"Bez żadnej kultury ... "
Rozdział pierwszy,
Spis treści
w którym znikają "pola cygańskie", rusza Tabor Pamięci
i poznajemy niektórych bohaterów ...
Rozdział drugi, w którym bohaterowie przypominają uroki taborowego życia, a z peerelowskich dokumentów urzędnicy straszą nakazami
7
11
osiedlenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Rozdział trzeci, w którym ujawnione zostają mapa szlaków wędrownych Cyganów w Polsce i znaczenie cygańskich śper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Rozdział czwarty, w którym dają o sobie znać dramatyczne wydarzenia z przeszłości, pojawiają się wspomnienia szczawiowej zupy, a peerelowskie władze chwalą się likwidacją masowego koczownictwa . . . . . . . . . . . . . 113
Rozdział piąty,
w którym wozy Taboru Pamięci Romów docierają do głównego obozowiska. Pojawiają się "ocalona" i "moje lasy kochane" . . . . . 191
Wybrana bibliografia ............................... 231 Indeks nazwisk ................................... 233
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Wybrana bibliografia
Auschwitz a zbrodnie ludobójstwa XX wieku, A. Bartuś, P. Trojański (red.), Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2012.
T. Bartosz, Gdzie jesteś Cyganio?, "Tygodnik Kulturalny", 1966, nr 25. A. Bartosz ,jak Bielcza królewskiej rodziny się wyparła, "Kurier Borzęck.i", nr 2(52)/
2009., A. Bartosz, Nie bój się Cygana, Pogranicze, Sejny 1994. A. Bartosz, Tabor Pamięci Romów, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 2003. A. Bartosz, Walenty Gil- ostatni cygański kowal na Spiszu, www.jurgow.pl/khamoro/ M. Bednarski, J. Ficowsk.i, Cygańskie życie inaczej, "Świat", 1954, nr 49. J. Ficowski, Cyganie na polskich drogach, Wydawnictwo Literackie, Kraków-Wroc
ław 1955. J. Ficowski, Cyganie w Polsce: dzieje i obyczaje, T ower Press, Gdańsk 2000. J. Ficowsk.i, Gałqzka z Drzewa Słońca. Baśnie cygańskie, Port Wydawniczy litera
rura.net.pl. A. Fraser, Dzieje Cyganów, PIW, Warszawa 2001. E. Jakimik, K. Parno Gierliński, Kobieta w środowisku romskim, Związek Romów
Polskich, Szczecinek 2009, http://www.romowie.com/instytut/io2009_gierlinski_jakimik.pdf.
J. Jasiński, Powróżyć państwo każq ... , "Życie Warszawy", 1964, nr 190. Z. Kazirnierczuk, Pożegnanie taboru, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1968. P.J. Krzyżanowski, Zatrzymane tabory, Biuletyn IPN pamiec.pl2014, nr 3. A. Kuźniak, Papusza, Wydawnictwo Czarne, Wolowiec 2013. Ł. Kwadrans, Edukacja Romów. Studium porównawcze na przykładzie Czech, Polski
i Słowacji, Fundacja Integracji Społecznej PROM, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa, Wrocław-Wałbrzych 2008.
I. Kwiek, Gorzka miłość, Muzeum Okręgowe, Tarnów 2011. J. Mikołajczyk, Nim opadnq liicie, "Trybuna Ludu", 1965, nr 228. M. Mikołajczyk, Daleko będzie cię widać, "Tygodnik Kulturalny", 1963, nr 37. "Monitor Polski. Dziennik Urzędowy RP", http://www.monitorpolski.gov.pl/
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
232 Ostatni tabor
A. Mirga, L. Mróz, Cyganie. Odmiennofć i nietolerancja, Wydawnictwo Naukowe PWN: Górnośląska Macierz Kultury, Warszawa (Katowice) 1994.
