Transcript
Page 1: NOISE IN SCHOOLS Maria Fianchini A SYSTEMIC APPROACH TO ... · investment: from those about structural safety and fire protection, to architectural barriers and energy inefficiency

AbstractNoiseinschoolsisaseriousproblem,suffereddailybylotsofstudentsandteachers.Itaffectsteachingandlearning,makespupilsconcentrationdifficultandverbalcommunicationunclear.Inaddition,noiseproducesdiscomfortsandevenpathologicalsymptoms,particularlytopeoplewithhearingdevicesorwithspecificbehaviouralproblems.Nevertheless,bothmediaandinstitutionsinchargeofmanagingschoolfacilitiesdonotseemtotakeitintoproperaccount.Thispaperpresentsaqualitativeanalysisoftheproblem,consideringdifferenttypesofnoiseinschool,aswellasthoseconditionsproducingoramplifyingthem.Thisworkisbasedontheoutcomesofafieldresearchinmiddleschoolsthatenlightenedthenoisetobeoneofthemainissuesinvolvingschoolusers.Inconclusion,itdiscussestheneedoftheintegrationofdifferentstrategiesandthedevelopmentofmulti-levelinterventionsasapropermannertosuccessfullypursuetheacousticcomfortimprovementinexistingschools.

Keywords:Acousticcomfort|Buildingperformance|Noise|Schoolfacilities|Users’inquiry

IntroductionTheagingoftheschoolbuildingestateaswellastheupdatingoftechnicalstandardshavebroughttolightawiderangeofproblems,thatarealreadyknownandareobjectsofinvestment:fromthoseaboutstructuralsafetyandfireprotection,toarchitecturalbarriersandenergyinefficiency.Lessattention,however,isusuallygiventofunctionalproblemsandpeoplewell-beinginschools.Amongthese,noiseisoneofthemostcommonconditions,suffereddailybylargenumbersofstudentsandteachersandparticularlycriticalfordifferentcategoriesofpeople,suchashypoacusics,subjectswithautisticdisorder(forwhomnoisedisorderisconsideredadiagnosticdiscriminant),non-nativespeakers,etc.Asaconsequence,theactionsofacousticimprovementhaverarelyfound,sofar,spaceinfundingprogramsforinterventionsonexistingschools.Amongthescholarsdealingwithschoolfacilitiesconditions,P.WoolnerandE.Hall[1]rightfullywarnagainstconsideringfullyreliablethoseexperimentalresearchesaimedatdirectlycorrelatingtheeffectofsingleenvironmentalfactors(suchasdaylighting,

noise,temperature)onlearning.However,itmustbetakenintoaccounttheseveralstudies,asreportedin[2]-[3],testifyingtheimpactofnoiseinschoolsonstudentresults.Theseshowontheonehandtheincreasingdifficultiesinspeechcomprehensionforallchildrenand,evenmore,forthosewithlanguageorattentiondisordersandfornon-nativespeakers;ontheotherhand,thefallinshort-termmemory,duetothepresenceof"irrelevantsounds"withrespecttothetask,whichautomaticallyinterferewithkeepinginformationand,atthesametime,capturetheattention,distractingfromtheactivityinprogress.Thelinkbetweennoiseandlearningis,therefore,animportantquestiononwhichtoleveragetheeducationalandschoolfacilitiesauthorities,sotopromoteacousticalimprovementsinschools,thoughitisnottheonlyone.Indeed,thesameattentionshouldbeplaced,asin[4],onoverexposuretonoiseinouterclassroomenvironments(e.g.cor-ridors,canteensandgyms,etc.),whichimpactsmoreonpeoplewellbeingaswellasonbeha-vioursandonpersonalrelationships.

GenesisoftheissueItisextremelyhardtodealwiththeissueofnoiseinexistingbuildings,becausethereareseveralcausesandeffects,resultingfromcomplexinteractionsbetweencontext,technicalelementsandfunctionalfactors.However,itisclearthatthepoorqualityofbuildingsisthemaincauseofnoiseinschools.Infact,mostofthemarenotfittoisolateinteriorenvironmentsfromnoisecomingfromoutsideandinside,toabsorbtheimpactonthefloorsofdesksandchairs,tocontainthereflectionofthevoices,etc..Theoriginofthissituationmustbesought

backintime,inthelackoftechnicalskillsandmethodsforacousticperformancecontrol,whichcharacterizedtheproductionofschoolfacilitiesforalongtime.InItaly,infact,thefirstnationalrulesforschoolbuildingsdatesbackto1888,butwemustwaitforthoseproducedin1956[5]bytheworkinggroupofthe"StudyCentreforschoolbuildings",whoseactivityisdescribedin[6],tofindthefirstacousticrecommendationsregardingthechoiceofsite,thelocationoftheclassroomsandtheneedto"implementthesoundinsulationofthepartitionwallsbetweenclassroomandclassroom,aswellastheintermediatefloors,whenthereareseveralfloors”,without,however,anyfurther

