PUSTAKA DIGITAL PERSURATAN MELAYU MENANGANI KEPERLUAN KOMUNITI SIBER

BAHASA MELAYU: PELUANG DAN CABARAN*

Olel!

Kamariah bt Hj. Abu Samah**

AHSTRACT

Pl/staka Digital Persuralon Me/ayu is olle oJthe Dewan Baha.Wl dan Pustaka s initiative 10 develop a model ojdigira/librm)'. It will playa major role as a digital reposilOl)' alld one-slop in/ormalioll ce1l1erjor Malay Language in Malaysia. Allother role is fa support the research alld development (~r Malay Language and helps ill enculturale the lise aj'MaLay Language (lmong Malays ians. In the.fi,allre, it I\'ill be cOlJll1lercialised via e-commerce (llld will join/he Malay Language Network under MABBIM oj ASEAN. This digital library can be accessed electronically via Jllfronet and Internet. This paper also disclisses abDUl/he challenges and opportunities o/Malay language to compele illfhe ('yber world.

K emajuan dalam teknologi maklul1lat dan lc lekol1lunikasi telah mcmbawa bersama

pcrkembangan kuasa ekonomi ilmu yang menjadi anjakan paradigma yang mengalihkan tumpuan aktiv iti dari pembangunan sekLor pcrtanian dan ekonomi industri kcpada ckonomi-pengctahuan (knoB·ledge-economy). Ekonomi ilm u dan makJumat menekankan ide. maklumaL dan ilmu sebagai pembcntukan nilai. Jelas, pcmbangllnan dan kepesman ekonomi-pengctahuan semakin keLara dalam pcngambi lan pekerja ilmu (knOll'ledge worker) yang tinggi dan pcrkcmbangan pesat dalam bidang pcngkoll1puteran dan telekoll1l1nikasi. Pcwujudan salt! sistem yang optima dan inovasi dalalll perkhidmatan maklumat diperlukan bagi 11len g i ~i kepcrluall komuniti siber kala depan.

PERPUSTAKAAN DIGITAL

Pembangllnan dan kepesatan perpustakaan d igita l di negara-negara maju berlaku sejak awal tnhun 1990. Pelbagai takrifan telah diberikan kepada perpustakaan digital. Ist ilah sepert i digilaf library, eleclrollic library dan virl/.lallibrary seri ng digunakan silih berganti dan seakan mcngandun gi makna yang scrupa. Sunsite Manager (http://sunsite.berkcly.cdu/ARL/defi nition .html)

memberi kesil11pulan tenlang beberapa elemen yang l11empunyai pcrsamaan dalam perpuswkaan digital iaitu:

Pcrpustakaan digital bukan satu eutiti yang tersendiri

Perpustakaan digitalmemcrl ukan teknologi untuk menghubungkan slI mber-s umber dcngan perkhidmatan yang lei LI S kepada pengguna

Akses universal kepada perpustakaan digital dan perkhidmatanl11akllimaL menjadi Illatlamat ulama

Koleksi yang tidak terhad kcpada dokllll1cn.juga ll1erangkul11i artifak digital yang tidak bolch diolah dan di edar dalam bcntuk celakan.

Nal11un. anla ra Lakrifan te rbaik pcrnah dikell1ukakan adalah pada The Sanf(l Fe Workshop 011 Distributed K1Iowledge Work E1Iviromellt:

"The concep, (4 a digital library is 1101 merely equivalem wilh ill/ormation I1Icmagement 1001. II is rarher W1 ellvironmenr 10 brillg logefher collecliolls, sen'ices. alld people in supporl oj' Ihe full lIfe cycle of crealioll. dissemination, lise, alld preservatioll of dow, il~formali()lI, and knowledge" .

.. Kel'f(lJ kelj(l illi Ie/ah dibemall!!.kal1t1i·SemillarBalla.saMelaYlldalaIllEmSil)er·Ullil.l! ... ~ilyMalaya.Kllafal.lIlIlpllr. 28-30 Seprember 1999.

