दःख नािसत तपयागातपपर सख । ।
भाषयम ५.३४:६१
* आित । । भाषयम ५.३४:६२
* एि ििषयाणा कषयदोष जञातपिा ििरजयत शताना सहसराणा िा यिद किशचथ । । भाषयम ५.३४:६३
* तथानयः कथ आित । । भाषयम ५.३४:६४
* सनतपि त ििषयदोषाः । । भाषयम ५.३४:६५
* ऄयमनयतरः कषटतरो दोषः कशचासाििित । । भाषयम ५.३४:६६
* ईचयत सङगदोषः । । भाषयम ५.३४:६७
* यिद तािदजान िियत रकषण च कषय च पनः पनरजान िियत रकषण च । । भाषयम ५.३४:६८
* यिद सङगदोषो न सयाथ । । भाषयम ५.३४:६९
* कथ । । भाषयम ५.३४:७०
* यािदय आिनिययतो ििषयानिभलषित तािदसय तिपतरपशािनतरौतपसकयिििनििततशच न भिित ।
। भाषयम ५.३४:७१
* भय एि ििषयाननि षट अरभत । । भाषयम ५.३४:७२
* ततः पनरतपतपयादयो भििनत तदरथ । । भाषयम ५.३४:७३
* तसमादशोभन । । भाषयम ५.३४:७४
* ईत िह । न जात कामः कामाना ईपभोग न शामयित । हििषा कषणितपमि भय एिािभिधात । ।
भाषयम ५.३४:७५
* यतपपिथवया वरीिहयि िहरडय पशिः िसतरयः । नालम कसय तततपतपय तसमािदरदरानशम वरज थ । ।
भाषयम ५.३४:७६
* आित । । भाषयम ५.३४:७७
* एि ििषयाणा सङगदोष जञातपिा ििरजयत शताना सहसराणा िा यिद किशचथ । । भाषयम
५.३४:७८
* तथानयः कथ आित । । भाषयम ५.३४:७९
* सनतपि त ििषयाणामजानादयो दोषाः । । भाषयम ५.३४:८०
* त भिनत त षा । । भाषयम ५.३४:८१
* न िय तानपरितष धयामः । । भाषयम ५.३४:८२
* ऄय तपिनयः कषटतमो ििषयाणा दोषः । । भाषयम ५.३४:८३
* कशचासाििित । । भाषयम ५.३४:८४
* ईचयत िहसादोषः । । भाषयम ५.३४:८५
* शकयम त षा ििषयाणा ऄजानािद कत आिनियलौलयदोषोऽिप भित । । भाषयम ५.३४:८६
* यिद िहसादोषो न सयाथ । । भाषयम ५.३४:८७
* कथ । । भाषयम ५.३४:८८
* एत षाम ि ििषयाणामपभोग िताता ऄिशयम ि िहसािददोषाः कतावयाः । । भाषयम ५.३४:८९
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:९०
* नानपहतपय भतािन ििषयोपभोगः शकयत कत । । भाषयम ५.३४:९१
* ततर शबदिनिमतत तािदय िियत । । भाषयम ५.३४:९२
* तदयथा िीणािनिमतत खिदरादीिनछदयमानानदषटिा तनतरीिनिमतत िा कािशचिदचसयमानानदषटिा यिद
किशचदबरयादशोभनोऽय भतिधः िियत कदन कमा िियत स ितवयोऽतर त न शोभनोऽय । ।
भाषयम ५.३४:९३
* यदा िभकषापरदगह ष रमयानशबदानशरोषयिस ततर परः पररतोषो भििषयित । । भाषयम ५.३४:९४
* तथा सतरािदिनिमतत तािदभतिधः िियत । । भाषयम ५.३४:९५
* तदयथा कोशकारादीनियमानानदषटिा यिद किशचदबरयादशोभनोऽय भतिधः कदन कमा िियत
। । भाषयम ५.३४:९६
* स ितवयोऽतर त न शोभनोऽय यदा िभकषदगह ष मदतरसपशाािन िासािस परापसयिस ततर त परः
पररतोषो भििषयित । । भाषयम ५.३४:९७
* तथा रपिनिमतत तािदभतिधः िियत । । भाषयम ५.३४:९८
* तदयथा ऄशोकादीनिकषािनछदयमानानदषटिा हिसतनशच दनतिनिमतत ियमानानदषटिा यिद
किशचदबरयादशोभनोऽय भतिधः कदन कमा िियत स ितवयोऽतर त न शोभनोऽय । । भाषयम
५.३४:९९
* यदा िभकषदगह ऄलकतकिाटगोपर िकषयिस ततर त परः पररतोषो भििषयित । । भाषयम
५.३४:१००
* तथा रसिनिमतत तािदभतिधः िियत । । भाषयम ५.३४:१०१
* तदयथा ितिततररमयरिराहादीनियमानानदषटिा यिद किशचदबरयादशोभनोऽय भतिधः िियत । ।
भाषयम ५.३४:१०२
