Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | KiM
Effecten van Het Nieuwe Werken op mobiliteit en congestie 2000-2016Empirische studie om trends in Het Nieuwe Werken en effecten op mobiliteit en congestie te bepalenHan van der Loop
InhoudSamenvatting 3
1 Inleiding 5 1.1 Doel 5 1.2 Methode 5 1.3 Opbouw van het rapport 6
2 Het Nieuwe Werken: kenmerken en determinanten 7 2.1 DefinitievanHetNieuweWerken 7 2.2 VormenvanHetNieuweWerken 8 2.3 OntwikkelingvanHetNieuweWerken 12 2.4 FactorenvaninvloedopHetNieuweWerken 14
3 Effecten van Het Nieuwe Werken op mobiliteit 21 3.1 EffectvanHetNieuweWerkenopdepersonenmobiliteit 21 3.2 EffectenvanHetNieuweWerkenophetwoon-werkverkeer 22 3.3 EffectenvanHetNieuweWerkenophetzakelijkverkeer 27
4 Effecten van Het Nieuwe Werken op congestie 28
Bijlage A Methodiek 33 1 Inleiding 33 2 BerekeningeffectHNWopmobiliteit 33 3 BerekeningvanheteffectvanHNWopcongestie 38
Summary 44
Literatuur 47
Colofon 48
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 2
Samenvatting
Thuiswerken en het schuiven met de werktijd om de spits te mijden zijn twee vormen van Het Nieuwe Werken (HNW) die in de periode van 2000 tot 2016 de grootste invloed hebben gehad op de mobiliteit en op de congestie. Het aantal thuiswerkuren nam in die periode toe met 38 procent. Het aantal keren waarop werkenden schuiven met de werktijd om met de auto de spits te mijden, nam toe met 40 procent. Hierdoor is het aantal voertuigkilometers met 3 procent minder toegenomen dan wanneer er geen HNW zou zijn geweest. Ten opzichte van 2000 is de verkeersomvang op de hoofdwegen met 5 procent minder toegenomen, en het reistijdverlies op de hoofdwegen met 18 procent minder.
Weinig empirisch onderzoek naar Het Nieuwe WerkenErismomenteelweinigempirischonderzoekbeschikbaaroverdeontwikkelingvanHetNieuweWerken(HNW)endeeffectenhiervanopdeontwikkelingvandemobiliteitendecongestie.HetKennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid(KiM)heeftonderzoekgedaannaardeontwikkelingendekenmerkenvanver-schillendevormenvanHNWendefactorendiehieropvaninvloedzijn.OpbasisvandebevindingenvanditonderzoekheefthetKiMeenmethodiekontwikkeld,dievervolgensistoegepastomvasttestellenwatheteffectisgeweestvandiversevormenvanHNWopdeontwikkelingvanmobiliteitencongestie.
MethetprogrammaBeterBenutten(BB)wilDGMO/IenWHetNieuweWerken(HNW)stimulerenenzodecongestieverminderen.Erzijnmomenteelalleenstatistiekenbeschikbaarvandematewaarinwerk-nemersthuiswerkenentelewerken(NEA,2015)envandewaarintelewerkenbinnenbedrijvengangbaaris(EnquêteICT-gebruikBedrijven,CBS).OveranderevormenvanHNWenoverhetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsdoorpersonendieaanHNWdoen,zijngeengegevensbeschikbaar.
Enquêtes: thuiswerken en spitsmijden zijn belangrijkste vormen van HNWInmaart2014,maart2015enmaart2016heefthetKiMenquêteslatenuitvoerenbijcirca14.000werkendepersonenuitdeNederlandseberoepsbevolking.Uitderesultatenvandeanalysesvandezemetingenenvananderedatabronnenblijktdathetmetdezegegevensendeontwikkeldemethodiekmogelijkisomvoordeperiode2000-2016deontwikkelingendekenmerkenvanHNWtebepalen,evenalsheteffectvandiversevormenvanHNWophetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsenopdecongestieophethoofdwegennet.
UitdeKiM-enquêtesblijktdatthuiswerkenenhetschuivenmetdewerktijdommetdeautodespitstemijdendemeestvoorkomendevormenvanHNWzijn.Indejaren2013-2015bleefhetaantalmensendataaneenvormvanHNWdeed,ongeveergelijk.WelnamhettotaleaantaldagenwaaropwerkendenaanHNWdedentoemet3procent.Ruim40procentvandewerkendendoetnualaaneenofmeervormenvanHNW.Bijruim30procentleentdewerksituatiezichdaarnietvoor.Enbijruim20procentlijkterpotentieaanwezigvoorverderegroei.
Mogelijkheden vanuit werkgever bepalend voor ontwikkeling HNWDebelangrijkstefactordievaninvloedisopdeontwikkelingvanvormenvanHNW,zijndemogelijkhedendiehiertoevanuitdewerksituatiewordengeboden.Hierbijgaathetnietalleenomfysiekemogelijkheden,zoalstoegangtotemailenbestandenenhetgebruikvanflexkantoren,maarookomdeexplicietetoe-stemmingvandewerkgeverombuitenhetvastewerkadrestekunnenwerken.DematewaarinaanHNWwordtgedaan,verschiltpersector.Opbasisvaninschattingenvandewerkendenzelflijkterinallesectorenechternogspraketezijnvanruimtevooreenverderepotentiëlegroei.Devoorkeurenenpersoonlijkeomstandighedenvandewerkendenzijnhierbijnatuurlijkmedebepalend.Lastvanfilesspeelthierbijookeen rol.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 3
Thuiswerken en spitsmijden hebben grootste invloed op ontwikkeling mobiliteit en congestieDoordekennisdieisopgedaanuitdeKiM-enquêtestecombinerenmetbestaandedatabronnen(onderandereOViNenNEAvanhetCBSenverkeersdata)konwordengeschathoeHNWzichindeperiode2000-2016heeftontwikkeld.Ookkonheteffectdaarvanopdemobiliteitendecongestiewordenbepaald.
Thuiswerkenenhetschuivenmetdewerktijdomdespitstemijdenblijkenindeperiodevan2000tot2016degrootsteinvloedtehebbengehadophetgebruikvandeautoenhetopenbaarvervoerenopde congestie.DitkomtnietalleendoordathetaantalmensendataanHNWdoetistoegenomen,maarookdoordatdefrequentie(uren/dagen/keren)vanHNWistoegenomen.Hetaantalthuiswerkurennamtussen2000tot2016toemet38procent.Hetaantalkerenwaaropwerkendenperweekmetdewerktijdschuivenomdespitsmetdeautotemijden,namtoemet40procent.
Minder kilometers afgelegd en minder congestie als gevolg van HNWDoordezeontwikkelingeninHNWishetaantalvoertuigkilometersopallewegenindeperiode2000-2016met3procentmindertoegenomendanwanneerHNWnietzouhebbenbestaan.Hetaantalkilometersdatwerdafgelegdperopenbaarvervoer,isindieperiodemet2procentmindertoegenomen.
AlsgevolgvanHNWisdeverkeersomvangopdehoofdwegenin2016tenopzichtevan2000met5procentmindertoegenomen.Enhetreistijdverliesopdehoofdwegennamindezelfdeperiodemet18procentmindertoe.1
WatisHetNieuweWerken?HetNieuweWerken(HNW)isenkelejarengeledengeïntroduceerdomhetwerkeneffectiever,efficiënterenplezierigertemakenvoorzoweldeorganisatiealsdemedewerker.Ditgebeurtdoordemedewerkercentraaltestellenendeze–binnenbepaaldegrenzen–deruimteenvrijheidtegevenomzelftebepalenhoehijwerkt,waarhijwerkt,wanneerhijwerkt,waarmeehijwerktenmetwiehijwerkt(Bijl,2009).HNWbeoogtdusomwerkpatroneninbredezinteveranderen.IndienHNWtotmeertijd-enplaatsonafhankelijkwerkenleidt,kunnenanderemobiliteitspatronenontstaandanhettraditionelepatroonvanregulierewerktijdenopeenvastwerkadresbuitenshuis.Ookkandepiekbelastingvanhetmobiliteitssysteemhierdoorafnemen.
HetKiMonderscheidtzevenvormenvanHNWdievaninvloedkunnenzijnopdemobiliteitende congestie:1) Deheledagofeendeelvandedagthuiswerken(inplaatsvanopdevastewerklocatie,
exclusief overwerkenexclusiefmensendiethuisalsvastwerkadreshebben);2) Werkenopeenanderevestigingvanhetbedrijf;3) Werkenopeenflexkantoor;4) Schuivenmetwerktijdenophetvastewerkadresomdeochtend-en/ofavondspits
(7-9;16-18 uur)metdeautotemijden;5) Schuivenmetwerktijdenomdespitsmethetopenbaarvervoertemijden;6) Hetmijdenvanhetautogebruikvoorzakelijkereizen;7) Werkentijdensdereis.
1 HeteffectdatHNWindeperiode2012-2016opdeverkeersomvangendecongestiehad,isvooreen(klein)deelhetgevolgvandemaatregelenvanBeterBenutten(metnamebelonenvoorspitsmijdingen).DeomvangvanheteffectvanBB-maatregelenisindezeanalysesnietapartonderscheiden(vooreffectenvanBeterBenuttenzieVanderLoopenHaaijer,2017enKiM,2017a).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 4
1 Inleiding
1.1 Doel
MethetprogrammaBeterBenuttenwilDGMO/IenWHetNieuweWerken(HNW)stimulerenenzodecongestieverminderen.Eind2013ishetKennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid(KiM)opverzoekvanDGB/BBbegonnenmethetopstellenvaneenmethodiekomtebepalenhoeHNWzichontwikkeltenwathiervanheteffectisopdemobiliteitendecongestie.HiertoeheeftI&O-ResearchinopdrachtvanhetKiMinmaart2014,maart2015enmaart2016enquêteslatenuitvoerenbijcirca14.000werkendepersonenuitdeNederlandseberoepsbevolking(voortaan‘KiM-enquêtesHNW’genoemd).Ditrapportbeschrijftdeuitkomstenvandeanalysesdiezijnuitgevoerdopbasisvandezemetingenenopbasisvananderedatabronnen(hoofdstukken2,3en4).
IndezestudiekijkthetKiMnaarHNWinzijntotaliteit.DestudieheeftdaarmeeeenanderdoeleneenanderescopedaneenstudienaardeeffectendiehetprogrammaBeterBenuttenindeperiode2012-2016hadopdemobiliteitendecongestie(VanderLoop&Haaijer,2017;KiM,2017a).
1.2 Methode
Heteffectvantelewerkenopdemobiliteitendecongestiekonaleerderwordengeraamdmetbestaandegegevens,omdathetCBSbeschiktovergegevensovertelewerken(enquêteICT-gebruikbedrijven).HNW isechtermeerdanalleentelewerken.2Thuiswerkenkomtvakervoordanalleenbijtelewerkers.In 2015was32procentvandewerknemersthuiswerkeren16procentwastelewerker(NEA,2015).VanalleanderedoorhetKiMonderscheidenvormenvanHNW(zoalshetschuivenmetwerktijdenomdespitstemijden,ziehetkaderinparagraaf2.1)washelemaalgeeninformatiebeschikbaar.BovendienwarenvanallevormenvanHNWgeenofzeerbeperktegegevensbeschikbaaroverhetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoer(OV)endefiets(kortweg‘mobiliteit’)enoverhetverplaatsingsgedragbijcongestie.HierdoorkonnietwordenvastgesteldwatdeomvangisvanHNWenwatdievooreffectheeftopdemobiliteit.MetdeKiM-enquêtesHNWisdaaromgedetailleerdereinformatieverzameldoverdefrequentievandezevenonderscheidenvormenvanHNWenoverhetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsindeperiode2014-2016.
DeontwikkelingvanHNWindeperiode2000-2016isbepaalddoordeontwikkelingvanHNW,zoalsvastgesteldmetdeKiM-enquêtesHNW2014-2016,teextrapoleren.VoordeextrapolatiezijnstatistiekenoverwerkenmobiliteitvanhetCBS(NEA,OViN)overdeperiode2000-2016gebruikt.MetdeKiM-enquêteszijnelasticiteitengeschat.
DeeffectendieHNWin2013,2014en2015hadopdeontwikkelingvandemobiliteit,zijnbepaaldopbasisvandeenquêtesdiehetKiMin2014,2015en2016heeftuitgevoerdonderwerkenden.HeteffectdatHNWindeperiode2000-2016hadopdetotalepersonenmobiliteit,isgeschatopbasisvandegegevensuitdeenquêtesdiehetKiMin2014,2015en2016heeftuitgevoerdonderwerkendenenopbasisvananderebronnen(onderandereNEAenOVG/MON/OViN).HiervoorisnietalleengekekennaarhetaandeelwerkendenendegemiddeldefrequentievanvormenvanHNW.Ookismetdegegevensuit
2 TelewerkenbetekentbijhetCBSdatiemandopeenanderdanhetvastewerkadreswerktenverbindingkanleggenmetemailenbestandenvanhetwerk.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 5
dezebronnenbepaaldopwelkedagenentijdeninhetjaariemandaaneenvormvanHNWdoeteninwelkemateditdoorwerktopdemobiliteit(waarbijbijvoorbeelddeafstandeenrolspeelt).
OmtebepalenwelkeffectHNWheeftopdeontwikkelingvandecongestieopdehoofdwegen,zijndeeffectenvanHNWophetautogebruikopdehoofdwegeninverbandgebrachtmetgegevensoverdecongestieopdehoofdwegen.HiertoeisgebruikgemaaktvanderegressiemethodiekdiehetKiMinhet Mobiliteitsbeeldtoepastomdecongestietebepalen.VervolgenszijndeeffectenvanHNWopdeverkeersomvangendecongestieopdehoofdwegenvoordeperiode2014-2016geëxtrapoleerdnaarde periode2000-2016.Ziebijlage1vooreenuitvoerigebeschrijvingvandemethodiek.
1.3 Opbouw van het rapport
Deresultatenvanhetonderzoekvoordeperiode2000-2016wordenbeschrevenindevolgendedrie hoofdstukken:1)HetNieuweWerken(hoofdstuk2):definitie,omvang,ontwikkelingendeterminanten.
Hier besteden webovendienaandachtaandemogelijkhedenomHNWtestimuleren;2)EffectenvanHNWopdemobiliteit(hoofdstuk3);en3)EffectenvanHNWopdecongestie(hoofdstuk4).
Figuur 1 Opbouwvanhetonderzoek.
Determinanten HNW (2.4) Het Nieuwe Werken (2.1-2.3)
Gebruik van auto (3)
GebruikvanfietsenOV(3)
Congestie(4)
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 6
2 HetNieuweWerken:kenmerkenendeterminanten
2.1 DefinitievanHetNieuweWerken
BinnenditonderzoekwordenzevenvormenvanHetNieuweWerken(HNW)beschouwd(ziehetkader‘WatisHetNieuweWerken?’).BijdezevormenvanHNWgaathetomafwijkingeninhetverplaatsings-gedragtenopzichtevandestandaardwerkdagwaaropdebetreffendepersoonnaarzijn/haarvastewerkadresgaat.Hetbetreftalleafwijkingen,zowelincidentelealsregelmatigvoorkomendeafwijkingenvanhetwerkenopeenvastwerkadres.
BehalvevormenvanHNWwordtinditonderzoekookhetthuiswerkenwaarbijthuishetvastewerkadresis,onderscheiden.DezevormvanthuiswerkenvaltnietonderHNW.
WatisHetNieuweWerken?HetNieuweWerken(HNW)isenkelejarengeledengeïntroduceerdomhetwerkeneffectiever,efficiënterenplezierigertemakenvoorzoweldeorganisatiealsdemedewerker.Ditgebeurtdoordemedewerkercentraaltestellenendeze–binnenbepaaldegrenzen–deruimteenvrijheidtegevenomzelftebepalenhoehijwerkt,waarhijwerkt,wanneerhijwerkt,waarmeehijwerktenmetwiehijwerkt(Bijl,2009).HNWbeoogtdusomwerkpatroneninbredezinteveranderen.IndienHNWtotmeertijd-enplaatsonafhankelijkwerkenleidt,kunnenanderemobiliteitspatronenontstaandanhettraditionelepatroonvanregulierewerktijdenopeenvastwerkadresbuitenshuis.Ookkandepiekbelastingvanhetmobiliteitssysteemhierdoorafnemen.