L. Mróz, Wozy cygańskie, "Polska Sztuka Ludowa", 1979, nr 2. A. K. Musiał, Krwawe upiory: Dzieje powiatu Dqbrowa Tarnowska w okresie okupacji
hitlerowskiej, Karat, Tarnów 1993. K. Parno Gierłiński, Róża pustyni, Muzeum Okręgowe, Tarnów 2012. Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, P. Borek (red.), Wydawnictwo
Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2007. A.L. Sowa, Historia polityczna Polski 1944-1991, Wydawnictwo Literackie, Kra
ków 2011. J .A. Szczepański, Cyganie w Polsce przestali być pariasami, "Trybuna Ludu", 1954, nr 19. T. Szyszylak, Kwestia romska w polityce dolnoślqskich samorZtfdów na przykładzie
Wałbrzycha, http://jednizwielu.pl/?arricle=kwestia W cygańskim lesie, "Słowo Ludu", 5.09.1971. K. Żywulska, Przeżyłam Oświęcim, Książka i Wiedza, Warszawa 1958.
Akta z Archiwum IPN: BU 89/227, BU 1584/327, BU 1584/328, BU 1584/329, BU 1584/330, BU 1584/331, BU 1584/333, BU 1584/336, BU 1584/341, BU 1584/342, BU 1584/343, BU 1584/345, BU 1584/389, BU 1585/41, BU 1585/2098, BU 1585/4897, BU 1585/6421, BU 1585/7405, BU 1585/21855, BU 1585/21964, BU 1585/21965, BU 1585/24447, BU 1585/24518, BU 1585/24521, BU 1585/24543, BU 1585/24552, BU 1585/24553. BU 1585/24554, BU 1585/24555, BU 1585/24556.
W książce wykorzystane zostały, nagrane przez autorkę podczas Taboru Pamięci Romów w latach 2012-2013, relacje: Danuty Gamrat, Olgi Suchy, Izoldy Kwiek, Krystyny Gil, Józefa Huczki, Kazimierza Jaworskiego, Wiktora Zarorskiego, Rajmunda Siwaka,J Karola Parno GierlińskiegoJ, a także wywiady aurorki dla Radia Kraków z Andrzejem M irgą z 1994 roku, z Adamem Andraszero z 2010 roku i z Timei
Junghaus z 2014 roku.
Wykaz zdjęć: Archiwum IPN- s. 40, 61, 63, 89, 101, 107, 170, 172, 173, 181, 184 Jolanta Drużyńska- s. 30, 31, 33, 36, 37. 43. 76, 83, 103, 104, 111. 120, 127. 155, 157. 197 (2), 201, 204, 210, 214, 222 (2), 223. 229 Narodowe Archiwum Cyfrowe- s. 22, 25, 53. 54, 87, 121, 220, 226 Portret polskiej Cyganki namalowany w KL Auschwitz przez Dinę Gotdiebovą-Babbitt, fot. Jolanata Drużyńska- wystawa Voidw BWA Sokół, Nowy Sącz. 2012 r.- s. 218
Wydawca podjął wszelkie starania w celu ustalenia właścicieli praw autorskich reprodukcji zamieszczonych w książce. W wypadku jakichkolwiek uwag czy niedopatrzeń prosimy o komakt z wydawnictwem.