specifications.In1964,theMinistryofPublicWorksbeganaworktoproduceacousticstandardsandaministerialcircular[7]waseventuallyissuedtwoyearslater,in1966,withthecriteriaforevaluatingandtestingbuildingacousticperformances.Asecondcircular[8]followedin1967,specificallydedicatedtoschools,inwhichacceptabilitycriteriawerelaiddown:forsomeofthem,certificationsshouldhavebeenprovided(asregardssoundproofingofpartitions,glazing,grids,airintakesandexternalwalls,aswellasthesoundabsorptioncoefficientofinsulatingmaterials),whileothershadtobemeasuredonsite(AirborneSoundAttenuationbetweencloseandoverlappingclassrooms,impactsoundlevelsbetweentwooverlappingspaces,servicenoiselevels,internalreverberationtimes).However,itwasonlyin1975thatthecontentsofthiscircularweredefinitivelyincorporatedintotheupdatedtechnicalstandardsrelatingtoschoolbuildings;then,theywerepartlyreconfirmedin1997,December5bytheDecreeofthePresidentoftheCouncilofMinisters(D.P.C.M.)"Determinationofpassiveacousticrequirementsofbuildings"andthislatterarestillvalid,despitetheItalianAssociationofAcousticsdeemingtheminadequatebycomparisonwiththeparametersofthemostrecentEuropeanregulations[9].Buteventhedefinitionoftherequirementsdoesnotguaranteetheirapplicationandverification,sinceitwillbenecessarytowaituntil1995forthedefinition,inLaw447,ofthefigureofthecompetenttechnician,i.e.,"theprofessionalfiguresuitabletocarryoutthemeasurements,verifycompliancewiththevaluesdefinedbythecurrentregulations,drawupplansfornoiserecovery,andcarryouttherelatedcontrolactivities".

Focus

NOISE IN SCHOOLS. A SYSTEMIC APPROACH TO IMPROVE

ACOUSTIC COMFORT

MariaFianchini

Fig. 1 - Acoustical tiles installed to cover the steel grids.

084

Page 2: NOISE IN SCHOOLS Maria Fianchini A SYSTEMIC APPROACH TO ... · investment: from those about structural safety and fire protection, to architectural barriers and energy inefficiency

Allthismeantthattheschoolsweredesignedandbuiltforalongtimewithoutanyacousticalcontrol,withperformancelevelsdependingontechno-typologicalsolutionsinuse,whichbecameparticularlycriticalbetweenthepost-WorldWarIIandthebeginningofthe'70s.Indeed,inthisperiod,ontheonesidethemasonrystructuresystemswerealmostabandoned,infavourofframestructuressystemswithbothexteriorandpartitionwallsmuchlighterand,therefore,withloweracousticinsulationperformances;andontheother,newschooltypes-withopenspacesand/orlargecirculationareas-begantobepromoted,withouttakingintoproperaccount(andsonosolutionscapableofprovidingacontrastweresought)theireffectsonnoisepropagationandonreverberationtime.ItisnoteasytohaveapictureofhowmanyandwhichschoolsmaysufferfromnoiseissuesinItaly,evenjustwithregardtothedesigndeficienciesrelatedtobuildingsage,duetothewayofcollectingdata(withintervalsoftimeoveralongperiod,asreportedin[10])onschoolfacilitiesages.Moreover;inadditiontotheoriginallowperformance,otherproblemshaveprobablyfollowedovertime,becauseofdecayandfailureofbuildingelementsandsystems,ofincreasingnoiseinurbanenvironment,etc.Conversely,insomecases,partialacousticalimprovementsoccurredasasecondaryeffectofworksaimedatdifferentpurposes,suchasreplacingwindowstoimproveenergyperformanceorinstallingceilingtilestomasktemporaryinterventionstopreventfloorslabsfailures(Fig1).However,ananalysisfocusedonlyontheshortcomingsoftheschoolbuildings,apartfromnotgivingbackanexhaustivepictureofaproblemwithsuchsystemicfeatures,couldalsoovershadowscenariosforacousticalimprovementthatcanonlybepursuedthroughtechnicalinterventions.Actually,muchmorecouldandshouldbedonestartingfromafocusondifferentsituationsinschoolactivitiesthatproducenoise,soastotry,asfaraspossible,tobringdownthenoisesources,whilepursuingthebestconditionsofuse.

NoiseperceptioninschoolsFrequencyandvarietyofacousticproblemsinschoolsemergedevenfromtheoutcomesofafieldworkcarriedoutinfivelowersecondaryschools(Fig02)ofthemetropolitanareaofMilan,betweenJanuaryandMay2016.This

waspartoftheresearchprogram"BacktoSchool"fundedbytheDepartmentofArchitectureandUrbanStudiesofthePolitecnicodiMilanoandaimedatupdatingtheframeworkofusers'needsandperformancerequirementsfortherenewalofexistingschoolfacilities[11].Dataandinformationwerecollectedboththroughon-siteobservationsandbyinvolvingteachersandstudentsof38classesindifferentways,accordingtothemodelproposedbytheOECDinthe“InternationalPilotStudyontheevaluationofqualityineducationalspaces”[12].Despitethevarietyoftechno-typologicalcharacters(whichincludedacourtyardmasonrybuildingoftheearlytwentiethcentury,threedifferentconcreteframefacilitiesandacomplexofthe'70swithprefabricatedstructures)andenvironmentalonesofthecasestudiesanalyzed(threesiteswereinurbanareas,anotheroneinaresidentialneighbourhoodinthegreen,thelastoneontheboundaryofanairportnoiseimpactarea),theissueofnoisewasconstantlythefocusofboththeevaluationteamandtheteachersandstudentsoftheschoolcommunitiesinvolved,althoughwithdifferentperspectivesinrelationtothedifferentroles