HetKiMonderscheidtzevenvormenvanHNWdievaninvloedkunnenzijnopdemobiliteitende congestie:1) Deheledagofeendeelvandedagthuiswerken(inplaatsvanopdevastewerklocatie,
exclusief overwerkenexclusiefmensendiethuisalsvastwerkadreshebben);2) Werkenopeenanderevestigingvanhetbedrijf;3) Werkenopeenflexkantoor;4) Schuivenmetwerktijdenophetvastewerkadresomdeochtend-en/ofavondspits
(7-9;16-18 uur)metdeautotemijden;5) Schuivenmetwerktijdenomdespitsmethetopenbaarvervoertemijden;6) Hetmijdenvanhetautogebruikvoorzakelijkereizen;7) Werkentijdensdereis.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 7
2.2 VormenvanHetNieuweWerken
MetdeenquêtesvanhetKiMisvastgesteldinwelkematedeonderscheidenvormenvanHNWinde periode2013-20153voorkwamenbijallewerkenden(inloondiensten/ofalsondernemer)van18-65 jaar4(tabel1entabel2).Thuiswerkenmetthuisalsvastwerkadres(vorm0;circa6procentvandewerkendendoetdit)beschouwenwenietalseenvormvanHNW.Thuiswerkeninplaatsvanwerkenopeenvastwerkadreseldersdoet35procentvandewerkenden(vorm1).Daarvanmijdt17procentpuntdespitsmetdeautodoordiegeheledagthuistewerken.Daarnaastdoetcirca12procentaanthuiswerkenzonderdaarbijdespitsmetdeautotemijden(zijreizensowiesoalbuitendespitsofmeteenanderevervoerwijze).Eendeelvandewerkenden(circa8procent)mijdtdespitsdooreendeelvandedagthuistewerkeneneenanderdeelvandezelfdewerkdagophetvastewerkadres(zijwerkenbijvoorbeeldeerstenkeleurenthuisengaandaarnanaarhetvastewerkadres).
Tabel 1 AandeelwerkendeninNederlandvoorzevenvormenvanHetNieuweWerken,2013-2015.*
Aandeel werkenden (%)
2013 2014 2015
Vormen met thuiswerken
0)Thuiswerkenmetthuisalsvastwerkadres(isgeenHNW) Onb. 6,4 6,1
1)Thuiswerken 36,5 36,0 35,3
a) Thuiswerken(i.p.v.opvastwerkadres)endaardoordespitsmetdeautomijden
Onb. 16,9 17,4
b)Thuiswerken(i.p.v.opvastwerkadres)zonderdaardoordespitsmetdeautotemijden(menreistgewoonlijkmetdeautoofmeteenanderevervoerwijzebuitendespits)
Onb. 12,1 12,5
c) Despitsmetautomijdendooropdezelfdedagthuisenopvastwerkadrestewerken
Onb. 8,1 8,5
Op andere vestiging of flexkantoor
2)Werkenopanderevestigingvanbedrijf 1,5 1,1 1,0
3)Werkenopeenflexkantoor 6,3 5,3 6,2
Werktijden schuiven
4)Schuivenmetwerktijdenopvastwerkadresommetautodespitstemijden(zonderthuiswerken)
10,9 10,3 10,9
5)SchuivenmetwerktijdenomdespitsmetOVtemijden Onb. 4,1 4,9
Overige vormen van HNW
6)Hetmijdenvanautogebruikvoorzakelijkereizen Onb. 1,4 1,2
7)Werkentijdensdereis Onb. Onb. 7,8
* Het onderscheid tussen de vormen 1a, 1b en 1c van thuiswerken zijn per dag bepaald. De overige aandelen zijn per persoon bepaald. De verschillen tussen groepen zijn vanwege de steekproefomvang (14.000) in deze en hiernavolgende tabellen vrijwel alle statistisch significant (95 procent).
3 Deenquêteresultatenvanmaart2014,2015en2016overHNWenmobiliteitzijntoegerekendaandevoorafgaandehelekalenderjaren2013,2014en2015,omdatdeenquêteresultatendaarindetijdhetdichtstbijaansluiten.
4 Hetaantalwerkendenboven65jaarishierinnietinbegrepen.Hetaandeel65+vandewerkendenbedroegindeperiode2013-2015circa2procent.Hettotaleaantalmensenvan18jaarenoudermetbetaaldwerkwas7,48miljoenin2013,7,46in2014en7,43in2015(bronCBS).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 8
Werkendenkunnenaanmeerderevormenvanthuiswerkendoen(bijvoorbeeldopdeenedagdeheledagthuiswerkenenopdeanderedagdeelsthuisendeelsophetvastewerkadres).Daaromisdesomvandevorm1a,1ben1cgroterdandievoorvorm1.
Werkendenkunnendespitsookmijdendoorteschuivenmetdewerktijdenophetvastewerkadres(vorm4).Zijwerkeneendeelofdehelewerkdagophetvastewerkadresenmijdendaarbijdeochtend-en/ofmiddagspitszonderdiedagookthuistewerken.Ditkanzijnomcongestietemijdenofomandereredenen(ziehieroverparagraaf3.2).Circa11procentvandewerkendenschuiftmetdewerktijdenomdespitstemijdenalszijmetdeautonaarhetvastewerkadresgaan.Encirca5procentvandewerkendenschuiftmetdewerktijdenommethetopenbaarvervoerdespitstemijden.
Thuiswerkenenhetschuivenmetdewerktijdenophetvastewerkadresommetdeautodespits(7-9en16-18uur)temijdenkunnenafzonderlijkvoorkomen(vorm1aen4)enincombinatie(vorm1c).Inalleuitgevoerdeanalyseszijnbijvorm1czoweldedagenwaaropiemandzowelthuiswerktalsdiewaarophijmetdewerktijdschuiftomdespitstemijden,onderdeelvanhetthuiswerken.5
Werkenopeenanderevestigingvanhetbedrijf(vorm2)enopeenflexkantoor(vorm3)komtmindervaakvoordanthuiswerkenenschuiven(zowelinaandeelwerkendenalsinfrequentie,zietabel2).Circa 1 procentmijdthetautogebruikvoorzakelijkereizen(vorm6).Werkentijdensdereisinhetopenbaarvervoer(vorm7)doet8procentvandewerkenden.
Tabel 2 OntwikkelingvanviervormenvanHetNieuweWerken,2013-2015
(vormen HNW, tabel 1) 2013 2014 2015
Aandeel werkenden Thuiswerken (1a,1b,1c) 37% 36% 35%
Anderevestiging (2) 1,5% 1,1% 1,0%
Flexkantoor (3) 6,3% 5,3% 6,2%
Schuiven(auto) (4) 10,9% 10,3% 10,9%
Totaal* 43% 42% 42%
Gemiddeld aantal dagen per week Thuiswerken 1,5 1,5 1,6
Anderevestiging 1,2 1,3 1,5
Flexkantoor 1,4 1,3 1,5
Schuiven(auto) 2,6 2,7 2,6
Aantal dagen per jaar (mln) Thuiswerken 172 172 174
Anderevestiging 6 5 5
Flexkantoor 25 22 29
Schuiven(auto) 89 88 91
* Combinaties zijn mogelijk
5 BijhetbepalenvanheteffectvanHNWopdeautomobiliteitindespitsenopdecongestieheeftgroep1bperdefinitiegeeneffectophetautogebruikindespitsendecongestie,omdatdezegroepdeautoindespitsnietgebruikt.Groep1bkanechterweleffecthebbenophetgebruikvanhetopenbaarvervoerendefietsindespits.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 9
ThuiswerkenHetaandeelwerkendendatindeKiM-enquêtesaangeeftin2015thuistehebbengewerkt(35procent),isietshogerdanindeNationaleEnquêteArbeidsomstandigheden(32procent).DitverschilkomtwaarschijnlijkdoordathetNEAgeengegevensoverzelfstandigenbevat,maaralleenwerknemers(waarvanoverigens5procenttevensalszelfstandigewerkzaamis).Ongeveer16procentvandewerkendebevolkingiszelfstandige(metenzonderpersoneel).
Vandethuiswerkers(35procent,tabel1)werkt37procentalleendelenvandedagthuis.44procentwerktalleenheledagenthuisenderest(19procent)combineertbeidemogelijkheden. Schuiven met werktijden om met de auto de spits te mijdenIn2015kiest11procentvandewerkendenervooromeendeelvandewerkdageneerderoflatermetdeautonaarhetwerktegaanen/ofeerderoflaterdandespitstijden(7-9uuren16-18uur)teeindigen.De frequentievandezeHNW-vormligthogerdandievanhetthuiswerken(2,6dagenperweekwaaropwerkendenspitstijdenmijdenversus2,1dagenperweekwaaropzededagofeendagdeelthuiswerken)(tabel2).Werkendendiemeestalmetdeautonaarhetwerkgaan,mijdendespitstijdenvaker(16procent)danwerkendendieeenanderevervoerwijzegebruiken(3procent)(beidepercentagesnietintabel2).
DefrequentieswaarmeeiemandincidenteelenregelmatigaanHNWdoet,zijnintabel2bepaaldmetdeKiM-enquêtesenopgehoogdnaarjaartotalen(bijlage2.2).In2015hebbenwerkendenintotaalcirca174 miljoendagenaanthuiswerkengedaan(tabel2).Hiervanzijnop131miljoendagenautorittenvermeden(groep1aen1c).Op91miljoendagenhebbenwerkendenin2015dewerktijdverschoven,waarmeeze121miljoenautospitsrittenhebbenvermeden.
Schuiven met werktijden om met openbaar vervoer de spits te mijdenCirca5procentvandewerkendenvermijdtin2015despitstijdenmethetopenbaarvervoer(7-9;16-18 uur)enreistdustijdensandereuren(tabel1).Vandeze5procentwerkendendoet21procentditminderdaneensperweeken79procentdoetditvaker.Gemiddelddoenwerkendendit2,4dagenperweek(metdeauto2,6dagenperweek).Demeerderheidvermijdtalleendeochtendspits(51procent),eenkleineraandeelvermijdtalleendeavondspits(22procent)eneenvergelijkbaardeeldoetdatvoorbeidespitsen(27procent).Deomvangvanhetov-gebruikvandewerkendendiedespitstijdenvermijden,wijktnietveelafvandegenendieditnietdeden:respectievelijk6,3en5,9rittenperweek.
Werken in de treinIn2015gebruikt17procentvandewerkendenhetopenbaarvervoer(trein,busen/oftram/metro)weleensomnaarhetwerktegaan.Vandewerkendenwerkt8procenttijdensdereisinhetopenbaarvervoer.Vier procentvandewerkendenzegtmethetopenbaarvervoerinplaatsvanmetdeautonaarhetwerkte gaan,omdatzeinhetopenbaarvervoerkunnenwerken.Deandere4procentreistsomsmethetopenbaarvervoernaarhetwerk,omdatzedankunnenwerken.Vanzelfsprekendspelenookandereredenendanwerkeninhetvoertuigbijdeze8procenteenrolomhetopenbaarvervoertegebruiken.
Zelfstandigen en werknemersVandewerkendenisin201512procentzelfstandigezonderpersoneel(zzp’er)en4procentzelfstandigemetpersoneel(zmp)(bron:CBS).Vandezzp’ersheeft41procentthuisalsvastwerkadres(ditvaltnietonderHNW)en59procentheefteenvastwerkadreselders(KiM-enquête).Vandeze59procentwerkt50 procentweleensofvakerthuis,gebruikt10procentweleenseenflexkantooren3procenteenanderebedrijfslocatieenmijdt14procentdespitstijden.
Zelfstandigenmetenzonderpersoneeldoenbeduidendmeeraanthuiswerkenenschuivenvanwerktijdenommetdeautodespitstemijdendanwerknemers(tabel3).Hetaantaldagenwaaropiemandthuiswerkt,bestaatgedeeltelijk(ongeveerdehelft)uithelewerkdagenenvoorderestuitdagdelen.Vandewerkendendiedewerktijdverschuivenommetdeautodespitstemijden,vermijdtongeveer50procentgewoonlijkalleendeochtendspits,20procentalleendeavondspitsen30procentbeide.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 10
Tabel 3 VerschilleninHNWindeheleberoepsbevolkingenbijwerkendenmetvormenvanHNW,in2015.
Werknemers Zelfstandigen zonder personeel
Zelfstandigen met personeel
Totaal
Omvang bij werkenden met vormen van HNW
Urenperdagthuiswerken 4,3 3,7 2,7 4,0
Dagenperweekthuiswerken 1,3 2,5 2,6 1,6
Urenperweekthuiswerken 5,6* 9,3 7,0 6,2
Dagenperweekschuiven(auto) 2,7 2,4 2,6 2,6
Aandeel in beroepsbevolking 84% 12% 4%
Aandeelthuiswerkers 32% 50% 63% 35%
Aandeelschuivers(auto) 10% 14% 27% 11%
Omvang HNW in hele beroepsbevolking
Dagenperweekthuiswerkenperwerkende 0,4 1,3 1,6 0,6
Urenperweekthuiswerkenperwerkende 1,8 4,7 4,4 2,2
Dagenperweekschuiven(auto)perwerkende 0,3 0,3 0,7 0,3
* Volgens NEA werken werknemers per thuiswerker 5,99 uur per week thuis.
Werken op andere tijden en locaties: verdeling over de weekFiguur2geeftweerhoedeverschillendeHNW-vormenoverdeweekzijnverdeeldvoorwerkendendiehiervanopeenvastedaggebruikmaken.Elkedagvandeweekwerkttussen3en6procentvandewerkendeneenvasteheledagthuisencirca6procentwerkteendeelvandedag(1uurofmeerperdag)thuis.Opelkedagvandeweekzegttussen3en5procentdeochtendspitstemijdenentussen2en3 procentmijdtdeavondspits.Opdinsdagendonderdagwordtietsminderthuisgewerktdanopmaandag,woensdagenvrijdag.Opwoensdagwordtmindergeschovenmetwerktijden.Devrijdagisdegrootsteuitzondering:opdezedagwerkenmensenvakereenheledagthuisdanopdeanderedagenenmijdenzemindervaakdespitsen.Deochtendspitswordthetvaakstopmaandaggemeden.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 11
Figuur 2 AandeelinberoepsbevolkingmetvormenvanHNWopvastedagenperdagvandeweekinNederlandin2015:
verdelingoverdeweek.
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
VrDoWoDiMa
Thuiswerkdag
Dagdeel thuiswerken
Mijden ochtendspits
Mijden avondspits
2.3 OntwikkelingvanHetNieuweWerken
2.3.1 KortetermijndynamiekDoordatbijdezelfderespondenteneenherhaaldemetingistoegepast(ookwel‘panel-meting’genoemd),kanmetdeKiM-enquêteswordenberekendwelkeveranderingeninHNWvoorkomenbijwerkendentussenopeenvolgendejarenindeperiode2013-2015.Infiguur3ishetaantaldagenweergegevenwaaropwerkendeninhetbetreffendejaarenhethieraanvoorafgaandejaaropanderelocatiesenanderetijdenwerken(‘blijvers’),hetaantaldagendaterelkjaarbijkomtdoor‘starters’(werkendendieinhetjaardaarvoornietaanHNWdeden)enhetaantaldagendaterelkjaarminderisdoor‘stoppers’.ErblijktiederjaarveeldynamiektezijndoordatwerkendenvakerofmindervaakaaneenbepaaldevormvanHNWdoenendoordatveelwerkenden‘starten’en‘stoppen’metvormenvanHNW.Dejaarlijksever-anderingenzijnrelatiefhetgrootstbijhetschuivenvandewerktijdommetdeautodespitstemijden.DesondankszijnhetdezelfdemensenalseenjaareerderdiegemiddeldeengrootdeelvandeHNW-dagenineenbepaaldjaarvoorhunrekeningnemen(bijthuiswerkenisditcirca90procent).In2015zijnermeerstartersbijhetthuiswerken,hetflexkantoorenhetschuivendanin2013en2014.In2015isermeerdynamiekdanindejarenervoor,waarschijnlijkdoordatdeeconomieaantrokenmeermensenhierdoorvanbaanzijnveranderd.
Indeperiode2013-2015ishetaantaldagenwaaropeenwerkende‘aanHNWdoet’,datwilzeggenwerktopanderetijdenenlocatiesdanregulier(vorm1-4),toegenomenmet3procent(7miljoendagen)(figuur3).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 12
Figuur 3 Aantaldagen(miljoen)waaropwerkendenopanderedagenenlocatieswerkten,2013-2015.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
201520142013201520142013 201520142013 201520142013201520142013
Starter Blijver Stopper
Thuiswerken Andere vestiging Flexkantoor Schuiven met werktijden Totaal
Aant
al d
agen
per
jaar
(milj
oen)
2.3.2 Ontwikkeling in HNW, 2000-2016 IndezeparagraafonderscheidenwealleendetweemeestvoorkomendevormenvanHNW:thuiswerkenenhetschuivenmetwerktijden.