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Indeks
AndraszAdam 19, 21, 26, 27, 33, 49,79 Duda Władysław 216 Dymiter Stefan 18
Bałucki Michał 115 Dzierżyński Edmundowicz Feliks 13, 15 Baranowski Feliks 69 BanoszAdam 18, 28, 29, 35, 58, 79, 119,
199, 202, 218 Bartosz Tadeusz 153 Baudisch E. 29 Bednarski M. 141 Belezewski Bronisław 93, 94, 139 Białoń Franciszek 216 Białoń Władysław 216 Biczysko Stanisław 169, 178, 179 Bordowicz S. 100, 102, 106, 111 Broz-Tito Josip 150 Burano Michaj 132
Ceau~escu Nicolae 224 Chełchowski Hilary 39 Choczyńska Anna 221 Cioruń Ewa 206, 216 Cioruń (Ciuroń) Wojciech 209, 216 Cnota Tadeusz 124, 125 Crankshaw Edward 115 Cyrankiewicz 39, 58
D'Annunzio Gabriel 115 Dąbrowski Paweł 89, 90, 91, 92, 93 Doliński Jan 180
Elimelech Izrael (ojciec Jakuba Izaaka, dziadek Szaloma Dawida; cadyk) 122
Erenburg Ilja 115
Ferdynand II Aragoński 21 Ficowski Jerzy 27, 30, 38, 57, 58, 59, 81,
121,128, 13~ 141,155,205
Gabor Andrzej 58, 75 Gabor Kazimierz 58, 75 Gamrat Danuta 76, 82, 95, 107, 156,
227 Gancarz Natalia 199 Gierek Edward 175 Gierliński Karol Parno 21, 31, 32, 37,
38, 48, 57, 68, 79, 126, 128, 137, 138, 175, 189, 200, 216, 224, 228, 229
Gil Krystyna 206, 209, 212, 213, 214, 215
Gil Walenty 58, 75 Głowacki 145 Gomułka Władysław 39, 82, 161, 162,
163, 174 Gorki Maksym 198
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
234 Ostatni tabor
Gottłiebova Dina 217, 218 Górnicki Stanisław 165 Grabania Marek 90 Guzdek Engelbert Karoł125, 208, 209,
211, 212
Harasimowicz Tadeusz 128, 129, 130 Hartwig C. 151 Henschke Wiktor 125 Hitler Adolf 117 Hoffmann E.T.A. 115 Halscher Laurids 215 Holscher-Langner Lee-Elisabeth 215 Huczko Józef 67, 74, 103, 106, 147, 156,
157, 224, 225
Izabela I Kastylijska 21
Jagiacz Tadeusz 188 Jan Kazimierz 22 Janicki M. 171 Jaruzelski Wojciech 188 Jasiński Jerzy 139 Jaworski E. 164, 165, 166, 167 Jaworski Kazimierz 20, 32, 73, 87, 138,
158,198,202,205,227 Jędrychowski Stefan 39 Jordan Henryk 15 Junghaus Timei 227
Kapralski Sławomir 117, 127, 198, 216 Kazimierczuk Zdzisław 159 KępaJan 186 Kiryk Feliks 206 Kołodziej Józef Leopold 124, 125 Konieczny Bolesław 73, 75 Korzycki Antoni 39 Kot KaroliS Kohler Werner 215 Kulik Czesław 176 Kwiek Izolda 52, 79, 146, 154
Kwiek Jan 218 Kwiek Janusz 220 Kwiek Michał II 218
Lato Genowefa 216 Lea Juliusz 14, 15 Loteanu Emil196 Lubomirski Jerzy 22
Łakatosz Czurka 151 Łakatosz Józef 151, 169 Łopatka Adam 128, 129, 131
Majdaniec Helena 132 Maksymilian I Habsburg 21 Maria Teresa 24 May Karoł15 Mądry 119 Mengele Josef 217, 218 Michajłow, "król" 65 Mickiewicz Adam 128, 162 Mikołajczyk Jadwiga 152 Mikołajczyk Marian 7, 146, 147 Minc Hilary 39 Mirga Andrzej 28, 49 Mirga-Tas Małgorzata 126, 127 M niszech Michał Jerzy Wandalin 23 Moczar Mieczysław 148, 161 Mrożek Halina 142, 159, 161 Mróz Lech 28, 129 Mróz Zdzisław 62, 63, 64, 66. 68 Musiał Adam Kazimierz 211
Niechciał 119 Niemen Czesław 132 Nowak Tadeusz 209, 210
Opocki Sranisław 34, 35 Orłowski Zygmunt 142, 143, 144, 145,
159. 161. 163. 164. 169. 181 Ostrowski Z. 178, 179
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Indeks
P. Janina 7 Padovan Jan Maria 19 Pałgan Włodzimierz 180, 181 Panek Sranisław 171 Piet Józef 119 Piskorski K. 100, 102, 106, ll1
Szczepaniak S. 100, 102, 106, 111 Szczepański J.A. 57, 58, 59 Szenk Z. 144 Szlachcic Franciszek 93 Ślesicki Władysław 152, 196
Polakowski Andrzej 196 Tabęcki L. 69 Pompa Alojzy 32, 33, 121, 123, 199, Teike Carl82
228
Rakoczy Zdzisław 26 . Rojtszwaniec Lejzorek 115 Rommdmann Willy 119 Ronenberg Anda 217 Rybski Zbigniew 203