*'" Pwu(lktlll'all , Vllit Khidma/ AIIIOIlIfISi, PI/.I·m OO/.;llIIlelllasi MefaYI/. Dewall Bahasa dall PI/srokll.

e=============================

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Pcrpustakaan Digital Di Malaysia

Dari pemerhalian s in gkat pcnulis, Malaysia ki ni mempunyai bebcrapa buah tapak Perpustakaan Digital seperti terscnarai:

Instilusi

BATe. UTM

MlMOS (Midigi lib)

Universiti Telekom

Universiti Multimedia

Bidang

Perniagaan dan pcmbuatan

Tcknologi Maklul11ut

Multimedia dan Tcknologi Maklumal

Multimedia dan Teknologi MaklllmaL

Sclaill itll, lcrdapat usaha yang dilaksanakan oteh perpustakaan akademik dan khuslIs ke arah mcwujudkan perpustakaan digitaimcngikut pcngkhususan ins\ilUsi. Namull kebanyakan pembangunan perpustakaan digital masih dikuasai oleh bidang pcrdagangan, pcrniagaan dan sains dan tcknologi. Walau bagaimanapun , kcpcrluan pengguna dan penyclidik di bidang kcmanusiaan dan kemasyarakatan turut tidak di kesampingkan bagi membina jati diri budaya bangsa Malaysia.

PUSTAKA DIGITAL PERSURATAN MELAYU, DEWAN BAHASA DAN PUSTAKA

Usaha mewujudkan Pustaka Digital Persuratan Melayu adalah se bahagian daripada peningkaLan SisLem Berkomputer PusaL Dokllll1enLas i Melayu (PDM). Berasaskan konscp perpustakaan digital , peluasan skop

pembinaan , pcmerosesan , penyebaran dan perkhidmalan maklumat tidak hanya dikhususkan kepada koleksi PDM malah sisrem ini terbuka sebagai wadah sumber koleksi digital bagi pcnyclidikan dan pengembangan bahasa Mclayu yang akan mengisi keperillan pengguna dan pengkaji persuratan Melayu masa kini di mana ia boleh dicapai mclalui InLcmet dan Intranet.

Kekangan dari sistem Lerdahulu yang berasaskan enjin BRS/SEARCH diatasi bagi mcmbolehkan maklumaL serta pelbagai perkhidmatan maklumat dan kebahasaan diakses melalui Internet, 1a Jl1cmbcri pihhan kepada pelanggan bukan sahaja untuk mendapatkan sumber bibliografi dan kaLalog malah memesan makluruat sama ada dokumen mau bahan berbellluk multimedia.

Peranan

Illcmbina sebuah repositori digital tentang bahasa dan kesusasteraan Melayu yang melcngkapi koleksi bercetak

menyedia khidmat penyebaran khazanah ilmu persuratan Melayu

mcmasar prod uk berdaya sai ng dan bernilai komcrsial melalui e-dagang

berperanan sebagai PusaL Sehcnti (one-slOp -center) bagi koleksi bahasa dan perSllratan Mclayu

mewujudkan budaya s iber bagi pcnyimpanan. pcnggllnaan koleksi digital, pcnycbaran dan khiclmat secara elektronik kepada khaJayak pengguna bahasa Melayu khususnya persuraLan Mclayu.

PUSTAKA DIGITAL PERSURATAN MELAYU

PUSAT DOKUMENTASI MELAYU

Matlamat

I. Memperoleh dan memlilihara kepustakaan Mclayu selengkap mungkin dengan pengkbususan bidang bahasa, kesusasteraan dan kcbudayaan Melayu.

2. Menjadi pusat rujukan kepustakaan Mclayu yang cemeriang yang mudah diakses melalui teknologi maklumat tcrkini.

3. Menyumbang kepada pcmbentukan masyarakal Malaysia yang berilrnu dan kay a dengan m3kluI11at bahasa, kesusasteraan dan kebudayaan Melayu.