Hetaantalurenthuiswerkenperwerknemerperweekneemttussen2000tot2016toemet29procent(NEA),hetaantalwerknemersmetbanenneemtindieperiodetoemet7procent(CBS).Hetaantalurendatwerknemersintotaalthuiswerken,neemtindeperiode2000-2016toemet38procent,van10,1naar13,8miljoenuurperweek(berekeningopbasisvanCBS-statistieken6).In2013isereenafname(bron:NEA),maartussen2014en2016neemthetthuiswerkenweertoe(figuur4).
Hetaantalkerendatwerkendenindeochtend-enavondspitsmetwerktijdenschuivenomdespitstemijden,neemttussen2000en2016toemet40procent,van1,9naar2,6miljoenspitsmijdingenperweek(voorberekeningziebijlage2.2).
6 Vanthuiswerkenisoverdeperiode2000-2016eenreeksopgebouwddooruittegaanvanhetaantalurenthuiswerkenperweekvan2005-2016(NEA)enhetaantalbanen2000-2016(CBS).Van2005-2007wasdejaarlijksetoenameinaantalurenthuiswerkenperweek0,6procent.Verondersteldisdatdeontwikkelingvan2000tot2005dezelfdebeperktegroeikende.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 13
Figuur 4 Defrequentievanthuiswerkenenwerktijdschuivenommetdeautodespitstemijden,2000-2016.Bron:KiM.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
20162015201420132012201120102009200820072006200520042003200220012000
Thuiswerken (2000=10,0 mln uren per week)
Schuiven met werktijden (2000=1,7 mln spitsmijdingen per week)
2.4 FactorenvaninvloedopHetNieuweWerken
IndezeparagraafbeschrijvenweeerstdeverschilleninHNWtussenbevolkingsgroepen.VervolgenspresenterenwededeterminantenvandekeuzevoorHNW.Wesluitendeparagraafafmetaanknopings-puntenwaarmeedekeuzevoorHNWtebeïnvloedenis.DezeparagraafisgeheelgebaseerdopdeenquêtesvanhetKiM.
2.4.1 Verschillen per regio, sector, werksituatie, leeftijd, geslacht en opleiding Hetaandeelwerkendendatelderswerktofmetdewerktijdschuiftomdespitstemijden,verschiltperregio,sector,werksituatie,leeftijd,geslachtenopleiding.ThuiswerkenenschuivenmetwerktijdenkomtietsvakervoorindeRandstaddandaarbuiten.BijdewerkendendieindeNoordvleugelvandeRandstadwonen,neemthetthuiswerkentoe,indeZuidvleugelenNoord-Brabantneemthetjuistaf(tabel4).
HetaandeelvandewerkendendieaanvormenvanHNWdoen,verschiltpersector,leeftijd,geslacht,werksituatieenopleiding(figuur5).Relatiefgrootzijndeaandelenbijnutsbedrijven,ICT,financiëleenzakelijkedienstverleningenopenbaarbestuur(zieooktabel5).Erzijngeengroteverschillennaarleeftijdengeslacht(figuur5).Welishetaandeelietsgroterbijlagereleeftijdenenbijmannen.
Werkendendiehogeronderwijshebbengenoten,hebbeneengroteraandeelHNWdanwerkendenmetmiddelbaaronderwijs.Werkendenmetmiddelbaaronderwijshebbenophunbeurtweereenhogeraandeeldanwerkendenmetlagerberoepsonderwijs,enwerkendenmetalleenbasisonderwijshebbeneengroteraandeelHNWdanwerkendenmetlagerberoepsonderwijs.Bijwerkendenmetlagerberoeps-onderwijskomenvormenvanHNWhetminstvaakvoor.
WellijkthetHNWonderhogeropgeleidenenigszinsaftenemen,terwijlhetbijwerknemersmetbasis-enlageronderwijsjuistlijkttoetenemen.BijwerkendenmetlagerberoepsonderwijsofVMBO/MAVOenmiddelbaar(beroeps)onderwijslijkterindeperiode2013-2015geenveranderingoptetreden.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 14
Tabel 4 Aandeelwerkendendatthuiswerktofdewerktijdschuift,naarwoon-enwerkregio.
Thuiswerken Naar woonregio Naar werkregio
2013 2014 2015 2013 2014 2015
Noordvleugel (NH+UT) 38,3% 39,4% 41,3% 42,7% 41,4% 42,7%
Zuidvleugel (ZH) 40,7% 37,9% 35,0% 38,9% 37,7% 35,1%
Noord Brabant (NB) 32,1% 29,2% 28,8% 32,1% 29,2% 29,0%
Rest Nederland 34,8% 35,4% 34,2% 33,3% 34,2% 33,2%
Schuiven van werktijd Naar woonregio Naar werkregio
2013 2014 2015 2013 2014 2015
Noordvleugel (NH+UT) 11,6% 10,6% 10,8% 13,8% 12,4% 13,2%
Zuidvleugel (ZH) 13,0% 13,1% 13,2% 12,6% 12,7% 12,3%
Noord Brabant (NB) 10,3% 10,0% 12,1% 10,2% 10,2% 11,3%
Rest Nederland 9,5% 8,7% 9,2% 8,7% 8,1% 8,9%
Figuur 5 Hetaandeelwerkendendatelderswerktofdespitsmijdt,in2015,naarverschillendekenmerken.
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
10%
20%
30%
40%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
Industrie Bouwnijverheid NutsbedrijvenHandel Horeca Vervoer
<25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar45-54 jaar 55 - 64 jaar 65+ jaar
ICT Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverleningOpenbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorgCultuur Overige dienstverlening
Sector
Leeftijd
Man Vrouw
Man/Vrouw
In loondienst, max. 12 uur per week In loondienst, meer dan 12 uur per weekZelfstandig ondernemer met personeel Zelfstandig ondernemer zonder personeel (zzp’er)
Werksituatie
Basisonderwijs of lager onderwijsLager beroepsonderwijs of VMBO, VGLO, LAVO, MAVO, MULOMiddelbaar beroepsonderwijs of HAVO, Atheneum, Gymnasium, MMS, HBSHoger beroepsonderwijs of universiteit
Opleiding
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 15
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
10%
20%
30%
40%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
Industrie Bouwnijverheid NutsbedrijvenHandel Horeca Vervoer
<25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar45-54 jaar 55 - 64 jaar 65+ jaar
ICT Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverleningOpenbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorgCultuur Overige dienstverlening
Sector
Leeftijd
Man Vrouw
Man/Vrouw
In loondienst, max. 12 uur per week In loondienst, meer dan 12 uur per weekZelfstandig ondernemer met personeel Zelfstandig ondernemer zonder personeel (zzp’er)
Werksituatie
Basisonderwijs of lager onderwijsLager beroepsonderwijs of VMBO, VGLO, LAVO, MAVO, MULOMiddelbaar beroepsonderwijs of HAVO, Atheneum, Gymnasium, MMS, HBSHoger beroepsonderwijs of universiteit
Opleiding
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
10%
20%
30%
40%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
80%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
0%
20%
40%
60%
Spitsmijden met de autoFlexkantoorAndere locatieThuiswerken
Industrie Bouwnijverheid NutsbedrijvenHandel Horeca Vervoer
<25 jaar 25-34 jaar 35-44 jaar45-54 jaar 55 - 64 jaar 65+ jaar
ICT Financiële dienstverlening Zakelijke dienstverleningOpenbaar bestuur Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorgCultuur Overige dienstverlening
Sector
Leeftijd
Man Vrouw
Man/Vrouw
In loondienst, max. 12 uur per week In loondienst, meer dan 12 uur per weekZelfstandig ondernemer met personeel Zelfstandig ondernemer zonder personeel (zzp’er)
Werksituatie
Basisonderwijs of lager onderwijsLager beroepsonderwijs of VMBO, VGLO, LAVO, MAVO, MULOMiddelbaar beroepsonderwijs of HAVO, Atheneum, Gymnasium, MMS, HBSHoger beroepsonderwijs of universiteit
Opleiding
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 16
NietalleenhetaandeelwerkendendataanHNWdoet,verschiltpersector,maarookhetaandeelwerkendenwaarvoorHNWvolgensdegeënquêteerdewerkendenmogelijkdanwelnietmogelijkisgeziendeconditiesvandewerksituatie.Dezegroepenzijnonderscheidenintabel5voorwatbetreftthuiswerkenenhetschuivenvanwerktijdenommetdeautodespitstemijden.Hetaandeelwerkendendataangeeftdateenvanbeidevormenvoorhenmogelijkis,duidteropdaterinallesectorennogpotentieisvoorverderegroeivanHNW.Hierkunnenoverigensnogwelanderebelemmeringeneenrolspelen(bijvoorbeeldindepersoonlijkeomstandigheden).
Tabel 5 PotentievanHNWpersector.
Indu
stri
e
Bou
wni
jver
heid
Nut
sbed
rijv
en
Han
del
Hor
eca
Verv
oer
ICT
Fina
ncië
le
dien
stve
rlen
ing
Zake
lijke
di
enst
verl
enin
g
Ope
nbaa
r bes
tuur
Ond
erw
ijs
Gez
ondh
eids
- en
w
elzi
jnsz
org
Cult
uur
Ove
rige
di
enst
verl
enin
g
Tota
l
Thuiswerken
Werktthuis 22% 28% 61% 28% 23% 19% 65% 57% 62% 65% 39% 30% 65% 35% 39%
Kannietthuiswerken,"werkleentzichernietvoor"
56% 44% 21% 48% 59% 63% 12% 17% 18% 17% 48% 56% 22% 44% 41%
Werktnietthuis,anderereden(en)(=potentieel)
22% 27% 18% 24% 18% 18% 23% 26% 20% 18% 14% 14% 13% 21% 20%
Schuiven met werktijd om de spits met de auto te mijden
Isalspitsmijder 11% 16% 21% 8% 5% 9% 20% 13% 19% 12% 6% 6% 6% 7% 11%
Gebruiktautonietinwwverkeer
18% 14% 22% 30% 32% 23% 27% 32% 33% 44% 36% 31% 60% 42% 30%
Gebruiktautoenkannietspitsmijden
45% 43% 17% 41% 41% 53% 17% 20% 19% 12% 35% 46% 14% 29% 34%
Gebruiktautoenkanspitsmijden(=potentieel)
26% 28% 39% 22% 22% 15% 36% 35% 30% 32% 22% 18% 21% 21% 25%
Banen(*1000) 797 510 69 1530 447 406 299 246 796 514 583 1568 212 231 9883
2.4.2 Determinanten van Het Nieuwe Werken Uiteenlogistischeregressie,uitgevoerdopdesteekproefvan2014,blijktdat43vande81determinantenvanwelofgeenkeuzevoorHNW(type1-4intabel1)statistischsignificantzijn(tabel6).
HetmeestbepalendvoordekeuzevoorHNWzijndemogelijkhedenomhiervoortekiezenvanuitdewerksituatieenhettypewerkende(werknemerofzelfstandige).Deexplicietetoestemmingvandewerk-geverishierbijhetmeestbepalend.Vaaksignificantzijnvariabelendiedesectorrepresenteren(zevenvanveertienvariabelen),hetaantalwerkurenperweek(alleviervariabelen)endematevancongestievanennaarhetwerkadres(allezesvariabelen).Vandeoverigecategorieëndeterminantenblijkteenkleinerdeelvandevariabelensignificant:zesvanzeventienpersoonskenmerken,zesvandertienwoon-werkregelingen,tweevanvierafstandsklassenwoon-werkadres,éénvanviertypenautobezitenéénvanvierklassenbedrijfsomvang.Erzijngeenstatistischsignificanteverschillentussenregio’s(zevenvariabelen).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 17
Tabel 6 DeterminantenvanaandeelwerkendenmetHNW(type1-4intabel1),inNederland,in2014(involgordevan
significantie,43van81zijnsignificant,<0,05).
Type determinant Variabele B* Sig.
Mogelijkheden HNW Toestemmingomthuistewerken 1,409 ,000
Mogelijkheden HNW Externetoegangtotbestandenen/ofprogrammatuur ,854 ,000
Type werkende Zelfstandigondernemerzonderpersoneel(zzp) 1,651 ,000
Mogelijkheden HNW Externetoegangtote-mail ,596 ,000
Sector ICT ,785 ,000
Mogelijkheden HNW Mogelijkheidgebruikflexkantoor ,661 ,000
Type werkende Zelfstandigondernemermetpersoneel 1,189 ,000
Mogelijkheden HNW Anderemogelijkheidthuisofelderstewerken 1,064 ,000
Sector Financieledienstverlening ,648 ,000
Sector Openbaarbestuur ,878 ,000
Werkuren Werkuren36-40uur -,650 ,000
Congestie Filesterug:soms ,403 ,000
Achtergrondkenmerken inkomen>60.000euro ,362 ,000
Congestie Filesterug:vaak ,564 ,000
Vergoedingen/regelingen Reiskostenvergoedingauto -,244 ,000
Vergoedingen/regelingen Fietsvoorzieningopwerklocatie -,338 ,000
Sector Zakelijkedienstverlening ,439 ,000
Wo-we afstand Wo-We50-100km ,359 ,000
Werkuren Werkuren12-23uur -,476 ,000
Achtergrondkenmerken Hogerberoepsonderwijsofuniversiteit ,802 ,000
Congestie Filesterug:(bijna)altijd ,557 ,000
Vergoedingen/regelingen ReiskostenvergoedingOV -,192 ,000
Werkuren Werkuren24-35uur -,409 ,001
Achtergrondkenmerken Huishoudenmetkinderen ,235 ,001
Congestie Filesheen:vaak ,362 ,001
Vergoedingen/regelingen Gratisparkerenopparkeerplaatswerkgever -,166 ,001
Congestie Filesheen:(bijna)altijd ,446 ,002
Sector Bouwnijverheid ,358 ,003
Sector Overigedienstverlening ,317 ,003
Sector Nutsbedrijven ,548 ,003
Vergoedingen/regelingen Betaaldparkerenopparkeerplaatswerkgever ,311 ,005
Sector Cultuur ,699 ,005
Wo-we afstand Wo-We7,6-15km -,180 ,005
Achtergrondkenmerken <25jaar ,226 ,015
Bedrijf 11-50werknemers -,217 ,017
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 18
Type determinant Variabele B* Sig.
Sector Onderwijs ,253 ,019
Vergoedingen/regelingen ReiskostenvergoedingTweewieler -,147 ,023
Autobezit 1leaseautoinhh ,153 ,025
Werkuren Werkuren>40uur -,299 ,034
Achtergrondkenmerken 1werkzaampersooninhh -,123 ,041
Vergoedingen/regelingen NSBusinesskaart/mobilitymixkaart ,210 ,041
Achtergrondkenmerken Anderonderwijs ,544 ,047
Congestie Filesheen:soms ,154 ,049
Constante Constante -1,715 ,000
* In kolom B staan de niet gestandaardiseerde b-coëfficiënten.
2.4.3 Stimulansen van bedrijven en andere factoren van invloed op HNWDoordeenquêtesdiehetKiMin2014-2016onderwerkendenheeftlatenafnemen,isermeerkennisgekomenoverHetNieuweWerkendantentijdevandeeerderepublicatieovertijd-enplaatsonafhankelijkwerkenin2014(KiM,2014).Dekennisoverdemogelijkhedenendestimulansenkomtindezeparagraafaandeorde.HetNieuweWerkenkanalleentotstandkomenalshetpastbinnendemogelijkhedenendevoorkeurenvanzowelwerkgeveralswerknemer.
Mogelijkheden en regelingen vanuit werkgeversIn2015biedtvolgens57procentvandewerkendendewerkgevermogelijkhedenomthuisofelderstewerken.Hetgaathierbijvooralomdetoegangtotdezakelijkeemailenbestandenbuitenhetvastewerkadres.Daarnaastheeftdehelft(53procent)demogelijkheidzijnofhaarwerktijdenflexibelinterichten.Ongeveereenderde(38procent)vanallewerknemersheeftzoweldemogelijkheidomvooreendeelzelfdewerktijdentebepalenalseenofmeerderemogelijkhedenomthuisofelderstewerken.Een deelvandewerknemers(25procent)zegtexpliciettoestemmingvandewerkgevertehebbenombuitenhetvastewerkadrestewerken.Dietoestemmingisdemeestbepalendefactorvoordekansdatdewerknemerthuisofelderswerktinplaatsvanophetvastewerkadres.Sterkmedebepalendisookdeexternetoegangtotbestandenen/ofprogrammatuur(heeft36procent)endemogelijkheidomgebruiktemakenvanflexkantoren(heeft7procent).
