MoŜliwości powiązania monitoringu rzecznych siedlisk

sieci Natura 2000 z monitoringiem stanu

ekologicznego rzek

Wojciech Puchalskiwp1102@wp.pl

Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników

kod Natura 2000: 3260jedyne w Polsce siedlisko Natura 2000 z wód płyn ących

włosienicznik rzeczny Ranunculus (Batrachium) fluitans

Znaczenie ekologiczne i biologiczne

•Znaczące (nawet 10-krotne) zmniejszenie tempa erozji wgłębnej koryta rzeki.

•Poprawa jako ści wody - rola aktywnego cały rok filtru dla zw, biogennych i zawiesiny z wód koryta rzek i wód podziemnych

•Buforowanie st ęŜeń fosforanów w wodzie - stabilizacja środowiska chemicznego rzeki.

•Rola siedliskotwórcza dla du Ŝego zagęszcz. bezkr ęg. wodnych - ró Ŝnorodno ść fauny, pokarm dla ryb

•Preferowane strefy wyst ępowania i rozrodu ryb, m.in. pstr ąga potokowego

•Siedlisko (i tworz ące go gatunki ro ślin) na wschodniej granicy zasi ęgu przebiegaj ącej przez Polsk ę.

•Wyłączne wyst ępowanie gatunków ro ślin: krytycznie zagro Ŝonego (CR, Groenlandia densa) i nara Ŝonego (VU, Batrachium penicillatum).

•Wyst ępow. gat. bezkr ęg., minogów, ryb, ptaków i ssaków z Zał ączn. II Dyrekt. Siedliskowej i Zał ączn. I Dyrekt. Ptasiej

granica zasi ęgu – właściw ą

granic ą ekoregionu?

-100

-50

0

50

100

150

200

250

300

w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon

low

high

P-PO4

-400

-200

0

200

400

600

800

1000 low

highN-NH4

-40

-20

0

20

40

60

80

100

120

140

w1 w2 w3 w4 rz1 rz2 mo prz fon

NO2

NO3N-NO2

Pochłanianie nutrientów przez ró Ŝne gatunki zespołu włosieniczników i rz ęśli

potocznik w ąskolistny Berula erecta

-60

-30

0

30

60

90

120

150

180

0 100 200 300 400 500

piasek+iłmata glonowaCardamine amaraBerula erectaCarex acuta

µgP.g-1.d-1

µgP.l-1

Zagęszczenie fauny bezkręgowej w zaroślach potocznika i manny

0

100

200

300

Berula erecta Glyceria maxima

Gammarus sp.

Ephemeroptera

Plecoptera

Trichoptera

Diptera

Mollusca

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

Berula erecta Glyceria maxima

Gammarus sp.

Ephemeroptera

Plecoptera

Trichoptera

Diptera

Mollusca

Degradacja siedliska:

wzrost m ętności – kolmatacja dna – przerwanie ci ągłości kontaktu wód powierzchniowych i hyporeicznych

zanieczyszczenia organiczne wód podziemnych – reduku jące właściwo ści osadu

brak wolnego CO 2 w wodzie (poni Ŝej eutroficznych jezior i zbiorn. zaporowych)

zastąpienie włosieniczników i rz ęśli przez rdestnice, moczark ę i in.

A

B

C

Płaty roślin

Bez wycinania

Jedna meandrująca linia wycięcia

Miejsca dosadzenia roślin

Płaty roślin

W rzekach silnie zeutrofizowanych, gdzie zarasta cała pow. koryta, konieczno ść wycinania ro ślin w celu:

utrzymania stabilno ści siedliska

niedopuszczania do deficytów tlenowych

ochrony ryb reofilnych

ochrony przeciwpowodziowej

Parametry monitoringu siedliska: [wspólne z wymaganymi przez RDW]występowanie i powierzchnia płatów poszczególnych gatunków roślin i glonów makroskopowych

rozmieszczenie roślin w segmencie cieku - mapka

morfologiczne wskaźniki kondycji roślin

zagęszczenie i struktura fauny bezkręgowej

ocena intensywności zasilania podziemnego

charakterystyka chemiczna wód koryta i hyporeicznych (alkaliczność, tlen, pH,potencjał redox, przewodnictwo elektr., nieorganiczne formy N i P, Fe rozp., Corg. lub ChZT)

MoŜliwo ści zdiagnozowania stanu ochrony - wskaźniki:

% pokrycia pow. koryta przez roślinność

stosunek "pokr. w sierpniu" / "pokr. w listopadzie", określający destrukcję siedliska przez toksyczne wody podziemne

stosunek "pow. płatów rdestnic, moczarki i jeŜogłówki" / "pow. płatów roślin grupy I i II", określa degradację siedliska przez nadmierną kolmatacją dna, eutrofizację, niedobór CO2, wysoką temp. lub zbyt intensywne wycinaniem roślin

stosunek "pow. płatów rzęśli" / "pow. płatów włosieniczników„ - wskaźnik zmian reŜimu hydrolog. i sedymentacyjnego

PodsumowanieSiedlisko Natura 2000: Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosienicznikówpełni istotna rolę w utrzymaniu i przywróceniu dobrego stanu ekologicznego rzek na obszarze jego występowania.

Niektóre z silnych przekształceń hydromorfologicznych mogą wywierać znaczący wpływ na jego występowanie.

Ochrona siedliska wymaga zintegrowanego podejścia do zachowania dobrego stanu zarówno wód powierzchniowych i podziemnych.

Wpływ zbiorników wód stojących (jezior, zbiorników zaporowych) na roślinność siedliska w rzece poniŜej powinien być brany pod uwagę przy ocenie stanu / potencjału ekologicznego wód stojących.

Zaproponowany monitoring siedliska oraz wymagany przez RDW system monitoringu rzek wzajemnie się uzupełniają.

NaleŜy rozwaŜyć podział zadań monitoringowych w celu uniknięcia niepotrzebnego powtarzania tych samych procedur oraz koordynacji w czasie komplementarnych zadań monitoringu wód.

Dokładniejsze poznanie ekologii funkcjonalnej roślin wodnych umoŜliwi pełniejsze zdiagnozowanie prawidłowości funkcji ekosystemu i ocenę stanu ekologicznego wód oraz znaczenia parametrów hydromorfologicznych, fizyczno-chemicznych i biologicznych w utrzymaniu jakości środowiska.

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

dry reed wet reed wet reedunflood.

wetGlyceria

seepagesedim.

unflood.sedim.

floodedsedim.

water

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

A250 lake

A250 dried

no.salv.lake

no.salv.dried

m.salv.lake

m.salv.dried

plant litter added fine sedimentsadded

-150

-100

-50

0

50

100

150

oligo jasne oligociemne

eutrofjasne

eutrofciemne

4 d.13 d.62 d.132 d.

Pochłanianie (+) / uwalnianie (-) N-NO3

µg.g-1.d-1

Salwinia pływająca: chroniona i zagroŜona roślina wymagająca ciągłości wód koryta rzeki i obszaru zalewowego. Przyczynia się do poprawy jakości wody przez bezpośrednie pochłanianie nutrientów i wspomaganie mikrobiologicznych przemian azotu.