GUIDE TO POLLWATCHING
Barangay & Sangguniang Kabataan Election 2010
ANG KATUNGOD SA PAGBOTOAng katungod sa pagboto maoy usa sa mga batakang prinsipyo ubus sa usa ka nasud nga demokratiko.
Pinaagi niini, ang mga lungsuranon gihatagan og pribilihiyo sa pagpili sa mga tawo nga ilang saligan isip representante sa ilang kaugalingon ug interes diha sa paghimo sa mga polisiyang panggobyerno ANG KATUNGOD SA PAGBOTO GITAKDA SA KONSTITUTION SA PILIPINAS
SUBAY NIINING MUSUNOD NGA MGA PROBISYON Ang KATUNGOD SA PAGBOTO pagabansayon sa tanang lungsoranon nga PILIPINO, gawas niadtong gidiskwalipika sa balaod, kinsa dili moubos sa napulo’g walo (18) ka tuig ang panuigon, ug kinsa residente sa Pilipinas, sa gidugayon nga dili moubos sa usa (1) ka tuig ug residente sa dapit diin siya buot moboto sulod sa dili moubos sa (6) ka bulan sa dili pa ang eleksiyon. Ang pagkaaduna o walay kahibalo sa pagbasa o pagsulat, kabtangan ug uban pang mahinungdanong pagpatuman dili mahimong ipahamtang sa pagamit sa katungod sa pagboto. (Seksyon 1, Artikulo 5)
MGA KASAYURAN BAHIN SA OKTUBRE 25, 2010 NGA PILI-AY
MGA LUMILIHOK SA OKTUBRE 25, 2010 NGA ELEKSYON
ANG COMELECSigun sa Artikulo IX sa Konstitution, ang COMELEC naghupot niining mosunod nga mga gahum
1. Pagpatuman ug pagdumala sa mga balaod sa eleksiyon2. Paghukom sa mga election contest3. Pagbansay sa gahum sa pagdumala ug pagkontrol sa tanang opisyal nga publiko kinsang katungdanan may kalabutan sa eleksiyon
4. Pag-deputize sa mga ahensiya sa gobyerno aron motabang sa pagpatuman sa gawasnon, hapsay, matinud-anon, malinawon ug kredible nga eleksyon5. Paghatag ug mga suplay ug materyal ug mga gimbut-an nga porma nga gamiton alang sa eleksyon6. Paghimo og kampanya alang sa impormasyon aron masayod ang publiko kalabot sa eleksiyon7. Pag-regyular sa mga kabtangan sa publiko, media ug mga prangkehisa sa panahon sa eleksiyon8. Pagtakda sa mga panahon ug gimbuhaton sa dili pa ang eleksiyon
ANG KANDIDATOAng “kwalipikado ng kandidato” mao ang kining mosunod Usa ka natural born citizen o naturalized citizen Usa ka rehistradong botante Mahibalo mobasa ug mosulat Makatuman sa gimbut-ang minimum nga tuig sa pagkalumulupyo Nagbaton sa hustong panuigon sigun sa gimbutan alang sa iyang
posisyon nga gilansaran Nag-file sa iyang certificate of candidacy Buot molansad sa usa ka pili-onon nga katungdanan sa publiko,
pinaagi sa iyang kaugalingon
ANG BOARD OF ELECTION TELLERA.) Kinsa ang mga Membro sa BET?
TSIRMANPOLL CLERKMEMBRO
B.) Unsa ang mga Gahum ug Katungdanan sa BET?