DewerksituatieisooksterkbepalendvoorwelofgeenHNW:metnamezzp’ersenzelfstandigeonder-nemersmetpersoneel,werknemersindeICT,definanciëleenzakelijkedienstverleningenhetopenbaarbestuurdoenveelaanvormenvanHNW(thuis-ofelderswerkenenschuivenmetwerktijden).Eendeelvandewerkendenzegtgebondentezijnaanhetvastewerkadresenkanomdieredennietthuisofelderswerken(41procent).Voor20procentvandewerkendenleenthetwerkzichwelvoorthuisofelderswerken,maarzijdoenditmomenteelniet(tabel7).
Tabel 7 Mogelijkhedenvoorthuiswerken.
Alle werkenden Werknemers
Werkt altijd thuis (geen HNW) 4% 0%
Werkt thuis i.p.v. elders (HNW) 35% 32%
Kan niet thuiswerken 41% 46%
Kan thuiswerken, maar doet dit niet 20% 22%
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 19
DekansdatdewerknemerkiestvooreenvormvanHNW,isvooralkleinerindienhijofzijgebruikmaaktvangratisparkerenbijdewerkgevereneenreiskostenvergoedingontvangtvoorhetgebruikvandeautoen/ofhetopenbaarvervoer.Vanallewerknemerskan26procentgebruikmakenvandemogelijkheidtotgratisparkerenbijdewerkgeveren25procentvandewerknemersmaakthierfeitelijkgebruikvan.Voor51procentvandewerknemersgeldtdathunwerkgevereenreiskostenvergoedingvoordeautogeeft.Vandewerknemersmaakt39procenthierookgebruikvan.
Mogelijkheden en voorkeuren vanuit werknemersVanzelfsprekendbepalendepersoonlijkeomstandighedenmedeofdewerknemeraanHNWdoet.Medebepalendefactorenzijn:vaakofbijnaaltijdlastvanfilesopdeheen-ofterugweg(heteffectvande terugwegisietsgroter),eenhogerinkomens-enopleidingsniveau,eenwoon-werkafstandvan50-100 kilometer,huishoudensmetkindereneneenleeftijdonder25jaar.Geslachtenregiozijnnietmedebepalend.
Debelangrijkstesubjectievefactoren(‘motieven’)omaanHNWtedoenzijn:hetzelfkunnenindelenvandewerktijden,geenofminderreistijdennietafgeleidwordendoorcollega’s.DeveruitmeestbepalenderedendiemenzelfgeeftomnietaanHNWtedoen,isdathetwerkzichernietvoorleent.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 20
3 EffectenvanHetNieuweWerkenopmobiliteit
Dit hoofdstuk begint met een beschrijving van het effect dat Het Nieuwe Werken (HNW) heeft op de ontwikkeling van de totale personenmobiliteit van Nederlanders in de periode 2000-2016. Daarna wordt ingezoomd op de effecten van HNW op de ontwikkeling van het woon-werkverkeer en het zakelijk verkeer.
Methodiek1. Bepaling effecten HNW op ontwikkeling voor de periode 2013-2015OmtebepalenwatheteffectisvanHNWopdeontwikkelingvandemobiliteitisgebruikgemaaktvandeKiM-enquêtesbijwerkendenenvanhetOViN/MON.MetdeKiM-enquêtesisnagegaanwanneercirca14.000werkendenin2013,2014en2015eenheledagofeendeelvandedagopeenanderelocatiedanhetvastewerkadreshebbengewerkt(thuis,anderevestiging,flexkantoor)en/ofzijdewerktijdenhebbenaangepastomdespitstijden(7-9en16-18uur)temijden(zonderdiedageldersdanophetvastewerkadrestehebbengewerkt).Tevensisnagegaanwelkevervoer-wijzenindiesituatieszijngebruiktenwelkereizenzijngemaakt.HeteffectvanHNWopdeontwik-kelingvandemobiliteitisbepaalddoorbijderespondentendieachtereenvolgendeenquêtejarenparticipeerden,nategaanwelkeveranderingenoptradeninhetHNW-werkpatroonenindemobiliteit.Hetaantalkilometersdathierdoorinspitsendalmeerofminderisgereden,isuitgedrukttenopzichtevanhetaantalautokilometersdatzouzijnafgelegdindiennietaanHNWwasgedaan.Hettotaleautogebruikvoorhetwoon-werkverkeerinNederlandisafgeleiduithetOViN(tabel9).Vooralleberekeningenisdusgebruikgemaaktvanhetfeitelijkgedragvanrespondenten.
2. Extrapolatie van de effecten van HNW naar de periode 2000-2016HeteffectvanHNWopdeontwikkelingvandemobiliteitdatisbepaaldvoordeperiode2013-2015,isvervolgensgeëxtrapoleerdnaar2000,2008en2016.Dezeextrapolatieiszoveelmogelijkgeba-seerdopbeschikbarewaarnemingenin2000,2008en2016(onderanderehetaantalurenthuis-werken,determinantenvanHNW,zoalsaantalwerknemersmetflexibelewerktijdenenmobiliteit)enaangevuldmetanalysesvandeenquêtes.Ziedebijlagevooreenuitgebreidebeschrijving.
3.1 EffectvanHetNieuweWerkenopdepersonenmobiliteit
DeontwikkelingindeverschillendevormenvanHNWleidtindeperiode2000-2016opwerkdagentoteenafnamevanhetautogebruikmetcirca2,6procent,toteenafnamevanhetov-gebruikmetcirca2,2 procententoteenafnamevanhetfietsgebruikmetcirca0,5procent(tabel8).Ookindeperiodevan deeconomischecrisisna2008enindeperiode2013-2015heeftHNWeffectopdemobiliteit.Gedurendedeperiode2000-2016neemtheteffectvanHNWophetautogebruikgeleidelijktoemetelkjaargemiddeldcirca0,15procent(totaleeffectvan2,6procent/17jaren).DitishetgevolgvandetoenamevanHNW.De effectenin2013-2015opauto-enfietsgebruikenin2014-2015opgebruikvanovzijngeheelgebaseerdopwaarnemingen;deeffectenindejarendaarvoorenin2016zijngeraamdopbasisvanbeschikbarewaarnemingenenkennisvandeeffectenvanHNWindeperiode2013-2015(ziebijlage).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 21
Tabel 8 EffectenvanHetNieuweWerkenopdeontwikkelingvandemobiliteit(afgelegdekilometers).
2000-2016 2008-2016 2013-2016
Effect HNW op autogebruik op weekdagen (incl. schuiven) (voertuigkilometers op alle wegen)
-2,6% -1,8% -0,4%
Spits -14,4% -8,1% -7,4%
Dal 4,6% 2,1% 3,9%
Effect HNW op OV kms op weekdagen (incl. schuiven) -2,2% -1,6% -0,9%
Spits -9,3% -4,9% -2,9%
Dal 3,8% 1,3% 0,9%
Effect HNW op fiets kms op weekdagen (excl. schuiven) -0,5% -0,3% -0,1%
Spits -0,7% -0,4% -0,2%
Dal -0,4% -0,2% -0,1%
Thuiswerkenenhetschuivenmetwerktijdenhebbendemeesteinvloedophetgebruikvandeauto.De overigevormenvanHNWhebbendieinvloedtotenmet2016inbeperktemate:werkenopeenanderevestigingvanhetbedrijf,werkenopeenflexkantoorenhetmijdenvanhetautogebruikvoorzakelijkereizen(zieparagraaf3.3).Zoalsinhoofdstuk2isaangetoond,hebbenallevormenvanHNWeen groterepotentiedandattotophedenwordtbenut.
3.2 EffectenvanHetNieuweWerkenophetwoon-werkverkeer
AutoFiguur6laatziendatvormenvanHNWhetaantalvoertuigkilometersvoorwoon-werkverkeerindespitsopallewegenindeperiode2000-2016forshebbenbeperktendatditeffectindieperiodegroterisgeworden.7Heteffectvanzowelthuiswerkenalshetschuivenmetwerktijdenommetdeautodespitstemijdenisindeperiode2000-2016grotergeworden.
Dathetschuivenmetdewerktijdomdespitstemijdeneenrelatiefgrooteffectheeftopdebeperkingvanhetautogebruiktenopzichtevandematevanvoorkomenervan,heeftdevolgendeoorzaken.TeneersteheeftdezevormvanHNWperdefinitiealleenbetrekkingopautomobilisten(thuiswerkerskunnenookov-gebruikers,fietsersenloperszijn).Tentweedetreedtheteffectdathetschuivenheeftopdeafnamevanhetautogebruik,alleenindespitsop,terwijlheteffectvanthuiswerkenvooreendeelindedalperiodeplaatsvindt.Tenderdeisdewoon-werkafstandvandewerkendendiedewerktijdverschuivenomdespitstemijden,groterdandievandethuiswerkersdiedeautogebruikeninhetwoon-werkverkeer(gemiddeldrespectievelijk39en30kilometer).Bovendienblijktdatwerkendenhetvermijdenvanfilesvakeralsdoorslaggevendnoemden,naarmatezijgedurendemeerjarenaangevendespitstewillenmijden.
7 Deeffectenin2013-2015zijngeheelgebaseerdopwaarnemingen;deeffectenindejarendaarvoorenin2016zijngeraamdopbasisvanbeschikbarewaarnemingenenkennisvandeeffectenvanHNWindeperiode2013-2015.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 22
Figuur 6 EffectenvanHNWopdeontwikkelingvanhetautogebruikvoorwoon-werkverkeerindespits(7-9en16-18uur).
0
5
10
15
20
25
201620152014201320082000
Autogebruik wo-we spits (mld vt kms)
Effect van schuiven met werktijd
Effectvananderevestigingenflexkantoor
Effect van thuiswerken
Auto
gebr
uik
(mld
vt k
ms)
Tabel9laatzoweldeabsoluteeffectenvanHNWinaantalafgelegdekilometerszienalsderelatieveeffectenvanHNWtenopzichtevandewaargenomenafgelegdekilometers.
Hetaantalurendatwerkendengemiddeldthuiswerken,neemttussen2000en2016toemet38procent.Heteffectopdeafnamevanhetaantalvoertuigkilometersvoorwoon-werkverkeerindespitsneemtdaardoortoevan1,0miljardvoertuigkilometersin2000tot1,9miljardin2016(tabel9).
Hetaantalkerendatwerkendenmetwerktijdenschuivenomdespitstemijdenneemttussen2000en2016toemet40procent.Heteffectopdeafnamevanhetaantalvoertuigkilometersindespitsvoorwoon-werkverkeerneemtdaardoortoevan2,7miljardin2000naar5,2miljardin2016.HettotaleeffectvanHNWophetautogebruikvoorwoon-werkverkeerindespitsneemttoevan27procentin2000naar30procentin2016.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 23
Tabel 9 EffectenvanHNWophetautogebruikvoorwoon-werkverkeer,2000-2016.
2000 2008 2013 2014 2015 2016
Effect van HNW op autogebruik op alle wegen woon-werk (mld km)
Thuiswerken Spits -1,0 -1,3 -1,8 -1,6 -1,9 -1,9
Dal -0,7 -0,9 -1,2 -1,1 -1,3 -1,4
Schuivenvanwerktijden Spits -2,7 -3,9 -3,5 -4,4 -4,9 -5,2
Dal 2,7 3,9 3,5 4,4 4,9 5,2
TotaaleffectHNW Spits -3,8 -5,3 -5,4 -6,1 -6,9 -7,1
Dal 2,0 2,9 2,2 3,2 3,6 3,7
Heledag -1,8 -2,4 -3,2 -2,9 -3,3 -3,4
Omvang autogebruik op alle wegen (mld km)
Spits 10,5 17,7 16,5 17,2 17,1 17,0
Dal 11,2 16,3 15,4 16,7 16,1 17,1
Heledag 21,7 34,0 31,9 33,8 33,2 34,2
Effect HNW op autogebruik alle wegen woon-werk (%)
Spits -27% -23% -25% -26% -29% -30%
Dal 21% 22% 17% 23% 28% 28%
Heledag -8% -6% -9% -8% -9% -9%
Openbaar vervoer Figuur7laatziendatvormenvanHNWhetov-gebruikvoorhetwoon-werkverkeerindespitsindeperiode2000-2016forshebbenbeperkt.Diteffectisindieperiodeookgrotergeworden.8Hetthuiswerkenenhetschuivenmetdewerktijdenomdespitstemijdenleverendegrootstebijdrageaandebeperkingvangebruikvanhetopenbaarvervoerindespits.
Dathetschuivenmetdewerktijdomdespitstemijdeneengrotereffectheeftophetgebruikvanhetopenbaarvervoerindespitsdanthuiswerken,heeftinfeitedezelfdeoorzakenalsbijdeauto.Hetschuivenmetwerktijdenheeftperdefinitiealleenbetrekkingopov-gebruikers(thuiswerkerskunnenookauto-gebruikers,fietsersenloperszijn)enheteffectvanhetschuiventreedtalleenopindespits,terwijleengrootdeelvanheteffectvanthuiswerkeninhetdalplaatsvindt.
Tabel10geeftzoweldeabsoluteeffectenvanHNWinaantalafgelegdekilometersalsderelatieveeffectenvanHNWtenopzichtevandewaargenomenafgelegdekilometers.
AlsgevolgvanHNWneemthetgebruikvanhetopenbaarvervoerindespitsaf,maarditneemttoeinhetdal(tabel10).HeteffectvanHNWopdeafnamevanhetaantalkilometersafgelegdmethetopenbaarvervoervoorwoon-werkverkeerneemtopdeheledagtoevan0,6miljardafgelegdekilometersin2000 tot1,0miljardin2016.Ditkomtalleendoorthuiswerken.Hetschuivenmetwerktijdenvanspitsnaardalheeftgeeneffectophetaantalopdeheledagafgelegdekilometers.Indespitsneemtheteffect
8 Deeffectenin2014-2015zijngeheelgebaseerdopwaarnemingen;deeffectenindejarendaarvoorenin2016zijngeraamdopbasisvanbeschikbarewaarnemingenenkennisvandeeffectenvanHNWindeperiode2014-2015.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 24
vanHNWopdeafnamevanhetaantalafgelegdekilometerstoevan1,2miljardkilometersin2000tot2,0 miljardin2016.Heteffectvanhetschuivenmetdewerktijd(-1,4miljardin2016)isgroterdandatvanhetthuiswerken(-0,6miljard).HettotaleeffectvanHNWophetgebruikvanhetopenbaarvervoervoorhetwoon-werkverkeerindespitsneemttoevan17procentin2000naar34procentin2016.
Figuur 7 EffectenvanHNWopdeontwikkelingvanhetov-gebruikvoorwoon-werkverkeerindespits(7-9en16-18uur).
0
1
2
3
4
5
6
201620152014201320082000
Gebruik van OV voor wo-we spits (mld kms)
Effect van schuiven met werktijd
Effectvananderevestigingenflexkantoor
Effect van thuiswerken
Reiz
iger
skilo
met
ers
(mld
)
IndespitszijnautoenopenbaarvervoervergelijkbaarinhetprocentueeleffectvanHNW,maarindedalperiodeisheteffectvanhetopenbaarvervoereenstukgroter.Datkomtdoorhetrelatieflageaantalov-kilometersinhetdalendoordathetschuivenmetwerktijdenomdespitstemijdentenopzichtevananderevormenvanHNWbijhetopenbaarvervoerdominanterisdanbijdeauto.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 25
Tabel 10 EffectenvanHNWophetov-gebruikvoorwoon-werkverkeer,2000-2016,inspits(7-9en16-18uur)endaluren.
2000 2008 2013 2014 2015 2016
Effect HNW op gebruik OV voor woon-werk (mld reizigerskm)
Thuiswerken Spits -0,3 -0,4 -0,5 -0,5 -0,6 -0,6
Dal -0,2 -0,3 -0,3 -0,3 -0,4 -0,4
Schuivenvanwerktijden Spits -0,9 -1,2 -1,2 -1,1 -1,3 -1,4
Dal 0,9 1,2 1,2 1,1 1,3 1,4
TotaaleffectHNW Spits -1,2 -1,6 -1,7 -1,6 -1,8 -2,0
Dal 0,6 0,9 0,9 0,8 0,9 1,0
Heledag -0,6 -0,7 -0,8 -0,8 -0,9 -1,0
Omvang gebruik OV voor woon-werk (mld reizigerskm OViN)
Spits 3,0 4,8 4,4 3,4 3,6 3,8
Dal 2,9 3,3 3,2 2,5 2,9 3,0
Heledag 5,9 8,2 7,6 5,9 6,5 6,8
Effect HNW op gebruik OV woon-werk (%)
Spits -29% -25% -28% -32% -34% -34%
Dal 27% 35% 41% 48% 47% 51%
Heledag -9% -8% -10% -11% -12% -13%
FietsAlsgevolgvanhetthuiswerkenneemthetfietsgebruikvoorhetwoon-werkverkeeraf,zowelindespitsalsinhetdal(tabel11).In2016ishierdoorhetfietsgebruikindespitsmet0,08miljardkilometersafgenomen;deafnameinhetdalis0,06miljard.