oftheparticipants.Forexample,duetonotbeingaccustomedtothespecificacousticconditionsofeachschool,duringthecourseoftheparticipatedactivitiesthegroupofexternalevaluatorswasmoresensitivethaninternaluserstotheeffectsofnon-limitedreverberationtimesinoutofclassroomenvironments(Fig03)andtothepresenceofnoisesfromdifferentsources,whichoverwhelmedinterpersonalcommunications.Differenttypeshavebeenregistered:fromthoseofastructuralnature,suchastheroaroftheaircrafttakingoffandlandingatthenearestschoolsitetotheairportorthecontinuousbrakinganddepartureofcarsandheavyvehiclesatthetrafficlightintheschoolplacedalongatraffic-intensiveurbanroad;tothoseproducedbycontingentsituations,suchasthemaintenanceofthegreenwithequipmentpoweredbypowerfulcompressors,scheduledbytheadministrationswithoutanyconsiderationoftheimpactonschools.Ontheotherhand,asregardsstudents,thoseinvolvedinlimited-teamworkshopactivitiesfocusedespeciallyonthedifferentkindsofnoiseintheclassroom(anevidenceofhowthesesucceedincapturingtheirattentionduringeducationalactivities)ofwhichtheyreportedawiderangeofcases,mainlyfrom

Fig. 3 - School halls whose shapes amplify reverberation.

Fig. 2 - Case Studies of “Back to School” Research

Tab. 1 - Students’ noise perception by survey results.

Focus085

Page 3: NOISE IN SCHOOLS Maria Fianchini A SYSTEMIC APPROACH TO ... · investment: from those about structural safety and fire protection, to architectural barriers and energy inefficiency

withintheschool.Theserangedfromtheshiftingofchairsanddeskstothevoicesofchildrenofthelowercyclesplayingintheyard,uptothevastrepertoireintermsofsystems:fromtheringingonthephoneontheclerks’desksinthecorridortothehissofthevalvesofoldheaters,tothepersistentflickeroflampsbeingexhaustedinnewmultimediaboards(LIM),etc.Inaddition,thestudentshavealwaysdeclaredtobeveryannoyedbynoiseduringmeals,whileadmittingthattheythemselveswereproducingit.Similarly,fromtheanswerscollectedthroughthequestionnaires(Tab01),itemergesthat,infouroutoffivecases,themostperceivednoisedisturbanceisthatcomingfrominsidetheclassroom,followedcloselybytheoff-classroomone;whereas,thedisturbanceofambientenvironmentalnoisesalwayshaslowervalues,but,ofcourse,theperceptionofthelattercanbesignificantlydifferentdependingonthepositionoftheclassroom.Teacherscannotstandnoiseinthecanteenslikestudents.Regardingteachingconditions,theymainlyhighlighttheacousticincompatibilitybetweendifferentfunctionsplacedinspacesclosetoeachother;aproblemthatoccursaboveallwithmusicaleducationactivities,whicharenotalwayscarriedoutinaproperenvironmentfarfromclassrooms.Consistently,evenfromthequestionnaires(Tab02),accordingtoteacherstheoutofclassroomnoiseisthemostfrequent,whiletheeffectofthereverberationonstudents'understandingtheirspeechdoesnotseemsignificanttothem.

ConclusionNoiseproblemsinschoolsaresomanyandvarythatitseemsquitehardtheywillbefullysolvedintheshortterm.However,itisabsolutelynecessarytostartdealingwiththem,because,astheeducationistMarcoOrsi[14]remindsus,spendingthedayofstudyandworkinchaoticenvironmentsisextremelytiringandnon-educational,butalreadywithlittlemeasuresgreatimprovementscanbeachieved.Ontheonehand,therefore,itseemsimportantandurgentthatthisisrecognizedasanationalissue,whileontheotherhandweneedtofindanddeploystrategiesandmethodsabletoactivateimprovementprocessesevenwithshortresources.TherecentamendmentofLegislativeDecreeNo.153of2006byLawNo.21of2015thatintroducedthedutyforlocaladministrationstointegrateacousticimprovementintendersforworksaimedatincreasingenergyefficiencyinschoolsandinanyeventfortheirretrofittingorconstructionmightbeoneofthemostimportantinitiativesatgovernmentallevel;nevertheless,inordertopromotearealculturalchange,propercampaignstoraisecollectivesensitisationshouldfollowthecompulsoryapproach,similarlytowhathappenedforthesafetyandenvironmentalsustainabilityissues.Itispreciselythesafetyissuesinworkplacesthatcouldbemodeltodeveloptoolsandproceduresusefulfor