* स ितवयोऽतर त न शोभनोऽय । । भाषयम ५.३४:१०३
* यदा िभकषदगह ष षडरसमासपरकारभोकषयस ततर त परः पररतोषो भििषयित । । भाषयम
५.३४:१०४
* तथा गनधिनिमतत तािदभतिधः िियत । तदयथा पञचनखादीनियमानानदषटिा यिद
किशचदबरयादशोभनोऽय भतिधः कदन कमा िियत । । भाषयम ५.३४:१०५
* स ितवयोऽतर त न शोभनोऽय । । भाषयम ५.३४:१०६
* यदा िभकषदगह ष सगनधानगनधानपरापसयिस ततर त पररतोषो भििषयित । । भाषयम ५.३४:१०७
* एि । कामः िोधशच लोभशच भय सिपनशच पञचमः । रागो दर षशच मोहशच । आित । । भाषयम
५.३४:१०८
* ऄजानरकषणकषयसङगिहसािदमलतपिादतोऽतर शबदादयो ििषया दोषाः । । भाषयम ५.३४:१०९
* दोषाशच कथ । । भाषयम ५.३४:११०
* िचततििचतपय । । भाषयम ५.३४:१११
* दषयनतीित दोषाः । । भाषयम ५.३४:११२
* दषयिनत यसमादययनयानािदिनि साधक िििचतत किानतीित दोषाः । । भाषयम ५.३४:११३
* दोषाणा आित षिीबहिचन । । भाषयम ५.३४:११४
* अह िक दोषाणाम ि दोष भय एि िा छ ततवयमत । । भाषयम ५.३४:११५
* न । । भाषयम ५.३४:११६
* यसमादाह ह तः । । भाषयम ५.३४:११७
* ऄतर ह तरधमाः । । भाषयम ५.३४:११८
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:११९
* िचततचयितह ततपिातपयसमातत नाििषटः साधकोऽययनसमरणािदभयशचयितीतपयतोऽतराधमो ह तः
धमासत िसथतपयािदह तः । । भाषयम ५.३४:१२०
* अह कसयाय ह तः । । भाषयम ५.३४:१२१
* ईचयत जालसय । । भाषयम ५.३४:१२२
* ऄतर यदा ऄधमाः कटसथोऽनारबधकायासतदा ह तररतपयचयत । । भाषयम ५.३४:१२३
* यदा तपिजञानिासनािशादचतपया िसथतपयािदभाि अपननसतदा जालाखया लभत । । भाषयम
५.३४:१२४
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:१२५
* जालािदितपसमहसय तपयथाः । । भाषयम ५.३४:१२६
* ऄनयसय तनमयकारणसयाभािाथ । । भाषयम ५.३४:१२७
* जालसय ित षिी छ दनश षतपि ितात । । भाषयम ५.३४:१२८
* ऄतिशछननम ि भिित । । भाषयम ५.३४:१२९
* कसमाथ । । भाषयम ५.३४:१३०
* दोषिचततसिनपातपरभितपिादच तजालयोः । । भाषयम ५.३४:१३१
* अह िक परितसमबिनध दोषह तजालसिशलषट भिित । । भाषयम ५.३४:१३२
* तदा कथमिभलपयत । । भाषयम ५.३४:१३३
* तदचयत मल । । भाषयम ५.३४:१३४
* ऄतर मलिमतपयत कसय ित भिित । । भाषयम ५.३४:१३५
* दोषिचततसिनपातपरभितपिादच तजालयोः परितत ररतपयतोऽिगमयत सयोगमलम िातर मलिमित । ।
भाषयम ५.३४:१३६
* अह क नाय छ तता मलचछ द करोित । । भाषयम ५.३४:१३७
* तदचयत । । भाषयम ५.३४:१३८
**********************************************
बदया । । ५.३५ । ।
* ऄनतःकरणाखया बिदचररतपयता । । भाषयम ५.३५:१
* तया धमासमितचोदनािदसिहतया ििदयागहीतया बदया छ दय सथापय च तपयथाः । । भाषयम
५.३५:२
* अह िक दोषािदसहगतिधािदिििशलषटमिप ततपपरतनतरमचयत । । भाषयम ५.३५:३
* न । । भाषयम ५.३५:४
* यसमादाह मलाखयाया िनितताया । । भाषयम ५.३५:५
**********************************************
सिचतत । । ५.३६ । ।
* ऄतर स आित दोषािदिििशलषट सियम ि सिगणतपि न पररगहयत
ऄगनयषणतपिििदतपयानबिनधतपिाचच तपयथाः । । भाषयम ५.३६:१
* अह िक तिदित । । भाषयम ५.३६:२
* ईचयत िचतत । । भाषयम ५.३६:३
* ऄतर िचती सजञान च तयित िचनोित िा ऄन न ित िचतत । । भाषयम ५.३६:४