PUSTAKA DIGITAL DBP

Matlamat

I. Mcmhina dan menyimpall Khazanah digital yang bcrdaya saing dan mcmpunyai nilai komersial 1I1ltlik dipasarkan melalui c-clagang.

2. McwlIjudkan repositori bahasa dan persuratan Melayu yang memclluhi kcperluan dan permintaan pcngguna tempatan dan an larabangsa.

3. Mernberi perkhidrnatan yang pantas kepada pengkaj i dan penyelidik persuratan Mclayu khasnya, dall khalayak pengguna bahasa Mclayu. amnya.

Rajah 1. Peluasan Peranan antara Pusat Dokumentasi Mel"yu Dalam Era Scmasa dan Pustaka Digital Persuratan Mclayu Dalam Alaf Baru.

===============================.

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Perubahan dinamik sebuah perpustakaan konvensional kepada organisasi yang memanipulasikan teknologi bagi menjana penyebaran maklumat dan ilmu merupakan asas penting yang menggerakkan akt iviti sesebuah organi sasi maklumat ke arab menangani perminlaan pengguna di alaf mendatang. Ini digambarkan di dalam carta peranan Pu sal Dokumentasi Mclayu di bawah.

Komponen

Bagi menarupung penyimpanan koleksi yang besar dan pemerosesan maklumat yang pantas, Pustaka Digital terbina dengan empat komponen Ulama iaitu Si stem Komputer Pusat Dokumcntasi Mclayu, Kiosk Maklumat. Pustaka Digital dan E-Dagang.

SYSTEM OVERVEW

u.P.s. u.P.s.

Hj·Rt'S Microlec Hi·Res Microlec Scanner Scanner

ASSt( Tagging Bar-cOOc Bar Code Scanner Sensor printer

o Aplikali

Pertlalan §edia ada {litb~ dita'lllCkao)

Ptralalao }'ang dltaltarlan IGD HITEC CORPORATID~ ..... BlIlglP.It.lnel I

T«DoIo:J P.t. ~)!II, )1(QIBohthbL 0 ""'~

Ptralatan lanran tambahan (Stb3gai pilihanl

JabltaR

Web +a;ero .. , Home U.5tr

N01e: Pengguna boleh mencapai OPEC melalui pelayaJ inlelmel

Infokio,l

Receipl printer BarCode U,P.S

Scanner

Rajah 2. Gambaran Konfigurasi Komponen Sistem Pengurusan Perpustakaan dan Pustaka Digital.'

e==============================

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

PELUANG

Perkhidmatan Elektronik

Penataran sistem komputer bersepadu Pusal Dokumentasi Melayu memberi kesempatan kepada PDM untuk menyediakan perkhidmatan terkini kepada pelanggan berbantukan komunikasi canggih berasaskan piawaian Internet.

(a) KatalogAwam Dalam Taliao Pusat Dokumentasi Melayu - KAWAT (OPAC)

Capaian maklumat katalog awam berasaskan Web terbuka kepada pengguna Internet menyokong keperluan dan permintaan mcreka untuk merujuk katalog. bibliografi dan direktori khususnya dalam bidang bahasa, kesusasteraan dan kebudayaan Melayu. Penyalinan katalog dan indeks kepada media lain atau melalui e-mcl mempercepatkan proses penyediaan sumber rujukan yang boleh dimanraatkan oleh individu dan pusal maklumat. Kandungan maklumat digital ini mempunyai potensi bagi Pusat Dokumentasi -Melayu menghasilkan laman-iaman berasaskan subjek scpcni Gerbang Sehenti (olle-stop gateway) Bahasa Melayu dan Laman Kcstlsasteraan Malaysia yang menyediakan maklumat dan perkhidmatan kepada khalayak pengguna yang lcbih khusus.