mappingproblemsandneedsanddefiningtheactionstobeundertaken.Infact,inordertoeffectivelymanageallsafety-relatedissuesinexistingschools,oneusuallyworksinparallelthroughtwolinesofaction:thefirstisbasedonanin-depthanalysisofschoolconditions-gatheredinthe"riskassessmentdocument"(statedin[14])-onthebasisofwhichaseriesofadaptationgoalsarestated,tobemetpartlybytheschoolandpartlybytheinstitutionincharge;thesecond,instead,consistsinthedefinition-andrelativefieldtest-ofbehaviouralrulesforemergency,consistentwiththephysicalandspatialcharactersofthecomplex.Moreover,the"riskassessmentdocument"itselfsimultaneouslytakesintoaccountavarietyoffactors,suchas:buildingcharactersandperformances(fireresistanceofmaterials,heightoftheparapets,etc.),layout(exits,distanceofactivitiesfromescaperoutes,etc.),organizationalplan(number,sizingandlocationofclasses,canteenshifts,etc.),waysofuse(papercollections,storageofcleaningproducts,obstructionsonescaperoutes,etc.).Furthermore,notonlypeoplewithspecificresponsibilities(principal,safetymanager,localadministrationtechnicians,maintenanceoperators,etc.)areinvolvedinpursuingsafetyobjectives,butalsoalltheothermembersoftheschoolcommunity(teachers,students,non-teachingstaff,etc.);andthemoretheschoolisobsoleteandinadequate(duetotheabsenceofemergencystairs,etc.),themorethefunctionalorganizationandthecarelavishedonuse-relatedpracticesbecomeimportanttoreducerisks.Borrowingtheapproachesandmethodscurrentlyusedinsafetymanagementwouldthereforeimply,fromanoperationalpointofview,thepossibleidentificationof"noiserisk"conditions,throughevaluationprocessesaimednotonlyatmappingthesetofproblems(technical,organizationalandbehavioural),butalsoatbringingoutthevariousacousticneedsofgroupsand/orindividualmembersoftheschoolcommunity.Moreover,theapplicationofpost-occupancyevaluationmethodologies-withtheusers’involvement–appearsthemosteffectivewaytounderstandcriticalconditionspresentineachsiteand,asfaraspossible,tomanagethenoiseissue,outliningthepossibleself-improvementactions,aswellastherequestsforfurtherdiagnosticactivityand

improvementworkstobesubmittedtotheinstitutionsincharge.

REFERENCES[1] P.WoolnerandE.Hall,“NoiseinSchools:a

holisticapprochtotheissue”,InternationalJournalofEnvironmentalResearchandPublicHealth,vol.7,2010,pp.3255-3269

[2] B.MShieldandJ.EDockrell,“Theeffectsofnoiseonchildrenatschool:areview”,BuildingAcoustics,10(2),2003,pp.97-106.

[3] M.Klatte,K.Bergström,andT.Lachmann,“Doesnoiseaffectlearning?Ashortreviewonnoiseeffectsoncognitiveperformanceinchildren.”,FrontiersinPsychology,4,2013,578.

[4] L.Scannell,M.Hodgson,J.G.MorenoVillarreal,R.Gifford,“TheRoleofAcousticsinthePerceivedSuitabilityof,andWell-BeinginInformalLearningSpaces”,EnvironmentandBehavior,Vol48,Issue6,2016,pp.769–795,FirstPublishedJanuary28,2015.

[5] DecreeofthePresidentoftheRepublic1December1956No.1688,“Approvazionedinuovenormeperlacompilazionedeiprogettidiedificiadusodellescuoleelementariematerne”,OfficialGazetteoftheItalianRepublic,No.102,19/4/1957.

[6] C.Cicconcelli,“Lospazioscolastico”,RassegnacriticadiArchitettura,n.25,1952,pp.5-15.

[7] MinistryofPublicWorks,"Criteridivalutazioneecollaudodeirequisitiacusticinellecostruzioniedilizie",CircularLettern.1769,30/4/1966.

[8] MinistryofPublicWorks,"Criteridivalutazioneecollaudodeirequisitiacusticinegliedificiscolastici",CircularLettern.3150,22/5/1967.

[9] A.AstolfiandM.Garai,Eds.,Lineeguidaperunacorrettaprogettazioneacusticadiambientiscolastici,AssociazioneItalianadiAcustica,Roma,2017.

[10] MinistryofUniversityandResearch,“AnagrafeEdiliziaScolastica”,MIUR,Roma,7/8/2015,avalilableat:http://www.istruzione.it/allegati/2015/Slide_Anagrafe_Edilizia.pdf,Web.5/6/2018.

[11] M.Fianchini,Ed.,Rinnovarelescuoledall’interno.Scenariestrategiedimiglioramentoperleinfrastrutturescolastiche,MaggioliEditore,SantarcangelodiRomagna,2017.

[12] OrganisationforEconomicCooperationandDevelopment-CentreforEffectiveLearningEnvironments(OECD-CELE),InternationalPilotStudyontheevaluationofqualityineducationalspaces(EQES),UserManual,2009.