* च तयित सख दःख पदाथाािनचनोित धमााधमौ ऄजायतीतपयतः च तयित िचनोित िा ऄन न ित िचतत
। । भाषयम ५.३६:५
* िचतत मनोऽनतःकरणिमतपयथाः । । भाषयम ५.३६:६
* ऄतर तपि त भयो दोषह ततपिािदभयो यगपचछ ततवय ििदयमान भयसत िमशः कषपणिमित । । भाषयम
५.३६:७
* अह िछततिा तिचचतत िक कतावय । । भाषयम ५.३६:८
* ईचयत रिसथ । । भाषयम ५.३६:९
* यसमादाह । । भाषयम ५.३६:१०
**********************************************
सथापियतपिा च रि । । ५.३७ । ।
* ऄतर िा गितिनिततौ । । भाषयम ५.३७:१
* िचततसय रिादवयिधान िसथितररतपयचयत । । भाषयम ५.३७:२
* िा आित शमशानादयिसथसय समितकमाणो िनिा । । भाषयम ५.३७:३
* चशबदः समचचय । । भाषयम ५.३७:४
* न क िल िछततिा सथ य िकत सथापियतवय च तपयथाः । । भाषयम ५.३७:५
* रि आित कारणापद श । । भाषयम ५.३७:६
* रिसय रितपि पिोत रि आतपयौपशल िषक सिनधान । । भाषयम ५.३७:७
* रि िचतत ईपशल षियतवय नानयतर तपयथाः । । भाषयम ५.३७:८
* एि ििषय भय आिनियाणा जयः कतावयः । । भाषयम ५.३७:९
* ऄतर यो ज ता अतपमा । । भाषयम ५.३७:१०
* यया ज तवयािन बदया । । भाषयम ५.३७:११
* यथा ज तवयािन िमशशच । । भाषयम ५.३७:१२
* यतपपरयोजन ज तवयािन िचततिसथतपयथ । । भाषयम ५.३७:१३
* यिसमशच िजत िजतािन भििनत िचतत आतपय तदिप वयाखयात । । भाषयम ५.३७:१४
* एि जपयनतरणधारणातपमकचछ दािदषििप योजय । । भाषयम ५.३७:१५
* तथानतःकरणिितत असथाय
कालििश षिनिमततरिशममिणदीपिततथातपमििततरययनयानसमरणादीिन िचततिसथितशच वयाखयाता
। । भाषयम ५.३७:१६
* शलोको िनिाचनः । । भाषयम ५.३७:१७
* अह कायाकरण च तिचचततिसथितसमकाल एि रि िसथतािन तािन यतािन । । भाषयम
५.३७:१८
* ऄथ िक तानय ि यतसय लकषणािन आित । । भाषयम ५.३७:१९
* ईचयत न । । भाषयम ५.३७:२०
* यसमादाह । । भाषयम ५.३७:२१
**********************************************
एकः कष मी सनिीतशोकः । । ५.३८ । ।
* ऄतर धमााधमायोिाततयोरपरम ऄििसतपरयोजनतपिातपपकिफलितपसपाकञचकिदगतपराय ष
कायाकरण ष रि िसथतिचततो िनषकल एक आतपयिभधीयत । । भाषयम ५.३८:१
* तथा योगवयासङगकर ऽधम िनितत दोषािदिििशलषटो िनसतीणाकानतारिदििसथतो रि िसथतिचततः
कष मी आतपयिभधीयत । । भाषयम ५.३८:२
* तथा सकषमसथलसबाहयाभयनतरसलकषणििलकषणास िियास िििनिततास रि िसथतिचततो
िनिषियः सिनतपयिभधीयत । । भाषयम ५.३८:३
* अह ऄथ िनिषियोऽयिमित कथमिगमयत । । भाषयम ५.३८:४
* िक चातर यतसय लकषणतरयम ि । । भाषयम ५.३८:५
* ईचयत न । । भाषयम ५.३८:६
* यसमादाह िीतशोकः । । भाषयम ५.३८:७
* ऄतर शोकिशचनत तपयनथाानतर । । भाषयम ५.३८:८
* सा च िचनता िदरििधा भिित । । भाषयम ५.३८:९
* कशला चाकशला च । । भाषयम ५.३८:१०
* ततर कशला नाम ऄययनयानसमरणादया । । भाषयम ५.३८:११
* ऄकशला नाम ऄनययनायानासमरणादया । । भाषयम ५.३८:१२
* एि जपयनतरणधारणादीशच कररषयािम न कररषयामीतपय ि ऄन कििधायामिप िचनताया
िििनितताया वयपगतशोको िीतशोक आतपयिभधीयत । । भाषयम ५.३८:१३
* एिमतर योगपदाथाः समापतः । । भाषयम ५.३८:१४
* कसमाथ । । भाषयम ५.३८:१५
* ऄथााना िनिाचनतपिाथ । । भाषयम ५.३८:१६
