GUIDE TO POLLWATCHING

Barangay & Sangguniang Kabataan Election 2010

ANG KATUNGOD SA PAGBOTOAng katungod sa pagboto maoy usa sa mga batakang prinsipyo ubus sa usa ka nasud nga demokratiko.

Pinaagi niini, ang mga lungsuranon gihatagan og pribilihiyo sa pagpili sa mga tawo nga ilang saligan isip representante sa ilang kaugalingon ug interes diha sa paghimo sa mga polisiyang panggobyerno ANG KATUNGOD SA PAGBOTO GITAKDA SA KONSTITUTION SA PILIPINAS

SUBAY NIINING MUSUNOD NGA MGA PROBISYON Ang KATUNGOD SA PAGBOTO pagabansayon sa tanang lungsoranon nga PILIPINO, gawas niadtong gidiskwalipika sa balaod, kinsa dili moubos sa napulo’g walo (18) ka tuig ang panuigon, ug kinsa residente sa Pilipinas, sa gidugayon nga dili moubos sa usa (1) ka tuig ug residente sa dapit diin siya buot moboto sulod sa dili moubos sa (6) ka bulan sa dili pa ang eleksiyon. Ang pagkaaduna o walay kahibalo sa pagbasa o pagsulat, kabtangan ug uban pang mahinungdanong pagpatuman dili mahimong ipahamtang sa pagamit sa katungod sa pagboto. (Seksyon 1, Artikulo 5)

MGA KASAYURAN BAHIN SA OKTUBRE 25, 2010 NGA PILI-AY

MGA LUMILIHOK SA OKTUBRE 25, 2010 NGA ELEKSYON

ANG COMELECSigun sa Artikulo IX sa Konstitution, ang COMELEC naghupot niining mosunod nga mga gahum

1. Pagpatuman ug pagdumala sa mga balaod sa eleksiyon2. Paghukom sa mga election contest3. Pagbansay sa gahum sa pagdumala ug pagkontrol sa tanang opisyal nga publiko kinsang katungdanan may kalabutan sa eleksiyon

4. Pag-deputize sa mga ahensiya sa gobyerno aron motabang sa pagpatuman sa gawasnon, hapsay, matinud-anon, malinawon ug kredible nga eleksyon5. Paghatag ug mga suplay ug materyal ug mga gimbut-an nga porma nga gamiton alang sa eleksyon6. Paghimo og kampanya alang sa impormasyon aron masayod ang publiko kalabot sa eleksiyon7. Pag-regyular sa mga kabtangan sa publiko, media ug mga prangkehisa sa panahon sa eleksiyon8. Pagtakda sa mga panahon ug gimbuhaton sa dili pa ang eleksiyon

ANG KANDIDATOAng “kwalipikado ng kandidato” mao ang kining mosunod Usa ka natural born citizen o naturalized citizen Usa ka rehistradong botante Mahibalo mobasa ug mosulat Makatuman sa gimbut-ang minimum nga tuig sa pagkalumulupyo Nagbaton sa hustong panuigon sigun sa gimbutan alang sa iyang

posisyon nga gilansaran Nag-file sa iyang certificate of candidacy Buot molansad sa usa ka pili-onon nga katungdanan sa publiko,

pinaagi sa iyang kaugalingon

ANG BOARD OF ELECTION TELLERA.) Kinsa ang mga Membro sa BET?

TSIRMANPOLL CLERKMEMBRO

B.) Unsa ang mga Gahum ug Katungdanan sa BET?

