MoŜliwości powiązania monitoringu rzecznych siedlisk
sieci Natura 2000 z monitoringiem stanu
ekologicznego rzek
Wojciech [email protected]
Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników
kod Natura 2000: 3260jedyne w Polsce siedlisko Natura 2000 z wód płyn ących
włosienicznik rzeczny Ranunculus (Batrachium) fluitans
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
•Znaczące (nawet 10-krotne) zmniejszenie tempa erozji wgłębnej koryta rzeki.
•Poprawa jako ści wody - rola aktywnego cały rok filtru dla zw, biogennych i zawiesiny z wód koryta rzek i wód podziemnych
•Buforowanie st ęŜeń fosforanów w wodzie - stabilizacja środowiska chemicznego rzeki.
•Rola siedliskotwórcza dla du Ŝego zagęszcz. bezkr ęg. wodnych - ró Ŝnorodno ść fauny, pokarm dla ryb
•Preferowane strefy wyst ępowania i rozrodu ryb, m.in. pstr ąga potokowego
•Siedlisko (i tworz ące go gatunki ro ślin) na wschodniej granicy zasi ęgu przebiegaj ącej przez Polsk ę.
•Wyłączne wyst ępowanie gatunków ro ślin: krytycznie zagro Ŝonego (CR, Groenlandia densa) i nara Ŝonego (VU, Batrachium penicillatum).
•Wyst ępow. gat. bezkr ęg., minogów, ryb, ptaków i ssaków z Zał ączn. II Dyrekt. Siedliskowej i Zał ączn. I Dyrekt. Ptasiej
granica zasi ęgu – właściw ą
granic ą ekoregionu?
-100
-50
0
50
100
150
200
250
300
w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon
low
high
P-PO4
-400
-200
0
200
400
600
800
1000 low
highN-NH4
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon
NO2
NO3N-NO2
Pochłanianie nutrientów przez ró Ŝne gatunki zespołu włosieniczników i rz ęśli
potocznik w ąskolistny Berula erecta
-60
-30
0
30
60
90
120
150
180
0 100 200 300 400 500
piasek+iłmata glonowaCardamine amaraBerula erectaCarex acuta
µgP.g-1.d-1
µgP.l-1
Zagęszczenie fauny bezkręgowej w zaroślach potocznika i manny
0
100
200
300
Berula erecta Glyceria maxima
Gammarus sp.
Ephemeroptera
Plecoptera
Trichoptera
Diptera
Mollusca
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
Berula erecta Glyceria maxima
Gammarus sp.
Ephemeroptera
Plecoptera
Trichoptera
Diptera
Mollusca
Degradacja siedliska:
wzrost m ętności – kolmatacja dna – przerwanie ci ągłości kontaktu wód powierzchniowych i hyporeicznych
zanieczyszczenia organiczne wód podziemnych – reduku jące właściwo ści osadu
brak wolnego CO 2 w wodzie (poni Ŝej eutroficznych jezior i zbiorn. zaporowych)
zastąpienie włosieniczników i rz ęśli przez rdestnice, moczark ę i in.
A
B
C
Płaty roślin
Bez wycinania
Jedna meandrująca linia wycięcia
Miejsca dosadzenia roślin
Płaty roślin
W rzekach silnie zeutrofizowanych, gdzie zarasta cała pow. koryta, konieczno ść wycinania ro ślin w celu:
utrzymania stabilno ści siedliska
niedopuszczania do deficytów tlenowych
ochrony ryb reofilnych
ochrony przeciwpowodziowej
Parametry monitoringu siedliska: [wspólne z wymaganymi przez RDW]występowanie i powierzchnia płatów poszczególnych gatunków roślin i glonów makroskopowych
rozmieszczenie roślin w segmencie cieku - mapka
morfologiczne wskaźniki kondycji roślin
zagęszczenie i struktura fauny bezkręgowej
ocena intensywności zasilania podziemnego
charakterystyka chemiczna wód koryta i hyporeicznych (alkaliczność, tlen, pH,potencjał redox, przewodnictwo elektr., nieorganiczne formy N i P, Fe rozp., Corg. lub ChZT)
MoŜliwo ści zdiagnozowania stanu ochrony - wskaźniki:
% pokrycia pow. koryta przez roślinność
stosunek "pokr. w sierpniu" / "pokr. w listopadzie", określający destrukcję siedliska przez toksyczne wody podziemne
stosunek "pow. płatów rdestnic, moczarki i jeŜogłówki" / "pow. płatów roślin grupy I i II", określa degradację siedliska przez nadmierną kolmatacją dna, eutrofizację, niedobór CO2, wysoką temp. lub zbyt intensywne wycinaniem roślin
stosunek "pow. płatów rzęśli" / "pow. płatów włosieniczników„ - wskaźnik zmian reŜimu hydrolog. i sedymentacyjnego
PodsumowanieSiedlisko Natura 2000: Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienicznikówpełni istotna rolę w utrzymaniu i przywróceniu dobrego stanu ekologicznego rzek na obszarze jego występowania.
Niektóre z silnych przekształceń hydromorfologicznych mogą wywierać znaczący wpływ na jego występowanie.
Ochrona siedliska wymaga zintegrowanego podejścia do zachowania dobrego stanu zarówno wód powierzchniowych i podziemnych.
Wpływ zbiorników wód stojących (jezior, zbiorników zaporowych) na roślinność siedliska w rzece poniŜej powinien być brany pod uwagę przy ocenie stanu / potencjału ekologicznego wód stojących.
Zaproponowany monitoring siedliska oraz wymagany przez RDW system monitoringu rzek wzajemnie się uzupełniają.
NaleŜy rozwaŜyć podział zadań monitoringowych w celu uniknięcia niepotrzebnego powtarzania tych samych procedur oraz koordynacji w czasie komplementarnych zadań monitoringu wód.
Dokładniejsze poznanie ekologii funkcjonalnej roślin wodnych umoŜliwi pełniejsze zdiagnozowanie prawidłowości funkcji ekosystemu i ocenę stanu ekologicznego wód oraz znaczenia parametrów hydromorfologicznych, fizyczno-chemicznych i biologicznych w utrzymaniu jakości środowiska.
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
dry reed wet reed wet reedunflood.
wetGlyceria
seepagesedim.
unflood.sedim.
floodedsedim.
water
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
A250 lake
A250 dried
no.salv.lake
no.salv.dried
m.salv.lake
m.salv.dried
plant litter added fine sedimentsadded
-150
-100
-50
0
50
100
150
oligo jasne oligociemne
eutrofjasne
eutrofciemne
4 d.13 d.62 d.132 d.
Pochłanianie (+) / uwalnianie (-) N-NO3
µg.g-1.d-1
Salwinia pływająca: chroniona i zagroŜona roślina wymagająca ciągłości wód koryta rzeki i obszaru zalewowego. Przyczynia się do poprawy jakości wody przez bezpośrednie pochłanianie nutrientów i wspomaganie mikrobiologicznych przemian azotu.