[13] M.Orsi,L’oradilezionenonbasta.Lavisioneelepratichedell’ideatoredellescuoleSenzaZaino,Maggiolieditore,SantarcangelodiRomagna,2015.

[14] LegislativeDecree9April2008No.81,“Attuazionedell'articolo1dellalegge3agosto2007,n.123,inmateriadituteladellasaluteedellasicurezzaneiluoghidilavoro”,art.17,OfficialGazetteoftheItalian

Tab. 2 - Teachers’ noise perception by survey results.

Focus 086

Page 4: NOISE IN SCHOOLS Maria Fianchini A SYSTEMIC APPROACH TO ... · investment: from those about structural safety and fire protection, to architectural barriers and energy inefficiency

Republic,No.101,30/4/2008.

RUMOREASCUOLA.UNAPPROCCIOSISTEMICOPERILMIGLIORAMENTODELCOMFORTACUSTICO

AbstractIlrumorenellescuoleèunproblemaimportante,subitoquotidianamentedanumerosistudentieinsegnanti.Impattasull'insegnamentoesull'apprendimento,riducelaconcentrazionedeglialunnielachiarezzanellacomunicazioneverbale.Inoltre,ilrumoreproducedisagieanchesintomipatologici,inparticolareperlepersonecondispositiviacusticioconspecificiproblemicomportamentali.Tuttavia,siaimediacheleistituzioniresponsabilidellagestionedellestrutturescolastichenonsembranotenernecontoinmanieraadeguata.Nell’articolovienepresentataun'analisiqualitativadelproblema,prendendoinconsiderazionedifferentitipologiedirumorenellescuole,nonchélecondizionicheliproduconooliamplificano.Illavorosibasasuirisultatidiunaricercasulcampoinalcunescuolemedie,dacuièemersocomeilrumoresiaunodeiproblemiprincipalipergliutentidellascuola.Inconclusione,sidiscutelanecessitàdiintegraredifferentistrategieesviluppareinterventiapiùlivelliperperseguireconsuccessoilmiglioramentodelcomfortacusticonellescuoleesistenti.

Parolechiave:Comfortacustico|Prestazioniedilizie|Rumore|Edificiscolastici|Analisipartecipata

IntroduzioneL’invecchiamentodelpatrimoniodiediliziascolasticael’aggiornamentodellenormativetecnichehannofattoemergereunagammadiproblemi,ormaicomunementenotiedoggettodiinvestimento:daquellirelativiallasicurezzastrutturaleeantincendio,allebarrierearchitettoniche,all’inefficienzaenergetica.Minoreattenzione,invece,vienesolitamentepostaneiconfrontideiproblemidifunzionalitàebenesserenellescuole,traiquali,lapresenzadelrumoreèunadellecondizionipiùcomuni,subitaquotidianamentedagrandiquantitàdistudentiedocentieparticolarmentecriticaperdiversecategoriedipersone,comegliipoacusici,isoggetticondisturboautistico(periqualiildisturbodarumoreèconsideratounadiscriminantediagnostica),inonmadrelingua,ecc.Diconseguenza,leazionidimiglioramentoacusticohanoraramentetrovatospazioneiprogrammidifinanziamentopergliinterventisullescuoleesistenti.Traglistudiosichesioccupanodellecondizionidellescuole,P.WoolnerandE.Hall[1]mettonogiustamenteinguardiadalconsiderarepienamenteaffidabililericerchesperimentalivolteacorrelareinmanieradirettal’effettodisingolifattoriambientali(comelalucenaturale,ilrumore,latemperatura)suilivellidiapprendimento.Tuttaviaènecessarioprendereinconsiderazioneinumerosistudi,comein[2],[3],chetestimonianol’impattodelrumoreascuolasugliesitideglistudenti.Questievidenzianodaunlatol’aumentodidifficoltànellacomprensionedelparlatoneibambiniingeneralee,inmisuramaggiore,inquellicondisturbilinguisticiodiattenzioneeneinonmadrelingua;dall’altrolacadutadellamemoriaabrevetermine,perlapresenzadeicosiddetti“suoniirrilevanti”rispettoalcompito,cheinterferisconoautomaticamenteconilmantenimentodelleinformazionie,parallelamente,catturanol’attenzione,distraendodall’attivitàincorso.Larelazionetrarumoreeapprendimentoè,quindi,sicuramenteunargomentoimportantesucuifarleva,affinchéiresponsabilideisettorieducativiedellagestionedelleinfrastrutturescolasticheinvestanopermigliorarelecondizioniacustichedellescuole,manonèilsolo.Infatti,altrettantaattenzionedovrebbe

esserededicataallasovraesposizionealrumorenegliambientiextraaula(comeneicorridoi,nellemenseenellepalestre,ecc.),cheinterferiscemaggiormentesullecondizionidibenesserepsico-fisico,suicomportamentiesullerelazioniinterpersonali[4].