Ang BET naghupot niining mosunod nga mga gahum ug katungdanan:

1. Pagdumala ug pag-ihap sa boto sulod sa presinto2. Pag-ihap sa boto ug pag-andam sa election return3. Pagtugyan ngadto sa election registrar sa siyudad o munisipyo listahan sa mga botante aron kini maampingan4. Paghatag og certificates of votes sa mga watcher kun kini pangayo-on

5. Molihok isip representante sa COMELEC sa mga dapit-botohan (polling places) diin sila gitudlo aron ipatunhay ang gawasnon, hapsay, matinud-anon, malinawon ug kredible nga eleksiyon

6. Mohimo sa uban pang katungdanan ug buluhaton nga isangon kanila sa COMELEC

C. Kinsa ang Kwalipikado nga Membro sa BET?Usa ka tawo nga may moralidad ug maayong dungog

Rehistrado nga botante sa syudad o munisipyo

Wala mahukming sad-an sa salaod nga may kalambigitan sa eleksyon o uban pang krimen nga may silot nga molabaw sa unum (6) ka bulan nga pagkabilanggo o may gisang-at nga kaso batok kaniya kalabot sa eleksiyon

May katakos sa paglitok ug pagsulat sa Englis o lokal nga pinulungan

ANG POLL WATCHERA.) Kinsa ang Pwedeng Magtudlo og mga Poll Watchers?

Mga akreditado nga “Citizen Arm” sa COMELEC, sama ning musunod: PPCRV IBP Media Citizens’ Quick Count NAMFREL

Rehistradong politikal parte o mga Kandidato

B.) Kinsa ang Kwalipikado nga PollwatcherREHISTRADO NGA BOTANTE SA BARANGAY

ADUNAY MAYONG DUNGOG

MAY KATAKOS SA PAGBASA UG PAGSULAT SA PILIPINO, ENGLIS UG LOKAL NGA PINULUNGAN

ANDAM MOTRABAHO NGA BOLUNTARYO

Mga Importante nga Katungod sa WatcherAng Tanang Watcher May Katungod sa:

Pag-pabilin sulod sa presinto diin may dapit nga gigahin kanila

Pasaksihon ug pahibalo-on mahitungod sa mga paghitabo sa eleksiyon

Pag-record sa mga panghitabo ug insidente sa eleksiyon (balota, kahon sa balota, pag-ihap sa boto, ug uban pa)

^ Pag-sulat sa panghitabo ^Pagkuha sa hulagway

Ang Tanang Watcher May Katungod sa:

Pag-protesta

^ Pag-file ug protesta batok sa mga iregularidad sa eleksiyon ^ Pagdawat ug sertipikasyon gikan sa BET nga adunay protesta nga gisang-at ^ Pagdawat ug sertipikasyon nga adunay resolusyun sa BET bahin sa protesta

Pagbasa sa balota ug sa eleksiyon return human kini gibasa ug gipirmahan sa BET

Ang Tanang Watcher May Katungod sa:

Pagkuha ug sertipikasyon sa gidaghanon sa mga boto sa kada kandidato gikan sa BET uban sa pirma ug thumbmark sa BET

Ang watcher sa mga kandidato kanahanglan nga mopirma ug mo-thumbmark sa election return

Mo-uban sa mga membro sa BET paghatud sa kahon sa balota ug eleksiyon returns

ANG BOTANTE

KINSA ANG MAHIMONG MOBOTO

1. PILIPINO2. HINGKUD ANG PANUIGON3. RESIDENTE

KINSA ANG WALA TUGOTI SA PAGBOTO

PAHAMTANGAN OG SILOT NGA DILI MUOBUS SA USA (1) KA TUIG NGA PAGKABILANGGO

MISUPAK SA IYANG PAGKAMATINUDANON SA REPUBLIKA SA PLILIPINAS

NALISUAN O MAY KAKULANG SA PANGISIP

PAGBANTAY SA BALOTA

Mga Mahinungdanong Preparasyon

Ang COMELEC kinahanglan mahatagan sa kopya sa listahan sa tanang WATCHER

Hatagan ang mga WATCHER sa ilang ID kard nga may pirma sa kandidato o awtorisadong representante

Sutaon kun kinsa ang naglangkub sa Board of Election Tellers

Ang mga watcher ug ang ilang WATCHER koordinator kinahanglan hanas sa dapit diin himoon ang pagboto