(b) Akses Maklumat Umum Pustaka Digital

Pustaka Digital mcrupakan tunjang depositori koleksi digital yang menggabungkan maklumat am dan khusus. Pengguna dibenarkan mengakses koleksi maklumat am yang terdiri dari buletin organisasi, istilah dalam pcJbagai bidang. kerlas kerja, panduan dan risalah penggunaan bahasa Mclayu yang berkesan dan pcdoman bahasa.

Maklumat khusus yang terdiri dari koleksi digital pentadbiran dan pengurusan diakses secara langsung oleh karyawan DBP mclalui akses Intranet dcngan syaTal pengguna mempunyai pengenalan diri dan keistimewaan mencapai pangkaian data khusus ini. Aspek keselamatan rangkaian dan pangkaJan data diberi penekanan untuk menjamin had capaian sctiap pengguna untuk mengakses maklumat yang tertentu sahaja.

Perbekalan Dokumen Elektronik

Komunikasi elektronik dalam era teknologi maklumat seperti e-Illei dan protokol komunikasi ban yak mempengaruhi perkhidmatan pembekalan maklumat yang lebih cekap dan berkesan. Ekonollli-pengetahuan (knowledge-economy) banyak Illendorong institusi seperti perpustakaan sebagai pembekal maklumat mengkaji semula nilai maklumat bagi mengimbangi perkhidmatan­perkhidmatan elektronik yang diberikan. Pustaka Digital Persuratan Melayu menjangka keperluan komuniti siber khususnya pengkaji-pengkaji bidang ini untuk mendapatkan dokumen dan leks penuh koleksi persuratan Melayu.

Mekanismc pellyebaran dan pemasaran produk dan perkhidmatan Pustaka Digital Persuratan MeJayu melalui e-dagang dirallcang bukan sahaja memberi nilai makJumat dan ilmu persuratan Melayu sebagai komoditi tetapi juga melengkapi keperluan ekonomi. dan sosio-budaya semasa . la juga sejajar dengan perkembangan sektor pendidikan terkini yang memerlukan pengisian program­program seperti universiti terbuka, universiti maya dan sekolah bestari eli samping penggunaannya di sektar ekonomi dan penlabiran amnya.

Pembekalan dokumen elektronik (electronic document delivery) ini seiain menjamin peroiehan dan penghantaran bah an maklumat ia juga membantu peJanggan menyempurnakan penyelidikan dalam tempoh yang singkal. Secara amnya, pengguna boleh mendapatkan maklumat dalam bentllk ringkasan di sam ping akses kepada dokllmen terperinci diberikan jika melanggan kepada produk khusus sepeni e-majalah, direktori biografi dan direktori persatuan.

Produk seperti e-majalah menyediakan rujukan penuh kepada judul-jlldul artikei majalah yang utama seperti Jurnal Dewan Bahasa, Dewall Budaya dan Dewall. Sastera (termaslik Malay Literature dan Perisa). Pembangunan kandungan digital dirancang sepanjang tahun 1999 hingga 2004 dengan matlamat menyediakan eapaian kepada kesemua artikel-artikel dalam bidang bahasa dan kesusasteraan Melayu yang terkumpul seawal tahun 1957 ke tahun 1998 (kecuali koleksi artikel majalah difranchais sehingga 1997).

==============================.

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

PROD UK DAN PERKHIDMATAN

Perbekalan Direktori Perolehan dokumcn Biografi dan bahan P elektronik Persatuan

U Galer; Foto

K S

E I E

Melalui: T Capaian e-mcJ Pemerosesan 0 Katalog faks

S A pos

K P D A

M Panduan dan

Pemuliharaan U A Rujukan pedoman

A bahasa buletin , S D G istilah

T K A I

A L a Produk; Pangkalan G N buku data K U majaJah

I G promosi

A M arkib majalah T galeri foto

A direktori

T A

Audio-video L Khidmat Khidmal digital Pelanggan bahasa

DBP ------------------------~. PENGGUNA

Rajah 3. Prod uk dan perkhidmatan yang ditawarkan kepada komuniti siber bahasa Melayu.