AnalisidelproblemaIltemarumorenellecostruzioniesistentièestremamentecomplessodaaffrontare,perchémultiformenellemanifestazionienellecause,chederivanodacomplesseinterazionitrafattoridicontesto,ediliziefunzionali.Tuttavia,èinnegabilechelascarsaqualitàediliziasialaprincipaleresponsabiledelrumoreascuola.Lamaggiorpartedellecostruzioninonsonoinfattiingradodiisolaregliambientiinternirispettoalrumoreprovenientedall’esternoedall’interno,diassorbirel’impattosuipavimentidellospostamentodibancheesedie,dicontenerel’effettodiriverberodellevoci,ecc..Lecausediquestasituazionevannoricercateindietroneltempo,nellamancanzadicompetenzetecnicheedimetodidicontrollodelleprestazioniacustiche,chehacaratterizzatounlungoperiododiproduzionedegliedificiscolastici.InItalia,infattirisaleal1888ilprimo“Regolamentoedistruzionitecnico-igienicheperl’esecuzionedellalegge8luglio1888sugliedificiscolastici”,mabisognaattendereilregolamentodel1956[5]elaboratodalgruppodilavorodel“Centrostudiperl’ediliziascolastica”[6],pertrovareleprimeraccomandazionidiacusticarelativamenteallasceltadelsito,allalocalizzazionedelleauleeallanecessitàdi“attuarel'isolamentofonicodelleparetidivisoriefraaulaeaula,nonche'deisolaiintermedi,quandovisonodiversipiani”,dicuiperònonsonoforniteulteriorispecifiche.Nel1964,ilministerodeiLavoriPubblicidàavvioaunlavorodielaborazionedirequisitiacustici,cheportaall’emanazionediunaprimacircolareministerialeconi“criteridivalutazioneecollaudodeirequisitiacusticiperlecostruzioniedilizie”nel1966[7]ediunasuccessiva,specificatamentededicataall’ediliziascolasticanel1967[8].Vengonocosìdefinitiilivellidiaccettabilitàdeirequisitiacusticidellescuole,chedovrannoessereinpartecertificati(relativamentealpoterefonoisolantedidivisori,diinfissigriglie,presed'ariaeparetiesterneopacheealcoefficientediassorbimentoacusticodeimaterialiisolantiacustici)einparteverificatiinsito(l'isolamentoacusticoperviaaereafraambientiadusodidatticoadiacentiesovrastanti,illivellodirumoredicalpestiotraduespazisovrapposti,larumorositàprovocatadiserviziedimpiantifissi,iltempodiriverberazione).È,però,solonel1975cheicontenutidellacircolareverrannodefinitivamenteassuntinelle“Normetecnicheaggiornaterelativeall'ediliziascolastica,ivicompresigliindicidifunzionalitàdidattica,ediliziaedurbanistica,daosservarsinellaesecuzionedioperediediliziascolastica”deldicembre1975einpartericonfermatianchedalD.P.C.M.5dicembre1997“Determinazionedeirequisitiacusticipassividegliedifici”,nonostantel’AssociazioneItalianadiAcusticaliritengainadeguatidalconfrontoconiparametridellepiùrecentinormativeeuropee[9].Maancheladefinizionedeirequisitinongarantiscedifattolaloroapplicazioneeverifica,datochebisogneràattenderefinoal1995perladefinizione,nellalegge447,dellafiguradeltecnicocompetenteovverolafiguraprofessionaleidoneaadeffettuarelemisurazioni,verificarel'ottemperanzaaivaloridefinitidallevigentinorme,redigereipianidirisanamentoacustico,svolgerelerelativeattivitàdicontrollo.Tuttociòhacomportatochelescuolevenisseroalungoprogettateerealizzatesenzaalcuncontrolloacustico,conprestazionichevarianoinrapportoallediversesoluzionitecno-tipologicheadottate,marisultanoparticolarmentecritichenellecostruzionirealizzatetrailsecondodopoguerrael’iniziodeglianni’70.Inquestoperiodo,infatti,daunlatovennerodefinitivamenteabbandonatiisistemicostruttiviin

muraturaportanteafavoredistruttureatelaioincalcestruzzooacciaiocontamponamentimoltopiùleggerie,quindi,conpiùbassilivellidiisolamentoacustico;dall’altroiniziaronoadiffondersinuovimodellitipologici,conambientiopenspacee/oconampinucleicentralididistribuzione,ecc.,dicuinonsiteneva,però,inconsiderazione(equindinonsicercavanosoluzioniidoneeacontrastare)leconseguenzesullapropagazionedelrumoreeglieffettisuitempidiriverbero.NonèfacileavereunquadrodiquanteequaliscuoleinItaliapossanoavereproblemidirumore,anchesoloperquantoriguardalecarenzeprogettualidovuteall'etàdegliedifici,acausadelmododiraccolta,perintervallitemporalilunghi,deidatinazionalisull’etàstrutturescolastiche[10].Inoltre,allebasseprestazioniinizialisisommanoancheglieffettideltrascorreredeltempo,comeadesempio,quelliconnessialdegradoealmalfunzionamentodielementiedilizieimpianti,all’aumentodelleemissionisonorenell’ambienteurbano,ecc..Percontro,purinassenzadispecificiobiettividimiglioramentoacustico,talvoltasonostatiapportatiparzialibeneficigrazieadinterventiattuaticonfinalitàdiverse,comelasostituzionedeiserramentipermigliorareleprestazionienergeticheol’inserimentodipannellidicontrosoffittofonoassorbentipermascherareinterventitemporaneidiprevenzionesuisolai.(fig01).Tuttavia,un’analisiesclusivamentecentratasullecarenzedelleinfrastrutturescolastiche,oltreanonrestituireunquadroesaustivodiunproblemaconconnotazionicosìsistemiche,rischiaanchediprefigurarescenaridimiglioramentoperseguibilisoloattraversointerventidinaturaedilizia.Inrealtà,moltosipuòesidevefarepartendodallamessaafuocodellediversesituazionichenellosvolgimentodelleattivitàscolasticheproduconorumore,percercare,perquantopossibile,diabbatterneallafontelecause,perseguendoalcontempolemiglioricondizionid’uso.