* यसमादसयायायसयादाििदङषटा य पदाथाासत दोषचछ दासङगिसथतपयािदष वयाखयाताः । । भाषयम
५.३८:१७
* एिमन न यत न बरहमादयो द िा ििश िषता भििनत । । भाषयम ५.३८:१८
* तदसङगािदिचनाथ । । भाषयम ५.३८:१९
* अह ऄथ साखययोगमताः िक न ििश िषताः । । भाषयम ५.३८:२०
* ईचयत ििश िषताः । । भाषयम ५.३८:२१
* कथ । । भाषयम ५.३८:२२
* तजजञानाितशयाथ । । भाषयम ५.३८:२३
* कथ । । भाषयम ५.३८:२४
* साखययोगमताः किलयगताः सिातपमपरातपमजञानरिहताः समिछातिितपसथताः । । भाषयम
५.३८:२५
* ऄसय त जञानमिसत । । भाषयम ५.३८:२६
* यसमादाह । । भाषयम ५.३८:२७
**********************************************
ऄपरमादी गचछ दङःखानामनत इशपरसादाथ । । ५.३९ । ।
* आित । । भाषयम ५.३९:१
* एि किानसिाजञोऽसयासमोह जञापयित । । भाषयम ५.३९:२
* ईत । कायाकरणाञजन भयो िनरञजन भयशच सिापरष भयः । ऄपरापतानत परष योऽभयिधक िणाय तपस
बधः । । भाषयम ५.३९:३
* अह गत यदगनतवय । । भाषयम ५.३९:४
* ऄथ िकमयमपचारः । । भाषयम ५.३९:५
* ईचयत न । । भाषयम ५.३९:६
* ऄपररजञानाननासमाक योगिनि तनतर । । भाषयम ५.३९:७
* ऄिपत ततपकिलयवयितररतोऽिप सिाजञ नोचयत । । भाषयम ५.३९:८
* ऄपरमादादगचछ दङःखाना ऄनतमीशपरसादाथ । । भाषयम ५.३९:९
* ऄतर परमादशबदोऽनागतानिधानगततपि पारतनय च खयापयतीतपयथाः । । भाषयम ५.३९:१०
* तदङकरपरररकषणिदनागतकालपरतीकारकरण न चिाय ऄपरमादीशबदो िषटवयः । । भाषयम
५.३९:११
* तसमादयत निापरमािदना सथ य । । भाषयम ५.३९:१२
* तथा ितामान न माह शवरमशवय परापतम ि तपयत । । भाषयम ५.३९:१३
* गचछ िदित गितः परािपतभािित । । भाषयम ५.३९:१४
* गमळ सपळ गतौ । । भाषयम ५.३९:१५
* परापनोतीतपयातपम ित पतपतरपाडडताफलपाकिथ । । भाषयम ५.३९:१६
* कथ । । भाषयम ५.३९:१७
* तिसमनन ि परितातो योऽय दःखापोहो गणसततर य गितररित सजञा िियत आतपयथाः । । भाषयम
५.३९:१८
* दःखाना आतपयतर परिसदचािन दःखानयायाितपमकािधभौितकािधदििकािन । । भाषयम ५.३९:१९
* ततरायाितपमक िदरििध दःख शारीर मानस च । । भाषयम ५.३९:२०
* ततर मनिस भि मानस
िोधलोभमोहभयििषाद षयाासयादर षमदमानमातपसयाारतपयादयििश षदशानािदिनिमतत तदङःख । ।
भाषयम ५.३९:२१
* तथा शारीरमिप िशरोरोगदनतरोगािकषरोगजिरपरितमतपसयाितसारकासशवासोदरामयािदिनिमततोतपपनन
दःख । । भाषयम ५.३९:२२
* तथानयदिप पञचििध दःख भिित । । भाषयम ५.३९:२३
* तदयथा गभाजनमाजञानजरामरण आित । । भाषयम ५.३९:२४
* ततर गभ तािदयदाय परषो मातरदर नयसतगातरः खडडशकटसथ आि पमािननयमशरम
ऄनभिमानोऽिकाशरिहतः अकञचनपरसारणािदषिपयाापतािकाशः सिािियास िनरदच आतपय ि
ऄदरारक ऄनधतमिस मढो बनधनसथ आि पमानिशय समनभिित । । भाषयम ५.३९:२५
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:२६
* च तनतपिादभोततपिाततनमयतपिाचच न त कायाकरणािन । । भाषयम ५.३९:२७
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:२८
* ऄच तनािादभोततपिादतनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:२९
* तथा जनमदःखमिप । । भाषयम ५.३९:३०
* यदाय परषो जायमानः परीषपङकमगनिदनो मतरधारािभरिभिषचयमानो द ह सितदरारक