Rujukan penggunaan dan pedoman bahasa Melayu

Selain bcrfungs i sebagai pusat penyimpanan dan penyebaran maklumat, Pustaka Digital Pcrsuratan Mclayu juga menyediakan ruang kepada pengguna bahasa McJayu berinteraksi seeara interaktif melalui Web untuk mendapatkan rujukan istilah dalam pelbagai bidang, risalah panduan dan pedoman penggunaan bahasa Mclayu yang tepal dan betul menerusi khidmat rujukan dalam tal ian. Komunikasi melalui e-mcl , pertanyaan rujukan terus kepada pangkalan data mempercepatkan proses menyebar luas bahan kebahasaan dan meningkatkan tahap penggunaan bahasa Melayu di kalangan khalayak pengguna dalam dan luar negara.

Gerbang Maklumat Bahasa Melayu (The Malay Language Information Gateway)

Dalam tempohjangka panjang Pustaka Digital Persuratan Melayu rnampu memainkan peranan dan menonjolkan potensinya sebagai Gerbang Maklumat Bahasa Melayu yang bukan sahaja menempatkan sumber, maklumat dan aplikasi bahasa Melayu yang berkualiti yang terdapat di DBP, malah ia juga berkeupayaan untuk mengakses dan berinteraksi dengan sumber luaran yang dibina oleh individu dan institusi pengajian dan pembeJajaran bahasa MeJayu. Oi samping itu, pusal sehenti ini berfungsi sebagai jendeJa untuk menyepadukan akses kepada pakar kebahasaan, menangani kepe rluan diskusi pembeJajaran dan penyelidikan kesarjanaan bahasa McJayu sama ada seem'a nyata atau maya.

e===============================

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Sumber penting dalam penggunaan bahasa Melayu termasuklah:

e-jurnal

laporan

buku elektronik

senarai mel

perisian

• maklumaL bibliografi

buletin

organisasl

Usaha ke arah pewujudan Gerbang Maklumat Bahasa Melayu adalah merupakan salah satu langkah untuk mengaktifkan peranan bahasa Melayu di ruang siber, dunia tanpa sempadan. Penyepaduan pelbagai sumber, aplikasi dan komponen tidak akan berjaya tanpa kerjasama dengan individu , organisasi pembekaJ maklumal dan institusi pengajian bah as a Melayu. Namun, bagi melaksanakan keseluruhan prasarana pusat sehenti memerlukan masa yang panjang. Usaha awal Lelah dan terus dirnajukan seem'a terasing di kalangan ahli yang berpotensi dan langkah selanjutnya adalah menggabungkan kesemua usaha tersebut untuk melahirkan sebuah pusat komuniti maya bahasa Melayu.

JALINAN RANG KAlAN BAHASA MELAYU

Pustaka Digital Persuratan Melayu sebagai wahana khazanah bahasa Melayu akan mewujudkan jalinan rangkaian Jarillgall Flistaka 2 yang dimulakan dengan kerjasama pengurnpulan rnaklumat antara institusi perpustakaan dan maklumat dari negara anggota yang menyerLai Majlis Bahasa Brunei Darussalam-Indonesia­Malaysia (MABBIM).

Sebanyak enam buah institusi akan bergabung melaksanakan perkongsian maklumat kebahasaan aIItam negara anggota ke arab pembangunan dan pengembangan bahasa Melayu di rantau Asia Tenggara. Pusat Dokumentasi Melayu sebagai sekretariat Jaringan Pllstaka kini sedang merancang usaha awal untuk Illemperoleh, memproses koleksi Jaringan Pustaka serta merangka khidmat perkongsian maklumat yang akan dimanfaatkan oleh khalayak di rantau Asia Tenggara.