Sabo Michał 65 Siuduta Józef 124, 125 Siwak Alfred 216 Siwak Andrzej 140, 141, 142, 143, 145,
216 •
Siwak Rajmund 33, 199, 216, 225, 228 Skrzyniarz Dorota 36 Sławny Władysław 141 Starszewski 144 Stein Wilhdm ll9, 212 Suchy Danuta 97
Trojan Kwiek 56 Twain Mark 15
Wajs Bronisława 81, 205 Walczak]. 164, 165 Webber Jonathan 122 Wicha Władysław 130 Wojda Antoni 90 W olański Stanisław 60, 62, 68 Wołek Jan 209
Zalewski Marian 35 Zapała Bronisław 182 Zatorski Wiktor 51, 71, 73, 228 Zawadzki Aleksander 39 Zygmunt I Stary 19
Żak Henryk 176, 177 Żywulska Krystyna 115, 116
235
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
128 Ostatni tabor
-To późniejsze, powojenne otaczanie naszych zbiorowisk przez samochody milicyjne i psy to też przypominało trochę tę niemiecką łapankę - komentuje Karol Parno Gierliński zapamiętany przez wielu Romów widok z prowadzonej w 1964 roku akcji zatrzymania wędrujących taborów.
* * *
Początek lat 60. nie przynosi jeszcze zasadniczej zmiany w podejściu władz do Romów. Nadal czynione są próby ułatwienia im znajdowania stałej pracy czy dachu nad głową, ale coraz więcej negatywnych ocen efektów tych działań podejmowanych przez władze terenowe robi swoje. Komisja ds. narodowościowych KC PZPR nakazuje powołanie organizacji społecznej Cyganów przy MSW i ich kolejną "paszportyzację". Władze podejmą więc bardziej zdecydowane kroki, które z czasem przybiorą wyraźnie charakter siłowo-represyjny.
W 1974 roku w Zakładzie Teorii Państwa i Prawa na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu powstaje napisana pod kierunkiem prof. Adama Łopatki, niezwykle cenionego przez władze dyspozycyjnego prawnika, późniejszego członka KC PZPR, prezesa Urzędu ds. Wyznań, a także Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, praca magisterska Tadeusza Harasimowicza dorycząca sytuacji prawnej Cyganów w Polsce. W tej pisanej drapieżnym, propagandowym językiem dysertacji, która cytuje obficie bez specjalnej analizy dokumenty urzędowe i przytacza opinie zaczerpnięte wprost z partyjno-ministerialnych rozporządzeń, okólników i sprawozdań, znaleźć można- mimo odwołań bibliograficznych do książek czołowych cyganologów, Ficowskiego i Mroza- powszechny w owym czasie, najeżony stereotypami obraz Cygana, pasożyta i złodzieja, oraz "dobrotliwej" władzy cierpliwie wyciągającej pomocną dłoń do opornego wobec jej opiekuńczych intencji koczownika. Uchwała z 1952 roku "W sprawie pomocy ludności cygańskiej przy
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Rozdział czwarty 129
przechodzeniu na osiadły tryb życia" była zdaniem magistranta profesora Łopatki pierwszym aktem zmierzającym do "ucywilizowania go na zasadach współuczestnictwa w życiu społecznym kraju. U podstaw jej leżało założenie, iż jakakolwiek pomoc nie jest możliwa tak długo, jak długo Cyganie będą wiedli koczowniczy tryb życia". Wprawdzie magistrant w przypisie przywoła zawarte w książce Mroza Cyganie informacje, że "w Europie Zachodniej i krajach skandynawskich dominuje przeświadczenie, że najpierw należy dać Cyganom oświatę i dopiero ich przekonać, aby się osiedlili na stałe i podjęli pracę; stąd szkoły pod gołym niebem w Hiszpanii czy nauczyciele wędrujący wraz z taborem w Szwecji i Francji", jednak, jak się wydaje, informacje te w warunkach nakazowego peerelowskiego systemu w ogóle nie były brane pod uwagę. A przecież fakt, że dotychczas przeprowadzane akcje "wpasowywania" Romów w socjalistyczny model państwa nie przyniosły wielkich efektów, zgodnie podkreślali urzędnicy różnrch szczebli.