Ang BET naghupot niining mosunod nga mga gahum ug katungdanan:
1. Pagdumala ug pag-ihap sa boto sulod sa presinto2. Pag-ihap sa boto ug pag-andam sa election return3. Pagtugyan ngadto sa election registrar sa siyudad o munisipyo listahan sa mga botante aron kini maampingan4. Paghatag og certificates of votes sa mga watcher kun kini pangayo-on
5. Molihok isip representante sa COMELEC sa mga dapit-botohan (polling places) diin sila gitudlo aron ipatunhay ang gawasnon, hapsay, matinud-anon, malinawon ug kredible nga eleksiyon
6. Mohimo sa uban pang katungdanan ug buluhaton nga isangon kanila sa COMELEC
C. Kinsa ang Kwalipikado nga Membro sa BET?Usa ka tawo nga may moralidad ug maayong dungog
Rehistrado nga botante sa syudad o munisipyo
Wala mahukming sad-an sa salaod nga may kalambigitan sa eleksyon o uban pang krimen nga may silot nga molabaw sa unum (6) ka bulan nga pagkabilanggo o may gisang-at nga kaso batok kaniya kalabot sa eleksiyon
May katakos sa paglitok ug pagsulat sa Englis o lokal nga pinulungan
ANG POLL WATCHERA.) Kinsa ang Pwedeng Magtudlo og mga Poll Watchers?
Mga akreditado nga “Citizen Arm” sa COMELEC, sama ning musunod: PPCRV IBP Media Citizens’ Quick Count NAMFREL
Rehistradong politikal parte o mga Kandidato
B.) Kinsa ang Kwalipikado nga PollwatcherREHISTRADO NGA BOTANTE SA BARANGAY
ADUNAY MAYONG DUNGOG
MAY KATAKOS SA PAGBASA UG PAGSULAT SA PILIPINO, ENGLIS UG LOKAL NGA PINULUNGAN
ANDAM MOTRABAHO NGA BOLUNTARYO
Mga Importante nga Katungod sa WatcherAng Tanang Watcher May Katungod sa:
Pag-pabilin sulod sa presinto diin may dapit nga gigahin kanila
Pasaksihon ug pahibalo-on mahitungod sa mga paghitabo sa eleksiyon
Pag-record sa mga panghitabo ug insidente sa eleksiyon (balota, kahon sa balota, pag-ihap sa boto, ug uban pa)
^ Pag-sulat sa panghitabo ^Pagkuha sa hulagway
Ang Tanang Watcher May Katungod sa:
Pag-protesta
^ Pag-file ug protesta batok sa mga iregularidad sa eleksiyon ^ Pagdawat ug sertipikasyon gikan sa BET nga adunay protesta nga gisang-at ^ Pagdawat ug sertipikasyon nga adunay resolusyun sa BET bahin sa protesta
Pagbasa sa balota ug sa eleksiyon return human kini gibasa ug gipirmahan sa BET
Ang Tanang Watcher May Katungod sa:
Pagkuha ug sertipikasyon sa gidaghanon sa mga boto sa kada kandidato gikan sa BET uban sa pirma ug thumbmark sa BET
Ang watcher sa mga kandidato kanahanglan nga mopirma ug mo-thumbmark sa election return
Mo-uban sa mga membro sa BET paghatud sa kahon sa balota ug eleksiyon returns
ANG BOTANTE
KINSA ANG MAHIMONG MOBOTO
1. PILIPINO2. HINGKUD ANG PANUIGON3. RESIDENTE
KINSA ANG WALA TUGOTI SA PAGBOTO
PAHAMTANGAN OG SILOT NGA DILI MUOBUS SA USA (1) KA TUIG NGA PAGKABILANGGO
MISUPAK SA IYANG PAGKAMATINUDANON SA REPUBLIKA SA PLILIPINAS
NALISUAN O MAY KAKULANG SA PANGISIP
PAGBANTAY SA BALOTA
Mga Mahinungdanong Preparasyon
Ang COMELEC kinahanglan mahatagan sa kopya sa listahan sa tanang WATCHER
Hatagan ang mga WATCHER sa ilang ID kard nga may pirma sa kandidato o awtorisadong representante
Sutaon kun kinsa ang naglangkub sa Board of Election Tellers