Heteffectvanhetthuiswerkenophetfietsgebruikvoorhetwoon-werkverkeerindespitsistoegenomenvan4procentin2000naar5procentin2016.Hetthuiswerkenheeftophetfietsgebruikindespits,invergelijkingmethetgebruikvanautoenopenbaarvervoer,duseenkleineffectgehad.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 26
Tabel 11 Effectvanthuiswerkenopfietsgebruikvoorwoon-werkverkeer,2000-2016.
2000 2008 2013 2014 2015 2016
Effect van thuiswerken op fietsgebruik voor woon-werk (mld rkm)
Effectthuiswerken(mldrkm) Spits -0,05 -0,06 -0,07 -0,08 -0,08 -0,08
Dal -0,04 -0,04 -0,05 -0,05 -0,05 -0,06
Heledag -0,09 -0,11 -0,13 -0,13 -0,14 -0,14
Omvang fietsgebruik voor woon-werk (mld rkm OViN)
Spits 1,4 1,8 1,6 1,8 1,6 1,7
Dal 0,9 1,3 1,3 1,4 1,4 1,5
Heledag 2,3 3,1 2,9 3,1 3 3,2
Effect HNW op fietsgebruik woon-werk (%)
Spits -4% -3% -4% -4% -5% -5%
Dal -4% -3% -4% -4% -5% -4%
Heledag -4% -3% -4% -4% -5% 4%
3.3 EffectenvanHetNieuweWerkenophetzakelijkverkeer
Onderzakelijkverkeerverstaanwehieralleverplaatsingentenbehoevevandewerkgevermetuitzonderingvandereizenvanhuisnaarhetvastewerkadres,eenanderevestigingeneenflexkantoorenterug.
Voor2015ramenweheteffectvanHNWophetautogebruikopmaximaal0,3procentvandeeffectenophetwoon-werkverkeer(inaantalafgelegdekilometers).In2015maaktvolgensdeKIM-enquête11 procentvandewerkendenminderzakelijkerittenindespits.Perpersoongaathetomgemiddeld25 procentminderzakelijkeritten.In9procentvandezegevallenblijktHNWeenroltehebbengespeeld(bijvoorbeelddoorveranderingenindevergoedingenendoordekeuzevananderelocatiesvoorzakelijkewerkzaamheden).Alsweervanuitgaandatdezeafnamenaarlengteensnelweggebruikeen‘gemiddelde’zakelijkeritis,isdeafnamevanhetaantalvoertuigkilometersdoorHNWinhetzakelijkverkeerin20150,25procent(0,11x0,25x0,09=0,0025).Vande2miljardvoertuigkilometersvanhetzakelijkverkeerindespits(7-9;16-18uur)isdit5miljoenvoertuigkilometersopallewegen.Inhetwoon-werkverkeerisheteffectvanHNWveelgroter,namelijkin2015indespitscirca-31procentencirca17miljardkilometers.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 27
4 EffectenvanHetNieuweWerkenopcongestie
MethodiekIndezeparagraafzoomenweinopdeeffectendieHNWheeftophetautogebruikenopdecongestieopdehoofdwegen.HetblijktmogelijkomeenmethodiekteontwikkelenwaarmeekanwordenvastgesteldwelkeffectHNWheeftopdecongestie.HiertoeisgebruikgemaaktvandeKiM-enquêtesenisvoortge-bouwdopderegressiemethodiekdieinhetMobiliteitsbeeldwordtgebruiktomdeontwikkelingvandecongestieopdehoofdwegenteverklaren.Deeffectenzijngebaseerdopdemaandanalyse(‘waterval-methodiek’)dieistoegepastopdeveranderingenindereizenopdehoofdwegendiewerkendenindeperiode2014-2016hebbengemaakt.Dezeveranderingen,diehetgevolgzijnvanHNW,zijnvastgesteldmetdeenquêtesvanKiM.Deeffectenzijnvervolgensgeëxtrapoleerdvoordeperiode2000-2016(figuur 8).BijlageAbevateenuitgebreidebeschrijvingvandeontwikkeldemethodiek.
Figuur 8 Schematischevoorstellingvandetoegepastewatervalmethodiek.
Ontwikkeling vormenHNW 2014-2016 (enquêtes)
Effect op verkeersomvang2014-2016 (enquêtes)
Effect op reistijdverlies2014-2016
(watervalmethodiek)
Ontwikkeling vormen HNW2000-2016 (statistieken)
Effect op verkeersomvang2000-2016
(watervalmethodiek)
Effect op reistijdverlies2000-2016
(watervalmethodiek)
ResultatenDeverkeersomvang(aantalafgelegdevoertuigkilometers)vanhetpersonenverkeer9opdehoofdwegenindeperiode2000-2016zouzonderHNWzijntoegenomenmet32procentinplaatsvanmet27procent(figuur9;tabel12).HeteffectvanHNWopdeverkeersomvangopdehoofdwegenistussen2000en2016toegenomenmet5,1procent.OpallewegenisheteffectvanHNWindieperiodetoegenomenmet2,6procent(tabel8).Datheteffectopdehoofdwegengroterisdanopdeoverigewegen,komtvooraldoordatHNWopreizenoverdehoofdwegenvakertotafnamevanhetaantalvoertuigkilometersleidtdanopreizenviadeoverigewegen.Detweederedenisdatdeafstandendieopdehoofdwegenwordenafgelegd,groterzijndieopdeoverigewegen.
Hetreistijdverlies(voertuigverliesuren,datwilzeggendeurendoordatvoertuigenlangzamerrijdendan100km/uur)zouzonderHNWzijntoegenomenmet60procentinplaatsvanmet42procentHeteffectvanHNWophetreistijdverliesopdehoofdwegenistussen2000en2016met18procenttoegenomen(figuur9;tabel13).
9 DeomvangvanhetpersonenverkeerisdoorKiMberekendopbasisvancijfersvanWVL,doortecorrigerenvoorhetaandeelvanhetvrachtverkeer.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 28
Figuur 9 EffectvanHetNieuweWerkenopdeverkeersomvang(vtkms)enhetreistijdverliesophoofdwegen,2000-2016,
op werkdagenenindeavondspits(16-18uur).
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
201620152014201320082000
Verkeersomvang op hoofdwegen op werkdagen
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
201620152014201320082000
Reistijdverlies op hoofdwegen op werkdagen
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
201620152014201320082000
Verkeersomvang op hoofdwegen spits 16-18 u
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
201620152014201320082000
Reistijdverlies op hoofdwegen spits 16-18 u
Ontwikkeling verkeersomvang
Effect van schuiven met werktijd
Ontwikkeling reistijdverlies
Effectvananderevestigingenflexkantoor
Effect van thuiswerken
Thuiswerkenenhetschuivenmetwerktijdomspitstijdentemijdenhebbendegrootstebijdragengeleverdaandeontwikkelingvandeverkeersomvangendecongestieopwerkdagenenindespits(figuur9).Beperkingenvandecongestievondenvooralplaatsindeochtendspitstussen7en9uurenindeavond-spitstussen16en18uur(tabel13).Thuiswerkenissinds2000zowelindespitsalsinhetdalelkjaareensteedsgroterebijdragegaanleverenaandeverminderingvandecongestie.Hetschuivenmetdewerktijdommetdeautodespitstemijdenleidtweliswaartoteenafnamevandecongestietijdensdespits,maarooktoteentoenamevandecongestietijdensdedaluren(tabel13).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 29
Tabel 12 EffectvanHetNieuweWerkenopdeverkeersomvang(vtkms)opdehoofdwegen,2000-2016.*
2000 2008 2013 2014 2015 2016
1.Thuiswerken 7-9 uur 0% -2% -4% -6% -6% -7%
16-18 uur 0% -1% -2% -3% -3% -4%
Dal 0% -0% -1% -1% -1% -1%
2. Schuiven met werktijd 7-9 uur 0% -17% -13% -15% -18% -21%
16-18 uur 0% -13% -10% -10% -13% -15%
Dal 0% +6% +5% +5% +6% +6%
Totaal effect HNW Hele dag 0% -2% -2% -3% -4% -5%
Ontwikkelingpersonenverkeerop hoofdwegen
06-10uur 100 113 123 126 129 132
15-19uur 100 109 121 124 126 128
Heledag 100 113 117 120 123 127
* Toelichting: de effecten van vormen van HNW op het personenverkeer (in tabel 12) en het reistijdverlies (tabel 13) zijn uitgedrukt in percentages van de omvang van het personenverkeer en het reistijdverlies in 2000. Daarnaast is de werkelijke ontwikkeling in de tabel opgenomen ten opzichte van 2000.
Tabel 13 EffectvanHetNieuweWerkenophetreistijdverliesopdehoofdwegen,2000-2016.*
2000 2008 2013 2014 2015 2016
1.Thuiswerken 7-9 uur 0% -1% -4% -5% -5% -6%
16-18 uur 0% -2% -9% -14% -17% -20%
Dal 0% -1% -2% -2% -2% -3%
2. Schuiven met werktijd 7-9 uur 0% -15% -8% -8% -11% -13%
16-18 uur 0% -5% -8% -23% -24% -24%
Dal 0% +8% +4% +10% +13% +16%
Totaal effect HNW Hele dag 0% -4% -9% -14% -16% -18%
Ontwikkelingreistijd-verliespersonenophoofdwegen(2000=100)
06-10uur 100 142 92 93 109 117
15-19uur 100 170 111 123 159 178
Heledag 100 158 101 107 130 142
Tussen2000en2008namheteffectvanhetschuivenmetwerktijdophetreistijdverliessterktoe.Ditisverklaarbaaruitdetoenamevandecongestieindieperiode.Tussen2008en2013isheteffectvanhetschuivenmetwerktijdopdecongestieongeveergelijkgebleven.DitkomtdoordatindezeperiodeeendalingvandecongestieeneentoenamevanHNWtegenelkaarinwerken.Vanaf2013neemtheteffectvanhetschuivenmetwerktijdenopdecongestieweertoe,hetgeenookweerverklaarbaarisuitdetoenamevandecongestieindieperiode.Dathetschuivenmetdewerktijdenomdespitstemijdeneenrelatiefgrooteffectheeftopdebeperkingvandecongestieopdehoofdwegen,komtdoordatdezevormvanHNWperdefinitiealleenbetrekkingheeftopautomobilisten(thuiswerkerskunnenookov-gebruikers,fietsersenloperszijn;dezedragennietbijaandecongestieophethoofdwegennet).Eentweedeoorzaakisdatheteffectvanhetschuivenopdeafnamevancongestiealleenindespitsoptreedt,terwijlhetcongestiebeperkendeeffectvanthuiswerkenvooreendeelindedalperiodeplaatsvindt.Tenderdeisde
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 30
woon-werkafstandgroterbijwerkendendiemetdewerktijdschuivenomdespitstemijden(thuiswerkersdiedeautogebruikeninhetwoon-werkverkeerwonengemiddeldzo’n30kilometervanhetwerk,bijschuiversmetwerktijdenisdit39kilometer).
Heteffectdathetschuivenmetdewerktijdheeftophetreistijdverliesindespits,wordtvooreengrootdeelgecompenseerddooreentoenamevanhetreistijdverliesinhetdal.Ditkomtwaarschijnlijkdoordathetmeestgeschovenwordtopwegenwaarcongestieoptreedtendoordatdecongestieindeurenvoorennadespits(‘schouders’)medeeengevolgisvanhetmijdenvandespits.
Opeengemiddeldewerkdagin2015zijnerindeochtendspits(7-9uur)gemiddeldcirca150.000auto’sminderopdehoofdwegenalsgevolgvanHNW.Indeavondspits(16-18uur)zijnergemiddeldcirca100.000minderauto’s.Tijdensdedalurenzijnhetcirca200.000auto’smeer(ditzijnvooraldeschuiversmetwerktijdendienuinhetdalreizeninplaatsvanindeochtend-enavondspits).Opmaandagenendonderdagenisditeffectwatgroter,opwoensdagenenvooralvrijdagenishetwatmindergroot.
DeeffectenvanmaatregelendiezijngenomeninhetkadervanBeterBenuttenendievaninvloedwarenophetschuivenmetdewerktijdomopverschillendewegenindeperiode2012-2015despitstijdentemijden(metnamehetbelonenvoorspitsmijdingen),zijnindezeanalyseeen(relatiefklein)onderdeelvandetotaleeffectendiehetschuivenmetwerktijdheeftopdecongestie.NaastdemaatregelenvanBeterBenuttenzijnerookverschillendemaatschappelijkefactoren(vooralvanuitdewerksituatie,maar ookdecongestie)dieertoehebbengeleiddatmensendespitsmetdeautozijngaanmijden(zie paragraaf2.4.2).
DeeffectendieHNWheeftophetaantalvoertuigenoplocatiesvanhethoofdwegennet,zijnindeochtend-enavondspitshetgrootstindeRandstadenopenkele‘aangrenzende’wegen(ziefiguur10voordeochtendspits).Opdiezelfdewegenisdetoenameindeverkeersomvangtijdenshetdalhetgrootst(vanwegehetmijdenvandespits).
Zoalshiervoorreedsisvermeld(tabel4),doenzichindeperiode2013-2015geengroteregionaleverschillenvoorindeontwikkelingvanHNW.Voordeperiode2000-2013zijnergeenregionalegegevensbeschikbaaroverhetvoorkomenvanHNW.DeprocentueleeffectenvanHNWopdecongestieindeperiode2013-2016blijkentussenderegio’snietsterkteverschillen.Omdathetaantalurenreistijdverliesin2000tussenderegio’swelsterkverschilt,zijnerdaarentegengroteverschillenindeomvangvanheteffectvanHNWopdecongestie(indeNoordvleugelisheteffectinmiljoenurenhetgrootst).InderestvanNederland(Gelderlandneemteengrootaandeelhierin)isdetoenamevanheteffecttenopzichtevan2000relatiefgroter.Datisteverklarenuitderelatiefsterketoenamevanhetreistijdverliesindezeregio.
Tabel 14 EffectvanHetNieuweWerkenophetreistijdverlies(mlnuren)opdehoofdwegen,2000-2015,perregio.
2000 (mln uur) 2000 2008 2013 2014 2015 2016
Noordvleugel 13,9 0% -2% -8% -12% -14% -15%
Zuidvleugel 8,5 0% -2% -8% -11% -12% -14%
Noord-Brabant 2,4 0% -5% -11% -17% -19% -21%
Rest Nederland 3,0 0% -22% -20% -27% -33% -40%
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 31
Figuur 10 Veranderinginintensiteiten(voertuigen)opdehoofdwegendoorHNWindeochtendspits(6-10uur)opeen
gemiddeldewerkdagin2014tenopzichtevan2013.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 32
BijlageA Methodiek
1 Inleiding
VraagstellingDealgemenevraagstellingvanhetonderzoekis:WatzijndeeffectenvandeontwikkelingvanHetNieuweWerkenopdeontwikkelingvandemobiliteitendecongestieophetwegennettussen2000en2016?
Meerspecifiekisdevraagstelling:1. HoegrootzijndeomvangendeontwikkelingvanHNW?Welkeveranderingentredenopinlocatiesen
tijdenvanwerken?2. Welkeveranderingen,samenhangendmetHNW,tredenopbijdeberoepsbevolkinginhetgebruikvan
deautoalsbestuurderenalspassagier,hetopenbaarvervoerendefietsinhetaantalverplaatsingenenkilometersnaartijdenplaats?
3. HoegrootisjaarlijksheteffectdatveranderingeninlocatiesentijdenvanwerkenalsgevolgvanHNWhebbenophetgebruikvanvervoerwijzenenopdecongestieopdehoofdwegentussen2000en2016?Hoegrootzijnderegionaleverschillen?
Opbouw van de bijlageDemethodewaarmeeisvastgesteldinwelkemateaanHNWwerdgedaanendemethodewaarmeede effectenvanHNWopmobiliteitzijnbepaald,wordtbeschreveninparagraaf2vandezebijlage.De methodiekomdeeffectenvanHNWopdeverkeersomvangendecongestieopdehoofdwegentebepalen,wordtbeschreveninparagraaf3.Paragraaf4gaatinopenkeleaspectenvandeontwikkeldemethodiek:hetgebruikvandecross-sectie-versusdepanel-karakteristiekvandemetingen,deover-vertegenwoordigingvanbepaaldegroepenenhetvaststellenvangedragsveranderingen.
Figuur B1 Opbouwvandebijlageoverdemethodiek.