योिनिनःसरणसकट ऽतपयथ पीडयमानोऽिसथममाबनधनः परघषयमाणो िििोशिनननदशच जायत । ।
भाषयम ५.३९:३१
* पशचातपपनसतसयानिचत न बाहय न िायना जननाितन सपषटसय तीवर दःखमिभवयजयत । । भाषयम
५.३९:३२
* राजपषटकािदिथ । । भाषयम ५.३९:३३
* त न चासय जातपयनतरािदसमितह तससकारलोपो भिित । । भाषयम ५.३९:३४
* एि जनमदःख परष एिानभिित । । भाषयम ५.३९:३५
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:३६
* च तनतपिादभोततपिाततनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:३७
* न त कायाकरणािन । । भाषयम ५.३९:३८
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:३९
* ऄच तनतपिादभोततपिादतनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:४०
* तथा ऄजञानदःखमिप ऄहकारसतपकतगातरो न जाननकोऽह कतोऽह कसयाह क न िा बनधन न
बदचोऽहिमित िक कारण िकमकारण िक भकषय िकमभकषय िक प य िकमप य िक सतपय िकमसतपय िक
जञान िकमजञान आतपयजञानदःख परष एिानभिित । । भाषयम ५.३९:४१
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:४२
* च तनतपिादभोततपिाततनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:४३
* न त कायाकरणािन । । भाषयम ५.३९:४४
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:४५
* ऄच तनतपिादभोततपिादतनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:४६
* तथा जरादःखमिप । । भाषयम ५.३९:४७
* यदाय परषो जराजजाररतः कशशरीरः िशिथलीकतनयनकपोलनािसकाभरदशनािरणः
िौञचजानररि िनििाडणोऽिकषदिषकािदषिपकषाणािदषिसमथो ििहग आि लनपकषो
लङघनपलिनधािनािदषिसमथाः पिाातीतािन भोगवयायामिशलपकमााडयनसमरमाणः समितिकलय
अपननोऽिशय कल शमनभिित । । भाषयम ५.३९:४८
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:४९
* च तनतपिादभोततपिाततनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:५०
* न त कायाकरणािण । । भाषयम ५.३९:५१
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:५२
* ऄच तनतपिादभोततपिादतनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:५३
* तथा मतपयदःखमिप । । भाषयम ५.३९:५४
* यदाय परषो मरणसमय शलथकरणः िशरोधर ऄिलमबमानः शवासनोचिसनततपपरः
खरखरायमाणकडठः सिोपािजातमिणकनकधनधानयपतपनीपतरपशसघातः कसय
भििषयतीतपयनतपयमानः ििषयानन दोदयमानः सिललािद याचमानो ििरतिदनो
ममािभिशछदयमानरिशय कल शमनभिित । । भाषयम ५.३९:५५
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:५६
* च तनतपिादभोततपिाततनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:५७
* न त कायाकरणािन । । भाषयम ५.३९:५८
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:५९
* ऄच तनतपिादभोततपिादतनमयतपिाचच । । भाषयम ५.३९:६०
* ईत िह । गभ परििशनदःख िनिसनदःख िििनषिमनदःख । जातशच दःख ऊचछित
तसमादपनभािः शर यान । । भाषयम ५.३९:६१
* आित । । भाषयम ५.३९:६२
* तथानयदिप पञचििध दःख भिित । । भाषयम ५.३९:६३
* तदयथा आहलोकभय परलोकभय ऄिहतसपरयोगः िहतििपरयोगः आचछावयाघातशच ित । । भाषयम
५.३९:६४
* तथानयदिप ितरििध दःख भिित । । भाषयम ५.३९:६५