Senarai institusi yang menyertai Jadngan Pustaka adalah:

Pusat Dokumentasi Melayu - Malaysia

Pcrpustakaan Dewan Bahasa dan Puslaka Brunei - Brunei Darussalam

Perpustakaan Pusat Bahasa - Indonesia

Perpustakaan, The National University of Singapore - Singapura

Perpustakaan Universlti Prince of Songkhla -Thailand

Perpustakaan Mindanao State University - Filipina

~r[{lt.1T l.lrl ~1l5t.lh.t.tn

lalinan iaringall Pusraka selaras dengan matlamat DBP menjadikan bahasa Melayu sebagai bahasa komunikasi bagi rantau ASEAN pada tahun 2005.

PDM menerllsi agenda Sasaran Kerja Utama tahun 200 1-2005 seeara berterllsan membina dan menyebarkan koleksi digital bahasa dan kesusasteraan Mclayu di peringkat kebangsaan, serantau dan Seterusnya antarabangsa sebagai gagasan menempatkan bahasa Melayu dalam pentas global.

CABARAN

Dalam arus yang dipenuhi dengan slogan e-kol1l11niti, e-perkhidmatan , e-kerajaan dan Koridor Raya Multimedia akan rnemperlihatkan perubahan pantas budaya komllniti siber sejagat khasnya warga-tckno sebagai pengguna perkhidmatan maklulllat masa kini dan alaf baru. Menjelang tahlln 2020 perubahan keperluan mereka am at sllkar dijangkakan. Namun, institusi pembekal maklumat seperti POM harus memperlengkapkan prasarana maklumat d~~

perkhidmatan agar memenuhi keperillan kOmlll1ltl pengguna bahasa Melayu di abad akan datang.

Menterjemah dan melaksanakan pemblldayaan maklumat hanya untuk mengejar perkembangan semasa bukanlah satu penyelesaian yang menyeluruh. Penglibatan pelbagai pihak llllWk menggembeleng usaha secara terancang dari alas ke bawah dan sebaliknya perlu dipertimbangkan supaya bahasa Melayu marnpll mengisi segenap ruang si ber.

Perkembano-an sektor ekonomi ilmu dan maklumat di o

Malaysia masih di tahap awal. Budaya pengguna kbasnya khalayak tempatan masih selesa dengan perkhidmatan maklumat secara percuma. Program pembudayaan (akulturasi) maklumat melalui promosi dan pendidikan pengguna sarna ada secara konvensional atau dalam bentuk multimedia perlu dilaksanakan untuk meningkatkan apresiasi kepentingan dan pengunaall maklumat Pustaka Digital Persuratan Melayu di kalangan pengguna.

Peno-uasaan bahasa Inggeris dalam teknologi maklumat o . .

memberi kesan kepada keupayaan sesebuah aphkasl yang menggunakan bahasa Melayu menembusi khalayak pengguna Internet yang lebih meluas sifatnya. Strategi dan pendekaLan yang bersesliaiall perlu difikirkan sekiranya bahasa Metayu mahll berkembang dengan pesatnya merentasi khalayak pengguna berbahasa asing. Sungguhpun begitu, cabaran mendatang seharusnya bukanlah halangan yang mutlak bagi bahasa Melayu berkembang meluas dalam memenuhi keperluan kODluniti siber.

=========================e

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

RUJUKAN

Cadangan Penafaran. Sistem Kompuler Bersepadu Pusal Dokumentasi Mclayu. Kuala Lumpur lGD Hitech Corporation, 15 Februari 1999. (Terhad) .

Rohani Rustam dan Sulalman Kaiat. Kertas Konsep laringan Pustaka: Gerbang Inforlnasi Bahasa dan Kesusasteraan Melaytt. Kertas kerja dibentangkan di Sidang Ketiga Puluh Lapan Majlis Bahasa Indonesia-Brunei Darussalam­Indonesia-Malaysia (MABBIM). Malang ; 1999.

e=============================

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia

Hakcipta Terpelihara © 1999 - Perpustakaan Negara Malaysia