LapercezionedelrumorenellescuoleLafrequenzaelamolteplicitàdellecriticitàacustichenellescuolesonoemerseconevidenzaanchedagliesitidiunlavorodiricercasulcampocondottoincinquescuolesecondariediprimogradodell’areametropolitanamilanese(fig02),trailgennaioemaggiodel2016,nell’ambitodiunprogrammadiricercadaltitolo“TorniamoaScuola”finanziatadalDipartimentodiArchitetturaeStudiUrbanidelPolitecnicodiMilanoefinalizzatoall'aggiornamentodelquadroesigenzialeperilrinnovodellestrutturescolasticheesistenti[11].Illavoroèstatosviluppatoconmetodologiedipost-occupancyevaluation,raccogliendodatieinformazionisiaattraversoosservazioniinsito,checoinvolgendodocentiestudentidi38classicondiversemodalità,secondoilmodellopropostodall’OECDattraversol’InternationalPilotStudyontheevaluationofqualityineducationalspaces[12].Nonostantelavarietàdeicaratteritecno-tipologici(checomprendevanounedificioacortilechiusodiinzio‘900inmuraturaportante,tredifferenticostruzioniatelaioincalcestruzzoarmatoeuncomplessodeglianni’70conpannelliprefabbricatatiportanti)edambientalideicasistudioanalizzati(3sitieranoinareeurbane,1inunquartiereresidenzialinelverde,1sullimitaredell’areadirispettoaereoportuale),iltemadelrumoreèstatocostantementealcentrodell’attenzionesiadelgruppodivalutazionechedeidocentiestudentidellecomunitàscolastichecoinvolte,seppureconprospettivedifferenteinrapportoaidiversiruolideipartecipanti.Ilgruppodeivalutatoriesterni,peresempio,nonessendoassuefattoallecondizioniacustichespecifichediciascunascuola,durantelosvolgimentodelleattivitàpartecipaterisultavapiùsensibiledegliutentiinternitantoaglieffettidi

Focus087

Page 5: NOISE IN SCHOOLS Maria Fianchini A SYSTEMIC APPROACH TO ... · investment: from those about structural safety and fire protection, to architectural barriers and energy inefficiency

riverberononcontrollatonegliambientiextra-aula(fig03),quantoallapresenzadirumorididiversaprovenienza,chesovrastavanolecomunicazioniinterpersonali(3).Nesonostatiregistratididiversotipo:daquellidinaturastrutturale,comeilrombodegliaereiinfasedidecolloediatterraggionelsitoscolasticopiùprossimoall’aeroportoolecontinuefrenateepartenzadiautoemezzipesantiincorrispondenzadelsemaforonellascuolapostalungounasseviariourbanoadaltaintensitàditraffico;aquelliprodottidasituazionicontingenti,comeleattivitàdimanutenzionedelverdeconattrezzaturealimentatedapotenticompressori,programmatedalleamministrazionisenzanessunaconsiderazionedell’impattosullescuole.Perquantoriguardaglistudenti,invece,quellicoinvoltinelleattivitàdiworkshopagruppiristrettisisonofocalizzatiinmodoparticolaresuidiversirumoripresentiinaula(adimostrazionedicomequestiriescanoacatturarelaloroattenzioneduranteleattivitàdidattiche),dicuiriportavanoun’ampiacasisticaampia,prevalentementediorigineinternaallascuola.Questaandavadallospostamentodisedieebanchiallevocideibambinideicicliinferiorichegiocanoincortile,finoalvastorepertoriointemadiimpianti:dalsuonodeltelefonodellapostazionedeicommessinelcorridoio,aisibilidellevalvoledeivecchicaloriferi,allosfarfalliopersistentedellelampadeinfasediesaurimentonellenuovelavagnemultimediali(LIM),ecc..Inoltre,glistudentihannosempremanifestatomoltofastidioperilrumoreduranteipasti,purriconoscendocheeranolorostessiaprodurlo.Analogamente,dallerisposteraccolteattraversoiquestionari(tab01),emergeche,inquattrocasisucinque,ildisturbodarumoremaggiormentepercepitosiaquelloprovenientedall’internodellaclasse,seguitoconpocoscartodaquelloextra-aula.Viceversa,ildisturboperrumoriambientalidelcontestohasemprevaloriinferiori,ma,naturalmente,lapercezionediquest’ultimopuòrisultaresignificativamentediversainfunzionedellaposizionedell’aula.Gliinsegnanticondividonoconglistudentiilfastidioperilrumoreneirefettori.Perquantoriguardalecondizionidell’aula,segnalavanoprevalentementel’incompatibilitàacusticatrafunzionidiversetraloroprossime;problemachesimanifestasoprattuttoconleesercitazionidieducazionemusicale,chenonsemprevengonosvolteinunambienteidoneoelontanodalleclassi.Coerentemente,anchedaiquestionari(tab02)peridocentiilrumoreextra-aulaèquelloprevalente,mentrenonsembrasignificativoperlorol’effettodelriverberosullacomprensionedelparlato.