* अयाितपमकमजञान परष अिधभौितक ििषियतपि अिधदििक च पशतपि ितरििध ऄपर पराहः ।
। भाषयम ५.३९:६६
* आतपय िमादीिन बाधनाया ऄपरीितफलाया जनमिनिमतततपिादङःखानीतपयपचयानत । । भाषयम
५.३९:६७
* अह चरणािधकार ऽनितपरसादादिशितपिसजञक सिााडयनितपरसादबीजतपिातपकतो
नातपयनतिनिततािन भििनत । । भाषयम ५.३९:६८
* कसमाथ । । भाषयम ५.३९:६९
* सहार परापतसय िनगडमतािधकारिनमतािितशियतगणपरापतपयथ ईचयत गचछ दङःखानामनत । ।
भाषयम ५.३९:७०
* दःखाना ऄतपयनत परमापोहो गणािािपतशच पर भितीित । । भाषयम ५.३९:७१
* तदभयमिप आत एि भितीित । । भाषयम ५.३९:७२
* तदाह इशपरसादाथ । । भाषयम ५.३९:७३
* ऄतर श आतपय तदभगितो नामध य । । भाषयम ५.३९:७४
* इशः कसमाथ । । भाषयम ५.३९:७५
* ििदयािदकायासय शनादीशः । । भाषयम ५.३९:७६
* परसादो नाम समपरदान चछा । । भाषयम ५.३९:७७
* तसमातपपरसादातपसिादःखापोहो गणािािपतशचिद ईपायनतरातपपरपररिादािदिचनातपशिदचररि
यगपिदतपयथाः । । भाषयम ५.३९:७८
* एि ऄय ऄथशबदः । । भाषयम ५.३९:७९
* पशपत ररतपयिदङषटयोदाःखानतपरसादयोगाचछ दङःखाना ऄनतमीशपरसादािदित दःखानत पररसमापतिमित
। । भाषयम ५.३९:८०
* एिमयायपररसमािपत कतपिा यत ित । । भाषयम ५.३९:८१
**********************************************
ऄतर द बरहम जप थ । । ५.४० । ।
* आित । । भाषयम ५.४०:१
* ऄसय पिोतोऽथाः । । भाषयम ५.४०:२
* िििधनि पिोत न िििधना जपतवय । । भाषयम ५.४०:३
* न त दःखानतगत न गणपितििदतपयथाः । । भाषयम ५.४०:४
* अह कािमतपिातपकपया भगिता दःखानतो दततः सि चछयि न पनरदःखानत कररषयित । । भाषयम
५.४०:५
* ऄथाशतसतथापयसय शितवयाघातः पाचकिदकमााप कषतपि चोचयत । । भाषयम ५.४०:६
* ऄतर यथा िनतपयो दःखानतसतथा िकषयामः । । भाषयम ५.४०:७
* यथा च काङकषतो िलपसतशच साधकािधकारिनििततसतथा िकषयामः । । भाषयम ५.४०:८
* पदाथािनगमनाथ चोचयत । । भाषयम ५.४०:९
**********************************************
इशानः सिाििदयाना । । ५.४१ । ।
* ऄतर इशनादीशानः । । भाषयम ५.४१:१
* ऄतर शनादीशान आतपयत कारण । । भाषयम ५.४१:२
* इशानः परभः धात तपयथाः । । भाषयम ५.४१:३
* अह कसयायमीशानः । । भाषयम ५.४१:४
* तदचयत सिासय शानः । सिाशबदो ििदयापरकत िनारिश षिाची िषटवयः । । भाषयम ५.४१:५
* ििदयाना धमााथाकामकिलयततपसाधनपराणा इशानः ििदयानािमित षिीबहिचन । । भाषयम
५.४१:६
* अह िक ििदयानाम ि शानः न त ििदयािभय ििदिनत । । भाषयम ५.४१:७
* ईचयत । । भाषयम ५.४१:८
**********************************************
इशवरः सिाभताना । । ५.४२ । ।
* ऄतर िनरितशय ऐशवयण इशवरः । । भाषयम ५.४२:१
* परषः चतनयििदतपयथाः । । भाषयम ५.४२:२
* अह कसयायमीशवरः । । भाषयम ५.४२:३
* तदचयत सिाभताना । ऄतर च तनाच तन ष सिाशबदः न क िल पिथवयािदष िकत िसदच शवरिज
च तन षि ि सिाभतपरकत िनारिश षिाची सिाशबदो िषटवयः । । भाषयम ५.४२:४
* कसमादभतािन । । भाषयम ५.४२:५
* भािनतपिादभतानीतपयत भतानािमित षिीबहिचन । । भाषयम ५.४२:६
* अह ऄतर क िचिदरदयाभतवयितररत बरहमाणिमचछिनत । । भाषयम ५.४२:७
* तसयाय िक परभभािित न ित । । भाषयम ५.४२:८