"Do końca 1963 roku 3,5 tysiąca Cyganów porzuciło koczownictwo. Był to procent znikomy w stosunku do zamierzeń - pisze Harasimowicz. - Dowodziło to wprawdzie, że poszczególne grupy taborowe, godząc się na osiedlenie, były w najwyższym stopniu znudzone włóczęgą, ale nie było gwarancji, że ich rezygnacja z wędrówek jest trwała. 8900 Cyganów prowadziło nadal koczowniczy tryb życia (współcześnie w niektórych dokumentach podawana jest liczba 10 tysięcy wędrujących- przyp. ].D.)". Z tych danych magistrant prawa wyciągnął jedyny słuszny wniosek, że państwo podchodziło w tym czasie do taborowych Cyganów zbyt łagodnie, a trzeba było "nie tylko akcją propagandową i zapewnieniem wszechstronnej pomocy (. . . ) działać. Poważnym mankamentem w dotychczasowej realizacji uchwały była jednostronność jej interpretacji. Równolegle bowiem z pomocą materialną nie szły sankcje karne i administracyjne za wykroczenia popełniane przez Cyganów.( ... ) Cyganie koczujący wchodzili więc codziennie w kolizję z prawem. ( ... ) Z samej istoty koczownictwa nie mogli dopełniać obowiązku szkolnego. A przecież
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
130 Ostatni tabor
niedopełnienie obowiązku szkolnego zagrożone jest sankcją karną
grzywny do 500 złotych orzekanej w trybie karno-administracyj
nym. ( ... ) Cyganie nagminnie nie dopełniali obowiązku meldun
kowego, uchylali się od posiadania dowodu osobistego. Nie sposób
było koczującej ludności - rozbijającej swe obozowiska przeważnie
na polanach leśnych - uniknąć łamania przepisów przeciwpożaro
wych czy też nie dokonywać drobnych kradzieży drzewa".
Magistrant Harasimowicz powtarza więc za pracującymi nad roz
wiązaniem problemu koczownictwa Cyganów analitykami z Depar
tamentu Społeczno-Administracyjnego MSW i wspierającymi ich
działania, także w praktyce, podwładnymi KG MO, że "tolerowa
nie koczownictwa Cyganów w larach 1944-1964 powodowało bez
karność ludności cygańskiej za naruszenie przepisów prawa. Można
mówić, że praktycznie wiele przepisów karno-administracyjnych nie
dotyczyło Cyganów". Pojawią się one w przełomowym dla polskich Romów 1964 roku,
choć już wcześniej zdarzały się takie, które były wyraźnym sygnałem
zaostrzającego się kursu polityki władz wobec wędrujących Cyga
nów. Piąrego stycznia 1962 roku opublikowane zostaje w "Monitorze
Polskim" zarządzenie ministra spraw wewnętrznych, byłego przed
wojennego działacza KPP, legirymującego się średnim wykształce
niem Władysława Wichy "w sprawie dopełniania obowiązku mel
dunkowego przez osoby stale przebywające w namiotach i innych
ruchomych urządzeniach mieszkalnych "8• Wprawdzie w zarządzeniu
tym nie pada ani razu nazwa "Cyganie", ale nikt nie ma wątpliwo
ści, że o nich chodzi, zważywszy na to, że w pominiętym w publika
cji "Monitora Polskiego" zdaniu, ujętym w nawias, jest informacja,
że dotyczy to osób prowadzących wędrowny tryb życia w taborze.