Ang mga watcher ug ang ilang WATCHER koordinator kinahanglan hanas sa dapit diin himoon ang pagboto
Pagtukod og mga Kaabag nga Grupo
Tig-atiman sa Pagkaon
Tig-atiman sa Transportasyon
Legal-Paralegal Desk
Voters Assistance Desk
Komunikasyon ug Monitoring
Lohistika ug Sekretaryat
Pagsusi sa Listahan sa Botante
1. Pagkuha ug opisyal na listahan sa botante sa kada dapit nga himoon ang pagboto
2. Susiha ang listahan
3. Pagbantay sa mga posible nga “flying voters”
Kasayuran sa imong BuluhatonKinahanglan masayod ka sa dapit nga gigahin kanimo sulod sa presinto.1. Hibalo-i ang pangkinatibuk-an nga kahimtang sa imong dapit asa himoon ang pagboto2. Pagbisita sa dapit sa dili pa ang eleksiyon3. Ilha ang mga membro sa BET
ADLAW SA ELEKSIYON
Sa dili pa Buksan ang Dapit Diin Himoon ang PagbotoBANGON UG SAYOUG REPORT SA IMONG DAPITDAD-A KINING MOSUNOD
Listahan sa mga botante sa imong presinto
Duha (2) ka blanko nga protest form
Ballpen
Notebook
Kandila / flashlight ug baterya
Kamera / calculatorADTO SA DAPIT DIIN HIMOON ANG PAGBOTO UG ITANYAG ANG IMONG APPOINTMENT ISIP WATCHER NGADTO SA TSIRMAN SA BET
SUSIHA KUN:
Ang libro sa mga rehistrado nga botante, maayong pagkahipus ug selyado
Ang opisyal nga balota maayong pagkahipos ug selyado
Duha ka set sa election returns hipos ug selyado
Ang kahon sa balota walay sulod ug ikulob sa dili pa kini ikandado makatulo
Adunay igong suplay sa indelible ink
Ang mga materyal sa kampanya 30 ka metros gikan sa dapit sa pagboto Tumana ang duha ka mga kopya sa Data Precinct diin nahisulat ang ihap ug serial number sa
Official Ballot
Sobre sa Election Return
Election Return
Ballot Box
Samtang Gihimo ang PagbotoA. Sumbanan sa Pagboto (Procedure of Voting
“ANG BOTANTE NGA DILI MAGPALAMA OG INK SA IYANG TUDLO DILI HATAGAN OG BALOTA”B. Ipahibalo ang BET Niining mosunod nga mag paghitabo
Botante nga nagadala ug carbon paper ug ubang kahimanan sa pagkopya sa unod sa balota
Botante nga wala sa listahan apan gitugotan nga moboto
Tawo nga mogamit sa ngalan sa uban nga naa sa listahan
Botante nga adunay tinta sa iyang tudlo apan gitugutan nga moboto
Ang poll clerk nga milista sa serial number sa balota nga gihatag sa botante
C. Bantayi ang botante nga gi-abagan pagbotoSusiha ang mosunod nga mga kasayuran kun ang botante giabagan sa pagboto:
Ang botante girehistro nga dili mahibalo mosulat ug mobasa o may kabilinggan sa panglawas ( ang kopya sa affidavit sa botante kinahanglan naa sa BET
Ang kaabag kaubanan sa botante (4th degree)
Ang kaabag mohimo og sinumpaan nga pahayag nga iyang ilista ang kandidato nga pilion sa botante
Ang kaabag wala motabang og labaw sa tulo (3) ka mga botante
D. Pag-andam pagsupak sa mga Flying Voters
Hangyo-a ang BET mga mosuta sa mga dokumento aron pag-ila sa mga suspetsado nga flying voters uban sa specimen sa iyang pirma
Susiha ang ngalan sa suspetsado nga flying voters sigun sa imong listahan sa botante
Susiha ang pirma sa suspetsado nga flying voters pinaagi sa iyang pirma sa libro sa mga botante
Siguroha nga ang mga pagsupak na-rekord sa walay-kun kini pag-resolba
Pagkuha sa sertipiko sa pagsupak (certified of challenge) gikan sa poll Clerk