* ईचयत परभः । । भाषयम ५.४२:९
* यसमादाह । । भाषयम ५.४२:१०
**********************************************
बरहमणोऽिधपितबराहमा । । ५.४३ । ।
* ऄतर योऽय ििररिञचः परमः पितः सिाच तनवयितररतः कष तरजञः तिसमनबरहमसजञा । । भाषयम
५.४३:१
* न त परधानािदष । । भाषयम ५.४३:२
* कसमाथ । । भाषयम ५.४३:३
* ऄिधपितिचनििरोधाथ । । भाषयम ५.४३:४
* बरहम च कसमाथ । । भाषयम ५.४३:५
* बहणतपिादबहततिादबरहमा । । भाषयम ५.४३:६
* बहयत यसमािदरदयाकलाभतािन बहचच त भय आतपयतोऽिधपितबराहमा । । भाषयम ५.४३:७
* बरहमण आित षिी । । भाषयम ५.४३:८
* ऄिधरिधिाततपि । । भाषयम ५.४३:९
* ततपसिाभावयातपसरत चासरत च काया आतपयथाः । । भाषयम ५.४३:१०
* पतपयः पितः ऄिधपितः । । भाषयम ५.४३:११
* राजराजिथ । । भाषयम ५.४३:१२
* पितः पालन पितदाशान भोग च । । भाषयम ५.४३:१३
* पालयत यसमादबरहमादीनीशवरः । । भाषयम ५.४३:१४
* पाित बरहमािदकाय । ऄिधपितः बरहमा । । भाषयम ५.४३:१५
* ऄिधपितरीशवरः । । भाषयम ५.४३:१६
* एि बहयत यसमािदरदयािदकाय बहचच त भय आतपयतोऽिधपितबराहमा भगिािनित । । भाषयम
५.४३:१७
* अह ऄतर कायाकरणमहाभागय एिातर बरहमिण िचनतपयत न त साधकसय िलपसा लाभो ि ित । ।
भाषयम ५.४३:१८
* ईचयत न । । भाषयम ५.४३:१९
* यसमादाह । । भाषयम ५.४३:२०
**********************************************
िशिो म ऄसत । । ५.४४ । ।
* ऄतर य षा सािधकारतपिादनितपरसननसत षामिशितपि दषटिा दःखानत गत ष च िशितपि दषटिा अह
िशिो म ऄसत आित । । भाषयम ५.४४:१
* म आतपयातपमापद श मम तपयथाः । । भाषयम ५.४४:२
* ऄिसतपिित काङकषाया । । भाषयम ५.४४:३
* काङकषित िलपसित मगयतीतपयथाः । । भाषयम ५.४४:४
* अह िकयनत काल भगिानसय िशिो भिित । । भाषयम ५.४४:५
* तदचयत िनतपय । । भाषयम ५.४४:६
* यसमादाह । । भाषयम ५.४४:७
**********************************************
सदा । । ५.४५ । ।
* ऄतर सदा िनतपय सतत ऄवयिचछननिमतपयथाः । । भाषयम ५.४५:१
* अह कम िमाह । । भाषयम ५.४५:२
* को िासय िशिो भितीित । । भाषयम ५.४५:३
* ईचयत । । भाषयम ५.४५:४
**********************************************
िशिः । । ५.४६ । ।
* ऄतर िशि आतपय तदिप भगितो नाम । । भाषयम ५.४६:१
* िशिः कसमाथ । । भाषयम ५.४६:२
* पररपणापररतपततपिािचछिः । । भाषयम ५.४६:३
* तसमातपसदािशिोपद शािननतपयो दःखानतः । । भाषयम ५.४६:४
* कारणािधकारिनििततः । । भाषयम ५.४६:५
* तदथ िनतपयो दःखानत आित िसदच । । भाषयम ५.४६:६
* एिम त पञच पदाथााः कायाकारणयोगिििधदःखानताः
समासििसतरििभागििश षोपसहारिनगमनतशच वयाखयाताः । । भाषयम ५.४६:७
* ईत िह । । भाषयम ५.४६:८
* अदौ यदभिित समासोत मय तसय ििसतरतशच ििभागतशचोपनयिनगमन न सतामपय ष िनशचयः ।
। भाषयम ५.४६:९
* आित । । भाषयम ५.४६:१०
* ऄतर ताितपपितररित कारणपदाथासयोपद शः समास न । । भाषयम ५.४६:११
* ििसतरसत िामो द िो जय िो रिः कामः शकरः कालः कलििकरणो बलििकरणोऽघोरो घोरतरः
सिाः शिा ततपपरषो महाद ि ओकार ऊिषििापरो महानीश इशान इशवरोऽिधपितबराहमा िशि
आतपय िमादयो ििसतरः । । भाषयम ५.४६:१२