One też mają obowiązek "zgłoszenia pobytu czasowego ( ... ) przed
upływem 24 godzin od chwili przybycia, bez względu na czas, jaki
M isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMPI96200';0016- dostęp z l marca
2015.
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Rozdział czwarty 131
( ... ) zamierzają przebywać w danej miejscowości; ( ... ) zgłoszenia wyjazdu przed upływem 24 godzin od chwili opuszczenia tejże miejscowości".
Za niedopełnienie tego obowiązku- cytuje ciąg dalszy zarządzenia magistrant profesora Łopatki - "grozi kara aresztu do 3 miesięcy lub kara grzywny do 4500 złotych".
Z początkiem stycznia 1964 roku urzędnicy Departamentu Społeczno-Administracyjnego MSW przygotowują zbiorczy raport dotyczący sytuacji Cyganów w Polsce. Sprawozdanie to dotyczy grupy około siedmiu i pół tysiąca Cyganów osiadłych i półosiadłych, których największe skupiska znajdują się na terenie województw krakowskiego i wrocławskiego, oraz liczącej od pięciu do ośmiu tysięcy społeczności Cyganów prowadzących koczowniczy tryb życia. -
Raport jest właściwie dramatyczną diagnozą poziomu życia polskich Romów. Ci namawiani do porzucenia koczownictwa, ale też ci z dawna osiadli w miastach żyją w skrajnie ciężkich warunkach lokalowych. Wielodzietne rodziny gnieżdżą się zazwyczaj na kilkunastu metrach kwadratowych, w barakach bez pieców i urządzeń sanitarnych. Tylko niektóre prezydia rad narodowych "zabezpieczyły w ostatnich latach znośne warunki mieszkaniowe". T ak było w Nowej Hucie, Nowym Targu, Nowym Sączu, Kamiennej Górze, Łodzi, Gdańsku, Warszawie, Tarnowie, Lublinie i Świdwinie. Powstało także sporo cygańskich spółdzielni, głównie w Warszawie, Radomiu, Gdańsku, Lublinie, Łodzi czy w Raszynie pod Warszawą, wykorzystujących tradycyjne umiejętności kotlarskie Romów, ale Centralny Związek Spółdzielni Pracy niechętnie zgadza się na organizowanie spółdzielni wyłącznie cygańskich "z uwagi na niską wydajność, niedostateczną dyscyplinę, nieprzestrzeganie przepisów statutu spółdzielni itp. CZSP stoi więc na stanowisku tworzenia spółdzielni mieszanych, względnie zatrudnienia Cyganów w istnie-
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
132 Ostatni tabor
jących wielobranżowych spółdzielniach". Najczęściej jednak- jak
podkreślają autorzy raportu - niewykształceni Romowie pracują
na budowach jako niewykwalifikowani robotnicy. Tylko nieliczni
zdecydowali się też na prowadzenie gospodarstw rolnych w powie
cie gorlickim w województwie rzeszowskim czy w powiecie radom
skim w województwie kieleckim. W sprawozdaniu zwraca się uwa
gę na powstające zespoły muzyczne - te małe, grające na wiejskich
weselach czy w zakładach gastronomicznych, i te o wyższym statusie
artystycznym, jak krakowska Roma, ale mowa jest także o uzdol
nionych artystycznie Cyganach śpiewających w warszawskiej ope
rze czy w popularnym w tym czasie zespole Niebiesko-Czarni. Od
1963 roku śpiewał w nim pochodzący z Lowarów Michaj Burano,
który z Czesławem Niemenem i Heleną Majdaniec wystąpił w pa
ryskiej Olimpii i nagrał pierwszą wydaną na Zachodzie płytę zespo
łu. Najbardziej jednak kuleje według styczniowego raportu romskie
szkolnictwo. Z 2700 dzieci w wieku szkolnym na zajęcia uczęszcza
tylko 1100. Najczęściej przerywają naukę po czwartej klasie szko
ły podstawowej. Do szkół średnich chodzi jedynie czternaście osób,
a tylko jedna ma wyższe wykształcenie i pracuje w Polskim Radiu
w Krakowie9.