Determinanten HNW (B2) Het Nieuwe Werken (B2)
Gebruik van auto (B2)
GebruikvanfietsenOV(B2)
Congestie(B3)
2 BerekeningeffectHNWopmobiliteit
2.1 Omvang en opbouw van de steekproef DematewaarinwerkendeninvullinggevenaanvormenvanHetNieuweWerkenismetdebeschikbareenquêtesenonderzoeken(CBS,TNO)nietinvoldoendematebekend.Metnameisernogweiniginformatieoverhetmijdenvanspitstijden.OmvoldoendeinformatieovervormenvanHNWvasttekunnenstellenenomookdeeffectenvanHNWopmobiliteitencongestietekunnenbepalenzijndaaromaparteenquêtesafgenomenbijsteekproevenwerkendenindemaandmaartvandejaren2014-2016.HiertoeisaangeslotenbijdeenquêtesdieinopdrachtvanBeterBenuttenwerdenuitgevoerddoorI&O-Research.GebruikisgemaaktvandetelepanelsPanelClixenPanelInzicht.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 33
DeopbouwvandenettosteekproevenenhetaantalrespondentenwordtweergegeveninfiguurB2.
Figuur B2 Omvangenopbouwvandenettosteekproeven.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
201620152014
Nieuw 2014 Nieuw 2015 Nieuw 2016
OmzonauwkeurigmogelijktekunnenbepalenwatveranderingeningedragzijnvandevormenvanHNWindetotalepopulatiewerkendenisbijdesteekproeftrekkinguitPanelClixenPanelInzichtelkjaarineersteinstantieeenaselectesteekproefgetrokkenmeteenbeoogdnetto-aantalvanminimaal6.000 werkendenuithetstratificatiekadervandegebruiktetelepanels(leeftijd,geslachtenwoonregio).Dedriemetingenhebbennettouiteindelijk7.300,6.600en6.350respondentenopgeleverd.OpdatvoldoendewerkendenvertegenwoordigdzoudenzijnomeffectenvanHNWtekunnenvaststellen,zijndaarnaineentweedefasebepaaldegroepenwerkendenoververtegenwoordigd.TeneerstedewerkendenmeteenvandeviervormenvanHNW(thuiswerken,werkenineenanderevestingofeenflexkantooren hetmijdenvanspitstijden).Daarnaastzijnbinnendethuiswerkersendespitsmijdersstreefgetallenaangehoudenvoorstarters,blijvers,stoppersenincidenteelversusstructureelgedrag.Aanallerespon-dentenzijndezelfdevragenlijstenvoorgelegd.Dedriemetingenhebbenvoordezetweedefasenettouiteindelijk7.040,6.730en6.940respondentenopgeleverd(totaalfase1en2:resp.14.340,13.330en13.290respondenten).
Deingevuldevragenlijstenzijngecontroleerdopbruikbaarheid,waaronderonlogischeantwoordcatego-rieën,frequentiesvangewerkteurenenreizeneninconsistenteantwoorden.Daardoorzijnindeeerstemeting679respondentennietmeegenomen,indetweedemeting755enindederdemeting706.
OmuitsprakentekunnendoenoverdewerkelijkepopulatiewerkendeninNederlandzijndeaantallenindepanelsteekproevenenindecross-sectiesteekproevenopbasisvanstatistiekenvanhetCBSendeaselectgetrokkeneerstefasevandeKiM-enquête10vooralleuitgevoerdeanalysesapartgewogennaarachtvariabelen:leeftijd,geslacht,opleiding(alledrieperregio),sector,typewerkende(werknemer,zzp’erofzelfstandigemetpersoneel),regio,hetgebruikvanautoenopenbaarvervoerinhetwoon-werkverkeerendeaandelenvanvormenvanHNWenthuiswerken(elkoptotalesteekproef).Deverdelingvanstarters,stoppersenblijversindetweedefasevansteekproeftrekkingispertypeHNWenperregiogewogennaardeaselectgetrokkensteekproefinfase1.
10 ThuiswerkenopbasisvanNEA;sectorendevormenvanHNWopbasisvandeaselectgetrokkeneerstefasevandeKiM-enquêteHNW;typewerknemeropbasisvanStatline;endeoverigevariabelenopbasisvanOViN.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 34
DewegingvanhetOViNisgebaseerdopdevolgendevariabelenenaantalcategorieën:regio(20),inkomen(10),herkomst(3),leeftijd,geslacht,huishoudgrootte(4),werksituatie(5),stedelijkheid(5),weekdag,maand,bezitvanauto,bromfietsenbestelautoenkenmerkenvandeauto(bouwjaar,brandstof)(zieCBS,2016vooreenmeeruitgebreidebeschrijving).
IndescreeningishetonderscheidgemaakttussenwerkendendiewelennietaanHNWdoen.HierdoorisvoorkomendatmensenvoorwieHNWnietrelevantis,mindergoedvertegenwoordigdzijn.
Deenquêtebestaatuitzesblokken:a) Screening;b) Huidigewerksituatie;c) Huidigemobiliteitengebruikvanhoofdwegennetinwoon-werkverkeer;d) GebruikvanhoofdwegennetindienmennietaanHNWzoudoen;e) Veranderingeninpersoonlijkeomstandigheden,werksituatieenHNW;enf) Achtergrondkenmerken.
Omdeuitkomstenindezenotitietebepalenisgebruikgemaaktvanzowelhetcross-sectie-alshetpanelkaraktervandewaarnemingen.HetpanelkarakterisgebruiktomdeveranderingeninHNWoppersoonsniveauvasttestellen(hoofdtekstparagraaf2.3.1,figuur3)enomheteffectvanHNWvasttestellenopdemobiliteitin2013,2014en2015(dezebijlage,paragraaf2.2).HeteffectvanHNWopdemobiliteitisbepaaldbijderespondentendieintweeopeenvolgendemetingenparticipeerden,omdatisveronderstelddatdezegroepdemeestzuivereweerspiegelingisvandeveranderingenindewerksituatieeninhetgebruikvanvervoerwijzenenhettijdstipvanreizen.Ruim5.500personenhebbendeelgenomenaantweeopeenvolgendemetingenenruim4.000aandrieopeenvolgendemetingen.Datisruimvoldoendeombetrouwbareuitsprakentekunnendoen(n=400uitsplitsingenisdoorgaansvoldoendevoor95procentbetrouwbaarheidennauwkeurigheid;hoekleinereenbepaaldesubgroepdestekleinerdebetrouwbaarheid;omdat‘anderevestiging’enflexkantoor’kleineregroepenbetreft,hebbendezeeenlagerebetrouwbaarheidennauwkeurigheiddan‘thuiswerken’en‘schuiven’).BijhetbepalenvanheteffectvanHNWopdecongestieisgebruikgemaaktvandecross-secties,omdatmetcross-sectiesdegrootsteaantallenrespondentenkondenwordengerealiseerdwaarvande(vermeden)routesophethoofdwegennetbekendzijnenwaardoordeeffectenopintensiteitenendecongestienauwkeurigerkondenwordenvastgesteld.Voordeanalysesisdusoptimaalgebruikgemaaktvanzowelhetpanel-alshetcross-sectiekaraktervandeopeenvolgendemetingen.
Inditprojectisgekozenvoordriemetingenendaardoortweeveranderingsperioden.Vanwegedegroteaantallenrespondentenindezeveranderingsperioden(zievorigealinea)dieopeenzeerdirecteenconsistentewijzezijnondervraagd,enomdatisgeblekendatdeveranderingeninHNWenindemobiliteitstabielwaren(zietabel2,4,8-11enfiguur3,6en7),kanwordengeconcludeerddatdezeopzetvoldoendewasomdeeffectenvanHNWtekunnenbepalen.Devaliditeitkanindekomendejarengehandhaafdblijvendoormetvastetussenperiodenvanmaximaalvierjaareenherhalingsmetinguittevoeren.
Bijhetontwerpvandevragenlijstisbeoogdomgedragsveranderingentussenopeenvolgendejarenzowelretrospectieftekunnenvaststellenalsmetherhaaldemeting.Opbasisvanvergelijkingvanderesultatenisgeconstateerddatderetrospectievemethodiekmindervalideis.Daaromisalleengebruikgemaaktvandemethodiekvanherhaaldemeting(waarbijhetgedraggerapporteerdinjaar1vergelekenwordtmethetgerapporteerdegedraginjaar2).
2.2 Effect van HNW op gebruik auto, openbaar vervoer en fiets, 2013-2015Metdevragenlijstzijnverschillendewerk-enreispatronenvastgesteld.Bijvoorbeeldopwelkedageniemandwerkt,ofereenvastwerkadresis,ofiemandvanuithuisofkantooraanhuiswerktofvanwisselendewerklocaties,enofersprakeisvanzakelijkereizen(inclusief‘vervoeralsberoep’):veelvuldigereizen(bijvoorbeeldchauffeur,post,installateur),veelvuldigklantbezoek(vertegenwoordiger,thuiszorg).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 35
Metdeenquêtesdiezijnafgenomeninmaart2014,maart2015enmaart2016,isbeoogdomtebepalenwatoverde‘afgelopentwaalfmaanden’defrequentiesvandeviervormenvanHNWenhetgebruikvanvervoerwijzenwaren.Hiertoeiseersteenscreeningsvraaggesteldomtebepalenofiemand‘indeafgelo-pentwaalfmaandenweleensofeenaantaluren’eenheledagofeengedeeltedaarvanelkvandezeviervormenvanHNWheeftgedaan.InhetgevaliemandopvastedagenaanHNWdeed,isdeberekeningvandefrequentievanHNWinhetafgelopenjaargebaseerdopdefrequentieineenrecenterepresentatievewerkweek.Inalleanderegevallenisgevraagdhoevaakperweek,maandofjaariemandaaneenvandezeviervormenvanHNWdeed.Dezelaatstegroepomvatongeveer40procentvandethuiswerkers(degenendieopwisselendedagenofminderdanéénkeerperweekthuiswerken).DaarnaastisgevraagdsindswanneeriemandaaneenvandeviervormenvanHNWdoet.
OmheteffectvanHNWopdemobiliteittebepalenisgebruikgemaaktvanenquêtesbijwerkendenenvanhetOViN/MON.MetdeKiM-enquêtesisnagegaanopwelkedagenvandewerkweek(maandag-vrijdag)enhoeveeluurdecirca14.000werkendenin2014,2015en2016inhetvoorafgaandejaaropeenanderelocatiedanhetvastewerkadreshebbengewerkt(thuis,anderevestiging,flexkantoor)en/ofzijflexibelewerktijdenhebbenendewerktijdhebbenaangepastomdespitsperiode(7-9en16-18uur)temijdenbijhetnaarhetwerkgaan(ziekadervoordevraagindeenquête).Metdezeenquêteresultatenkonwordenbepaaldwelkewoon-werkreizenalsgevolgvanHNWzijnvermeden,opeenandertijdstipzijngemaaktofnaareenanderebestemmingzijngemaakt.DedoorHNWveranderdewoon-werkreizenzijnvervolgensopgehoogdnaarjaartotalen11ennaardezevenonderscheidenvormenvanHNW.HeteffectvanHNWopdemobiliteitvoordejaren2013tot2015isbepaalddoorbijderespondentendietweeachtereenvolgendeenquêtejarenparticipeerden,nategaanwelkeveranderingenoptradeninhetpatroonvanHNWeninde mobiliteit.
DeomvangenmatewaarindeveranderingeninhetaantaldagenHNWendegevolgenhiervanvoordemobiliteitstabielzijn,zijndusgebaseerdopdeaantallendagenenafgelegdekilometerswaargenomenbijderespondentendietweeopeenvolgendejarenparticipeerden.
HetaantalkilometersdatdoorvormenvanHNWindespitsendalmeerofminderisgereden,isuitgedrukttenopzichtevanhettotaleaantalautokilometersdatzouzijnafgelegdindiennietaanHNWwasgedaan.DeophogingvanhetautogebruikvandeenquêtenaarhettotaleautogebruikinNederlandisgebaseerdophetOViN.
Bijhetgebruikvanvervoerwijzenzijnverschillendevervoerwijzenonderscheiden,waaronderhetgebruikvandeautoalsbestuurderenalspassagier,detrein,debus,detram/metroendiversetypenfietsen.Niet allevervoerwijzenzijninhetrapportgepresenteerd.
11 Indezenotitiezijndeaantallengebaseerdopdeenquêtevragenoverde‘hetafgelopenjaar’enopgehoogdnaareenjaargemiddelde(aantallenvooreengemiddeldeweekzijntotjaartotalenopgehoogdopbasisvan42werkweken).VerondersteldwordtdatlagefrequentiesvanHNWnietzijnonderschat.Deuitkomstenvanmaart2014,2015en2016zijntoegerekendaandevoorafgaandehelekalenderjaren2013,2014en2015).Hetvoorafgaandejaarisgekozenomdatdeenquêteresultatendaarhetdichtstindetijdbijaansluiten(deenquêtemeethetvoorkomenvanHNWopvastedagenoverhetafgelopenjaarendefrequentiedaarvanopbasisvanhetgedraginderecenteweken,datstabielisverondersteldoverdatjaar;voorHNWopwisselendedagenenvoorminderfrequentHNWgaandevragenterugtotgedragvaneenjaardaarvoor)enomdatgegevensvananderebronnenbetrekkinghebbenopeenheelkalenderjaar(bijvoorbeeldOViN)ofper31december(bijvoorbeeldStatline),congestie,endergelijke).Verondersteldwordtdatookdezestapindeberekeninggeengroteeffectenheeftvoordeuitkomsten,omdatdetijdsintervallenvandedoorHNWbespaardekilometers(teller)constantzijnenomdatdeafgelegdekilometersmetauto,openbaarvervoerenfiets(noemer)tamelijkconstantzijn.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 36
EnquêtevraagomhetmijdenvanspitstijdentebepalenDevolgendevraaggaatoverdesituatiewaarinumetdeauto(ofmotor)naaruwwerkreisde.Heeft u in de afgelopen wekenuwwerktijdenweleensaangepastomdespitsperioden(07:00-09:00en/of16:00-18:00)temijden(dagenwaaropueventueelook(deels)thuiswerktegraagbuitenbeschouwinglaten)?a. Ja,gemiddeld[xx]keerperweek/maand/jaar(dropdown)vertrokikvoor07:00ofvoor16:00uur
vanhuisen/ofwerkomdespitsvoortezijn.b. Ja,gemiddeld[xx]keerperweek/maand/jaar(dropdown)vertrokikna09:00ofna18:00uur
vanhuisen/ofwerkomnadespitstereizen.c. Nee(sluitaenbuitenvv)d. N.v.t.
HNWkanleidentotdirecte en indirecte effecten op mobiliteit:• Directeveranderingeninhetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsindespitsen/ofhet
daldoorwerkendeautogebruikersomnaar/vanwerktereizen;• Indirectdoornumeteenanderevervoerwijzeinhetdalnaar/vanwerktereizeninplaatsvanindespits
(bijvoorbeeldmetdeautoinhetdalinplaatsvanovindespits);• Indirectdoortoenamevanhetautogebruikdoorandereledenvanhethuishoudenopdagenwaarop
deautovanwegeHNWnietwordtgebruikt;• Indirectdoorveranderingenindewoon-ofwerklocatiediezijnopgetredeninhetzelfdejaaralsde
veranderingeninHNW.
BovenstaandegedragsreactieszijnvastgesteldmetdevragenlijstenmeegenomenindeanalyseomtebepalenwatheteffectisvanHNWopdemobiliteitendaarmeeookopdecongestie.Ditisgedaandoordebetreffendeverplaatsingen(autogebruikdoorhuisgenoten,veranderingeninwoon-werkrit,afstanden/ofrouteen/ofgebruikvanhethoofdwegennet)metdevragenlijstvasttestellenendezeoptetellenbijdeeffectenopdeverplaatsingskilometers.HieruitblijktdatheteffectvanHNWopdeintensiteitenophethoofdwegennetindespitsdoorhetautogebruikvanandereledenvanhethuishoudenmet6procentwordtgedempt.
Omdatdevragenoverhetschuivenmetwerktijdenbijov-gebruikersalleenindetweelaatstemetingengesteldzijn,zijndeeffectenhiervanin2013geschatconformdejaren2000en2008zoalsbeschreveninparagraaf2.3.
2.3 Effect van HNW op gebruik auto, openbaar vervoer en fiets, 2000 en 2008Heteffectvanhetthuiswerkenophetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsin2000en2008isgebaseerdopdefrequentievanthuiswerkenin2000en2008enopheteffectvanhetthuiswerkenophetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerdefiets,vastgesteldmetdeKiM-enquêtesin2013-2015enrekeninghoudendmetdeveranderdewoon-werkafstand.Defrequentievanthuiswerkenin2000en2008isgebaseerdophetNEA2005-2013(NationaleEnquêteArbeidsomstandigheden)enhetaantalbanen2000-2016volgenshetCBS(zievoetnoot6oppagina16).Debepalingvandeeffectenin2016isovereenkomstigdievan2000en2008.