Pagtukod og mga Kaabag nga Grupo

Tig-atiman sa Pagkaon

Tig-atiman sa Transportasyon

Legal-Paralegal Desk

Voters Assistance Desk

Komunikasyon ug Monitoring

Lohistika ug Sekretaryat

Pagsusi sa Listahan sa Botante

1. Pagkuha ug opisyal na listahan sa botante sa kada dapit nga himoon ang pagboto

2. Susiha ang listahan

3. Pagbantay sa mga posible nga “flying voters”

Kasayuran sa imong BuluhatonKinahanglan masayod ka sa dapit nga gigahin kanimo sulod sa presinto.1. Hibalo-i ang pangkinatibuk-an nga kahimtang sa imong dapit asa himoon ang pagboto2. Pagbisita sa dapit sa dili pa ang eleksiyon3. Ilha ang mga membro sa BET

ADLAW SA ELEKSIYON

Sa dili pa Buksan ang Dapit Diin Himoon ang PagbotoBANGON UG SAYOUG REPORT SA IMONG DAPITDAD-A KINING MOSUNOD

Listahan sa mga botante sa imong presinto

Duha (2) ka blanko nga protest form

Ballpen

Notebook

Kandila / flashlight ug baterya

Kamera / calculatorADTO SA DAPIT DIIN HIMOON ANG PAGBOTO UG ITANYAG ANG IMONG APPOINTMENT ISIP WATCHER NGADTO SA TSIRMAN SA BET

SUSIHA KUN:

Ang libro sa mga rehistrado nga botante, maayong pagkahipus ug selyado

Ang opisyal nga balota maayong pagkahipos ug selyado

Duha ka set sa election returns hipos ug selyado

Ang kahon sa balota walay sulod ug ikulob sa dili pa kini ikandado makatulo

Adunay igong suplay sa indelible ink

Ang mga materyal sa kampanya 30 ka metros gikan sa dapit sa pagboto Tumana ang duha ka mga kopya sa Data Precinct diin nahisulat ang ihap ug serial number sa

Official Ballot

Sobre sa Election Return

Election Return

Ballot Box

Samtang Gihimo ang PagbotoA. Sumbanan sa Pagboto (Procedure of Voting

“ANG BOTANTE NGA DILI MAGPALAMA OG INK SA IYANG TUDLO DILI HATAGAN OG BALOTA”B. Ipahibalo ang BET Niining mosunod nga mag paghitabo

Botante nga nagadala ug carbon paper ug ubang kahimanan sa pagkopya sa unod sa balota

Botante nga wala sa listahan apan gitugotan nga moboto

Tawo nga mogamit sa ngalan sa uban nga naa sa listahan

Botante nga adunay tinta sa iyang tudlo apan gitugutan nga moboto

Ang poll clerk nga milista sa serial number sa balota nga gihatag sa botante

C. Bantayi ang botante nga gi-abagan pagbotoSusiha ang mosunod nga mga kasayuran kun ang botante giabagan sa pagboto:

Ang botante girehistro nga dili mahibalo mosulat ug mobasa o may kabilinggan sa panglawas ( ang kopya sa affidavit sa botante kinahanglan naa sa BET

Ang kaabag kaubanan sa botante (4th degree)

Ang kaabag mohimo og sinumpaan nga pahayag nga iyang ilista ang kandidato nga pilion sa botante

Ang kaabag wala motabang og labaw sa tulo (3) ka mga botante

D. Pag-andam pagsupak sa mga Flying Voters

Hangyo-a ang BET mga mosuta sa mga dokumento aron pag-ila sa mga suspetsado nga flying voters uban sa specimen sa iyang pirma

Susiha ang ngalan sa suspetsado nga flying voters sigun sa imong listahan sa botante

Susiha ang pirma sa suspetsado nga flying voters pinaagi sa iyang pirma sa libro sa mga botante

Siguroha nga ang mga pagsupak na-rekord sa walay-kun kini pag-resolba

Pagkuha sa sertipiko sa pagsupak (certified of challenge) gikan sa poll Clerk