* ििभागोऽिप ऄनयतपपिततपि ऄनयदजाततपि ऄनयदभिोदभितपििमतपयादयो ििभागः । । भाषयम
५.४६:१३
* ििश षः ऄनय षा परधानादीिन ऄसमाक तदवयितररतो भगिानीशवरः । । भाषयम ५.४६:१४
* कारणािधकार यसमादाह इशवरः सिाभतानािमित । । भाषयम ५.४६:१५
* एष ईपसहारः सािाकािमक आतपयाचकषत । । भाषयम ५.४६:१६
* िनगमन इश इशान इशवरोऽिधपितबराहमा िशि आित । । भाषयम ५.४६:१७
* तथा पशररित कायापदाथासयोदङ शः । । भाषयम ५.४६:१८
* तसय ििसतरो ििदया कला पशिः । । भाषयम ५.४६:१९
* ईतपपादया ऄनगराहयािसतरोभावयकालपयििकाय ऄसपदसय बोयिधि यतपि च तपय ि अदयः
सतरििदयाधमााथाकामभददाःखानतः ििदया । । भाषयम ५.४६:२०
* कला िदरििधाः । । भाषयम ५.४६:२१
* कायााखयाः करणाखयाशच । । भाषयम ५.४६:२२
* ततर कायााखयाः पिथवयादयाः । । भाषयम ५.४६:२३
* करणाखया बदयादयाः । । भाषयम ५.४६:२४
* पशिशच ितरििधाः । । भाषयम ५.४६:२५
* द िा मनषयािसतयाञचः । । भाषयम ५.४६:२६
* ततर द िा ऄषटििधा बरहमादयाः । । भाषयम ५.४६:२७
* मानषय चान कििध बराहमणादय । । भाषयम ५.४६:२८
* ितयागयोिन च पञचििध पशमगादय । । भाषयम ५.४६:२९
* पशिः साञजना िनरञजनाशच । । भाषयम ५.४६:३०
* एिमादयो ििसतरः । । भाषयम ५.४६:३१
* ििभागोऽिप ऄनया ििदया ऄनयाः कलाः ऄनय च पशि आतपय िमादयो ििभागः । । भाषयम
५.४६:३२
* ििश षः ऄनय षा परधानादीिन कारणािन तानीह शासतर कायातपि न वयाखयातािन । । भाषयम
५.४६:३३
* ततर परधान कारण ऄनय षा तिदह शासतर पशयनातपपाशकतपिातपकायातपि न वयाखयात । । भाषयम
५.४६:३४
* तथा परषः कारणमनयतर आह शासतर पशतपिातपकायातपि न वयाखयातः । । भाषयम ५.४६:३५
* तथा कमामयतपिातपकालः सिभािः ईपसहारिथ । । भाषयम ५.४६:३६
* भतािन ििकायातपिातपकायातपि न वयाखयातािन । । भाषयम ५.४६:३७
* आतपय ष ििश षः । । भाषयम ५.४६:३८
* ईपसहारः सािाकािमक आतपयथाः । । भाषयम ५.४६:३९
* िनगमन ििदयाकलाभतािन बरहम ित । । भाषयम ५.४६:४०
* तथा योगिमित योगपदाथासयोदङ शः । । भाषयम ५.४६:४१
* तसयि चरतः योगः परितात ईभयथा यषटवयः ऄतपयागित गमयत नानयभितसत शकर एि
द ििनतपयतािनतपययतता ऄययन यान समरण िनतपयसायजयिमित ििसतरः ििभागः िियालकषण
िियोपरमलकषण दरदशानशरिणमननििजञानािन गणपितः भियि समपरितात िसदचः
गचछ दङःखानामनत आतपय िमादयो ििभागः । । भाषयम ५.४६:४२
* जञानशितः िियाशितशच । । भाषयम ५.४६:४३
* ततर जञानशितः शरिणादया । । भाषयम ५.४६:४४
* िियाशितः मनोजिितपिादया । । भाषयम ५.४६:४५
* आतपय िमादयो ििभागः । । भाषयम ५.४६:४६
* ििश षः ऄनय षा किलय आह त ििश षो ििकरणिमित । । भाषयम ५.४६:४७
* परितकरण आित किलयधमााितशितिनाषकल ऐशवयािमतपय ष ििश षः । । भाषयम ५.४६:४८
* ईपसहारः आतपय िभगाणयात आित । । भाषयम ५.४६:४९
* ऄतो याििनत िाकयििश षािण सिनकषटििपरकषटािन िनिाचनािन तािन च सिािनिाचनानीित कतपिा
यतमत । । भाषयम ५.४६:५०
* एिमतर शरीभगितपकौिडडनयििरिचत शरीमदयोगपाशपतशासतरसतरवयाखयान पञचाथाभाषय
पञचमोऽयायः सह बरहमणा गरनथतोऽथातशच पररसमापत आित । । भाषयम ५.४६:५१
* शभ । । भाषयम ५.४६:५२
**********************************************