Heteffectvanhetschuivenmetwerktijdomdespitstemijdenophetgebruikvandeautoin2000en2008isbepaaldineenaantalstappen.Indeeerstestapishetaantalverschuivingen(vanwerktijdomdespitstemijden)perweekin2013-2015vancirca24.000werkenden(die1ofmeerderemalenaanhetenquête-onderzoekparticipeerden)meteenlogistischeregressieopmicroniveaugeschatuiteengrootaantalverklarendevariabelen,waaronder:a) Demogelijkheidvanflexibelewerktijden;b) Woon-werkafstandsklasse;c) Aantalvoertuigverliesurenopdewoon-werkroute(ochtendspitsplusavondspits);
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 37
d) Aantalgewerkteurenperweek;e) Bedrijfssectorwaarindewerknemerwerkzaamis;f) Verkeersomvang;g) Typevoertuig;h) Regio.
Uitdezeanalysebleekdatdekansdatdekeuzevaltophetmijdenvandespitstijden,vooralwordtbepaalddoordemogelijkheidvanflexibelewerktijdenendaarnaast(allestatistischsignificant,involgordevanimpact)doordewoon-werkafstand,hetreistijdverliesopderoute,hetaantalgewerkteurenendesector.Detoegevoegdeeffectenvanverkeersomvang,typevoertuigenregiowarendermatebeperktdatdezebuitenbeschouwinggelatenzijn.
Ineentweedestapzijndeeffectenvanbovenstaandevijfvariabelen(at/me)opdefrequentievanhetaantalverschuivingen(geschatalselasticiteiten)vermenigvuldigdmetdelandelijketrendindievariabeleomdaarmeedelandelijkeontwikkelingvanhetaantalverschuivingenperweektebepalen(zietabelB1vooreenoverzichtvandebronnen).
Tabel B1 Gehanteerdebronnen.
Variabelen Bronnen
1)Demogelijkheidvanflexibelewerktijden,(2000-2011o.b.v.TBO;2011-2016o.b.v.NEA).
TBO,NEA
2)Bedrijfssectorwaarindewerknemerwerkzaamis. OVG,MON,OViN(gewogennaarandereCBS-statistieken)
3)Aantalgewerkteurenperweek. OVG,MON,OViN(gewogennaarandereCBS-statistieken)
4)Woon-werkafstandsklasse. OVG,MON,OViN
5)Aantalvoertuigverliesurenopdewoon-werkroute(ochtendspitsplusavond-spits).
RWS-WVL
Indederdestapisbepaaldwatin2000en2008heteffectwasvanhetschuivenmetdewerktijdophetgebruikvandeauto,hetopenbaarvervoerendefietsdooruittegaanvandefrequentievanhetspits-mijden,vastgesteldmetstap2,enheteffectvanhetspitsmijdenbepaaldindeperiode2013-2015ophetaantalverschuivingenperweek(paragraaf2.2)rekeninghoudendmetdemetMONenOViNwaar-genomenveranderdewoon-werkafstand.
3 BerekeningvanheteffectvanHNWopcongestie
OmdeeffectenvandeintensiteitenopdecongestietebepalenisgebruikgemaaktvandemethodiekwaarmeeookdewatervalinhetMobiliteitsbeeldwordtberekend(maandanalyseperwegvak,ziehierna)endiehiernaindeparagrafen3.1totenmet3.3instappenwordtbeschreven.Tervalidatieisdezewatervalmethodiekvergelekenmetdeberekeningopbasisvandeverhoudingverkeersomvangenreistijdverlies.Daarnaastzijnderesultatenvergelekenmetdeberekeningvanheteffectvantelewerkenophetreistijdverlies,dieinhetMobiliteitsbeeld2014,2015en2016isgepresenteerd.Dezevalidatieswordenbeschreveninparagraaf3.4.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 38
BerekeningeffectHNWopcongestie:kortesamenvatting1) Metenquêtesin2014-2016isbepaaldwelkereizenvanopritnaarafritdoorHNWzijnvermeden.
HiermeeisberekendwatdedoorHNWvermedenintensiteitenenvermedenverkeersomvangperwegvakperperiodevandedagpermaandis.
2) Erwordteenregressiepermaandperwegvakuitgevoerdomtebepalenwatheteffectisvandeverkeersomvangopdereistijdverliesopdehoofdwegenindeperiode2000-2015,gecorrigeerdvoorandereinvloedfactoren(maatregelen,ongevallen,weer,enzovoort).HiermeewordteendoorrekeninguitgevoerdmeteneenzondereendoorHNWvermedenverkeersomvangophetreistijdverliesopdehoofdwegenvoor2014-2016.
3) Opdeontwikkelingenin2014-2016inHNW(zoalsurenthuiswerken,aantalspitsmijdingen,vermedenverkeersomvangenvermedenreistijdverliesperdagperiode,permaand,perregio)zijnelasticiteitengeschat.
4) DeeffectenvanHNWophetreistijdverliesindeperiode2000-2016zijnbepaalddoordezeelasticiteitenvoordeverkeersomvangenhetreistijdverliestoetepassenopdeontwikkelingeninHNW
3.1 Bepaling effect van HNW op intensiteiten op hoofdwegen, 2014-2016AanallerespondentendieindevragenlijsthebbenaangegevenweleensaanHNWtehebbengedaan(zij werkenthuis,opeenanderelocatievanhetbedrijfofopeenflexkantoorenmijdendespitstijden),is gevraagdofzijvoordereisnaarhetwerkmetdeautogegaanzoudenzijnen,zoja,hiervoordeauto-snelweg(hetmeestereistijdverliesophethoofdwegennetvindtplaatsopdeautosnelwegen)hebbengebruikt.Inhetlaatstegevalisookgevraagdnaardeop-enafritdieiemandvoordeheen-enterugreisheeftofzouhebbengebruikt.DereizenendefrequentiesdiedoorHNWzijnvermeden,zijnomgerekendnaarintensiteitenopdebetreffendewegenin2014,2015en2016.Dezeberekeningisuitgevoerdperdagdeel,perdagvandeweek,perwegvakenperjaarengeldtvooreen‘normalewerkweek’(geenfeest-dagenenvakanties).Indevragenlijstenindeberekeningisrekeninggehoudenmethetgebruikvandeautoindespitsendoorderespondentenzijn/haarhuisgenotenopdagenwaaropdezethuiswerktofmeteenandervervoermiddeldandeautonaareenanderevestigingofflexkantoorreist.HeteffectvanHNWopdeintensiteitenophethoofdwegennetindespitswordtdoorhetautogebruikvanhuisgenotenmet6procentgedempt.Devermedenverplaatsingenophethoofdwegennetzijngerelateerdaandejaren2014-2016,omdatdeenquêtevragenwaaruitdevermedenverplaatsingenophethoofdwegennetzijnafgeleid,betrekkinghebbenopeenrecente,representatieveweekvoorafgaandaandeenquêteinmaart2014,2015en2016.DeeffectenvanHNWopmobiliteithebbenbetrekkingopdejaren2013-2015,omdatdeenquêtevragenovermobiliteitbetrekkinghebbenopeenlangerevoorafgaandeperiodeenrepresentatiefwordengeachtvoorhetvoorafgaandekalenderjaar.
3.2 Maandanalyse reistijdverlies Metdemaandanalysewordtheteffectbepaaldvandefactorendiedirectvaninvloedzijnophetreistijd-verlies(vooreenmeeruitgebreidebeschrijvingzieKiM,2017a,MethodiekbeschrijvingenVanderLoope.a.,2014).
Metdemaandanalysewordtindeeerstestapheteffectvanverklarendevariabelenophetreistijdverliesbepaaldmeteenregressieanalysepermaandperwegvak(formule1).Verklarendefactorenzijn:beleids-maatregelen,incidenten,wegwerkzaamheden,weersomstandigheden,verkeersomvang,capaciteit(eenindicatiehoeveelvoertuigenhetwegvakkanverwerken)enkalenderjaareffecten.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 39
Yijk = C+βplPil+γsSil+δjJj+φiMi+ηVijk+εijk (1)
Yijk = reistijdverlies(voertuigverliesureninminuten)permaandi,jaarj(2000-2016)enwegvakk
C = constantePil = setvanindicatorenPdiedefinieertofbeleidsmaatregelpoplocatielactief(“1”)isof
niet(“0”)inmaandi(hetgeenhetverschilaangeeftvoorennadeimplementatievandemaatregel)
Sil = setvanindicatorenomdesituationelekenmerkentedefiniërenpermaandi op de wegvakkenrondlocatielmetongevallen,capaciteitsreductiesdoorwegwerkzaam-heden,weersomstandighedenendereciproquevandewegcapaciteit(alsconstante)
Jj = setvandummyvariabelenvoorkalenderjaarjMi = setvandummyvariabelenvoorkalendermaandiVijk = verkeersomvangenkwadraatvanverkeersomvangpermaandi,jaarjenwegvakkβ,γ,δ,φ,η = partiëleregressiecoëfficiëntendieperwegvakenpermaandheteffectopreistijd-
verliesweergevenvandebetreffendeverklarendevariabelenεijk = error term
Nagegaaniswatheteffectisvandemaatregelenendesituationelefactorenopdewegvakkenrondomdemaatregelenengedurendewelketijdsperioden.Hieruitisbijvoorbeeldgeblekendatdeeffectenvanextrastrokenhetgrootstzijnopdewegvakkenterhoogtevandeuitbreidingen10kilometerervoorenerachter(inclusiefkruisendewegen). Bovenstaandeanalysesleidentotregressiecoëfficiëntendieaangevenhoeveelhetreistijdverliestoe-ofafneemtpermaandenperwegvakwanneerdeafzonderlijkeverklarendevariabelenoptreden.Omdeeffectenvanbovenstaandefactorengezamenlijkopdeontwikkelingvanhetreistijdverliestebepalenzijndezecoëfficiëntenindetweedestap‘dedoorrekening’vermenigvuldigdmetdeontwikkelingenindebetreffendeverklarendevariabelenenuitgedrukttenopzichtevanhetreistijdverliesinhetbasisjaar(ε(β*x)/VVU1002000).
FiguurB3geefteenoverzichtvandefactorendieonderdeeluitmakenvandeanalyses.
Figuur B3 Overzichtvanverklarendefactorenindeanalyses.
Mogelijkheden tot HNW Het Nieuwe Werken Gebruik van auto Reistijdverlies
Capaciteit:• Max aantal voertuigen• Extra stroken/wegen• Verkeersbeheersing • Snelheidsmaatregelen• Ongevallen• Wegwerkzaamheden• Weersomstandigheden
B3.5
2.4 B2.2, B2.3,B3.3, B3.4
B3.3, B3.4
B3.3, B3.4
B3.5
Vraag:• Bevolking• Banen• Autobezit
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 40
3.3 Bepaling effect van HNW op reistijdverlies op hoofdwegen, 2014-2016OmheteffectvanHNWophetreistijdverliesindeperiode2014-2016tebepalenwordtdemaandana-lysevanhetreistijdverlies(paragraaf3.2)toegepastperdagdeel(omdatzoweldeomvangalsderichtingperdagdeelsterkverschilt)meteenindelinginnegendagdelen:00-06,06-07,07-09,09-10,10-15,15-16,16-18,18-19en19-24uur.Perdagdeelwordteenregressieuitgevoerdvolgensformule1,opbasisvandewaargenomenverkeersprestatie.12Metderesulterenderegressiecoëfficiëntenworden,wederomperdagdeel,tweedoorrekeningenuitgevoerd:1) Eendoorrekeningwaarbijgebruikwordtgemaaktvandewaargenomenverkeersprestatie.Ditisde
referentiesituatie,waarbijersprakeisvanHNW.Heteffectvandeverkeersprestatieindezedoor-rekeningwordt(indenotatievanformule1)berekendals:ηVijk,waargenomen.
2) EendoorrekeningwaarbijgebruikwordtgemaaktvandeverkeersprestatiediezouzijnopgetredenindienergeenHNWwasgeweest.HiervoorwordtdewaargenomenverkeersprestatiegecorrigeerdmetheteffectvanHNWopdeintensiteiten,datmetdeenquêteisbepaaldzoalsbeschreveninparagraaf3.1.Heteffectvandeverkeersprestatieindezedoorrekeningwordtberekendals:η(Vijk,waargenomen-Vijk,effectHNW).Vijk,effectHNWiisdevermedenverkeersprestatiealsgevolgvanHNW.Alle overigefactorenindedoorrekeningzijngelijkaandoorrekening1.
HetverschiltussendetweedoorrekeningenisheteffectvanHNW.BinnenditeffectwordtonderscheidgemaakttussendeviertypenvanHNW:thuiswerken,opeenanderevestigingofineenflexkantoorwerkenendespitstijdenmijden.DeophetbetreffendewegvakgemetenverkeersomvangkanechterniethetgeheleeffectvanHNWopdeontwikkelingvanhetreistijdverliesverklaren(vooreenuitgebreidebeschrijvingzie‘Beschrijvingmethodiek’inKiM,2017a).Ditkomtdoordatbijcongestiedecapaciteitvaneenbepaaldwegvakisverlaagdendegemetenverkeersomvangdanrelatieflaagis.Omdatheteffectvanveranderingenindeverkeersvraagophetreistijdverliesinderegressievergelijkingwordtgerepresenteerddoordesomvanheteffectvanverkeersomvangenvandekalenderjaareffecten(Yjinformule1)(zie3.2),wordtheteffectvandekalenderjaareffectenopgeteldbijheteffectvandeverkeersomvangdoorHNWophetreistijdverlies.HierbijiservanuitgegaandatdeverhoudingtussenheteffectvanHNWopdekalenderjaareffectenenheteffectvanHNWopdewaargenomenverkeersomvanggelijkisaandietussenheteffectvandeverkeersomvangophetreistijdverliesenheteffectvandekalenderjaareffectenophetreistijdverlies.Desterkecorrelatietussenheteffectvandeverkeersprestatieenvandekalenderjaar-effecten(r=0,90)ondersteuntdezeveronderstelling.
3.4 Bepaling effect van HNW op reistijdverlies op hoofdwegen, 2000-2016OmheteffectvanHNWophetreistijdverliesvoordeperiode2000-2016tebepalenzijneerstopbasisvandeanalysesbeschreveninparagraaf3.3vandezebijlageelasticiteitengeschatvanhetpercentagevermedenautokilometerstenopzichtevanhetwaargenomentotaleaantalafgelegdeautokilometersals gevolgvantoenamevandeviervormenvanHNWindeperiode2013-2016envanhetpercentagevermedenurenreistijdverliesalsgevolgvandeviervormenvanHNWindeperiode2013-2016.13 Deze elasticiteitenzijnapartbepaaldvoordeochtendspits(7-9),deavondspits(16-18)endedalperiode(restvandedag)invierregio’s(Noordvleugel,Zuidvleugel,Noord-BrabantenRestNederland)voordeviervormenvanHNW.Omdatdeelasticiteitenzijngeschatmetdemaandmethodiekzoalsbeschreveninparagraaf3.2,isergecontroleerdvoorveranderingeninhetreistijdverliestengevolgevandeverkeers-omvang(waarinsociaaleconomischefactorenencrisisgerepresenteerdzijn),hetweer,ongevallenwegwerkzaamhedenenbeleidsmaatregelen.
12 Vandesignificantievandeeffectenvanverkeersprestatieopreistijdverliesisgeenp-waardeberekend(Matlabgeeftstandaardgeenstandaarddeviaties).Meteendatasetvandezeomvangzijnverschillenechtervrijwelaltijdsignificant.
13 BijspitsmijdenzijndejaarlijkseveranderingeninHNWuitgedruktinaantalspitsmijdingenperdagdeel.Bijthuiswerkenenwerkenopeenanderevestiginginaantalurenperweek.Bijflexkantoorinpercentagetelewerkers.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 41
Opbasisvandeelasticiteitenisdeverhoudingbepaaldtussenenerzijdshetaantalwaargenomenthuis-werkdagenenspitsmijdingenenanderzijdshetaantalurenbespaardreistijdverlies(tabelB2).Hieruitblijktdatheteffectvaneenspitsmijding(verschuivingvanwerktijdommetdeautodespitstemijden)groterisdanheteffectvaneenenkelevermedenverplaatsingdooreenthuiswerkdag(heenenterugreisapartgerekend).Ookblijktheteffectindeavondspitsgrotertezijndanindeochtendspits.
Tabel B2 Gemiddeldeverhoudingtussenaantaldagenthuiswerkenenaantalspitsmijdingendoorschuivenmetwerktijden
enerzijdsenvermedenreistijdverlies(VVU100)ophoofdwegenanderzijds,2014-2016.