ConclusioniLecriticitàacustichenellescuolesonotalichedifficilmentecisipotràattendere,nelbreveperiodo,illoropienosuperamento.Tuttaviaèassolutamentenecessariocominciareadoccuparsene,perché,comeciricordailpedagogistaMarcoOrsi,trascorrerelagiornatadistudioedilavoroinambienticaoticièestremamentefaticosoediseducativo,magiàconpiccoliaccorgimentisipossanoottenererisultatiimportanti[13].Daunlato,quindi,sembraimportanteeurgentefarsìcheiltemaassumaunarilevanzanazionale,dall’altro,però,bisognatrovareilmododimettereincampostrategiediinterventochepermettanol’attivazionediprocessidimiglioramentoancheinpresenzadirisorselimitate.L’inserimentoconlalegge21del2015neldecretolegislativo153del2006dell’obbligoperleamministrazionidiprevedereinterventidimiglioramentoacusticonellegared’appaltoperl’incrementodell’efficienzaenergeticadellescuoleecomunqueperlalororistrutturazioneocostruzioneèforseunadelleiniziativepiùimportantialivellogovernativoma,perpromuovereunautentico

cambiamentoculturale,all’approccioimpositivodovrebberoseguireancheadeguatecampagnedisensibilizzazionecollettiva,analogamenteaquantoavvenutoperletematichedellasicurezzaedellasostenibilitàambientale.Edèproprioallatematicadellasicurezzaneiluoghidilavorochesipotrebbefareriferimento,perelaborarestrumentieprocedureutiliamappareproblemiebisognieadefinireleazionidaintraprendere.Infatti,perpotergestireefficacementetuttelequestioniattinentiallasicurezzanellescuoleesistenti,solitamentesioperaparallelamenteattraversoduelineediazione:laprimasifondasuun’approfonditaanalisidellecondizionidellascuola–raccoltanel“documentodivalutazionedeirischi”–sullacuibasevengono,poi,definitiunaseriediobiettividiadeguamento,inpartearesponsabilitàdellascuolaeinpartedell’entegestore;laseconda,invece,consistenelladefinizione–erelativaprovasulcampo–diregoledicomportamentoincasodiemergenza,coerenticonicaratterifisiciespazialidelcomplesso.Peraltro,lostesso“documentodivalutazionedeirischi”[14]prendeinconsiderazioneparallelamentefattorimoltodiversitraloro,quali:icaratteriedilizi(resistenzaalfuocodeimateriali,altezzadeiparapetti,ecc.),illayout(numerodiaperture,posizionedelleattivitàrispettoalleviedifuga,ecc.),l’organizzazionedelleattività(numero,dimensionamentoedistribuzionedelleclassi,turnimensa,ecc.),imodid’uso(assembramentodimaterialicartacei,localizzazioneprodottidipulizia,collocazionediingombrioostruzionisulleviedifuga,ecc.).Inoltre,sonocoinvoltinelperseguimentodegliobiettividisicurezzanonsolofigureconresponsabilitàspecifiche(dirigentescolasticoeresponsabiledellasicurezza,tecnicideglientilocali,operatoridellamanutenzione,ecc.),maanchetuttiglialtrimembridellacomunitàscolastica(docenti,studenti,personalenondocente,ecc.).Diconseguenza,quantopiùlascuolaèobsoletaeinadeguata(perassenzadiscaledisicurezza,ecc.),tantopiùlecondizionidiorganizzazionedellafunzioneel’attenzionenellepratiched’usoassumonoimportanzanelcontribuireallariduzionedeirischi.Mutuareapprocciemetodicorrentementeinusonellagestionedellasicurezzaimplicherebbe,quindi,dalpuntodivistaoperativo,l’individuazionedipossibilicondizionidi“rischiorumore”,attraversoprocessidivalutazionefinalizzatinonsoloamappareiproblemi(tecnici,organizzativiecomportamentali),maancheafaremergerelediverseesigenzeacustichedigruppie/odisingolimembridellacomunitàscolastica.Inoltre,l’applicazionedimetodologiedipost-occupancyevaluation,conilcoinvolgimentodegliutenti,siprospettacomelamodalitàpiùefficacepercomprenderelecriticitàpresentiinciascunsitoe,perquantopossibile,governareilproblemadelrumore,delineandotantolepossibiliazionidiauto-miglioramento,quantolerichiestediapprofondimentodiagnosticoe/odiinterventodapresentareall’entegestorecompetente.

Focus 088


Recommended