Porażką jest próba objęcia Cyganów profilaktyką zdrowotną, jak
bowiem czytamy w raporcie, organy służby zdrowia i opieki społecz
nej nie docierają do tej ludności. Nie jest ona również objęta akcją
uświadamiającą prowadzoną przez PCK i Towarzystwo Świadomego Macierzyństwa, więc pod tym względem stanowi grupę najbardziej
zaniedbaną w Polsce. Do tego należy dodać szerzącą się wśród niej
gruźlicę i brak szczepień ochronnych. W części raportu odnoszącej się do Cyganów koczujących au
torzy zwracają uwagę na przestępczość- dokonywane kradzieże.
zazwyczaj kur lub kradzieże polne i leśne, oszustwa. najczęściej na
') Chodzi najprawdopodobniej o członka ówczesnej Polskiej Orkiestry Radi\l
wej i Chóru Polskiego Radia w Krakowie.
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Rozdział czwarty 133
tzw. "kupon", czyli sprzedawanie po usunięciu metek gorszego gatunkowo materiału jako bardziej wartościowego, a także na żebractwo i wróżbiarstwo kobiet oraz na rozbijanie obozowisk "bez zgody osób uprawnionych w lasach państwowych, na gruntach PGR bądź indywidualnych rolników; wzniecają pożary, a nierzadko dokonują grabieży mienia okolicznych mieszkańców". Przykłady takiej "grabieży" nie są w dokumencie podane.
Według autorów ministerialnego raportu skutecznym sposobem na szybsze doprowadzenie do przejścia grup koczujących na osiadły tryb życia, "produktywizację niepracujących i normalizację warunków ich bytu materialnego i kulturalnego" byłoby "uchwalenie ustawy zakazującej pod groźbą kary koczowniczego trybu życia". Wtedy jednak organy administracji państwowej musiałyby się zobowiązać do "dostarczenia Cyganom mieszkań, zapewnienia zatrudnienia, wyuczenia /kursowego/ zawodu, umieszczenia inwalidów, starców i sierot w domach opieki społe€znej itd. Rozwiązanie to byłoby siłą rzeczy związane z dość poważnymi nakładami inwestycyjnymi i finansowymi ze strony państwa. Wystąpienie z tego rodzaju inicjatywą w chwili obecnej należy, w związku z istniejącymi trudnościami gospodarczymi, odrzucić".
Te "trudności gospodarcze" to w owym czasie próba realizacji kończącego się w 1965 roku pięcioletniego planu gospodarczego. Wiadomo było jednak, że w niektórych sektorach, szczególnie w rolnictwie, nie uda się uzyskać zaplanowanego wzrostu. Sformułowane w 1962 roku plany dotyczące utajnionej, całkowitej kolektywizacji rolnicrwa do roku 1980 zostały w końcu zamrożone ze względu na niedoinwestowanie gospodarstw rolnych, upadek większości spółdzielni produkcyjnych, spadek pogłowia bydła i plonów. Gospodarka, przeciążona inwestycjami w przemyśle ciężkim, jedynym prężnie rozwijającym się sektorze, nie mogła rozwijać się równomiernie. Odnotowywany niewielki wzrost w budownictwie mieszkaniowym łączył się jednak z o wiele gorszym niż w łatach 50. standardem oddawanych lokali (mniejszy metraż, ciemne kuchnie) i z zaprzesta-
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
62 Ostatni tabor
życia. Starszy taboru ma również obowiązek wpisywać do księgi meldunkowej taboru nazwiska wszystkich osób, które przyłączyły się do niego lub go opuściły, i musi o tym każdorazowo powiadamiać odpowiednie organa władzy. Książka meldunkowa jako ważny dla władz dokument ma być przechowywana przez starszego taboru w "odpowiednich warunkach" i "zabezpieczona przed zaginięciem". Zmiana osoby prowadzącej książkę "może mieć miejsce tylko za zezwoleniem organów MO".