Mijdingen door thuiswerkdagen
(per week per jaar)
Bespaarde VVU100/ thuiswerkdag
Aantal spitsmijdingen door schuiven met werk-tijden (per week per jaar)
Bespaarde VVU100/spitsmijding
7-9 uur 350.000 0,09 900.000 0,14
16-18 uur 300.000 0,2 700.000 0,27
Hele dag 1.000.000 0,11 1.600.000 0,07
HeteffectvandeviervormenvanHNWophetreistijdverliesindeperiode2000-2016isbepaalddoordeontwikkelingvandeviervormenvanHNWtenopzichtevan2016tevermenigvuldigenmetdegeschatteelasticiteiten.Deontwikkelingvanhetwerkenopeenanderevestigingisgebaseerdopdeontwikkelingvanhetthuiswerken,omdatdezevormenvanHNWin2000alsubstantieelwaren.Deontwikkelingvanhetwerkenopeenflexkantoorisgebaseerdopdeontwikkelingvanhetschuivenmetwerktijdenomdespitstemijden,omdatdezevormvanHNWevenalstelewerkendeontwikkelingenopICT-gebiedvolgt.In2000warenzoweltelewerkenalswerkenineenflexkantoorverwaarloosbaarinomvang.
3.5 Validatie effect van HNWi. Validatie telewerkenOmhetmetdemaandanalyse2014-2016vastgesteldeendaarnageëxtrapoleerdeeffectvanHNWophetreistijdverliesvoordeperiode2000-2016tevaliderenisdeuitkomstvergelekenmetdeberekeningvanheteffectvantelewerkenophetreistijdverliesdieinhetMobiliteitsbeeld2014,2015en2016isgepresenteerd.
Heteffectvantelewerkenisberekendmeteenuitbreidingvandeanalysewaarmeeheteffectvansociaal-economischefactorenopdeverkeersomvangenhetreistijdverlieswordtbepaald(de‘externeanalyse’;KiM2017a,Methodiekbeschrijving).Omtebepalenwatheteffectisvansociaaleconomischefactorenophetreistijdverlieswordendejaarlijkseontwikkelingeninsociaaleconomischefactorenpergemeentegerelateerdaandejaarlijkseontwikkelingenperwegvakopdehoofdwegenvandeverkeersomvang(in afgelegdevoertuigkilometers)enhetreistijdverliesperafgelegdevoertuigkilometer(formule2).De volgendesociaaleconomischefactorenzijngeanalyseerd:bevolkingsomvang,bevolkingperleeftijds-groep,aantalbanen,autobezit,bbpenbedrijfsvestigingen.Indezeanalyseswordtookrekeninggehoudenmetheteffectvanextrastroken(andereverklarendefactorenleiddenniettoteenveranderingvanheteffectvansociaaleconomischefactorenopreistijdverlies).
Yvj = βv . E1vj β1. E2vj
β2. E3vj β3 (2)
Yvj = (meancentered)verkeersomvang,‘reistijdverliesperafgelegdekm+effectextrastroken’perwegvakvenjaarj
βv = constanteperwegvakv(impliciet,doormeancentering)Egvj = heteffectvanexternefactoren(bevolkingsomvang,banenperinwoner,autobezitper
inwoner)perwegvakv(gemeenten<30km)enjaarjβi = elasticiteitendieheteffectvanfactoriopverkeersomvangenreistijdverliesaangeven
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 42
Voordeexterneanalysewordeneerstelasticiteitengeschatmeteenloglineaireregressie;vervolgenswordendezeindedoorrekeninggeaggregeerdnaareenlandelijkniveaueneenperiodevanjaren(Σ(elasticiteit*x)).Nagegaanisookwatheteffectisvandeafstandtussengemeentenenwegvakopdematewaarindeveranderingeninsociaaleconomischefactorendeveranderingenindeverkeersomvangenhetreistijdverliesperafgelegdekilometerkunnenverklaren.Voordeverklaringvandeontwikkelingvanhetreistijdverliesindeperiode2004-2014blijktheteffectvanbevolkingsomvang,banenenauto-bezitvandegemeentenbinneneenstraalvan30kilometervanelkwegvakdeverkeersomvangenhetreistijdverliesperafgelegdekilometerhetbestetekunnenverklaren.Heteffectvandesociaaleconomischefactorenopreistijdverliesinhetlaatstedecenniumblijktindeexterneanalyseelkjaarbijbenaderingevengroottezijnalshetgezamenlijkeeffectvandeverkeersomvangendekalenderjaareffectenindemaandanalyse.
Omheteffectvantelewerkentebepalenisindedoorrekeningvandeexterneanalysevansociaal-economischefactorenperwegvakopjaarbasis(zieB3.2)deverklarendefactor‘banen’vervangendoor‘werkdagen’(aantalbanenvermenigvuldigdmethetgemiddeldeaantalwerkdagenperwerkendeperweek).Ditwordtvervolgensuitgesplitstin‘reiswerkdagen’en‘telewerkdagen’perinwoner.HetaantaltelewerkdagenisgebaseerdophetaantaltelewerkersuitdeenquêteICT-gebruikbedrijvenenhetgemiddeldeaantaltelewerkdagenperjaaropdeNEA-enquête.
Heteffectvanthuiswerkenophetreistijdverliesindeperiode2000-2015isgroterdanheteffectvantelewerkenzoalsdatindeafgelopenjareninhetMobiliteitsbeeldisgepresenteerd,namelijk8respectie-velijk4procent(tabelB3).Ditverschilislogischverklaarbaar,aangeziendeomvangvanhetthuiswerkeninaantalpersonen(35procent)groterisdandievanhettelewerken(16procent;NEA,2016).
Tabel B3 Effectvantelewerkenopverkeersomvang(VP)enreistijdverlies(VVU),2000-2015.
5 uur per week Omvang 2000 2000-2015 Elasticiteit Effect op VP Elasticiteit Effect op VVU/km
Effect op VVU
Bevolking 15863950 6,5% 0,326 2,1% 1,488 9,9% 12,2%
Werkdagenpinw 2,309 -0,3% 0,639 -0,2% 1,373 -0,4% -0,6%
Auto'spinw 0,400 18,1% 0,599 10,5% 1,257 23,2% 36,1%
Totaal inclusief telewerken 12,5% 34,8% 51,8%
Banenpinw 0,462 1,9% 0,639 1,2% 1,373 2,7% 3,9%
Totaal indien geen telewerken 14,1% 39,0% 58,7%
Telewerkdagenpinw 0,001 3565,1% -1,4% -3,0% -4,4%
ii. Validatie via verhouding VP/VVU
DaarnaastishetvastgesteldeeffectvanHNWophetreistijdverliesvergelekenmetdeberekeningvanheteffectvanHNWopbasisvandewaargenomenverhoudingVP/VVUindeperiode2000-2016perjaarperperiodevandedag(0-6;6-7;7-9;9-10;10-15;15-16;16-18;18-19;19-24uur).HeteffectvanHNWisuitgedruktindevermedenverkeersomvangpervormvanHNWperjaarperdagdeel.HettotaleeffectvanHNWophetreistijdverliesindeperiode2000-2016isvolgensdezewerkwijze-19procent(versus-18procentmetdetoegepastemethode).Ditbevestigtdeuitkomstvandetoegepastemethodiek.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 43
Summary
ImpactofFlexibleWorkingonmobilityandcongestion2000-2016
An empirical study to determine trends in Flexible Working and their impact on mobility and congestion. The two types of Flexible Working (FW) that had the greatest impact on mobility and congestion from 2000 to 2016 were teleworking and shifting working hours to avoid peak-hour traffic. The number of teleworking hours increased by 38 percent during that time period, while the number of times people shifted their working hours to avoid car use during peak-hours increased by 40 percent. The number of vehicle kilometres consequently increased by 3 percent less than if FW did not exist. Compared to the year 2000, traffic volume by FW increased by 5 percent less on the main road network, while hours of delay on main roads decreased by 18 percent.
Lack of empirical research about FWLittleempiricalresearchiscurrentlyavailablepertainingtohowFlexibleWorking(FW)hasdeveloped,andhowthishasimpactedthedevelopmentofmobilityandcongestion.TheKiMNetherlandsInstituteforTransportPolicyAnalysisconductedresearchthatexaminedthedevelopmentandcharacteristicsof varioustypesofFW,andtheassociatedinfluentialfactors.Basedontheseresearchfindings,KiMdevelopedamethodologythatwassubsequentlyusedtodeterminehowthevarioustypesofFWimpactthedevelopmentofmobilityandcongestion.
TheDutchMinistryofInfrastructureandWaterManagement’sDirectorate-GeneralforMobilityandTransportstrivestousetheBeter Benutten(OptimisingUse)programasameansofpromotingtheFlexibleWorking(FW)andthushelpingtoreducetrafficcongestion.Theonlystatisticscurrentlyavailablepertaintotheextenttowhichemployeesworkfromhomeandtelework(nationalsurveyonlabourconditions“NEA”,2015),andtohowcommonplaceteleworkingisamongcompanies(ICT-Use Survey for Companies,StatisticsNetherlands(SN)).TherearenootherdataavailablepertainingtotheothertypesofFWandthe useofcars,publictransportandbicyclesbyflexibleworkers.
Surveys: working from home and peak-hour avoidance are the most important types of FW InMarch2014,March2015andMarch2016,KiMsurveyedapproximately14,000workingpeopleintheDutchlabourforce.ThesubsequentanalysesofthesemeasurementsandofotherdatasourcesfoundthatitwaspossibletousethesedataandthedevelopedmethodologytodetermineFW’sdevelopmentandcharacteristicsduringtheyears2000-2016,aswellashowthevarioustypesofFWimpactedtheuseofcars,publictransportandbicycles,andcongestiononthemainroadnetwork.
TheKiMsurveysrevealedthatworkingfromhomeandshiftingworkinghourstoavoidpeak-hourcartravelwerethemostcommontypesofFW.ThenumbersofpeopleusingonetypeofFWremainedapproximatelythesamefrom2013to2015.However,thetotalnumberofdaysthatworkingpeopleusedFWincreasedby3percent.Some40percentofallworkingpeoplecurrentlyuseoneormoretypesofFW,whileapproximately30%ofworkingpeoplereportedthatFWwasunsuitablefortheirparticularemploymentsituation.Morethan20percentstatedtherewasseeminglypotentialforfurthergrowth.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 44
Opportunities afforded by employers determine FW’s developmentThekeyfactorimpactinghowthevarioustypesofFWdevelopisopportunitiesaffordedbytheemploymentsituation,whichnotonlypertainstophysicalcapabilities,suchasaccesstoemailandfiles andtheuseofflexoffices,butalsotoemployersexplicitlyallowingpeopletoworkoutsideofthepermanentworkplacelocation.TheextenttowhichFWisuseddifferspersector.Basedonworkingpeople’sownestimates,allsectorsseeminglyofferfurthergrowthpotential.Aworkingperson’spreferencesandpersonalcircumstancesareofcoursedeterminingfactors.Howproblematictrafficcongestionisalsoplaysarolehere.
Working from home and peak-hour avoidance have the greatest impact on mobility and congestion developmentBycombiningtheknowledgegainedfromKiMsurveyswiththatofexistingdatasources(includingthenationalsurveyontravelbehaviour“OViN”andNEA,derivedfromSNandtrafficdata),itispossibletoestimatehowFWdevelopedfrom2000to2016.Theimpactonmobilityandcongestioncouldalsobedetermined.
From2000to2016,workingfromhomeandshiftingworkinghourstoavoidpeak-hourtraffichadthegreatestimpactoncarandpublictransportuse,andonroadcongestion.ThiswasnotonlyduetothenumbersofpeopledoingFW,butalsobecauseFW’sfrequency(hours/days/times)increased.From2000to2016,therewasa38percentincreaseinthenumberofhoursthatpeopleworkedfromhome.The numberoftimespeopleshiftedtheirworkinghoursperweektoavoidpeak-hourcartravelincreasedby40percentoverthesameperiod.
Fewer kilometres travelled and less congestion due to FWBecauseofhowFWdeveloped,from2000-2016thenumberofvehiclekilometresonallroadsincreasedby3percentlessthanifFWdidnotexist.Thenumberofkilometrestravelledbypublictransportincreasedby2percentlessduringthatsameperiod.
OwingtoFW,trafficvolumeonthemainroadnetworkbyFWincreasedby5percentlessin2016,ascomparedto2000.Andhoursofdelayonthemainroadsincreasedby18percentlessduringthesameperiodbyFW.14
14 A(minor)partoftheimpactthatFWhadontrafficvolumeandcongestionfrom2012-2016wasduetotheBeter Benutten (OptimisingUse)program’smeasures(particularlythepeak-houravoidancerewardschemes).TheimpactofBeter Benutten measuresisnotseparatelydistinguishedintheanalysesinthisreport(fortheeffectsofBeter BenuttenseeVanderLoopandHaaijer,2017,andKiM,2017a).
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 45
WhatisFlexibleWorking?Flexible Working (FW)wasfirstintroducedaroundadecadeagoasameansofmakingworkmore effective,efficientandenjoyableforboththeorganisationsandemployees.Toachievethis,employeesarethefocalpoint,and,withincertainlimits,theyaregiventhespaceandfreedomtodecideforthemselveshow,whereandwhentheywanttowork,andwithwhom(Bijl,2009).FW thereforeaimstoalterworkroutinesinthebroadestsense.IfFWresultsinallowingpeopletoworkmoretime-andplace-independent,othermobilitypatternscanthenemergeasalternativestothetraditionalroutineofregularworkinghoursatpermanentworkplacelocationssituatedoutsidethehome.Consequently,themobilitysystem’speakloadcanalsodecrease.
KiMidentifiesseventypesofFWthatcanimpactmobilityandcongestion:1) Workingalldayorpartofthedayathome(insteadofatapermanentworkplacelocation,
excludingovertimeandpeoplewhosehomesserveastheirpermanentworkplaces);2) Workingatanotherbranchofthecompany;3) Workingataflexofficespace;4) Shiftingworkinghoursatthepermanentworkplacelocationinordertoavoidtravellingbycar
duringthemorningand/oreveningpeak-hours(7:00-9:00;16:00-18:00);5) Shiftingworkinghoursinordertoavoidtravellingbypublictransportduringpeak-hours;6) Avoidingtheuseofcarsforbusinesstrips;7) Workingduringcommutes.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 46
Literatuur
Bijl,D.(2009).Aan de slag met Het Nieuwe Werken. www.nieuwwerken.nl
CBS(2016).Onderzoek Verplaatsingen in Nederland. Onderzoeksbeschrijving.DenHaag:CentraalBureauvoorde Statistiek.
KiM(2014).Meer tijd- en plaats onafhankelijk werken: kansen en barrières.DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.
KiM(2017a).Mobiliteitsbeeld 2017.DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.
KiM(2017b).De rol van reisinformatie in het wegverkeer.DenHaag:KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid.
Loop,H.vander&Haaijer,R.(2017).Expostevaluatievanbenuttingmaatregelenomcongestieteverminderen.PaperColloquiumVervoersplanologischSpeurwerk(CVS),Gent.
Loop,H,vander,Perdok,J.&Willigers,J.(2014).Economicevaluationoftrendsintraveltimereliabilityinroadtransport.Transportation Research Record: Journal of the Transportation Research Board, No. 2450,163-171.
NEA(2015).Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2015.CentraalBureauvoordeStatistiekenTNO.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 47
Colofon
DitiseenuitgavevanhetMinisterievanInfrastructuurenWaterstaatMei2018
KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid(KiM)
ISBN/EAN
978-90-8902-187-8
KiM-18-A10
Auteur
Han van der Loop
Vormgeving en opmaak
VormVijf,DenHaag
KennisinstituutvoorMobiliteitsbeleid(KiM)Postbus209012500EXDenHaagTelefoon:0704561965
Website:www.kimnet.nlE-mail:[email protected]
PublicatiesvanhetKiMzijnalsPDFtedownloadenvanonzewebsitewww.kimnet.nl. Ukuntnatuurlijkookaltijdcontactopnemenmetéénvanonzemedewerkers.
Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen onder vermelding van het KiM als bron.
Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | Titel uitgave 48
Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid
(KiM) maakt analyses van mobiliteit die
doorwerken in het beleid. Als zelfstandig
instituut binnen het ministerie van Infrastructuur
en Waterstaat (IenW) maakt het KiM
strategische verkenningen en beleidsanalyses.
De inhoud van de publicaties van het KiM
of de staatssecretaris van IenW weer te geven.
Ditiseenuitgavevanhet
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat
Postbus20901|2500EXDenHaagwww.rijksoverheid.nl/ienw
www.kimnet.nl
ISBN/EAN:978-90-8902-187-8
Mei2018|KiM-18-A10