Kromosomoj
Kromosomoj
Lorjak
romano
Kromosomoj
EldonodeFlandraEsperanto-Ligo
n-ro10enlaserio"Stafeto"
Tiuĉie-libroestasnekompletaprovversiokajrajtasestikopiita.
Antaŭparolo
Lorjak,lamisteraverkisto.Misteradumlongatempo,almenaŭporlaneinicitoj,almenaŭĝiskiamlipermesismalsekretigisianidentecon:J.Mahé,parizano,laŭprofesiefotisto,siatempedisfamiĝintakielaŭtorodelaunuaoriginala,longdaŭrafilmoenEsperantujo:Angoroj.
EnlaverkakampoLorjakdebutis(laŭmiascio)enlaunuapartodelasepdekajjaroj,peredeiujrakontojenkelkajgazetoj.Liaunuaromano,Neologisme,aperisen1975.Kajtujniakritikistaromiris,iomperpleksiĝissedfinfinelaŭdis.Fojeapologie.Prolasurprizenekutimatemoenesperantistafono,prolapiroteknikeaŭdacalingvaĵo,prolatipefranca,ĵonglespritahumuro.LapostanjaronsekvisTranse,denovemalŝablonatemo,neverŝajnasednepreoriginalaintrigo,eksplododesenbridafantazio.Kajsekve,intermite,pli-malpliĉiunduanjaron,jenRetoj,Regulus,Iluzioj(novelaro),Eŭlalia,Mariagnes.
KielNemere,enĉiusiaromanoLorjakalfrontasunuspecifanproblemon,jenlingvanaŭstilan,jensociologianaŭetikan,jen(para)psikologianaŭmagian.
Enĉitiuverkolatemojestasdu:artefaritafekundigo(gravedigo)kaj,precipe,ĉulagepatrajecoj(ĉikazemurdinstinktoj)estasheredeblajaŭne.
Sednetrofidulaseriozecondelatemoj;LorjakjaestasieleSchwartz-disĉiplo...
Leĝera,distraliteraturo,onidiras.Ja,povasesti,sedenĉiuliteraturotiaĝenrajverkojsvarmas.Kajfuroras.
Krome,enĉiuverkodeLorjakEsperanto–kajtipeEsperantaetoso–signiferolas,dise,spice.Kiuasertis,keoriginale,aŭtonomeEsperantakulturoneekzistas?
Lastaatentigo:enĉiulibrodeniaparizaromanistoaperaslanomo"Kokoso".Kionĝisignifas,implicas,aludas?Miscias,sednemalkaŝos.
FinfineLorjakestis,kajvolasresti,iomenigmaaŭtoro.
Aldode'Giorgi
Kulinarajinstrumentoj,virinajsubvestoj–kajEsperantajromanoj
IntervjuodeVilmosBenczikkunLorjak
Lorjak!Antaŭlaaperode"Neologisme",oninekonistiunnomon.Cetere,ĝiestasevidentepseŭda.Kioestaslavera?
–Sameevidente,semidezirasdiriĝin,mineestuselektintapseŭdonimon.Cetere,tioestasnepreseninteresa,ĉarmiadenaskanomoestastutenekonata,kromdepersonajamikoj.
ĈudovifarisnenianEsperanto-agadon?
–Jes,ja.Sedmodestankajlimigitan.Kunlaboradonal"FrancaEsperantisto"antaŭkajtujpostlamilito,rubrikonentiurevuo.Dummiajunaĝo,kvarlernantajnkursojnensuburbalernejodela"Laboristauniversitato".Amatorajnkajmalbonajn.Kielpedagogo(!)mihontindeestisunueltiomdapseŭdaj"fak"-delegitoj,kiujtrompeembarasaslamovadon.Ĉiufarusianmetion!
Tamen,kielverkistovijamaperisantaŭdudekodajaroj.El"IIluzioj",tiu
kolektodanovelojkiunHungaraEsperanto-Asocioĵuseldonis,kelkajaperisen"MondaKulturo"ĉirkaŭlajaroj1964/65,ĉune?
–Jes.Sedmijamverkismulteplifrue,kiamsublainstigodel'tiamafrancakajsalutindaPrezidistoPierrePetitmiimpetisenlaunuanfelietononenEsperanto,kiutitoliĝis"Retoj",por"FrancaEsperantisto".Bedaŭrinde,proŝanĝodel'prezidistoj,launuakondutodel'novakonsistiselabruptaĉesigopriĉio,iniciatitadeliaantaŭulo.Tial,lafidelajlegantojdeF.E.neniamkonislafinon(porkiuilipagis)de"Retoj".NecesislaaprezodeV.Setäläen1978porkelaeldonode"Retoj"venukompensitiunliteraturanvandalismon.Prokiumikabeiĝisdum15jaroj...
Kunkiarezulto?
–...keneniuskandaliĝis.Kajkemipunisnurminmem.Sufokoscedantekvazaŭfiŝo,eksterakvopromankodeEsperantajokupoj.Ĝis,kielnekuracebladrogito,misendisallaEsperanto-Fondumolatekstonde"Neologisme",kiunmiapenaŭdezirismontriprolakonvinkiĝokesenpersonajrekomendojonineniamakceptusĝinentiumediodeblankbarbuloj,tialketrofantazia.V.Setälädemonstrisalmilamalontujkompostigante"Neologisme",kajtioestislakomencoderevivigafeliĉo,kiukondukisal"Transe",al"Retoj"ĉeli–al"Regulus"ĉeLinaGabrielli,kajal"Illuzioj"ĉevi.
Ĉutioaŭgurigasprisekvo?
–Jes:"Mariagnes"nunpreparatakajkiuatendaseldoniston.
Nikomentuvianlingvon.Kialviuzasvortojnkiel"Paris–Roma–London"anstataŭ"Parizo–Romo–Londono"?
–Neinstiguminparoliprilingvistiko.Kielmanlaboristo,mihavasneniunkvalitonportio.MiuzaslaZamenhofanlingvontia,kiainstruisĝinalmiCart,BastienkajBobin.Ĝiestaskodo,kiunmiadoptis,kajmiobeasladirektivojndekompetentajinstancojakademiaj,kiujregasĝin1.Nu,koncernelaproprajnnomojn,oninepovasneikelalingvoneestasfiksita.KajParis,Roma,Londonestasproprajnomoj.Nesufiĉasaldoni"o".Sejes,kiamonidirosBencziko,Tonkino,Bultono,midirosParizo,Londonomalgraŭlamonotoneco.Demonstraslanunanfantaziondela
lingvolaadreslibrodeSAT,kiemilegassurlasamapaĝoPantinkajParizo–aŭRomokajRosenheim.KialnePantinokajParis,RomakajRosenhejmo?Desplikelasolvodelaaferokuŝassurtaskoeblelonga,sedsimpla.Oniprenumaplibronkielekzempletiundel'"ReadersDigest",kiuentenaslanomondeĉiujurboj,eĉplejetajvilaĝoj,delamondo,kajstariguvortarondetiujnomoj.Tiammidisciplineobeosĝin.Nuntempe,senlingvajpretendojmiadoptislaplejsimplansolvon:uzilanomojntiajkiajiliestas.90procentojestasprononceblajenEsperanto.Tiamaniere,minebezonasmemoridu:unuporlainternabezono,kajduaporlapoŝto.
Oniriproĉasalvilingvajn"strangaĵojn".
–Kiujnonifrontigasalla"kutimoj".Miabomenaslakutimojn,kiujkuŝassurlamemoropliolsurlamekanismodeEsperanto.Midiras"prezidisto"ĉar-istoesprimasfunkcionaŭmetion,dum-antrilatasalmomentaagonun.Midirasmie,vie,nie,ĉartiammipensasadverbe,kajplenrajtemalgraŭlagrumblojdel'korektistoj.Midiras"ridero"kontraŭlakutimo,malgraŭ"rideto",kiudevussignifimalgrandanridon,sedprotiukutimo(ve)afablangrimaceton.Midiras"paŝari"porpiediripermultajpaŝoj,eĉseneniamonividistiunvortonantaŭe.Zamenhofmemdeklaris,kelaneofteconeestukaŭzodeneuzo.Minepretendaspertiostarigiskolon.Tionepovasestimiarolo.Minuruzaslalingvontia,kianmilernisĝin,kunĉiujĝiajartikadoj.Seilikaŭzasperplekson,tiostimulaslacerbon;kajokazasegemalpliofteollaeliziojenniaabundodapoemoj.
Surtutealiatereno:onidirasvinreklamfotisto.Elkiokonsistastio?
–Seriafotadodeobjektoj,ĝeneraledeĉiujelementojdekatalogoj.Irantedelakulinarajinstrumentojallavirinajsubvestoj.
Miaŭdisprikino...
–Filmadoestasformodefoto,laŭlautiligo.Oninepovasdemonstrimaŝinonperkatalogo.Tiam,mifilmasĝin.
ĈutiunkapablonvineniammetisjelaservodeEsperantaafero?Eĥojvenisalmiajoreloj,keenLaHago...en1964,oniprezentis...
–EnDenHaagoni"prezentis"nenion.Kajviajn"eĥoj"nvitreembarasus,
sevipetuslanomondelaprezentisto.Cetere,neniamkajnenie,kromenBritio,oficialajinstancojinstigisalprelegoaŭartikolopritiunaivaentrepreno.Kredumin,paroliprimortintoj,naturajaŭmurditaj,nerevivigasilin.Nilasuilidormi.Cetere,videvisminintervjuipriliteraturo,ĉune?
VilmosBenczik
-1-
BernardDuboskdormetisenlakomfortajbrakojdevoluptigaripozfotelo.Kajenlabondigestakvietodedimanĉatagmezmanĝo.Nemalproksime,Mirelacerbumissuperproblemodekrucvortoj,kiusulkigisŝianfruntondepulpablondulinoblankiĝanta.Kunkubutosurtablo,kajfingrojesplorantajlahararon,ŝivaneripetisporsimem:“preludoallaposttagmezodefaŭno—persesliteroj!Kioĝiestas?”Detempoaltempo,ŝioblikveokulturnisalsianajbaro,sublatiklabezonoasociilinallasolvodetiuenigmo.Sedŝiakuratebremsissiajngestojn.Nenecesisrompitiundormondedorlotataviro.Trudevekite,lirajtusmalgraŭsiaesceptecaindulgomalbonhumoriporlatutaceterodel’tago.
Postkvardekjarojdakomunavivo,Mirelasufiĉekonissiankunulonporaserti,keliakarakterohavaspluneniansekretonporkeĉiujnreagojnliajnŝipovusanticipedivenisenriskodeeraro.Precipe,keatencokontraŭliadimanĉasiestopreskaŭegalussakrilegion.Nedubeblis,keenunulumfulmolikapablusĵetilasesliterojpor“preludoallaposttagmezodefaŭno”.Sedtiaelĉerpodesiaperpleksonevalorislarompondemerititadimanĉripozo,postsemajnodaŝarĝalaboro.
JaBernardDuboskestisoficialeemerita.Sedpostvivo,kiunliperlaboriskielkasistoensuperbazaro—“LaKomercaFaktoriodeBretonio”—kuntiujrespondecojkajdanĝerojdetiaposteno,liasubitasenokupecodepensiulolasislinnetolerebleŝanceliĝa.Tiam65-jara,lisentissinankoraŭfortoplena,kajavidajeaktivojkapablajplenigilavakuondevivosenaliajperspektivojplistimulajolmalrapidasurvojiĝoaldefinitivaadiaŭo.
Tial,postrondaesplorrigardoallaprofesiojplenumeblajdeviroankoraŭnekaduka,liiniciatisportretilainfanojnentieslernejoj.Porkompetentaamatoro,tionelevisgravajnproblemojn—nurlaaĉetondematerialonekgrandeganekmultekosta,eĉnelainstalondelaboratorio,ĉarlataskojnderivelojkajpresadojlikonfidusalspecialigitaentrepreno.
Laaferosukcesis.Ĉefejelakomenco,kiamlifrontisdumtutajtagojklukantajngregojndapetolajhomidoj.Sednun75-jara,BernardDubosknepovisignorilakreskantanpezondelamaterialportado,lastrebigonde
lastircirkuladoj,lakapŝveligondelaorganizajproblemoj.Lipersistisprokuraĝaobstino,kajĉefeĉarrezignonensentuskielkapitulaconsublaofensivodeneeviteblamaljuneco.Janun,ĉiusemajnelisopirisallapaŭzodimanĉa,kielalnecesareprovizodefortoj,prepareallasekvontajtagoj.
Feliĉe,tiunervorompastreĉovolatiliĝisenkvazaŭunublovadaŭro,dumliretrovislaĉirkaŭbrakadojndeMirela,kunŝiaridetoankoraŭsorĉa,ŝiarigardoiomekapabladamnigisanktulon.Dekiamiliviviskune,lineniammonotonkutimiĝisjeŝiajdiversajformojdeĉarmo,kajlavesperajrevenojhejmenankoraŭhavislafreŝecondel’komenco.Siaflanke,Mirelaneniellaciĝisdeiliakunloĝado,emocieelvokislatagonkiamŝirenkontistiunbonkoranviron,plenanjeafablajzorgoj,agrablajiniciatoj,fizikelogan,kaj—nurtiopovisĉionpliampleksigi—provizitandesociasituacioeblesenbrila,sedsufiĉekomfortiga.Kompense,ŝiplejsindonemeklopodis,laŭlongedel’jaroj,porigiglatalianrestadonhejme,plenumilamaterialajntaskojndel’ĉiutagavivo,kajhelpilinforgesiĉeŝiajflankoj,dommastrume,kulinarekaj...amolude,lastultiganetosondel’bazaramedio.
Notinde,kajnunplioliamprolakonstateblakreskodeliajpenojfrontisianobstinanokupondefotisto,plejrespektisliankutimondel’posttagmezasiesto,dimanĉe.Eĉrepuŝante,ofte,personandezirondepromenoaŭdealspektado,ĉarevidentisketiujdu-triduondormajhorojnecesisalliaekvilibro,kajkeŝiestissolidarekoncernatadeiliamalstreĉaefiko.Do,tiundimanĉon,Mirelamordetislaekstremaĵondesiaglobskribilosuperlakrucvortatabelo,dumŝitenererigardislaripozondelaamato,senkonsciebalbutanteporsimem:“preludoallaposttagmezodefaŭno...sesliteroj...sesliteroj...”Supozebleŝimurmurisplilaŭteolŝiintencis,ĉarladormantomalfermisunuokulon,porgrumbli:
-Evidenta:“erekto”!
Ŝieksaltis—tiomprolaaŭdacodelasolvavorto,kiomprolaskrupuloestivekintalin.Sedmalŝarĝigitadetiuenigmo,ŝiskribislasesliterojnkunalspirodekontentigo,dumsianajbaro,ankaŭsiaviceliberigitadetiuagacaprovoko,flankenturnislakaponporrefalienlamomenterompitandormon.Bedaŭrindeperturbita,ĝineplenereveniskajlaviroduonnebuleobservislagestojndesiapersistelogakunulino,frontealŝiajkrucvortaj
perpleksoj.Plioliamaspektiskortuŝa;kunharfaskopendantasuperlapapero,kunpaŭtgrimacetodeknabino,kunperlamotajungojdistretamburantajsurlatablo.Ŝajne,tiueŭforiigaspektakloinstigisenlimoligajnpensojn,ĉarlikaĉbalbutis,eblepliinstinkteolpripensinte:
-Mirela!Kialninegeedziĝus?
Eksplodopovasestisenbrua,senepiroteknika.Sedtamenrestaseksplodo,kvankamnurspirita.Tiujparoloj,eĉmalfirmaj,eĉduonmaĉataj,Mirelaatendisilindekvardekjaroj.Sedfeliĉe,malgraŭlaŝokodeiliasubiteco,ŝikapablisregisin:neekstarikvazaŭrisorteporsaltiallavizaĝodel'karulo,kovriĝinperkisoj,disfluiendankovortoj:
-Kara!Karamia!Kiamirindaideo!Kiomniaunuiĝofariĝosplifascina!Kunkiafieromiportosviannomon,montroslaoranringongarantiandeniatielpublikedemonstrataamo!
Ne.Tialkeŝikapablisdumtiomdajarojrestidiskretenepostulema,MirelaSidoretopiniisplidignofierakonserviinternesianĝojon.Ekdanciproentuziasmoestuskonfesi,kelaĵusajparolojrespondasalkvarcentokdekmonatapaciencaatendado.Alavidodeiniciato,kiusuperfavorusĉiujnbanalajnvirinojn.Kvankamne"banalavirino",Mirelapoviskielĉiujsopirialreguligodesituacio,sentibezonondesekurostarantasurkontrakto.Sedtiansekuron—senkontrakto—ĝisnunŝiĉerpisenlacertecodeiliareciprokaamo,ensiafidoalviro,kiuĉiammontriĝishonesta,sindonema,lojala.Kionplianpovuskonstruisurĉantaĝo("nigeedziĝu,aŭmiforiros"),eĉlaŭlastarpunktodesiareputacio?Ĉiujnomisŝin"sinjorinoDubosk".Kialperŝajnodesuspektokreiĝenanetoson?Cetere,eĉokazedenepensendakatastrofo,ĉulamodernajleĝojnepli-malplivalidigaslasituaciondekonkubeco?Kialaludisvaganmalfidon?
Saĝe,MirelaSidoretatendislatagon,kiamsugestovenusdeBernardDubosk.
Sednunkiamĵusvenistiusugesto,elmontritrodaemocioaperuskvazaŭneadodetiuĝisnunarezervo,kvazaŭretrospektivajriproĉojprotiaprokrastodelaproponendajparoloj.Inverse,tamen,graviskeŝinetekajlaŭteagnoskuilin,antaŭolriskiŝanĝondeliajintencoj.Saĝe,do,la
fidelakunulinokapablissenekzalterespondipermezuratajkomentoj,aspektesenemociaj:
-Geedziĝi?Jes.Laŭviadiro:kialne?
-2-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-3-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-4-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-5-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-6-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-7-
Onipovasestimodernavirino.Onipovasfrontiĉiutagelaplejagresajnformojndelaĵurnaltitoloj,registrilaplejkrudajndetalojndetiesraportoj;kvankamdelikatevirina,kuraĝeglutilaprozondeBalano,spertisenpanikelaplejaŭdacajnscenojndefilmoelerotikonelimigita,havisufiĉeindulgankonceptondel'nunajmorojporsenŝanceliĝetrafiĝidelaplejvundajbatojelalieskonsternakonduto,flegmeignoriprosnobismolaplejelementajnleĝojndemoralo,reĵetendaĉararkaika;onipovasheroismeimpetienlalegadondenekompreneblajtekstojenkreitajlingvojtieldiversajkieltiesavangardajaŭtorojmem–necesussuperhomafortoporkvazaŭindiferenteekscii,keoniligiĝisportutavivokunlafilodehororamurdistouniversalekonata.Indiferente,plenkviete,neagnoskantelavundopafon.
Mirelanekapablisafektibagatelismon–nepliolrigidericevilaŝokon.Frapitadestuporo,ŝiinstinkteglitigissianseĝonporpligrandigiladistancondesiaedzo.Sedtujkonscianteprilaofendasignifodetiureago,ŝihaltis.Tromalfrue!Liestisrimarkintalageston.Levisalsifiksajnokulojnenlongapenetrarigardodolorplena.Siaflanke,kajbatalantekontraŭsimem,ŝinepovisfrontitianrigardonnerezistantelaimpulsankomparonkuntiualiatieldisvastigitaenlagazetajbildoj.Divenanteŝiajnpensojn,lilongeprovisilinlegiĉeŝiavizaĝo,ĝislivenkiteturnislaokulojnoblikven,kunlongaelspiro.Iliambaŭrestismutajdumsenfinajminutoj,premegitedepezafatalo;ŝi,ensenparolaefervesko,kuncerbobobelantaproamasegodademandoj.Ŝitamenunuarompislasilenton.Plioldiskrete–pertimemavoĉeto:
-Bernard!Kialvineniamkonfidencisalmi?
Lilevislaŝultrojn:
-Kial?Nu:ĉutionenielnecesis.Laaferoestisreguligita,lanomodefinitiverezignita.Kialkreetimalagrablanetosontutesenutile?
Denove,ilirestislongeenpensiĝantaj.Ĝisŝimurmuris,kvazaŭporsimem:
-Kompatindamia!Kielvipovisvivikunlapezodetiasekretosenlabezonodeelverŝoenamikanorelon?
Likomencisnerviĝi:
-Vipleneelvojiĝas.Nestarigumelodramon.Jelaepokodelaeventoj,iliestisdramopormiapatrino,certe.Sedmiestisjunulo,kuntiesfantaziasenrespondeco.Preskaŭsenkonscia.Poste,oniĉiamnomisminDubosk,kiopormiestistutenormala.Kompreneble,neniammiapatrinoaludislaaferon,neklatribunalandecidon.Midesmalplisentislabezonondekonfidencoj,nekalvi,nekalkiuajn,tialkeporignorilaaferonminedevispeni–jamitutenepensispriĝi.Miripetasalvi:senlastultecodeiaburokrato,ĉiĉioestusdefinitiveentombigita,vineniamaluduspriĝi,kajcertenesentuslanecesoninstigialcerbumadojnurkruelaj.
Bernardestisregajnintaenergion.Ekstaris:
-Ĉefe,tionerajtasprokrastilavespermanĝon.Enirantemiflarisbonodoron.Ĉuneelanaso?
AnkaŭMirelaekstaris.Pordisbloviĝenanetoson,ŝiirisĉirkaŭbrakilaamatanedzon,kunlongakisodevarmavirino.Komplice:
-Jes,anasaĵo,frandemulomia.Venu.
Ŝihelpislindemetisianveŝton,kiunŝipendigisenlakoridoro.Kajiliirissidiĝiunukontraŭlaalia,ambaŭflankedelakuirejatablo.Perkutimagesto,metislapladondeanasaĵoantaŭlin:
-Nu,vidistranĉuĝin!
Svingantelagrandajnforkonkajtranĉilon,Bernardentreprenisdissekcilarostaĵon,kunzorgojdeĉefkelnero.Sedsubsubitaimpulso,Mirelatujbedaŭrissianordonon.Pala,ŝinerezisteblenunelvokis,nelametiecondekelnero,sedlasciencondekirurgo,konstatanteperkiuteknikasciolikapabletranĉisĉelaartikoj,elpreniskvazaŭbisturieĉukruron,ĉuflugilondelabirdo,kunprecizokajlertodespertulo,kuninstinktasentoprilaanatomio.Estisvereneeblerepuŝilaparalelanbildondelahororadispecigodevirinajkorpojlaŭmultegajfragmentojbruligotajenfornomokindemalgranda.Kontraŭvole,ŝidistancerektiĝis,kiamliprezentisal
ŝilapladon:
-Ne,dankon.Ĉarvivenismalfrue,miestisjammanĝinta.Cetereleĝere,ĉarmisentisminnebone.Mikredas,kelaanasaĵonaŭzetusmin
Kvankamtioestisevidentenevera,Bernardestistroedzeegoisma,kajtrofrandema,porpluinformiĝi.Lineinsistis:
-Estusbedaŭrinde,kevinegustumutiunanasaĵon.Feliĉe,ĝiestosmorgaŭeĉplibonapostrevarmigo.
Kajliservissin.Nun,rilaksiĝinta,lidelekteomaĝislarafinitankulinaron,manĝantelakuiraĵonspecialepreparitanporplezurigilin.SedsiaflankeMirelaverenehavispluapetiton.Malgraŭsi,ŝinepovisdeturnisindeesploroporkomparoj.LaportretodeLandruestissufiĉekarakterizakajdisvastigitaporkeŝiestukonservintaĝin,preskaŭprecize,enlamemoro.JenlihavisetajnokulojnnigregajnenprofundajorbitojBernardhavisilinbluverdajkajnenielmalkvietigaj.Interduglutadoj,ŝiŝtelstrabisalliamentono.Mentonotreliepropra,kunprofundafendovertikala,kiuielsimiligisĝinalpupopostaĵo,laŭmodeledeKirkDouglas.KiapovisestilamentonodeLandru?Maskitadedensegabarbo,ĝinoninekonis.Landruestiskalva–Bernardankoraŭne.Sedlitroofteplendisprolaabundaperdodesiajharoj.Kajkalviĝoestasheredaafekcio,ĉune?
Instinkte,Mirelasentislabezononfarialiajnkomparojn,laorelojn,labuŝformon,ktp...Sedkonsciis,keŝinesufiĉekonislamodelonporpersistisurtiudanĝeravojo.Seŝinekapablusdefinitiveforpelitiajndeprimajnpensojn–kioestuslaplejsaĝakonduto–tiamnecesus,keŝistududokumentojn.Sedŝinepovisignoriondondemalvarmo,kiutrakurisŝianmjelon.
-8-
Kajlavivofluis.Preskaŭnormale."Preskaŭ,ĉareltiaŝokooninepovasrestarigisenspuroj.JaBernardakurateforirisĉiumateneporvizitisiajnklientajnlernejojn,tielserenekielantaŭe.Rehejmenirisvesperesameserene.Kajsameserena.SedMirela,kiudel'tagojrestissola,frontantesiajnpensojn,netielfacilekapablisreveniallaantaŭasencerbumeco.Plijunaolsiaedzo,jaŝiankoraŭneestisenlamondojelaepokodela"aferoLandru".Ĝinŝikonisnurperkonfuzajeĥojelgazetajaludoj.Laŭnebulamemoro,ŝicerteiamlegisartikoloneniamagazino.Ankaŭspektisfilmon,pli-malplifidelan.Neniundetalon,neniunprecizanfaktonŝikapablusmencii.Nuremerĝiselŝiacerbo,svage,malnetabildodelanigrabarbo,delamalkvietigajenkavajokuloj.Sedĉiĉionepovissufiĉialŝianunamensostato.Ŝineprebezoniskonsiderilasituacion,plenkonsciedeĝiajelementoj,ĉarsistemefermilaokulojnpovusnurĉiamigikonfuzanetoson,promesplenandesurprizajriveloj,konstantajnminacojnelneatenditafonto.Nu,kiamanierereviziilaaferon?Esploritiamajngazetojn?Eĉlamalplejskandalemajalportusnurinterpretadontralaverkemfazodeĵurnalisto.Ŝimalfidisbabilaĵojn.Ŝideziris,ŝirajtisprecizajn,bazajn,detalojn.Ilinesperante,ŝiplenumislaideonpublikigianoncetonenhistoriarevuo:
"Porĵurnalistajceloj,provastroviinformojnaŭdokumentaronprilaaferoLandru.M.Dubosk,ps.3172–PARIS"
Postkiosiatendis.Ŝineestishezitintamenciisiannomon,ĉarladiskretecodeluitapoŝtskatolosufiĉegarantiissianprivatecon.Do,ŝiatendis,atendadis,entiuagacasentodeneago,desenefiko,tretikladumonipretusskuilamondonporhavirezultojn.Dependidealiajporekagi;volikonstruiion,kiostarusuraliesmanifesto,tioestasnervotordadespliakre,juplidaŭraslasilento.KajMireladevisluktipornemontrisianmalpaciencon,restiridetakajserenaapudtiuedzo,kiusiaflankeŝajnistuteforgesintalaincidenton.Evidentiske,seĝiiamperturbisiliangeedzanvivon,liapozicioestisdedefinitivaignoro,devolegonepreforgesi–kajforgesigi–laneoportunanrivelon.Tioestistielokulfrapa,keMirelazorgeevitisĉion,kiopovusvekisuspektonlian,priscivolemo,kiudesplikreskis,kelapoŝtaskatolorestismalplena.Ŝisentis,keilia
momentafeliĉokuŝassurreciprokaprisilento,kajkeokazaaludoalĝiajcerbumadojestusellaplejsuperamallerteco.Ŝidopasiveprizorgisplulahejmanetoson,daŭredorlotadislakaranedzeton,kiun,dumlatempofluis,ŝimalplikajmalpliinkliniskomparikunlakonfuzaelvokodel'famamurdisto.Ŝisenrezervepartoprenislianvivon,vizitisaŭinvitisamikojn,irisalspektakloj,redoniskaresojn,kajneofteelvokisvampiron,fermintelaokulojnsubliajamorajgrimpoprovoj.Tamen,kiamtiookazis,tremetismalpliprotimoolprosentodepitoresko.Alĉioonikutimiĝas.Sed,matene,ŝimalpacienceatendislianelironporkuriallapoŝtoficejoesplorilaskatolonn-ro3172.
Prolamonotonecotroviĝinkutimemalplena,Mirelasentiskorŝokon,tiunmatenon,kiamŝividetisionblankantralaklaptruo.Kunfebrajmanoj,ŝirapidismalfermileterkovertonjeŝianomo.Ĝientenispaperetonkunnurtelefonnumero:
726-80-32
Tiufinavivsignoestistielincita,keŝinekapablisatendilarevenonhejmenporkunmetilanumeron.Ĝinŝifaristujenlapoŝtoficejo.Aŭdissenkoloranvoĉonvirinan:
-Sinjorino...Misupozasvinĵurnalistino.Ĉu?
-Hm...!Je...Jes!
-Ĉumirajtaspensi,kevihavasgravajnmotivojnporinformiĝiprila"aferoLandru"?
-Kompreneble!
-Elrektafonto?
-Preferinde.Jes.
-Bone.Ĉunipovasrendevui?
-Kiamkajkievivolos.
-Miproponaslabiertrinkejon"Colmar",apudlanordastacidomo.Ĝi
konvenasalvi?
-Jes,ja.Ĉuhodiaŭ,jelatriaposttagmeze?
-Bone.Misideantaŭosolvi.Virekonosminpermiagrizapluvmantelo.Miajharojestasblankaj.Do,ĝisposttagmeze!
Onirekroĉis.Iomemociita,Mirelarevenishejmenkunlakapotaŭzitadeimagojkajsupozoj.Notinde,devisperpersistamemkonvinkoinstalisinenlarolodeĵurnalistino.Kajĉarsubitelaokazojneatenditeekrapidis,ŝitimisnehavisufiĉantemponporstarigipersonecon,kiunelevussuspekton.Sedtiovekistiomdaatentigoj,kefineŝisupergutiterezignisĉiujnpormalpacienceatendilahorondel'rendevuo,bremsantesinpornealveniunua,kontraŭlainterkonsento.
Kiamŝienirislatrinkejon,ŝinepovisheziti.Tujapudlapordo,lavirinosidismalantaŭbierglaso.Jenestis,rekoneblaĵojneerarigaj,lagrizamantelo,lablankahararo.MangesteŝiinvitisMirela'neksidifrontealŝi.Ŝiestisaltstaturamaljunulino,eble60-jara,preskaŭeleganta–almenaŭkomfortevestita,kunrigardorekta,videbleneimpresebla.Ŝitujatakisiomsevere:
-Antaŭĉio,midevasdeklarialvi,Sinjorino,keminenieldezirasperdimiantempon,nekperdigivian,persuperfluajbabilaĵoj.Selaklarigoj,kiujnmipovasdonialvi,estasĝeneraleneoriginalaj,tamenkelkajestastrepersonaj.Tialminepreintencasnemalŝpariilinaliuajn.Vidirisvinĵurnalistino,kiudezirasdokumentojnprilaaferoLandru.Porkiugazeto?
Mirelaestispreparintasinaltiudemando.Larespondoestispreta:
-Porlarevuo"MONATO".
Lavirinolevislabrovojn.
-"MONATO"?Minekonas.
-Internaciarevuo.Tutmondekonatakajlegata.
Lavorto"tutmonde"efikis:
-Eblemiestasnaiva.Sedviestasaprioresimpatia,kajmibonvolasfidivin.MiestasKarolinaSegret,lafilinodeLandru.
Mirelanepovisretenieksalteton.Kiuelvokismalafablanrigardondeŝianajbarino:
-Nerigarduminkielladiablon.Minekvoros,nekbruligosvin!Konsentu,kemiarektasinprezento,senindulgoalviajantaŭjuĝajoreloj,demonstrasmianintencondeseriozajkomunikojalseriozapersono.Jes,Landruestismiapatro.
Postlaunuaŝoko,Mirelarestissuspektema:
-Sed...laŭmiascio,lihavisnurfilojn...
Lavirinogrimacetis,videbleagacite:
-Oficiale,jes!SedmiestaslafilinodeFernandaSegret,lalastavirino,kiuviviskunli,kiamoniarestislin.Tial,miportasŝiannomon.
Ŝilevislaŝultrojn:
-Lamondoestastielmalica!
Invaditadepensoj,ŝiŝajnisforgesintalaĉirkaŭejon,kunrigardojpreteren:
-JaLandrunekontestebleestistrompisto.Miapatrinomemekkonislinsekvedemensogaedziĝanonceto,kiajnlipublikigiscentojn.Sedlamirakloestas,keŝitamenprofundeenamiĝisalli.Kajneniamkonsentiskredilinkulpa.
Ŝistretislamakzelojn:
-Ŝajne,liplurfojeŝtelis.Jes.Sedmiapatroneestismurdisto!
Mirelainternekontentis,keŝirenkontistianrektanfontondeinformoj.Sedagnoskis,keŝinepaŝassursenpartiatereno.Kajkedevasdomaĝilasentojndesiadialogantino.Ŝisingardekonstatis:
-Sed...ĉiujaliajvirinoj,kiujrilatiskunli,estissamekonkeritajdeliaĉarmo.Ŝajnas,keliestiseksterordinaraloganto.Laŭatestantoj,iliaunuiĝoestisĉiamadmirinda.Almenaŭĝislatago,kiamlavirinomalaperis...
KarolinaSegretsekerebatis:
-...Malaperiskundekkvaraliajkremaciitajenmalgrandaforno,kiesfajrujohavisproksimumelavolumenondekaserolo?Ĉutioŝajnasalvikredebla?
Embarasita,Mirelasubstrekismienondedeciditanearaleco.Frontealiutielpenetritadesiatemo,kajtielenergie–preskaŭatake–esprimantasiankonvinkiĝon,saĝovolis,keonievituprovokandebaton.Tamen,estismalfacileignorilaĝeneralanakceptondelatiamaverdikto.KuntimigitavoĉetoMirelariskis:
-Laŭvi,do,laprocesodeLandru...
-...Estislaplejmonstraskandalodel'jarcento.Latipomemdeneripareblajusticaeraro,juĝobazitanursursupozoj.Neniundeterminanindicononitroviskontraŭmiapatro.Nepreneniunpruvon.Eĉmorale,limalpravigisĉiunsuspektondekrimeco.Ĝissialastatago,miakompatindapatrinoripetisalmikiomestistiuvirofajna,dolĉa,kajkomprenema.Delikatapoeto,certe.KapablisrecitiparkeretutajnpoemojndeMusset.Volontecitispartojnde"Faust",de"Manon";Veramelomano,ĉulikapablusestiaĉamurdisto,porheredoraboj?Labazodeliakondamno,nursubjektiva,estispsikologieneakceptenda.
-Tamen,laducentokdekedziĝanoncetoj...
-...Demonstriskion?Nekontesteble,bedaŭrindaninklinondefimaniulo.Kulpocerta,sedsenproporciakunlaŝarĝo,kiunoniakumulissurlin.Ceterelineis–persiste,obstineneis,protestis,batalispaŝonpostpaŝoporsavisianvivon–ĝishumuresarkasmi:"Pardonu,SinjoroJuĝisto,sedmipovasdonacialvinurunukapon!"
Mirelasentissinkonfuzita.Ŝiestisvenintaĉitiensenduboj,konsiderintelaaferondefinitivenetigita,eĉnesupozante,keĝiankoraŭpovusestitemodedebato.SedlaimpetodeKarolinaSegretestisekŝancelantaŝin.
Tamen,ŝistarigisdemandon:
-Laŭvi,ladekkvinvirinoj...?
Karolinanervoziĝis:
-Mirespondoskielmiapatroantaŭlatribunalo:"Oniriproĉasmiajnrilatojnkunpreskaŭtricentvirinoj.KajmiestusmurdintaNURdekkvin?"
ŜirigardisMirela'nkunmiksodeironiokajdekompato:
-Ĉuvineniamaŭdisprilaorganizitasklavigodeblankajvirinoj?Kiallamisterodedekodamalaperojkoncernus"nin"?Zorgulafamiliojkajlapolico.Ĉefasnur,keneniunpruvononipovisalportikontraŭmiapatro.Linoniindignekondamnissublanurapremodepopolaĉaopiniokajdeĵurnalistajkampanjoj.Tiopreterpasislatalentondelaplejfamajadvokatoj,kiujpovisnur,kvankambrile,stigmatizitiunmalserenanetoson,elvokilakriindanmankondepruvoj!
Ŝiestissolidaredirinta"nin",parolantenomedeviro,kiuhavislareputaciondeunuellaplejgravajkrimulojdelahomahistorio.Lavoĉodelasangonepovissufiĉiporklarigitiundefion.Faktoestis,keLandru'noniekzekutispromultegajsuspektindaĵoj,sedneproielpruvitajmurdoj;kiellimemmalvarmerespondisalspektantino,kiuinsultislinelsiasidloko:
-Montrualmilakadavron,karaSinjorino!
Kajtiukonstato–kunsiajlogikajkonkludoj–alportisiomdakomfortoalMirela.Sesiabopatroestisblanka,malgraŭlasociajuĝo,kialliaposteularorestusmakulitadeheredafatalopli-malplisciencedemonstrita?Laevoluodesiamensostatotiellumepentriĝisĉeŝiavizaĝo,keŝiafrontantino,rimarkanteĝin,nepovisnerimarkigi,malfide:
-Ĉuvivereestasĵurnalistino?Nemokasmin?
Kajpostrezignaciaŝultrumo:
-Kajcetere...kielgravas?Ĵurnalistinoaŭne,seviaŭskultismin,kajkapablasobjektivekonsideriskandalon,kiumalhonorasnianjuĝistaron,
miesperas,kemipovosvinvoki,kiamestosstarigitalaasocio,kiunmiplanasporlareviziodel'procesoLandru.Miscias,kiekontaktivin.Viaflanke,vihavasmiantelefonnumeron...
Enadiaŭadecido,ŝimalfermissianmanpoŝon,vokislakelneron.
-9-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-10-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-11-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-12-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-13-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-14-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-15-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-16-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-17-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-18-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-19-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-20-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-21-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
-22-
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
Epilogo
Ĉiutiupartoaperasnurenlakompletaversiodelalibro.Mendulakompletanlibrondewww.retbutiko.be.
Biografiokajkomentario
JeanLouisMahé,kiesnaskiĝ(?)datokuŝasen1911,malgraŭaborto–kredeblefuŝitaabortigo–ekvivisnuren1912.LiestisfrancareklamfotistokajvivisenVitryapudParizo.Liiĝisesperantistoen1928.
En1937lifarisunuan,neniamutiligitanpropagandofilmon:"Antaŭen".LifarisankaŭlaunuanteatranfilmonkundialogojenEsperanto:"Angoroj".AnoncopriĝienMONATO9/88atestaspriiomaelreviĝoeblejamneraraĵoĉeesperantistojpelatajdedumvivaidealismo,sedmalĝojajprolamultajfuŝoj,miskomprenoj,nelojalaĵoj,fikritikojkajenviaĵoj,bedaŭrindeproprajallahomarokajevidentenemaloftajankaŭenEsperantujo.
Japlurfojesubaŭdiĝasamarokajseniluziiĝoprilakondutodeesperantanoj.Ĉucitielleterode15-9-1988?
"MiricevisdeS-roPeeraerts(direktorodeFEL)surprizankontrakton,kiuresimpatiigisalmilaeldonistanmondon.Surprizankajagrablan,ĉareltiumedio,kiufarisprofitojnpermialaboro(Eŭlalia:5000ekzempleroj),mineniamricevisunufrankon.Dankon!ĜisFlandraEsperanto-Ligo,neniuiampensispritio(porneparoliprilaŝtelautiligodemiaruinigafilmo)."
EllaIntervjuoen1982(LaHungaraVivo,6/82)montriĝas"paralelo"kunspertodelakarmemoraI.Lapenna,kiuneniamkabeiĝis,sedestisankaŭkruelebatita,kajielnevoleranĝitasur"novan"trakon.
Malgraŭmalinstigoj,Lorjaktamenverkismulte.Nipovasbedaŭri,kelalegindajeldonaĵoj"Retoj"kaj"Mariagnes"aperisaspektenedorlotitaj,dumprilabelakajinda"Regulus"onipreterlasiskorektadon.
LaverkarondeLorjakkarakterizasinteresajintrigoj,enhavomatura,flagraspriteco,vervaardo,kajoftajamuzajaludojallaEsperantakulturo.Laaŭtoromontriĝasfajnapsikologokajtiellertarakontantokelifacileakceptigaskajpreskaŭ"verŝajnigas"eĉlaplejneatenditajnturniĝojnensiajhistorioj.
Selikabeiĝis7dum15jaroj,linekkarolpiĉis8(propradire),nek(nialkoncedu)goldenumis9;sedfaktekajefektiveabundelorjakis10.
C.Declerck
VerkojdeLorjak
1975NeologismeFondumo(Helsinki)Spionadodefirmaoj
1976TranseFondumoPersonec-interŝanĝo
1978RetojFondumoAventurojkajagado
1981RegulusL.Gabrielli(Roma)Krimoenla17jarcentaParis
1982IluziojHEA(Budapest)Amuzajnoveloj
1984EŭlaliaHEAEgebuntajaventuroj
1986MariagnesHEAFlirtahistoriopriamrilato
1989KromosomojFEL(Antwerpen)ĈuŝiaedzoestasfilodeLandru?
Notoj
1Mineniamenmiavivoarogisalmilarajtonkarolpiĉivorton.Kromunu,nura,feliĉetrofantaziaporenpiviĉi:"diversipuladoj"(Mariagnes,p.96).
2Mrs[misiz]:S-ino
3RueRoyale:ReĝaStrato
4Ichverstehenicht!-Minekomprenas!
5TheUniversalEnrichingofAnimals:Launiversalapliriĉigodebestoj.
6LesChampsElysées,laelizeajkampoj,luksaavenuo.
7kabeiĝi:subitekajabrupteforlasilamovadonmalgraŭesperantistaeminenteco(kielKabe,aŭKazimierzBein).
8karolpiĉi:uzimultajnneologismojnkielKaroloPiĉ.
9goldenumi:superŝutilagazetaronperartikoloj;aperigimultajntekstojn,ofteeĉlasamajn,plurlokesamtempe(kielBernardGolden).
10lorjaki:sprite,verveamuzikielLorjak.
KolofonoTitolo:KromosomojAŭtoro:LorjakDesegnaĵoj:G.C.Mangini(kovrilpaĝe)kajHermanR.M.Declerck(fine)Editoris:ChristianR.A.DeclerckSerioStafeton-ro10Kovrilo:HugoFontynISBNdelapaperaeldono:9071205266UDK:82-3=089.2NUR:829Leĝadeponodelapaperaeldono:D/1989/2924/2
FlandraEsperanto-LigoLangeBeeldekensstraat169-BE-2060Antwerpenwww.retbutiko.be©2007FEL,Antverpeno
Tiuĉiekzemplerode„Kromosomoj”estasnurprovversiokajrajtasestiliberekopiata.
KromosomojKromosomojAntaŭparoloKulinaraj instrumentoj, virinaj subvestoj – kaj Esperantaj romanoj-1--2--3--4--5--6--7--8--9--10--11--12--13--14--15--16--17--18--19--20--21--22-EpilogoBiografio kaj komentarioVerkoj de LorjakNotoj
Kolofono