"Pouczenie" informuje również, że "wszelkich wpisów w książce meldunkowej (chodzi m.in. o dokładny adres zameldowania -przyp. J.D.) dokonuje się atramentem. Wpisów tych dokonuje tylko organ meldunkowy. Nie wolno dokonywać w książce żadnych wpisów lub adnotacji starszemu taboru lub innym członkom taboru". I wreszcie końcowe akapity dokumentu przypominają o odpowiedzialności karnej starszego taboru w razie niewypełnienia zaleceń "pouczenia".
T ak precyzyjnie zaplanowana akcja rusza w poniedziałkowy poranek 7 marca 1955 roku. Trwa trzy dni, a po dziesięciu dniach -zgodnie z wytycznymi tajnego rozporządzenia - do centrali spływają mniej lub bardziej szczegółowe sprawozdania z jej przeprowadzenia. Prawie dwa miesiące później, 4 maja, na biurku płk. Stanisława Wołańskiego pojawia się notatka służbowa sporządzona przez szefa Wydziału Ewidencji Ludności i Dowodów Osobistych KG MO ppłk. Zdzisława Mroza, przedwojennego działacza komunistycznego, po wojnie zaś oficera UB. Liczący pięć stron maszynopisu raport zawiera wnikliwą ocenę akcji, ujawnia nastroje podlegających paszportyzacji Cyganów i sugeruje podjęcie konkretnych działań wobec nich w przyszłości.
"Z chwilą przystąpienia do akcji okazało się, że szereg jednostek nie było należycie przygotowanych" - rozpoczyna raport ppłk Zdzisław Mróz.
Krytyka spada na komendę miejską MO w Międzyrzeczu w ówczesnym województwie zielonogórskim, w której nie wytypowano
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl
Rozdział drugi 63
Warszawa, dnia • ~. lutego 19!i5 r.
Mi 1aterstwo Spra• wewnQtrznyob DJrektor Departamentu Społeozno-AdMinistr.
9~!-~-!.2-~.!.!-~-2.!.!.!.! ••
Stosownie do rozmowy z dnia 18,11.1955 r,
" załqozeniu przesyłam projekty przepia6• w sprawie zaopatrze
nia w tyMCzasowe z&dwiadezenla tożsamo,oi •odrownej 1udno~e1
eypliskiej. NadMieniam, ie przepisy to zostały zatwierdzone
przez Ko~endanta Iłównogo MO,
~:r;:.!.?.!s;: KZ/'LA.
7
z. ppłk.
l
('
Jedno z pism doryczących wykonania rozporządzenia nr 8/55 komendanta głównego MO w sprawie rejestracji ludności cygańskiej z łutego 1955 roku.
i nie przeszkolono ekipy. Brakowało fotografa z Urzędu ds. Bezpieczeństwa Publicznego, urzędnika stanu cywilnego i środka transportu. Jeszcze gorzej w ocenie ppłk. Mroza wypadła komenda powiatowa w Gorzowie, gdzie nie przygotowano druków meldunkowych, ankiet, znaczków skarbowych, a członkowie ekipy nie znali poszczególnych zadań. Mało tego, nie mieli oni także rozeznania w miejscach obozowania taborów na ich terenie. W czasie akcji okazało się, że liczba grup i osób jest wyższa, niż podawały posterunki. Podobnie było także w innych jednostkach, np. w Koiuchowie i Sulechowie, a we Wrocławiu komendant MO gwarantował, że w mieście nie ma ani jednego Cygana, tymczasem w akcji ujawniono tabor złożony z 24 osób.
W sumie w czasie marcowej akcji skontrolowano w całym kraju 271 taborów, ponad sześć tysięcy osób objęto akcją meldunkową,
Przykładowy rozdział książki:Ostatni tabor.
Jak władza ludowa zakazała Cyganom wędrowania
http://grzbiet.pl/sklep/ostatni-tabor-jak-wladza-ludowa-zakazala-cyganom-wedrowania/
Książki historyczne Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl