ĐẢNG ỦY-BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN
CCHH SS TTRRUUYYỀỀNN TTHHỐỐNNGG NNGGÀÀNNHH YY TTẾẾ NNIINNHH TTHHUUẬẬNN
((11994455 –– 22000055))
Thành phố Phan Rang – Tháp Chàm
Tháng 12 năm 2010
2
BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH NINH THUẬN
3
Lời giới thiệu
ách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, song song với công tác xây
dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, ở Ninh Thuận bệnh xá tỉnh
và bệnh xá ở các chiến khu được hình thành để đáp ứng nhu cầu cứu chữa thương bệnh
binh và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Từ những ngày đầu thành lập, với số lượng cán
bộ, nhân viên ít, trang thiết còn bị lạc hậu, trải qua quá trình xây dựng và phát triển, đến
nay ngành Y tế Ninh Thuận đã đạt được những thành tựu rất đáng tự hào: mạng lưới y tế
cơ sở ổn định, cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện đang được đầu tư theo hướng
hiện đại; công tác đào tạo nhân lực được tăng cường, cơ bản đáp được yêu cầu chăm sóc,
bảo vệ, nâng cao sức khỏe nhân dân.
Để tái hiện lại quá trình xây dựng và phát triển, những cống hiến của ngành Y tế
Ninh Thuận trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống Mỹ, cứu nước và trong
giai đoạn xây dựng và bảo vệ tổ quốc, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Thuận đã có chủ
trương về việc nghiên cứu, biên soạn Lịch sử truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-
2005).
Đây là việc làm thiết thực nhằm tổng kết truyền thống, đúc rút kinh nghiệm góp
phần xây dựng ngành Y tế Ninh Thuận ngày càng phát triển, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ
trong tình hình mới; đồng thời khơi dậy niềm tự hào, động viên cán bộ công chức, viên
chức ngành Y tế tỉnh nhà tiếp tục phấn đấu vươn lên vượt qua mọi khó khăn thách thức,
hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, xứng danh là “Người thầy thuốc của nhân
dân”.
Đảng ủy-Ban Giám đốc Sở Y tế xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của
các đồng chí trong và ngoài ngành Y tế qua các thời kỳ; sự hướng dẫn, giúp đỡ về nghiệp
vụ của phòng Lịch sử Đảng-Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy để chúng tôi hoàn thành cuốn sách
“Lịch sử truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-2005”).
Do thời gian đã lùi xa, trong khi nguồn tài liệu bị phân tán, thất lạc, nhất là trong
thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và chống Mỹ, cứu nước; khả năng, trình độ của
cán bộ nghiên cứu, biên soạn có hạn, cùng những khó khăn về mặt chủ quan, khách quan
khác cho nên việc biên soạn cuốn sách không tránh khỏi hạn chế, thiếu sót. Rất mong
đồng nghiệp và bạn đọc đóng góp ý kiến để lần tái bản sau cuốn sách được hoàn chỉnh
hơn.
Nhân kỷ niệm 56 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27-02-1955 – 27-02-2011),
Đảng ủy – Ban Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận xin trân trọng giới thiệu cuốn sách “Lịch sử
truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-2005) đến các đồng chí, đồng bào và bạn đọc
gần xa.
ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN
C
4
Chịu trách nhiệm xuất bản:
ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN
Chỉ đạo biên soạn:
ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN
*
Ban chỉ đạo biên soạn, biên tập:
- Phan Đình Hòa - Ủy viên Thường vụ, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.
- BS.Lê Minh Định - Tỉnh ủy viên, Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Sở Y tế.
- Hồ Tấn Lợi - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.
Ban biên soạn, biên tập: - DS.Bùi Văn Kỳ - Phó Giám đốc Sở Y tế.
- BS.Nguyễn Như Hổ - Nguyên Bí thư Ban cán sự Đảng, nguyên Giám đốc Sở Y tế.
- BS.Nguyễn Minh Châu - Nguyên Bí thư Ban cán sự Đảng, nguyên Giám đốc Sở Y tế.
- DS.Trần Tuấn Hùng - Nguyên Bí thư Đảng uỷ, nguyên Phó Giám đốc Sở Y tế.
- Ths Nguyễn Thị Hoàng Liên - Chánh Văn phòng, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.
- BS.Nguyễn Năm, Giám đốc Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.
- CN.Lê Bảo Trung, CB Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.
- DSTC.Đinh thị Phê, CB Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.
Với sự cộng tác của CB ngoài ngành y tế: - Trần Minh, Cán bộ lão thành cách mạng.
- Lê Duy Hoàn, Phó phòng Lịch sử Đảng, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy. Sự cộng tác của các cán bộ trong ngành.
1. Y sĩ Trần Mãnh 30. BS.Ths. Lê Vũ Chương.
2. BS Kiều Tấn Bình 31. DS. Phan Đình Hùng.
3. LY. Lê Quang Tốn. 32.BS. Lê Ngọc Anh.
4. Y sĩ Lê Sĩ Hạnh. 33. CN. Nguyễn Thị Xuân Hương.
5. BS Trần Ngọ. 34. BS. Nguyễn Thị Thêm.
6. BS Trần Phúc. 35. BS. Thái Phương Phiên.
7. BS. Trịnh Lê 36. BS. Bùi Viết Tuấn.
8. BS. Mấu Thị Bích Phanh. 37. CN. Nguyễn Ta Bo.
9. BS. Phạm Thị Thạnh. 38. BS. Trần Văn Hương.
10. Y sĩ Pinăng Song. 39. BS. Thập Văn Đắc.
11. BS. Huỳnh Đế. 40. BS. Lại Hoàng Ân.
12. BS. Nguyễn Thị Nguyệt. 41. BS. Lưu Ngọc Lai.
13. BS. Lê Kỷ. 42. BS. Nguyễn Văn Tuấn.
14. BS Lê Thị Liêm. 43. BS. Phan Thị Lai.
15. CN Nguyễn Thị Ngọc Sửu. 44. CN. Phạm Trọng Hoàng Vũ.
16. DSTC. Lê Ngọc Gặp. 45. BS Hoàng Thanh Xuân.
17. BS. Nguyễn Văn Nhiệm 46. BS. Phạm Phán.
18. CN Trần Ngọc Lân 47. BS. Huỳnh Thăng Sơn.
19. BS Hồ Đăng Ngọc. 48. BS.Nguyễn Thị Ngọc Lệ
20. BS. Vũ văn Thịnh. 49. DS Trần Bảng.
21. YS. Nguyễn Thị Diễn. 50. LS. Nguyễn Hùng Chí
22. CN Trần Thị Kính. 51. BS. Ngô Thị Bảo Hà.
23. DS. Trần Trọng Danh. 52.BS. Nguyễn Thị Kim Dũng.
24. CN. Phạm Văn Ký. 53.YS Nguyễn Văn Hoa.
25. DS Đinh Thị Minh Hiền. 54. BS. Trương Văn Thọ
26. Y sĩ Trần Thị Kim Nho. 55..YS. Trần Xuân Phương
27. DS Trịnh Thanh. 56. BS Nguyễn Văn Dư
28. DS Nguyễn Trọng Nhơn. 57. Y sĩ Bùi Đình Nghiêu
29. BS Nguyễn Nhị Linh
5
GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ TỪ 1992-2005
BS Nguyễn Nhƣ Hổ, TTƢT BS Nguyễn Minh Châu, TTƢT
Giám đốc Sở Y tế từ 1992 - 1997 Giám đốc Sở Y tế từ 1997 - 2000
BSCKI Lê Minh Định, TTƢT
Giám đốc Sở Y tế từ 2003 đến nay
BSCKI Ninh Duy Bình , TTƢT
Giám đốc Sở Y tế từ 2000 - 2003
6
PHÓ GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ TỪ 1992-2005
DSCKI Trần Tuấn Hùng, TTƢT BS Phan Thị Lai
Phó Giám đốc Sở Y tế từ 1992 - 2007 Phó Giám đốc Sở Y tế từ 2005 đến nay
7
PHAÀN MÔÛ ÑAÀU
VAØI NEÙT VEÀ VUØNG ÑAÁT VAØ CON NGÖÔØI NINH THUAÄN
Ninh Thuaän laø moät tænh naèm ven bieån Nam Trung boä (nay thuoäc vuøng
Ñoâng Nam boä-vuøng kinh teá troïng ñieåm cuûa caû nöôùc). Dieän tích töï nhieân laø: 3.358
km2
, trong ñoù mieàn nuùi chieám 2.034,9 km2 baèng 2/3 dieän tích toaøn tænh. Phía Baéc
giaùp tænh Khaùnh Hoaø, phía Nam giaùp tænh Bình Thuaän, phíaTaây giaùp tænh Laâm
Ñoàng vaø phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Ninh Thuaän coù vò trí laø trung ñieåm giao
thoâng tieáp caän vôùi 3 vuøng Nam Taây nguyeân, Nam Trung boä vaø mieàn Ñoâng Nam
boä, coù quoác loä1A, tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam chaïy qua thuaän lôïi ñeå phaùt trieån
kinh teá-xaõ hoäi, giao thoâng ñi laïi vaø giao löu kinh teá vôùi caùc vuøng kinh teá, caùc tænh
treân toaøn quoác.
Ninh Thuaän coù 3 daïng ñòa hình: vuøng nuùi ñoài cao, ñoài goø löôïn soùng vuøng
baùn sôn ñòa, ñoàng baèng ven bieån. Ñaát ñai phaàn lôùn laø ñaát ñoài nuùi, tröø moät soá ñaát
phuø sa coù ñoä phì nhieâu töông ñoái khaù, coøn laïi laø ñaát ngheøo dinh döôõng phuø hôïp
phaùt trieån caùc loaïi caây coâng nghieäp (nho, mía, thuoác laù, boâng vaûi, ñieàu...). Nuùi
röøng truøng ñieäp, caây coái raäm raïp vaø nhieàu hang ñoäng, coù nhieàu ngoïn nuùi cao nhö
nuùi Bonronh (1653m), nuùi Chuaån (1645m), nuùi Ma Nai (1637m), nuùi Chuùa
(1040m) noái lieàn vôùi cao nguyeân Laâm Vieân; noái vôùi Khaùnh Sôn-Khaùnh Hoaø laø
daõy Ma Ria, Ma Rai; giaùp Bình Thuaän laø daõy Chaø Vaân chaïy saùt bieån Caø Naù.
Ñaëc bieät coù nuùi Caø Ñuù vôùi nhieàu hang ñoäng khuùc khuyûu naèm ñoäc laäp döôùi ñoàng
baèng, gaàn thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm raát thuaän lôïi cho vieäc laäp caên cöù khaùng
chieán.
Bôø bieån daøi 105km vôùi vuøng laõnh haûi roäng treân 18.000 km2
, coù 3 cöûa bieån
Ñoâng Haûi, Caø Naù, Khaùnh Haûi laø moät trong 4 ngö tröôøng lôùn nhaát vaø giaøu nguoàn
lôïi nhaát veà caùc loaïi haûi saûn cuûa caû nöôùc. Coù nhieàu tieàm naêng ñeå phaùt trieån du
lòch vaø khai thaùc thuûy saûn, khoaùng saûn bieån. Caùc baõi ven bieån ñaàm hoà lôùn thích
hôïp cho nuoâi troàng thuûy saûn, saûn xuaát muoái nhö Ñaàm Naïi, Caø Naù, Vónh Hy, Sôn
Haûi, Phuù Thoï...
Khí haäu Ninh Thuaän raát khaéc nghieät. Nhieät ñoä trung bình töø 29 ñeán 30 0
C,
muøa naéng noùng 35-36 0
C, laïi chòu aûnh höôûng gioù muøa neân coù löôïng gioù lôùn.
Ninh Thuaän cuõng laø vuøng ñaát coù löôïng möa ít nhaát toaøn quoác, phaàn ñaát phía Nam
tænh töø Phöôùc Nam ñeán Caø Naù luoân bò thieáu nöôùc nghieâm troïng. Nhìn chung röøng
nuùi gaàn nhö bao quanh ñoàng baèng, thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng caùc caên cöù khaùng
chieán nhöng cuõng taïo cho ñoàng baèng Ninh Thuaän nhö moät loøng chaûo, khí haäu
khaéc nghieät, deã sinh beänh taät. Nhö ñeå buø laïi röøng Ninh Thuaän coù nhieàu goã quyù
nhö nhö lim, mun, caåm lai, goõ, höông vaø nhieàu thuù röøng nhö voi, coïp, boø röøng,
höôu nai... Röøng cuõng coù nhieàu loaïi caây duøng laøm thuoác Nam quyù hieám nhö sa
8
nhaân, maõ tieàn, hoaøi sôn, haø thuû oâ, toâ moäc...
Vôùi ñòa hình laø tænh coù nhieàu ñöôøng giao thoâng chieán löôïc, soâng suoái ngaén
vaø doác chia caét ñòa baøn ra nhieàu khu vöïc neân trong khaùng chieán vieäc ñi laïi hoïat
ñoäng giöõa caùc vuøng gaëp nhieàu khoù khaên. Maët khaùc ñòch lieân tuïc ñaùnh phaù beân
trong, xaây döïng nhieàu khu quaân söï, nhieàu ñoàn boùt taïo theá traän bao vaây lieân hoaøn
nhaèm caét ñöùt moái lieân laïc giöõa beân trong vaø beân ngoaøi, giöõa nhaân daân vaø löïc
löôïng khaùng chieán. Thöïc traïng naøy caøng trôû neân caêng thaúng trong giai ñoïan
choáng Myõ, cöùu nöôùc khi ñòch taêng cöôøng xaây döïng caùc aáp chieán löôïc, hình thaønh
vaønh ñai traéng khieán vieäc moùc noái xaây döïng cô sôû caùch maïng beân trong gaëp raát
nhieàu khoù khaên, ta khoâng mua ñöôïc thuoác men, löông thöïc..., ñoàng thôøi söï hoã
trôï, chi vieän töø mieàn Baéc vaøo vaø töø Trung öông Cuïc mieàn Nam ra raát khoù ñeán
ñöôïc Ninh Thuaän. Do vaäy, tình hình thuoác men, löông thöïc, vuõ khí, ñaïn döôïc ôû
tænh ta thöôøng xuyeân bò thieáu thoán nghieâm troïng. Trong boái caûnh aáy, ñöôïc söï chæ
ñaïo cuûa Tænh uûy, Ngaønh y teá Ninh Thuaän thoáng nhaát quaùn trieät cho caùn boä, nhaân
vieân cuûa ngaønh phaùt huy tinh thaàn töï löïc töï cöôøng, saùng taïo, neâu cao traùch
nhieäm, y ñöùc cuûa ngöôøi thaày thuoác vì thöông binh, beänh binh, vì nhaân daân maø
phuïc vuï queân mình.
Veà toå chöùc haønh chaùnh, töø naêm 1832 Ninh Thuaän laø 1 phuû thuoäc tænh Bình
Thuaän, coù 2 huyeän An Phöôùc vaø Tuy Phong, ranh giôùi giaùp vôùi huyeän Vónh
Xöông (Khaùnh Hoaø) ñeán huyeän Hoaø Ña (phuû Haøm Thuaän-tænh Bình Thuaän).
Naêm 1901 laáy phaàn ñaát phuû Ninh Thuaän nguyeân thuoäc tænh Khaùnh Hoaø töø naêm
18881
laøm ñaïo Ninh Thuaän (ñaïo goïi laø tænh nhoû) goàm 3 huyeän: An Phöôùc, Thoå
An Phöôùc vaø Maùn An Phöôùc. Naêm 1945 khi Nhaät ñaûo chính Phaùp, laäp chính phuû
buø nhìn, goïi laø tænh Ninh Thuaän. Trong khaùng chieán choáng Phaùp, töø 1946-1947
ñoái vôùi mieàn nuùi vaø vuøng ñoàng baøo Chaêm sinh soáng, ta laäp Phoøng quoác daân thieåu
soá (coù 5phaân phoøng), ôû ñoàng baèng chia thaønh 6 vuøng. Ñeán thaùng 8/1948 ta giao
vuøng 6 (Cam Ranh) cho Khaùnh Hoaø, hôïp nhaát vuøng 2 vaø 3 laäp huyeän Thuaän
Nam, hôïp nhaát vuøng 1 vaø 4 thaønh laäp huyeän Thuaän Baéc, giaûi taùn Phoøng quoác daân
thieåu soá thaønh laäp huyeän An Phöôùc, vuøng 5 chuyeån thaønh thò xaõ Phan Rang-Thaùp
Chaøm. Naêm 1950, ta giaûi taùn caùc huyeän thaønh laäp caùc xaõ lôùn tröïc thuoäc tænh,
ñoàng thôøi thaønh laäp khu caên cöù Baùc AÙi, cuoái naêm 1951 laäp laïi huyeän An Phöôùc
(goàm nhöõng xaõ ñoàng baøo Chaêm) vaø naêm 1953 thaønh laäp huyeän caên cöù Anh
Duõng. Khi chuyeån sang cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, caùc xaõ lôùn tröôùc ñaây ñöôïc
toå chöùc thaønh 5 vuøng; rieâng thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø caùc huyeän Baùc AÙi,
Anh Duõng vaãn giöõ nguyeân nhö tröôùc. Ñeán naêm 1961 khu caên cöù Baùc AÙi ñöôïc
1 Naêm 1888: huyeän An Phöôùc vaø 7 xaõ thoân trong Toång Phuù Quyù cuûa huyeän Tuy Phong, phuû Ninh Thuaän (Phuù
Quyù, Töø Sôn, Töø Thieän, Sôn Haûi, Nho Laâm, Thònh Ñöùc, Laïc Nghieäp) ñöôïc saùp nhaäp vaøo tænh Khaùnh Hoaø. Coøn
huyeän Tuy Phong thuoäc phuû Haøm Thuaän, tænh Bình Thuaän.
9
taùch thaønh 2 huyeän: Baùc AÙi Ñoâng vaø Baùc AÙi Taây tröïc thuoäc tænh. Sau ngaøy thoáng
nhaát ñaát nöôùc, Ninh Thuaän ñöôïc saùp nhaäp vôùi tænh Bình Tuy, Bình Thuaän thaønh
tænh Thuaän Haûi. Ñaàu naêm 1992, thöïc hieän Nghò quyeát cuûa Quoác hoäi khoaù VIII,
Thuaän Haûi laïi taùch thaønh 2 tænh Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän. Tænh Ninh Thuaän
ngaøy nay coù 7 huyeän, thaønh phoá: Ninh Phöôùc, Ninh Sôn, Ninh Haûi, Baùc AÙi,
Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø thaønh phoá Phan Rang-Thaùp Chaøm1
Ninh Thuaän laø maûnh ñaát coù beà daøy lòch söû, truyeàn thoáng caùch maïng, ñoâng
daân toäc anh em. Caùc daân toäc Kinh, Chaêm, Hoa, Raéclaây, Chu Ru, Cô Ho... bao
ñôøi nay cuøng nhau chung soáng hoaø thuaän. Hoï ñaõ cuøng saùt caùnh beân nhau trong
caùc cuoäc ñaáu tranh choáng söï khaéc nghieät thieân nhieân vaø giaëc ngoaïi xaâm ñeå ñöôïc
sinh toàn. Duø traûi bao bieán ñoåi lòch söû, caùc daân toäc nôi ñaây vaãn giöõ gìn, toân taïo vaø
khoâng ngöøng laøm phong phuù neàn vaên hoaù mang ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc cuûa
mình. Daân soá cuûa tænh ñeán thaùng 8-1945 coù khoaûng 90.000 ngöôøi. Sau thaùng 4-
1975 coù hôn 262.000 ngöôøi vaø ñeán cuoái naêm 2005 coù 560.000 ngöôøi.
Ninh Thuaän coøn coù nhieàu toân giaùo nhö Phaät giaùo, Thieân chuùa giaùo, Tin
Laønh, Hoài giaùo, Bà la môn, Cao ñaøi... Do vaäy, boïn thöïc daân vaø ñeá quoác thöôøng
lôïi duïng ñaëc ñieåm daân toäc vaø toân giaùo ñeå chia reõ khoái ñoaøn keát toaøn daân hoøng
laøm giaûm söùc maïnh ñaáu tranh cuûa nhaân daân. Boïn chuùng tìm moïi thuû ñoaïn, lôïi
duïng naém laáy moät soá ngöôøi trong ñaïo Thieân chuùa, ñaïo Tin laønh, ñaïo Hoài... ñeå
choáng laïi caùch maïng. Ngoaøi ra, chuùng coøn lôïi duïng caùc huû tuïc laïc haäu, meâ tín dò
ñoan ñeå meâ hoaëc, löøa gaït nhaân daân, nhaát laø ôû vuøng daân toäc ít ngöôøi, khi oám ñau
beänh taät baø con chæ bieát tin vaøo caùc thaày cuùng maø khoâng coù quan ñieåm khoa hoïc
trong vieäc aên ôû, sinh nôû, nuoâi con... neân tyû leä treû sô sinh töû vong cao, tuoåi thoï
trung bình cuûa ngöôøi daân raát thaáp.
Vôùi chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa, vô veùt taøn baïo cuûa thöïc daân Phaùp,
ngöôøi daân Ninh Thuaän bò ñaåy vaøo caûnh soáng baàn haøn, cô cöïc. Tröôùc naêm 1945,
ngöôøi daân lao ñoäng Ninh Thuaän soáng chuû yeáu baèng ngheà noâng vaø ngheà bieån.
Baáy giôø ruoäng ñaát Ninh Thuaän khaù nhieàu so vôùi daân cö nhöng phaàn lôùn noâng daân
khoâng coù ruoäng ñaát, phaûi laõnh canh laøm thueâ cho ñòa chuû, tö baûn Phaùp. Cuøng vôùi
söu cao thueá naëng, naïn phu phen, taïp dòch... laøm cho ngöôøi noâng daân luoân soáng
trong nôï naàn, khoù khaên choàng chaát. Hoaøn caûnh cuûa nhöõng ngöôøi laøm ngheà bieån
cuõng heát söùc vaát vaû. Vôùùi caùch aên chia baát bình ñaúng giöõa chuû vaø ngöôøi laøm thueâ,
nhöõng ngöôøi ñi bieån thöôøng xuyeân laø con nôï cuûa chuû ñeå chi phí trong nhöõng ngaøy
soùng to gioù lôùn, ñôïi ñeán muøa bieån sau laïi traû nôï vaø nhö vaäy nôï cöù choàng chaát töø
ñôøi cha ñeán ñôøi con, khoù maø traû döùt ñöôïc. Ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân lao ñoäng bò söï
1 Khi taùi laäp tænh naêm 1992, Ninh Thuaän coù 4 huyeän thò. Ba huyeän ñöôïc thaønh laäp sau: Baùc AÙi (12/2000); Thuaän
Baéc (2005) vaø Thuaän Nam (2009); thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñöôïc naâng caáp leân thaønh phoá tröïc thuoäc tænh töø
ñaàu naêm 2007.
10
ngheøo khoù vaø beänh taät ñeo baùm dai daúng maø khoâng bieát khi naøo môùi thoaùt ra
ñöôïc.
Khoâng cam chòu caûnh soáng noâ leä taêm toái, ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu bò thöïc
daân Phaùp chieám ñoùng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ vuøng daäy ñaáu tranh quyeát lieät
choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa chuùng. Ñoù laø phong traøo choáng Phaùp cuûa nghóa quaân
Mai Xuaân Thöôûng vaøo laäp caên cöù khaùng chieán ôû EÙ Laâm Haï (Baùc AÙi ngaøy nay),
nghóa quaân cuûa töôùng Laønh ñoùng caên cöù taïi nuùi Hoøn Baø (Ninh Phöôùc ngaøy nay).
Tieáp sau ñoù laø caùc phong traøo ñaáu tranh töï phaùt cuûa nhaân daân La Chöõ, Thaùi
Giao, Bình Chöõ, Nhö Ngoïc... choáng laïi chính saùch ñaøn aùp söu cao thueá naëng cuûa
ñòch, ñaëc bieät laø cuoäc noåi daäy ngaøy 07-04-1904 cuûa coâng nhaân laøm ñöôøng Traïi
Caù(Ba Ngoøi ) gieát cheát teân coâng söù ngöôøi Phaùp vaø teân cai ngöôøi Vieät khi teân naøy
ñeán kieåm tra coâng vieäc laøm ñöôøng, buoäc chuùng phaûi boû dôû con ñöôøng.
Tuy thaát baïi nhöng caùc phong traøo treân ñaõ nung naáu ngoïn löûa ñaáu tranh
trong loøng nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc ñöông thôøi, thoâi thuùc hoï ñöùng leân laøm caùch
maïng ñeå baûo veä quyeàn soáng cuûa mình vaø giaûi phoùng nhaân daân khoûi kieáp soáng noâ
leä laàm than.
Böôùc vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, thöïc daân Phaùp ñaåy maïnh chính saùch
khai thaùc thuoäc ñòa ôû Vieät Nam, taïi Ninh Thuaän cuøng vôùi vieäc laäp caùc ñoàn ñieàn,
boïn tö baûn Phaùp coøn môû caùc con ñöôøng boä, ñöôøng saét phuïc vuï cho vieäc khai
thaùc, vô veùt taøi nguyeân thuoäc ñòa. Caùc coâng sôû nhö toaø söù, nhaø daây theùp, kho
baïc, Ñeà poâ Thaùp Chaøm, sôû muoái Caø Naù... laàn löôït ñöôïc xaây döïng phuïc vuï cho heä
thoáng cai trò boác loät cuûa thöïc daân Phaùp ôû trong tænh. Vôùi chính saùch moä phu cuûa
chuû tö baûn Phaùp vaø nhöõng ngaønh ngheà khaùc nhau ñaõ hình thaønh giai caáp coâng
nhaân ôû Ninh Thuaän. Thaân phaän ngöôøi coâng nhaân cuõng cô cöïc ñuû ñieàu vì hoï phaûi
lao ñoäng raát vaát vaû, laïi bò ñaùnh ñaäp, haønh haï, coäng vôùi beänh taät nôi röøng saâu
nöôùc ñoäc khieán cuoäc soáng cuûa hoï voâ cuøng laàm than. Ñoái vôùi taàng lôùp tieåu tö saûn
vaø moät boä phaän tö saûn daân toäc cuõng bò thöïc daân Phaùp kìm haõm, cheøn eùp.
Khoâng chæ ñoâ hoä, boác loät veà kinh teá, kìm keïp veà chính trò maø thöïc daân
Phaùp coøn kìm haõm, khoâng cho caùc daân toäc phaùt huy baûn saéc vaên hoaù truyeàn
thoáng toát ñeïp cuûa mình. Chuùng duøng chính saùch ngu daân, cuøng vôùi röôïu caàn,
thuoác phieän ñeå ñaàu ñoäc, duøng thaàn quyeàn, giaùo lyù, quyeàn löïc cuûa giaùo hoäi meâ
hoaëc ñeå deã beà thoáng trò, ñaøn aùp nhaân daân. Tröôøng hoïc cuõng ñöôïc môû ra nhöng
chuû yeáu chæ thu nhaän con caùi taàng lôùp quan laïi, tö saûn, ñòa chuû nhaèm ñaøo taïo lôùp
ngöôøi naøy laøm tay sai cho chuùng. Nhieàu ñòa phöông khoâng coù tröôøng lôùp, treân
90% daân soá bò muø chöõ. Beänh vieän cuõng ñöôïc thaønh laäp nhöng chæ taäp trung ôû thò
xaõ vaø phuïc vuï nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp treân hoaëc coù tieàn laø chuû yeáu. AÂm möu
cuûa chuùng laø muoán vöøa chia reõ, vöøa khoáng cheá caùc daân toäc voán ñaõ gaén boù töø laâu
11
treân maûnh ñaát naøy.
Nhöng thöïc teá lòch söû ñaõ chöùng minh, traùi vôùi mong muoán cuûa boïn thöïc
daân ñeá quoác, tinh thaàn yeâu nöôùc, yù chí quaät cöôøng cuûa nhaân daân ñöôïc hun ñuùc
qua haøng ngaøn naêm döïng vaø giöõ nöôùc, döôùi ngoïn ñuoác soi ñöôøng chæ loái cuûa
Ñaûng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ ñoaøn keát vaø cuøng vôùi caû nöôùc ñöùng leân ñaáu tranh
giaûi phoùng queâ höông, ñaát nöôùc, giaønh thaéng lôïi veû vang.
Thaùng 12-1928, chi boä Taân Vieät ñaàu tieân ôû Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp ôû
Caàu Baûo (phöôøng Baûo An, thaønh phoá Phan Rang-Thaùp Chaøm ngaøy nay). Ñaàu
naêm 1929, chi boä Taân Vieät Ñeà Poâ-Thaùp Chaøm vaø caùc chi boä khaùc tieáp tuïc thaønh
laäp. Cô sôû Ñaûng ñöôïc phaùt trieån ra khaép caùc vuøng trong tænh. Sau khi Ñaûng Coäng
saûn Vieät Nam ra ñôøi, töø thaùng 4-1930, caùc chi boä Taân Vieät ôû Ninh Thuaän chuyeån
thaønh chi boä Coäng saûn.
Töø ñoù veà sau, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ lieân
tuïc toå chöùc ñaáu tranh choáng thöïc daân Phaùp döôùi nhieàu hình thöùc coâng khai, baùn
coâng khai, ñoøi caùc quyeàn daân sinh vaø daân chuû. Caùc phong traøo cuûa coâng nhaân vaø
noâng daân lieân tuïc dieãn ra treân khaép ñòa baøn tænh. Noåi leân coù cuoäc ñaáu tranh cuûa
noâng daân laøng Ñaéc Nhôn, Vaïn Phöôùc1
(1932-1936) choáng ñòa chuû cöôùp ruoäng
ñaát, ñoøi giaûm toâ töùc, taêng giaù ngaøy coâng. Phong traøo ñaáu tranh cuûa coâng nhaân sôû
muoái Caø Naù, Ñeàpoâ Thaùp Chaøm... choáng taêng giôø laøm, haï möùc löông, sa thaûi
coâng nhaân dieãn ra lieân tuïc töø naêm 1937 -1940 ñaõ laøm thöùc tænh, loâi cuoán caùc taàng
lôùp nhaân daân tham gia ñaáu tranh, taïo neân moät phong traøo caùch maïng roäng khaép
trong tænh. Phong traøo aáy ñöôïc giöõ vöõng vaø phaùt trieån thaønh söùc maïnh to lôùn cuûa
quaàn chuùng nhaân daân, ñaõ laøm neân cuoäc toång khôûi nghóa thaùng 8-1945 thaéng lôïi.
Trong hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ (1946-
1975), vöôït qua gian khoå hy sinh, nhaân vieân vaø caùn boä ngaønh y ñaõ cuøng vôùi nhaân
daân Ninh Thuaän ñoaøn keát, kieân cöôøng, duõng caûm choáng giaëc xaâm löôïc, goùp coâng
lao vaø xöông maùu cuûa mình vaøo cuoäc chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp cho daân toäc. Ba
möôi naêm sau ngaøy hoaø bình, thoáng nhaát ñaát nöôùc(1975-2005), phaùt huy nhöõng
truyeàn thoáng toát ñeïp trong khaùng chieán, caùn boä y teá Ninh Thuaän ñaõ vaø ñang taêng
cöôøng ñoaøn keát, naêng ñoäng saùng taïo, vöôït khoù vöôn leân... ra söùc chaêm soùc söùc
khoûe nhaân daân, goùp phaàn xaây döïng queâ höông ngaøy caøng giaøu ñeïp
1 Ñaéc Nhôn coøn goïi laø Ma Nöông; Vaïn Phöôùc coøn goïi laø Haø Daêng.
12
PHAÀN THÖÙ NHAÁT
Y TEÁ CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE NHAÂN DAÂN NINH THUAÄN
TRÖÔÙC CAÙCH MAÏNG THAÙNG 8 NAÊM 1945
Khi chuùa Nguyeãn laäp phuû Bình Thuaän (1697), moät boä phaän ngöôøi Vieät ñaõ
ñònh cö ôû khu vöïc Ninh Thuaän ngaøy nay1
. Baáy giôø, vuøng ñaát naøy coøn hoang
vaéng, ñaát roäng, ngöôøi thöa (nôi ñaây ñaõ coù ngöôøi Chaêm vaø ngöôøi Raéclaây sinh
soáng). Vuøng ñoàng baèng chuû yeáu laø röøng giaø, caây coái um tuøm, raäm raïp, laán saâu
xuoáng cöûa bieån Ñoâng Haûi. Döôùi soâng Caùi (soâng Dinh) coù raát nhieàu caù saáu vaø hai
beân bôø laø röøng giaø, coù nhieàu hoå, baùo, heo, nai ... Ñeán ñònh cö ôû vuøng ñaát Ninh
Thuaän, ngöôøi Kinh ñaõ gaén keát chaët cheõ vôùi caùc daân toäc nôi ñaây, ra söùc khai
hoang khaån ñaát, laäp ruoäng vöôøn, laäp laøng Vaïn chaøi... taïo neân cuoäc soáng yeân laønh
treân queâ höông môùi. Cuøng vôùi vieäc môû mang saûn xuaát noâng, ngö nghieäp, baûn saéc
vaên hoaù daân toäc vaø phong tuïc taäp quaùn cuûa töøng coäng ñoàng ñöôïc duy trì, phaùt
trieån vaø hoaø quyeän vaøo nhau taïo neân neùt vaên hoaù ñaëc saéc, rieâng bieät cuûa cö daân
Ninh Thuaän. Tình ñoaøn keát thaân aùi giöõa caùc thaønh vieân daân toäc ñöôïc theå hieän roõ
neùt ôû tính “ñoàng cam coäng khoå”, “chung löng ñaáu caät” “töông thaân töông aùi”
trong cuoäc ñaáu tranh vôùi thieân nhieân khaéc nghieät cuõng nhö ñoái vôùi quaân thuø.
Vôùi söï hình thaønh caùc coäng ñoàng, neàn y döôïc hoïc daân toäc cuõng ñaõ hình
thaønh vaø phaùt trieån. Söï khaéc nghieät cuûa thieân nhieân Ninh Thuaän ñaõ taïo cho cö
daân nôi ñaây sôùm coù kinh nghieäm veà söû duïng moät soá caây thuoác ñeå baûo veä söùc
khoûe con ngöôøi. Ngöôøi Kinh thöôøng coù taäp quaùn duøng göøng, haønh, toûi, ôùt laøm gia
vò cho böõa aên haøng ngaøy. Hoï bieát duøng göøng gioù (Sôn Khöông), cuû boà boà (Thaïch
söông boà) ñeå chöõa beänh taû; bieát aên traàu cho thôm mieäng, aám ngöôøi vaø choáng reùt;
aên cuû maøi boå aâm khí; aên hoät deõ ñeå boå khí löïc; saéc hoät yù dó uoáng ñeå tröø phong
thaáp; duøng haït cau ñeå trò giun, trò lî… Nhöõng kinh nghieäm cuûa o âng cha ñöôïc löu
truyeàn töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc, ñöôïc caùc theá heä noái tieáp keá thöøa vaø phaùt huy,
phuïc vuï cho cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi. Rieâng ñoái vôùi ngöôøi Chaêm vaø moät soá
ñoàng baøo mieàn nuùi, khi oám ñau beänh taät, do taäp quaùn hoï thöôøng coù thoùi quen söû
duïng thuoác daân gian hoaëc tìm ñeán caùc thaày cuùng. Thöïc chaát thaày cuùng laø nhöõng
ngöôøi coù kinh nghieäm y hoïc daân gian ñeå chöõa beänh, ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû
trong vieäc cöùu chöõa caùc ngöôøi beänh nhöng ñeå giöõ vò trí cuûa mình, hoï ñaõ laøm cho
ñoàng baøo tin vaøo nhöõng ñieàu meâ tín dò ñoan.
Döôùi trieàu Nguyeãn, heä thoáng toå chöùc y teá chuû yeáu goàm: Vieän Thaùi y coù
nhieäm vuï choáng dòch, baøo cheá thuoác men, kieåm tra caùc goùi thuoác, saéc thuoác vaø
chöõa beänh cho quan laïi töø trieàu ñình ñeán caùc phuû huyeän. Trong vieän ñaët theâm
1 Khu vöïc Ninh Thuaän baáy giôø thuoäc phuû Bình Thuaän.
13
moät soá chöùc vuï nhö Chaùnh, Phoù löông y ñeå chöõa beänh cho Hoaøng gia, quan laïi ôû
trieàu ñình vaø caùc chöùc vuï khaùc theo nhieäm vuï vaø toå chöùc y döôïc cuûa töøng caáp.
Ty löông y ôû caùc tænh1
troâng coi vieäc khaùm, chöõa beänh cho nhaân daân, höôùng daãn
nhaân daân thu haùi, nuoâi troàng cây con làm thuoác. Caùc löông y chuyeân traùch thöôøng
ñöôïc ñaøo taïo taïi Tröôøng daïy thuoác ôû Hueá do trieàu ñình môû, hoï laø nhöõng ngöôøi coù
kieán thöùc veà chöõ Nho, Y, Ly,Ù Soá. Moät soá ngöôøi ñaõ thaønh ñaït, trôû thaønh danh y,
neâu göông saùng veà ñaïo ñöùc ngöôøi thaày thuoác, heát loøng chaêm soùc ngöôøi beänh vôùi
tinh thaàn taän tuïy, “thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”. ÔÛ Ninh Thuaän, coù oâng
Nguyeãn Baûo Sôn queâ ôû laøng An Thaïnh, töøng phuï traùch Ty löông y Ninh Thuaän;
oâng Traàn Kinh laø ngöôøi ñöùng ñaàu caùc haøo muïc cuûa laøng An Thaïnh, ñöôïc trieàu
ñình nhaø Nguyeãn caáp baèng Cöûu phaåm vaên giai; oâng Leâ Quang Toán ôû Töø Taâm,
xaõ Phöôùc Haûi ñöôïc hoïc chöõ Nho, Y, Lyù, Soá… laø nhöõng thaày thuoác coù nhieàu y ñöùc
trong vieäc laøm thuoác, khaùm chöõa beänh cho ñoàng baøo.
Caùc löông y baáy giôø thöôøng söû duïng nguyeân lieäu phong phuù vaø deã kieám taïi
choã ñeå baøo cheá thuoác men vì nuùi röøng Ninh Thuaän voán coù nhieàu caây thuoác quyù,
hieám. Ngoaøi vieäc xem maïch, boác thuoác, hoï coøn duøng nhieàu phöông phaùp daân
gian khaùc ñeå trò beänh nhö baám huyeät, xoa bóp, caïo gioù, giác hơi, xoâng hôi, chaâm
cöùu... Trong coäng ñoàng ngöôøi Chaêm, caùc thaày thuoác duøng nhieàu loaïi caây coû
hoang daïi ñeå phoøng chöõa beänh theo kinh nghieäm gia truyeàn, ñöôïc truyeàn khaåu töø
ngöôøi naøy ñeán ngöôøi khaùc hoaëc ghi laïi trong y vaên. Ñoái vôùi ñoàng baøo Raéclaây ñaõ
sinh soáng laâu ñôøi ôû vuøng röøng nuùi, vieäc laøm thuoác chöõa beänh coøn naëng veà meâ tín
dò ñoan do thaày cuùng goïi laø “Baàu Daàu” ñaûm nhieäm. Vieäc troàng vaø söû duïng caây
thuoác ñöôïc caùc Baàu Daàu giöõ gìn raát bí maät ñeå thu phuïc loøng tin cuûa ngöôøi beänh,
baáy giôø caùc baø Baàu Daàu ôû vuøng nuùi EÙ Laâm (Baùc AÙi ngaøy nay) coù phöông thuoác
ñaép leân buïng vaø cho uoáng thuoác trò sa töû cung ra ngoaøi aâm ñaïo raát hieäu quaû, maø
ñoàng baøo khoâng bieát hoï duøng caây gì ñeå laøm thuoác. Theo phong tuïc cuûa ñoàng baøo
Raéclaây, ngöôøi Meï truyeàn laïi cho con gaùi bieát caàn uoáng caây thuoác naøo, ñeå sau khi
sinh chæ 3 ngaøy laø coù theå ñi nöông raãy hoaëc duøng caùc loïai reã caây laøm saåy thai
döôùi 2 thaùng raát hieäu nghieäm. Nhöõng baøi thuoác naøy ñöôïc löu truyeàn trong coäng
ñoàng ngöôøi Raéclaây, ngöôøi ngoaøi khoù naém baét ñöôïc.
Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thuoác Nam laø söï hình thaønh cuûa doøng thuoác
Baéc do coù söï giao löu y hoïc Trung Quoác töø laâu ñôøi vaø vôùi söï nhaäp cö cuûa ngöôøi
Hoa. ÔÛ caùc toång, huyeän ñeàu coù thaày thuoác chöõa beänh taïi gia baèng thuoác Nam
hoaëc thuoác Baéc, thöôøng gaén vôùi vieäc môû lôùp daïy chöõ Nho, chöõ Noâm. Töøng vuøng
coù caùc tieäm thuoác Baéc cuûa ngöôøi Hoa, thöôøng baùn theo toa cuûa thaày thuoác Baéc.
Ngoaøi ra, taïi caùc chuøa chieàn moät soá vò sö truï trì cuõng ñaûm nhaän coâng vieäc boác
1 Tænh baáy giôø goàm 1 phuû vaø nhieàu huyeän.
14
thuoác, ñieàu trò beänh cho nhaân daân. ÔÛ Phan Rang, coù moät soá thaày thuoác ngöôøi Hoa
môû tieäm thuoác Ñoâng y töông ñoái lôùn nhö nhaø thuoác Taân Höng, Döôõng Sanh
Ñöôøng... vöøa mua baùn thuoác, vöøa xem maïch ñieàu trò cho beänh nhaân. OÂng Taân
Höng noåi tieáng laø moät thaày thuoác baét maïch, xem beänh raát gioûi vaø ñaõ chöõa trò cho
nhieàu ngöôøi khoûi beänh, ñoàng thôøi cuõng laø moät thaày ñòa lyù coù taøi ñöôïc nhieàu
ngöôøi tín nhieäm. Nhö vaäy, ôû coäng ñoàng cö daân Ninh Thuaän tröôùc khi coù maët
quaân xaâm löôïc Phaùp, y döôïc hoïc daân toäc vôùi hai doøng thuoác Nam vaø thuoác Baéc
ñaõ phuïc vuï tích cöïc cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân nôi ñaây.
Töø naêm 1888, thöïc daân Phaùp baét ñaàu xaây döïng ôû Ñoâng Döông moät heä
thoáng toå chöùc boä maùy y teá goàm: moät Sôû y teá cho Baéc kyø vaø Trung kyø, moät Sôû y
teá cho caû Nam kyø vaø Campuchia. Naêm 1903, Phaùp quyeát ñònh ñaët hai Sôû y teá
naøy döôùi quyeàn moät Giaùm ñoác Sôû y teá Ñoâng Döông (laø moät baùc só quaân ñoäi
Phaùp). Sôû y teá Ñoâng Döông laø cô quan chæ ñaïo coâng taùc y teá trong caû nöôùc, goàm
caùc boä phaän: Y teá quaân ñoäi vieãn chinh, caùc beänh vieän (thöôøng goïi laø nhaø
thöông), Thanh tra y teá , Phòng Dòch teã vaø Veä sinh, Hoäi ñoàng y teá thuoäc ñòa; ở
mỗi tỉnh xây dựng một nhà thương tỉnh khoảng 50 – 100 giường; bệnh xá hương
thôn ở một số phủ, huyện lớn; trạm y tế (Infermerie) ở một số huyện nhỏ. Ñoâng y
ñaõ maát daàn vò trí y teá Nhaø nöôùc, Ty löông y ôû caùc tænh daàn bò baõi boû, Thaùi y vieän
cuõng khoâng laøm nhieäm vuï nhö tröôùc nöõa. ÔÛ moãi tænh coù moät nhaø thöông khoaûng
50-100 giöôøng, nhaø thöông tænh lôùn do moät baùc só ngöôøi Phaùp phuï traùch coù y só
ngöôøi Vieät Nam laøm phuï taù, ôû tænh nhoû do moät y só ngöôøi Vieät phuï traùch ñöôïc goïi
laø y só tröôûng (medecine-chef).
Töø naêm 1923, thöïc daân Phaùp môùi môû heä Cao ñaúng 4 naêm ñaøo taïo y só
Ñoâng Döông, ñeå trôû thaønh baùc só y khoa thì y só phaûi sang Phaùp hoïc theâm vaøi
naêm nöõa. Beänh xaù höông thoân ôû Ninh Thuaän ñöôïc xaây döïng töø thôøi kyø naøy. Ñoái
vôùi vuøng noâng thoân, nhaát laø ôû mieàn nuùi haàu nhö khoâng coù toå chöùc y teá, khoâng coù
caùn boä y teá, ngöôøi daân khi oám ñau phaûi töï chöõa trò chuû yeáu baèng kinh nghieäm
daân gian hoaëc nhôø vaøo thaày cuùng. Vieäc thieáu caùn boä y teá, cuøng vôùi caûnh ngheøo
khoù, thieáu aên, thieáu veä sinh ñaõ gaây neân haøng loïat dòch beänh (maø ngaøy nay raát
hieám gaëp) lan roäng ôû nhieàu ngöôøi nhö beänh teâ phuø (beùri-beùri), beänh phuø thuûng ,
beänh saâu quaûng (ulceùre phalangette). Caùc beänh soát reùt, thöông haøn, kieát lî, thoå
taû, dòch haïch, ñaäu muøa, soát ñònh kyø (sốt hồi quy) haàu nhö naêm naøo ôû Ninh Thuaän
cuõng phaùt sinh thaønh dòch. Chính saùch boác loät taøn teä cuûa thöïc daân Phaùp ñaõ laøm
söùc khoûe cuûa nhaân daân ta kieät queä, gioáng noøi suy yeáu. Tyû leä töû vong cuûa treû sô
sinh töø 13 ñeán 20%, nghóa laø cöù 5 treû ra ñôøi thì coù 1 treû cheát; tyû leä töû vong treû em
döôùi 1 tuoåi laø 50%... Tuoåi thoï trung bình cuûa ngöôøi Vieät Nam laø 32 tuổi 1
1 Số liệu từ năm 1936 – 1939 ( bác sĩ Nguyễn Minh Châu cung cấp)
15
Ñoái vôùi ngaønh y hoïc daân toäc hay coøn goïi laø Ñoâng y thì bò thöïc daân Phaùp
coi reû, khinh mieät vaø cheøn eùp. Chuùng chæ chuù troïng vieäc khai thaùc caùc taøi
nguyeân, nguoàn döôïc lieäu thieân nhieân quyù hieám nhö traàm höông, ngaø voi, nhung
höôu, maät gaáu... mang veà nöôùc ñeå cheá bieán, thu lôïi nhuaän. Tuy bò cheøn eùp
nhöng Ñoâng y vaãn toàn taïi vaø phaùt trieån nhaát laø ôû caùc vuøng noâng thoân, vuøng saâu,
vuøng xa phuïc vuï hieäu quaû söùc khoeû cuûa ngöôøi daân. Khi Ty löông y giaûi theå, caùc
thaày thuoác veà queâ tieáp tuïc môû phoøng chaån beänh, chöõa beänh vaø daïy hoïc troø laøm
ngheà thuoác, thöôøng laø môû lôùp taïi nhaø daïy chöõ Nho kieâm luoân ngheà xem maïch
boác thuoác, chöõa beänh cho ngöôøi daân. Caùc löông y Nguyeãn Baûo Sôn, Traàn Kinh,
Leâ Quang Toán coù nhieàu ñoùng goùp trong vieäc truyeàn ñaït ngheà thuoác, chöõa beänh
giuùp daân. Sau naøy hoï laø nhöõng ngöôøi haêng haùi tham gia caùch maïng, ñem y ñöùc
taän tình phuïc vuï coâng cuoäc khaùng chieán ôû ñòa phöông.
Sau khi xaây döïng boä maùy haønh chính ôû Ninh Thuaän, thöïc daân Phaùp ñaõ ñöa
Taây y vaøo vò trí y teá Nhaø nöôùc. Pháp cho xaây döïng 1 nhaø thöông ôû thò xaõ Phan
Rang do một bác sĩ quan 5 phụ trách. Ông Nguyeãn Vaên Hoeø laø y taù baáy giôø coù keå
laïi raèng: Naêm 1920, có các y tá ñöôïc chuyeån töø beänh vieän Hueá vaøo Phan Rang
coâng taùc thì ñaõ coù nhaø thöông roài1
. Cuøng chuyeån vôùi oâng coù nhieàu y taù ôû Hueá vaøo
nhö Huyønh Quang Döôõng, Voõ Vaên Huøng, Phaïm Vaên Vó, Hoà Phieân... Cô sôû vaät
chaát cuûa nhaø thöông coøn ngheøo naøn, ñôn sô goàm moät khoa döôïc ñöôïc xaây döïng
kieân coá, laø nôi caát giöõ thuoác vaø cuõng laø choã ôû cuûa 1 baùc só ngöôøi Phaùp, coøn laïi laø
moät soá nhaø tranh ñöôïc caát taïm bôï giaønh cho caùc beänh nhaân ñeán ñieàu trò.
Ñeán naêm 1941, nhaø thöông Phan Rang xaây döïng theâm moät soá nhaø kieân coá
goïi laø “Traïi traû tieàn” goàm: phoøng khaùm beänh, khoa noäi (khu truye àn nhieãm),
khoa ngoaïi (nôi moå xeû) vaø khoa saûn. Nhöõng beänh nhaân ñeán ñieàu trò nôi naøy phaûi
traû moät khoaûn chi phí theo quy ñònh cuûa beänh vieän. Khaùm beänh chuû yeáu laø y taù
(töø 7 ñeán 9 giôø), neáu coù vaán ñeà khoù khaên khoâng giaûi quyeát ñöôïc môùi môøi baùc só.
Moãi khoa coù 1 hoä lyù, phoøng moã coù khoaûng 2-3 hoä lyù ñeå phuï taù baùc só. Ngoaøi
coâng vieäc ôû beänh vieän, moät soá y taù coøn laøm ngheà thaày thuoác daïo ôû thò xaõ hoaëc
caùc thoân laøng, khaùm chöõa beänh theo taây y cho beänh nhaân khi coù yeâu caàu.
Baùc só ngöôøi Vieät ñaàu tieân cuûa nhaø thöông laø baùc só Ñaëng Vaên Dö ñöôïc
ñieàu veà thay theá baùc só Domes, ngöôøi Phaùp (khoaûng tröôùc naêm 1940), keá tieáp laø
baùc só Naêng, ngöôøi ôû mieàn Trung vaøo. Sau ngaøy Nhaät ñaûo chính Phaùp (9-3-1945)
baùc só Löông Vaên Phuïng veà thay baùc só Naêng laøm Baùc só tröôûng nhaø thöông Phan
Rang, oâng Nguyeãn Vaên Hoeø laøm tröôûng phoøng traû tieàn, oâng Nguyeãn Vaên Huøng
1 Theo lôøi keå cuûa Baùc só Nguyeãn Vaên Dö, con cuûa oâng Hoeø. Coù yù kieán cho raèng nhaø thöông Phan Rang coù töø naêm
1913-1915.
16
phuï traùch phoøng ñieàu trò ñaøn oâng, baø Traàn Thò Nhö (vôï oâng Döôõng) phuï traùch
phoøng ñieàu trò ñaøn baø, baø Nguyeãn Thò Maän laøm nöõ hoä sinh, oâng Döôõng laøm haønh
chaùnh vaø moät soá y taù khaùc nhö: Bieân, Vaän, Hoà Phieân, Phan Vinh...
Cuõng thôøi gian naøy, moät söï kieän tang thöông ñaõ dieãn ra ôû Ninh Thuaän, laø
vaøo ngaøy 24-3-1945 (töùc ngaøy 15-2 aâl) boïn Nhaät baøy troø taäp hôïp ñoâng ñaûo nhaân
daân tröôùc chôï Phan Rang ñeå aên möøng “leã ñoäc laäp” giaû hieäu cuûa chuùng, ngay luùc
ñoù maùy bay Myõ nhaân danh quaân ñoàng minh ñaùnh phaùt xít Nhaät ñeán baén phaù,
neùm bom xuoáng Phan Rang, Thaùp Chaøm laøm nhieàu nhaø cöûa saäp ñoå, gaàn 400
ngöôøi bò thieät maïng. Boïn Nhaät khoâng maøng ñeán söï soáng cheát cuûa nhaân daân, chæ
lo chui luõi troán laùnh ñeå baûo veä tính maïng cuûa chuùng. Baáy giôø haøng traêm ngöôøi bò
truùng ñaïn ñöôïc ñöa veà nhaø thöông Phan Rang, vôùi tình thöông vaø loøng nhaân ñaïo
cuûa ngöôøi thaày thuoác, haàu heát nhaân vieân y teá ñaõ khoâng ngaïi bom ñaïn, baùm truï ôû
laïi, noå löïc laøm vieäc khoâng keå ngaøy ñeâm ñeå cöùu chöõa caùc beänh nhaân. Nhìn thaáy
caûnh ñau thöông, tang toùc cuûa ngöôøi daân voâ toäi do boïn phaùt xít Nhaät vaø quaân Myõ
gaây ra, caùc thaày thuoác caøng thaáy roõ hôn söï ñoäc aùc vaø daõ taâm cuûa boïn xaâm löôïc.
Do vaäy, khi Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, haàu heát nhaân vieân nhaø thöông
Phan Rang töï nguyeän ñöùng vaøo haøng nguõ nhöõng ngöôøi caùch maïng vaø hoï ñaõ tham
gia hoïat ñoäng coâng taùc y teá raát tích cöïc trong thôøi gian ñaàu thaønh laäp chính quyeàn
caùch maïng.
Vôùi thaéng lôïi cuûa Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945, ngaønh y teá Ninh
Thuaän chính thöùc do caùch maïng quaûn lyù, coâng taùc y teá ñöôïc chuù troïng vaø môû
roäng nhaèm phuïc vuï cho söùc khoûe cuûa caùn boä vaø nhaân daân.
17
PHAÀN THÖÙ HAI
NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN
CHOÁNG THÖÏC DAÂN PHAÙP VAØ CHOÁNG MYÕ, CÖÙU NÖÔÙC
(1945-1975)
CHÖÔNG I
SÖÏ RA ÑÔØI VAØ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN
TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG THÖÏC DAÂN PHAÙP
(1945-1954)
I. NGAØNH Y TEÁ CAÙCH MAÏNG RA ÑÔØI, PHUÏC VUÏ CHIEÁN ÑAÁU,
PHUÏC VUÏ NHAÂN DAÂN (9-1945 - 5-1946).
Taïi Ninh Thuaän, töø ngaøy 21 – 28/8/1945 chính quyeàn caùch maïng ôû tænh lî
vaø caùc toång, quaän ñöôïc thaønh laäp. Caùc taàng lôùp nhaân daân töø thaønh thò ñeán noâng
thoân ñeàu haân hoan ñoùn möøng chính quyeàn caùch maïng ñaõ veà tay mình, möøng ñaát
nöôùc ñöôïc ñoäc laäp, töï do. Ngaøy 2-9-1945 taïi Hoaøng Cung (Myõ Ñöùc), tænh toå chöùc
cuoäc mít tinh troïng theå möøng ngaøy Hoà Chuû Tòch thay maët Chính phuû tuyeân boá
vôùi theá giôùi: Nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø ra ñôøi, sau gaàn 90 naêm bò thöïc
daân Phaùp thoáng trò. Sau cuoäc mít tinh UÛy ban nhaân daân caùch maïng laâm thôøi tænh
ñaõ hoïp baøn giaûi quyeát caùc coâng vieäc lôùn tröôùc maét, trong ñoù chuù troïng ñeán vieäc
cuûng coá laïi ngaønh y teá cuûa tænh.
Vôùi truyeàn thoáng “thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”, caùc nhaân vieân y teá
töø tænh ñeán toång, huyeän ñeàu tích cöïc haêng haùi tham gia vaøo coâng taùc y teá caùch
maïng phuïc vuï Toå quoác, phuïc vuï nhaân daân. Taïi nhaø thöông Phan Rang, baùc só
Phuïng laøm Baùc só tröôûng, boä phaän y taù, hoä lyù cuõ ñöôïc giöõ nguyeân vaø chuyeån
sang phuïc vuï caùch maïng. ÔÛ tænh vaø caùc toång, huyeän ñeàu coù uûy vieân phuï traùch
coâng taùc y teá kieâm caû coâng taùc cöùu teá xaõ hoäi, taäp trung chaêm lo baûo veä söùc khoeû
cho caùn boä, nhaân daân döôùi cheá ñoä môùi.
Naèm trong boái caûnh chung cuûa caû nöôùc, ñeå ñoái phoù vôùi söï gaây chieán trôû laïi
cuûa thöïc daân Phaùp, töø thaùng 9-1945 caùc ñoäi daân quaân töï veä ñöôïc thaønh laäp khaép
nôi trong tænh. ÔÛ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñaõ xaây döïng 1 trung ñoäi töï veä nöõ (kieâm
luoân cöùu thöông) goàm 20 ngöôøi, haàu heát laø nöõ sinh vaø thanh nieân thò xaõ, do chò
Hoà Thò Tieáu Nga chæ huy1
. Caùc ñoäi cöùu thöông cuõng ñöôïc hình thaønh ôû caùc laøng
trong tænh (moãi ñoäi coù töø 3 ñeán 5, 7 ngöôøi tuøy laøng lôùn nhoû). Khi dieãn ra traän
ñaùnh Nhaät ôû tröôøng Phaùp-Vieät, ñoäi cöùu thöông ôû caùc laøng ñöôïc huy ñoäng vaøo
1 Chò Nga laø con gaùi oâng Hoà Phieân, y taù beänh vieän Phan Rang. Naêm 1947, chò bò Phaùp baét vaø xöû baén ôû Myõ Ñöùc.
18
coâng taùc phuïc vuï cöùu thöông, do chò Hoà Thò Tieáu Nga chæ huy chung. Vieäc ñaøo
taïo löïc löôïng cöùu thöông chæ töø 1 tuaàn ñeán 10 ngaøy, chuû yeáu thöïc haønh caùc thao
taùc sô caáp cöùu, caùn thöông, caàm maùu, baêng boù… Phöông tieän trang bò chæ coù boâng
baêng, thuoác saùt truøng vaø caùng taûi thöông. Trong caùc ñôn vò vuõ trang tænh, toång,
huyeän töø trung ñoäi ñeán ñaïi ñoäi ñeàu coù caùc ñoäi cöùu thöông (caáp trung ñoäi coù 1 ñoäi
cöùu thöông, caáp ñaïi ñoäi coù 3 ñoäi).
Theo leänh phe Ñoàng minh ngaám ngaàm tieáp tay cho thöïc daân Phaùp, töø
thaùng 10-1945 quaân Nhaät ñaõ trôû ra ñoùng ôû Thaùp Chaøm vaø Phan Rang. Ñeå ngaên
chaën nguy cô quaân Nhaät seõ laøm noäi öùng cho Phaùp khi chuùng ñaùnh chieám Ninh
Thuaän, ngaøy 1-11-1945 quaân giaûi phoùng vaø daân quaân tænh ñaõ chuû ñoäng tieán ñaùnh
quaân Nhaät ñang taäp trung taïi tröôøng Phaùp-Vieät1
. Cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät vôùi
quaân Nhaät keùo daøi hôn 10 ngaøy, beân ta bò hy sinh vaø thöông vong cuõng khoâng ít.
Caùc nöõ cöùu thöông khoâng ngaïi nguy hieåm len loûi trong taàm ñaïn cuûa ñòch ñeå kòp
thôøi ñöa thöông binh ra ngoaøi cöùu chöõa, soá gaõy tay chaân vaø veát thöông phaàn
meàm thì baêng boù sô cöùu, soá bò thöông naëng ñöôïc caáp cöùu ngay vaø khaån tröông
chuyeån ñeán nhaø thöông Phan Rang; ñoäi nguõ baùc só, y taù khaån tröông phaåu thuaät
caáp cöùu haøng chuïc ca vaø nhieàu ca bò thöông naëng ñöôïc chöõa trò kòp thôøi. Ñoäi nöõ
cöùu thöông khoâng nhöõng laøm toát nhieäm vuï caáp cöùu, chaêm soùc thöông binh maø
coøn haêng haùi tham gia chieán ñaáu, tieâu bieåu nhö chò Traàn Thò Hoa laøm lieân laïc ñaõ
len loûi qua caùc laøn ñaïn cuûa giaëc ñöa tin kòp thôøi; chò Hoà Thò Tieáu Nga duõng caûm
boø tôùi saùt loã chaâu mai vaø lieäng löïu ñaïn vaøo, laøm caâm hoïng khaåu ñaïi lieân cuûa boïn
Nhaät, taïo thuaän lôïi cho quaân ta xoâng leân dieät ñòch. Cuoái cuøng, tröôùc söï tieáân coâng
maïnh meõ cuûa quaân ta, taøn quaân Nhaät phaûi ruùt chaïy khoûi thò xaõ veà höôùng Laâm
Vieân.
Baáy giôø tröôùc boái caûnh thuø trong giaëc ngoaøi, neàn ñoäc laäp töï do cuûa daân toäc
ñang bò ñe doaï heát söùc naëng neà. ÔÛ mieàn Baéc, lôïi duïng danh nghóa Ñoàng Minh,
quaân Töôûng tieáp tuïc thöïc hieän aâm möu laät ñoå chính quyeàn caùch maïng. ÔÛ mieàn
Nam, sau khi ñaùnh chieám Saøi Goøn, quaân Phaùp ñaùnh roäng ra caùc tænh Cöïc Nam
Trung boä vaø Nam Taây nguyeân. Ñeå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi keá hoaïch xaâm löôïc cuûa
thöïc daân Phaùp, ngaøy 13-01-1946 taïi laøng Bình An, huyeän Haøm Thuaän (Bình
Thuaän), ñaïi dieän quaân söï hai tænh Ninh Thuaän, Bình Thuaän vaø caùc ñôn vò Nam
boä, Nam tieán cuøng UÛy vieân quaân chính Nam phaàn Trung boä hoïp baøn thaønh laäp
löïc löôïng vuõ trang taäp trung, coù nhieäm vuï baûo veä 4 tænh Cöïc Nam Trung boä: Chi
ñoäi I phuï traùch Bình Thuaän, Ñoàng Nai thöôïng; Chi ñoäi II phuï traùch tænh Ninh
Thuaän vaø Laâm Vieân.
1 Nay laø tröôøng Trung hoïc cô sôû Lyù Töï Troïng. Traän ñaùnh Nhaät coù söï tham gia cuûa boä ñoäi Nam Tieán vaø Trung ñoäi
Leâ Trung Ñình.
19
Sau hoäi nghò ôû Bình An, ñeå tröïc tieáp phuïc vuï chieán ñaáu, quaân y ñöôïc toå
chöùc theo cô cheá: trung ñoäi coù cöùu thöông, ñaïi ñoäi coù y taù; chi ñoäi coù y só, y taù.
Soá caùn boä y teá naøy phaàn lôùn laø caùc nhaân vieân y teá tröôùc ñaây laøm vieäc ôû nhaø
thöông Ñaø Laït, Phan Thieát, Phan Rang chuyeån qua quaân ñoäi hoaëc ñöôïc ñaøo taïo
caáp toác trong thöïc teá coâng taùc. OÂng Voõ Phi Ñaèng (Voõ Ñaèng) tröôùc Caùch maïng
Thaùng Taùm laøm vieäc ôû nhaø thöông Phan Thieát, sau Caùch maïng Thaùng Taùm laøm
Chuû tòch UBND caùch maïng laâm thôøi huyeän Tuy Phong, ñöôïc ñieàu ñoäng qua quaân
ñoäi phuï traùch quaân y Chi ñoäi II. Thôøi gian ñaàu khaùng chieán, vieäc aên maëc cuûa boä
ñoäi hoaøn toaøn döïa vaøo söï cung caáp cuûa nhaân daân. Boä ñoäi ñoùng ôû ñaâu, nhaân daân ôû
ñaáy nuoâi. Chò em phuï nöõ vaø caùc ban tieáp teá thoân, laøng vaän ñoäng nhaân daân ñoùng
goùp, uûng hoä. Nhaø naøo cuõng coù huõ gaïo nuoâi quaân ñaët caïnh beáp. Caùc cô quan lôùn,
ñoâng ngöôøi ñeàu coù caùn boä y teá phuïc vuï khi ñau oám, beänh hoaïn. Ngoaøi vieäc phuïc
vuï taïi choã, ngaønh y coøn cöû caùn boä chuyeân moân toå chöùc caáp cöùu ngoaøi maët traän.
Nhaân vieân y teá ñöôïc trang bò caùc tuùi thuoác thoâng thöôøng vaø tuùi cöùu thöông ñaõ
vui veû, haêng haùi nhaän nhieäm vuï leân ñöôøng ra maët traän.
Chính quyeàn caùch maïng laâm thôøi töø tænh ñeán cô sôû cuûng coá chöa ñöôïc bao
laâu thì ngaøy 28-1-1946, thöïc daân Phaùp oà aït ñöa quaân töø Ñaø Laït, Laâm Ñoàng theo
ñöôøng 11 (nay laø Quoác loä 27) xuoáng taùi chieám Ninh Thuaän. Giaëc Phaùp laàn löôït
chieám thò xaõ Phan Rang, caùc thò traán vaø ñoùng ñoàn boùt môû roäng ra moät soá nuùt giao
thoâng vaø vuøng noâng thoân quan troïng. Haàu heát nhaân daân ñaõ taûn cö, thöïc hieän tieâu
thoå khaùng chieán “vöôøn khoâng nhaø troáng”. Ñeå baûo toaøn löïc löôïng, caùc cô quan
tænh ruùt veà noâng thoân vaø tieáp tuïc toå chöùc daân quaân chieán ñaáu. UÛy ban haønh chaùnh
tænh chuyeån veà Bình Chaùnh, sau ñoù chuyeån veà laøng La Chöõ (Phöôùc Höõu-Ninh
Phöôùc), UÛy ban Vieät Minh ñoùng ôû Vaïn Phöôùc (Phöôùc Thuaän-Ninh Phöôùc), löïc
löôïng chi ñoäi II ñoùng quaân chuû yeáu ôû chieán khu Baàu Beøo, Hoøn Ñoû. Nhaø thöông
cuõng ñöôïc leänh khaån tröông di chuyeån toaøn boä thöông beänh binh, caùn boä nhaân
vieân, cuøng vôùi thuoác men, duïng cuï caàn thieát veà Phöôùc Ñoàng (Ninh Phöôùc) ñeå
phuïc vuï cuoäc khaùng chieán, giöõ gìn neàn ñoäc laäp cho nöôùc nhaø.
Traùnh söï luøng suïc raùo rieát cuûa quaân Phaùp, löïc löôïng y teá laïi chuyeån ñeán
khu ñoàn ñieàn troàng boâng vaûi cuûa ngöôøi Nhaät tröôùc kia, gaàn laøng Haäu Sanh; khu
nhaø ôû ñöôïc boá trí thaønh nôi khaùm chöõa beänh, goàm 1 phoøng moã vaø 1 soá giöôøng
cho beänh nhaân naèm ñieàu trò. Töø boû cuoäc soáng khaù giaû tröôùc ñaây, ñaïi boä phaän baùc
só vaø y taù, hoä lyù cuûa nhaø thöông Phan Rang ñöa caû gia ñình, ngöôøi thaân sô taùn
theo; löïc löôïng y teá sô taùn goàm coù: 1 baùc só (Phuïng), caùc y taù, hoä lyù: Huyønh
Quang Döôõng, Voõ Vaên Huøng, Nguyeãn Vaên Hoeø, Traàn Thò Nhö, Nguyeãn Thò
Maän1
. Tröôùc söï cam go, aùc lieät cuûa cuoäc khaùng chieán, haàu heát nhaân vieân y teá
1 Caùc y taù Vaän, Vinh, Bieân baáy giôø ñaõ veà queâ; oâng Phieân veà ôû Phöông Cöïu.
20
ñeàu hieåu roõ vaø saün saøng chòu ñöïng gian khoå, chaáp nhaän hy sinh ñeå baûo veä neàn
ñoäc laäp töï do cho Toå quoác. Caùc anh chò laên xaû vaøo moïi coâng vieäc cuûa nhaø
thöông, töø vieäc chöõa trò, chaêm soùc chuyeân moân cho ngöôøi beänh vaø thöông binh
ñeán caùc coâng vieäc taïp vuï khaùc ñeàu tích cöïc tham gia.
Thôøi gian naøy, do tình hình loaïn laïc neân haàu heát nhaân daân ôû thò xaõ ñeàu taûn
cö veà caùc vuøng noâng thoân, chính quyeàn caùch maïng phaûi lo toan nhieàu vieäc nhaèm
baûo veä vaø oån ñònh cuoäc soáng cho nhaân daân. Ñeå choáng söï caøn queùt, taán coâng cuûa
quaân Phaùp vaøo nôi ta ñoùng quaân vaø taûn cö, chi ñoäi II toå chöùc nhieàu traän phuïc
kích chaën ñaùnh chuùng, chieán söï dieãn ra lieân tuïc neân soá löôïng thöông binh chuyeån
veà cöùu chöõa khaù ñoâng. Baáy giôø thuoác men, trang thieát bò y teá raát thieáu thoán, maët
khaùc do ñieàu kieän veä sinh keùm naïn chaáy raän phaùt sinh traøn lan töø beänh nhaân ñeán
nhaân vieân y teá, khoâng töø moät ai. Khaéc phuïc moïi khoù khaên, thieáu thoán caùc y taù,
baùc só khoâng ngaïi bò chaáy raän vaãn ra söùc noã löïc laøm vieäc, taän duïng moïi nguoàn
thuoác coù ñöôïc vaø kinh nghieäm trong y teá ñaõ thöïc hieän thaønh coâng nhieàu ca phaåu
thuaät khoù, cöùu chöõa kòp thôøi nhöõng ngöôøi bò thöông naëng.
Khoaûng thaùng 3-1946, giöõa luùc coøn nhieàu khoù khaên thì beänh dòch taû laïi
buøng phaùt treân dieän roäng ôû nhieàu toång, huyeän trong tænh, thuoác taây y ñeå ñieàu trò
beänh khoâng ñuû cung caáp. Rieâng toång Vaïn Phöôùc, toång Phuù Quyù vaø huyeän An
Phöôùc haøng traêm ngöôøi cheát vì dòch. Laõnh ñaïo Vieät Minh vaø chính quyeàn caùc
caáp huy ñoäng toaøn löïc ñeå choáng dòch cöùu daân. Toå chöùc caùc ñoäi choáng dòch, goàm
haøng traêm thanh nieân tình nguyeän ñeán töøng thoân, laøng tuyeân truyeàn vaän ñoäng baø
con aên ôû veä sinh, phoøng choáng dòch beänh vaø phaân phaùt thuoác ñeán taän ngöôøi daân.
Töøng laøng huy ñoäng toaøn daân veä sinh choáng dòch. Tænh huy ñoäng toaøn boä löïc
löôïng ñoâng, taây y laøm nòng coát trong vieäc choáng dòch, löïc löôïng naøy vöøa khaån
tröông ngaøy ñeâm pha cheá thuoác, vöøa tröïc tieáp ñeán cöùu chöõa ôû töøng hoä gia ñình
coù beänh. Thuoác ñieàu trò chuû yeáu laø röôïu ngaâm boät tieâu, röôïu ngaâm göøng xay nhoû
keát hôïp vôùi chích leå, xoa boùp, xoâng hôi… Nhôø vaäy, beänh dòch taû nhanh choùng
ñöôïc daäp taét.
Ngaøy 5-5-1946, thöïc daân Phaùp phaûn boäi Hieäp öôùc Việt – Pháp, baát ngôø
ñaùnh uùp UÛy ban haønh chaùnh tænh, baét haàu heát caùc uûy vieân. Tieáp ñoù, chuùng taán
coâng vaøo nhöõng nôi ta ñoùng quaân, caùc chieán só chieán ñaáu raát duõng caûm nhöng do
theá yeáu neân phaûi ruùt lui, Chæ huy tröôûng chi ñoäi II Cao Thanh Traø ñaõ ra leänh
choân suùng, giaûi taùn boä ñoäi. Trong boái caûnh chung aáy, caùc nhaân vieân y teá ñöôïc
leänh choân y cuï, trôû veà thò xaõ soáng hôïp phaùp vôùi nhaân daân. Duø trôû laïi laøm vieäc
vôùi ñòch nhöng tình caûm caùc y taù, baùc só vaãn höôùng veà khaùng chieán, mong chôø
cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû ñòa phöông khoâi phuïc laïi. Ñeán ñaây, boä phaän y teá
sô taùn Ninh Thuaän xem nhö khoâng coøn.
21
II. HEÄ THOÁNG QUAÂN DAÂN Y HÌNH THAØNH, PHUÏC VUÏ TÍCH CÖÏC
HOÏAT ÑOÄNG KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG PHAÙP THAÉNG LÔÏI (1946-1954).
Thöïc daân Phaùp taùi chieám Phan Rang vaø phaûn boäi Hieäp ñònh Việt - Pháp ñaõ
gaây cho löïc löôïng caùch maïng tænh nhaø nhieàu toån thaát. Cuoái thaùng 6/1946, Vieät
Minh tænh hoïp taïi aáp Caøn Khoân (huyeän Ninh Phöôùc) do ñoàng chí Traàn Quyønh1
chuû trì baøn moät soá coâng taùc caáp baùch ñeå ñoái phoù vôùi tình hình ñòch. Hoäi nghò
thoáng nhaát caàn khaån tröông khoâi phuïc laïi löïc löôïng caùch maïng, cuûng coá boä maùy
khaùng chieán ôû caùc caáp; baàu Tænh uûy laâm thôøi, UÛy ban Vieät minh vaø UÛy ban
khaùng chieán haønh chaùnh tænh. Ñoàng thôøi chuû tröông: xaây döïng laïi löïc löôïng vuõ
trang, thaønh laäp Trung ñoaøn 81 vaø laäp chieán khu; toå chöùc caùc ñôn vò haønh chaùnh,
laäp Ban caùn söï Ñaûng, UÛy ban Vieät Minh ôû caùc ñôn vò haønh chaùnh cô sôû; ñaåy
maïnh hoaït ñoäng quaân söï, tieâu hao, gaây roái noäi boä ñòch vaø chuaån bò phaùt ñoäng
quaàn chuùng noåi daäy...
Döïa vaøo ñòa hình, ñòa theá hieåm trôû cuûa nuùi röøng coù theå chaën ñaùnh ñòch,
baûo veä löïc löôïng ta, töø thaùng 8 ñeán thaùng 12-1946, tænh laàn löôït xaây döïng ñöôïc 4
chieán khu: CK19 ñöôïc thaønh laäp ôû vuøng nuùi Chuùa, do ñaïi ñoäi ñoàng chí Thaùi Chu
Löông chæ huy ñoùng quaân; CK25 ôû khu vöïc ñeøo Nöôùc Maën, döïa vaøo daõy Hoøn
Thoâng, do ñaïi ñoäi ñoàng chí Thieän ñoùng quaân (ñeán naêm 1948, CK25 khoâng coøn
söû duïng nöõa); CK7 ôû phía sau hoà Ñaù Maùn, döôùi chaân nuùi Nhoïn, daõy Hoøn Thoâng
(nay laø xaõ Phöôùc Haø, huyeän Thuaän Nam), do ñaïi ñoäi Huyønh Vaên Hueäâ ñoùng
quaân; CK22 naèm döôùi chaân nuùi Raõ (xaõ Phöôùc Trung, huyeän Baùc Aùi), do ñaïi ñoäi
Traàn Ñaøm ñoùng quaân1
. Ñaàu naêm 1947 ta thaønh laäp theâm CK35 (nay thuoäc Sôn
Haûi, xaõ Phöôùc Dinh, huyeän Thuaän Nam) vaø caên cöù Caø Ñuù ôû Phan Rang-Thaùp
Chaøm, ñeán naêm 1948 CK25 khoâng coøn söû duïng nöõa. CK7 laø nôi ñoùng quaân cuûa
Trung ñoaøn 81, nôi ñöùng chaân caùc cô quan laõnh ñaïo caáp tænh vaø cuõng laø nôi xaây
döïng beänh xaù tænh, neân ñöôïc xem laø chieán khu trung taâm cuûa Ninh Thuaän trong
suoát 9 naêm khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc.
Ñeå nhanh choùng giaûi quyeát kòp thôøi nhu caàu cöùu chöõa thöông binh cuõng
nhö beänh binh trong chieán ñaáu, Beänh xaù Trung ñoaøn, töùc Beänh xaù tænh ñöôïc
thaønh laäp ñoùng ôû CK7 2
. Luùc môùi thaønh laäp, beänh xaù do y taù Quyeát phuï traùch,
1 Phoù Bí thö Tænh uûy Phuù Yeân ñöôïc ñieàu vaøo Ninh Thuaän coâng taùc, vaøo khoaûng thaùng 4-1946.
1
Giöõa naêm 1947, Trung ñoaøn 81 laáy teân caùc caùn boä ñaõ hy sinh ñaët teân cho caùc ñaïi ñoäi ñoùng ôû 4 CK: CK19 laø Ñaïi
ñoäi Tröông Vaên Dieâu, CK25 laø Ñaïi ñoäi Huyønh Vaên Hueä, CK22 laø Ñaïi ñoäi Mai Vaên Taán, CK19 laø Ñaïi ñoäi Thaùi
Chu Löông.
2 Beänh xaù tænh luùc ñaàu ñoùng ôû khu vöïc Baø Ñieåm (CK7); töø 1949-1950 chuyeån ra gaàn hoà Ñaù Maùn; 1951-1954
chuyeån ra saân Chaøo côø (CK7).
22
ñeán ñaàu naêm 1947 oâng Voõ Phi Ñaèng, tröôùc kia phuï traùch quaân y chi ñoäi II ñöôïc
cöû thay ñoàng chí Quyeát neân Beänh xaù tænh coøn coù teân laø Beänh xaù Phi Ñaèng. Giuùp
vieäc cho y só Ñaèng laø oâng Só Ñaït laøm thö kyù vaên phoøng theo doõi vieäc tieáp nhaän
vaø phaân phaùt thuoác ñi caùc nôi. Ngoaøi ra, coù moät soá y taù, hoä lyù nhö: Dĩnh, Trai,
Traàn Maõnh, Lan, Thieát, Chaâu, Voõ Thò Hueä vaø cöùu thöông Kìa. Beänh xaù phuïc vuï
chuû yeáu cho löïc löôïng vuõ trang vaø caùc cô quan ñoùng ôû CK7 hoaëc thöông, beänh
binh caùc nôi chuyeån ñeán, ñoàng thôøi cuõng laø nôi tieáp nhaän nguoàn thuoác men, duïng
cuï y teá do treân cung caáp vaø phaân phoái thuoác men duïng cuï cho caùc beänh xaù trong
tænh, cho y teá caùc cô quan, ñôn vò phía tröôùc.
Taïi CK19 coù moät beänh xaù, phuï traùch laø anh Phaïm Vaên Chaát, Huyønh Ñeá vaø
caùc y taù goàm chò Hoàng Phuùc, chò Thôøi…; sau khi thaønh laäp tieåu ñoaøn 92 (10-1947)
thì beänh xaù chuyeån veà CK22. Chieán khu 22 coù 1 beänh xaù, phuï traùch beänh xaù laø y
taù Sanh Phuù, cöùu thöông Höôøng. Chieán khu 25 khoâng coù beänh xaù, chieán ñaáu bò
thöông hay ñau oám naëng ñeàu chuyeån veà beänh xaù CK7 caáp cöùu vaø ñieàu trò. Thaùng
3-1947 thaønh laäp Tænh ñoäi daân quaân Ninh Thuaän, ñoùng quaân taïi CK35, Beänh xaù
CK35 cuõng ñöôïc xaây döïng (coøn goïi laø beänh xaù Ñoaøn Keát); phuï traùch laø y só Baûy
Raâu; y taù Chaâu, Bi, Baù Voïng, Coâng; cöùu thöông laø Voïng (ôû Caø Naù) vaø chò Phan
Thò Ñaáu (ngöôøi Töø Taâm).
Khi hình thaønh caùc beänh xaù, löïc löôïng nhaân vieân y teá raát moûng, khoâng ñuû
ñaùp öùng yeâu caàu ñaët ra, do ñoù tænh ñaõ choïn nam nöõ thanh nieân coù trình ñoä vaên
hoùa töø baäc tieåu hoïc Phaùp-Vieät trôû leân göûi ñi hoïc chuyeân moân ñeå xaây döïng maïng
löôùi y teá ñeán caùc huyeän, xaõ. Nhöõng naêm 1946-1948, beänh xaù tænh môû nhieàu lôùp
ñaøo taïo y taù, cöùu thöông do y só Ñaèng phuï traùch; ôû beänh xaù CK35, töø naêm 1947
baét ñaàu môû lôùp ñaøo taïo y taù, cöùu thöông do y só Tieäp phuï traùch. Moãi naêm môû töø 3
ñeán 4 khoùa, moãi khoùa khoaûng 20-30 ngöôøi. Ñoái töôïng ñaøo taïo cho caû löïc löôïng
ñi thoaùt ly ôû caùc thoân, xaõ vaø vuøng ñòch taïm chieám coù phong traøo du kích maïnh;
cho caùc löïc löôïng vuõ trang töø xaõ ñeán huyeän vaø caùc ñôn vò taäp trung cuûa tænh. Cöùu
thöông ñöôïc hoïc 2 thaùng, veà ñôn vò coâng taùc töø 3 thaùng trôû leân ñöôïc ñaøo taïo tieáp
chöông trình y taù khoaûng 3 thaùng, sau ñoù phaûi veà thöïc taäp ôû caùc beänh xaù khoaûng
1 thaùng môùi trôû thaønh y taù chính thöùc. Hoïc xong, caùc hoïc vieân ñöôïc taêng cöôøng
cho tuyeán chieán ñaáu phía tröôùc vaø cô quan y teá huyeän, xaõ. Chæ tính hai naêm
1947-1948, caùc lôùp ñöôïc môû ñaõ ñaøo taïo haøng traêm cöùu thöông, y taù. Nhôø ñoù, ñaõ
cô baûn ñaùp öùng cho yeâu caàu phía tröôùc vaø phía sau (caùc cô quan, löïc löôïng daân
chính ñaûng). Beân caïnh ñoù, töø naêm 1948 tænh Bình Thuaän cuõng giuùp Ninh Thuận
ñaøo taïo nhieàu y taù, y só, keå caû hoïc taäp, boài döôõng nghieäp vuï chuyeân moân cuûa
ngaønh. Löïc löôïng y tếù ñöôïc Bình Thuaän boå sung cho Ninh Thuaän cuõng nhieàu
(xem phuï luïc), taïo ñieàu kieän cho coâng taùc y teá Ninh Thuaän môû roäng hoïat ñoäng.
Nhöõng naêm khaùng chieán choáng phaùp, do yeâu caàu nhieäm vuï vaø tình hình
23
chieán tröôøng ñaët ra, caùc beänh xaù ôû chieán khu coù chöùc naêng khaù roäng bao haøm caû
quaân y vaø daân y, ñoái töôïng phuïc vuï goàm caùc löïc löôïng quaân daân chính ñaûng.
Tænh coá gaéng trang bò moãi beänh xaù 1 boä trung hoaëc tieåu phaãu, coù ñuû cô soá thuoác
caáp cöùu vaø ñieàu trò thöông beänh binh. Soá ngöôøi phuïc vuï ôû beänh xaù khoaûng hôn
10 ngöôøi goàm y taù, hoä lyù, cöùu thöông, nuoâi quaân, haäu caàn… Caùc beänh xaù ñöôïc
xaây döïng ñôn giaûn töø caây vaø laù röøng, baøn gheá laøm vieäc cuõng nhö giöôøng naèm cho
beänh nhaân cuõng ñöôïc gheùp töø caây röøng. Löông thöïc, thöïc phaåm thöôøng xuyeân
thieáu thoán, phaûi nhôø vaøo söï giuùp ñôõ cöu mang cuûa ñoàng baøo, neân ngoaøi coâng taùc
chuyeân moân, nhaân vieân y teá coøn phaûi tham gia saûn xuaát ñeå caûi thieän böõa aên cho
mình vaø beänh nhaân.
Ñoái vôùi löïc löôïng vuõ trang, khi ñaùnh ñòch taäp trung caáp ñaïi ñoäi hoaëc trung
ñoäi thì coù y taù, cöùu thöông ñi theo boä phaän chæ huy cuûa caáp aáy hoaëc choïn vò trí
thuaän lôïi ñeå baêng boù, caáp cöùu thöông binh. Ñaùnh leû vaøi tieåu ñoäi thì phaùt baêng
boâng cho caù nhaân töï sô cöùu, ñoâi luùc cuõng coù 1 cöùu thöông hoaëc y taù ñi theo. Moãi
caùn boä, chieán só ñöôïc trang bò 1 cuoän baêng caù nhaân; moãi y taù hoaëc cöùu thöông
ñöôïc trang bò 1 tuùi ñöïng thuoác coù bôm tieâm, moät keïp coù maáu, moät keïp khoâng
maáu, 1 soong, 1 keùo, boâng baêng, thuoác ñoû, coàn I-oát, 1 caùi voõng, 1 ñoøn khieâng
thöông, thuoác caàm maùu, thuoác caáp cöùu, thuoác ñieàu trò beänh... Phaàn lôùn soá thuoác
men vaø duïng cuï y teá ñöôïc cung caáp chuû yeáu töø Lieân khu 51
vaø tænh Bình Thuaän,
hoaëc vaän ñoäng moät soá y taù, baùc só vuøng ñòch haäu coù loøng yeâu nöôùc tìm mua
chuyeån ra chieán khu nhöng soá löôïng cuõng raát haïn heïp, khoâng thöôøng xuyeân. Caùn
boä y teá ôû caùc chieán khu moãi thaùng phaûi vöôït qua nhieàu chaëng ñöôøng nguy hieåm,
traùnh caùc choát phuïc kích cuûa ñòch ñeå veà Beänh xaù tænh baùo caùo vaø laõnh keá hoaïch
coâng taùc cuøng thuoác men mang veà. Nhìn chung, thuoác men ñieàu trò caáp cöùu cho
thöông beänh binh taïm oån ñònh, chæ thieáu caùc loïai gaây meâ, gaây teâ taïi choã vaø thuoác
phoøng, ñieàu trò soát reùt.
Khi coù trung ñoaøn 81, töø giöõa naêm 1946 ñeán cuoái naêm 1947 boä ñoäi vaø du
kích Ninh Thuaän tích cöïc hoaït ñoäng, lieân tuïc tieán coâng ñòch, dieät vaø laøm bò
thöông nhieàu teân. Nhöõng nôi coù phong traøo du kích maïnh nhö ôû La Chöõ, Vaïn
Phöôùc, Thuaän Hoaø, Ñoàng Meù, Dö Khaùnh, Phöông Cöïu, Töø Taâm, Sôn Haûi... caùn
boä quaân y khoâng nhöõng phaùt huy cao ñoä tinh thaàn traùch nhieäm cuûa mình, maø coøn
theå hieän söï duõng caûm cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng, haêng haùi xoâng pha löûa ñaïn
phuïc vuï boä ñoäi vaø daân quaân ñaùnh traû caùc cuoäc caøn queùt cuûa ñòch. Hoïat ñoäng moïi
maët cuûa ta ñöôïc môû roäng trong vuøng caên cöù, vuøng du kích vaø aên saâu vaøo moät soá
aáp cuûa caùc xaõ taïm chieám. Ñôøi soáng caùn boä, chieán só ñöôïc oån ñònh vaø caûi thieän,
moät phaàn do kinh phí ñöôïc caáp, moät phaàn ñöôïc ñoàng baøo giuùp ñôõ uûng hoä veà vaät
1 Thaùng 10-1948, ta saùp nhaäp Khu 5, Khu 6, Khu 15 thaønh Lieân khu 5.
24
chaát laãn tinh thaàn. Ta coù theå ñeán caùc chôï taïm chieám mua löông thöïc, thöïc phaåm,
thuoác men vaø caùc vaät duïng khaùc. Thôøi gian naøy, ñòch chöa hoaøn chænh heä thoáng
ñoàn boùt, doàn daân raøo laøng neân ta coøn lieân heä thöôøng xuyeân vôùi vôùi daân vaø daân
coù theå ra vaøo vuøng caên cöù, taïo thuaän lôïi cho ta moùc noái vôùi 1 soá y taù, baùc só vuøng
ñòch haäu coù caûm tình vôùi caùch maïng cung caáp caùc loaïi thuoác men vaø duïng cuï y
teá caàn thieát. Cô sôû ñöôïc ta nhôø mua thuoác men taäp trung ôû Baûo An vaø Ñoâ Vinh
(Thaùp Chaøm), nhöõng ngöôøi ñaõ giuùp ñôõ mua nhieàu thuoác nhaát laø anh Phaïm Giaùc-
y só cuûa sôû Hoûa xa, Ñoäi Vònh (Nguyeãn Höõu Vònh) ôû Baûo An... Khi coù thuoác ta cöû
caùc ñoäi caûm töû ban ñeâm vaøo mang ra, coù luùc nhöõng vieân thuoác khi ra ñeán cöù ñaõ
thaám ñaåm moà hoâi vaø maùu cuûa caùc chieán só bò thöông hoaëc hy sinh vì ñuïng ñoä vôùi
ñòch.
Tröôùc tình hình ñòch ra söùc bao vaây caùch maïng veà kinh teá, löïc löôïng thoaùt
ly ngaøy moät ñoâng, laïi chöa thích öùng vôùi moâi tröôøng röøng nuùi neân beänh taät ngaøy
caøng nhieàu, vieäc cung caáp thuoác men ôû Ninh Thuaän ngaøy caøng khoù khaên, phaùt
huy tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, löïc löôïng y teá tìm caùch pha cheá taân döôïc taïi choã.
Luùc ñaàu phoøng pha cheá ñöôïc thaønh laäp trong Ban quaân y Trung ñoaøn 81 (sau
thuoäc Tænh ñoäi), phuï traùch laø döôïc taù Möøng vaø moät soá phuï taù. Phoøng döôïc pha
cheá ñöôïc moät soá thuoác nhö thuoác ñoû, coàn I-oát, caùc loïai thuoác trò soát reùt
quinacrine, quinobleu…, thuoác oáng coù daïng boät nhö Penicilin, Streptomycine,
Q14 (Neufcentquattor-thuoác chöõa giang mai), Soludageùnan vaø caùc loïai thuoác boät
khaùc. Thuoác nöôùc pha cheá xong, ñöôïc ñoùng vaøo caùc loï nhoû để tiện söû duïng.
Ñoàng thôøi vôùi vieäc pha cheá taân döôïc, cô sôû saûn xuaát thuoác Ñoâng y cuõng
sôùm ra ñôøi. Töø giöõa naêm 1946, Tænh uyû giao cho ñoàng chí Traàn Nguyeân Maãn,
nguyeân Chuû tòch UÛy ban khaùng chieán haønh chính tænh thaønh laäp Phoøng thuoác
nam, tröïc thuoäc UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh, do löông y Nguyeãn Baûo
Sôn phuï traùch. OÂng laø thaày thuoác Ñoâng y thôøi Phaùp thuoäc, theo tieáng goïi cuûa
Ñaûng ñaõ ñem gia quyeán ra chieán khu vaø coù nhieàu ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng
xöôûng saûn xuaát thuoác Ñoâng y. Luùc ñaàu cô sôû saûn xuaát thuoác Nam ñaët taïi Röøng
Lôùn, laøng Bình Chaùnh, vuøng 3 (nay thuoäc thoân Hieáu Thieän, xaõ Phöôùc Nam,
huyeän Ninh Phöôùc); töø naêm 1947 ñeán 1952 xöôûng ñoùng treân ñòa baøn xaõ Thuaän
Phong ôû CK35 (nay laø xaõ Phöôùc Dinh, Ninh Phöôùc). Xöôûng coù taát caû 9 caùn boä
coâng nhaân vieân, haàu heát laø ngöôøi cuûa thoân An Thaïnh, xaõ An Haûi, huyeän Ninh
Phöôùc. Con vaø vôï Nguyeãn Baûo Sôn ñaõ coù maët ôû xöôûng töø ngaøy ñaàu môùi thaønh
laäp. OÂng Nguyeãn Baûo Sôn phuï traùch xöôûng vaø baøo cheá thuoác, ñoàng thôøi höôùng
daãn caùc nhaân vieân thu haùi nguyeân lieäu vaø baøo cheá thuoác; rieâng coâ Hoà Thò Tieåm
(vôï oâng Baûo Sôn) laøm coâng taùc haäu caàn phuï traùch vieäc giöõ vaø phaân phaùt thuoác,
kieâm caû vieäc chò nuoâi.
Nhieäm vuï chính cuûa xöôûng laø saûn xuaát thuoác Ñoâng y ñaûm baûo keá hoaïch
25
phuïc vuï cho caùc cô quan quaân daân chính ñaûng, caùc beänh xaù vaø caùn boä, nhaân daân
vuøng caên cöù. Ngoaøi nguoàn thuoác Baéc do caùc löông y trong vuøng ñòch taïm chieám
göûi ra, xöôûng coøn cho thu haùi caùc loïai caây thuoác moïc töï nhieân trong röøng ñeå laøm
nguyeân lieäu cheá taïo caùc loïai thuoác nhö thu haùi voû caây oâ döôùc, haø thuû oâ trắng, cuû
tóc tieân, reã caây nhàu, caây thaïch hộïc, huyeát giaùc, cuû bình voâi, thaân vaø cuû caây kim
cang. Xöôûng ñaõ söû duïng tính naêng rieâng cuûa töøng loïai caây coû ñeå cheá caùc loïai
thuoác thoâng thöôøng, nhö duøng voû caây söõa (mua cua) cheá thuoác caûm; buùp oåi, cuû
boà boà (thaïch xöông boà) chöõa tieâu chaûy; caây laïc tieân cheá thuoác an thaàn… Ngoaøi ra,
ñeå ñaùp öùng nhu caàu thuoác chöõa beänh, xöôûng coøn khai phaù ñaát troàng theâm caây
thuoác nhö boà boà (thaïch xöông boà), haø thuû oâ… Cuøng vôùi nhieäm vuï saûn xuaát thuoác,
caùn boä, nhaân vieân cuûa xöôûng coøn laøm raãy troàng baép, khoai, caùc loïai ñaäu ñeå töï
tuùc vaán ñeà lương thực; nhaát laø nhöõng naêm 1947-1949 tænh khoâng cung caáp ñöôïc
löông thöïc, xöôûng vaãn ñaûm baûo ñôøi soáng cho caùn boä, coâng nhaân vieân, duy trì
vieäc saûn xuaát thuoác. Nhaân vieân cuûa xöôûng cuõng phaûi ñoái maët vôùi nhöõng hieåm
nguy khoâng keùm caùc chieán só ñang chieán ñaáu treân maët traän, khoâng ít ngöôøi ñaõ hy
sinh caû tính maïng khi ñang laøm nhieäm vuï. Naêm 1948, anh Nguyeãn Tieáp (Naêm
Thôï Caån) khi thu haùi thuoác bò coïp baét cheát taïi nuùi Ma Giaéc (vuøng 2), ñeán naêm
1949 anh Nguyeãn Baûo Saûn laïi bò ñòch baén cheát.
Xöôûng saûn xuaát caùc loaïi thuoác chöõa trò moät soá beänh thöôøng gaëp nhö soát
reùt, caûm, thöông haøn, tieâu chaûy, kiết lỵ, đau daï daøy, sưng laù laùch, thuoác boå maùu.
Thuoác baøo cheá theo 2 daïng: loaïi thuoác vieân vaø loaïi thuoác nöôùc. Loaïi thuoác vieân
duøng giaáy goùi. Loaïi thuoác nöôùc ñöïng trong chai thuyû tinh. Beân ngoaøi bì saûn
phaåm coù nhaõn ghi teân thuoác, trò beänh, höôùng daãn caùch söû duïng. Thuoác saûn xuaát
ra phaân phoái cho caùc cô quan, ñôn vò, beänh xaù, caùc khu daân sinh töø tænh ñeán
huyeän qua ñöôøng giao lieân. Trong nhöõng naêm bò ñòch bao vaây ñaùnh phaù, thuoác
men bò thieáu thoán nghieâm troïng, thuoác nam ñaõ goùp phaàn quan troïng trong vieäc
boå sung nguoàn thuoác ñeå ñieàu trò beänh nhaân taïi caùc beänh xaù. Coù luùc beänh soát reùt
gia taêng ôû vuøng caên cöù nhöng thuoác ñaëc hieäu ñeå ñieàu trò soát reùt khan hieám, coù
luùc khoâng coù. Boä phaän Ñoâng y coá gaéng tìm caùc caây thuoác Nam ñem veà baøo cheá
döôùi daïng vieân cho beänh nhaân uoáng vaø ñieàu trò coù keát quaû. Ñoàng chí Traàn
Nguyeân Maãn, khoâng chæ laø ngöôøi ñöùng ra tröïc tieáp toå chöùc xöôûng thuoác Nam, maø
khi coøn soáng1
ñoàng chí thöôøng xuyeân ñeán thaêm hoûi, ñoäng vieân, chæ ñaïo vaø giaûi
quyeát khoù khaên cho xöôûng. Ñoàng chí coøn laø ngöôøi raát quyù, tin duøng thuoác Nam,
khi ñi coâng taùc trong tuùi xaùch cuûa ñoàng chí luoân coù moät soá thuoác Nam caàn thieát.
Ñeán naêm 1953, phoái hôïp vôùi chieán tröôøng chung caû nöôùc, quaân daân Ninh Thuaän
ñaùnh maïnh, thoïc saâu, môû roäng nhieàu vuøng giaûi phoùng trong tænh, buoäc ñòch phaûi
co cuïm laïi. Nguoàn cung caáp thuoác men doài daøo hôn tröôùc, vieäc saûn xuaát thuoác
1 Thaùng 3-1950, ñoàng chí töø traàn taïi CK7.
26
Nam khoâng caàn thieát laém neân xöôûng ñaõ giaûi theå. Khi giaûi theå xöôûng thuoác nam
coøn coù 6 caùn boä nhaân vieân, ñöôïc taêng cöôøng veà sinh soáng ôû khu daân sinh CK35.
Xöôûng saûn xuaát thuoác Nam ñaõ goùp phaàn ñaùng keå duy trì söùc chieán ñaáu cuûa löïc
löôïng caùch maïng vaø nhaân daân vuøng khaùng chieán ñeå lieân tuïc ñaùnh ñòch, giaønh töø
thaéng lôïi naøy ñeán thaéng lôïi khaùc.
Ngoaøi vieäc taäp trung cöùu chöõa thöông beänh binh vaø nhaân daân vuøng khaùng
chieán, y teá tænh cuõng chuù troïng thöïc hieän coâng taùc an döôõng ñoái vôùi thöông beänh
binh. Luùc ñaàu nhöõng beänh nhaân gaày yeáu, maát söùc ñöôïc göûi vaøo nhaø daân nhôø caùc
meï chieán só giuùp ñôõ, ñuøm boïc, ñeán cuoái naêm 1946, Trung ñoaøn 81 ñeà nghò thaønh
laäp moät traïi an döôõng ôû hoà Ba Beå (Sôn Haûi-Phöôùc Dinh), naêm 1947 chuyeån leân
Hoá Tre (CK35). Quaûn lyù traïi an döôõng laø ñoàng chí Cung (baáy giôø laø moät thöông
binh, nguyeân Trung ñoäi tröôûng cuûa Trung ñoaøn 81), ñaàu tieân chæ coù y taù Vieät, oâng
Saùu sau boå sung theâm caùc y taù: anh Hoaøng, anh Caûnh. Thö kyù cuûa traïi laø ñoàng
chí Traàn Maõnh (Naêm Nhoû), coù nhieäm vuï theo doõi vaø baùo caùo tình hình aên uoáng,
söùc khoûe beänh nhaân vaø tình hình thu chi cuûa traïi veà Trung ñoaøn 81. Traïi an
döôõng ñöôïc xaây döïng gaàn vuøng bieån gioù maùt, gaàn chôï buùa, nhieàu caù…, nguoàn
löông thöïc, thöïc phaåm cung caáp cho traïi khaù doài daøo vì ñöôïc mua töï do ôû chôï
Sôn Haûi. Toå anh nuoâi chaêm lo caùc böõa aên ñaày ñuû dinh döôõng, thöôøng xuyeân phuïc
vuï khoaûng 30-40 thöông beänh binh veà an döôõng. Thöùc aên haøng ngaøy thöôøng ñaày
ñuû rau xanh, caù töôi, beänh nhaân naëng ñöôïc boài döôõng theâm ñöôøng, söõa… neân
thöông beänh binh töø maët traän veà nghó ngôi ñieàu döôõng sôùm ñöôïc phuïc hoài söùc
khoûe. Khoaûng giöõa naêm 1948, traïi an döôõng chuyeån veà CK50 (Bình Thuaän) vaø
naêm 1949 thì giaûi theå.
Ñaàu naêm 1948, ñòch raùo rieát thöïc hieän keá hoaïch doàn daân, laäp caùc khu taäp
trung ñeå kieåm soaùt daân, nhaèm caét ñöùt caùc nguoàn tieáp teá cho löïc löôïng khaùng
chieán, cho caùc chieán khu. Ñeán cuoái naêm 1948 ñòch cô baûn hoaøn thaønh keá hoaïch
doàn daân, xaây ñoàn boùt, löïc löôïng caùch maïng bò ñaåy khoûi thoân xoùm. Töø naêm 1949
trôû ñi, vieäc mua thuoác men, löông thöïc phuïc vuï cho thöông beänh binh caøng gaëp
nhieàu khoù khaên. Vieäc tieáp teá chuû yeáu döïa vaøo Lieân khu 5 vaø Bình Thuaän nhöng
khoâng thaám vaøo ñaâu, ta laïi chöa coù chuû tröông taêng gia saûn xuaát töï tuùc, caûi thieän
neân boä ñoäi, caùn boä thöôøng xuyeân bò thieáu ñoùi, thieáu dinh döôõng. Caùn boä, chieán só
aên khoâng no, chæ coù baép, mì khoâ (saén laùt) vaø muoái; coù luùc caû baép vaø mì khoâ cuõng
khoâng coøn, phaûi aên cuû röøng, rau röøng caàm hôi. Caû thöông bệnh binh cuõng phaûi aên
chaùo naáu baèng mì, baép... Tình traïng thieáu thoán thuoác men, duïng cuï y teá vaø löông
thöïc dieãn ra thöôøng xuyeân trong caùc beänh xaù vuøng caên cöù. Tieâu bieåu ôû beänh xaù
CK19, khi anh Huyønh Ñeá veà phuï traùch thay anh Phaïm Vaên Chaát (Mai) vaøo naêm
1949 thì tình hình raát khoù khaên. Löông thöïc ñoâi luùc chæ coøn ít baép khoâ, neáu moãi
ngöôøi aên nöûa baùt 1 buoåi thì beänh xaù chæ aên trong baûy ngaøy seõ heát. Khoù khaên laø
27
vaäy, nhöng haàu heát nhaân vieân y teá ñeàu kieân trì chòu ñöïng gian khoå vaø noã löïc
vöôn leân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï chuyeân moân. Coù luùc löïc löôïng khaùng chieán bò
ñòch caøn queùt, coâ laäp taùch rôøi khoûi nhaân daân, beänh xaù phaûi di chuyeån saâu vaøo nuùi
röøng. Phöông tieän trang bò cho beänh xaù luùc aáy raát ngheøo naøn, thieáu thoán: phaûi
duøng bao boá (bao ñay) laøm chieáu traõi giöôøng, laøm chaên ñaép, thaäm chí laøm quaàn
aùo cho thöông beänh binh; choã naèm, choã nghỉ cuûa beänh nhaân chuû yeáu laø caùc hoác
ñaù, buïi caây; duïng cuï chuyeân moân chæ coù oáng chích, keùo, keïp, khay thuoác, moät caùi
cöa saét…; thuoác uoáng coù dagenan, quinine, vitamine B1, vitamine C,
sulfaguanidin, aspirin vaø moät vaøi loïai thuoác nöôùc chích nhö quinobleu, strychnin,
vitamin B1…; thuoác saùt truøng chæ coù thuoác ñoû, thuoác tím; coøn boâng baêng thì quaù ít,
phaûi giaët vaø haáp lại ñeå söû duïng nhieàu laàn cho ñeán khi muïc naùt (coù luùc phaûi thu
haùi boâng khoâ, laáy beï chuoái khoâ hoaëc duøng vaûi ta caét xeù laøm baêng, gaïc cho
thöông binh)...
Tuy soá löôïng thuoác men coù haïn, duïng cuï y teá coøn ngheøo naøn song nhìn
chung ôû caùc beänh xaù vaãn chöõa ñöôïc moät soá ca beänh naëng nhö soát reùt aùc tính, traøn
dòch maøng phoåi, vieâm gan… Coù tröôøng hôïp bò thöông naëng phaûi caét cuït caùc chi
nhöng duïng cuï chuyeân moân laïi khoâng coù, y taù phaûi duøng cöa saét luoäc kyõ, xoa coàn
saùt truøng vaø xöû lyù veát thöông an toaøn, cöùu soáng ñöôïc beänh nhaân. Soá thöông binh
naëng töû vong doïc ñöôøng vaän chuyeån laø lôùn, coøn khi ñeán beänh xaù thì soá hao huït
raát ít, theo toång keát cuûa ngaønh y teá naêm 1948-1949, soá beänh naëng töû vong bình
quaân chæ khoaûng 1/10 ôû caùc beänh xaù.
Cuoäc khaùng chieán ngaøy caøng phaùt trieån, nhu caàu veà chöõa beänh cuûa nhaân
daân, nhaát laø vieäc chöõa trò cho thöông beänh binh cuõng taêng theo. Vieäc cuûng coá toå
chöùc ñoái vôùi caùc cô sôû y teá trong tænh caû veà taêng cöôøng soá löôïng vaø chaát löôïng
caùn boä chuyeân moân laø moät ñoøi hoûi caáp baùch töø yeâu caàu thöïc teá. Töø thaùng 8-1948,
tænh chuû tröông giaûi taùn caùc vuøng, thaønh laäp 4 huyeän, thò: Thuaän Baéc, Thuaän
Nam, An Phöôùc vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Luùc naøy hoïat ñoäng vuõ trang
phaùt trieån maïnh hoã trôï phong traøo quaàn chuùng ñòa phöông, soá löôïng thöông beänh
binh vaøo beänh xaù ngaøy caøng nhieàu. ÔÛ huyeän Thuaän Baéc vaø Thuaän Nam ñaõ thaønh
laäp beänh xaù phuïc vuï chung cho caùn boä quaân daân chính. Beänh xaù Thuaän Nam
ñoùng gaàn chuøa Chaø Bang (nay thuoäc thôn Tân Lập, xaõ Phöôùc Nam, huyeän Thuận
Nam) do y taù Leâ Só Haïnh (Traø) phuï traùch chung; thaùng 4-1949 ñieàu ñoàng chí
Traàn Maõnh vaø Voõ Thò Hueä veà phuï traùch beân quaân y, ñoàng chí Traø phuï traùch daân
y; thaùng 10-1949 ñoàng chí Kim Cuùc-y taù tröôûng (Bình Thuaän) veà phuï traùch
chung; ñeán naêm 1950 thì beänh xaù giaûi theå. Beänh xaù Thuaän Baéc ñoùng ôû Raõ (xaõ
Phöôùc Trung) do ñoàng chí Nguyeãn Lia phuï traùch, sau boå sung theâm y só Nam
(ngöôøi Bình Thuaän). Khoù khaên nhaát trong ñieàu trò laø thieáu phöông tieän vaø thuoác
men, soá beänh nhaân cheát nhieàu thöôøng laø soát reùt naëng, nhöng duø gaëp caùc ca beänh
28
phöùc taïp ñeán ñaâu nhaân vieân beänh xaù vaãn heát loøng cöùu chöõa ngöôøi beänh vôùi khaû
naêng cao nhaát, nhaát laø nhöõng ca bò chaán thöông, soát naëng, anh em phaûi thöùc suoát
ñeâm ñeå saên soùc, theo doõi tình traïng beänh nhaân. Ñaëc bieät trong moã xeû khoâng coù
ca naøo bò nhieãm truøng, thaäm chí khi khoâng coù thuoác teâ, meâ caàn xöû lyù nhöõng veát
thöông phaûi thaùo khôùp tay, chaân thì ñoäng vieân ngöôøi beänh chòu ñöïng laø chính.
Löông thöïc phaàn lôùn phaûi töï tuùc, beänh xaù ñoùng ôû ñaâu thì phaùt trieån nöông raãy
troàng baép, mì ñeán ñoù; beänh xaù töï tuùc gioûi nhaát laø beänh xaù Thuaän Baéc, vöøa tích
cöïc môû roäng dieän tích troàng troït, vöøa khai thaùc saûn vaät trong röøng vaø tranh thuû söï
uûng hoä cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi, nhôø vaäy beänh xaù ñaûm baûo ñöôïc löông thöïc cho
caùn boä laãn thöông beänh binh trong nhöõng luùc khoù khaên nhaát.
Ñaùng chuù yù laø coâng taùc y teá ñaõ goùp phaàn giuùp nhaân daân mieàn nuùi Baùc AÙi
coù söï ñoåi thay ñaùng keå trong vieäc naâng cao ñôøi soáng, baûo veä söùc khoûe coù khoa
hoïc hôn. Do phong tuïc taäp quaùn, khi oám ñau beänh taät, ñoàng baøo thöôøng coù thoùi
quen chöõa beänh theo kinh nghieäm daân gian hoaëc röôùc thaày cuùng Giaøng; vieäc aên
ôû, sinh nôû thieáu kieán thöùc khoa hoïc neân tyû leä töû vong khaù cao. Töø khi mieàn nuùi
coù caùc beänh xaù, ñoàng baøo ñöôïc tieáp thu aùnh saùng khoa hoïc trong vaán ñeà aên ôû,
phoøng vaø ñieàu trò beänh. Baèng tình caûm yeâu thöông vaø nhöõng vieäc laøm cuï theå, caùn
boä y teá ñaõ giaùc ngoä, chöùng minh cho ñoàng baøo thaáy: oám ñau maø röôùc thaày cuùng
thì khoâng theå khoûi beänh maø phaûi uoáng thuoác hoaëc ñeán beänh xaù chöõa trò. Caùn boä
coøn môû nhieàu ñôït phong traøo veä sinh phoøng dòch vaø tuyeân truyeàn, vaän ñoäng ñoàng
baøo tham gia. Töø những thoùi quen aên thòt soáng, uoáng nước soáng ñoàng baøo ñaõ bỏ
dần caùch aên uoáng khoâng hôïp veä sinh naøy vaø chuyeån haún sang caùch aên chín, uoáng
chín; töø choã nhoát traâu, boø, heo döôùi saøn nhaø gaây hoâi thoái ñaõ bao ñôøi, ñoàng baøo ñaõ
bieát laøm chuoàng ñöa vaät nuoâi ra xa nôi ôû ñeå phoøng choáng dòch beänh; bieát aên ñuõa
hai ñaàu vaø röõa tay tröôùc khi aên. Töø choã meâ tín “Bầu dầu” ñoàng baøo ñaõ giảm dần
nieàm tin nôi thaày cuùng, bieát söû duïng caây laù thuoác Nam hoaëc ñeán beänh xaù ñeå
khaùm chöõa beänh; bieát taêng gia saûn xuaát; giaûm bôùt caùc taäp quaùn khoâng toát cho söùc
khoûe nhö uoáng nöôùc laõ, phuï nöõ sinh nôû phaûi ôû moät mình trong röøng… Ñoàng thôøi,
ngaønh y cuõng raát coi troïng kinh nghieäm y, döôïc daân gian vaø phaùt huy toái ña
thuoác gia truyeàn cuûa ñoàng baøo ñöôïc thu haùi töø caây röøng trong ñieàu trò beänh. Nhôø
ñoù, caùn boä y teá ñaõ vöôït qua được những thiếu thốn về thuốc trị bệnh vaø goùp phaàn
xoùa boû dần nhöõng ñònh kieán naëng neà bao ñôøi ñeø naëng leân cuoäc soáng cuûa ñoàng
baøo mieàn nuùi, giuùp ñôøi soáng ñoàng baøo ngaøy caøng naâng cao, giaûm tyû leä töû vong vì
ñau beänh.
Ñeán naêm 1949, khi tænh chuû tröông thaønh laäp tieåu ñoaøn 90, kieâm luoân
nhieäm vuï cuûa Tænh ñoäi (tröôùc ñoù ñaõ giaûi theå Tænh ñoäi daân quaân), Beänh xaù tænh
29
ñoùng ôû CK71
do ñoàng chí Nguyeãn Höõu Thuùc phuï traùch, cuøng moät soá y taù, hoä lyù.
Thaùng 8-1950, Tænh ñoäi ñöôïc thaønh laäp laïi, luùc naøy beänh xaù Thuaän Nam giaûi theå,
ñoàng chí Naêm Nhoû chuyeån veà phuïc vuï cô quan Tænh ñoäi. Y taù Voõ Thò Hueä ñöôïc
ñieàu veà Beänh xaù tænh, ñoàng chí Hoaøng Nhö Theá ôû Bình Thuaän ra phuï traùch chung
(thay ñoàng chí Thuùc ñi khu V hoïc boài döôõng nghieäp vuï). Ñeán thaùng 10-1951,
ñoàng chí Thuùc ñi hoïc veà tieáp tuïc phuï traùch beänh xaù, ñoàng chí Theá vaø Hueä
chuyeån veà Bình Thuaän. Chöùc naêng cuûa Beänh xaù tænh cuõng nhö tröôùc ñaây; ñoái vôùi
löïc löôïng vuõ trang ñaõ xaây döïng ñoäi phaãu caùc xaõ vaø ñoäi muõi coù cöùu thöông phuïc
vuï. Rieâng UÛy ban khaùng chieán haønh chính vaø caùc cô quan cuûa tænh ñoùng ôû CK7
ñeàu coù y taù chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä nhaân vieân. Phuï traùch chung y teá caùc
cô quan laø y só Tieäp, coù nhieäm vuï toång hôïp baùo caùo tình hình söùc khoûe, coâng taùc
tuyeân truyeàn veä sinh phoøng bệnh cuûa caùc ñôn vò cho cấp treân. Ñeán thaùng 8-1950
thaønh laäp Ban y teá tænh, y só Ngoân ngöôøi Bình Thuaän ñöôïc ñieàu ra phuï traùch (ôû
cuøng vôùi UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh); ngoaøi ra, coù 1 Tröôûng ban chòu
traùch nhieäm chung, 1 y taù phuï traùch thö kyù toång hôïp baùo caùo tình hình cho cấp
treân vaø trieån khai vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc veä sinh cho löïc löôïng thoaùt ly vaø
phoøng beänh cho nhaân daân. Hoïat ñoäng phoøng dòch ñöôïc thöïc hieän haøng naêm töø
thaùng 11 ñeán thaùng 2 aâm lòch ñeà phoøng caùc beänh caûm cuùm nhö ho, soå muõi, taäp
trung caùc ñoäi muõi coâng taùc, vuøng caên cöù vaø sau naøy laø caùc khu daân sinh. Ngaønh y
teá phaùt ñoäng aên chín, uoáng soâi, troàng saû, göøng ñeå ngaäm vaø xoâng; thuoác men ñeå
ñieàu trò chuû yeáu laø thuoác Nam, ñaùp öùng ñuû yeâu caàu giaûi quyeát dòch beänh.
Höôûng öùng phong traøo thi ñua yeâu nöôùc do Trung öông Ñaûng phaùt ñoäng
nhaèm ñoäng vieân toaøn quaân, toaøn daân ra söùc thi ñua khaùng chieán vaø kieán quoác, töø
thaùng 1-1949 phong traøo naøy ñöôïc phaùt ñoäng saâu roäng trong quaàn chuùng vaø trong
khaép cô quan ñôn vò toaøn tænh. Ngaønh y teá cuõng phaùt ñoäng thi ñua yeâu nöôùc, thi
ñua laøm toát coâng taùc phuïc vuï söùc khoûe nhaân daân trong toaøn theå caùn boä nhaân vieân
töø tænh ñeán caùc huyeän, xaõ. Cuøng vôùi vieäc toå chöùc phong traøo thi ñua, caùc tuyeán y
teá huyeän vaø cô sôû cuõng coù böôùc tieán boä roõ reät trong vieäc cuûng coá toå chöùc vaø naâng
cao trình ñoä chuyeân moân cho caùn boä. Cuoäc chieán ñaáu caøng veà sau caøng trôû neân
gay go, quyeát lieät, ñoøi hoûi ngöôøi caùn boä y teá khoâng chæ coù trình ñoä chuyeân moân
kyõ thuaät, coù loøng yeâu ngheà maø coøn phaûi coù baûn lónh chính trò vöõng vaøng môùi coù
theå truï vöõng ñöôïc. Maët khaùc, cuoäc khaùng chieán keùo daøi ñoøi hoûi söï chòu ñöïng gian
khoå vaø hy sinh ngaøy caøng cao. Nhöõng tö töôûng ngaïi khoù, ngaïi khoå vaø sôï hy sinh
baét ñaàu xuaát hieän trong moät boä phaän caùn boä nhaân vieân caùc cô quan. Vieäc ñaåy
maïnh coâng taùc giaùo duïc chính trò vaø laõnh ñaïo veà tö töôûng laø moät ñoøi hoûi caáp
baùch. Ngaønh y teá ñaõ ñeà ra nhieäm vuï tích cöïc phuïc vuï, chaêm soùc söùc khoûe cho boä
boäi vaø nhaân daân luoân khoûe maïnh ñeå chieán ñaáu laø vieäc quan troïng haøng ñaàu.
1 Luùc ñaàu ñoùng ôû hoà Ñaù Maùn, sau chuyeån daàn xuoáng saân chaøo côø.
30
Ngaønh thöôøng xuyeân tuyeân truyeàn giaùo duïc vaø vaän ñoäng caùn boä nhaân vieân trao
doài reøn luyeän ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi caùn boä y teá caùch maïng. Haàu heát caùn boä y teá
Ninh Thuaän ñaõ laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Hoï ñaõ kieân cöôøng baùm truï ñòa baøn vaø phuïc vuï
heát mình vì söùc khoûe cuûa thöông beänh binh vaø nhaân daân ñòa phöông theo yeâu caàu
cuûa caùch maïng. Nhaän thöùc traùch nhieäm quan troïng cuûa ngöôøi chieán só ngaønh y,
caùn boä y teá coá gaéng hoïc taäp naâng cao tay ngheà, ñaûm nhieäm nhöõng boä phaän
chuyeân moân coøn thieáu. Ñoàng thôøi keát hôïp chaët cheõ giöõa taây y vaø kinh nghieäm
chöõa beänh cuûa ñoâng y trong caùc tröôøng hôïp beänh naëng, thieáu thuoác men. Thöïc
hieän khaåu hieäu “coøn nöôùc, coøn taùt”, caùn boä y teá neâu cao tinh thaàn traùch nhieäm
taän tình chaêm soùc beänh nhaân, nhôø ñoù ñaõ cöùu ñöôïc nhieàu ca hieåm ngheøo töôûng
chöøng khoâng vöôït qua ñöôïc, taïo ñöôïc nieàm tin vaø söï yeâu meán cuûa caùn boä vaø daân
quaân ôû vuøng caên cöù.
Nhöõng naêm 1949-1951 vôùi chính saùch doàn daân, raøo laøng ñòch cho xaây ñoàn
boùt quanh laøng, laäp vaønh ñai traéng, taùch daân ra khoûi löïc löôïng khaùng chieán ñaõ
gaây cho ta bieát bao khoù khaên, toån thaát. Nhöng caùn boä, chieán só ta vaãn khoâng luøi
böôùc, vaãn phaù raøo, vöôït haøo voâ laøng vôùi bao hieåm nguy, gian khoå ñeå tuyeân
truyeàn, vaän ñoäng nhaân daân uûng hoä khaùng chieán. Löïc löôïng daân chính Ñaûng, keå
caû moät soá xaõ ñoäi luùc aáy chöa coù toå chöùc Daân y chuyeân traùch nhöng luoân ñöôïc boä
ñoäi yeåm trôï vaøo laøng, trong ñoù coù löïc löôïng Quaân y luoân baùm saùt caùc ñoäi coâng
taùc ñeå cöùu chöõa thöông vong kòp thôøi khi bò ñòch phuïc kích, röôït ñuoåi... Trong
hoaøn caûnh hoïat ñoäng caùch maïng gian khoå aáy ñaõ ngaøy caøng vun ñaép tình ñoaøn keát
gaén boù keo sôn nhö anh chò em cuøng ñôn vò giöõa boä ñoäi, Quaân y vôùi caùn boä daân
chính Ñaûng cuøng giuùp ñôõ, ñoäng vieân nhau laøm troøn nhieäm vuï. Nhôø vaäy, duø nhaân
daân soáng trong loøng ñòch vaãn thöôøng xuyeân ñöôïc caùn boä tieáp xuùc, giaùc ngoä, ñoäng
vieân hoï giöõ vöõng loøng tin, haêng haùi hoïat ñoäng höôùng veà khaùng chieán.
Gaëp phaûi nhöõng ca xöû lyù khoù, thieáu thoán caû thuoác men laãn duïng cuï y teá,
caùn boä Quaân y khoâng chòu boù tay, quyeát taâm coøn nöôùc, coøn taùt tìm moïi caùch ñeå
giaønh laïi maïng soáng cho thöông beänh binh. Nhö tröôøng hôïp ñoàng chí Bang, Xaõ
ñoäi tröôûng xaõ Thuaän Thaønh, huyeän Thuaän Nam bò thöông, nhieãm truøng vaø leân
côn co giaät raát naëng, nhieàu luùc ngöøng thôû, ngöôøi tím taùi. Caùc ñoàng chí trong Toå
Quaân y Ñaïi ñoäi 212 goàm ñoàng chí Cao Huy Quyùnh (y taù tröôûng) vaø caùc ñoàng chí
Xeâ, Tî, Thoï... cuøng hoäi yù vaø xaùc ñònh: thuoác ñaëc trò khoâng coù, neáu vaän chuyeån
ñeán beänh xaù CK7 thì seõ coù nguy cô töû vong doïc ñöôøng. Vaän duïng kinh nghieäm
thöïc teá, Toå Quaân y, pha loaõng thuoác Sulfat magneùsie thaønh dung dòch, roài tieâm
döôùi maøng cöùng coät soáng vuøng thaét löng cuøng. Sau khi tieâm thuoác xong côn co
giaät ñaõ nheï hôn, theo doõi vaøi giôø sau ñoàng chí Bang ñaõ daàn heát co giaät, saéc maët
töôi tænh trôû laïi. Ñoàng chí ñöôïc tieâm chæ 1 laàn vaø ñöôïc chaêm soùc, theo doõi cho
ñeán khi söùc khoûe hoaøn toaøn hoài phuïc, tieáp tuïc coâng taùc. Toaøn theå anh em cuûa
31
Ñaïi ñoäi 212 ñeàu vui möøng vaø khen ngôïi Toå Quaân y ñaõ cöùu soáng ñoàng chí Bang.
Ñoù laø trong laàn hoã trôï moät boä phaän Ñaïi ñoäi 212 phuïc kích ñaùnh vaøo beân
ngoaøi laøng Phuù Quyù, ñoàng chí Ñeà caùn boä xaõ Thuaän Daân, huyeän Thuaän Nam bò
thöông raát naëng, gaõy naùt xöông tay chìa moõm xöông gaõy raát nhoïn ñöôïc Toå Quaân
y sô caáp cöùu vaø chuyeån veà caên cöù xaõ ôû chuøa Chaø Bang. Döôùi hang ñaù chuøa naøy,
Toå Quaân y hoäi yù caàn phaûi xöû lyù veát thöông ngay, khoâng theå chuyeån veà Beänh xaù
CK35 ñöôïc vì ñoàng chí Ñeà ñang bò choaùng naëng. Döôùi ñaïn phaùo cuûa quaân Phaùp
ôû ñoàn Hoøa Trinh baén lieân tuïc vaøo nuùi Chaø Bang, anh em Quaân y vaãn bình tænh
duøng löôõi cöa cuûa dao con choù 6 löôõi (chieán lôïi phaåm cuûa ñoàng chí Quyùnh) saùt
truøng cöa nhaün phaàn xöông gaõy, vaø tieáp tuïc xöû lyù maïch maùu, thaàn kinh, phaàn
meàm ôû veát thöông. Ñöôïc hoài söùc, tieâm thuoác, uoáng söõa, nghó ngôi ñeán chieàu hoâm
sau thì ñoàng chí Ñeà heát choaùng vaø ñöôïc chuyeån veà Beänh xaù CK35 tieáp tuïc ñieàu
trò. Ñoàng chí Ñeà trôû thaønh thöông binh bò cuït moät caùnh tay vaãn tieáp tuïc nhaän
nhieäm vuï cho ñeán ngaøy taäp keát ra Baéc.
Ngoaøi vieäc chuù troïng cöùu chöõa cho thöông beänh binh, chaêm soùc söùc khoûe
cho boä ñoäi vaø caùn boä, ngaønh y teá coøn chaêm lo söùc khoûe cho nhaân daân baát hôïp taùc
vôùi ñòch chaïy ra chieán khu ôû vôùi ta. Luùc ñaàu soá daân cö naøy ñöôïc phaân thaønh töøng
nhoùm, döïa vaøo caùc chieán khu, saûn xuaát töï tuùc. Veà sau caùc nhoùm daân ngaøy caøng
ñoâng vì ñöôïc boå sung baèng nhieàu nguoàn: moät soá chieán só ñau yeáu, thöông binh
maát söùc, caùn boä giaø yeáu veà nghó an döôõng… khi laønh beänh, khoûe maïnh hoï tham
gia saûn xuaát, töï tuùc caûi thieän ñôøi soáng cuøng vôùi nhaân daân. Töø naêm 1950, daàn daàn
hình thaønh caùc khu an toaøn ñeán khu daân sinh beân caïnh caùc chieán khu khaùng
chieán: khu daân sinh I ôû vuøng Ñoâng Baéc tænh (CK19); khu daân sinh II ôû vuøng soâng
Nhò Haø (CK7); khu daân sinh III ôû vuøng Sôn Haûi (CK35); khu daân sinh IV ôû vuøng
Suoái Ngang-Hoùc Roong (CK22). Thöïc hieän söï chæ ñaïo cuûa Trung öông Ñaûng veà
vieäc saûn xuaát töï tuùc ñi ñoâi vôùi tinh giaûn bieân cheá caùc cô quan, Tænh uûy chuû tröông
caùc cô quan, ban ngaønh thöïc hieän toå chöùc bieân cheá goïn, ñuû söùc laøm vieäc, ruùt
ngöôøi boå sung cho löïc löôïng vuõ trang. Ñoàng thôøi ñaåy maïnh saûn xuaát töï tuùc löông
thöïc, caûi thieän ñôøi soáng ôû vuøng caên cöù vaø caùc khu daân sinh nhö taêng gia saûn xuaát
löông thöïc, troàng rau, ñaùnh caù, chaên nuoâi heo, gaø... Soá thöông binh coøn saûn xuaát
ñöôïc thì veà caùc khu daân sinh cuøng laøm aên vôùi nhaân daân; soá maát söùc lao ñoäng ñöa
veà an döôõng ôû traïi thöông binh cuûa Bình Thuaän hoaëc ra Lieân khu V. Caùc ñaïi ñoäi
khoâng ñoùng ôû treân nuùi maø dôøi xuoáng döôùi thaáp, gaàn caùc khu daân sinh ñeå tieän
phaùt raãy saûn xuaát, töï tuùc vaø baûo veä caùc khu daân sinh khi ñòch caøn queùt. Do vaäy,
löïc löôïng y teá cuõng ñöôïc tinh goïn vaø dôøi theo ñeå phuïc vuï boä ñoäi vaø nhaân daân.
Coâng taùc veä sinh phoøng beänh ñöôïc tuyeân truyeàn vaø toå chöùc thöïc hieän roäng khaép
trong cô quan vaø ñoàng baøo nhö phaùt ñoäng phong traøo aên chín, uoáng chín, aên ñuõa
2 ñaàu, nguû maøn, ñaøo hoá xí khoâng ñi caàu bên ngoaøi; höôùng daãn caùch phoøng choáng
32
soát reùt... Nhôøø ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn phoøng beänh, ôû caùc khu daân sinh ít
xaûy ra dòch beänh ñöôøng ruoät, dòch soát reùt treân dieän roäng.
Cuõng trong naêm 1950, ta thaønh laäp khu caên cöù Baùc AÙi, ñeán naêm 1951 ñoåi
thaønh huyeän Baùc AÙi vaø naêm 1953 thaønh laäp caên cöù huyeän Anh Duõng. Maïng löôùi
y teá ñöôïc môû roäng töø beänh xaù tænh ñeán beänh xaù caùc huyeän, löïc löôïng vuõ trang
cuûa huyeän, caùc ñoäi muõi ñeàu coù y teá phuïc vuï hoïat ñoäng. Trong ñôït phoái hôïp vôùi
quaân chuû löïc Lieân khu V môû chieán dòch Ñoâng Xuaân 1950-1951, tænh ñaõ huy ñoäng
haøng ngaøn daân coâng, du kích vaø boä ñoäi ñòa phöông tham gia phuïc vuï chieán dòch,
toå chöùc nhieàu traän ñaùnh lôùn nhoû laøm tieâu hao moät boä phaän sinh löïc ñòch. Caùn boä
vaø nhaân vieân y teá töø tænh ñeán huyeän, xaõ ñöôïc ñieàu ñoäng vaø phaân boå veà phuïc vuï
taïi caùc ñoaøn daân coâng vaø caùc ñôn vò daân quaân ñang laøm nhieäm vuï taïi chieán
tröôøng cuõng nhö ôû haäu phöông. Theo boä ñoäi chieán ñaáu vaø phoái hôïp chieán ñaáu
cho maët traän laø löïc löôïng y taù vaø cöùu thöông, ñaûm nhieäm caû chöùc traùch sô phaåu
vaø trung phaåu thuaät, neáu veát thöông quaù naëng veà ñaïi phaåu thuaät thì chuyeån veà
tuyeán sau.
Tuy tình hình coù nhieàu khoù khaên nhöng ñoäi quaân y teá luoân baùm saùt chieán
tröôøng, phuïc vuï chieán dòch vôùi tinh thaàn noã löïc cao nhaát. Y taù hoaëc cöùu thöông
viên khi ra traän luoân ñi theo caùc chieán só ñeå baêng boù, coõng thöông binh ra phía
sau traùnh ñaïn. Xong traän chieán thì lo dìu thöông binh nheï hoaëc khieâng thöông
binh naëng veà caên cöù. Nhaân vieân y teá coù khi phải laøm vieäc lieân tuïc töø saùng ñeán
toái nhöng luoân vui veû, gaàn guõi thöông beänh binh, ñoäng vieân, an uûi hoï nhö ngöôøi
thaân trong gia ñình. Ñoái phoù vôùi nhöõng cuoäc caøn queùt, taán coâng cuûa ñòch leân
vuøng caên cöù, caùn boä nhaân vieân y teá khoâng chæ lo tìm caùch laùnh giaëc, baûo veä an
toaøn cho thöông binh vaø beänh nhaân, baûo veä thuoác men, y cuï maø nhieàu khi coøn
phaûi tröïc tieáp tham gia chieán ñaáu choáng caøn cuøng vôùi löïc löôïng vuõ trang ñòa
phöông. Haàu heát caùc chieán só ngaønh y ñeàu duõng caûm vöôït qua khoù khaên thöû
thaùch, heát loøng heát söùc phuïc vuï toát cho thöông beänh binh, laø choã döïa, nguoàn
ñoäng vieân lôùn lao cho caùc chieán só khi ra traän.
Nhöõng naêm 1951-1952, ñòch taêng cöôøng ñaùnh phaù, caøn queùt vaø phong toûa
haàu heát caùc ngaõ ñöôøng vaøo chieán khu. Caùc toå chöùc khaùc veà xaõ hoäi cöùu teá chöa
coù, chæ coù caùc “gia ñình chieán só” nhaän ñôõ ñaàu quaân nhaân vaø caùn boä coâng chöùc ôû
vuøng khaùng chieán; caùc toå chöùc “Meï chieán só”, “Chò chieán só” tröôùc kia phaùt trieån
khaù maïnh, nhöng do ñòch taêng cöôøng khuûng boá neân hoïat ñoäng bò haïn cheá. Vieäc
tieáp teá löông thöïc, thuoác men leân chieán khu heát söùc khoù khaên vaø nguy hieåm
nhöng ñoàng baøo vuøng ñòch taïm chieám vaãn tích cöïc bí maät ñoùng goùp tieàn baïc, cuûa
caûi vaät chaát cho caùch maïng. Nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa ñoàng baøo, caùc cô sôû cuûa
ta cöû ngöôøi vaøo taän Saøi Goøn tìm mua thuoác men vaø caùc thöù caàn thieát khaùc göûi ra
caên cöù. Baát kyø trong hoaøn caûnh naøo, duø khoù khaên aùc lieät ñeán ñaâu, cô sôû beân
33
trong vaãn ñöa ñöôïc löông thöïc, thöïc phaåm, thuoác men, haøng hoùa ra ngoaøi cho
caùch maïng. Baø con töï ñoäng toå chöùc ñöôøng daây trinh saùt, naém quy luaät hoïat ñoäng
cuûa ñòch để tìm cách vaän chuyeån haøng ra chieán khu baèng nhieàu hình thöùc raát
phong phuù, saùng taïo nhö vaän chuyeån baèng xe boø, treân nguïy trang phaân chuoàng
nhöng döôùi laø gaïo, thuoác men; hoaëc che daáu döôùi nhöõng gaùnh maï, gaùnh luùa
gioáng…
Coù theå noùi baát cöù nôi ñaâu, luùc naøo cuõng vaäy nhaân daân ta luoân thöông yeâu
giuùp ñôõ, chôû che, ñuøm boïc, nuoâi döôõng thöông beänh binh vaø caùn boä caùch maïng.
Ngay trong vuøng coù boä maùy ñaàu naõo cuûa ñòch chieám ñoùng nhö thò xaõ Phan Rang-
Thaùp Chaøm, nhaân daân lôïi duïng vieäc thaêm nuoâi tuø nhaân, ñaõ giuùp caùc ñaûng vieân
trong nhaø lao Phan Rang chuyeån thuoác chöõa beänh1
ra ngoaøi chieán khu; ñoàng baøo
ngöôøi Hoa ôû Phan Rang cuõng thaønh laäp moät toå chöùc mang teân “Hoäi Hoa lieân”,
cung caáp cho ta nhieàu tin töùc vaø haøng hoùa, thuoác men. Haàu heát nhöõng ngöôøi yeâu
nöôùc töøng tham gia y teá caùch maïng, khi veà soáng ôû vuøng ñòch chieám vaãn neâu
göông soáng toát, vì daân vì nöôùc, aâm thaàm giuùp ñôõ cho caùch maïng. Thaày thuoác
Nguyeãn Baûo Sôn, khi giaûi theå xöôûng thuoác Nam ñaõ veà An Thaïnh tieáp tuïc haønh
ngheà thuoác ñoâng y, laøm nhieàu vieäc thieän giuùp ñôõ ñoàng baøo luùc khoù khaên, beänh
taät; taïo ñöôïc uy tín vaø caûm tình trong nhaân daân, giöõ vöõng nieàm tin, khí tieát cho
ñeán ngaøy caùch maïng toaøn thaéng. Baø Nguyeãn Thò Maän laø nöõ hoä sinh Ñoâng
Döông, tham gia y teá caùch maïng nhöõng naêm ñaàu khaùng Phaùp, choàng baø cuõng laø
caùn boä caùch maïng, khi veà soáng hôïp phaùp baø laäp nhaø baûo sanh tö ôû Phan Rang,
töøng giuùp nhieàu saûn phuï ngheøo khoù sanh nôû veïn toaøn maø khoâng laáy tieàn coâng,
ñaëc bieät baø töï tay ñôõ ñeû vaø chaêm soùc vôï ñoàng chí Traàn Hieám1
ñöôïc “meï troøn,
con vuoâng” ngay trong nhaø baûo sanh cuûa mình, baát chaáp moïi hieåm nguy neáu ñòch
phaùt hieän.
Tuy nhieân, tröôùc söï bao vaây phong toûa cuûa ñòch, söï hoã trôï löông thöïc,
thuoác men cuûa ñoàng baøo cho caùch maïng khoâng thaám vaøo ñaâu. Khoù khaên nhaát laø
tình traïng thuoác thieáu, beänh taêng, caùc beänh xaù phaûi duøng caû thuoác Taây vaø thuoác
Nam ñeå ñieàu trò beänh nhöng soá löôïng thuoác vaãn khoâng ñuû ñaùp öùng. Nhaân vieân y
teá ñaõ maïnh daïn phaùt huy saùng kieán pha cheá ñuû loïai thuoác nhö duøng nöôùc döøa
tieâm vaøo maïch maùu thay cho cacodylate de sodium; thuoác trò soát reùt loïai maïnh
nhö quinoforme ñaùng leõ tieâm vaøo bắp thòt nhöng phaûi tieâm vaøo maïch maùu ñeå
chöõa soát reùt aùc tính; duøng nöôùc muoái, cao voõ saén, cao toâ moäc thay thuoác tím khi
röõa veát thöông; maät ong duøng ñaép veát thöông mau keùo da non, mau laønh; laáy
nhau sản phuï cheá thuoác boå Phi la toáp giúp mau phuïc hoài söùc khoûe hoaëc caáy döôùi
1 Caùc ñaûng vieân baùo oám xin thuoác chöõa beänh, roài gom goùp ñeå göûi ñi.
1 Vôï ñoàng chí Traàn Hieám ñöôïc cô sôû ôû Phan Rang che daáu vaø lieân heä vôùi baø Maän giuùp cho vieäc sanh nôû.
34
da trò söng gan, söng laù laùch… ñöôïc aùp duïng ñieàu trò nhieàu ca beänh ñaït hieäu quaû
cao. Ñeå chöõa trò caùc ca soát reùt nhieàu hôn so vôùi löôïng thuoác quy ñònh, caùc y taù
phaûi duøng thuoác vieân kyù ninh vàng (Quinine) pha vôùi nöôùc caát ñeå tieâm cho beänh
nhaân, laøm nhö vaäy thì soá thuoác giaønh cho vieäc chöõa beänh 1 ca soát reùt seõ trò ñöôïc
3, 4 ca nöõa. Vieäc moå, xeû cho beänh nhaân nhieàu luùc khoâng ñuû thuoác teâ, phaûi ra söùc
ñoäng vieân beänh nhaân chòu ñau ñeå chöõa trò. Ngay moät “Bock” röûa ruoät cuõng
khoâng coù, y taù phaûi duøng coïng ñu ñuû thay bock röûa ruoät cho beänh nhaân khoâng ñaïi
tieän ñöôïc…
Do thieáu dinh döôõng, thieáu Vitamin A, beänh quaùng gaø baét ñaàu phát sinh
trong löïc löôïng vuõ trang, beänh nhaân khoaûng 6g30 chieàu laø khoâng thaáy ñöôøng ñi,
ngủ chôø ñeán saùng môùi ñi ñöôïc. Soá löôïng ngöôøi bò quaùng gaø ngaøy moät taêng, neân y
teá tænh thöôøng toå chöùc 1 ñoaøn khoaûng 20-30 ngöôøi ñöa vaøo an döôõng ôû Bình
Thuaän2
. Ñieàu trò beänh naøy khoâng khoù, chæ caàn aên uoáng ñaày ñuû dinh döôõng thì töï
nhieân beänh seõ khoûi, gaëp luùc ñöôïc aên nhöõng thöùc aên giaøu Vitamin A beänh nhaân
caøng mau choùng hoài phuïc. Ñoù laø tröôøng hôïp cô quan Tænh ñoäi toå chöùc moät ñoaøn
khoaûng 50 ngöôøi vaøo Vónh Haûo (CK 50) ñeå laáy gaïo, ñoàng chí Leâ Nhö Leâ laøm
Tröôûng ñoaøn. Y taù cô quan laø ñoàng chí Traàn Maõnh ñi theo phuïc vuï ñoaøn vaø ñöa 6
chieán só bò quaùng gaø ñi cuøng, döï ñònh ñöa soá ñoàng chí naøy vaøo ôû laïi laâu daøi vì ôû
ñaáy coù caû kho gaïo ñeå aên ñaày ñuû cho heát quaùng gaø. Ñoaøn ñi coù toå chöùc saên baén
thòt caûi thieän, ñeán nöõa ñöôøng baén ñöôïc 1 con boø röøng. Caùn boä y teá ñeà nghò vôùi
ñoaøn duøng toaøn boä laù gan cho anh em quaùng gaø aên (vì gan coù nhieàu vitamin A).
Nhờ vậy mà các anh ñaõ sóm khoûi beänh.
Tình hình treân keùo daøi cho ñeán naêm 1953, ñöôøng daây lieân laïc Nam-Baéc
ñöôïc löu thoâng, Ninh Thuaän ñöôïc söï chi vieän ñaéc löïc cuûa Lieân khu 5 veà thuoác
men, duïng cuï y teá caùc loaïi, tình traïng khan hieám ñöôïc oån ñònh daàn, khoâng coøn
thieáu thoán nhö tröôùc. Veà caùn boä y teá, ta ñöôïc treân taêng cöôøng 1 y só laø anh Nho
vaø 1 y taù laø anh Ñaïi cuøng ñi vaøo Ninh Thuậân ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng chieán
tröôøng 1953-1954. Toå chöùc beänh xaù tænh, huyeän coù chính trò vieân, toå ñieàu trò, hoä
lyù, y taù, lao coâng, nuoâi quaân...; löông thöïc thöïc phaåm do beänh xaù töï lo cho beänh
nhaân. Thuoác men coù caùc loïai Vitamin B1, B12, C ñuû duøng cho ñieàu trò, thuoác
khaùng sinh coù khaù hôn, cung öùng 50-60% yeâu caàu cho caùc cô quan, ñôn vò. Ñôøi
soáng cuûa caùn boä, chieán só ñöôïc caûi thieän nhieàu, böõa aên cuûa thöông binh, beänh
binh coù gaïo ñeå naáu côm chaùo, coù rau, coù thòt trong böõa aên. Töø ñoù tình hình beänh
ñau giaûm haún, beänh quaùng gaø cuûa caùn boä, chieán só haàu nhö khoâng coøn nöõa, moïi
ngöôøi phaán khôûi, haêng haùi chieán ñaáu vaø coâng taùc. Ñoái vôùi vuøng ñòch taïm chieám,
ta ñaõ xaây döïng moät soá cô sôû noäi tuyeán ôû caùc ñoàn An Thaïnh, Töø Taâm, Hoøa Trinh,
2 Trung ñoaøn 81 ñaõ toå chöùc moät traïi ñieàu döôõng ôû Thaêng Bình (Haøm Taân-Nình Thuaän) ñeå ñieàu trò cho boä ñoäi.
35
Phuù Quyù, Phöôùc Ñoàng… Caùc cô sôû noäi tuyeán ñaõ giuùp cho caùch maïng nhieàu vieäc
caàn thieát, khoâng nhöõng chæ coù thuoác men, ñaïn döôïc maø coøn coù caû taøi lieäu quaân
söï, giuùp cho cô quan tình baùo cuûa ta chæ ñaïo taùc chieán thu nhieàu thaéng lôïi. Nhôø
vaäy, trong chieán cuoäc Ñoâng Xuaân 1953-1954, keát hôïp vôùi noäi tuyeán, boä ñoäi ta
tieâu dieät, giaûi phoùng haøng loïat ñoàn boùt ñòch maø khoâng thöông vong nhieàu.
Phoái hôïp vôùi hoïat ñoäng chieán tröôøng, cuoái naêm 1953, Tænh uûy chæ ñaïo môû
ñôït tieán coâng quaân söï doàn daäp vaøo caùc vuøng taïm chieám, höôùng môû ñaàu laø vuøng
taây nam tænh, boä ñoäi phaûi taäp trung ñaùnh thaéng nhöõng traän coù taùc duïng quyeát
ñònh ñeán tình hình chung. Quaân y ñöôïc leänh phaûi chuaån bò ñaày ñuû thuoác men,
phöông tieän vaø con ngöôøi, saún saøng ra traän ñeå phuïc vuï caùc ñôn vò chieán ñaáu. Ñoäi
nguõ y taù, cöùu thöông laïi vaøo sinh ra töû phuïc vuï boä ñoäi trong caùc traän tieán coâng,
tieâu dieät ñoàn ñòch ôû Hoaøi Trung, Haäu Sanh, Myõ Töôøng, An Xuaân, Tieåu khu Ninh
Chöõ… Chæ trong 3 thaùng (töø thaùng 4 ñeán thaùng 6-1954), quaân daân Ninh Thuaän ñaõ
ñaùnh hôn 35 traän, dieät 8 cöù ñieåm, 1 tieåu khu, böùc ruùt haøng chuïc cöù ñieåm vaø thaùp
canh, dieät vaø baét soáng haøng nghìn teân ñòch, thu heïp phaïm vi ñòch kieåm soaùt,
nhieàu vuøng taïm chieám ñöôïc giaûi phoùng. Löïc löôïng quaân daân y taïi ñòa phöông ñaõ
phuïc vuï toát caùc traän chieán ñaáu cuûa caùc ñôn vò vuõ trang, baûo veä sinh maïng thöông
beänh binh taïi maët traän cuõng nhö ôû haäu cöù.
Tröôùc söï phoái hôïp tieán coâng maïnh meõ cuûa chieán tröôøng caû nöôùc ñaùnh
maïnh, thaéng lôùn, ñænh cao laø chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû. Ngaøy 20-7-1954, hieäp
ñònh Giônevô ñöôïc kyù keát, thöïc daân Phaùp phaûi coâng nhaän ñoäc laäp, chuû quyeàn,
thoáng nhaát cuûa nöôùc ta, chaám döùt chieán tranh, laäp laïi hoøa bình ôû Vieät Nam, ñaùnh
daáu keát thuùc vónh vieãn aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp treân ñaát nöôùc ta, môû ra
moät trang söû môùi cho caùch maïng Vieät Nam. Löïc löôïng y teá Ninh Thuaän cuõng saép
xeáp caùn boä ñi theo phuïc vuï söùc khoûe cho ñoaøn quaân daân chính ñaûng taäp keát ra
Baéc vaø hoïc taäp nghieäp vuï ñeå ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa söï nghieäp caùch
maïng.
Cuoäc chieán ñaáu haøo huøng, anh duõng cuûa quaân daân Ninh Thuaän ñaõ goùp
phaàn vieát neân nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc, trong ñoù coù söï ñoùng goùp thaàm
laëng, laâu daøi vaø yù chí vöôït qua gian khoå hy sinh cuûa nhöõng caùn boä nhaân vieân treân
maët traän y teá ñaõ kieân cöôøng chieán ñaáu, phuïc vuï queân mình ñeå giöõ gìn, baûo veä
söùc khoûe, sinh maïng cho caùc chieán só, thöông beänh binh vaø nhaân daân.
36
CHÖÔNG II
NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN
CHOÁNG MYÕ, CÖÙU NÖÔÙC
(1954-1975)
I. COÂNG TAÙC Y TEÁ TRONG NHÖÕNG NGAØY ÑAÁU TRANH GIÖÕ GÌN
LÖÏC LÖÔÏNG CHUYEÅN LEÂN THEÁ TIEÁN COÂNG ÑÒCH (1954-1960).
Sau ngaøy kyù keát hieäp ñònh Giônevô, thöïc daân Phaùp buoäc phaûi chaám döùt
chieán tranh ôû Vieät Nam vaø toaøn coõi Ñoâng Döông. Töø ñaây, mieàn Baéc hoaøn toaøn
giaûi phoùng vaø ñi leân xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi; mieàn Nam tieáp tuïc ñaáu tranh
thöïc hieän hieäp ñònh ñeå tieán ñeán thoáng nhaát ñaát nöôùc.
Thöïc hieän söï chæ ñaïo cuûa Lieân khu uûy V, Tænh uûy trieäu taäp caùn boä veà CK7
ñeå phoå bieán moät soá coâng vieäc chuû yeáu: Toå chöùc hoïc taäp tinh thaàn noäi dung hieäp
ñònh Giônevô cho caùn boä, chieán só vaø saép xeáp löïc löôïng ñi taäp keát. Boá trí caùn boä
ôû laïi vaø chuyeån höôùng toå chöùc hoaït ñoäng cho phuø hôïp vôùi tình hình môùi. Coâng
vieäc taäp keát cuûa tænh ñöôïc tieán haønh gaáp ruùt trong thaùng 8-1954. Löïc löôïng ñi taäp
keát phaàn lôùn laø löïc löôïng vuõ trang (khoaûng 2 ñaïi ñoäi) vaø moät soá caùn boä daân chính
ñaûng. Löïc löôïng ôû laïi khoaûng 100 ñoàng chí, trong ñoù moät nöõa laø caùn boä, chieán só
vuõ trang.
Theo lòch trình, mieàn Ñoâng Nam boä vaø cöïc Nam Trung boä coù 80 ngaøy ñeå
chuaån bò cho vieäc chuyeån quaân taäp keát. Ñeâm 15-8-1954, soá caùn boä Ninh Thuaän
ñi xe löûa xuoáng ga Hoøa Trinh, taäp hôïp ôû Trieàng (Leâ Hoàng Phong-Bình Thuaän),
sau ñoù chuyeån veà Haøm Taân-Bình Thuaän1
. Do ñoaïn ñöôøng ñi khaù vaát vaû, maát
nhieàu thôøi gian (treân 10 ngaøy) neân soá thöông beänh binh ñi theo raát ít, haàu heát
nhöõng ngöôøi beänh taät, giaø yeáu ñöôïc ñöa veà soáng vaø laøm aên ôû caùc khu daân sinh,
chæ löïa choïn nhöõng ngöôøi ñuû söùc khoeû vaø tieâu chuaån ñeå leân ñöôøng. Haàu heát caùn
boä daân y ñeàu ñi taäp keát, taäp trung theo Ñoaøn daân chính ñaûng caùc tænh do Ban caùn
söï cöïc Nam laõnh ñaïo; rieâng löïc löôïng vuõ trang Ninh Thuaän khi ñeán Trieàng taäp
hôïp cuøng caùc tænh Bình Thuaän, Laâm Ñoàng thaønh laäp laïi Trung ñoaøn 812, döôùi söï
chæ huy cuûa Trung ñoaøn tröôûng Nguyeãn Chí Ñieàm. Moät soá caùn boä quaân y cuûa
Ninh Thuaän nhö caùc anh: Tî, Chieâu, Trònh Xeâ, Huyønh Ñeá… cuøng leân ñöôøng ñi
taäp keát vôùi löïc löôïng vuõ trang caùc tænh baïn, veà sau caùc anh ñöôïc mieàn Baéc xaõ hoäi
chuû nghóa cho hoïc tieáp veà chuyeân moân ñaõ trôû thaønh caùc baùc só, goùp phaàn phuïc vuï
cuoäc chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam.
1 Töø Haøm Taân löïc löôïng taäp keát ñi boä vaøo vuøng Baø Toâ, Caây Caùm (thuoäc tænh Baø Ròa, giaùp vôùi Haøm Taân), sau ñoù
ñöôïc oâ toâ chôû ñeán baõi bieån gaàn Vuõng Taøu ñeå xuoáng taøu thuûy ñi Saàm Sôn, Thanh Hoùa.
37
Cuoái thaùng 8-1954, Tænh uûy Ninh Thuaän toå chöùc phaân chia laïi caùc vuøng vaø
boá trí caùn boä laõnh ñaïo töøng vuøng. Toaøn tænh ñöôïc chia thaønh naêm vuøng, rieâng hai
huyeän mieàn nuùi: Baùc AÙi, Anh Duõng vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaãn giöõ
nguyeân nhö cuõ. Moãi vuøng, huyeän, thò ñeàu coù caáp uûy töø 3 ñeán 4 ñoàng chí tröïc tieáp
chæ ñaïo; Tænh uûy bí maät ñöôïc Lieân khu uûy V chæ ñònh goàm naêm ñoàng chí, do ñoàng
chí Leâ Vaên Hieàn laøm Bí thö vaø chuyeån veà ñoùng ôû caên cöù Baùc AÙi.
Soá caùn boä y teá ñöôïc phaân coâng ôû laïi thì tieáp tuïc hoïc taäp chính trò, thôøi söï
ñeå naém vöõng tình hình vaø nhieäm vuï môùi trong hai naêm ñaáu tranh vôùi keû thuø ñoøi
hieäp thöông Toång tuyeån cöû. Moät soá veà ñòa phöông cuøng caùn boä daân chính ñaûng
sinh hoaït hôïp phaùp trong daân vaø cuøng vôùi nhaân daân ñaáu tranh chính trò; soá khaùc
ñöôïc phaân coâng hoaït ñoäng bí maät. Anh chò em ôû laïi goàm y taù, cöùu thöông, hoä lyù
duø ôû cöông vò naøo cuõng ñeàu taïo theá soáng hôïp phaùp, theo hoïc caùc lôùp y taù, hoä sinh
do chính quyeàn Saøi Goøn toå chöùc; sau ñoù tham gia laøm vieäc taïi caùc cô sôû nhaø nöôùc
hoaëc hoaït ñoäng y teá tö nhaân. Moät soá laøm nhieäm vuï beà noåi beân ngoaøi laø trò beänh
vaø chaêm soùc söùc khoeû cho nhaân daân ñòa phöông, maët khaùc laø cô sôû cung caáp
nguoàn thuoác men vaø naém tình hình ñòch ñeå baùo cho caùch maïng.
Phuï traùch vieäc chaêm lo söùc khoeû vaø ñieàu trò cho löïc löôïng taïi choã hoaït
ñoäng chæ coù hai y taù: Nguyeãn Lia vaø Traàn Maõnh (Naêm Nhoû). Ñoàng chí Maõnh
chòu traùch nhieäm maûng phía Nam, goàm vuøng 2, 3 (sau naøy laø huyeän Thuaän Nam
vaø An Phöôùc). Ñoàng chí Lia phuï traùch maûng phía Baéc, goàm cô quan Tænh uûy,
huyeän Anh Duõng vaø Baùc AÙi. Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa caùc anh laø tuyeân truyeàn phaùt
ñoäng phong traøo veä sinh, uoáng thuoác phoøng beänh cho ñoàng baøo vuøng caên cöù vaø
löïc löôïng ta, ngoaøi ra coøn tham gia laøm coâng taùc lieân laïc vaø baûo veä bí maät cho
caùn boä hoaït ñoäng. Nhö vaäy, töø choã ta coù caû moät heä thoáng y teá caùch maïng ñöôïc
xaây döïng trong khaùng chieán goàm Ban y teá tænh, caùc beänh xaù, traïm xaù, xöôûng
döôïc ñoâng y; caùc ñôn vò vuõ trang coù y taù, cöùu thöông…, nay treân vuøng caên cöù chæ
coøn laïi hai y taù hoaït ñoäng vôùi muoân vaøn khoù khaên, phöùc taïp.
ÔÛ Ninh Thuaän, sau khi hieäp ñònh Giônevô ñöôïc coâng boá, nguïy quyeàn ôû caùc
phöôøng xaõ tan raõ, tinh thaàn binh lính hoang mang dao ñoäng, khí theá caùch maïng
cuûa quaàn chuùng ñang leân. Do vaäy, luùc ñaàu ñòch coøn deø daët chöa daùm traéng trôïn
khuûng boá, hôn nöõa boïn tay sai thaân Myõ ñang lo tranh giaønh quyeàn löïc vôùi boïn
thaân Phaùp. Sau ñoù chuùng boá trí nhieàu teân tay sai thaân Myõ veà giöõ nhöõng chöùc vuï
quan troïng ôû tænh nhö Ngoâ Xuaân Tích (Tænh tröôûng), Nguyeãn Vaên Thieäu (Tieåu
khu tröôûng), Hoàng Ñöùc (Tröôûng ban toá coäng)… Myõ-Nguïy ñaõ duøng nhieàu thuû ñoaïn
mò daân, mua chuoäc loøng daân ñeå hoï caùch ly vôùi caùch maïng. Tröôùc heát laø thuû ñoaïn
mua chuoäc baèng vaät chaát, chuùng duøng vieän trôï Myõ ñeå mua vaø cung caáp cho moãi
xaõ moät soá thuøng thuoác vaø duïng cuï y teá thoâng thöôøng ñeå phuïc vuï cho daân. Ñoàng
thôøi chuùng môû caùc lôùp ñaøo taïo caùn boä y teá ngaén ngaøy taïi ñòa phöông, chuû yeáu laø
38
ñeå trang bò moät soá kieán thöùc phoå thoâng veà y teá vaø bieát caùch söû duïng caùc thuøng
thuoác vaø duïng cuï do Myõ vieän trôï. Lôïi duïng cô hoäi naøy, ta ñoäng vieân moät soá caùn
boä theo hoïc caùc lôùp ñoù, moät maët laø ñeå söû duïng ñöôïc thuoác men vaø duïng cuï y teá
phuïc vuï söùc khoeû cho ngöôøi daân, maët khaùc ñeå xaây döïng cô sôû laâu daøi phuïc vuï
cho caùch maïng. Nhöõng naêm ñaàu sau ngaøy kyù hieäp ñònh, ñòch chöa ñaåy maïnh
ñaùnh phaù mieàn nuùi neân nhaân daân lieân heä, giuùp ñôõ caùch maïng khoâng khoù khaên
laém, nguoàn thuoác men ôû caên cöù töông ñoái ñaày ñuû, ñaùp öùng yeâu caàu phuïc vuï söùc
khoeû cho löïc löôïng quaân, daân, chính, ñaûng. Y taù Hieäp ôû Sôn Haûi-Ninh Haûi laø cô
sôû thöôøng xuyeân giuùp ta mua thuoác men, duïng cuï y teá, löông thöïc chuyeån leân
chieán khu.
Cuøng vôùi thuû ñoaïn mua chuoäc vaø mò daân, ñòch cuõng tieán haønh nhöõng thuû
ñoaïn khuûng boá, ñaøn aùp daõ man nhaèm ñeø beïp phong traøo ñaáu tranh caùch maïng
cuûa quaàn chuùng. Ñaây laø giai ñoaïn caùch maïng mieàn Nam heát söùc ñen toái, khoù
khaên. Ñòch duøng vuõ löïc doàn daân ôû caùc khu daân sinh veà vuøng chuùng kieåm soaùt vaø
baét caùn boä khaùng chieán cuõ phaûi trình dieän laáy giaáy quy thuaän. Chuùng söû duïng
boïn aùc oân, maät vuï chæ ñieåm, aùm saùt thuû tieâu nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ vaø baét
giam nhöõng ngöôøi choáng laáy giaáy quy thuaän. Caûnh baét bôù, giam caàm, tra taán, tuø
ñaøy dieãn ra khaép nôi. Töø ngaøy ñình chieán ñeán cuoái naêm 1954, ñòch ñaõ baét treân
500 ngöôøi khaùng chieán cuõ veà giam ôû nhaø lao Phan Rang. Löïc löôïng caùch maïng
bò toån thaát nhieàu sau caùc chieán dòch “toá coäng, dieät coäng” cuûa Myõ-Dieäm. Soá ñaûng
vieân, caùn boä cuûa ta thì chuùng baét hoïc taäp, caûi taïo daøi ngaøy hôn, ngaên caám
nghieâm ngaët, khoâng cho ñi laïi tieáp xuùc vôùi nhaân daân. Soá caùn boä y teá cuûa ta cho
veà soáng hôïp phaùp coù ngöôøi khoâng daùm hoaït ñoäng vì sôï traû thuø, moät soá vaãn laøm
vieäc nhöng döôùi hình thöùc tö nhaân hoaëc hôïp taùc vôùi ñòch, phaàn lôùn ñang naèm yeân
ñeå baûo ñaûm an toaøn.
Tröôùc tình hình gay go, aùc lieät ñoù, qua naêm 1955, ñeå kyû nieäm moät naêm
ñình chieán, Tænh uûy chuû tröông ñoàng loaït môû ñôït ñaáu tranh chính trò ñoøi ñòch thi
haønh hieäp ñònh, laäp laïi quan heä bình thöôøng giöõa hai mieàn, ñoøi baøn vieäc hieäp
thöông toång tuyeån cöû thoáng nhaát nöôùc nhaø. Khaép nôi trong tænh ta ñaõ toå chöùc
ñöôïc nhieàu cô sôû caùch maïng, nhaát laø trong giôùi tieåu thöông, coâng nhaân Ñeà poâ xe
löûa, Nhaø ñeøn Thaùp Chaøm… Caùc cô sôû ñaõ vaän ñoäng quaàn chuùng nhaân daân quyeân
goùp gaïo, tieàn, thuoác men vaø naém tình hình ñòch ñeå che chôû, nuoâi daáu caùn boä
“naèm vuøng” hoaït ñoäng bí maät, ñoàng thôøi tieán haønh treo côø, raõi truyeàn ñôn, caêng
bieåu ngöõ, ñoøi chính quyeàn Dieäm phaûi thöïc hieän toång tuyeån cöû. Hoã trôï caùc cuoäc
bieåu tình coù söï tham gia moät soá caùn boä, nhaân vieân y teá ñaõ veà soáng hôïp phaùp
trong daân, hoï khoâng chæ goùp phaàn vaøo löïc löôïng chính trò tröïc tieáp ñaáu tranh vôùi
keû thuø, maø coøn laøm nhieäm vuï cöùu chöõa, baêng boù cho nhöõng ngöôøi tham gia bieåu
tình bò beänh taät vì naéng gioù hoaëc bò keû thuø ñaùnh ñaäp.
39
Ñoái phoù vôùi nhöõng hoaït ñoäng ñoù, ñòch huy ñoäng löïc löôïng caûnh saùt thaúng
tay ñaøn aùp, baét bôù. Lieân tuïc nhöõng naêm 1955-1956, ñòch taäp trung truy queùt vuøng
ñoàng baèng caùc chieán dòch “toá coäng, dieät coäng”, thöïc hieän luaät 10/59 coâng khai
hoaù vieäc ñaøn aùp caùch maïng mieàn Nam. Tình hình ñoàng baèng gaëp nhieàu khoù
khaên, cô sôû bò vôõ, caùn boä bò ñaùnh baät ra ngoaøi daân, vieäc tieáp teá, aên ô,û ñi laïi bò
ñòch kieåm soaùt gaét gao… Nhieàu caùn boä caùch maïng bò ñòch baét tra taán daõ man hoaëc
mua chuoäc duï doã baèng nhieàu thuû ñoaïn nhöng ña soá caùc ñoàng chí toû ra heát söùc
kieân cöôøng, giöõ vöõng khí tieát cuûa ngöôøi coäng saûn. Nhöõng göông hy sinh anh duõng
cuûa caùn boä caùch maïng caøng thoåi buøng theâm ngoïn löûa caêm thuø, quyeát taâm ñaáu
tranh vôùi ñòch ñeán cuøng trong caùc taàng lôùp nhaân daân Ninh Thuaän.
Ñaàu naêm 1957, ñòch baét ñaàu chuyeån troïng ñieåm sang ñaùnh phaù mieàn nuùi,
chuùng duøng tieàn taøi, cuûa caûi ñeå caùm doã, meâ hoaëc nhaân daân, ñoàng thôøi tieán haønh
caøn queùt, ñaùnh phaù caùc khu caên cöù cuûa ta, troïng ñieåm laø caên cöù Baùc AÙi. Ñeán ñaàu
1958, ñòch duøng vuõ löïc laãn lôøi leõ mò daân ñaõ uy hieáp vaø doàn haøng ngaøn daân mieàn
nuùi ôû Baùc AÙi vaø Anh Duõng xuoáng caùc khu taäp trung ôû ñoàng baèng. Tieáp thu noäi
dung baûn “Ñeà cöông caùch maïng mieàn Nam” vaø söï chæ ñaïo cuûa Lieân tænh 3, thaùng
8-1958, Tænh uûy quyeát ñònh thaønh laäp moät trung ñoäi vuõ trang mieàn nuùi goàm 32
ngöôøi vaø ñoäi vuõ trang cuûa huyeän goàm 12 ngöôøi, ñeå baûo veä vuøng caên cöù vaø chuaån
bò moïi maët phaù khu taäp trung, ñöa daân veà nuùi. Y taù Nguyeãn Lia ñöôïc phaân coâng
chaêm soùc söùc khoeû cho toå vuõ trang, trong khi vaãn phuïc vuï cho cô quan Tænh uûy.
Treân vuøng caên cöù, trong tình hình chæ coù ñoàng chí Traàn Maõnh vaø Nguyeãn
Lia laøm nhieäm vuï y teá treân ñòa baøn roäng lôùn caû tænh, caùc anh phaûi ñi coâng taùc
lieân tuïc, nhaän tin baùo nôi naøo coù ngöôøi beänh, bò thöông taät hoaëc caàn giuùp saûn phuï
sinh nôû… caùc anh laäp töùc mang tuùi cöùu thöông leân ñöôøng. Tuy chæ ñöôïc boài döôõng
kieán thöùc veà y taù nhöng caùc anh thöïc hieän haàu heát nhieäm vuï chuyeân moân cuûa y
baùc só, töø vieäc chuaån beänh, keâ toa, moå xeû, nha khoa, hoä saûn… Ñeå ñaùp öùng yeâu
caàu thöïc tieãn ñaët ra, caùc anh noã löïc laøm vieäc baát keå ngaøy ñeâm, ñoàng thôøi tranh
thuû nghieân cöùu theâm taøi lieäu y khoa ñeå naâng cao chuyeân moân, nhôø vaäy ñaõ chöõa
ñöôïc nhieàu ca beänh naëng nhö soát reùt aùc tính, thöïc hieän thaønh coâng moät soá ca
phaãu thuaät khoù.
Ñaàu naêm 1960, Nghò quyeát 15 cuûa Ban chaáp haønh Trung öông Ñaûng ñöôïc
phoå bieán chính thöùc, caùn boä, ñaûng vieân trong tænh raát phaán khôûi khi ñöôïc quaùn
trieät tinh thaàn cô baûn cuûa nghò quyeát: “ñaáu tranh chính trò keát hôïp vôùi ñaáu tranh
vuõ trang, duøng baïo löïc caùch maïng traán aùp baïo löïc phaûn caùch maïng”. Phuïc vuï keá
hoaïch cuûa Tænh uûy giaûi phoùng ñoàng baøo khoûi caùc khu taäp trung, caùc anh tích cöïc
chuaån bò thuoác men, duïng cuï y teá vôùi tinh thaàn haêng haùi, khaån tröông.
Ñeâm 7-2-1959 (ñeâm 30 Teát Kyû Hôïi), lôïi duïng boïn lính choát giöõ khu taäp
40
trung Baø Raâu sô hôû, maát caûnh giaùc, caùn boä ñaûng vieân naèm vuøng ñaõ vaän ñoäng
ñoàng baøo noåi daäy phaù khu taäp trung trôû veà röøng nuùi. Vieäc phaù khu taäp trung Baø
Raâu coù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán quaàn chuùng tieáp tuïc noåi daäy phaù caùc khu taäp
trung khaùc nhö Ñoàng Daøy, Ruoäng Daân, Taàm Ngaân…., ñeán thaùng 4-1959, hôn
8.000 daân ôû Baùc AÙi ñaõ thoaùt khoûi aùch keøm keïp cuûa ñòch. Söï kieän naøy ñaùnh daáu
Ninh Thuaän laø ñòa phöông coù phong traøo ñoàng khôûi sôùm nhaát caùc tænh mieàn Nam.
Thaéng lôïi sau ñôït ñoàng khôûi ñaõ taïo söï chuyeån bieán lôùn trong phong traøo caùch
maïng quaàn chuùng, thoâi thuùc nhaân daân Baùc AÙi vuøng leân ñaáu tranh choáng söï caøn
queùt, ñoùng ñoàn tieáp theo cuûa ñòch. Cuoái thaùng 8-1960, vôùi söï hoã trôï cuûa löïc
löôïng du kích Baùc AÙi, ñoàng baøo mieàn nuùi ñaõ ñoàng loaït noåi daäy taán coâng tieâu dieät
caùc ñoàn ñòch ôû Taø Luù, Ma Ty, Ñaàu Suoái vaø laøm tan raõ caùc khu taäp trung khaùc,
keùo nhau veà laøng cuõ sinh soáng. Nhö vaäy, huyeän Baùc AÙi laø huyeän ñaàu tieân cuûa
mieàn Nam ñöôïc giaûi phoùng, vì sau ngaøy 30-8-1960, ñòch khoâng coøn ñoùng ñoàn,
laäp khu taäp trung, döøng chaân laâu daøi treân ñòa baøn huyeän. Vieäc giaûi phoùng hoaøn
toaøn huyện Baùc AÙi ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå nhaân daân Ninh Thuaän ñaáu tranh
giaønh nhöõng thaéng lôïi to lôùn hôn.
II. CUÛNG COÁ NGAØNH Y TEÁ TÆNH, GOÙP PHAÀN ÑAÙNH BAÏI “CHIEÁN
TRANH ÑAËC BIEÄT” CUÛA MYÕ-NGUÏY (1961 – 7-1965)
Khi ñoàng baøo Baùc AÙi ñöôïc giaûi phoùng, khí theá caùch maïng caøng leân cao,
haøng loaït thanh nieân boå sung vaøo löïc löôïng vuõ trang huyeän vaø daân quaân du kích
xaõ, cuoái naêm 1960, ñôn vò vuõ trang taäp trung 427 cuûa tænh ñöôïc thaønh laäp. Cuøng
vôùi söï lôùn maïnh, phaùt trieån nhanh choùng cuûa löïc löôïng caùch maïng, ñoøi hoûi coâng
taùc y teá cuõng phaûi ñaùp öùng kòp thôøi tình hình nhieäm vuï môùi. Thôøi gian naøy, Ninh
Thuaän tieáp nhaän moät soá caùn boä mieàn Baéc ñöa vaøo chi vieän mieàn Nam, trong ñoù
coù y taù Leâ Só Haïnh (Traø); vôùi soá caùn boä y teá hieän coù, Beänh xaù tænh ñöôïc thaønh
laäp ñoùng ôû döôùi chaân doác Gaø gaùy, Laø A trong, huyeän Anh Duõng1
, do ñoàng chí
Nguyeãn Lia phuï traùch. Ñoàng chí Traàn Maõnh ñöôïc phaân coâng theo phuïc vuï chaêm
soùc söùc khoûe cho löïc löôïng vuõ trang, sô caáp cöùu thöông binh trong chieán ñaáu, neáu
bò thöông naëng thì caàm maùu hoaëc baêng boù coá ñònh ñöa veà tuyeán sau (beänh xaù)
ñieàu trò.
Ñeán giöõa naêm 1961, mieàn Baéc ñöa veà boä khung caùn boä thaønh laäp ñaïi ñoäi
305 (C305) vaø boå sung theâm ñoäi ñaëc coâng tænh; luùc naøy Khu caên cöù 50 ñaõ giaûi
taùn, huyeän Baùc AÙi giao veà cho Ninh Thuaän2
. Ñöôïc söï hoã trôï maïnh meõ cuûa nhaân
daân, boä ñoäi tænh phoái hôïp vôùi löïc löôïng vuõ trang ñòa phöông ñaåy maïnh hoïat ñoäng
phaù keøm, dieät aùc, ñöa daân veà caên cöù… Tröôùc tình hình môùi, ngaønh y teá coù söï
1 Coøn goïi laø beänh xaù Baø Nam.
2 Naêm 1960, huyeän Baùc AÙi thuoäc quaûn lyù cuûa Ñaûng uûy caên cöù 50.
41
taêng cöôøng veà löïc löôïng ñeå ñaùp öùng nhu caàu cho chieán ñaáu, phoøng chöõa beänh
cho ñoàng baøo vuøng caên cöù. Töø naêm 1961, Ninh Thuaän ñöôïc mieàn Baéc chi vieän
caùc y taù: Trung, Thònh, Yeân, Coâng, soá y taù naøy ñöôïc phaân boå cho caùc ñòa phöông
nhö sau: ñoàng chí Coâng ñöa sang löïc löôïng vuõ trang, ñoàng chí Yeân veà vuøng 2,
ñoàng chí Trung veà vuøng 3, ñoàng chí Thònh veà huyeän Baùc AÙi. Beänh xaù tænh ñöôïc
cuûng coá coù y taù Leâ Só Haïnh, Nguyeãn Lia vaøø khoaûng 10 nhaân vieân phuïc vuï (cöùu
thöông, quaûn lyù, hoä lyù, naáu aên, saûn xuaát, chaên nuoâi…). Löïc löôïng y teá tænh tuy coøn
moûng, nhöng vaãn ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu nhieäm vuï phuïc vuï chieán ñaáu vaø phoøng
chöõa beänh cho nhaân daân. Trong naêm 1961, hoïat ñoäng taäp kích ñaùnh ñòch cuûa löïc
löôïng vuõ trang Ninh Thuaän treân taát caû caùc vuøng raát hieäu quaû, hoã trôï cho coâng taùc
xaây döïng caên cöù mieàn nuùi vöõng maïnh hôn. Boä phaän Quaân daân y ñaõ baùm saùt ñòa
baøn, chieán tröôøng vaø quaàn chuùng, phuïc vuï kòp thôøi moïi yeâu caàu chieán ñaáu cuûa
löïc löôïng vuõ trang vaø phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân ôû khaép nôi trong tænh.
Ñaàu naêm 1962, cán bộ tập kết từ miền Bắc trở lại chiến trường miền nam, y
só Nguyeãn Nhö Hoå ñöôïc Ban Thoáng nhaát Trung öông chuyeån veà tænh, phaân coâng
laøm Tröôûng tieåu ban Quaân daân y (Ban y teá tænh). Cuoái naêm 1962, tænh ñöa ñoàng
chí Nguyeãn Lia ra Baéc hoïc vaø Traàn Maõnh vaøo Quaân khu 6 hoïc ngoïai khoa1
,
ñoàng chí Hoå phuï traùch Beänh xaù tænh. Thaùng 5-1963, y só Ñaëng Theá Dieâu veà phuï
traùch y teáù huyeän Baùc Aùi Taây; ñoàng chí Leâ Só Haïnh phuï traùch y teá Baùc Aùi Ñoâng.
Baáy giôø toaøn tænh chæ coù 5 y taù vaø 2 y só, löïc löôïng caùch maïng ngaøy caøng phaùt
trieån neân yeâu caàu ñaøo taïo, boài döôõng caùn boä y teá caøng caáp baùch, do vaäy ngaønh
ñaõ môû nhieàu lôùp ñaøo taïo y taù, cöùu thöông, hoä sinh taïi choã. Hoïc vieân ñöôïc laáy töø
caùc cô quan ñôn vò, phaàn lôùn coù trình ñoä lôùp ba, lôùp boán2
. Lôùp hoïc ñaàu tieân ñaøo
taïo cöùu thöông viên, goàm coù 9 ngöôøi (trong ñoù coù ñoàng chí Nguyeãn Minh Chaâu);
ñeán naêm 1963 coù lôùp treân 50 hoïc vieân vaø ½ laø ñoàng baøo daân toäc. Ngoaøi vieäc ñaøo
taïo taïi choã, tænh coøn cöû moät soá caùn boä y teá ñi hoïc theâm chuyeân moân ôû Ban Daân y
khu, ôû Trung öông cuïc hoaëc ôû mieàn Baéc. Keát thuùc khoùa hoïc, hoïc vieân ñöôïc phaân
boå veà phuïc vuï caùc cô quan ñôn vò vuõ trang ñòa phöông. Löïc löôïng naøy sau trôû
thaønh nòng coát cuûa hai ngaønh Quaân y vaø Daân y Ninh Thuaän.
Nhöõng naêm 1963-1964, coâng taùc y teá taäp trung vaøo coâng vieäc phoøng caùc
beänh gaây dòch, nhaát laø phoøng choáng dòch cuùm, dòch taû. Vôùi löïc löôïng caùn boä y teá
ñöôïc ñaøo taïo taïi choã, coâng taùc tuyeân truyeàn thöïc hieän veä sinh phoøng beänh, veä
sinh thaân theå, uoáng nöôùc ñun soâi, giöõ saïch moâi tröôøng… ôû mieàn nuùi ñöôïc ñaåy
maïnh vaø ñeàu khaép. Ñoàng baøo daân toäc ñaõ coù phong traøo aên chín, uoáng soâi, moãi
gia ñình ñeàu coù caàu tieâu, boû daàn caùc phong tuïc cuùng teá laïc haäu, sinh ñeû ngoaøi
röøng, bieát duøng thuoác Nam, thuoác Taây ñeå chöõa beänh. Thôøi kyø naøy ñaõ xaûy ra hai
1 Ñoàng chí Lia lôùn tuoåi neân chuyeån ra Baéc hoïc chính trò, sau laøm Chính trò vieân tieåu ñoaøn ôû Ñaéc Laéc.
2 Anh em ngöôøi Kinh laáy trình ñoä töø lôùp 4, ngöôøi daân toäc thì laáy töø lôùp 3 tieåu hoïc.
42
vuï dòch cuùm lôùn, coù haøng traêm ngöôøi maéc vaø haøng chuïc ngöôøi cheát nhöng nhôø
maïng löôùi y teá roäng khaép, cuõng nhö söï hoïat ñoäng tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ kòp
thôøi haïn cheá söï laây lan vaø nhanh choùng daäp taét dòch beänh.
Ngoaøi nhieäm vuï cöùu chöõa thöông beänh binh, coâng taùc nuoâi döôõng caùc
chieán só khoûe maïnh cuõng laø nhieäm vuï ñöôïc ngaønh y teá ñaët leân haøng ñaàu. Nhaân
vieân y teá ñôn vò cuøng vôùi boä phaän caáp döôõng nuoâi quaân luoân chaêm lo vieäc aên
uoáng cuûa ñôn vò sao cho hôïp veä sinh, ñaûm baûo chaát dinh döôõng, rau xanh, hoa
quaû… Cuøng vôùi boä ñoäi taêng cöôøng coâng taùc saûn xuaát rau, hoa maøu vaø tích cöïc laøm
raãy, saên chim, thuù röøng, ñaùnh baét caù ôû soâng, suoái ñeå caûi thieän böõa aên cho ñôn vò.
Giai ñoïan naøy tình hình thuoác men raát khan hieám, döôøng nhö beá taéc do
ñòch kieåm soaùt chaët cheõ caùc tuyeán giao thoâng chieán löôïc cuûa tænh ta nhö Quoác loä
1A ñi Baéc-Nam, ñöôøng 11 noái lieàn Ninh Thuaän vôùi cao nguyeân Laâm Vieân, maët
khaùc chuùng döïng leân nhieàu khu quaân söï mang tính lieân hoaøn, hình thaønh theá traän
bao vaây nhö Quaân caûng Cam Ranh, caûng Ninh Chöõ, Sân bay Thành Sơn, ñoàng
thôøi lieân tuïc ñaùnh phaù löïc löôïng ta beân ngoaøi vaø beân trong vuøng caên cöù raát aùc
lieät. Do vaäy, vieäc chi vieän thuoác theo ñöôøng daây töø mieàn Baéc vaøo hoaëc töø Trung
öông Cuïc mieàn Nam ra ít khi ñeán ñöôïc Ninh Thuaän. Khoù khaên nhaát laø beänh soát
reùt quaù nhieàu nhöng thuoác taây raát ít, nguoàn thuoác tieáp nhaän chuû yeáu töø vieäc mua
thuoác vuøng ñòch haäu hoaëc thuoác töø cô sôû chuyeån vaøo. Nhieàu ngöôøi bò soát reùt aùc
tính, trong khi ta thieáu nhieàu thuoác ñaëc trò, neân tỉ leä töû vong khaù cao. Ñoàng chí
Traàn Maõnh (Naêm Nhoû) phaûi taùo baïo laáy quinacrin (kyù ninh vaøng) pha nöôùc caát
laøm thuoác tieâm trị bệnh soát reùt theo hướng dẫn của Ban Quân –Dân y khu 6 nhöng
vaãn khoâng ñủ dùng. Tröôùc tình hình aáy, thaùng 10-1963, Tænh uûy chuû tröông thaønh
laäp cô sôû Ñoâng y tænh goàm coù 3 ñoàng chí: Löông y Leâ Quang Toán phuï traùch
chung, höôùng daãn vieäc baøo cheá thuoác; Huyønh Vaên Ñaáu (Huyønh Quang Taâm) vaø
Leâ Ngoïc Quyønh laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát. Luùc ñaàu, boä phaän ñoâng y naèm
chung vôùi beänh xaù tænh (Baø Nam), coù nhieäm vuï nghieân cöùu vaø tìm nhöõng caây
röøng coù tính naêng chöõa caùc beänh caûm soát, nhaát laø beänh soát reùt ñeå cheá bieán thaønh
thuoác. Ñoâng y thöôøng laáy voû caây deàn vaø daây thaàn thoâng (Daây Ki ninh, Dây Cóc)
naáu cao laïi thaønh vieân trò soát reùt. Coù luùc thuoác quaù khan hieám, caùn boä ñoâng y
phaûi laáy rể, thân cây cöùt chuoät ( cây Rung rúc, cây Rút dế) voø vieân, roài phơi söông
cho beänh nhaân uoáng ñeå chöõa soát reùt, luùc naøo queân phơi söông laø ngöôøi beänh laïi
noân. Vôùi soá löôïng caùn boä ít oûi laø vaäy nhöng cô sôû ñoâng y hoïat ñoäng raát tích cöïc,
caùc anh thöôøng ñi saâu vaøo nuùi röøng haøng tuaàn ñeå thu haùi caây thuoác nhö haùi chanh
nuùi, ñaøo Haø thuû oâ, chaët daây Maõ tieàn… vaø khoâng ít laàn ñuïng ñoä vôùi thuù döõ, quaân
ñòch ñi caøn. Töø nhöõng saûn phaåm töï nhieân cuûa nuùi röøng, ñoâng y ñaõ nghieân cöùu cheá
bieán thaønh caùc loïai thuoác caàn thieát, nhaát laø thuoác trò soát reùt, goùp phaàn cuøng beänh
xaù tænh cöùu soáng nhieàu beänh nhaân.
43
Vaøo thaùng 9-1963, Ñoâng y tænh chuyeån sang ôû cuøng vôùi beänh xaù Baùc AÙi
(Baø Baéc), goàm ñoàng chí Huyønh Vaên Ñaáu phuï traùch chung vaø ñoàng chí Ñaëng Thò
Kim Nhuïy tröïc tieáp saûn xuaát. Thaùng 10-1964, boå sung ñoàng chí Laâm Thò Tuùc,
sau ñoù chuyeån ñoàng chí Leâ Quang Toán qua phuï traùch chung; ñaàu 1965 theâm
ñoàng chí Pi Naêng Caùm, Pi Naêng Ñöôøng (daân toäc Raéclaây). Thôøi gian naøy ñoâng y
saûn xuaát ñöôïc caùc loïai thuoác: soát reùt, ñau buïng, tiêu chảy, thuoác boå. Thuoác boå thì
laøm baèng haø thuû oâ, saâm boá chính, boät ngheä vaø maät ong; thuoác soát reùt laøm baèng
voû caây deàn vaø daây thaàn thoâng; thuoác tiêu chảy laøm baèng caây toâ moäc… Ñeán thaùng
4-1964, Ñoâng y tænh taùch rieâng (goïi laø Baø Baûy) chuyeån veà ñoùng ôû nuùi Taø Naêng
(xaõ Phöôùc Ñaïi, huyeän Baùc AÙi), hoïat ñoäng ñeán cuoái naêm 1965 thì giaûi taùn, saùp
nhaäp veà Ban daân y tænh vì ñöôïc taêng cöôøng moät döôïc só chuaån bò vieäc baøo cheá
thuoác taây; ñoàng chí Leâ Quang Toán veà laøm UÛy vieân kinh taøi huyeän Baùc AÙi Taây,
ñoàng chí Ñaáu veà tænh. Vôùi nhöõng thaønh tích vaø coáng hieán to lôùn ñoái vôùi ngaønh y
teá Ninh Thuaän, Ñoâng y tænh ñöôïc Khu uûy Khu 6 taëng thöôûng Huaân chöông giaûi
phoùng haïng III vaø ñoàng chí Huyønh Vaên Ñaáu laø chieán só thi ñua caáp tænh (naêm
1964).
Ñeå cuûng coá, phaùt trieån maïng löôùi y teá quaân daân nhaèm phuïc vuï kòp thôøi söï
lôùn maïnh cuûa löïc löôïng vuõ trang, caùc toå chöùc caùch maïng vaø nhaân daân trong vuøng
giaûi phoùng, thaùng 12-1964, Thöôøng vuï Tænh uûy quyeát ñònh taùch Ban Quaân Daân y
thaønh hai heä thoáng Quaân y vaø Daân y hoaït ñoäng theo ngaønh doïc; phuï traùch chung
laø moät ñoàng chí Thöôøng vuï Tænh uûy laøm Tröôûng ban1
. Ban Quaân y goàm: Phoù ban
laø y só Thaønh Vaân, 2 uûy vieân laø y só Leâ Só Haïnh vaø y só Traàn Maõnh2
; cô quan
ñoùng chung vôùi Tænh ñoäi. Ban Daân y goàm: Phoù ban laø y só Nguyeãn Nhö Hoå, 2 uûy
vieân laø y só Ñaëng Theá Dieâu (chuyeân traùch beänh xaù Baùc AÙi), löông y Leâ Quang
Toán (phuï traùch ñoâng y tænh, cuoái naêm 1965 chuyeån ñi ). Ñeán thaùng 5-1965, Baùc
só Leâ Ngoïc Anh (bí danh laø Löu Giang) ôû Baéc vaøo laøm Phoù Ban daân y tænh, ñoàng
chí Nguyeãn Nhö Hoå và dược sỹ trung cấp Nguyễn Văn Giáo( bí danh là Lâm Hải
Vân) làm ủy viên phụ traùch döôïc, caû ñoâng taây y, sau chuyển sang mở trường đào
tạo cán bộ y tế ở huyện Bác Ái. Phuïc vuï cho ñôït hoïat ñoäng “ñaåy maïnh phong traøo du kích chieán tranh ôû
ñoàng baèng”, troïng ñieåm laø vuøng 2, vuøng 3 cuûa tænh, Ban daân y phoái hôïp chaët cheõ
vôùi quaân y giaûi quyeát kòp thôøi thöông beänh binh töø cô sôû ñeán tuyeán tænh. Ñoàng
thôøi taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh cho caùc xaõ mieàn nuùi,
taäp trung vaøo vaán ñeà aên ôû, ñaëc bieät laø caùc phong tuïc taäp quaùn laïc haäu laøm aûnh
höôûng ñeán söùc khoûe, ñeán phaùt trieån gioáng noøi cuûa coäng ñoàng. Boä phaän ñoâng y
1 Thôøi kyø naøy Ñaûng laõnh ñaïo, ñieàu haønh moïi vieäc vì chöa xaây döïng chính quyeàn.
2 Luùc naøy ñoàng chí Maõnh ñi hoïc y só veà, ñoàng chí Haïnh laø y só ñeà baït.
3 Trị ho ra máu, giảm ho, tê thấp, đau lưng, sốt rét và tiêu chảy.
44
cuõng ñaåy maïnh coâng taùc troàng troït, tìm kieám döôïc lieäu nhaèm taïo theâm nguoàn
thuoác ñeå cöùu chöõa thöông beänh binh.
Tröôùc söùc tieán coâng maïnh meõ lieân tuïc cuûa quaân daân trong tænh ôû caùc vuøng
ñoàng baèng noâng thoân töø ñaàu naêm 1965 ñeán thaùng 7-1965, ñaõ tieâu dieät nhieàu sinh
löïc ñòch, giaønh quyeàn laøm chuû nhieàu thoân aáp, hoïat ñoäng cuûa quaân nguïy giaûm suùt
daàn, goùp phaàn laøm thaát baïi hoaøn toaøn chieán löôïc “chieán tranh ñaëc bieät” cuûa Myõ-
Nguïy. Trong nhöõng chieán thaéng aáy, coù phaàn ñoùng goùp khoâng nhoû cuûa caùn boä
quaân daân y Ninh Thuaän. Coâng taùc cöùu thöông, taûi thöông nôi maët traän, chaêm soùc
thöông binh nôi haäu cöù ñaõ ñöôïc trieån khai nhanh choùng, ñaùp öùng kòp thôøi caùc yeâu
caàu cuûa ñôn vò trong chieán ñaáu.
III. KIEÂN CÖÔØNG BAÙM TRUÏ CUØNG QUAÂN DAÂN TRONG TÆNH LAØM
PHAÙ SAÛN CHIEÁN LÖÔÏC “CHIEÁN TRANH CUÏC BOÄ” CUÛA ÑEÁ QUOÁC MYÕ
(8-1965 - 1968).
Ñeå cöùu vaõn löïc löôïng quaân Nguïy coù nguy cô bò tan raõ khi chieán löôïc
“chieán tranh ñaëc bieät” bò phaù saûn, ñeá quoác Myõ nhanh choùng chuyeån sang chieán
löôïc “chieán tranh cuïc boä”, quyeát ñònh ñöa quaân Myõ vaøo mieàn Nam vaø tieán haønh
chieán tranh phaù hoïai mieàn Baéc. Taïi Ninh Thuaän, töø giöõa naêm 1965 ñòch tieán
haønh xaây döïng saân bay Thaønh Sôn vaø caûng Ninh Chöõ, ñeán cuoái naêm 1965 soá lính
Myõ vaø chö haàu coù khoaûng 2000 teân.
Caùc ñôn vò haønh chaùnh tænh cuõng coù söï thay ñoåi, saép xeáp laïi cho phuø hôïp.
Töø thaùng 10-1965, Tænh uûy quyeát ñònh thaønh laäp laïi caùc huyeän ôû ñoàng baèng:
huyeän Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø An Phöôùc; rieâng thò xaõ Phan Rang-Thaùp
Chaøm vaãn giöõ nguyeân. ÔÛ mieàn nuùi, coù huyeän Anh Duõng, huyeän Baùc AÙi ñoâng vaø
Baùc AÙi taây. Nhö vaäy, toaøn tænh ñöôïc phaân chia thaønh 7 huyeän, thò; boä maùy huyeän
thò vaø caùc ban ngaønh caáp tænh cuõng ñöôïc kieän toaøn. Quaân daân y ñöôïc phaân thaønh
ban Quaân y vaø ban Daân y hoïat ñoäng ñoäc laäp. Cô quan daân y tænh thöôøng xuyeân
dôøi choã, luùc môùi veà ôû ñoài Ngo cuøng vaên phoøng Tænh uûy, sau dôøi ra Laø A ngoaøi
(huyeän Anh Duõng), ñeán toång tieán coâng Maäu thaân naêm 1968 dôøi cuøng vaên phoøng
Tænh uûy ñeán suoái gaàn Haäu Sanh, huyeän An Phöôùc.
Vôùi quyeát taâm ñaùnh Myõ, Tænh uûy chæ ñaïo ra söùc xaây döïng vaø cuûng coá löïc
löôïng vuõ trang töø tænh ñeán caùc thoân laøng. Boä ñoäi ñòa phöông tænh vaø caùc vuøng,
huyeän thò ñöôïc taêng cöôøng, phaùt trieån lôùn maïnh vaø haàu heát caùc xaõ, thoân laøng ñeàu
coù ñoäi du kích chuaån bò xaây döïng heä thoáng laøng xaõ chieán ñaáu. Veà haäu caàn ta toå
chöùc caùc ban kinh taøi, haäu caàn quaân ñoäi, keát hôïp vôùi haäu caàn nhaân daân ñeå kòp
thôøi tieáp nhaän, thu mua löông thöïc, thöïc phaåm thuoác men baûo ñaûm phuïc vuï chieán
tröôøng.
Veà maët toå chöùc y teá, ñeán cuoái naêm 1965, Ban quaân y vaø daân y tænh ñaõ hình
45
thaønh maïng löôùi y teá phuïc vuï taát caû ñôn vò vuõ trang töø tænh ñeán huyeän, xaõ keå caû
löïc löôïng thanh nieân xung phong vaø quaàn chuùng (xem sô ñoà). Tuyeán tænh coù Ban
quaân daân y; beänh xaù; vaên phoøng; boä phaän döôïc (taây + ñoâng y); boä phaän haäu caàn.
Tuyeán huyeän coù beänh xaù ôû huyeän Baùc AÙi, An Phöôùc, Thuaän Nam, Thuaän Baéc;
rieâng huyeän Anh Duõng do Ban daân y tænh ñaûm nhaän. Tuyeán xaõ coù caùc ñoäi muõi
coâng taùc1
; moãi xaõ coù töø 2-3 cöùu thöông, y taù; ñoäi muõi ñeàu coù y taù hoaëc cöùu
thöông. Caùc ñoäi y teá löu ñoäng ñöôïc thaønh laäp, goàm ñoäi lo vieäc phoøng beänh,
phoøng dòch vuøng caên cöù caùch maïng; ñoäi caáp cöùu khi caàn; ñoäi tuyeân truyeàn veà
phoøng beänh, phoøng dòch vaø tuyeân truyeàn vaän ñoäng quaàn chuùng khi vaøo caùc aáp
chieán löôïc. Ñoái vôùi löïc löôïng vuõ trang, heä thoáng y teá ñöôïc toå chöùc theo quaân ñoäi.
Tænh ñoäi coù ban quaân y, caùc ñoäi phaãu. Trong chieán dòch hoaëc caùc traän ñaùnh lôùn
thöôøng coù söï phoái hôïp laãn nhau caû quaân vaø daân y, caùc y taù ñi theo phuïc vuï boä ñoäi
hoaëc caùc ñoaøn coâng taùc, ngoaøi tuùi thuoác coøn phaûi mang theâm suùng ñaïn khi caàn
phaûi chieán ñaáu.
Nhaân daân Ninh Thuaän guøi haøng tieáp teá cho y teá
1 Ñoäi muõi phuï traùch moät xaõ hoaëc moät vuøng.
46
Daïy chöõ cho ñoàng baøo daân toäc trong khaùng chieán
CĂN CỨ ĐỊA THỜI KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ
Baãy ñaù PiNaêng Taéc huyeän Baùc Aùi
47
Nuùi Caø ñuù – thaønh phoá Phan Rang – Thaùp Chaøm
Nuùi Ñaù choàng huyeän Ninh Haûi
48
SƠ ĐỒ HỆ THỐNG TỔ CHỨC Y TẾ TỪ TỈNH ĐẾN CƠ CỞ
Ban Quaân y
Khu 6
Thöôøng vuï TW
Ninh Thuaän
Ban Daân y
Khu 6
Ban quaân daân y tænh Ninh Thuaän
Bộ
phận
Dược
Bệnh xá
Thuaän
Baéc
Tröôøng
ñaøo taïo
Caùc ñôn vò
tröïc thuoäc
ban
Caùc ñoäi
löu ñoäng
H/c
Qtrò
SX
töï tuùc
B.xaù
Baùc AÙi
Ñoâng
Treân vuøng caên cöù, töø ñaàu naêm 1966, ñòch baét ñaàu ñaùnh phaù beân ngoaøi, coù
xe taêng, phaùo binh yeåm trôï. Chuùng tieán haønh hai cuoäc caøn queùt lôùn vôùi quaân Myõ
vaø Nam Trieàu Tieân vaøo Anh Duõng vaø Baùc Aùi vaøo naêm 1967, nhaèm bieán nôi naøy
trôû thaønh vuøng traéng khoâng coøn söï soáng. Coù laàn ñòch duøng 20-30 maùy bay ñeå
oanh taïc, chæ rieâng xaõ Phöôùc Trung, trong 4 thaùng ñaàu naêm 1967 chuùng ñaùnh phaù
ñeán 12 laàn. Tröôùc söï ñaùnh phaù aùc lieät cuûa Myõ-Nguïy, luùc ñaàu moät boä phaän caùn boä
vaø nhaân daân coù lo sôï, luùng tuùng. Tænh chæ ñaïo ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn,
giaùo duïc quaàn chuùng, ñoàng thôøi höôùng daãn ñoàng baøo ñaøo haàm truù aån, ñaøo coâng
söï chieán ñaáu vaø phaùt ñoäng phong traøo baén maùy bay ñòch.
Sau ñôït baén thí ñieåm maùy bay hieän ñaïi cuûa Myõ baèng suùng tröôøng ôû xaõ
Phöôùc Ñaïi (2-1966) ñaõ baén rôi moät chieác L.19 ngay taïi xaõ. Töø ñaáy phong traøo thi
ñua baén rôi maùy bay Myõ ñöôïc phaùt ñoäng vaø nhaân roäng kinh nghieäm ra toaøn vuøng
caên cöù. Caùn boä quaân daân y cuõng nhieät lieät höôûng öùng phong traøo, ra söùc thi ñua
hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï.
Tröôùc yeâu caàu môùi, ngaønh y xaùc ñònh phaûi noå löïc vöôït baäc ñeå laøm toát moät
soá nhieäm vuï tröôùc maét: phoái hôïp toát giöõa daân y vaø quaân y giaûi quyeát kòp thôøi
thöông binh töø cô sôû ñeán tuyeán tænh. Taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh
phoøng beänh cho caùc xaõ mieàn nuùi, troïng taâm laø vaán ñeà aên ôû... phaán ñaáu taïo nguoàn
thuoác, nhaát laø khaùng sinh ñeå cöùu chöõa thöông binh, ñaåy maïnh coâng taùc nuoâi
troàng döôïc lieäu, cuõng nhö cheá bieán caùc loaïi thuoác nam saún coù ôû nuùi röøng...
Coâng taùc chaêm lo baûo veä söùc khoeû cho quaân daân ñöôïc caùc caáp uûy ñaûng
quan taâm vaø thöïc hieän toát. Moãi huyeän ñeàu thaønh laäp Ban y teá chaêm lo coâng taùc
Beänh xaù
Thuaän
Nam
49
phoøng vaø chöõa beänh cho nhaân daân. Beänh xaù ôû caùc huyeän ñöôïc cuûng coá, taêng
cöôøng ngaøy caøng vöõng maïnh, ñaït nhieàu thaønh tích trong vieäc cöùu chöõa thöông
beänh binh. Từ năm 1968 trở đi miền Bắc đã tăng cường chi viện nhiều như Bs
Phạm Đăng Hoành, DSTC Nguyễn Thị Duyên, DSTC Lê Văn Dụ, DS Trần Bình
Thu, Bs Nguyeãn Minh Chaâu, Bs Trần Ngọ, ys Ninh Duy Bình, ys Nguyễn Phi
Long, Bs Traàn Danh Huỳnh…
Beänh xaù Thuaän Nam coù khoaûng 10 giöôøng, do y só Nguyễn Minh Chaâu phuï
traùch chung, có 10 y taù vaø bộ phận bảo vệ . Ñòa baøn huyeän thöôøng xaûy ra nhöõng
cuoäc chieán aùc lieät, giaønh giaät giöõa ta vaø ñòch, neân coù luùc soá thöông binh taêng
nhieàu, khoâng ñuû giöôøng naèm nhöng vaãn ñöôïc phuïc vuï taän tình, chu ñaùo.
Beänh xaù huyeän Thuaän Baéc luùc ñaàu do y taù Thònh ôû Thuaän Nam sang phuï
traùch; keá tieáp laø y só Thoï; ñeán naêm 1970, baùc só Phaïm Ñaêng Hoaønh ôû beänh xaù
Thuaän Nam chuyeån sang (naêm 1974 baùc só Hoaønh ra Baéc chöõa beänh). Huyeän
Thuaän Baéc naèm caùch xa tænh, ñi laïi raát khoù khaên; beänh xaù huyeän coù 10 giöôøng,
vôùi soá y taù, y só phuïc vuï khoaûng 10 ngöôøi. Ñaây laø cô sôû vuøng caên cöù, vuøng tieáp teá
nuoâi döôõng caùch maïng neân coâng taùc chaêm lo söùc khoeû cho boä ñoäi, caùn boä vaø
nhaân daân laø nhieäm vuï troïng taâm cuûa ngaønh y teá huyeän.
Huyeän Baùc AÙi Ñoâng naèm ôû vuøng caên cöù caùch maïng, coù soá daân khaù ñoâng,
luùc ñaàu do baùc só Traàn Ngoï phuï traùch, ñeán naêm 1967, baùc só Nguyeãn Ñình Ba
thay cho baùc só Traàn Ngoï veà Quaân khu 6 coâng taùc; naêm 1969, baùc só Traàn Danh
Huyønh veà phuï traùch beänh xaù Baùc AÙi ñoâng thay cho baùc só Nguyeãn Ñình Ba
chuyeån coâng taùc veà Ban Daân y Khu 6 (naêm 1973 baùc só Huyønh veà Baéc coâng taùc).
Beänh xaù huyeän coù khoaûng 10 giöôøng, 12 caùn boä. Nôi ñaây thöôøng toå chöùc caùc
tröôøng lôùp ñaøo taïo caùn boä y teá để ñieàu trò beänh cho ñoàng baøo, ñaëc bieät phuïc vuï
caùc chieán só tham gia caùc traän choáng caøn, ñaùnh phía tröôùc taïi caùc chieán tröôøng
keùo daøi veà ñieàu trò, döôõng beänh. Ñaây cuõng laø ñòa baøn du kích, boä ñoäi ta toå chöùc
baén maùy bay cuûa ñòch caát caùnh töø saân bay Thaønh Sôn neân bò ñòch thöôøng xuyeân
neùm bom, baén phaù aùc lieät. Do vaäy, phuïc vuï cho chieán thöông laø nhieäm vuï ñöôïc
beänh xaù ñaët leân haøng ñaàu.
Beänh xaù Baùc AÙi Taây thuộc tỉnh Khánh Hòa sau này nhập vào tỉnh Ninh
Thuận, cuõng thuoäc vuøng caên cöù caùch maïng, goàm 8 giöôøng beänh, 7 caùn boä, năm
1961 luùc ñaàu do y só Ñaëng Theá Dieâu phuï traùch, sau thay theá y só Dieâu laø y só Leâ
Só Haïnh (Traø) phuï traùch. Khoù khaên lôùn nhaát aûnh höôûng ñeán söùc khoeû boä ñoäi,
nhaân daân laø thieáu muoái. Muoái vuøng caên cöù raát quyù. Boä ñoäi oám daäy môùi ñöôïc cho
moät haït muoái. Coù nhöõng ngaøy thaùng thieáu muoái phaûi ñoát coû tranh ñeå aên thay
muoái, caùn boä y teá thöôøng xuyeân bò thieáu muoái nhöng luoân giaønh nhöõng ñieàu kieän
chaêm soùc toát nhaát cho beänh nhaân.
Huyeän caên cöù Anh Duõng laø nôi ñöùng chaân caùc cô quan caáp tænh vaø beänh xaù
50
tænh. Huyeän coù soá daân khaù ñoâng, saûn xuaát löông thöïc töï tuùc ñoùng goùp moät phaàn
nuoâi boä ñoäi. Phuï traùch y teá huyeän Anh Duõng laø y só Taø Yeân Quyù, ñoàng chí Quyù
hy sinh naêm 1965, y só Tieán (ôû Töø Taâm) thay; sau ñoù laø y só Taø Yeân Thöôøng ôû
Baéc vaøo; keá tieáp laø y só Traàn Vaên Nghóa thay ñoàng chí Thöôøng. Ñòa baøn thöôøng
höùng chòu moät löôïng lôùn chaát ñoäc phaù hoaïi muøa maøng cuûa ñòch, nhaát laø chaát chaát
ñoäc maøu da cam (Dioxine) gaây nhieàu beänh laï cho nhaân daân, ñeå laïi di chöùng laâu
daøi cho gioáng noøi. Ban y teá huyeän taäp trung theo doõi, höôùng daãn maïng löôùi y teá
caùc xaõ kòp thôøi chaêm soùc söùc khoeû nhaân daân, nhaát laø caùc beänh soát reùt, tieâu chaûy
coù khi phaùt sinh thaønh dòch; caáp cöùu, ñieàu trò boä ñoäi, nhaân daân bò thöông, bò beänh.
Gaëp nhöõng traän caøn aùc lieät cuûa ñòch taán coâng vuøng caên cöù, caùn boä y teá cuõng tröïc
tieáp caàm suùng chieán ñaáu.
Thường bệnh xá không quy định số giường bệnh mà tùy theo số lượng
thương, bệnh binh, có 01 địa điểm chính bố trí 01 giường mỗ và 2 -3 giường cho
thương binh nặng bố trí trong hàng đá. Còn các thương, bệnh binh còn đi lại được
thì nằm võng có màn che tránh muỗi đốt và giử ấm người bệnh.
Sau khi thaønh laäp beänh xaù caùc huyeän năm 1966, duø tình hình coøn nhieàu
khoù khaên nhö thieáu löông thöïc, thieáu saùch, thieáu phöông tieän nhöng yeâu caàu ñaøo
taïo caùn boä y teá laø voâ cuøng caàn thieát. Do vaäy, tænh coá gaéng môû tröôøng y taù ôû xã
Phước Bình, huyeän Baùc Aùi do y só Nguyeãn Nhö Hoã laøm hieäu tröôûng; môû lôùp döôïc
taù ôû huyeän Anh Duõng do döôïc só Laâm Haûi Vaân ñaûm nhaän (caû tænh luùc naøy chæ coù
moät döôïc só). Caùc lôùp hoïc naøy, thaày troø töï saûn xuaát ñeå lo veà löông thöïc, kinh taøi
chæ caáp ít tieàn ñeå mua trong daân. Baøi vôû soïan theo taøi lieäu vaø öùng duïng thöïc teá
phuïc vuï ñöôïc ngay. Cùng năm , môû thêm moät lôùp y taù khoaûng 70 ngöôøi (Tuyeân
Ñöùc göûi 20 ngöôøi). Naêm 1968, ñaøo taïo moät lôùp y só khoaûng 40 ngöôøi, haàu heát laø
anh em daân toäc, do baùc só Nguyeãn Ñình Ba laøm Hieäu tröôûng vaø baùc só Nguyễn
văn Lieãu laøm Hieäu phoù kiêm giaûng vieân. Ninh Thuaän cuõng ñöôïc Ban daân y khu 6
cöû y só Hoàng Thuûy ñeán giuùp tænh môû moät lôùp y taù, coù ñoàng baøo Chaêm beân trong
aáp ñöôïc göûi ra hoïc ñeå veà phuïc vuï cho ñoàng baøo trong aáp; lôùp naøy coù hôn 20
ngöôøi. Ngoaøi ra, tænh cuõng cöû 10 y taù ñi hoïc lôùp y só ôû Khu.
Trung ương cục đóng ở tỉnh Tây Ninh baáy giôø đã ñaøo taïo nhöõng caùn boä
trung cấp y, dược lên cao cấp coù: baùc só Nguyeãn Nhö Hoå, baùc só Nguyeãn Thaønh
Vaân, baùc só Nguyễn Minh Châu, baùc só Nguyễn Văn Liễu vaø Ds Lâm Hải Vân; từ
sơ cấp lên trung cấp như y só Trần Văn Tấn, DSTC Huỳnh Văn Đấu…; y taù Kieàu
Taán Bình được đào tạo ở Bác Ái, sau hoïc y só ôû Suoái Ñoâi, tænh Bình Thuaän do Ban
Daân y khu 6 ñaøo taïo.
Boä phaän döôïc cuõng hình thaønh töø thaùng 8-1965, thôøi gian ñaàu, anh em laøm
coâng taùc döôïc phaûi ñoái maët vôùi nhieàu khoù khaên, thieáu thoán. Veà trang bò chæ coù
moät caân tieåu ly, moät ít hoùa chaát, thuoác boät Quinine, Quinacrine, vitamine B1… do
51
döôïc só Vaân mang töø mieàn Baéc vaøo. Duø khoù khaên traêm beà, anh em vaãn khoâng heà
naûn chí, tính saùng taïo, yù chí kieân cöôøng cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng ñöôïc phaùt
huy cao ñoä. Khi laøm nöôùc caát pha thuoác, khoâng coù noài caát, anh em ñi tìm nôi maùy
bay Myõ rôi, laáy oáng daãn xaêng veà quaán laïi laøm oáng xoaén (oáng sinh haøn) ñeå laøm
noài caát nöôùc pha thuoác uoáng, thuoác tieâm. Nhieàu vuøng nguoàn nöôùc duøng quaù khoù
khaên, phải dùng ruột xe Honda cắt ra đựng nước tải về cứ, nöôùc suoái laïi thöôøng coù
nhieàu chaát höõu cô maø ta khoâng ñuû hoùa chaát ñeå khöû, neân hoâm naøo trôøi möa thì
anh em duøng taám nilon höùng ñeå giaønh naáu nöôùc caát, coù khi nöõa ñeâm trôøi möa
cuõng phaûi thöùc ñeå höùng nöôùc ñeå daønh, không có lu, thùng, phải đào hố đắp đất cao
chung quanh miệng hố (để nước bẩn không chảy vào), lót tấm nylon để chứa nước.
Boä phaän döôïc do Döôïc só trung hoïc Laâm Haûi Vaân phuï traùch, ñaõ pha cheá
ñöôïc nhieàu loïai thuoác keå caû thuoác teâ, thuoác tieâm vitamin B12, B1 vaø caùc loïai
thuoác uoáng ñau buïng, an thaàn, soát reùt, thuoác boå. Ngoaøi caùc thuoác töï cheá, nguoàn
cung caáp thuoác men vaø y cuï vaãn do cô sôû ta ôû noäi thaønh cung caáp laø chính. Vieäc
xuaát nhaäp vaø baûo quaûn thuoác do boä phaän döôïc ñaûm nhieäm. Kho thuoác ñöôïc caát
giaáu trong röøng ôû choã khoù ñi nhaát, muøa khoâ thöôøng ñaøo haàm giaáu thuoác döôùi caùc
hoøn ñaù to ñeå traùnh chaùy röøng hoaëc ñòch ñi caøn; coù luùc boïn ñòch ngoài nghỉ treân
hoøn ñaù cuõng khoâng bieát beân döôùi laø kho thuoác cuûa ta. Gaëp tröôøng hôïp khoâng coøn
thuoác ñeå chöõa trò beänh do ñòch phong toûa, ñaùnh phaù aùc lieät, caùc döôïc taù khoâng
chòu boù tay, vaøo röøng tìm caây thuoác nam ñem veà saáy, naáu thaønh thuoác cho beänh
nhaân uoáng vaø ñaõ trò khoûi ñöôïc nhieàu beänh.
Treân vuøng caên cöù, nguoàn thuoác ñoâng y chuû yeáu laø caây, laù, reã, hoa, caùc
döôïc lieäu taïi choã ñöôïc caùn boä y teá ñieàu cheá thaønh thuoác nöôùc, thuoác vieân phuïc
vuï ñoàng baøo. Ñi tìm thuoác ôû nuùi röøng raát xa vaø khoù khaên neân boä phaän döôïc toå
chöùc saûn xuaát thuoác theo töøng xaõ. Löïc löôïng y teá mang thuøng, noài vaø duïng cuï
laøm thuoác ñi löu ñoäng caùc xaõ, ñi ñeán ñaâu thì laáy döôïc lieäu, kieám cuûi, ñaøo loø ñeå
saûn xuaát thuoác tại ñaáy. Nhöõng thaønh phaåm ñöôïc höôùng daãn söû duïng vaø ñeå laïi cho
y teá xaõ ñieàu trò beänh cho ñoàng baøo. Ngoaøi ra, coøn phaân phoái moät ít thuoác taây
nhö thuoác soát reùt, thuoác ñoû saùt truøng... ñeå y taù xaõ söû duïng khi caàn thieát. Ñi löu
ñoäng nhö vaäy phaûi ñoái maët vôùi nhieàu nguy hieåm nhö thuù döõ, bom ñaïn, chaát ñoäc
hoaù hoïc..., chæ mang theo moät ít muoái, thöùc aên laø cuûa ñoàng baøo cho, nhöng tinh
thaàn cuûa anh em raát laïc quan, quyeát taâm phuïc vuï cho mau ñeán ngaøy chieán thaéng.
Trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Myõ, toå döôïc huyeän Anh Duõng ñaõ
xaây döïng, phaùt trieån ñöôïc maïng löôùi ñoâng y ñeán caùc xaõ. Moãi xaõ coù moät toå laøm
thuoác ñoâng y vaø caùc loaïi thuoác thoâng thöôøng: thuoác ñau buïng æa chaûy, thuoác soát
reùt, caûm cuùm... Ñaëc bieät, ñaõ naáu ñöôïc cao toâ moäc khoâ deã baûo quaûn, di chuyeån
(tröôùc ñoù chæ naáu thuoác nöôùc) trò ñau buïng vaø tieâu chaûy raát coâng hieäu, cung caáp
cho toaøn tænh. Ngoaøi ra, coøn naáu ñöôïc cao gaïc nai (cao ban long) phuïc vuï cho
52
caùn boä trung cao caáp trong tænh vaø Khu 6.
Cuoäc chieán ñaáu choáng caøn ñaùnh traû caùc cuoäc haønh quaân quy moâ lôùn vaø daøi
ngaøy cuûa Myõ-Nguïy trong nhöõng naêm 1966-1967 laø thôøi gian raát cam go, aùc lieät
ñoái vôùi quaân daân Ninh Thuaän. Söï hy sinh maát maùt cuûa löïc löôïng caùch maïng, caû
caùn boä quaân vaø daân y thaät laø to lôùn. Nhöng caøng khoù khaên, gian khoå thì tinh thaàn
quaät cöôøng quyeát chieán, quyeát thaéng, vì ñoäc laäp daân toäc, vì baûo veä sinh maïng
cho ñoàng chí, ñoàng baøo caøng ñöôïc phaùt huy cao ñoä. Phong traøo duøng suùng tröôøng
baén rôi maùy bay Myõ cuûa quaân daân Ninh Thuaän ñaït keát quaû to lôùn vaø ñöôïc phoå
bieán kinh nghieäm ra toaøn Quaân khu1
. Cuøng vôùi coâng taùc boá phoøng, choáng caøn,
ñaùnh ñòch, caùc cô quan, ñôn vò taäp trung töø thuû tröôûng ñeán nhaân vieân tranh thuû
ngaøy ñeâm, töøng ngaøy, töøng giôø ñeå saûn xuaát vì ñoùi laø khoâng laøm ñöôïc gì caû. Coù
luùc vöøa caàm suùng choáng caøn xong, caùn boä y teá vai vaãn mang suùng, tay caàm dao,
caàm ní phaùt raãy, troàng mì, træa luùa, baép... Nhôø vaäy, caùc boä phaän y teá ñöôïc boå
sung löông thöïc, vöôït qua söï bao vaây, phong toûa khaéc nghieät cuûa ñòch.
Ñeán cuoái naêm 1967, ngaønh y teá Ninh Thuaän coù böôùc phaùt trieån khaù nhanh
veà nhieàu maët. Veà toå chöùc gồm coù Ban dân y và Ban quaân daân y tænh, 5 ban y teá
cuûa 5 huyeän, 4 beänh xaù ôû 4 huyeän, 34 ban y teá xaõ vaø moät quaân y xaù cuûa tænh.
Löïc löôïng caùn boä y teá goàm coù: 4 baùc só, haøng chuïc y só, haøng traêm y taù, cöùu
thöông viên, hoä lyù vaø nhaân vieân phuïc vuï trong ngaønh1
. Ngoaøi ra, coøn coù maïng
löôùi veä sinh vieân khaù ñoâng ñöôïc phaân boå ñeán taän thoân aáp. Soá beänh xaù vaø giöôøng
beänh ñaùp öùng ñuû yeâu caàu ñieàu trò beänh. Trong naêm 1967, beänh xaù tænh ñaõ ñieàu
trò, chöõa beänh kòp thôøi gaàn 60 caùn boä, chieán só veà căn cöù coâng taùc vaø chieán ñaáu.
Beänh xaù Thuaän Nam ñaõ thu nhaän vaø ñieàu trò haøng traêm caùn boä, chieán só, thöông
beänh binh, trong ñoù ñaõ chöõa laønh nhieàu ca phöùc taïp nhö troïng thöông, viêm ruoät
thöøa, vieâm cô vaø caùc beänh noäi thöông naëng; ñoàng thôøi coøn keát hôïp khaùm chöõa
beänh cho hôn 200 ñoàng baøo trong thoân aáp vaø phoøng beänh cho haøng ngaøn daân
vuøng giaûi phoùng, vuøng tranh chaáp. Beänh xaù Thuaän Baéc, Baùc Aùi Ñoâng, Baùc Aùi
Taây coù nhieàu thaønh tích veà tinh thaàn phuïc vuï nhieät tình, chu ñaùo cuûa caùn boä y teá
trong ñieàu kieän coøn khoù khaên, thieáu thoán nhieàu maët, goùp phaàn quan troïng giuùp
beänh nhaân mau hoài phuïc söùc khoeû ñeå trôû veà ñòa phöông, ñôn vò tham gia chieán
ñaáu, coâng taùc và sản xuất.
Thôøi gian naøy boïn Myõ ñem raûi chaát ñoäc maøu da cam xuoáng chieán khu,
khoâng nhöõng laøm trô truïi caây laù ôû röøng nuùi maø coøn nguy haïi ñeán söùc khoeû cuûa
caùn boä, chieán só vaø nhaân daân. Do vaäy, coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh
ñöôïc ñaåy maïnh hôn tröôùc. Ngaønh y teá taäp trung xaây döïng cô sôû thoân, xaõ laø chính
1 Cuoái naêm 1967, quaân daân Ninh Thuaän baén rôi hôn 80 maùy bay caùc loaïi.
1 Trích baùo caùo toång keát taïi Ñaïi hoäi thi ñua coâng-noâng-binh cuûa tænh naêm 1967.
53
vaø keát hôïp chaët cheõ giöõa ñoâng, taây y ñeå cöùu chöõa, ñieàu trò beänh cho nhaân daân.
Ñeå saûn xuaát thuoác Nam ngaøy caøng nhieàu, ta huy ñoäng löïc löôïng y taù, cöùu thöông
viên, veä sinh vieân vaø nhaân daân caên cöù tham gia thu haùi döôïc lieäu sau moãi buoåi
lao ñoäng goùp laïi, hoaëc taäp trung ñi laáy 2,3 ngaøy veà giao laïi cho cô sôû saûn xuaát
thuoác cuûa ñòa phöông mình. Nhôø vaäy, nhaân daân bieát ñöôïc nhieàu thuoác nam chöõa
beänh. Vôùi söï höôùng daãn taän tình cuûa caùn boä y teá, cuõng nhö hoaït ñoäng tích cöïc
cuûa maïng löôùi veä sinh vieân, ñoàng baøo vuøng caên cöù ñaõ loaïi boû daàn nhöõng taäp tuïc,
thoùi quen khoâng coù lôïi cho söùc khoeû. Khi beänh ñau ñaõ bieát uoáng thuoác ñeå chöõa,
sự tin tưởng vaøo thaày cuùng khi đau bệnh giảm dần; bieát aên chín, uoáng soâi; bieát boá
trí nhaø ôû, nuoâi heo, gaø... thoaùng ñãng, hôïp veä sinh. Phong traøo naøy ñöôïc nhaân
daân vuøng caên cöù tích cöïc höôûng öùng, tieán boä raát nhanh nhö xaõ Roà OÂn, huyeän
Anh Duõng.
Vôùi hoaøn caûnh coøn nhieàu thieáu thoán, khaéc nghieät cuûa cuoäc chieán ñaáu
choáng Myõ xaâm löôïc, nhöõng thaønh tích ngaønh y teá ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua laø
heát söùc to lôùn, theå hieän söï gaén boù chaët cheõ giöõa quaân, daân y vì moät muïc tieâu
chung laø cuøng quaân daân trong caû nöôùc chieán ñaáu, tieán ñeán hoaøn thaønh cuoäc caùch
maïng giaûi phoùng daân toäc. Coù theå noùi Quaân y vaø Daân y tuy hai nhöng thaät ra vaãn
laø moät. Khi daân y gaëp khoù khaên, quaân y saün saøng chi vieän keå caû vaät chaát vaø caùn
boä chuyeân moân và ngược lại. Trong caùc chieán dòch, caùn boä Daân y ñeàu coù maët,
cuøng laøm nhieäm vuï vôùi Quaân y. Caû quaân, daân y ñaõ goùp phaàn xöùng ñaùng coâng lao
cuûa mình trong vieäc phuïc vuï nhaân daân, chaêm soùc söùc khoeû cho caùn boä chieán só
vaø xaây döïng ngaønh ngaøy caøng phaùt trieån.
Nhöõng thaùng cuoái naêm 1967, caû Quaân Daân y nhaän ñöôïc leänh phaûi chuaån bò
ñaày ñuû löông thöïc, thöïc phaåm, nhaát laø thuoác men vaø duïng cuï y teá ñeå saün saøng
caáp cöùu, ñieàu trò thöông binh; chuaån bò ñaày ñuû nhaân löïc, phöông tieän cho caùc ñoäi
phaãu tieàn phöông nhanh choùng phuïc vuï khi chieán söï xaûy ra. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu
thöïc teá chieán ñaáu vaø phuïc vuï chieán ñaáu, Thöôøng vuï Tænh uûy, Ñaûng uûy Ban quaân
söï tænh chuû tröông thaønh laäp theâm vaø cuûng coá moät soá toå Quaân y cô ñoäng, sô caáp
cöùu ôû hoûa tuyeán, ñoàng thôøi thaønh laäp caùc ñoäi phaåu, beänh xaù daõ chieán cho caùc ñòa
baøn. Bieân cheá soá löôïng thì tuøy theo tính chaát cuûa töøng traän ñaùnh, soá chieán só
tham gia hoïat ñoäng chieán dòch maø phaân boå caùn boä Quaân y ñuû söùc phuïc vuï thöông
beänh binh. Ví duï nhö ñoäi phaãu cuûa ñôn vò phía Nam Tieåu ñoaøn 610 do ñoàng chí
Traàn Thanh Vaân phuï traùch, trung bình coù 6 ñoàng chí, trong ñoù coù 3 quaân y só.
Coøn phía Baéc tænh laø Maët traän Tieàn phöông C, coù nhieàu ñôn vò ñöùng chaân treân
ñòa baøn ñoâng vaø roäng hôn, ñöôïc thaønh laäp 1 ñoäi phaãu do ñoàng chí Nguyeãn Vaên
Hoa phuï traùch chung, ñoàng chí Nguyeãn Vaên Yeân laø Phoù phuï traùch, coù 5 Quaân y
só laø ñoàng chí Nguyeãn Vaên Hoa, Nguyeãn Vaên Yeân, Hueä, Theá, Mai vaø moät soá y
taù, hoä lyù... nhaèm haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát tyû leä veà töû thöông trong chieán ñaáu,
54
maët khaùc gaây nieàm tin cho caùn boä, chieán só trong löïc löôïng vuõ trang an taâm, taäp
trung yù chí vaø haønh ñoäng quyeát chieán vaø quyeát thaéng quaân thuø.
Haøng ngaøn daân coâng tình nguyeän ñöôïc ñieàu ñoäng ñeå phuïc vuï chieán dòch.
Treân caên cöù Baùc AÙi, Anh Duõng haàu nhö khoâng ngaøy naøo vaéng boùng caùc ñoaøn
daân coâng ñi taûi ñaïn, taûi thöông, vaän chuyeån löông thöïc, thöïc phaåm, thuoác men...
treân ñöôøng ñi nhieàu anh em phaûi choáng choïi vôùi ñoùi côm, thieáu muoái, thieáu aùo
quaàn; coù luùc bò nöôùc cuoán troâi, bò ñòch phuïc kích hoaëc nhöõng traän soát reùt röøng ñaõ
cöôùp ñi sinh maïng bao ngöôøi. Nhöng ngöôøi tröôùc coù ngaõ, ngöôøi sau vaãn tieán leân,
khoâng chòu luøi böôùc tröôùc khoù khaên. Haøng thaùng trôøi, nhöõng ñoaøn daân coâng vaãn
beàn bæ nhö doøng thaùc suoát ngaøy ñeâm ñoå ra phía tröôùc phuïc vuï chieán tröôøng.
Trong ñôït toång tieán coâng vaø noåi daäy xuaân Maäu Thaân 1968, theo chæ ñaïo
cuûa Quaân khu, Ninh Thuaän khoâng taán coâng vaøo thò xaõ maø taäp trung löïc löôïng môû
maûng ôû caùc xaõ: Thuaän Daân, Thuaän Thaønh, Löu Phuù, Thuaän Taâm (saùt thò xaõ Phan
Rang). Nhieäm vuï troïng taâm cuûa ngaønh y teá laø phuïc vuï tích cöïc nhieäm vuï cuûa
Ñaûng ôû phía tröôùc; ñoàng thôøi xaây döïng, phaùt trieån phong traøo y teá phía sau toát.
Vieäc môû caùc chieán dòch lôùn ñaàu naêm 1968 vaø ñaåy maïnh hoaït ñoäng ra phía tröôùc
ñaõ taêng nhanh soá löôïng thöông binh, coù khi taêng 4-5 laàn so vôùi tröôùc. Soá nhaân
vieân y teá haàu nhö khoâng taêng neân coâng vieäc caøng khoù khaên, vaát vaû, nhöng tinh
thaàn traùch nhieäm, nhieät tình coâng taùc cuûa caùn boä y teá caøng theå hieän roõ hôn bao
giôø heát. Khaéc phuïc tình traïng thieáu thoán thuoác men, duïng cuï y teá, caùc beänh xaù
ñaõ kheùo saép xeáp, söû duïng raát tieát kieäm neân ít toán thuoác maø vaãn ñaït yeâu caàu toát.
Boä phaän ñieàu trò laøm vieäc ngaøy ñeâm, saên soùc caùc veát thöông, moå xeû, tieâm thuoác,
thay nhau tröïc theo doõi dieãn bieán cuûa thöông binh naëng ñeå cöùu chöõa kòp thôøi.
Ngoaøi ra, coøn chaêm soùc thöùc aên, nöôùc uoáng, giaët giuõ quaàn aùo cho thöông binh
naëng raát chu ñaùo. Töø coâng vieäc thöïc teá, tay ngheà caùc baùc só, y só, y taù ñeán cöùu
thöông ñöôïc naâng leân nhôø hoïc taäp theâm nhieàu kinh nghieäm. Neáu tröôùc kia, gaëp
moät veát thöông thuûng buïng anh em thaáy luùng tuùng nhöng nay ñaõ giaûi quyeát toát;
caùc y taù ngoaøi vieäc tieâm thuoác, thay baêng coøn hoïc theâm vieäc caét loïc veát thöông,
coá ñònh caùc tröôøng hôïp gaõy xöông...
Nhöõng beänh xaù tieàn phöông nhö beänh xaù Thuaän Nam caøng chòu aùp löïc
phaûi ñaûm baûo vieäc ñieàu trò vôùi khoái löôïng thöông binh raát lôùn. Luùc toång tieán
coâng muøa xuaân naêm 1968, ôû phía Baéc, Tænh uûy môû maët traän Tieàn phöông C do
ñoàng chí Nguyeãn Nhaát Taâm, Phoù Bí thö Tænh uûy chæ ñaïo chung, coù nhieäm vuï
ñaùnh thaúng saân bay Thaønh Sôn vaø caùc vuøng laân caän. Baùc só Nguyeãn Ñình Ba baáy
giôø laø Phoù ban y teá tænh Ninh Thuaän, phuï traùch maûng phía Baéc tænh, tröïc tieáp chæ
ñaïo ñoäi phaãu Maët traän Tieàn phöông C. Giöõa naêm 1967, Thöôøng vuï Tænh uûy cöû
baùc só Lê Ngọc Anh ( Löu Giang), Phoù ban quaân daân y tænh xuoáng laøm Tröôûng
beänh xaù, giaûi quyeát caáp cöùu ñieàu trò cho thöông binh. Luùc Toång tieán coâng muøa
55
xuaân naêm 1968, y só Nguyeãn Minh Chaâu laø Tröôûng beänh xaù Thuaän Nam. Töø
thaùng 2 ñeán thaùng 12-1968, beänh xaù tieáp nhaän ñieàu trò tôùi 550 ngöôøi, coù thaùng
leân tôùi 60-70 ngöôøi, nhöng khoâng ñeå xaûy ra tröôøng hôïp sai soùt naøo ñaùng tieác caû.
Tyû leä hy sinh raát thaáp (0,73%)1
. Beänh xaù coøn laøm toát cheá ñoä nuoâi döôõng thöông
binh, thöôøng xuyeân coù caù töôi, ñöôøng söõa boài döôõng neân thöông binh mau phuïc
hoái söùc khoeû. Tuy laø nôi thöôøng xuyeân bò ñòch caøn queùt, ñaùnh phaù nhöng vaãn
ñaûm baûo an toaøn cho thöông beänh binh, laãn cô sôû vaät chaát cuûa beänh xaù.
Trong naêm 1968, coù laàn beänh xaù Thuaän Nam bò maùy bay tröïc thaêng ñòch
oanh kích, luùc ñoù beänh xaù coù 22 caùn boä nhaân vieân vaø 52 thöông binh (trong ñoù
coù 5 thöông binh naëng naèm coá ñònh). Ñeå baûo veä thöông binh, caùn boä nhaân vieân
ñaõ duõng caûm baêng qua löûa ñaïn ñang baén xoái xaû cuûa 4 chieác tröïc thaêng, coõng
thöông binh chaïy ñi chaïy laïi nhieàu laàn töø beänh xaù ñeán hang ñaù lôùn (coù teân hang
Baûy Haï) vôùi ñoïan ñöôøng khoaûng 500m. Tinh thaàn duõng caûm chaáp nhaän hy sinh
cuûa caùn boä nhaân vieân beänh xaù Thuaän Nam ñaõ baûo toaøn ñöôïc sinh maïng cho haàu
heát thöông beänh binh, chieán thaéng tröôùc bom ñaïn keû thuø.
Neáu beänh xaù Thuaän Nam coù thaønh tích noåi baät trong coâng taùc y teá ôû phía
tröôùc, thì ôû phía sau noåi leân moät ñòa phöông ñaït nhieàu keát quaû xuaát saéc trong
vieäc giöõ vöõng vaø phaùt trieån phong traøo y teá vuøng caên cöù, phuïc vuï toát coâng taùc
saûn xuaát, chieán ñaáu cuûa nhaân daân ñòa phöông. Ñoù laø tinh thaàn kieân cöôøng, quyeát
taâm vöôït moïi gian khoå, hy sinh cuûa caùn boä y teá huyeän Anh Duõng. Ñeå choáng traû
nhöõng traän phi phaùo aùc lieät, caøn queùt ñoát phaù, cuõng nhö raõi chaát ñoäc hoaù hoïc
nhieàu laàn cuûa ñòch (gaây haïi veà hoa maøu, löông thöïc vaø nhieãm ñoäc cho ngöôøi),
caùn boä y teá töø huyeän ñeán xaõ ra söùc xaây döïng, cuûng coá maïng löôùi y teá xaõ, thoân.
Cuoái naêm 1968, 100% soá xaõ2
coùù Ban y teá hoaït ñoäng toát, trong ñoù caùc xaõ ñeàu coù
toå döôïc saûn xuaát thuoác nam ñeå phoøng vaø chöõa beänh cho ñoàng baøo. Nhôø vaäy, moät
soá tröôøng hôïp daân bò ngoä ñoäc naëng ñöôïc caùn boä y teá höôùng daãn söû duïng thuoác
nam nhö reã tranh, rau maù, mía, daây maáu, reã caây chuoái thôm, yeám ruøa, NT9...
choáng ñoäc coù keát quaû toát. Huyeän coøn chuù yù ñaøo taïo caùn boä y teá ngöôøi daân toäc,
caùc xaõ ñeàu coù y taù, cöùu thöông vaø böôùc ñaàu xaây döïng heä thoáng baûo veä baø meï treû
em töø xaõ ñeán huyeän.
Toång keát coâng taùc y teá toaøn tænh, cuoái naêm 1968 beänh xaù Thuaän Nam vaø
huyeän Anh Duõng ñöôïc taëng thöôûng Huaân chöông chieán coâng giaûi phoùng haïng 3
vì nhöõng thaønh tích xuaát saéc trong coâng taùc y teá. Ngoaøi ra, coù hai ñôn vò laø xaõ Roà
OÂn vaø toå döôïc huyeän Anh Duõng ñöôïc caáp tænh taëng baèng khen vôùi thaønh tích vaän
1 Baùo caùo thaønh tích y teá huyeän Thuaän Nam naêm 1968 - Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.
2 Huyeän Anh Duõng coù 6 xaõ: Taây Phöôùc, Töông Phuùc, Laø A, Giaù, Caø Mau, Roà OÂn.
56
ñoäng nhaân daân höôûng öùng toát phong traøo veä sinh phoøng beänh vaø phaùt trieån saûn
xuaát, söû duïng thuoác Nam ñeán taän xaõ.
Vôùi thaéng lôïi cuoäc toång tieán coâng vaø noåi daäy xuaân Maäu Thaân cuûa quaân
daân toaøn mieàn Nam ñaõ ñöa cuoäc chieán tranh caùch maïng Vieät Nam leân moät giai
ñoaïn môùi. Laøm thaát baïi hoaøn toaøn chieán löôïc “chieán tranh cuïc boä” cuûa ñeá quoác
Myõ, buoäc chuùng phaûi xuoáng thang chieán tranh, ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn vôùi ta taïi
Paris. Trong thaéng lôïi chung ñoù, coù phaàn ñoùng goùp coâng lao cuûa quaân daân Ninh
Thuaän noùi chung vaø caùn boä, nhaân vieân ngaønh y teá noùi rieâng. Nhieàu anh chò em
ñaõ chòu ñöïng moïi thieáu thoán gian khoå, laøm vieäc queân mình vì söï soáng coøn cuûa
ñoàng chí, ñoàng baøo thaân thöông. Hoaït ñoäng tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ goùp phaàn
quan troïng thay ñoåi neáp soáng sinh hoaït cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi tieán boä hôn so vôùi
tröôùc ñaây, ñoäng vieân caùc chieán só haêng haùi xoâng leân ñaùnh thaéng nhieàu traän.
IV. Y TEÁ NINH THUAÄN GOÙP PHAÀN LAØM THAÁT BAÏI CHIEÁN LÖÔÏC
“VIEÄT NAM HOAÙ CHIEÁN TRANH” CUÛA ÑEÁ QUOÁC MYÕ, TIEÁN ÑEÁN GIAÛI
PHOÙNG QUEÂ HÖÔNG.
1. Cuøng quaân daân trong tænh chieán ñaáu kieân cöôøng laøm phaù saûn chieán löôïc
“Vieät Nam hoaù chieán tranh” cuûa ñeá quoác Myõ.
Bò phaù saûn trong chieán löôïc “chieán tranh cuïc boä”, ñeá quoác Myõ vaãn ngoan
coá tieáp tuïc theo ñuoåi chieán löôïc môùi “Vieät Nam hoaù chieán tranh”. Muïc tieâu cô
baûn cuûa chieán löôïc naøy laø ruùt daàn quaân Myõ ra khoûi mieàn Nam Vieät Nam, maø vaãn
giöõ ñöôïc chính quyeàn Nguïy döôùi söï ñieàu khieån cuûa Myõ. Ñeå ñaït muïc tieâu chieán
löôïc ñoù, Myõ- Nguïy söû duïng söùc maïnh toái ña ñeå tieán haønh cuøng moät luùc ba loaïi
chieán tranh: chieán tranh giaønh daân, chieán tranh boùp ngheït vaø chieán tranh huûy
dieät nhaèm “bình ñònh” noâng thoân mieàn Nam.
Taïi Ninh Thuaän ñaàu naêm 1969, ñòch baét ñaàu taêng cöôøng phoøng thuû, taêng
cöôøng löïc löôïng vaø binh khí kyõ thuaät. Ñaëc bieät, ñòch thaønh laäp vaø phaùt trieån caùc
toå chöùc tình baùo, giaùn ñieäp, luoân tìm caùch caøi caém ñieäp vieân vaøo caùc toå chöùc, cô
sôû cuûa ta. Ngoøai ra, ñòch coøn thaønh laäp caùc ñaûng phaùi phaûn ñoäng nhö “Phong traøo
caùch maïng quoác gia caáp tieán” “Ñaûng daân chuû caáp tieán”..., ñoàng thôøi caáu keát vôùi
boïn Fulro do teân Huyønh Ngoïc Saéng chæ huy, nhaèm loâi keùo caùc phaàn töû phaûn ñoäng
ra söùc choáng phaù caùch maïng. Song song vôùi caùc hoaït ñoäng treân, ñòch tieán haønh
moät soá hoaït ñoäng mò daân nhö tuyeân truyeàn ngaøy Quoác teá lao ñoäng 1-5-1970, ban
haønh luaät “Ngöôøi caøy coù ruoäng”, toå chöùc caáp giaáy chöùng nhaän ruoäng ñaát, cho
vay tieàn, vieän trôï maùy moùc... ñeå mua chuoäc nhaân daân.
Ñoái phoù vôùi aâm möu thaâm ñoäc cuûa Myõ-Nguïy, Tænh uûy ra chæ thò neâu roõ:
“Taäp trung löïc löôïng ñaåy maïnh hoaït ñoäng vuõ trang, tieâu hao sinh löïc ñòch, hoã trôï
tích cöïc cho phong traøo quaàn chuùng, taêng cöôøng phaùt trieån thöïc löïc veà moïi
57
maët...”1
.
Cuoái naêm 1968, caùc ñôn vò chuû löïc cuûa tænh laàn löôït ruùt veà tuyeán sau ñeå
cuûng coá löïc löôïng, boå sung quaân soá chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu môùi. Löïc löôïng
vuõ trang huyeän cuøng caáp uûy baùm truï ñòa baøn, xaây döïng cô sôû, laõnh ñaïo nhaân daân
dieät aùc, phaù kìm, choáng aâm möu bình ñònh caáp toác cuûa ñòch, ñoàng thôøi hoã trôï cho
caùc ñôït ñaáu tranh chính trò cuûa quaàn chuùng. ÔÛ vuøng ñòch taïm chieám, boä ñoäi
D840, phoái hôïp vôùi ñoäi bieät ñoäng, ñaëc coâng thò xaõ taán coâng vaøo caùc trung taâm
quaân söï cuûa ñòch nhö saân bay Thaønh Sôn, Trung taâm huaán luyeän daân veä ôû quaän
An Phöôùc... tieâu hao moät phaàn sinh löïc ñòch, tuyeân truyeàn, hoã trôï quaàn chuùng noåi
daäy ñaáu tranh.
Trong söï phaùt trieån chung cuûa chieán tröôøng, löïc löôïng vaø toå chöùc quaân y
cuõng phaùt trieån maïnh. Heä thoáng quaân y ñöôïc xaây döïng khaù hoaøn chænh goàm toå
chöùc quaân y cuûa khoái chuû löïc tieåu ñoaøn, ñaïi ñoäi boä binh vaø caùc binh chuûng; quaân
y caùc ñoaøn haäu caàn; quaân y tænh ñoäi vaø huyeän ñoäi. Theo bieân cheá quaân ñoäi, moät
ñaïi ñoäi coù 1 hoaëc 2 y taù phuïc vuï. Boä phaän quaân y tieåu ñoaøn coù baùc só quaân y phuï
traùch ñoäi phaãu vaø moät soá y só, y taù, nhaân vieân phuïc vuï thöông binh.
Ñeå cuûng coá vaø boå sung löïc löôïng caùn boä y teá phuïc vuï cho cuoäc chieán ñaáu
môùi, tænh môû nhieàu lôùp ñaøo taïo, boài döôõng y só, y taù. Caùc hoïc vieân chuû yeáu ñöôïc
trieäu taäp töø caùc ñôn vò vuõ trang vaø beänh xaù caùc huyeän. ÔÛ vuøng caên cöù, bom phaùo,
bieät kích dieãn ra lieân tuïc ngaøy naøy sang ngaøy khaùc ñoâi luùc laøm giaùn ñoaïn vieäc
hoïc taäp. Nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, chòu ñöïng gian khoå, khoâng sôï hy
sinh cuûa anh chò em neân vieäc hoïc taäp cuoái cuøng cuõng ñöôïc hoaøn taát. Caùc hoïc
vieân trôû veà ñôn vò cuõ, tieáp tuïc coâng taùc vôùi cöông vò môùi vaø nhieäm vuï môùi. Chæ
tính rieâng huyeän Baùc Aùi trong naêm 1969 ñaõ ñaøo taïo ñöôïc 15 y só, 11 nöõ hoä sinh,
boài döôõng cöùu thöông viên laøm y taù 30 ngöôøi, boài döôõng ñöôïc 8 ngöôøi laøm thuoác
Nam.
Töø thaùng 7-1969, tænh trieån khai taäp huaán ñeán taän cô sôû Chæ thò 65 cuûa
Trung öông cuïc veà coâng taùc y teá trong tình hình môùi. Lieân heä thöïc tieãn tænh nhaø,
ngaønh y teá nhaän ñònh nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc, cuõng nhö nhöõng khoù khaên tröôùc
maét, töø ñoù xaùc ñònh tö töôûng moãi caùn boä, nhaân vieân trong ngaønh phaûi phaán ñaáu,
noå löïc nhieàu hôn ñeå hoaøn thaønh toát nhieäm vuï ñeà ra. Sau taäp huaán, caùc beänh xaù,
traïm xaù ôû tuyeán tænh vaø huyeän ñöôïc cuûng coá laïi; caùc ban y teá xaõ, caùc toå y teá thoân
vaãn giöõ vöõng vaø hoaït ñoäng thöôøng xuyeân. Ban quaân daân y tænh, caùc cô quan ñôn
vò ñeàu thaønh laäp caùc ñoäi vuõ trang, lo vieäc ñaøo haàm truù aån traùnh phi phaùo vaø ñaùnh
ñòch khi bò caøn queùt. Nhìn chung, tinh thaàn traùch nhieäm cuûa caùn boä y teá cô sôû,
1 Trích chæ thò “Tieáp tuïc ñaåy maïnh caùc maët hoaït ñoäng naêm 1969” cuûa Tænh uûy Ninh Thuaän.
58
cuõng nhö söï giaùc ngoä, söï hieåu bieát veà kieán thöùc y teá cuûa nhaân daân ñöôïc naâng leân
moät böôùc.
Nhöõng naêm 1969-1970 ñòch taêng cöôøng baén phaù, chuùng duøng ñuû loaïi phaùo,
maùy bay vaø quaân cô ñoäng ñi caøn queùt nhieàu laàn ôû vuøng caên cöù vôùi möùc ñoä khoác
lieät khieán nhaân daân phaûi di taûn hoaëc traùnh vaøo röøng saâu. Vieäc ñaùnh phaù aùc lieät
cuûa ñòch caû beân trong laãn beân ngoaøi ñaõ gaây cho ta nhieàu toån thaát, nhaát laø naïn
thieáu thuoác men, löông thöïc. Nhieàu ñôn vò vuõ trang, caùc ñoäi muõi coâng taùc suoát caû
thaùng trôøi khoâng coù haït côm, anh em chæ aên cuû röøng, rau röøng hoaëc traùi caây röøng.
Löôïng gaïo döï tröõ chuû yeáu daønh ñeå naáu chaùo nuoâi thöông beänh binh nhöng vaãn
khoâng ñuû, ñieàu kieän phuïc vuï thöông beänh binh do vaäy gaëp nhieàu khoù khaên.
Khoâng coù nguoàn taøi chính cuûa treân cung caáp, caùc ñôn vò phaûi töï löïc hoaøn toaøn.
Phaùt huy tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, anh em toå chöùc baét caù döôùi soâng suoái, ñaøo cuû
maøi, haùi maêng, rau röøng... hoaëc tranh thuû laøm raãy ñeå boå sung löông thöïc. Trong
caùc traän choáng caøn, caùc y taù, cöùu thöông viên vöøa lo caáp cöùu, baêng boù ñoàng baøo,
chieán só bò thöông kòp thôøi; vöøa lo di chuyeån ñeå ñaûm baûo an toaøn tính maïng cho
thöông beänh binh. Tröôùc cuoäc caøn queùt lôùn cuûa quaân Myõ, Nam Trieàu Tieân vaø
quaân Nguïy vaøo caên cöù Anh Duõng (6-1970), vôùi tinh thaàn tích cöïc, khaån tröông,
caùn boä y teá huyeän ñaõ phoái hôïp toát cuøng löïc löôïng vuõ trang kòp thôøi sô taùn Ban
daân y tænh vaø nhaân daân ôû xaõ Giaù, Roà OÂn ñeán nôi an toaøn; ñoàng thôøi haêng haùi
xoâng ra phía tröôùc lo vieäc cöùu thöông, giaønh giaät maïng soáng cho caùc chieán só.
Caùc huyeän caên cöù luùc naøy khoâng nhöõng laø vuøng oanh kích thöôøng xuyeân
cuûa caùc loaïi maùy bay, phaùo ñòch maø coøn höùng chòu haøng traêm taán chaát ñoäc hoaù
hoïc do ñòch raûi xuoáng. Nhieàu vuøng röøng nuùi roäng lôùn bò trô truïi caây laù, ñòa hình
trôû neân heát söùc troáng traûi, ñaày raãy bon mìn treân ñöôøng ñi. Nguy hieåm hôn laø chaát
ñoäc hoaù hoïc vaø bom ñaïn ñaõ gaây oâ nhieãm nhieàu nguoàn nöôùc sinh hoaït cuûa nhaân
daân. Haøng ngaøn ngöôøi bò ngoä ñoäc, ñau buïng, æa chaûy, æa ra maùu. Duø thieáu thuoác,
thieáu y taù, cöùu thöông viên nhöng caùn boä y teá töø huyeän ñeán thoân, xaõ ñaõ noã löïc
heát mình, taän tình cöùu chöõa kòp thôøi nhöõng naïn nhaân, haïn cheá ñöôïc töû vong ñeán
möùc thaáp nhaát. Tieâu bieåu, ôû huyeän Baùc AÙi trong naêm 1969 coù gaàn 3000 ngöôøi bò
nhieãm chaát ñoäc hoùa hoïc cuûa ñòch thaám vaøo nguoàn nöôùc vaø caây traùi, caùn boä y teá
höôùng daãn nhaân daân söû duïng moät soá caây thuoác Nam nhö reã tranh, rau maù, mía
lau, daây maáu, reã caây chuoái thôm, yeám ruøa, boät toâ moäc, röôïu caáp cöùu ñau buïng...
choáng ñoäc coù keát quaû toát, neân chæ coù 30 ngöôøi cheát, phaàn ñoâng laø ngöôøi giaø vaø
treû em1
.
Ñöôïc söï tuyeân truyeàn, vaän ñoäng thöôøng xuyeân cuûa caùn boä y teá thoân, xaõ,
neáp soáng môùi vaên minh cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi nhö aên chín, uoáng soâi, duøng cheùn
1 Baùo caùo thaønh tích y teá huyeän Baùc Aùi naêm 1969 – Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.
59
ñuõa caù nhaân vaãn tieáp tuïc duy trì toát, vieäc aên boác, aên thöùc aên soáng haàu nhö khoâng
coøn nöõa. Nhôø vaäy, duø moâi tröôøng soáng bò bom ñaïn giaëc taøn phaù, caùc loại dòch
bệnh vaãn ñöôïc khoáng cheá toát, trong naêm 1969-1970 khoâng coù vuï dòch lôùn naøo
xaûy ra caû. Toå chöùc baûo veä baø meï vaø treû em ñöôïc thaønh laäp ôû moät soá xaõ tröôùc kia,
nay vaãn duy trì vaø hoaït ñoäng toát. Duø phaûi soáng trong hoaøn caûnh chieán tranh coù
nhieàu khoù khaên, thieáu thoán nhöng ñoàng baøo mieàn nuùi vaãn yù thöùc toát vieäc giöõ gìn
veä sinh, phoøng beänh, nuoâi döôõng, chăm sóc baø meï vaø treû em theo khoa hoïc.
Nguoàn thuoác men luùc naøy raát caêng thaúng, toå döôïc caùc huyeän ñaõ noå löïc tìm
kieám nguoàn thuoác phuïc vuï cho boä ñoäi, nhaân daân. Taän duïng nguoàn döôïc lieäu ôû
nuùi röøng, ngaønh döôïc ñaõ saûn xuaát moät soá thuoác Nam thoâng duïng nhö vieân trò soát
reùt, ñau buïng, ho caûm, boät NT9, boät ngaûi baêng veát thöông, boät toâ moäc, cao baèng
laêng, röôïu caáp cöùu ñau buïng... Moät soá xaõ caên cöù cuõng hình thaønh caùc toå döôïc, töï
saûn xuaát ñöôïc thuoác Nam ñaõ khaéc phuïc moät phaàn tình traïng khoù khaên veà thuoác
men, hoã trôï tích cöïc vieäc cöùu chöõa, chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, chieán só vaø
nhaân daân. Luùc naøy yeâu caàu naâng cao tay ngheà cho caùn boä döôïc laø vaán ñeà caáp
baùch. Giöõa naêm 1969, ñoàng chí Laâm Haûi Vaân ñöôïc cöû ñi hoïc döôïc só Ñaïi hoïc ôû
Tröôøng Ñaøo taïo caùn boä cao caáp y teá ôû TW Cuïc mieàn Nam. Ñaàu naêm 1970, tænh
ñöôïc boå sung hai döôïc só trung cấp ôû Baéc veà laø ñoàng chí Leâ Vaên Duï vaø ñoàng chí
Nguyeãn Thò Thanh Duyeân (nöõ döôïc só). Thaùng 3-1970, ñoàng chí Ñaáu ñi hoïc tieáp
lôùp döôïc só trung caáp, ñeán thaùng 5-1971 thì ra tröôøng veà tænh coâng taùc.
Treân chieán tröôøng, quaân ta tieán leân giaønh laïi theá chuû ñoäng, thu nhieàu thaéùng
lôïi lôùn. Trong naêm 1970, löïc löôïng vuõ trang cuûa tænh ñaåy maïnh phong traøo ñaùnh
phaù keá hoaïch “bình ñònh noâng thoân” cuûa ñòch, tieâu hao moät boä phaän löïc löôïng
quaân nguïy. Keát quaû, boïn teà, veä ôû nhieàu xaõ, aáp tan raõ, caùc ñoäi coâng taùc lieân tuïc
ñoät aáp, cuûng coá xaây döïng cô sôû, phaùt ñoäng ñoàng baøo noåi daäy ñaáu tranh, phaù theá
keøm keïp cuûa ñòch. Ta ñaõ giaùo duïc vaø vaän ñoäng haøng ngaøn quaàn chuùng bung ra
laøm aên; haøng traêm teân lính vaø phoøng veä daân söï ñaøo raõ nguõ, boû vieäc veà vôùi gia
ñình laøm aên.
Böôùc sang naêm 1971-1972, tình hình trong tænh coù nhieàu chuyeån bieán. Maät
ñoä bom phaùo vaø caùc traän caøn cuûa lính Myõ, Nam Trieàu Tieân ôû vuøng caên cöù ñaõ
giaûm daàn. Nhieàu aáp chieán löôïc bò phaù hoûng, phong traøo caùch maïng cuûa quaàn
chuùng töøng böôùc phuïc hoài vaø phaùt trieån. Ñeán cuoái naêm 1971, ñòch caên baûn hoaøn
thaønh vieäc giao laïi saân bay Thaønh Sôn, caûng Ninh Chöõ cho nguïy quyeàn Ninh
Thuaän. Lính Nam Trieàu Tieân chæ coøn ñoùng ôû moät vaøi ñieåm; phöông tieän chieán
tranh vaø caùc loaïi maùy bay phaûn löïc Myõ ruùt ñi raát nhieàu.
Tröôùc tình hình môùi, ta chuû tröông cuûng coá löïc löôïng chuû löïc, ñoàng thôøi
taêng cöôøng löïc löôïng bieät ñoäng thò xaõ, boå sung löïc löôïng caùc huyeän vaø caùc ñoäi
60
coâng taùc. Taäp trung ñaùnh boïn bieät kích, do thaùm, giaùn ñieäp, ñoät aáp voõ trang
tuyeân truyeàn dieät aùc, xaây döïng cô sôû. Beân caïnh hoaït ñoäng vuõ trang, phong traøo
ñaáu tranh chính trò cuûa quaàn chuùng dieãn ra khaù soâi noåi ôû caùc xaõ vuøng ven vaø noäi
oâ, nhö phong traøo ñoøi ñi laïi laøm aên, mua baùn, döï tröõ luùa gaïo, thöïc phaåm, choáng
khuûng boá, baén phaù, gaøi mìn böøa baõi laøm thieät haïi taøi saûn vaø tính maïng cuûa nhaân
daân. Ngoaøi ra, coøn coù phong traøo choáng raøo laøng, laäp aáp, laäp teà vaø trang bò suùng
oáng cho thanh nieân lieân tuïc dieãn ra ôû caùc aáp Ba Thaùp, Töø Taâm, Hoaø Thuûy, Vuï
Boån, La Chöõ, Lieân Sôn... Chæ trong moät thôøi gian ngaén, maïng löôùi cô sôû ñöôïc
xaây döïng saâu roäng trong nhieàu taàng lôùp nhaân daân thuoäc vuøng ñòch taïm chieám.
Vaán ñeà thu mua löông thöïc, thöïc phaåm, chuû yeáu laø gaïo, muoái, thuoác men, duïng
cuï y teá... ñaõ deã daøng hôn tröôùc, ñöôøng daây vaän chuyeån haøng hoaù leân chieán khu
ñöôïc noái laïi, tình traïng khan hieám löông thöïc, thuoác men khoâng coøn gay gaét nhö
tröôùc.
Tranh thuû vieäc baén phaù cuûa ñòch ñaõ giaûm, ñoàng baøo caên cöù Baùc AÙi, Anh
Duõng taäp trung phaùt trieån con gioáng, ñaåy maïnh chaên nuoâi, troàng troït, khoâi phuïc
laïi nhaø cöûa, ruoäng vöôøn, caùc traïm xaù, cô sôû y teá ñaõ bò chieán tranh taøn phaù. Ñoái
vôùi soá thöông binh naëng, soá ñau oám, soá anh em tinh thaàn chieán ñaáu giaûm suùt, ta
ñöa veà phía sau, boài döôõng söùc khoeû vaø cho tham gia saûn xuaát. Ñeán cuoái naêm
1972, cuoäc soáng ñoàng baøo daàn oån ñònh, ñaõ xaây döïng ñöôïc 146 toå hôïp taùc vaø lao
ñoäng, nuoâi gaàn 4.000 con heo, saûn xuaát ñöôïc hôn 15.000m vaûi, vaän chuyeån veà
hôn 14.067 lon muoái1
. Nhôø vaäy, ñaõ giaûi quyeát ñöôïc moät phaàn naïn ñoùi, raùch, ăn
laït, oám ñau cho ñoàng baøo vuøng caên cöù.
Ñeå boå sung nguoàn thuoác Taây chöõa beänh, ta cöû nhieàu caùn boä, chieán só ñoät
aáp, baùm vaøo côû sôû mua thuoác men vaø duïng cuï y teá veà phuïc vuï cho cô quan; ñoàng
thôøi tieáp tuïc saûn xuaát caùc thöù thuoác trò beänh thoâng thöôøng. Nhaân daân caên cöù Anh
Duõng, Baùc AÙi trong naêm 1972 ñaõ saûn xuaát ñöôïc thuoác ho, caûm, soát, naáu ñöôïc 8kg
cao toâ moäc, 3.5kg cao gaïc nai, 138 lít thuoác nöôùc, thuoác xoå giun vaø thuoác choáng
ñoäc. Tuy nhieân, qua cuoäc khaùng chieán laâu daøi, gian khoå ñôøi soáng vaø söùc khoeû
cuûa caùn boä, chieán só, coâng nhaân vieân bò giaûm suùt nhieàu; moâi tröôøng soáng bò oâ
nhieãm naëng, thuoác men khan hieám, caên cöù laïi khaù roäng, daân ñoâng neân moät soá vuï
dòch lôùn xaûy ra ta khoâng ngaên chaën kòp nhö vuï dòch taû cuoái naêm 1971-1972 laøm
cheát 270 ngöôøi, naêm 1973 ho gaø cheát 30 em2
ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán ñôøi
soáng cuûa nhaân daân. Ban y teá tænh ñaõ nghieâm tuùc kieåm ñieåm, nghieân cöùu ruùt kinh
nghieäm ñeå hoaøn thaønh toát hôn nhieäm vuï y teá trong thôøi gian ñeán.
1 Lòch söû Ñaûng boä huyeän Ninh Sôn, taäp 2 (1954-1975).
2 Kieåm ñieåm ngaønh y teá tænh hai naêm 1972-1973 – Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.
61
Cuøng vôùi vieäc cuûng coá xaây döïng caên cöù, ngaønh y teá thöôøng xuyeân tuyeân
truyeàn, phaùt ñoäng caùc phong traøo veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch. Qua ñoù, yù
thöùc veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch cuûa ñoàng baøo coù söï chuyeån bieán, tieán boä roõ
neùt: tin thuoác, uoáng thuoác, duøng thuoác Nam hoaëc phöông phaùp ñoâng y ñeå trò
beänh; nhaát laø qua caùc traän dòch ñaõ xaûy ra ñoàng baøo caøng thaáy roõ taàm quan troïng
cuûa thuoác men trong vieäc trò beänh, teä cuùng baùi caàu khaán thaàn linh cho khoeû maïnh
ñaõ giaûm haún. Vieäc aên chín, uoáng soâi, söû duïng nhaø xí ñaõ trôû thaønh thoùi quen sinh
hoaït haøng ngaøy cuûa ñoàng baøo. Moät soá xaõ laøm toát coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo
duïc, höôùng daãn nhaân daân chaêm soùc, baûo veä baø meï vaø treû em theo khoa hoïc, gaén
vôùi toå chöùc vaø ñaåy maïnh saûn xuaát. Coù nôi thaønh laäp Toå giöõ treû ñöôïc ñoàng baøo
ñaùnh giaù toát nhö ôû xaõ Giaù (huyeän Anh Duõng); moâ hình naøy ñöôïc ruùt kinh nghieäm
vaø nhaân roäng ra caùc xaõ khaùc. Trong ñieàu kieän chieán tranh khaéc nghieät, hoaït ñoäng
tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ laøm chuyeån bieán daàn nhaän thöùc laïc haäu cuûa ñoàng baøo
mieàn nuùi trong vieäc phoøng vaø chöõa beänh, goùp phaàn quan troïng ñöa tyû leä treû sô
sinh, tuoåi thoï cuûa ñoàng baøo vuøng caên cöù khaùng chieán taêng nhanh so vôùi tröôùc.
Ban daân y trong thôøi gian naøy cuõng coù nhöõng thay ñoåi veà nhaân söï. Naêm 1971,
ñoàng chí Hai Toán veà laøm Phoù ban thay baùc só Löu Giang ñi mieàn Baéc chöõa
beänh. Naêm 1972, baùc só Nguyeãn Nhö Hổ laøm Phoù ban thay ñoàng chí Hai Toán cho
ñeán ngaøy giaûi phoùng. Boä phaän döôïc tænh cuõng ñöôïc boå sung hai döôïc só: DSTC
Ñinh Vaên Baûn từ Ban Dân y khu tăng cường vaø DS Traàn Bình Thu từ miền Bắc
vào 1974.
Hoøa vôùi khí theá taán coâng chung cuûa toaøn mieàn, ta vöøa cuûng coá xaây döïng
caên cöù, vöøa huy ñoäng nhaân löïc boå sung löïc löôïng vuõ trang vaø ñi nhaân coâng phuïc
vuï khaùng chieán. Ñaõ coù haøng ngaøn löôït ngöôøi tham gia vaän chuyeån löông thöïc, vuõ
khí, thuoác men cho tieàn tuyeán; tham gia boá phoøng baèng vuõ khí thoâ sô, tích cöïc
ngaên chaën caùc traän caøn queùt cuûa ñòch leân vuøng caên cöù. Tröôùc söùc tieán coâng maïnh
meõ, lieân tuïc cuûa quaân daân ta, boïn ñòch co thuû, boïn teà veä giao ñoäng. ÔÛ nhieàu nôi
boïn te,à veä boû chaïy, boïn daân veä raõ nguõ; nhaân daân noåi daäy phaù theá keøm keïp cuûa
ñòch, bung ra laøm aên raát ñoâng, phaïm vi ngaøy caøng roäng lôùn, khí theá caùch maïng
cuûa quaàn chuùng raát soâi noåi.
Bò thaát baïi naëng neà treân caû hai mieàn Nam, Baéc, ngaøy 27-01-1973 taïi Paris,
ñeá quoác Myõ buoäc phaûi kyù keát hieäp ñònh “chaám döùt chieán tranh, laäp laïi hoaø bình
ôû Vieät Nam”, ñôn phöông ruùt quaân ra khoûi mieàn Nam Vieät Nam, chieán löôïc
“Vieät Nam hoaù chieán tranh” ñaõ bò phaù saûn. Cuoäc chieán tranh caùch maïng cuûa
quaân daân Ninh Thuaän, cuûa löïc löôïng laøm coâng taùc y teá laïi chuyeån sang moät giai
ñoaïn môùi: giai ñoaïn ñaùnh cho “Nguïy nhaøo” ñeå giaønh thaéng lôïi hoaøn toaøn.
2. Cuøng ñaáu tranh choáng ñòch phaù hoaïi hieäp ñònh Paris, tieán tôùi giaûi phoùng
queâ höông (1973 – 16-04-1975).
62
Duø chaáp nhaän kyù keát hieäp ñònh Paris, nhöng vôùi baûn chaát ngoan coá vaø hieáu
chieán aâm möu cô baûn cuûa ñeá quoác Myõ vaãn khoâng thay ñoåi. Chuùng ra söùc taêng
cöôøng phöông tieän chieán tranh, xaây döïng nguïy quaân, nguïy quyeàn laøm coâng cuï ñeå
thöïc hieän aâm möu laán chieám vaø bình ñònh (goïi laø laán chieám bình ñònh môùi). ÔÛ
Ninh Thuaän ñòch tieán haønh bình ñònh, laán chieám baèng moïi phöông thöùc nhö duøng
quaân söï, chieán tranh taâm lyù hay kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, y teá... nhaèm muïc ñích
laø quyeát giaønh daân, naém daân, laán ñaát, khai thaùc nhaân löïc, taøi löïc cuûa daân ñeå tieâu
dieät haï taàng cô sôû caùch maïng cuûa ta, giöõ vaø môû roäng vuøng chuùng kieåm soaùt, xoaù
hình thaùi da beo, thu heïp vuøng ta...
Luùc naøy ta coù thuaän lôïi laø vuøng giaûi phoùng vaø caên cöù roäng lôùn, ngaøy caøng
cuûng coá phaùt trieån; ñoäi nguõ caùn boä y teá khaù ñoâng ñöôïc thöû thaùch vaø reøn luyeän
thöïc teá, coù nhieàu kinh nghieäm toát trong coâng taùc vaø xaây döïng ngaønh. Nhöng khoù
khaên tröôùc maét laø naïn ñoùi, laït vaãn coøn, vieäc saûn xuaát löông thöïc töï tuùc chöa
maïnh, chöa coù nguoàn boå sung nhaân löïc cho löïc löôïng thoaùt ly, caùc con ñöôøng
chieán löôïc quan troïng bò chia caét khieán giao thoâng vaän taûi khoâng thuaän lôïi. Beänh
soát reùt coøn nhieàu, söùc khoeû cuûa nhaân daân caên cöù bò suùt keùm sau nhöõng naêm
chieán tranh.
Tình hình treân ñoøi hoûi ngaønh y teá phaûi vaän duïng moïi khaû naêng cuûa ngaønh
phoái hôïp vôùi löïc löôïng vuõ trang, chính trò bung ra xaây döïng cô sôû phía tröôùc,
ñoàng thôøi laøm toát coâng taùc y teá xaõ hoäi trong vuøng ta kieåm soaùt, thieát thöïc phuïc vuï
nhaân daân nhaèm taïo theâm söùc maïnh toång hôïp ñeå thaéng ñòch. Treân cô sôû Nghò
quyeát 12 vaø Chæ thò 06 cuûa Trung öông cuïc veà coâng taùc y teá trong tænh hình môùi:
“Ñoäng vieân nhaân daân xaây döïng cô sôû y teá xaõ aáp, keát hôïp ñoâng - taây y, xaây döïng
böôùc ñaàu maïng löôùi y teá xaõ, traïm y teá xaõ, beänh xaù ôû huyeän coù vuøng giaûi phoùng
roäng.... Chuù troïng ñaåy maïnh coâng taùc y teá ôû vuøng daân toäc”, Ban quaân daân y tænh
ñeà ra nhieäm vuï tröôùc maét: “Taêng cöôøng cuûng coá y teá caáp huyeän, tieáp tuïc kieän
toaøn y teá tænh ñeå ñuû söùc chæ ñaïo ñi saùt xuoáng xaõ aáp ôû vuøng caên cöù mieàn Nam vaø
vuøng giaûi phoùng. Coá gaéng xoâng ra phía tröôùc laøm toát coâng taùc y teá ñeå goùp phaàn
vaøo nhieäm vuï daân vaän, nhieäm vuï giaønh daân giöõ ñaát, giaønh quyeàn laøm chuû ôû phía
tröôùc, nhaát laø ñoái vôùi vuøng ven, vuøng tranh chaáp”1
.
Xaùc ñònh nhieäm vuï cuûng coá vaø xaây döïng maïng löôùi y teá xaõ thoân laø
nhieäm vuï trung taâm chieán löïôc cuûa ngaønh, ñoái vôùi vuøng caên cöù mieàn nuùi vaø giaûi
phoùng töø sau ngaøy kyù hieäp ñònh Paris caùc Ban y teá xaõ, toå chöùc y teá thoân aáp ñöôïc
chuù yù cuûng coá kieän toaøn caû 3 maët: chính trò, toå chöùc vaø chuyeân moân. Ban daân y
tænh ñöôïc phaân caáp môû caùc lôùp ñaøo taïo y taù, hoä sinh, döôïc taù vaø caùc lôùp öùng duïng
cho y só, y taù; beänh xaù huyeän chòu traùch nhieäm môû caùc lôùp cöùu thöông viên, coâ
1 Trích “Baûn döï thaûo keá hoaïch coâng taùc y teá trong giai ñoaïn môùi”-naêm 1974.
63
ñôõ, caáp cöùu vieân, veä sinh vieân... Moãi lôùp cöùu thöông treân döôùi 10 hoïc vieân, hoïc
trong 2 thaùng vôùi phöông thöùc vöøa hoïc, vöøa laøm, khi hoaøn thaønh khoùa hoïc ñöôïc
taêng cöôøng cho Ban y teá huyeän, xaõ vaø caùc cô quan tænh.
Phong traøo veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch ñöôïc Ban y teá caùc huyeän tích
cöïc trieån khai vôùi nhieàu hình thöùc saùt hôïp nhö phoøng beänh theo töøng muøa (muøa
möa, muøa naéng), theo hoaøn caûnh, trình ñoä cuûa nhaân daân ôû mieàn nuùi vaø ñoàng
baèng giaûi phoùng. Trong ñoù taäp trung phoøng vaø chöõa moät soá beänh phoå bieán baèng
thuoác nam hoaëc caùc phöông phaùp ñôn giaûn cuûa nhaân daân nhö xoâng, xoa nắn, ñaám
boùp, caïo ban, caïo gioù..., troïng taâm laø beänh soát reùt vaø aûnh höôûng cuûa beänh ñoái vôùi
gan , lách và vôùi theå traïng cuûa ngöôøi beänh. Böôùc ñaàu coù söï ñieàu tra cô baûn veà
tình hình ngöôøi maéc beänh soát reùt vaø moät soá beänh xaõ hoäi nhö lao, phong, böôùu
coå,... Töø ñoù ñaåy maïnh coâng taùc nghieân cöùu, xaây döïng keá hoaïch phoøng chöõa caùc
beänh xaõ hoäi, cuõng nhö phoøng beänh soát reùt ôû caùc xaõ, buoân, ñôn vò, cô quan. Ñeán
cuoái naêm 1974, tænh xaây döïng moät ñoäi phoøng choáng soát reùt vaø tieán haønh laøm
ñieåm ôû moät soá xaõ. Beân caïnh ñoù, ta cuõng chuù yù nhaân daân caûnh giaùc ñoái vôùi tai
naïn chieán tranh vaø chaát ñoäc hoaù hoïc trong thöùc aên ôû vuøng ñòch ñöa vaøo.
Coâng taùc chăm sóc baûo veä baø meï treû em coù böôùc phaùt trieån hôn tröôùc. Ban
baûo veä baø meï treû em ôû tænh, huyeän ñöôïc cuûng coá, ôû moãi caáp ñeàu coù sinh hoaït, coù
noäi dung coâng taùc, coù kieåm ñieåm vaø ruùt kinh nghieäm. Phaùt ñoäng trong nhaân daân
nhieàu ñôït tuyeân truyeàn giaùo duïc sinh ñeû, nuoâi con hôïp veä sinh. Ñaøo taïo, boài
döôõng nhieàu coâ ñôõ, hoä sinh cho caùc xaõ caên cöù; trong naêm 1974, tænh môû moät lôùp
hoä sinh ôû huyeän Baùc AÙi, Anh Duõng. Böôùc ñaàu khaùm vaø trò beänh phuï khoa cho
phuï nöõ, troïng taâm laø chöùng baïch ñôùi phuï nöõ.
Ñaùp öùng yeâu caàu trò beänh ngaøy caøng cao cuûa caùn boä, chieán só vaø nhaân daân,
maïng löôùi döôïc tieáp tuïc môû roäng vaø cuûng coá töø tænh xuoáng taän cô sôû, chuù troïng
ñuùng möùc ñoái vôùi saûn xuaát vaø khai thaùc thuoác ñoâng y ôû töøng ñòa baøn. ÔÛ xaõ, döïa
vaøo daân ñeå saûn xuaát thuoác, xaây döïng tuûû thuoác, tuùi thuoác Nam laø chính, phaán ñaáu
moãi xaõ bieát saûn xuaát vaø söû duïng thuoác Nam taïi choã. Huyeän coù töø 4 ñeán 7 caùn boä,
nhaân vieân chuyeân traùch döôïc. Tænh coù xöôûng döôïc khoaûng 10 ngöôøi, ñöôïc trang
bò töông ñoái toát; saûn xuaát ñöôïc moät soá thuoác môùi nhö vieân baïch ñôùi1
trò beänh phuï
nöõ, vieân ngheä laøm thuoác boå, vieân di long, thuoác chöõa gan... Cô sôû cung caáp döôïc
lieäu chuû yeáu töø vöôøn thuoác Nam ôû beänh xaù huyeän vaø caùc toå saûn xuaát döôïc ôû
huyeän, tænh. Cuoái naêm 1974, beänh xaù tænh môû roäng khoaûng 15-20 giöôøng beänh,
coù cô sôû xeùt nghieäm, pha cheá thuoác men.
Boïn ñòch luùc naøy ñang taäp trung laán chieám laïi nhöõng vuøng bò maát, chöa
daùm ñaùnh phaù lôùn vaøo vuøng caên cöù cuûa ta. Vuøng giaûi phoùng luùc naøy coù ñöôïc thôøi
1 Teân goïi chæ beänh khí hö ôû phuï nöõ (baùo caùo ngaønh y teá trong khaùng chieán thöôøng duøng).
64
kyø töông ñoái yeân tónh, thanh bình. Tranh thuû thôøi cô, ban y teá caùc huyeän, caùc cô
quan ñaõ toå chöùc vaø trieån khai nhieàu bieän phaùp ñaåy maïnh saûn xuaát, töï tuùc löông
thöïc vaø caûi thieän ñôøi soáng cho caùn boä nhaân vieân. Moät boä phaän ñöôïc phaân coâng
phaùt raãy troàng luùa, troàng hoa maøu vaø caùc loaïi khoai cuû. Cuøng vôùi vieäc saûn xuaát
töï tuùc, coâng taùc chuaån bò veà maët haäu caàn cuõng ñöôïc ñaåy maïnh. Möùc ñoä chieán
tranh giaûm xuoáng taïo thuaän lôïi hôn cho ñöôøng daây lieân laïc leân chieán khu. ÔÛ caùc
huyeän Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø ngay ôû thò xaõ Phan Rang ta toå chöùc moùc noái
vôùi nhieàu cô sôû caùch maïng trong vuøng ñòch ñeå ñaët haøng vaø mua veà phaân phoái
cho caùc ñôn vò. Boä phaän quaân nhu lo thu mua caùc haøng hoaù chuû yeáu nhö gaïo,
thöïc phaåm, thuoác men, duïng cuï y döôïc... laàn löôït chuyeån veà caên cöù caát giaáu vaøo
kho ñeå phuïc vuï cho caùc cô quan, ñôn vò cuõng nhö chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu
saép ñeán.
Ñoái vôùi phía tröôùc, do chính saùch keøm keïp, bình ñònh cuûa ñòch neân ñôøi
soáng nhaân daân raát cöïc khoå, söùc khoûe cuõng bò aûnh höôûng chieán tranh, maéc nhieàu
dòch beänh. Coâng taùc y teá baáy giôø khoâng chæ taäp trung cho phía sau maø coøn hoã trôï,
ñaåy maïnh phong traøo phía tröôùc phaùt trieån. Do vaäy, ngaønh xaùc ñònh laø phaûi phaùt
ñoäng quaàn chuùng ñaáu tranh chính trò gaén lieàn vôùi ñaáu tranh ñoøi chöõa beänh; nhieäm
vuï coâng taùc y teá tröôùc maét laø phaûi taùc ñoäng maïnh, thuùc ñaåy quaàn chuùng ñaáu
tranh ñoøi ñòch giaûi quyeát ñôøi soáng vaø beänh taät cho nhaân daân. ÔÛ vuøng ñòch kieåm
soaùt, ta chuù yù xaây döïng caùc cô sôû y teá bí maät, ñoàng thôøi toå chöùc töøng toå (khoaûng
1-2 caùn boä moät toå), döïa vaøo daân hoaït ñoäng coâng khai hoaëc baùn coâng khai; soá caùn
boä naøy bieát laøm coâng taùc phoøng beänh, phoøng dòch, caáp cöùu vaø ñieàu trò taïi nhaø.
Caùn boä y teá huyeän ñi saùt tröïc tieáp toå chöùc höôùng daãn caùc toå y teá hoaït ñoäng cho
thích hôïp ñeå baûo veä quaàn chuùng vaø baûo veä theá hôïp phaùp cuûa cô sôû. Baèng caùch
khaùm beänh, chöõa beänh, caùn boä y teá phoå bieán kieán thöùc veä sinh phoøng beänh,
höôùng daãn ñoàng baøo toå chöùc thöïc hieän veä sinh phoøng beänh baèng thuoác Nam,
tuyeân truyeàn thuùc ñaåy ñoàng baøo ñaáu tranh ñoøi ñòch thöïc hieän caùc bieän phaùp veä
sinh baûo veä söùc khoeû nhaân daân nhö tieâm phoøng, caûi thieän ñieàu kieän veä sinh thoân
aáp...
Naêm 1974, treân khaép chieán tröôøng mieàn Nam, quaân vaø daân ta ñaõ giaønh
ñöôïc nhöõng thaéng lôïi heát söùc quan troïng. Treân ñòa baøn toaøn tænh, sau nhöõng hoaït
ñoäng lieân tuïc cuûa löïc löôïng vuõ trang, ñòch chuyeån vaøo theá phoøng ngöï chieán löôïc,
co cuïm, coá giöõ nhöõng vò trí quan troïng vaø then choát nhaát. Chuùng raùo rieát ñoân
quaân baét lính, taêng cöôøng phoøng thuû trong saân bay Thaønh Sôn, caûng Ninh Chöõ
gaén chaët vôùi keøm keïp, khoáng cheá quaàn chuùng, nhaèm ngaên chaën caùc ñoøn taán coâng
cuûa quaân ta.
Ngay sau khi Buoân Ma Thuoät vaø Taây Nguyeân giaûi phoùng (thaùng 1-1975),
quyeát ñònh giaûi phoùng mieàn Nam tröôùc muøa möa 1975 nhanh choùng ñöôïc truyeàn
65
ñeán caùc ñòa phöông, ñôn vò. Quaân daân Ninh Thuaän taäp trung hoaït ñoäng maïnh
xung quanh saân bay Thaønh Sôn vaø thò xaõ Phan Rang, taïo theá cho daân noåi daäy ñaáu
tranh chính trò, laøm coâng taùc binh vaän, vaän ñoäng binh lính ñaøo raõ nguõ. Tröôùc
nhöõng thaéng lôïi to lôùn lieân tieáp cuûa quaân daân ta treân khaép chieán tröôøng, ñeå
phoøng thuû Saøi Goøn töø xa, chính quyeàn nguïy gaáp ruùt saùt nhaäp hai tænh Ninh Thuaän
vaø Bình Thuaän thaønh vuøng III chieán thuaät vaø laäp moät tuyeán phoøng thuû maïnh ôû thò
xaõ Phan Rang, goïi laø “laù chaén theùp”.
Khaån tröông chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät, ñaäp tan “laù chaén
theùp”, môû ñöôøng cho ñaïi quaân ta tieán vaøo Saøi Goøn. Tænh ñoäi thaønh laäp ñoäi phaãu
tieàn phöông, coù baùc só Quang (chuû nhieäm quaân y) vaø moät soá y só, y taù phuïc vuï.
Caùc nhaân vieân ban quaân y, boä phaän döôïc ñeàu ñöôïc huy ñoäng laøm coâng taùc
chuyeån taûi vuõ khí, ñaïn döôïc, thuoác men ra chieán tröôøng. Veà phía Ban Daân y, baùc
só Nguyeãn Nhö Hổ laø Phoù ban Daân y Ninh Thuaän; Tröôûng Beänh xaù Daân y tænh töø
naêm 1974 laø baùc só Traàn Ngoï ôû Khu 6 veà (thay cho baùc só Nguyeãn Minh Chaâu veà
phuï traùch beänh xaù Thuaän Baéc). Caùn boä y teá ñöôïc phaân coâng ñi phuïc vuï caùc boä
phaän tieàn phöông Daân Chính Ñaûng, raát phaán khôûi haêng haùi, laøm vieäc queân mình
vì thaéng lôïi cuoäc toång tieán coâng saép ñeán.
Phoái hôïp vôùi chieán tröôøng treân toaøn mieàn, löïc löôïng vuõ trang cuûa tænh hoaït
ñoäng maïnh, môû roäng ñòa baøn, nhaèm vaøo caùc muïc tieâu ñòch ñaõ laán chieám, ñöa
phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân tieán leân giaønh quyeàn laøm chuû. Ñeå kòp thôøi
phuïc vuï phía tröôùc, boä phaän haäu caàn vaø quaân y tænh ñoäi nhaän nhieäm vuï chuyeån
vuõ khí, ñaïn ñöôïc, löông thöïc, thuoác men... töø ñaàu soâng La Ngaø (giaùp bieân giôùi
Campuchia) vaø töø Ñaéc Laéc veà Ninh Thuaän. Do yeâu caàu chieán tröôøng heát söùc caáp
baùch, tænh phaûi ñieàu ñoäng theâm ñoàng baøo vuøng caên cöù vaø caùc cô quan xung
quanh tænh cuøng tham gia vaän chuyeån. Moãi chuyeán haøng ñem veà phaûi maát haøng
thaùng trôøi, nhieàu anh chò em bò soát reùt, bò nöôùc cuoán troâi, hy sinh do ñòch caøn
queùt, ñoùi côm, laït muoái... Tuy khoù khaên aùc lieät traêm beà nhöng caùn boä, chieán só
ñoäi vaän taûi cuøng ñoàng baøo caên cöù vaãn noå löïc vöôït qua, hoaøn thaønh toát nhieäm vuï.
Do tính chaát traän ñaùnh aùc lieät, ban quaân daân y coù keá hoaïch döï kieán soá
löôïng thöông binh, cô soá thuoác, ñòa ñieåm tieáp nhaän thöông binh..., ñoàng thôøi boá
trí moät boä phaän ôû laïi caên cöù ñeà phoøng coù söï coá. Khu vöïc gaàn ñöôøng 11 (quoác loä
27), ta chuaån bò döïng 3 caên nhaø lôùn, moãi nhaø 10-12 giöôøng beänh vaø 1 nhaø nhoû coù
4 giöôøng cho chuyeân moân, ñeå nhaän chuyeån khung beänh xaù Baùc AÙi xuoáng; coù ñoäi
phaãu tieàn phöông phuïc vuï cho chieán dòch. Nhöng do tình hình dieãn bieán thuaän lôïi
trong chieán dòch neân keá hoaïch khoâng thöïc hieän ñöôïc.
Töø ñaàu thaùng 4/1975, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñöôïc Ban chæ huy Tieàn
phöông C (ñoàng chí Trònh Caùt laø Chæ huy tröôûng) taêng cöôøng ñaïi ñoäi 311 goàm 15
66
ngöôøi, 2 trôï lyù Tænh ñoäi vaø moät soá caùn boä y teá. Ñeå phuïc vuï cho löïc löôïng thò xaõ
môû cuoäc taán coâng vaøo phöôøng Ñoâ Vinh vaø Baûo An töø ngaøy 7 – 8/4/1975, vôùi soá
caùn boä y teá ñöôïc taêng cöôøng, ta thaønh laäp ñoäi phaãu tröïc chieán ñaët taïi Xoùm Döøa,
Ñoâ Vinh goàm caùc ñoàng chí: baùc só Nguyễn văn Lieãu, y só Ngöôõng (Quaân y), y só
Trần văn Taán, y taù Nhónh. Cho ñeán ngaøy tænh nhaø hoaøn toaøn giaûi phoùng, ñoäi phaãu
ñaõ hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï baûo veä, cöùu chöõa thöông binh trong caùc traän
ñaùnh aùc lieät vôùi ñòch.
Sau khi giaûi phoùng tænh Khaùnh Hoaø (7-4-1975), caùnh quaân Duyeân haûi ñaõ
aùp saùt Ninh Thuaän vaø lieân laïc vôùi huyeän uûy Baùc AÙi Ñoâng, ñöôøng 11 ñöôïc giaûi
phoùng. Theo yeâu caàu cuûa chieán tröôøng, Quaân khu V taêng cöôøng cho Ninh Thuaän
Sö ñoaøn 3, Sö ñoaøn 25 Taây Nguyeân nhaèm taêng cöôøng söùc maïnh tieán coâng vaøo
caùc muïc tieâu quan troïng cuûa ñòch. Luùc naøy, haàu heát caùc xaõ ñeàu coù ñoäi du kích
maïnh, coù töø 1 ñeán 2 y taù phuïc vuï. Löïc löôïng vuõ trang tænh, huyeän ñeàu coù caùn boä
y teá phuïc vuï cho chieán ñaáu. Moãi ñaïi ñoäi coù 1-2 y taù, tieåu ñoaøn coù boä phaän quaân y
do moät baùc só phuï traùch. Caùc ñoäi phaãu tieàn phöông ñöôïc boå sung caùn boä coù tay
ngheà cao. Beänh xaù, traïm xaù ñöôïc taêng cöôøng caùn boä, thuoác men, chuaån bò moïi
phöông tieän, saún saøng laøm nhieäm vuï.
Ngaøy 14-4-1975, caùc ñôn vò quaân chuû löïc Quaân khu V vaø löïc löôïng vuõ
trang cuûa tænh cuøng phoái hôïp taán coâng vaøo tuyeán phoøng thuû cuûa quaân nguïy. Saùng
16-4, löïc löôïng vuõ trang vaø xe taêng ta chia laøm 3 muõi taán coâng: muõi 1, ñaùnh ñòch
doïc theo hai beân quoác loä IA, tieán thaúng vaøo thò xaõ Phan Rang; muõi 2, taán coâng
vaøo khu vöïc Hoøn Daøi (Ñeøo Caäu) vaø saân bay Thaønh Sôn; muõi 3, ñaùnh chieám caûng
Ninh Chöõ, chaën khoâng cho ñòch thaùo chaïy ra bieån.
Ñuùng 9giôø 30 phuùt, ngaøy 16-4-1975 côø Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn
Nam Vieät Nam tung bay treân dinh tænh tröôûng Ninh Thuaän, quaân ta ñaùnh chieám
vaø laøm chuû thò xaõ Phan Rang. Ñeán chieàu cuøng ngaøy, ta laøm chuû caùc quaän lî coøn
laïi, ñaùnh daáu tænh Ninh Thuaän hoaøn toaøn giaûi phoùng.
UÛy ban quaân quaûn ñöôïc thaønh laäp, do ñoàng chí Tænh ñoäi tröôûng Trình Caùt
laøm tröôûng ban, baét ñaàu tieáp quaûn caùc truï sôû cuûa ñòch vaø phaân coâng boá trí ngöôøi
chieám giöõ. Toaøn boä Ban quaân y va Ban daân y ñöôïc dôøi veà thò xaõ ñeå laøm vieäc
trong nhöõng ngaøy ñaàu giaûi phoùng. Ninh Thuaän tieáp tuïc huy ñoäng söùc ngöôøi, söùc
cuûa baèng moïi phöông tieän vaø khaû naêng hieän coù cuûa tænh, kòp thôøi phuïc vuï cho löïc
löôïng chuû löïc thaàn toác tieán coâng giaûi phoùng Saøi Goøn. Goùp phaàn giaûi phoùng hoaøn
toaøn mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc ngaøy 30-4-1975.
Cuøng vôùi caû nöôùc, nhaân daân Ninh Thuaän kieân trì cuoäc khaùng chieán choáng
ñeá quoác Myõ suoát 21 naêm vôùi bao gian khoå aùc lieät, hy sinh song raát ñoåi töï haøo.
Quaân vaø daân Ninh Thuaän ñaõ ñoùng goùp coâng lao vaø xöông maùu cuûa mình cuøng caû
67
nöôùc ñaùnh thaéng ñeá quoác Myõ vaø beø luõ tay sai, giaûi phoùng queâ höông, laøm neân
chieán dòch Hoà Chí Minh lòch söû. Trong chieán thaéng ñoù khoâng theå thieáu coâng lao
vaø söï hy sinh queân mình cuûa caùn boä, nhaân vieân quaân vaø daân y. Truyeàn thoáng toát
ñeïp cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän ñuùc keát qua hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc
daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ xaâm löôïc, tieáp tuïc ñöôïc keá thöøa, phaùt huy trong giai
ñoaïn hoaø bình, thoáng nhaát ñaát nöôùc./.
68
PHAÀN THÖÙ BA
NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG GIAI ÑOAÏN (1975-2005)
I. Y TEÁ NINH THUAÄN NHÖÕNG NAÊM ÑAÀU SAU GIAÛI PHOÙNG (1975-
1976)
Sau khi quaân ta giaûi phoùng hoaøn toaøn tænh Ninh Thuaän vaøo ngaøy 16-4-
1975, veà toå chöùc haønh chaùnh, tænh Ninh Thuaän ñöôïc saép xeáp laïi goàm coù: thò xaõ
Phan Rang vaø 4 huyeän: Ninh Haûi, An Phöôùc, Ninh Sôn, Baùc AÙi, vôùi 54 xaõ
phöôøng vaø hôn 262.000 daân (trong ñoù vuøng caên cöù khoaûng 12.000 daân)1
.
Thöôøng vuï Tænh uûy ñaõ ra quyeát ñònh thaønh laäp UÛy ban quaân quaûn thò xaõ
Phan Rang-Thaùp Chaøm, coâng boá danh saùch caùc thaønh vieân trong UÛy ban (trong
ñoù coù baùc só Nguyeãn Nhö Hoå), ñoàng thôøi giao nhieäm vuï cho caùc ngaønh tieáp quaûn
caùc cô sôû hieän coù vaø baét tay ngay vaøo nhieäm vuï môùi. Ñoái vôùi ngaønh y teá ñaõ
chuaån bò saün vieäc cöùu chöõa thöông binh taïi choã vaø thöông binh tuyeán tröôùc
chuyeån veà töø caùc sö ñoaøn, binh ñoaøn. Soá coøn laïi cuûa Quaân khu tieáp tuïc tieán
thaúng vaøo Nam giaûi phoùng thaønh phoá Saøi Goøn.
Luùc naøy, vieäc cöùu chöõa caùc thöông binh ñöôïc chuyeån veà laø yeâu caàu caáp
baùch. Ngay ñeâm 16-4-1975 baùc só Nguyeãn Nhö Hoå vaø baùc só Leâ Quang ñaõ sang
beänh vieän Phan Rang (beänh vieän tænh hieän nay) ñeå chuaån bò moã vaø caáp cöùu
thöông binh. Ñoùn tieáp caùc baùc só caùch maïng laø baùc só Nguyeãn Vaên Dö (ñöôïc
chính quyeàn cuõ giao phuï traùch beänh vieän), theo yeâu caàu ñaõ chuaån bò ñuû kíp moã,
duïng cuï, thuoác men vaø tham gia cuøng baùc só Hoå vaø baùc só Quang laøm nhieäm vuï.
Trong ngaøy ñaàu ñaõ cöùu chöõa kòp thôøi caùc ca caáp cöùu, khoâng coù tröôøng hôïp töû
vong.
Saùng ngaøy 17-4-1975, Ban Daân y Ninh Thuaän töø chieán khu veà phaân coâng
caùc boä phaän tieáp quaûn:
Boä phaän tieáp quaûn Ty y teá tænh coù: baùc só Nguyeãn Vaên Lieãu, UÛy vieân; döôïc
só Ñinh vaên Baûn, UÛy vieân; y só Ninh Duy Bình, Chaùnh vaên phoøng vaø moät soá caùn
boä haäu caàn, cuøng caùc nhaân vieân trong Ty y teá cuõ (nhö anh Chöông, anh Gia, anh
Cö...) ñang saün saøng chôø phoái hôïp laøm nhieäm vuï. Böôùc ñaàu Ty y teá naém tình
hình nhaân söï, taøi saûn, giaáy tôø lieân quan ñeán y teá, ñoàng thôøi duøng chính saùch Maët
traän keâu goïi nhöõng nguïy quaân, nguïy quyeàn ra trình dieän vaø tuøy khaû naêng boá trí
nhieäm vuï. Chæ trong 3 ngaøy ñaàu ñaõ coù haøng traêm ngöôøi trôû veà ñaêng kyù vaø ñöôïc
phaân loaïi, boá trí coâng vieäc. Nhôø ñoù, ta coù theâm löïc löôïng laøm coâng taùc y teá, vieäc
cöùu chöõa thöông beänh binh ñöôïc giaûi quyeát kòp thôøi.
1 Theo thoáng keâ cuûa tænh tính ñeán 30-4-1975.
69
Tieáp quaûn beänh vieän Phan Rang goàm coù: baùc só Nguyeãn Nhö Hoå, phoù Ban
Daân y; baùc só Leâ Quang, chuû nhieäm Quaân y; döôïc só Lê văn Thiết và một số cán
boä beänh xaù tænh. Boä phaän naøy naém laïi soá löôïng caùn boä, nhaân vieân caùc khoa,
phoøng (vì coù moät soá boû chaïy), trang thieát bò y teá, duïng cuï, maùy moùc, taøi saûn,
thuoác men... Nhìn chung, cô sôû vaät chaát ôû beänh vieän tænh haàu nhö nguyeân veïn1
.
Chæ trong ngaøy ñaàu, haøng traêm baùc só, caùn söï y teá, ñieàu döôõng, nhaân vieân beänh
vieän Phan Rang ñaõ ñeán laøm vieäc taïi nhieäm sôû cuõ. Taát caû ñöôïc hoïc taäp 5 phöông
chaâm cuûa y teá caùch maïng vaø töï nguyeän lao ñoäng doïn deïp beänh vieän, giaûi quyeát
vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng. Moät soá baùc só, nhaân vieân chuyeân moân chaïy vaøo Saøi
Goøn trôû veà ñöôïc boá trí laøm vieäc phuø hôïp, moïi ngöôøi laøm vieäc trong baàu khoâng
khí ñoaøn keát, vui veû, taát caû vì thöông, beänh binh
Cuøng vôùi coâng vieäc tieáp quaûn ôû caáp tænh, caùc huyeän, xaõ cuõng tieán haønh
vieäc tieáp quaûn töông töï vaø keát quaû ñeàu toát ñeïp.
Tröôùc tình hình traän ñaùnh coøn tieáp dieãn aùc lieät, taâm traïng moät soá caùn boä,
nhaân vieân trong ngaønh tuy coù lo laéng nhöng vaãn coá gaéng khaéc phuïc moïi khoù
khaên, laøm toát vieäc cöùu chöõa thöông, beänh binh.
Thöïc hieän moät soá nhieäm vuï troïng taâm maø Thöôøng vuï Tænh uûy ñeà ra sau
ngaøy giaûi phoùng, tröôùc heát laø coâng taùc chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoûe cho nhaân
daân, oån ñònh laïi toå chöùc, giaûi quyeát toát moâi tröôøng ngaên ngöøa dòch beänh, ngaønh y
teá nhanh choùng ñi vaøo hoaït ñoäng nhaèm phuïc vuï söùc khoûe cho caùn boä vaø nhaân
daân. Ngaønh ñaõ döïa vaøo nguoàn nhaân löïc y teá töø chieán khu veà keát hôïp vôùi soá nhaân
vieân y teá cuûa cheá ñoä cuõ ñeå phaân boå, cuûng coá toå chöùc heä thoáng cuûa ngaønh töø tænh
xuoáng ñeán cô sôû xaõ, phöôøng; ñoàng thôøi ra söùc ñaøo taïo moät soá caùn boä y teá vaø chuû
ñoäng keát hôïp ñoâng taây y phoøng choáng dòch beänh. Nhôø ñoù, khi naïn dòch tieâu chaûy
xaûy ra vaøo thaùng 5-1975 taïi caùc xaõ Taân Sôn, Laâm Sôn, Quaûng Sôn... luùc thuoác
men khoâng coù nhieàu, caùn boä y teá duøng caây Toâ moäc naáu uoáng trò tieâu chaûy, daäp
taét dòch trong 7 ngaøy.
Ñeán thaùng 8-1975, Ty y teá tænh Ninh Thuận coù 98 caùn boä, nhaân vieân (trong
ñoù soá khaùng chieán veà laø 53 ngöôøi, treân chi vieän 6 ngöôøi), do Thöôøng vuï Tænh uûy
chæ ñaïo chung, baùc só Nguyeãn Nhö Hoå phuï traùch tröïc tieáp. Beänh vieän Phan Rang
coù 239 caùn boä, nhaân vieân (khaùng chieán veà 7, treân boå sung 3, löu duïng 229),
Giaùm ñoác beänh vieän laø baùc só Traàn Ngọ, Phó giám đốc là bác sĩ Nguyễn thị Kim
Dũngï. Maïng löôùi y teá ñöôïc xaây döïng hình thaønh töø tænh, huyeän ñeán caùc xaõ,
phöôøng2
. Ngaønh toå chöùc toång veä sinh ôû thò trấn Phan Rang vaø caùc thoân, aáp, tuyeân
truyeàn giaùo duïc yù thöùc phoøng beänh cho nhaân daân. Rieâng ôû thò xã, Phoøng veä sinh
ñaõ hoaït ñoäng ngay sau khi giaûi phoùng, phoái hôïp vôùi caùn boä, nhaân vieân cuûa Ty y
1 Tröôùc ngaøy giaûi phoùng, baùc só Dö coù thaønh laäp moät tieåu ñoäi töï trang bò suùng ñeå baûo veä beänh vieän khoûi cöôùp phaù.
2 Baùo caùo tình hình töø thaùng 4 ñeán 8-1975 cuûa Thöôøng vuï Tænh uûy Ninh Thuaän (soá F71, löu taïi BTG Tænh uûy).
70
teá vaän ñoäng caùc taàng lôùp nhaân daân vaø hoïc sinh toång veä sinh ñöôøng phoá, chợ vaø
nhöõng nôi coâng coängï, goùp phaàn oån ñònh sinh hoaït bình thöôøng cho nhaân daân.
Caùc cô sôû y teá cuûa cheá ñoä cuõ ñöôïc cuûng coá veà toå chöùc, nhanh choùng ñi vaøo
hoaït ñoäng phuïc vuï söùc khoûe cho caùn boä, chieán só vaø nhaân daân. Tính ñeán thaùng
12-1975 beänh vieän Phan Rang ñaõ giaûi quyeát treân 33.600 tröôøng hôïp, trong ñoù
ñieàu trò noäi truù 4.280 beänh nhaân. Phoøng khaùm lao ñaõ khaùm vaø cho thuoác 347
beänh nhaân, trong ñoù coù 195 beänh nhaân cuõ. Phoøng khaùm phong caáp thuoác vaø quaûn
lyù 121 beänh nhaân trong soá 279 ngöôøi maéc beänh tröôùc ngaøy giaûi phoùng. Caùc
huyeän, thò khaùm vaø phaùt thuoác cho hôn 35.850 löôït ngöôøi, ñieàu trò noäi truù gaàn
5.000 beänh nhaân, khaùm thai, ñôõ ñeû cho haøng traêm ngöôøi.
Ngaønh y teá cuõng tröïc tieáp quaûn lyù 26 cöûa haøng döôïc ñoâng, taây y tö nhaân,
cho tieáp tuïc buoân baùn thuoác phuïc vuï nhaân daân; môû moät lôùp sô caáp ñaøo taïo y taù,
döôïc taù vôùi 125 hoïc vieân. Laø moät tænh coù khí haäu khaéc nghieät, thaát thöôøng neân
coâng taùc phoøng choáng dòch beänh ñöôïc ngaønh y teá quan taâm haøng ñaàu, tieán haønh
toå chöùc tieâm phoøng, ngaên chaën kòp thôøi caùc oå dòch beänh nhö ôû Quaûng Sôn, Laâm
Sôn, Ñoâng Haûi, Coâng Haûi, Ñaïo Long... khoâng ñeå laây lan ra dieän roäng. Trong
ñieàu kieän thieáu thoán duïng cuï vaø phöông tieän y teá nhöng boä phaän döôïc Beänh vieän
Phan Rang böôùc ñaàu ñaõ tự pha cheá saûn xuaát ñöôïc 10 loaïi thuoác thoâng thöôøng vaø
dòch truyeàn. Coâng taùc ñieàu trò, khaùm chöõa beänh ñöôïc trieån khai nghieâm tuùc, tích
cöïc vôùi soá thuoác ñaït giaù trò haøng chuïc trieäu ñoàng, ñaõ goùp phaàn haïn cheá soá ngöôøi
töû vong vì beänh, laøm cho nhaân daân yeân taâm tin töôûng ñoái vôùi ngaønh y teá caùch
maïng.
Cuoái naêm 1975, theo quyeát ñònh cuûa Boä Chính trò , caùc tænh Ninh Thuaän,
Bình Thuaän, Bình Tuy ñöôïc saùp nhaäp thaønh tænh Thuaän Haûi. Sôû y teá Ninh Thuaän
chuyeån thaønh Phoøng y teá thò xaõ Phan Rang (thò xaõ coù 9 phöôøng), do baùc só
Nguyeãn Nhö Hoå laøm Tröôûng phoøng. Luùc ñaàu tænh lî vaãn ñoùng ôû Phan Rang, ñeán
ñaàu naêm 1977, cô quan caáp tænh laàn löôït chuyeån vaøo Phan Thieát.
Rieâng toå chöùc y teá huyeän thôøi gian ñaàu laø caùc phoøng y teá, thöôøng gaén vôùi
beänh vieän huyeän, do caùc y, baùc só caùch maïng tröïc tieáp quaûn lyù nhö sau:
Phoøng y teá huyeän Ninh Sôn luùc ñaàu do döôïc só Huyønh Quang Ñaáu phuï
traùch chung(Quân quản); y só Nguyeãn Ñaéc Ñaèng chuyeân traùch ñieàu trò. Töø thaùng
7-1975 ñeán thaùng 6-1976, ñoàng chí Leâ Só Haïnh (quaân y só) laøm Tröôûng phoøng y
teá huyeän, kieâm Beänh vieän tröôûng; ñoàng chí Huyønh Quang Ñaáu laø Phoù phoøng y
teá, chuyeân traùch coâng taùc döôïc. Năm 1976 -1978 y sĩ Đặng Thế Diêu làm Trưởng
Phòng Y tế.
Cô sôû y teá huyeän Ninh Phöôùc goàm: phoøng y teá, beänh vieän huyeän, ñoäi veä
sinh phoøng dòch vaø soát reùt, cöûa haøng thuoác huyeän. Trưởng Phòng Y tế kiêm Giám
đốc bệnh viện do bác sĩ Nguyễn Thanh Bình phụ trách, y sĩ Nguyễn Phi Long làm
71
Phó Phòng Y tế kiêm Phó Giám đốc bệnh viện .
Phoøng y teá vaø beänh vieän huyeän Ninh Haûi do baùc só Nguyeãn Minh Chaâu
tröïc tieáp phuï traùch kiêm bí thư chi bộ từ tháng 4/ 1975 – tháng 2/ 1976.
Trong naêm 1976, löïc löôïng y teá Ninh Thuaän ñöôïc taêng cöôøng theâm moät soá
caùn boä töø mieàn Baéc vaøo, cuøng haøng traêm caùn boä, nhaân vieân y teá töø chieán khu veà
phaân boå veà caùc ñòa baøn trong tænh. Ngoaøi löïc löôïng y teá caùch maïng, caùn boä y teá
coøn ñöôïc tuyeån duïng töø cheá ñoä cuõ phaân boå ñeán taän cô sôû neân caùc traïm y teá taïm
oån ñònh veà toå chöùc, taäp trung vaøo nhieäm vuï vaän ñoäng nhaân daân veä sinh phoøng
beänh, khaùm vaø ñieàu trò caùc beänh thoâng thöôøng; tieâm phoøng dòch taû, dòch haïch,
ngöøa lao cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi, phoøng và điều trị soát reùt cho soá ñoâng ñoàng
baøo daân toäc mieàn nuùi. Beänh vieän caùc huyeän, thò toå chöùc khaùm, chöõa beänh cho
haøng chuïc ngaøn löôït ngöôøi, ñieàu trò taïi choã haøng ngaøn ngöôøi, trong ñoù cöùu chöõa
kòp thôøi nhieàu ca caáp cöùu. Töø tænh ñeán caùc thoân xaõ phoái hôïp vôùi caùc ban, ngaønh
ñaåy maïnh tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh cho nhaân daân nhö vaän ñoäng aên chín,
uoáng soâi, xaây döïng hoá xí, toå chöùc toång veä sinh, phaùt ñoäng phong traøo theå duïc theå
thao, baøi tröø meâ tín dò ñoan... Phaùt hieän vaø daäp taét kòp thôøi caùc oå dòch nhö dòch taû,
dòch haïch, soát xuaát huyeát, dòch cuùm, khoâng ñeå laây ra dieän roäng. Böôùc ñaàu ñaõ gaây
ñöôïc yù thöùc veä sinh phoøng beänh vaø giöõ gìn söùc khoûe cho nhaân daân.
Ngaønh cuõng coá gaéng trieån khai vieäc xaây döïng traïm y teá ôû caùc xaõ, phöôøng
ñoàng baèng vaø mieàn nuùi; phoå bieán caùc baøi thuoác nam vaø vaän ñoäng keát hôïp ñoâng
taây y, troàng caây thuoác nam thaønh phong traøo quaàn chuùng roäng raõi. Khoâi phuïc
beänh xaù Thaùp Chaøm vôùi 30 giöôøng beänh. Khoâi phuïc nhaø hoä sinh Hoàng-Lan phục
vụ cho nhân dân 6 phöôøng ôû Phan Rang vaø 2 traïm hoä sinh ôû Phöôùc Myõ vaø Thaùp
Chaøm...1
Nhìn chung, caùc xaõ phöôøng coù Ban y teá vôùi cô caáu toå chöùc ñaày ñuû nhö
tröôûng ban, hoä sinh, ñieàu trò, döï phoøng, veä sinh; tùy theo xã nhỏ hoặc lôùn thì Ban
y teá coù töø 3-5 ngöôøi; cô sôû thuoác men vaø duïng cuï y teá ñuû duøng cho chuyeân moân ,
tröôøng hôïp naëng thì chuyeån veà beänh vieän Phan Rang giaûi quyeát.
Thôøi gian ñaàu sau giaûi phoùng coøn nhieàu khoù khaên maø ngaønh y teá toå chöùc
ñöôïc caùc traïm xaù, nhaø hoä sinh, tuû thuoác daân laäp... ôû phöôøng, xaõ laø söï quan taâm
raát lôùn cuûa Ñaûng boä vaø chính quyeàn ñòa phöông ñeán söùc khoûe nhaân daân, laøm neàn
taûng cho söï phaùt trieån y teá tænh sau naøy.
II. HOAÏT ÑOÄNG Y TEÁ NINH THUAÄN NHÖÕNG NAÊM SAÙP NHAÄP TÆNH,
HUYEÄN (1977-1991).
Töø thaùng 4-1977, thöïc hieän quyeát ñònh cuûa Hoäi ñoàng Chính phuû caùc huyeän
An Phöôùc, Ninh Sôn, Baùc AÙi vaø thò traán Thaùp Chaøm hôïp laïi thaønh huyeän An Sôn.
Hôïp nhaát huyeän Ninh Haûi, thò traán Phan Rang vaø 4 xaõ cuûa huyeän An Phöôùc
1 Nghò quyeát Hoäi nghò môû roäng cuûa Thò uûy Phan Rang-Thaùp Chaøm töø ngaøy 2-3 ñeán 11-3-1976.
72
thaønh huyeän Ninh Haûi (coù 6 phöôøng vaø 16 xaõ). Nhö vaäy, töø thôøi gian naøy tænh
Ninh Thuaän cuõ chỉ còn 2 huyeän laø An Sôn vaø Ninh Haûi. Theo ñoù, cô caáu toå chöùc
y teá caùc huyeän, thò cuõng coù söï thay ñoåi:
Huyện An Sơn, Bác sĩ Nguyễn Thanh Bình làm Trưởng Phòng Y tế, đặt cơ sở
tại Tháp Chàm, y só Traàn Minh Myõ laøm Phoù Phòng . Baùc só Nguyeãn Tieán Duõng
laøm Tröôûng beänh vieän Ninh Sôn, y só Huyønh Minh Chaâu vaø baùc só Phaïm Thò
Thaïnh laøm Beänh vieän phoù.
Từ năm 1980, Phòng Y tế An Sơn chuyển thành Ban Y tế thể dục thể thao.
Bác sĩ Nguyễn Minh Châu, Trưởng ban , y sĩ Trần Minh Mỹ và y sĩ Pinăng Song
làm Phó ban; bác sĩ Nguyễn Thanh Bình chuyển công tác về làm Viện phó Viện
Điều Dưỡng, y sĩ Đặng Thế Diêu về hưu. Phòng khám đa khoa đóng ở Tháp Chàm
do bác sĩ Nguyễn thị Đậu phụ trách, vì thời kỳ này khu vực phòng khám thuộc địa
giới huyện An Sơn.
Bệnh viện đa khoa huyện An Sơn có 2 bệnh viện khu vực: 01 bệnh viện Ninh
Sơn đóng ở Sông Pha, töø naêm 1978, haàu heát cô sôû vaät chaát vaø nhaân söï cuûa beänh
vieän Ninh Sôn ñöôïc chuyeån veà beänh vieän môùi ñöôïc xaây döïng taïi Quaûng Sôn, do
baùc só Nguyeãn Tieán Duõng laøm Giaùm ñoác beänh vieän và có 02 phó giám đốc là Y sĩ
Huỳnh Minh Châu (Bí thư chi bộ), Bác sĩ Phạm Thị Thạnh và Bác sĩ Mẫu Thị Bích
Phanh Trưởng phân viện khu vực Trà Co - Phước Đại. Beänh vieän Ninh Sôn cuõ trôû
thaønh traïm xaù khu vöïc. Bệnh viện khu vực An Phước đóng ở Phú Quý do y sĩ
Nguyễn Phi Long phụ trách bệnh viện khu vực An Phước (Phú Quý)
Tháng 12/1982 huyện An Sơn tách thành hai huyện là huyện Ninh Sơn và
huyện Ninh Phước. Huyện Ninh Sơn do Bác sĩ Mẫu Thị Bích Phanh làm Trưởng
Ban y tế thể dục thể thao và có 02 Phó ban là Y sĩ Trần Minh Mỹ và Y sĩ Pi năng
Song. Ban Y tế thể dục thể thao đóng ở thôn Hạnh Trí xã Quảng Sơn. Bệnh viện
huyện Ninh Sơn vẫn do Bác sĩ Nguyễn Tiến Dũng làm Giám đốc, có 02 phó giám
đốc là Bác sĩ Phạm Thị Thạnh phó Giám đốc và Y sĩ Huỳnh Minh Châu phó Giám
đốc
Huyện Ninh Phước từ tháng 1/1983 đến tháng 5/1992 Sử dụng bệnh viện
khu vực Phú Quý làm trung tâm y tế huyện – Y sỉ Nguyễn Phi Long xin chuyển về
Bắc. Tháng 1/1983 thành lập Trung tâm y tế huyện Ninh Phước, Bác sĩ Nguyễn
Minh Châu – huyện uỷ viên – Giám đốc Trung tâm Y tế Ninh Phước có 02 phó
giám đốc là Bác sĩ Lại Hoàng Ân phụ trách phòng dịch và Bác sĩ Lưu Ngọc Lai phụ
trách khám chữa bệnh. Dược sĩ Huỳnh Ngọc Thu – Phụ trách hiệu thuốc. Tháng
6/1992 huyện Ninh Phước, bác sĩ Lại Hoàng Ân làm Giám đốc Trung tâm Y tế và
bác sĩ Lưu Ngọc Lai – Phó Giám đốc Trung tâm Y tế
Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi (hôïp nhaát) do baùc só Nguyeãn Nhö Hoå laøm
Tröôûng phoøng (1976-1978), Phoù phoøng kieâm Bí thö chi boä laø baùc só Nguyeãn
Minh Chaâu; cô sôû laøm vieäc ñaët ôû thò traán Phan Rang. Beänh vieän huyện Ninh Hải
đặt ở Ninh Chữ, coù 60 giöôøng do bác sĩ Dương Minh Kính làm giám đốc và y sĩ Lê
73
thị Liêm làm phó giám đốc, trong ñoù goàm caùc khoa noäi, ngoaïi, saûn, nhi, laây...1
.
Bieân cheá phoøng y teá 16, beänh vieän 26 ngöôøi.
Söï nghieäp y teá trong nhieäm kyø Ñaïi hoäi I caùc huyeän (1977-1979) tieáp tuïc
cuûng coá vaø phaùt trieån môùi. Maïng löôùi y teá nhaân daân ñöôïc hình thaønh töø tænh,
huyeän ñeán xaõ phöôøng, phuïc vuï nhaân daân ñaït hieäu quaû nhaát ñònh. Naêm 1978, baùc
só Nguyeãn Nhö Hoå chuyeån veà beänh vieän Phan Rang laøm Phó giám đốc kiêm
Tröôûng phoøng y vuï, baùc só Nguyeãn Thò Minh Nguyeät laøm Tröôûng phoøng y teá
huyeän Ninh Haûi. Baùc só Nguyeãn Minh Chaâu veà laøm Tröôûng phoøng y teá huyeän An
Sôn.
Bệnh viện Phan Rang là là bệnh viện khu vực của tỉnh Thuận Hải, với biên
chế 370 nhân viên/400 giường. Cán bộ thiếu và yếu, cả bệnh viện chỉ có 50 bác sĩ,
chỉ có 5 chuyên khoa I, cán bộ trung và sơ cấp chiếm đa số. Khoa gây mê hồi sức và
khoa xét nghiệm chỉ có Trung và sơ cấp. Trang thiết bị thiếu hụt nghiêm trọng và
lạc hậu, khoa chẩn đoán hình ảnh chỉ có 1 máy X quang của Liên Xô và 1 máy siêu
âm trắng đen, khoa xét nghiệm chỉ làm được đếm hồng cầu, bạch cầu, tốc độ lắng
máu. Cơ sở ha tầng cũ kỹ, xuống cấp, các Khoa: Dược, Lao, Nhiễm, Chuyên khoa
được xây dựng từ thời Pháp thuộc. Nhìn chung về mọi mặt không đủ điều kiện để
triển khai một bệnh viện đa khoa hạng II theo như quy định hiện nay của Bộ Y tế.
Là tuyến điều trị cao nhất khu vực bắc tỉnh Thuận Hải, bác sĩ Trần Ngọ làm giám
đốc, bác sĩ Hà Đức Anh, bác sĩ Nguyễn thị Kim Dũng và Ông Bùi Trung Chánh
trưởng phòng Tổ chức – CB làm phó Giám đốc. Tuy bệnh viện còn rất thiếu thôn và
trang thiết bị lạc hậu nhưng CB -VC- NLĐ bệnh viện khắc phục khó khăn, tự pha
chế dịch truyền, chế chỉ tiêu phẫu thuật bằng ruột cừu, với tinh thần đoàn kết phục
vụ bệnh nhân, đã giải quyết được nhiều ca bệnh khó khăn, hiễm nghèo, tạo được
lòng tin của nhiều người bệnh. Töø thaùng 4-1984, baùc só Traàn Ngoï chuyeån coâng taùc
về Bệnh viện Phan Thiết, baùc só Leâ Kyû làm Giaùm ñoác Beänh vieän Phan Rang vaø có
các phó giám đốc là bác sĩ Nguyễn Như Hổ, bác sĩ Nguyễn Thị Kim Dũng, bác sĩ
Nguyễn Thị Đậu, bác sĩ Kiều Tấn Bình (chuyển công tác từ Trung tâm Y tế Ninh
hải lên từ năm 1994).
Caùc huyeän ñeàu coù beänh vieän, cöûa haøng döôïc vaø moät soá beänh xaù khu vöïc
nhö Ninh Chöõ, Sông Pha, Phuù Quyù, Ma Nôùi, Phöôùc Ñaïi.... Haàu heát caùc xaõ,
phöôøng ñeàu coù traïm y teá, nhaø hoä sinh coù caùc giöôøng caáp cöùu, giöôøng saûn phuï,
khaùm beänh vaø baùn thuoác cho nhaân daân. Nhìn chung, coâng taùc phoøng beänh ñöôïc
chuù yù hôn, ñaõ toå chöùc phaùt ñoäng vaø sô keát ruùt kinh nghieäm 3 coâng trình vệ sinh
(hoá xí, gieáng nöôùc, nhaø taém) ôû một số xã ñieåm và tiếp tục nhân rộng ra các xã
khác . Nhôø vaäy, soá löôïng 3 coâng trình taêng hôn so vôùi tröôùc, tình hình dòch beänh
giaûm nhieàu, moät soá vuï dòch xaûy ra ñöôïc kòp thôøi phaùt hieän, bao vaây dập dịch.
Tieâu bieåu nhö vuï dòch taû xaûy ra taïi xaõ Ñoâng Haûi, huyeän Ninh Haûi vaøo thaùng
12/1979, coù moät ngöôøi cheát do bò laây nhieãm töø Nha Trang về. Phoøng y teá Ninh
1 Baùo caùo soá 64/VP.HU, ngaøy 4-7-1977 cuûa Huyeän uûy Ninh Haûi “veà tình hình hoaït ñoäng 6 thaùng ñaàu naêm 1977”.
74
Haûi ñaõ laáy maãu beänh phaåm veà xeùt nghieäm, ñoàng thôøi göûi ra Viện Pasteur Nha
Trang kieåm tra, xaùc ñònh ñuùng beänh dòch taû. Coù yù kieán chæ ñaïo cuûa laõnh ñaïo
huyeän, Phoøng y teá taäp trung huy ñoäng löïc löôïng y teá cuûa caùc xaõ, phöôøng tuùc tröïc
ngaøy ñeâm lo caáp cöùu, phaùt thuoác kòp thôøi cho daân. Taïi xaõ Ñoâng Haûi xaây döïng
moät beänh xaù daõ chieán ñeå nhaän vaø ñieàu trò beänh nhaân taïi choã. Keát quaû chæ sau 3
thaùng beänh dòch taû taïi huyeän Ninh Haûi ñaõ được daäp taét (trước kia thì caû naêm môùi
khoáng cheá ñöôïc). Söï kieän naøy ñöôïc Boä tröôûng vaø Thöù tröôûng Boä Y teá veà döï hoïp
khen thöôûng.
Ñieàu trò beänh baèng ñoâng y ñöôïc chuù yù hôn, haàu heát caùc beänh vieän, traïm xaù
ñeàu coù vöôøn nuoâi troàng döôïc lieäu, keát hôïp ñieàu trò ñoâng - taây y. Beänh vieän huyeän
coù khoa Ñoâng y, coù thaày thuoác xem maïch, bốùc thuoác, trò beänh. Caùc xaõ mieàn nuùi
coù phong traøo troàng vaø söû duïng caây thuoác Nam roäng khaép vì coù ñieàu kieän thoå
nhöôõng, kinh nghieäm söû duïng trong khaùng chieán ñaõ boå sung ñaùng keå nguoàn
thuoác taây ñang khan hieám. Trong ñoù noåi leân coù xaõ Nhôn Sôn troàng ñuû 35 loaïi
thuoác nam trị các bệnh thông thường theo Boä y teá quy ñònh, bieát baøo cheá thuoác
Nam vaø söû duïng ñeán 40% toång soá thuoác nam ñeå ñieàu trò caùc beänh.
Cuøng vôùi vieäc ñieàu trò beänh cho nhaân daân, vaán ñeà phuïc hoài söùc khoûe cho
caùn boä, chieán só bò laâm beänh, kieät queä vì cuoäc soáng khaùng chieán gian khoå tröôùc
ñaây cuõng laø moät yeâu caàu caáp baùch, neân töø naêm 1976 ngay khi tænh Thuaän Haûi ra
ñôøi, Vieän Ñieàu döôõng cuûa Sôû y teá ñöôïc UÛy ban nhaân daân tænh chuaån y thaønh laäp.
Muïc ñích ñieàu trò laø döôõng beänh, chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, chieán só tham
gia hai cuoäc khaùng chieán trôû veà. Bieân cheá luùc ñaàu chæ goàm 1 Giaùm ñoác laø baùc só
Leâ Kyû vaø 10 nhaân vieân.
Vò trí ban ñaàu cuûa Vieän Ñieàu döôõng ñaët ôû Ñoài Döông huyeän Haøm Taân (tỉnh
Bình Tuy cũ), nhöng sau vì cô sôû chaät heïp, giao thoâng khoâng thuaän lôïi do ñoù
thaùng 5-1977, tænh quyeát ñònh dôøi Vieän Ñieàu döôõng veà Ninh Chöõ, huyeän Ninh
Haûi laøm nôi ñieàu döôõng môùi, quy moâ roäng lôùn hôn, khoâng khí hôïp vôùi ñieàu kieän
ñieàu döôõng vaø ñöôïc boå sung moät soá bieân cheá ñeå phuïc vuï, trong ñoù coù baùc só
Nguyeãn Thanh Bình laøm Phoù giaùm ñoác. Vieän ñaõ tieáp nhaän taát caû caùn boä nhaân
vieân treân ñòa baøn tænh veà ñieàu döôõng, chaêm soùc taän tình, chu ñaùo vaø haàu heát ñöôïc
phuïc hoài söùc khoûe trôû veà ñôn vò tieáp tuïc coâng taùc.
Beân caïnh nhöõng thaønh tích ñaït ñöôïc trong nhöõng naêm qua, vaán ñeà chaêm
soùc söùc khoûe cho nhaân daân vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Phong traøo veä sinh phoøng
beänh chöa maïnh, chöa thaønh yù thöùc töï giaùc cuûa quaàn chuùng. Xaây döïng cô sôû vaät
chaát coøn chaäm, soá hieän coù thì chaät heïp khoâng ñuû phaùt trieån theâm giöôøng beänh
trong khi nhu caàu ngaøy caøng taêng. Caùc traïm xaù chöa ñöôïc quan taâm cuûng coá
ñuùng möùc, nhaát laø ôû mieàn nuùi vaø vuøng kinh teá môùi, cô sô cũ , thieát bò y teá, thuoác
men thieáu nhieàu. Coâng taùc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch chöa ñöôïc chuù troïng,
75
chöa thaønh yù thöùc vaø ñi vaøo neà neáp. Ñoäi nguõ caùn boä nhaân vieân ngaønh y teá coøn
thieáu vaø yeáu, nhaát laø ôû caùc xaõ. Nhaän thöùc veà vieäc keát hôïp ñoâng taây y coù chuyeån
bieán nhieàu nhöng chöa ñoàng ñeàu, chöa laøm toát coâng taùc ñaøo taïo, boài döôõng, söû
duïng ñoäi nguõ caùn boä ñoâng y.
Nhöõng haïn cheá toàn taïi treân ñoøi hoûi ngaønh y teá noå löïc vöôït qua nhöõng khoù
khaên, vöôn leân hoaøn thaønh nhieäm vuï toát hôn trong nhöõng naêm tôùi.
Haøng naêm ngaønh toå chöùc 2 chieán dòch tieâu dieät soát reùt, ñöa tyû leä kyù sinh
truøng soát reùt töø 6,7% naêm 1976 xuoáng coøn 1,2% naêm 1980. Coâng taùc khaùm chöõa
beänh, khaùm phuï khoa vaø choáng muø loøa cuõng ñaït nhieàu thaønh tích (nhaát laø ôû ñòa
baøn huyeän Ninh Haûi) goùp phaàn baûo veä toát söùc khoûe nhaân daân. Ngoaøi ra, ngaønh y
teá coøn phuïc vuï cho coâng taùc khaùm tuyeån quaân sự, phuïc vuï thuûy lôïi... Beänh vieän
Phan Rang saûn xuaát ñöôïc dòch truyeàn vôùi soá löôïng lôùn, baêng dính vaø nhaát laø gaïc
boâng khoâng gaây ñau xoùt cho ngöôøi beänh, baûo ñaûm mau laønh vaø ñaûm baûo tieät
truøng thaät toát, goùp phaàn boå sung vaät duïng y teá caàn thieát ñang khan hieám.
Maïng löôùi y teá xaõ töøng böôùc ñöôïc cuûng coá, haàu heát traïm y teá caùc xaõ ñoàng
baèng ñeàu coù y só vaø ñang tieáp tuïc ñaøo taïo boå sung cho caùc vuøng saâu, vuøng xa. Toå
chöùc y teá huyeän ñöôïc kieän toaøn, coù ñoäi veä sinh phoøng dòch, chuû ñoäng ngaên ngöøa
caùc beänh dòch soát xuất huyeát, soát reùt, các bệnh đường ruột, tieâm chuûng dòch taû
ñuùng kyø haïn. Chaát löôïng khaùm chöõa beänh, ñôõ ñeû ñöôïc naâng leân moät böôùc. Tyû leä
“meï troøn con vuoâng” ñaït raát cao, treû sô sinh ñöôïc tieâm phoøng vaccine BCG (
ngừa bệnh lao) gần như 100% tại các bệnh viện tỉnh, huyện và các nhà hộ sinh.
Ngaønh ñaït ñöôïc moät soá thaønh tích trong cuoäc vaän ñoäng xaây döïng 3 coâng trình veä
sinh vaø phong traøo 5 döùt ñieåm1
. Soá hoä duøng nöôùc saïch vaø sử dụng hoá xí taêng hôn
tröôùc. Cuoäc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch ñaït ñöôïc moät soá keát quaû. Tuy vaäy,
phong traøo thöïc hieän 5 döùt ñieåm coøn yeáu, chöa coù xaõ naøo được công nhận hoaøn
thaønh. Coâng taùc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch, baûo veä baø meï vaø treû em keát quaû
coøn thaáp. Phong traøo troàng vaø söû duïng thuoác Nam chöa ñöôïc phoå bieán roäng rãi
trong nhaân daân. Moät soá xaõ chöa coù traïm y teá vaø hoaït ñoäng y teá coøn yeáu.
Thaùng 12-1981, thöïc hieän quyeát ñònh cuûa Thöôøng vuï Tænh uûy Thuaän Haûi,
hai huyeän An Sôn vaø Ninh Haûi ñöôïc chia taùch thaønh 4 huyeän, thò laø Ninh Sôn,
Ninh Phöôùc, Ninh Haûi vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Caùc huyeän thò môùi
chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 1-1983. Caùc ban ngaønh cuõng coù söï oån ñònh,
saép xeáp veà toå chöùc.
Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi vaø beänh vieän huyeän ñoùng taïi Ninh Chöõ, töø naêm
1981 do baùc só Kieàu Taán Bình laøm Tröôûng phoøng, kieâm Giaùm ñoác beänh vieän
huyeän, y só Leâ Thò Lieâm vaø y só Võ Hồng Nguyeân laøm Phoù Giaùm ñoác beänh vieän
1 Naêm döùt ñieåm: gieáng nöôùc, hoá xí, nhaø taém, söû duïng thuoác Nam vaø sinh ñeû coù keá hoaïch.
76
huyeän. Ñeán naêm 1984, Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi với beänh vieän huyeän nhập
chung thaønh Trung taâm y teá huyeän Ninh Haûi do baùc só Kieàu Taán Bình laøm Giaùm
ñoác, baùc só Lưu Ngọc Tuấn và y sĩ Trần Bảo Anh làm phó giám đốc. Naêm 1985
Trung taâm y teá huyeän chuyeån ra Ba Thaùp cuøng vôùi caùc phoøng, ban cuûa huyeän.
Trung taâm y teá huyeän goàm coù beänh vieän huyeän vaø 10 traïm y teá/11 xaõ, moät ñoäi
veä sinh phoøng dòch vaø soát reùt, moät ñoäi coâng taùc sinh ñeû coù keá hoaïch, moät ñoäi
phòng chống maét hoät vaø moät ñoäi y teá löu ñoäng. Ban baûo veä söùc khoûe cuõng ñöôïc
hình thaønh, thöïc hieän vieäc quaûn lyù söùc khoûe caùn boä ôû huyeän.
Phoøng y teá thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm do baùc só Ngoâ Thò Baûo Haø laøm
Tröôûng phoøng (1980-1992), cô sôû y teá goàm: moät phoøng khaùm ña khoa Thaùp
Chaøm, moät phoøng khaùm ña khoa Ninh Chöõ, 03 nhaø hoä sinh khu vöïc, 12 traïm y
teá/12 xaõ phöôøng, Ñoäi veä sinh phoøng dòch vaø Ñoäi keá hoaïch hoùa gia ñình.
Vieän Ñieàu döôõng ñeán naêm 1984 baùc só Nguyeãn Thanh Bình ñöôïc boå nhieäm
laøm Giaùm ñoác thay cho baùc só Leâ Kyû chuyển công tác làm Giám đốc Bệnh viện
tænh. Cuoái naêm 1984, baùc só Nguyeãn Thanh Bình veà höu, y só Voõ Vónh Sanh töø
tröôøng Sô caáp y teá ñöôïc ñieàu veà laøm Giaùm ñoác. Trong quaù trình phuïc vuï beänh
nhaân, moãi caùn boä coâng nhaân vieân Vieän Ñieàu döôõng luoân khoâng ngöõng phaán ñaáu
reøn luyeän tu döôõng ñaïo ñöùc vaø nghieäp vuï chuyeân moân ñeå thöïc hieän toát chöùc
traùch ñöôïc giao. Beänh nhaân cuûa ñôn vò laø nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi, ngöôøi coù coâng
vôùi nöôùc, ngöôøi bị di chöùng do chieán tranh hoaëc tai naïn ñeå laïi... khi ñeán khaùm
chöõa beänh ñeàu ñöôïc ñoùn tieáp nieàm nôû, chaêm soùc nhieät tình, chu ñaùo taïo tinh thaàn
thoaûi maùi giuùp ngöôøi beänh mau phuïc hoài söùc khoûe.
Töø naêm 1982 ñeán 1985, ngaønh y teá taäp trung ñaåy maïnh phong traøo veä sinh
phoøng beänh, chöõa beänh töø cô sôû, thöïc hieän sinh ñeû coù keá hoaïch, tieâm phoøng ngaên
ngöøa caùc dòch beänh. Cuûng coá beänh vieän Phan Rang, xaây döïng môùi beänh vieän ôû
huyeän Ninh phöôùc, Ninh Sôn, Ninh Haûi; môû tröôøng Sô caáp y teá taïi Phan Rang
ñaøo taïo y taù, dược tá; boá trí caùc traïm y tế xaõ coù y só phuï traùch vaø hôïp taùc xaõ coù y
taù. Ngaønh chuû ñoäng phaùt hieän vaø bao vaây daäp taét ñöôïc caùc oå dòch, haïn cheá töû
vong ñeán möùc thaáp nhaát. Vaän ñoäng xaây döïng haøng chuïc ngaøn hoá xí, haøng ngaøn
gieáng nöôùc vaø tham gia choáng luït baõo. Haøng naêm tieán haønh khaùm chöõa beänh cho
haøng vaïn ngöôøi, trong ñoù Trạm Chuyên khoa Maét cuûa Phan Rang-Thaùp Chaøm laø
ñôn vò hoaït ñoäng coù hieäu quaû, ñöôïc caáp treân khen thöôûng. Ñaëc bieät beänh vieän
Phan Rang ñaõ nghieân cöùu, saûn xuaát thaønh coâng chæ moå raát toát (laøm töø ruoät cừu ),
töø ñoù chæ ngoaïi nhập duøng trong oå buïng, coøn chæ bệnh viện saûn xuaát ñöôïc duøng
cho nhöõng veát thöông phaàn meàm. Ngaønh coøn thöïc hieän nhieäm vuï khaùm tuyeån
thanh nieân ñi laøm nghóa vuï quaân söï moãi naêm 2 kyø ñaït yeâu caàu; choïn löïa ngöôøi
ñöa ñi hoïc taäp, ñaøo taïo y só, baùc só do tænh, Trung öông môû ñeå ñaùp öùng yeâu caàu
phaùt trieån cuûa ngaønh y teá huyeän vaø xaõ. Huyeän Ninh Haûi töø 10 baùc só naêm 1983
77
ñaõ taêng leân 44 y, baùc só naêm 1985 vaø bệnh viện có 50 giöôøng beänh, khám chữa
bệnh rất hiệu quả, nhất là các bệnh sốt rét ác tính và kòp thôøi phaùt hieän daäp taét
ñöôïc dòch beänh. Huyeän Ninh Phöôùc thöïc hieän tieâm chuûng ñònh kyø, phun thuoác tröø
soát reùt ñaït nhieàu keát quaû. Huyeän Ninh Sôn coù nhieàu coá gaéng trong vieäc phoøng vaø
chöõa beänh cho nhaân daân, naêm 1985 ñaõ chöõa khoûi cho 3.883/3.993 löôït ngöôøi
naèm ñieàu trò taïi beänh vieän, ña soá laø ñoàng baøo daân toäc2
.
Hoäi chöõ thaäp ñoû môùi baét ñaàu trieån khai veà khaâu toå chöùc vaø phaùt trieån khaù
nhanh. Naêm 1983, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñaõ toå chöùc ñöôïc 7 chi hoäi vôùi
toång soá 766 hoäi vieân. Haàu heát caùc chi hoäi ñaõ toå chöùc phaân hoäi, toå hoäi ôû tieåu khu,
toå daân phoá, hôïp taùc xaõ noâng nghieäp vaø hôïp taùc xaõ tieåu thuû coâng nghieäp. Thaønh
laäp caùc ñoäi thanh nieân vaø ñoäi thieáu nieân xung kích chöõ thaäp ñoû. Ñeán naêm 1985,
Hoäi Chöõ thaäp ñoû ñöôïc toå chöùc ñeán taän cô sôû, thu huùt haøng nghìn hoäi vieân laøm
coâng taùc nhaân ñaïo, gaây aûnh höôûng toát trong nhaân daân. Rieâng Hoäi chöõ thaäp ñoû
huyeän Ninh Haûi, ñeán thaùng 8-1984 ñöôïc söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa Thöôøng vuï Tænh
uûy, Hoäi baét ñaàu hoaït ñoäng vaø ñaït moät soá keát quaû1
.
Nhìn chung, hoaït ñoäng y teá nhöõng naêm qua coù nhieàu tieán boä nhöng chöa
chuù yù ñuùng möùc coâng taùc veä sinh phoøng beänh vaø phát triển, sử dụng thuoác Nam
ñeå trò beänh. Nhöõng naêm 1980-1984, dòch soát reùt coøn xaûy ra lieân tuïc treân dieän
roäng, nhaát laø ôû caùc xaõ mieàn nuùi. Cuoäc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch chöa ñaït chæ
tieâu treân giao, toác ñoä taêng bình quaân moät soá nôi nhö Ninh Sôn coøn cao (2,5%
naêm 1985). Tuyeán cô sôû, nhaát laø ôû mieàn nuùi tuy coù taêng cöôøng caùn boä nhöng vaãn
coøn nhieàu cô sôû yeáu.
Naêm 1986, ñaát nöôùc ñang trong tình traïng khuûng hoaûng kinh teá- xaõ hoäi
nghieâm troïng. Ñoái vôùi tænh neàn kinh teá cuõng ñang maát caân ñoái veà nhieàu maët.
Coâng taùc quaûn lyù xaõ hoäi coøn nhieàu luùng tuùng, haïn cheá. Trong boái caûnh khoù khaên,
phöùc taïp aáy, Ñaïi hoäi laàn thöù VI cuûa Ñaûng (12-1986) coù yù nghóa lòch söû troïng ñaïi,
ñaùnh daàu moät böôùc ngoaët trong söï nghieäp quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nöôùc ta.
Ñaïi hoäi nhaán maïnh phaûi xoùa boû cô cheá quaûn lyù taäp trung quan lieâu, bao caáp, xaây
döïng cô cheá môùi phuø hôïp quy luaät khaùch quan vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa neàn
kinh teá, ñoåi môùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø söï quaûn lyù ñieàu haønh cuûa Nhaø nöôùc
phuø hôïp vôùi cô caáu kinh teá nhieàu thaønh phaàn vaø cô cheá quaûn lyù môùi. Ñaûng phaûi
ñoåi môùi veà nhieàu maët: ñoåi môùi tö duy, tröôùc heát laø tö duy veà kinh teá; ñoåi môùi toå
chöùc; ñoåi môùi phong caùch laõnh ñaïo vaø coâng taùc. Ñoái vôùi thöïc hieän caùc chính saùch
xaõ hoäi, Ñaïi hoäi chæ roõ: “Chính saùch xaõ hoäi laø nhaèm phaùt huy moïi khaû naêng cuûa
con ngöôøi vaø laáy vieäc phuïc vuï con ngöôøi laøm muïc ñích cao nhaát... Môû roäng maïng
2 Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa huyeän Ninh Sôn naêm 1985.
1 Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa huyeän Ninh Haûi naêm 1984.
78
löôùi vaø naâng cao chaát löôïng coâng taùc y teá vaø theå duïc theå thao, nhaát laø ôû cô sôû,
ñaùp öùng toát hôn nhu caàu baûo veä söùc khoûe cuûa nhaân daân”2
.
Böôùc vaøo giai ñoaïn thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng, hoaït ñoäng y teá
Ninh Thuaän coù nhieàu khôûi saéc. Ñaùng chuù yù laø heä thoáng phoøng khaùm vaø nhaø
thuoác cuûa tö nhaân phaùt trieån khaù maïnh, caùc loaïi thuoác men, vaät duïng y teá ngaøy
caøng phong phuù, giaù thaønh haï, giaûm bôùt naïn khan hieám vaø söùc eùp ñoái vôùi caùc cô
sôû y teá nhaø nöôùc. Tieâu bieåu nhö ôû huyeän Ninh Sôn naêm 1987, soá giöôøng beänh heä
daân laäp coù 55 giöôøng, ñaït 100% keá hoaïch; heä coâng laäp môùi coù 70/100 giöôøng,
ñaït 70% keá hoaïch; bình quaân soá giöôøng beänh nhaân daân ñaït khaù: 22,7
giöôøng/10.000 daân (yeâu caàu laø 26 giöôøng).
Cô caáu toå chöùc vaø nhaân söï chuû yeáu cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän nhìn chung
khoâng thay ñoåi nhieàu. Rieâng ngaønh y teá Ninh Sôn, ñaàu naêm 1985 thaønh laäp laïi
Phoøng y teá-theå duïc theå thao, baùc só Mấu thị Bích Phanh vaãn laø Tröôûng phoøng; y
só Pi naêng Song vaø ñoàng chí Leâ Quang Minh laø Phoù phoøng. Ñeán cuoái naêm 1985,
do baát caäp laïi taùch thaønh hai ngaønh y tế và Thể dục- Thể thao rieâng bieät, hoaït
ñoäng theo chöùc naêng vaø chöùc danh cuûa ngaønh nhö luùc tröôùc.
Naêm 1989, y só Voõ Vónh Sanh, Giaùm ñoác Vieän Ñieàu döôõng veà höu, y só
Nguyeãn Ñaêng Thaéng ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm ñoác. Haøng naêm tieáp nhaän ñieàu
döôõng noäi truù töø 250-300 beänh nhaân, ñaït vaø vöôït soá giöôøng theo keá hoaïch. Töø
thaùng 12-1991 ñeán thaùng 1-1992, Vieän Ñieàu döôõng dôøi veà khu Coâng binh, Bình
Sôn thuoäc xaõ Vaên Haûi, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, cô sôû vaät chaát ñöôïc rộng
rải, khang trang, trang thiết bò được naâng caáp ñaày ñuû hôn tröôùc.
Maïng löôùi hieäu thuoác ñöôïc môû roäng caû coâng laäp vaø daân laäp, caùc Hoäi Ñoâng
y ñöôïc hình thaønh, duy trì ñieàu trò taây y keát hôïp vôùi ñoâng y ñaõ ñaùp öùng moät böôùc
nhu caàu thuoác men vaø chöõa beänh cho nhaân daân. Ñoäi nguõ baùc só ña khoa, chuyeân
khoa, laøm phong traøo taêng theâm veà soá löôïng vaø naâng chaát löôïng khaùm chöõa
beänh, thaùi ñoä phuïc vuï nhaân daân. Dòch vuï kyõ thuaät phuïc vuï keá hoaïch hoùa gia ñình
ñöôïc caûi tieán, phuø hôïp vôùi taâm lyù nhaân daân, goùp phaàn giaûm tyû leä phát triển daân
soá trong nhöõng naêm ñaàu thöïc hieän, nhaát laø ôû thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Tuy
nhieân, nhöõng naêm sau do taùc ñoäng cuûa cô cheá thò tröôøng, hoaït ñoäng cuûa ngaønh
treân lónh vöïc naøy ôû moät soá nôi mang tình hình thöùc, khoâng ñaåy maïnh coâng taùc
tuyeân truyeàn, vaän ñoäng neân tyû leä daân soá lại taêng cao hôn tröôùc1
.
Vôùi cô cheá quaûn lyù môùi, hoaït ñoäng cuûa ngaønh y teá coù nhieàu coá gaéng, noå
löïc vöôn leân ñaùp öùng yeâu caàu, nhieäm vuï môùi. Cô sôû vaät chaát cuûa ngaønh ñöôïc ñaàu
tö môû roäng vaø naâng caáp. Huyeän Ninh Haûi xaây döïng theâm ñöôïc 3 traïm xaù Phöôùc
Khaùng, Phöôùc Chieán, Hoä Haûi; huyeän Ninh Sôn xaây môùi traïm xaù Phöôùc Bình, nhaø
2 Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VI, Nxb Söï thaät, Haø Noäi 1986, tr.
1 Cuoái naêm 1991, tyû leä daân soá taêng bình quaân laø 3,18%.
79
keá hoaïch hoùa gia ñình, Phoøng y teá huyeän vôùi toång soá tieàn gaàn 57 trieäu ñoàng;
huyeän Ninh Phöôùc vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm xaây döïng thêm phòng ốc và
bổ sung theâm giöôøng beänh ôû caùc beänh vieän... nhaèm ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa
beänh ngaøy caøng taêng cuûa nhaân daân. Ñeán naêm 1991, chæ coøn 1/ 52 xaõ phöôøng
chöa coù traïm y teá; gaàn 50% soá xaõ phöôøng ñöôïc trang bò tuùi y só, tuùi saûn khoa,
duïng cuï Traïm y teá hoaøn chænh (25/52). Vieäc thöïc hieän caùc chính saùch xaõ hoäi
ñöôïc ngaønh quan taâm tham möu cho UÛy ban nhaân daân tænh cuï theå hoùa vaø thöïc
hieän kòp thôøi caùc chuû tröông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc nhö naâng tieàn thuoác treân ñaàu
ngöôøi töø 7 ñoàng leân 30 ñoàng/thaùng ñoái vôùi vuøng mieàn nuùi, nhaèm khaéc phuïc moät
böôùc tình traïng khan hieám thuoác men gay gaét ôû nhöõng nôi naøy.
Vieäc ñaøo taïo boài döôõng caùn boä sô caáp, trung caáp y döôïc cho caùc huyeän xaõ
vaø hôïp taùc xaõ ñöôïc chuù troïng. Ñoäi nguõ baùc só, y só, y taù moãi naêm moät taêng. Soá
giöôøng beänh vaø y, baùc só taêng bình quaân töø 3-4% naêm, nhö huyeän Ninh Sôn naêm
1986 coù 38 y, baùc só ñeán naêm 1990 taêng leân 43 ngöôøi... Cuoái naêm 1991, soá caùn
boä y teá xaõ phöôøng laø 211/ 420.300 daân ñuû ñeå hoaït ñoäng, nhöng chöa ñuû 3 chöùc
danh cho moät Traïm y teá xaõ: y só, nöõ hoä sinh vaø y só y hoïc daân toäc. Do vaäy, chuû
tröông môû theâm lôùp ñaøo taïo caùn boä, y só mieàn nuùi laø moät ñònh höôùng ñuùng cuûa
ngaønh y teá, ñaõ thu huùt khaù ñoâng con em ñoàng baøo daân toäc tham gia hoïc taäp, goùp
phaàn taêng cöôøng nguoàn caùn boä phuïc vuï laâu daøi taïi choã.
Coâng taùc y teá baûo veä vaø chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, nhaân daân coù böôùc
tieán boä treân nhieàu maët. Maïng löôùi y teá ñöôïc hình thaønh ñeán cô sôû xaõ thoân. Haøng
naêm thöïc hieän tieâm phoøng, phun thuoác ngöøa caùc dòch beänh, khaùm beänh caáp
thuoác, tieáp nhaän beänh nhaân ñieàu trò... ñaït hieäu quaû cao. Chuù troïng ñaàu tö xaây
döïng beänh vieän ña khoa ôû caùc huyeän, taêng theâm giöôøng beänh vaø trang thieát bò y
teá cho caùc beänh vieän, phoøng khaùm khu vöïc. Ngoaøi beänh vieän ña khoa ôû Phan
Rang, caùc cô sôû chuyeân khoa nhö: ñoäi maét, ñoäi lao, soát reùt, da lieãu ôû caùc huyeän
thò hoaït ñoäng ñaït nhieàu keát quaû trong phoøng vaø ñieàu trò beänh.
Ñeå phoøng chống beänh soát reùt coù hieäu quaû, ngaønh xaùc ñònh vuøng troïng
ñieåm soát reùt ôû Ninh Thuaän taäp trung ôû 19/ 52 xaõ phöôøng, trong ñoù coù 11 xaõ mieàn
nuùi vuøng daân toäc ít ngöôøi taäp trung ôû caùc huyeän Ninh Sôn, Ninh Phöôùc, Ninh Haûi,
vôùi soá daân hôn 22.800 ngöôøi, trong ñoù ñoàng baøo Raglai chieám ña soá (97%). Ñaûng
boä vaø UÛy ban nhaân daân tænh ñaõ quan taâm ñaàu tö cho coâng taùc phoøng choáng soát
reùt. Caùc Toå löu ñoäng phòng choáng soát reùt laø moät boä phaän cuûa Ñoäi choáng soát reùt
caùc huyeän thöïc hieän caùc bieän phaùp chuyeân moân phoøng choáng soát reùt trong vuøng
soát reùt löu haønh naëng, vuøng daân toäc ít ngöôøi ôû mieàn nuùi, hoaït ñoäng hieäu quaû ôû
vuøng ñòa lyù phöùc taïp, giao thoâng khoù khaên. Nhöõng naêm 1990-1991 beänh soát reùt
ñaõ ñöôïc khoáng cheá, 11 xaõ mieàn nuùi ñeàu coù traïm y teá xaõ, coù caùn boä trung caáp vaø
sô caáp y teá. Tuy nhieân, do phong tuïc, taäp quaùn thường đi rừng, ngủ rẫy không sử
80
dụng mùng, không uống thuốc phòng sốt rét nên beänh soát seùt vaãn coøn laø beänh dòch
nguy hieåm nhaát. Ñieàu ñaùng quan taâm laø beänh nhieåm trùng hậu sản sau khi sinh đẻ
laø beänh ñöùng haøng ñaàu veà tyû leä maéc vaø cheát (8/10) vì phuï nöõ mieàn nuùi coù thoùi
quen töï sinh một mình, đẻ rừng, đẻ rẫy. Ñaây cuõng laø nguyeân nhaân khieán vieäc
tuyeân truyeàn kieán thöùc khoa hoïc veà sinh đẻ cho phuï nöõ mieàn nuùi coøn gaëp nhieàu
khoù khaên.
Hoäi chöõ thaäp ñoû, Hoäi y hoïc daân toäc ñöôïc thaønh laäp ôû caùc xaõ phöôøng,
tröôøng hoïc giuùp taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn giaùo duïc, höôùng daãn baûo veä
söùc khoûe cho nhaân daân. Hoaït ñoäng caùc Hoäi ñaõ ñoùng goùp hieäu quaû thieát thöïc cho
coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu, thöïc hieän toát phöông chaâm keát hôïp y hoïc
hieän ñaïi vôùi y hoïc coå truyeàn, naâng daàn chaát löôïng khaùm vaø ñieàu trò hieäu quaû moät
soá beänh nhö: soûi thaän, viêm thaàn kinh toïa, teâ baïi, cao huyeát aùp, ñau xöông khôùp,
cô theå suy nhöôïc...
Töø naêm 1990, caùc huyeän thò ôû Ninh Thuaän cuõ ñaõ trieån khai coâng taùc phoøng
choáng beänh phong. Ñeán cuoái 1991, caùc chöông trình choáng phong, da lieãu, caùc
beänh veà maét ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch naêm, 100% beänh nhaân phong phaùt
hieän ñöôïc ñöa vaøo ña hoùa trò lieäu. Ñaëc bieät, chöông trình phoøng choáng caùc beänh
veà maét, nhất là điều trị bệnh mắt hột hoạt tính ( là bệnh có tỉ lệ mắc 11,9% dân số
năm 1992) laø moät trong caùc chöông trình mang laïi hieäu quaû cao, coù yù nghóa thieát
thöïc ñoái vôùi nhaân daân vì beänh xaûy ra thöôøng xuyeân haøng naêm do ñaëc thuø gioù lôùn
vaø khoâ ôû Ninh Thuaän. Muøa naéng noùng laïi thöôøng thieáu nöôùc saïch sinh hoaït cho
nhaân daân, nhaát laø ôû mieàn nuùi, vuøng saâu, vuøng xa neân deã xaûy ra caùc beänh nhö tiêu
chảy cấp, taû, lỵ, thöông haøn, soát reùt. Do vaäy, haøng naêm ngaønh y teá raát chuù troïng
coâng taùc phoøng choáng dòch beänh, khoâng ñeå xaûy ra caùc dòch lôùn nguy hieåm. Naêm
1987, 1988 beänh sôûi, beänh soát xuaát huyeát ôû treû em, beänh soát reùt phaùt trieån lan
traøn trôû thaønh beänh dòch lôùn nhöng nhôø phaùt hieän kòp thôøi, bieän phaùp cöùu chöõa coù
hieäu quaû neân ñaõ sôùm daäp taét. Năm 1988 có Dịch hạch bùng phát mạnh ở xã Lợi
Hải, huyện Ninh Hải vốn là ổ dịch củ nhiều năm trước, lực lượng y tế xã, huyện,
tỉnh và có sự chi viện của Viện Pasteur Nha Trang hỗ trợ nhân lực và thuốc men,
phương tiện phòng chống dịch mãi đến năm 1991 mới chấm dứt.
Sau 5 naêm thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi cuûa Ñaûng, nhöõng thaønh tích ñaït
ñöôïc neâu treân laø söï noå löïc lôùn cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän. Tuy nhieân, trong coâng
taùc phoøng choáng dòch beänh, ngaønh chöa coù bieän phaùp ngaên chaën haún dòch soát
xuaát huyeát ñeå vaãn aâm æ keùo daøi, caùc dòch beänh nhö dòch taû, soát reùt, thương hàn
töøng luùc, töøng nôi vaãn coøn xaûy ra. Tyû leä sinh ñeû coøn cao so vôùi yeâu caàu. Ñaùng lo
laø heä thoáng traïm y teá xaõ, phöôøng coøn yeáu, nhaát laø ôû khu vöïc mieàn nuùi hoaït ñoäng
rôøi raïc do thieáu kinh phí, thieáu ngöôøi phuïc vuï, caù bieät coù y, baùc só giaûm suùt löông
taâm vaø thaùi ñoä phuïc vuï ngöôøi beänh. Khaùm chöõa beänh ngoaøi giôø ôû moät soá beänh
81
vieän chöa ñöôïc quaûn lyù toát, naûy sinh moät soá tieâu cöïc vôùi beänh nhaân.
Trong ñieàu kieän chuyeån sang cô cheá môùi, caùc chính saùch xaõ hoäi chöa hoaøn
thieän ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán hoaït ñoäng cuûa ngaønh y teá treân nhieàu maët.
Caùn boä, nhaân vieân y teá ñaõ phaán ñaáu khoâng ngöøng vöôït qua khoù khaên ñöa hoaït
ñoäng cuûa ngaønh coù nhieàu chuyeån bieán tích cöïc hôn nhöõng naêm tröôùc, ñaït moät soá
keát quaû böôùc ñaàu trong vieäc naâng cao chaát löôïng khaùm chöõa beänh cho nhaân daân,
coù yù nghóa taïo tieàn ñeà cho ngaønh y teá coù böôùc phaùt trieån môùi khi böôùc vaøo thôøi
kyø coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc.
III. Y TEÁ NINH THUAÄN SAU NHÖÕNG NAÊM TAÙI LAÄP TÆNH (1992-
2005)
1. Giai đoạn 1992 - 2000
Theo ñeà nghò cuûa Ban chaáp haønh Ñaûng boä tænh vaø Hoäi ñoàng nhaân daân tænh,
taïi kyø hoïp thöù 10 ngaøy 26-12-1991, Quoác hoäi khoùa VIII ñaõ quyeát ñònh taùch tænh
Thuaän Haûi thaønh 2 tænh Bình Thuaän vaø Ninh Thuaän. Tænh Ninh Thuaän goàm 1 thò
xaõ: Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø 3 huyeän: Ninh Sôn, Ninh Haûi vaø Ninh Phöôùc; 52
xaõ phöôøng; daân soá öôùc treân 420.000 ngöôøi (tính ñeán cuoái naêm 1992). Ngaønh y teá
cuøng vôùi caùc cô quan haønh chính cuûa tænh baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng töø ngaøy 1-4-
1992.
Veà cô caáu toå chöùc, Sôû y teá tænh coù 1 Giaùm ñoác laø baùc só Nguyeãn Nhö Hoå1
, 2
Phoù giaùm ñoác laø baùc só Nguyeãn Minh Chaâu vaø Döôïc só Traàn Tuaán Huøng, tháng
4/2000 bác sĩ Lê Minh Định được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Sở. Thành lập Vaên
phoøng sôû có 5 phòng chức năng: Phòng Tổ chức – Hành chánh do CN Trần Ngọc
Lân làm trưởng phòng, năm 2000 bác sĩ Lê Ngọc Anh làm thay; Phòng Nghiệp vụ
Y do BSCKI Trần Mạnh Tường làm trưởng phòng, năm 2002 BS. Th.s. Lê Vũ
Chương làm thay; Phòng Quản lý Dược do Nguyễn Trọng Nhơn làm trưởng phòng
1992 – 1995, năm 2001 DSCKI Phan Đình Hùng và DS Trịnh Thanh cùng làm phó
Phòng; Phòng Tài chánh – Kế toán do Ông Phan Long làm trưởng phòng; Năm
1993 thành lập Phòng Thanh tra y tế do y sĩ Bùi Đình Nghiêu phụ trách, đến 2005
bác sĩ Trần Mạnh Tường làm Chánh thanh tra Sở y tế.
Sôû y teá tröïc tieáp laõnh ñaïo các đơn vị trực thuộc vừa mới thành lập: Traïm Veä
sinh Phoøng dòch do bác sĩ Lê Minh Định làm Giám đốc; Traïm Soát reùt do y sĩ Phạm
Văn Ký làm Giám đốc; caùc Traïm Chuyeân khoa leû: Traïm Chuyeân khoa Maét do
Ông Hoàng Anh Linh làm Giám đốc; Traïm Chuyeân khoa Lao do bác sĩ Trần Trọng
Danh làm Giám đốc; Traïm Chuyeân khoa Da lieãu do bác sĩ Hồ Đăng Ngọc làm
Giám đốc, Traïm kieåm nghieäm Dược phẩm do dược sĩ Đinh thị Minh Hiền làm
Giám đốc vaø Trung taâm Baûo veä söùc khoûe baø meï treû em -Keá hoaïch hoùa gia ñình
do bác sĩ Huỳnh Thăng Sơn làm Giám đốc, Hoäi ñoàng Giaùm ñònh y khoa-phaùp y do
1 Töø thaùng 11-1997 ñeán thaùng 6-2000, Giaùm ñoác sôû Y teá laø baùc só Nguyeãn Minh Chaâu.
82
Giám đốc Sở Y tế kiêm Chủ tịch hội đồng và bác sĩ Vũ văn Thịnh làm Phó chủ tịch;
Beänh vieän Đa khoa tænh do bác sĩ Lê Kỷ làm Giám đốc; Vieän Ñieàu döôõng do y sĩ
Trần Đăng Thắng làm Giám đốc; , Baûo hieåm Y teá do y sĩ Trần Bảo Anh làm Giám
đốc vaø Ông Bùi Đình Nghiêu làm Chủ tịch Coâng ñoaøn ngaønh, tháng 4/1993
chuyển sang làm Phó Chánh thanh tra Sở Y tế và bà Trần thị Kim Nho thay thế.
Toaøn tænh coù 51/ 52 xaõ phöôøng coù traïm y teá; 48/ 52 xaõ phöôøng coù y só; 33/
52 xaõ phöôøng coù nöõ hoä sinh hoaëc y só saûn nhi. Toång soá caùn boä y teá huyeän thò laø
306, trong ñoù baùc só laø 27, döôïc só Ñaïi hoïc 1, döôïc só Trung hoïc 6, y só 119...2
.
Naêm 1994, do thaønh laäp 2 xaõ môùi ôû mieàn nuùi neân coù 3/ 54 xaõ chöa coù traïm y teá:
Khaùnh Haûi, Phöôùc Chính, Phöôùc Tieán; 2/54 xaõ phöôøng chöa coù y só: Phöôùc
Khaùng, Phöôùc Bình; 19 xaõ phöôøng chöa coù nöõ hoä sinh (Phan Rang-Thaùp Chaøm:
4; Ninh Phöôùc: 2; Ninh Haûi 4: Ninh Sôn: 9). Soá caùn boä y teá huyeän thò taêng 332
ngöôøi; y teá xaõ phöôøng coù 213 ngöôøi. Sau ngaøy taùi laäp tænh, Tænh uûy, UÛy ban nhaân
daân tænh ñaõ coù söï quan taâm ñaàu tö naâng caáp Beänh vieän Đa khoa tænh vôùi moät soá
trang thieát bò hieän ñaïi, ñoàng thôøi cöû caùn boä ñi hoïc y taù, y só , chuyên tu bác sĩ và
baùc só chuyeân khoa I, II, thaïc só vôùi caùc chuyeân khoa maét, tai muõi hoïng, raêng
haøm maët, nhieãm, noäi, ngoïai, saûn... Nhôø vaäy, trình ñoä chuyeân moân cuûa caùn boä y
teá ngaøy caøng ñöôïc naâng leân, ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh cuûa nhaân daân
trong tænh.
Phoøng y teá huyeän, thò tröôùc ñaây ñöôïc ñoåi thaønh Trung taâm y teá, tröïc thuoäc
söï laõnh ñaïo cuûa UÛy ban nhaân daân caùc huyeän, thò. Giaùm ñoác Trung taâm y teá thò xaõ
laø baùc só Ngoâ Thò Baûo Haø (ñeán 1993, baùc só Ninh Duy Bình thay), baùc só Lê thị
Liêm làm phó giám đốc; Giaùm ñoác Trung taâm y teá Ninh Haûi laø baùc só Nguyeãn Nhò
Linh và 02 Phó Giám đốc là baùc só Nguyễn Năm và baùc só Nguyễn thị Ngọc Lệ;
Giaùm ñoác Trung taâm y teá Ninh Phöôùc laø baùc só Laïi Hoaøng Ân và 02 Phó Giám
đốc là baùc só Lưu Ngọc Lai và baùc só Nguyễn văn Tuấn . Toaøn tænh coù 3 Trung taâm
y teá huyeän/ thị. Riêng huyeän Ninh Sôn chöa thaønh laäp Trung taâm y teá huyeän vì
tình hình toå chöùc caùn boä chöa oån ñònh, ñeán thaùng 6-1995, Phoøng y teá vaø beänh
vieän nhaäp laïi thaønh Trung taâm y teá huyeän Ninh Sôn do baùc só Maáu Thò Bích
Phanh laøm Giaùm ñoác. Chuû tröông chuyeån ñoåi theo moâ hình Trung taâm y tế do Boä
y teá chæ ñaïo laø phuø hôïp vôùi ñöôøng loái phaùt trieån y teá theo höôùng döï phoøng, keát
hôïp phoøng beänh vaø chöõa beänh, laáy chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu laø nhieäm vuï
chieán löôïc. Nhaèm thoáng nhaát taäp trung quaûn lyù vaøo moät moái. Söû duïng coù hieäu
quaû tieàm naêng, naâng cao naêng löïc quaûn lyù cuûa y teá huyeän.
Moái quan taâm haøng ñaàu cuûa ngaønh y teá sau khi taùi laäp tænh laø naâng cao
chaát löôïng khaùm chöõa beänh cho ngöôøi daân. Do vaäy, ngay töø naêm 1992, Sôû y teá
chæ ñaïo beänh vieän tænh, huyeän thöïc hieän 6 vieäc laøm öu tieân naâng cao chaát löôïng
2 Baùo caùo soá 25 YT/KH ngaøy 17-2-1993 cuûa Sôû y teá.
83
phuïc vuï beänh nhaân (tinh thaàn, thaùi ñoä phuïc vuï, chaát löôïng chuyeân moân, naâng caáp
beänh vieän, mua sắm trang thiết bị y tế...). Nhaát laø khi coù Nghò quyeát Trung öông
4, khoùa VII (4-1993) veà nhöõng vaán ñeà caáp baùch cuûa söï nghieäp chaêm soùc vaø baûo
veä söùc khoûe nhaân daân, ngaønh y teá nhanh choùng trieån khai töø tænh ñeán cô sôû vaø
ñöa Nghò quyeát ñi vaøo cuoäc soáng.
Tháng 4-1992, tỉnh Ninh Thuận được tái lập, Bệnh viện Phan Rang trở
thành Bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Thuận trên nền bệnh viện đa khoa khu vực tỉnh
Thuận Hải, thiếu thốn nhiều mặt, cán bộ vừa thiếu lại vừa yếu, trang thiết bị chuyên
môn kỹ thuật thiếu, lạc hậu lại không đồng bộ, cơ sở hạ tầng xuống cấp trầm trọng.
Sau hai năm củng cố và xây dựng về mọi mặt, cán bộ được bổ sung thêm, đào tạo
mới và đào tạo lại. Trang thiết bị được nâng cấp, cơ sở hạ tầng từng bước xây dựng
tốt hơn đủ sức phục vụ nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân và cán bộ trong tỉnh.
Đầu năm 1994, Bác sĩ Lê Kỷ chuyển qua làm chủ tịch Hội Chữ thập đỏ, bác sĩ Kiều
Tấn Bình được đề bạt làm Giám đốc Bệnh viện, và dần dần đề bạt thêm bác sĩ Trần
văn Hai, bác sĩ Trần Phúc, bác sĩ Huỳnh thị Thu Phước làm Phó giám đốc. Cuối
năm 1994, bệnh viện được Bộ Y tế công nhận là Bệnh viện đa khoa loại II. Kể từ
đó trở về sau, toàn thể anh chị CBCNVC phấn đấu tích cực trong thời gian 10 năm.
Thời gian 10 năm không là bao nhiêu so với sự nghiệp phát triển khoa học kỹ thuật,
nhưng 10 năm qua rất quan trọng vì đó là thời gian bản lề của một thời điểm chuyển
mình có ý nghĩa đánh dấu một giai đoạn thay đổi trong hướng đi lên của sự nghiệp
y tế Ninh Thuận nói chung và Bệnh viện Ninh Thuận nói riêng. Hầu hết cán bộ
trưởng, phó khoa phòng đều là bác sĩ chuyên khoa II, chuyên khoa I và thạc sĩ các
chuyên khoa sâu; khoa Gây mê hồi sức đủ bác sĩ gây mê; khoa xét nghiệm có nhiều
cán bộ đại học, đủ các máy móc xét nghiệm như máy đo pH thử máu, máy xét
nghiệm sinh hoá tự động, máy xét nghiệm miễn dịch. Trong chuyên khoa có các
máy mổ phaco, máy mổ nội soi, máy chụp CT. scanner, hệ thống vi tính - quản lý
nội bộ bệnh viện, nhà máy xử lý nước thải bệnh viện, máy thiêu đốt chất thải bệnh
viện. Trình độ cán bộ được nâng lên đáng kể: Khoa Ngoại mổ ngoại thần kinh như
mỗ lấy máu tụ trong chấn thương sọ não, mổ nội soi túi mật, nội soi sản khoa, mổ
phaco...
Tóm lại qua 10 năm phấn đấu, Bệnh viện Ninh Thuận lớn mạnh về mọi
mặt, cơ sở vật chất khang trang sạch đẹp, đủ tiện nghi, đội ngũ cán bộ lớn mạnh về
lượng và chất, số lượng bác sĩ tăng gấp đôi trong đó có 4 chuyên khoa II, nhiều thiết
bị hiện đại được đưa vào sử dụng như máy chụp CT scanner, máy mổ nội soi, máy
phaco, siêu âm màu… Chất lượng điều trị được nâng lên, được cán bộ và nhân dân
trong và ngoài tỉnh tin tưởng. Bệnh viện Đa khoa tỉnh được Bộ trưởng Bộ Y tế Đỗ
Nguyên Phương và Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Gia Khiêm khen ngợi, đánh giá
Bệnh viện một tỉnh nghèo mà phấn đấu thực hiện chuyên môn và y đức rất tốt. Bộ
trưởng Đỗ Nguyên Phương có nói: xem qua bệnh viện thì biết sự lãnh đạo của Sở Y
tế rồi, vì bệnh viện tỉnh là bộ mặt của Ngành Y tế, và đã được Bộ Y tế công nhận là
Bệnh viện Bạn hữu trẻ em, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương lao động
hạng III. Năm 2003, sau nhiều năm phấn đấu bệnh viện đã đạt được danh hiệu Bệnh
viện xuất sắc toàn diện.
84
Ngaønh cũng taäp trung caûi taïo, naâng caáp, ñoåi môùi trang thieát bò caùc traïm y
teá xaõ, phöôøng vaø taêng cöôøng caùc y só, baùc só cho y teá cô sôû. Trong 3 naêm (1993-
1995) ñaõ ñaàu tö xaây döïng, söûa chöõa 23 traïm y teá vôùi kinh phí 1,5 tyû ñoàng, 100%
xaõ, phöôøng coù traïm y teá (tuy ôû möùc ñoä khaùc nhau). Xaây theâm moät soá khoa ôû
Beänh vieän Đa khoa tænh nhö: khoa ngoaïi, khu moã, khoa truyeàn nhieãm, söûa chöõa
khoa saûn, khoa nhi, trang bò moät soá maùy moùc nhö maùy sieâu aâm, X quang, noäi soi,
maùy giuùp thôû, sinh hoùa...; xaây môùi phoøng khaùm ña khoa vaø khoa saûn-nhi Beänh
vieän Ninh Haûi, xaây môùi Trung taâm Y teá Döï phoøng tænh, vôùi toång kinh phí haøng tyû
ñoàng. Ngaønh cuõng sôùm xaây döïng ñeà aùn “Xaây döïng chöông trình phaùt trieån coâng
taùc y teá vuøng daân toäc ít ngöôøi, mieàn nuùi tænh Ninh Thuaän”, soá 318 YT/KH ngaøy
30-10-1992, trình UÛy ban nhaân daân tænh pheâ duyeät. Trong ñoù neâu leân thöïc traïng
ñôøi soáng cuûa ñoàng baøo vaø tình hình hoaït ñoäng y teá ôû mieàn nuùi, ñoàng thôøi ñöa ra
nhöõng giaûi phaùp caáp baùch trong thôøi gian tôùi. Nhôø ñoù caùc beänh vieän ngaøy caøng
khang trang hôn, cô sôû y teá coù nhöõng chuyeån bieán toát trong caùc maët coâng taùc
phuïc vuï, giaûm phieàn haø cho ngöôøi beänh.
Traïm Da lieãu tænh ñaõ cuûng coá, toå chöùc Ñoäi Da lieãu caùc huyeän, thò, kieåm tra
coâng taùc quaûn lyù ñieàu trò beänh phong taïi caùc xaõ, höôùng daãn aùp duïng ña hoùa trò
lieäu. Naâng toång soá beänh nhaân ñang quản lý ñieàu trò laø 196 ngöôøi (1992) leân 483
ngöôøi (1995); soá beänh nhaân ñöa vaøo ña hoùa ñieàu trò laø 121 ngöôøi (1992) taêng 140
ngöôøi (1995). Haøng naêm caùc chæ tieâu veà quaûn lyù ñieàu trò vaø ñöa vaøo ña hoùa ñieàu
trò ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch.
Trong naêm 1992 Traïm Chuyeân khoa Maét tænh chöa thaønh laäp vì ñang thieáu
caùn boä, thieáu cô sôû laøm vieäc, chöa trieån khai ñöôïc chöông trình phoøng choáng maét
hoät cho coäng ñoàng, nhöng böôùc ñaàu ñaõ khaùm maét cho 73.230 ngöôøi, ñieàu trò khoûi
bệnh maét hoät hoạt tính cho 2.491 ngöôøi vaø moå quaëm, moå Glaucom, moå ñuïc thuûy
tinh theå cho haøng traêm ngöôøi...1
. Keát quaû ñaït ñöôïc chuû yeáu laø do hoaït ñoäng cuûa
Ñoäi Chuyeân khoa Maét của Trung tâm Y tế thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø khoa
maét Beänh vieän Đa khoa tænh. Ñeán giöõa naêm 1993, Traïm Chuyên khoa Maét tænh
ñöôïc hình thaønh treân cô sôû saùp nhaäp Ñoäi Chuyeân khoa Maét cuûa Trung tâm Y tế
thò xaõ vaøo Traïm Chuyeân khoa Maét cuûa tænh. Trieån khai coù hieäu quả công tác
khám và điều trị các bệnh về mắt û, ñoàng thôøi chæ ñaïo veà chuyeân moân moät caùch kòp
thôøi cho tuyeán döôùi. Naêm 1994 coù 4/ 4 huyeän, thò thöïc hieän chöông trình phoøng
choáng maét hoät; 54/ 54 xaõ phöôøng toå chöùc toát maïng löôùi phoøng choáng vaø ñieàu trò
caùc beänh veà maét, thöïc hieän ñaït vaø vöôït caùc chæ tieâu giao.
Ngoaøi ra, caùc chöông trình y teá khaùc ñöôïc trieån khai ñeán taän xaõ phöôøng vaø
thöïc hieän ngaøy caøng hieäu quaû nhö chöông trình phoøng choáng böôùu coå (naêm 1992
ñieàu tra cô baûn, 1993 trieån khai), chöông trình phoøng choáng nhieåm khuaån hoâ haáp
1 Baùo caùo soá 25 YT/KH ngaøy 17-2-1993 cuûa Sôû y teá.
85
caáp (ARI), chöông trình phoøng choáng tieâu chaûy (CDD), chöông trình veä sinh moâi
tröôøng... Kinh phí ñaàu tö trong coâng taùc xaây döïng trang bò boå sung caùc chöông
trình y teá quoác gia haøng naêm ñeàu taêng2
. Rieâng chöông trình Tieâm chuûng môû roäng
cho vieäc tieâm chuûng ñaày ñuû 6 beänh cho treû döôùi 1 tuoåi vaø phuï nöõ coù thai ngöøa
uoán vaùn ñöôïc söï phoái hôïp ñoàng boä cuûa caùc caáp chính quyeàn, caáp uûy neân vieäc
trieån khai ñeàu ñaït chæ tieâu so vôùi yeâu caàu. Naêm 1993, ngaønh Y teá coøn keát hôïp
vôùi Ñaøi phaùt thanh truyeàn hình môû chuyeân muïc “Söùc khoûe cho moïi ngöôøi”
thöôøng xuyeân phaùt soùng treân ñaøi, chuû yeáu laø phoå bieán nhöõng beänh taät thöôøng gaëp
nhaèm phoå bieán kieán thöùc y hoïc cô baûn cho nhaân daân ñeå bieát caùch phoøng choáng
kòp thôøi.
Baûo hieåm y teá tænh ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát ñònh soá 449/QÑ ngaøy 2-10-
1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh, ñaõ sôùm thoâng qua ñeà aùn coâng taùc baûo hieåm y teá
tænh. Böôùc ñaàu thu thaäp soá lieäu ñoái töôïng baét buoäc ñoùng baûo hieåm y teá (khoái
haønh chaùnh söï nghieäp, kinh doanh saûn xuaát, höu trí maát söùc). Töø naêm 1993, caùc
huyeän ñeàu thöïc hieän traû löông theo cheá ñoä löông môùi cho caùn boä y teá xã, phöôøng.
Ñeán naêm 1995, trieån khai tieáp Baûo hieåm töï nguyeän trong ñoái töôïng hoïc sinh. Soá
theû baûo hieåm phaùt haønh ôû dieän baét buoäc vaø töï nguyeän ñeàu vöôït keá hoaïch ñeà ra.
Nguoàn thu töø thu moät phaàn vieän phí vaø baûo hieåm y teá nhaèm taêng theâm ngaân saùch
vaø buø vaøo nhöõng ñoái töôïng mieãn giaûm, phaàn naøo thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi
trong coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe nhân dân.
Coâng taùc baûo veä söùc khoûe caùn boä tænh cuõng ñöôïc chuù yù. Beänh vieän tænh coù
phoøng khaùm caùn boä rieâng vaø moät khoa noäi ñeå ñieàu trò, trong ñoù coù moät soá buoàng
cho dieän caùn boä ñaëc bieät cuûa tænh. Vieän ñieàu döôõng haøng naêm nhaän ñieàu trò cho
beänh nhaân dieän chính saùch bao goàm: caùn boä höu trí, thöông beänh binh, caùn boä
coâng nhaân vieân chöùc... vôùi soá giöôøng thöïc hieän, ngaøy söû duïng giöôøng, ngaøy ñieàu
trò trung bình ñaït vaø vöôït so vôùi yeâu caàu keá hoaïch.
Ngaønh y teá coøn trieån khai thöôøng xuyeân coâng taùc thanh tra y teá (veà an toàn
veä sinh thöïc phaåm, Hành nghề y döôïc tư nhân, veà khieáu naïi toá caùo), giaùm ñònh y
khoa phaùp y, baûo veä Baø meï treû em-keá hoaïch hoùa gia ñình... coù keát quaû. Ñaùng
chuù yù laø Heä thoáng Chuyeân traùch Daân soá töø tænh ñeán cô sôû nhanh choùng ñöôïc kieän
toaøn vaø ñi vaøo hoaït ñoäng. Töø xaõ, phöôøng ñeán caùc khu daân cö, coâng taùc tuyeân
truyeàn, vaän ñoäng gaén vôùi dòch vuï keá hoaïch hoùa gia ñình ñöôïc chuù troïng trieån
khai ñeán töøng ñoái töôïng. Nhôø vaäy, ñeán naêm 1995 ñaõ giaûm toác ñoä phaùt trieån daân
soá töï nhieân töø 3,18% naêm 1992 xuoáng coøn 2,53% (muïc tieâu laø 2,1%). Tuy chöa
ñaït yeâu caàu ñeà ra, song trong ñieàu kieän coøn nhieàu khoù khaên cuûa moät tænh môùi
taùch thì thaønh tích treân laø coá gaéng lôùn cuûa hoaït ñoäng Dân số - Keá hoaïch hoùa gia
ñình.
2 Naêm 1992: 5,510 tyû; 1993: 9,746 tyû; 1994: 11,175 tyû; 1995: 13,145 tyû.
86
Coâng ty Döôïc phẩm Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát ñònh soá
13/QÑ/UB-NT ngaøy 30-4-1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh, treân cô sôû 4 hieäu
thuoác: hieäu thuoác thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, hieäu thuoác huyeän Ninh Sôn,
hieäu thuoác Ninh Haûi vaø hieäu thuoác Ninh Phöôùc. Hoaït ñoäng moät thôøi gian, Coâng
ty Döôïc phaåm ñöôïc ñoåi thaønh Coâng ty Döôïc vaø vaät tö y teá Ninh Thuaän1
, hoaït
ñoäng theo Luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc. Töø choã haàu nhö khoâng coù voán, trong luùc
thò tröôøng thuoác tö nhaân phaùt trieån, caïnh tranh maïnh, coâng ty hoaït ñoäng haøng
naêm ñeàu coù laõi, hoaøn thaønh nghóa vuï noäp ngaân saùch Nhaø nöôùc vöôït keá hoaïch tænh
giao vaø ñaûm baûo ñuû thuoác cho vieäc ñieàu trò beänh taïi ñòa phöông.
Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh Phaùp leänh haønh ngheà y döôïc tö nhaân vaø höôùng daãn
söï phaùt trieån y döôïc tö nhaân ñaùp öùng nhu caàu ngöôøi beänh. Ñeán cuoái naêm 1993,
toaøn tænh coù 20 phoøng khaùm Taây y, 10 nhaø hoä sinh, 1 phoøng xeùt nghieäm, 8 phòng
haønh ngheà nha khoa, 10 phoøng khaùm y hoïc daân toäc, 3 nhaø thuoác y hoïc daân toäc,
34 quaày thuoác, 10 nhaø thuoác, 41 ñaïi lý thuoác tây . Ngaønh y teá thöôøng xuyeân thöïc
hieän thanh tra, kieåm tra nhöõng cô sôû treân ñeå ñaûm baûo vieäc haønh ngheà theo ñuùng
phaùp luaät, ngaên ngöøa caùc hoaït ñoäng leùn luùt traùi pheùp, sai quy định aûnh höôûng
xaáu ñeán söùc khoûe nhaân daân.
Hoäi y hoïc coå truyeàn vaø Trung taâm y döôïc coå truyeàn tænh coù toång soá caùn boä,
coâng nhaân vieân laø 19 ngöôøi (trong ñoù coù 12 ñònh bieân cuûa Tænh hoäi ñöôïc ngaân
saùch caáp). Toaøn tænh coù 5 Ban Thöôøng trực Hoäi y hoïc coå truyeàn (1 ban Thöôøng
tröïc Tænh hoäi vaø 4 Ban Thöôøng tröïc Huyeän, Thò hoäi), chæ ñaïo quaûn lyù 22 chi hoäi
vaø 41 cô sôû chuaån trò. Trung taâm y döôïc coå truyeàn tænh döôùi söï chæ ñaïo cuûa Hoäi y
hoïc coå truyeàn tænh thöôøng xuyeân phoái hôïp cuøng Hoäi chöõ thaäp ñoû, Hoäi lieân hieäp
phuï nöõ tænh, cô sôû Tueä Tónh toå chöùc caáp phaùt thuoác cho ñoàng baøo ngheøo vuøng
khaùng chieán cuõ, caáp thuoác cho treû em suy dinh döôõng ôû nhaø treû hoaëc tham gia
cöùu trôï ñoàng baøo bò baõo luõ gaây ra. Caùc toå chöùc ñoâng y ñieàu trò coù keát quaû caùc
beänh teâ baïi, viêm thaàn kinh toïa, cao huyeát aùp, thaáp maõn khôùp, suy nhöôïc thaàn
kinh, di chöùng tai bieán maïch maùu naõo, vieâm gan maõn, vieâm ñaïi traøng... goùp phaàn
cuøng Taây y giaûi quyeát nhieàu beänh taät, baûo veä söùc khoûe cho nhaân daân.
Traïm Kieåm nghieäm Döôïc phaåm Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 23-
7-1992, ñeán quyù III/1997, Sôû y teá giao theâm nhieäm vuï kieåm nghieäm myõ phaåm.
Ban ñaàu Traïm gaëp nhieàu khoù khaên veà cô sôû vaø trang bò maùy moùc thieát bò kyõ
thuaät ñeå hoaït ñoäng nghieäp vuï chuyeân moân. Qua nhieàu naêm phaán ñaáu, vöøa hoaøn
thieän cô sôû vaät chaát, trang thieát bò, vöøa chuaån hoùa kyõ thuaät kieåm nghieäm phuïc vuï
cho nhieäm vuï chuyeân moân cuûa mình, ñôn vò ñaõ coù nhieàu coá gaéng hoaøn thaønh toát
nhieäm vuï ñöôïc giao.
1 Theo Quyeát ñònh soá 562-QÑ-UB ngaøy 20-11-1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh.
87
Nhaèm huy ñoäng löïc löôïng ngaønh y teá ñaûm baûo nhu caàu khi coù chieán tranh
vaø caùc tình huoáng khaùc, Ban quaân daân y Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát
ñònh soá 2254 ngaøy 29-12-1993 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh. Quaân y tham gia chaêm
soùc söùc khoûe nhaân daân nhö tham gia chieán dòch tieâm chuûng môû roäng, phoøng
choáng soát reùt, khaéc phuïc haäu quaû thieân tai, khaùm tuyeån nghóa vuï quaân söï, xaây
döïng phoøng thuû chieán löôïc caùc cuoäc dieãn taäp, ñoäng vieân vaø chuaån bò löïc löôïng
Daân y, baûo ñaûm nhu caàu khi coù chieán tranh vaø caùc tình huoáng khaùc xaûy ra. Caùc
ñôn vò coù nhieàu thaønh tích nhö Quaân y, Boä chæ huy Quaân söï tænh, ñôn vò 610 Bieân
phoøng.
Trong nhöõng naêm ñaàu taùi laäp tænh coøn nhieàu beà boän, khoù khaên, ngaønh y teá
Ninh Thuaän ñaõ noå löïc nhanh choùng saép xeáp, oån ñònh boä maùy vaø ñi vaøo hoaït ñoäng
ñaït moät soá thaønh tích ñaùng keå. Tuy vaäy, trong lónh vöïc chaêm soùc söùc khoûe nhaân
daân coøn boäc loä nhieàu yeáu keùm, nhaát laø thaùi ñoä phuïc vuï cuûa moät soá caùn boä y teá.
Vaán ñeà baûo hieåm y teá chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo chöa coù bieän phaùp giaûi quyeát
toát. Coâng taùc quaûn lyù y döôïc tö nhaân, veä sinh phoøng dòch, an toàn veä sinh thöïc
phaåm chöa chaët cheõ, gaây noãi lo cho nhaân daân. Tyû leä phaùt trieån daân soá cuûa Ninh
Thuaän vaãn coøn cao so vôùi bình quaân caû nöôùc. Trang thieát bò vaø trình ñoä caùn boä y
teá ôû cô sôû, nhaát laø ôû caùc vuøng mieàn nuùi vöøa thieáu, vöøa yeáu, chaát löôïng ñieàu trò
coøn haïn cheá.
Böôùc vaøo vieäc thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm 1996-2000, ngaønh y teá ñöùng
tröôùc nhöõng nhieäm vuï heát söùc naëng neà laø phaán ñaáu ñaûm baûo muïc tieâu söùc khoûe
cho moïi ngöôøi vaøo naêm 2000. Trong ñieàu kieän ngaân saùch cuûa Nhaø nöôùc coøn haïn
cheá, laïi chòu taùc ñoäng maïnh meõ caùc quy luaät cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, nhöng
ñöôïc söï quan taâm cuûa Ñaûng vaø chính quyeàn caùc caáp, toaøn boä caùn boä coâng nhaân
vieân trong ngaønh khaéc phuïc khoù khaên, vöôn leân thöïc hieän nhieäm vuï ñöôïc giao
ñaït nhieàu keát quaû toát ñeïp.
Caùc chöông trình y teá quoác gia nhö phoøng choáng soát reùt, tieâm chuûng môû
roäng, phoøng choáng böôùu coå, beänh phong, beänh lao, phoøng choáng suy dinh döôõng,
an toaøn veä sinh thöïc phaåm.. ñöôïc trieån khai vaø ñaït keát quaû toát. Caùc ñoái töôïng
trong dieän tieâm chuûng ñaït töø 88-100%, tyû leä maéc vaø cheát do 6 beänh coù vaccin
phoøng ngöøa, cuõng nhö tyû leä böôùu coå ôû caùc xaõ ñöôïc ñieàu tra ñaùnh giaù giaûm nhiều.
Cô sôû laøm toát coâng taùc naøy thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, naêm 2000 Trung taâm y
teá thò xaõ ñöôïc Boä y teá taëng moät côø thi ñua veà coâng taùc tieâm chuûng môû roäng. Soá
ngöôøi ñieàu trò soát reùt naêm 1996-2000 giaûm 48,06% so vôùi naêm 1992-1995, dòch
soát reùt cơ bản ñaõ ñöôïc khoáng cheá. Ñaëc bieät tình hình beänh phong giaûm nhanh
haøng naêm, ñeán naêm 1999, beänh phong ñaõ ñöôïc loaïi tröø treân phaïm vi toaøn tænh (tỉ
lệ mắc 0,8 người/10.000 daân) sôùm tröôùc moät naêm so vôùi chuû tröông cuûa UÛy ban
nhaân daân tỉnh vaø Boä y teá. Naêm 2000, maïng löôùi choáng lao trieån khai treân 4/4
88
huyeän thò, 100% daân soá ñöôïc baûo veä baèng hoùa trò lieäu ngaén ngaøy (HTLNN) ñaït
muïc tieâu cuûa Chöông trình choáng lao Quoác gia ñeà ra. Phaùc ñoà HTLNN (DOTS)
ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn vôùi tyû leä chöõa khoûi beänh ñaït treân 90%.
Hoaït ñoäng phoøng choáng caùc beänh veà maét, phoøng choáng thieáu vitamin A,
caùc beänh veà da liễu và các bệnh lây qua đường tình duïc, phoøng choáng beänh tieâu
chaûy, giaùm ñònh y khoa-phaùp y... ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc caáp laõnh ñaïo, coâng
taùc chæ ñaïo saùt thöïc teá, kinh phí ñöôïc caáp ñaày ñuû neân haàu heát caùc chæ tieâu ñeàu ñaït
keá hoaïch. YÙ thöùc phoøng beänh trong coäng ñoàng ngaøy caøng ñöôïc naâng leân, khaùm
vaø ñieàu trò beänh ñaït nhieàu keát quaû toát. Ñaùng chuù yù laø chöông trình phoøng choáng
beänh daïi ñaõ trieån khai ñeà aùn phoøng choáng beänh daïi treân ñoäng vaät, coù söï phoái hôïp
chaët cheõ giöõa 2 ngaønh Y teá vaø Thuù y. Moãi Trung tâm y tế huyeän ñeàu coù ñieåm
tieâm ngöøa vaø caùn boä phuï traùch ñaõ ñöôïc taäp huaán. Naêm 2000, coù hôn 7.200 ngöôøi
tieâm phoøng daïi, soá ngöôøi maéc vaø cheát do beänh daïi chæ coù 1 tröôøng hôïp. Chöông
trình Phòng chống nhieãm khuaån hoâ haáp caáp treû em ñöôïc söï chæ ñaïo veà chuyeân
moân töø Chöông trình ARI mieàn B2 vaø Chöông trình ARI Quoác gia, coâng taùc giaùo
duïc truyeàn thoâng luoân duy trì thöôøng xuyeân vaø 100% huyeän, thò, xaõ, phöôøng ñeàu
trieån khai chöông trình ARI.
Söùc khoûe cuûa hoïc sinh ngaøy caøng ñöôïc söï quan taâm cuûa laõnh ñaïo caùc
tröôøng. Böôùc ñaàu coù söï phoái hôïp giöõa Hoäi chöõ thaäp ñoû vaø tröôøng hoïc thöïc hieän
caùc hoaït ñoäng giaùo duïc vaø chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu. Ñeán nay caùc huyeän, thò
ñeàu coù caùn boä phuï traùch Nha khoa hoïc ñöôøng, phòng chống maét hoät... Ñoái vôùi
caùc cô sôû laøm vieäc coù nhieàu ñoä oàn, độ rung, hôi khí ñoäc, ñieän töø tröôøng nhö Coâng
ty caáp nöôùc, Ñieän löïc Ninh Thuaän, Xí nghieäp muoái Phöông Cöïu, Nhà máy xi
măng Phương hải... ñöôïc ngaønh y teá toå chöùc kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø cho ngöôøi
lao ñoäng vaø caùn boä coâng nhaân vieân chöùc, ñoàng thôøi phoái hôïp vôùi Vieän Pasteur
Nha Trang trieån khai ño ñaïc moâi tröôøng. Keát quaû caùc chæ tieâu ño ñaïc caùc cô sôû
treân ñeàu naèm trong tieâu chuaån cho pheùp.
Coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe Baø meï treû em-keá hoaïch hoùa gia ñình taäp
trung vaøo thöïc hieän caùc chæ tieâu: daân soá-keá hoaïch hoùa gia ñình, baûo veä söùc khoûe
baø meï, treû em, phoøng choáng suy dinh döôõng... Haøng naêm, soá treû em suy dinh
döôõng vaø caùc tai bieán saûn khoa giaûm roõ reät. Naêm 2000, tænh cuõng hoaøn thaønh
muïc tieâu Thanh toaùn beänh baïi lieät và Loaïi tröø uoán vaùn sô sinh được Bộ Y tế công
nhận; tyû leä phát triển daân soá tự nhiên ñaõ giaûm töø 2,53% naêm 1995 xuoáng coøn
1,94% năm 2000.
Coâng taùc phoøng choáng dòch beänh ñöôïc laõnh ñaïo ngaønh taäp trung chæ ñaïo
haøng naêm, nhaát laø naêm 1998 caùc côn baõo soá 3, 4, 5, 6, 7 lieân tieáp ñoå boä vaøo ñòa
baøn cuûa tænh, côn möa luõ keùo daøi nhöng tình hình dòch beänh khoâng boäc phaùt vaø
lan roäng nhôø ngaønh coù keá hoaïch trieån khai chaët cheõ töø ñaàu naêm, nhöõng cô soá
89
thuoác Boä y teá caáp ñöôïc chuyeån kòp thôøi xuoáng cô sôû. Soá ngöôøi maéc beänh tiêu
chảy, thöông haøn, soát xuaát huyeát coù taêng nhöng ngaønh coù nhieàu coá gaéng trong
vieäc haïn cheá toái ña soá ca cheát. Naêm 1999 laø naêm ñaàu tieân công tác phoøng choáng
soát xuaát huyeát ñöôïc ñöa vaøo Chöông trình muïc tieâu y tế quốc gia, tuyeán cô sôû
ñöôïc ñaàu tö thích ñaùng ñeå chuû ñoäng phoøng choáng dòch. Ñieåm noåi baät laø naêm
2000 xaây döïng ñöôïc moâ hình coäng ñoàng töï quaûn phoøng choáng soát xuaát huyeát taïi
phöôøng Thanh Sôn; xaây döïng 5 ñieåm giaùm saùt cuûa tænh vaø 8 ñieåm giaùm saùt
thöôøng xuyeân cuûa huyeän, thò.
Phoøng choáng HIV/AIDS ñöôïc trieån khai töø naêm 1995, hôn 1.000 ngöôøi
ñöôïc xeùt nghieäm ñeàu aâm tính (khoâng maéc beänh). Soá ñoái töôïng xeùt nghieäm laø
nhaân vieân khaùch saïn, nhaø haøng, ñoái töôïng ma tuùy, gaùi maïi daâm, ngöôøi cho maùu.
Tröôùc tình hình nhieãm HIV/AIDS taêng nhanh (naêm 2000 coù 124 ngöôøi maéc
beänh)1
, nhöõng ñoái töôïng coù nguy cô cao ñeàu ñöôïc xeùt nghieäm HIV, 100% maãu
maùu ñeàu ñöôïc saøng loïc HIV tröôùc khi truyeàn; coâng taùc giaùo duïc truyeàn thoâng veà
coâng taùc naøy cuõng ñöôïc phoå bieán roäng raõi cho moïi ñoái töôïng trong xaõ hoäi.
Coâng suaát söû duïng giöôøng beänh ñaït töø 80-100%, ñaëc bieät Beänh vieän tænh,
Traïm Chuyên khoa Maét, Trung taâm Bảo vệ Sức khỏe Bà mẹ- Trẻ em- Kế hoạch
hóa Gia đình (TT BVSKBMTE-KHHGÑ), Beänh vieän Ninh Phöôùc soá giöôøng beänh
söû duïng thöôøng vöôït treân 100%. Vaán ñeà y ñöùc ñöôïc caùc ñôn vò toaøn ngaønh quan
taâm thöïc hieän, caùc bieåu hieän sai traùi veà tinh thaàn thaùi ñoä phuïc vuï beänh nhaân
ñöôïc chaán chænh kòp thôøi. Töø Beänh vieän Đa khoa tænh ñeán caùc Trung taâm y teá
huyeän, thò, caùc cô sôû coù giöôøng löu ñieàu trò ngoaïi, noäi truù ñều coù nhieàu chuyeån
bieán trong thöïc hieän caùc quy cheá chuyeân moân nhö tröïc, caáp cöùu, điều trị theo theo
phác đồ, chaêm soùc beänh nhaân, veä sinh beänh vieän, ñieàu döôõng, dinh döôõng, cung
caáp thuoác cho beänh nhaân..., cuõng nhö trong vieäc thöïc hieän caùc chæ thò nhö Chæ thò
661/TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà toå chöùc caáp cöùu ngay cho caùc tai naïn, chaán
thöông, caáp cöùu; Chæ thò 01/CT veà naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng beänh vieän, 12
ñieàu quy ñònh veà y ñöùc; Chæ thò 03/ CT veà coâng taùc döôïc beänh vieän.
Heä thoáng y teá Nhaø nöôùc töø tænh ñeán cô sôû ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån ñaùp
öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh cho nhaân daân. Haøng chuïc traïm y teá xaõ ñöôïc xaây
môùi baèng nguoàn kinh phí cuûa Döï aùn Ngaân haøng theá giôùi. Caùc döï aùn baèng ngaân
saùch cuûa tænh caáp ñöôïc trieån khai nhö: xaây môùi Beänh vieän Ña khoa khu vöïc Ninh
Sôn, xaây môùi Trung taâm phoøng choáng beänh xaõ hoäi, xaây môùi Beänh vieän Ñieàu
döôõng... Tính ñeán naêm 2000, toaøn tænh khoâng coøn xaõ traéng, 100% xaõ coù caùn boä y
teá, nöõ hoä sinh, 100% thoân baûn coù nhân viên y teá thôn bản. Caùc ñoái töôïng ngöôøi
ngheøo, ñoàng baøo daân toäc mieàn nuùi vaø nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi nöôùc ñöôïc quan
taâm caáp soå khaùm beänh vaø mieãn giaûm vieän phí; trung bình haøng naêm coù hôn
1 Trong 124 ca nhieãm HIV chæ coù 10 ca thöôøng truù ôû ñòa phöông, coøn laïi laø töø nôi khaùc chuyeån ñeán.
90
14.000 ngöôøi thuoäc dieän ngheøo, dieän chính saùch ñeán khaùm ñieàu trò. Naêm 1999-
2000 caùc cô sôû ñieàu trò ñaõ trieån khai khaùm chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo ñöôïc caáp
theû baûo hieåm y teá. Söû duïng thuoác an toaøn hôïp lyù vaø thực hành tieát kieäm ñöôïc caùc
cô sôû ñieàu trò thöïc hieän toát. Ngaønh y teá ñöôïc boå sung vaø ñoåi môùi trang thieát bò
chuyeân moân theo höôùng hieän ñaïi hoùa. Keát hôïp chaët cheõ y hoïc hieän ñaïi vôùi y hoïc
coå truyeàn. Sau 5 naêm phaán ñaáu, toaøn tænh ñaõ coù 75 cô sôû khaùm chöõa beänh tröïc
thuoäc ngaønh y teá vaø moät beänh vieän ngaønh Giao thông Đường sắt 7, 3 traïm xaù cuûa
löïc löôïng vuõ trang. Caùc Hoäi y hoïc coå truyeàn, Hoäi chöõ thaäp ñoû vôùi haøng ngaøn hoäi
vieân vaø coäng taùc vieân chaêm soùc söùc khoûe coäng ñoàng roäng khaép ñaõ goùp phaàn tích
cöïc vaøo coâng taùc xaõ hoäi hoùa y teá.
Thöïc hieän caùc Quyết định 01/ CP cuûa Chính phuû, Thông tư Liên tịch số 02/
TTLT BYT- BNV của Boä y teá vaø Bộ Nôi vụ và quyeát ñònh cuûa UÛy ban nhaân daân
tænh veà cuûng coá heä thoáng toå chöùc y teá ñòa phöông. Phoøng Giaùm ñònh y khoa phaùp
y ñöôïc thaønh laäp theo quyeát ñònh soá 3369, ngaøy 6-11-1996 cuûa UÛy ban nhaân daân
tænh, vôùi chöùc naêng, nhieäm vuï laø giuùp Hoäi ñoàng giaùm ñònh y khoa vaø Toå chöùc
giaùm ñònh phaùp y veà coâng taùc chuyeân moân nghieäp vuï, giuùp Sôû y teá quaûn lyù caùc
maët coâng taùc giaùm ñònh y khoa vaø phaùp y treân ñòa baøn tænh. Töø naêm 1999, caùc
Trung taâm y teá huyeän, thò tröïc thuoäc Sôû y teá quaûn lyù; caùc toå chöùc chuyeân moân kyõ
thuaät trực thuoäc Sôû nhö: Traïm Soát reùt tænh ñöôïc ñoåi teân thaønh Trung taâm Phoøng
choáng Soát reùt- Kyù sinh truøng vaø Coân truøng, Traïm Chuyeân khoa Maét ñoåi thaønh
Trung taâm Chuyeân khoa Maét, Trạm Da liễu sáp nhập với Trạm Chống Lao và đổi
tên Trung tâm Phòng chống Bệnh xã hội vào tháng 6/2001 có mở thêm khoa Tâm
thần do bác sĩ Hồ Đăng Ngọc làm Giám đốc, bác sĩ Trần Trọng Danh làm Phó giám
đốc. Coâng taùc ñaøo taïo caùn boä chuyeân moân ñöôïc Ngành và caùc cô sôû quan taâm,
moãi naêm coù haøng chuïc caùn boä chuyeân moân ñöôïc đi hoïc daøi haïn, ngaén haïn, töø
chuyeân khoa I, chuyeân khoa II, Ñaïi hoïc, Cao Ñaúng, boài döôõng chuyeân saâu,
chuyên tu bác sĩ, trung caáp điều döôõng...
Để đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh cho đa số đồng bào dân tộc huyện Ninh
Sơn , nhất là bà con dân tộc vùng kháng chiến cũ, năm 1999 Ủy ban nhân dân tỉnh
quyết định xây dựng Bệnh viên Đa khoa khu vực Ninh Sơn với quy mô 70 giường
bệnh và đưa vào hoạt động vào năm 2001 do bác sĩ Phạm thị Thạnh làm giám đốc ,
năm 2003 về hưu và bác sĩ Huỳnh Minh Sơn thay thế. Bệnh viện đã phục vụ tốt
bệnh nhân làm cho đồng bào dân tộc biết đi khám bệnh khi đau ốm, qua công tác tư
vấn của bệnh viện đã làm cho bà con thay đổi nhiều tập tục lạc hậu trong ăn ở và
chăm sóc sức khỏe, công suất giường bệnh đạt trên 90% hàng năm.
Coâng ty Döôïc phaåm Ninh Thuaän hoaït ñoäng ngaøy caøng hieäu quaû, doanh thu
naêm sau cao hôn naêm tröôùc, haøng naêm ñeàu noäp ngaân saùch ñaït vaø vöôït keá hoaïch
ñeà ra, ñeán naêm 1999 ñaõ tích luõy ñöôïc nguoàn voán cho Nhaø nöôùc laø 1,523 tyû ñoàng.
Khi thöïc hieän coå phaàn hoùa coâng ty (1999), hoaït ñoäng theo luaät Doanh nghieäp, soá
91
voán naøy ñöôïc Nhaø nöôùc phaùt haønh baùn coå phieáu, Coâng ty Döôïc phaåm ñöôïc
chuyeån ñoåi thaønh Coâng ty Coå phaàn Döôïc vaø Vaät tö y teá Ninh Thuaän.
Naêm 1999, toaøn tænh coù 116 cô sôû ñöôïc caáp giaáy pheùp haønh ngheà y döôïc tö
nhaân, trong ñoù: nhaø thuoác Taây (09), nhaø thuoác Ñoâng y (01), khaùm chöõa beänh y
hoïc coå truyeàn (15), caùc loaïi hình khaùm chöõa beänh taây y (56), ñaïi lyù thuoác taây
(35). Rieâng doanh soá baùn ra naêm 2000 qua heä thoáng Döôïc tö nhaân khoaûng 27,8
tyû ñoàng, chieám tyû troïng 75%. Caùc cô sôû naøy ñaõ goùp phaàn ñaùp öùng kòp thôøi nhu
caàu duøng thuoác trong coäng ñoàng, giaûi quyeát toát moâ hình xaõ hoäi hoùa coâng taùc y teá,
giaûm bôùt tình traïng quaù taûi ôû caùc cô sôû ñieàu trò. Ñeå baûo veä söùc khoûe cho nhaân
daân, ngaønh y teá thöôøng xuyeân toå chöùc caùc ñôït thanh tra, kieåm tra ôû caùc cô sôû
haønh ngheà y döôïc tö nhaân, cuõng nhö caùc nôi kinh doanh nöôùc uoáng, thöïc phaåm.
Qua ñoù, ñaõ phaùt hieän moät soá cô sôû vi phaïm (saûn xuaát khoâng ñuùng quy ñònh, chaát
löôïng keùm, laøm haøng giaû, baùn thuoác giaû, baùn haøng quaù haïn hoaëc caùc thaønh phaåm
khoâng ñöôïc löu haønh...) vaø coù nhöõng bieän phaùp xöû lyù kòp thôøi nhö caûnh caùo, phaït
tieàn hoaëc ñình chæ hoaït ñoäng.
Vieäc nghieân cöùu öùng duïng y hoïc daân toäc vôùi y hoïc hieän ñaïi ñöôïc ñaåy maïnh
taïi khoa y hoïc daân toäc Beänh vieän Đa khoa tænh, ñaøo taïo caùn boä y hoïc daân toäc cho
y teá cô sôû theo chöông trình cuûa Vuï y hoïc coå truyeàn daân toäc Boä y teá. Xaõ hoäi hoùa
vaø ña daïng hoùa caùc loaïi hình khaùm chöõa beänh baèng y hoïc coå truyeàn daân toäc ôû
caùc traïm y teá xaõ. Ñeán naêm 2000, toaøn tænh coù 3 xaõ phöôøng (Phöôùc Myõ, Phuû Haø,
Xuaân Haûi) vaø 2 beänh vieän (Beänh vieän Ninh Haûi, Beänh vieän Đa khoa tænh) trieån
khai khaùm chöõa beänh y học coå truyeàn daân toäc; soá beänh nhaân ñeán khaùm trong
naêm treân 1.100 ngöôøi.
Vaán ñeà an toaøn veä sinh thöïc phaåm ñöôïc quan taâm hôn tröôùc, Sôû y teá ñaõ
ban haønh nhieàu vaên baûn chæ ñaïo caùc maët hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán coâng taùc an
toaøn veä sinh thöïc phaåm: keá hoaïch haønh ñoäng veà quaûn lyù an toaøn veä sinh thöïc
phaåm; keá hoaïch kieåm tra an toaøn veä sinh thöïc phaåm vaøo dòp Teát; keá hoaïch trieån
khai thaùng haønh ñoäng vì chaát löôïng an toaøn veä sinh thöïc phaåm; keá hoaïch trieån
khai thöïc hieän phoøng, choáng ngộ độc caù noùc, nấm độc. Chæ ñaïo coâng taùc thoáng keâ
baùo caùo veà an toaøn veä sinh thöïc phaåm. Döï thaûo chöùc naêng Phoøng quaûn lyù an toaøn
veä sinh thöïc phaåm. Haøng naêm ngaønh tieán haønh xeùt, caáp giaáy chöùng nhaän cho caùc
cô sôû ñaêng kyù kinh doanh veä sinh an toaøn thöïc phaåm vaø caáp giaáy chöùng nhaän ñaït
tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm. Nhìn chung, coâng taùc an toaøn veä sinh thöïc
phaåm coù böôùc chuyeån bieán tích cöïc, tình hình nhieãm khuaån thực phẩm coù giaûm.
Naêm 1999-2000 coù xaûy ra moät soá vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø ngoä ñoäc caù noùc
nhöng ñöôïc phaùt hieän vaø chöõa trò kòp thôøi neân khoâng coù ngöôøi töû vong.
Veà y teá quoác phoøng, ngaønh tieáp tuïc trieån khai nhieäm vuï quoác phoøng theo
Chæ thò 610/Ttg vaø Nghò ñònh 19/CP cuûa Chính phuû. Thöïc hieän chöông trình keát
92
hôïp quaân - daân y moät caùch toaøn dieän hôn, trong đó öu tieân caùc nhieäm vuï: keát hôïp
quaân-daân y trong xaây döïng neàn quoác phoøng toaøn daân, trong khaùm tuyeån nghóa vuï
quaân söï, trong huaán luyeän, ñaøo taïo caùn boä, trong vieäc phoái hôïp chaêm soùc söùc
khoûe boä ñoäi, nhaân daân, ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc vuøng saâu, vuøng xa, caùc xaõ ven
bieån, caùc xaõ mieàn nuùi.
Coâng taùc baûo veä vaø chaêm soùc söùc khoûe nhaân daân nhöõng naêm qua ñaõ coù
nhieàu chuyeån bieán tích cöïc, goùp phaàn vaøo söï oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi
tænh nhaø. Ñược như vậy là do toàn tænh ñaõ coù moät heä thốâng y teá töông ñoái hoaøn
chænh, phaùt trieån ñeán taän cô sôû vaø thoân baûn. Ñaàu tö ngaân saùch Nhaø nöôùc cho y teá
ngaøy caøng taêng. Töøng böôùc thöïc hieän ña daïng hoùa caùc loaïi hình dòch vuï y teá, caûi
tieán thu moät phaàn vieän phí, môû roäng baûo hieåm. Caùc chöông trình y teá Quoác gia
ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch ñeà ra... Tuy nhieân vaãn coøn moät soá nhöôïc ñieåm, haïn
cheá, chuû yeáu laø ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù vaø caùn boä chuyeân moân ñaàu ngaønh coøn
thieáu vaø yeáu, caùn boä kyõ thuaät thieáu quy hoaïch ñaøo taïo trong ñoàng boä, theâm vaøo
ñoù laø maët tieâu cöïc cuûa neàn kinh teá thò tröôøng coù aûnh höôûng xaáu ñeán ñaïo ñöùc,
löông taâm ngheà nghieäp cuûa một vài caùn boä viên chức ngaønh y. Ñaàu tö trang thieát
bò kyõ thuaät chöa ñaùp öùng nhu caàu, veä sinh moâi tröôøng soáng vaø an toaøn vệ sinh
thöïc phaåm quaûn lyù chöa toát, beänh dòch truyeàn nhieãm thöôøng xuyeân ñe doïa vaø
hieåm hoïa nhieãm HIV/AIDS ñang coù nguy cô taêng leân cuøng vôùi beänh lao trong
cộng đồng. Ñaây laø vaán ñeà khoâng chæ của riêng ngaønh y maø toaøn xaõ hoäi cần quan
taâm giaûi quyeát một cách đồng bộ.
2. Giai đoạn 2000 - 2005
Trieån khai thöïc hieän muïc tieâu, nhieäm vuï maø Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng boä
tænh laàn thöù X (2001-2005) ñaët ra, beân caïnh nhöõng thaønh tích ñaõ ñaït ñöôïc, nhöõng
thôøi cô môùi, ngaønh y teá Ninh Thuaän cuõng ñang ñoái mặt vôùi nhieàu thaùch thöùc lôùn.
Ngaønh phaûi ñöông ñaàu vôùi moâ hình beänh taät cuûa ngheøo ñoùi, kinh teá chaäm phaùt
trieån, nhieàu loaïi beänh nhö soát reùt, soát xuaát huyeát, thöông haøn, tiêu chảy, tả, lỵ,
nhiễm khuẩn hô hấp cấp... luoân laø moái nguy cô gaây thành dòch. Khí haäu khaéc
nghieät, thieáu möa, thöøa naéng, tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng veà phân, nước thải,
raùc thaûi, các rừng ñaàu nguoàn bò taøn phaù laø nhöõng moái nguy cô xaáu taùc ñoäng nhiều
ñeán söùc khoûe coäng ñoàng. Ñoàng thôøi y teá laïi phaûi tieáp tuïc ñöông ñaàu vôùi nhöõng
loaïi dòch beänh môùi cuûa thôøi kyø coâng nghieäp hoùa nhö HIV/AIDS, tai naïn giao
thoâng, caùc beänh của xã hội phát triển như: tim maïch, cao huyết áp, béo phì, tiểu
đường bệnh lý ngộ độc rượu, tâm thần , stress tâm lý ...
Döôùi aùnh saùng cuûa Nghò quyeát Ñaûng toaøn quoác vaø cuûa Tænh Ñaûng boä,
ngaønh y teá Ninh Thuaän ñaõ vaø ñang coù nhöõng böôùc chuyeån mình trong thôøi kyø ñoåi
môùi ñaát nöôùc, ngaøy caøng thöïc hieän toát hôn nhieäm vuï chaêm soùc vaø baûo veä söùc
khoûe nhaân daân.
93
Vôùi muïc tieâu “Hoaøn thaønh caùc Chöông trình y teá Quoác gia, thanh toaùn caùc
loaïi beänh xaõ hoäi, ngaên chaën coù hieäu quaû beänh soát xuaát huyeát, taû, thöông haøn, soát
reùt”1
, ñeán naêm 2005 tình hình dòch beänh oån ñònh, caùc chöông trình muïc tieâu y teá
quoác gia phoøng, choáng moät soá beänh xaõ hoäi, beänh dòch nguy hieåm vaø HIV/AIDS
haàu heát ñeàu ñaït vaø vöôït chæ tieâu keá hoaïch. Dòch soát reùt cơ bản ñöôïc khoáng cheá,
töøng böôùc ñaåy luøi beänh soát reùt vôùi tyû leä ngöôøi maéc töø 12,46 người /1000 daân soá
chung naêm 1992 xuoáng coøn 5,50 người/1000 daân soá chung naêm 2004; tyû leä cheát
do soát reùt giaûm töø 7,14 người /1000 daân soá chung naêm 1992 xuoáng coøn 0,18
người/1000 daân soá chung naêm 2004. Chöông trình tieâm chuûng môû roäng tieáp tuïc
khoáng cheá caùc beänh truyeàn nhieãm nguy hieåm, tyû leä tieâm chuûng ñaày ñuû 6 beänh
truyeàn nhieãm cho treû em döôùi 1 tuoåi vaø phuï nöõ töø 15-35 tuoåi , phuï nöõ coù thai
tieâm UV2 ñeàu taêng haøng naêm và luôn đạt trên 95%. Soá beänh nhaân lao taùi phaùt vaø
soá ñeán khaùm phat hieän beänh lao ñeàu giaûm so vôùi tröôùc. Ñieàu ñaùng quan taâm laø
soá ca nhieãm HIV/AIDS taêng khaù nhanh, naêm 2000 phaùt hieän 124 ca, thì ñeán
2005 ñaõ phaùt hieän 605 ca döông tính (trong ñoù ngöôøi soáng taïi ñòa phöông laø 161);
soá beänh nhaân soát xuaát huyeát chöa giaûm (naêm 2004: 28/100.000 daân, 2005:
59/100.000 daân); tyû leä phaùt hieän beänh phong vaøo cuoái naêm 2005 vaãn coøn cao,
gaáp 3 laàn tieâu chuaån loaïi tröø (3,7/100.000 daân). Tuy nhieân, soá beänh nhaân phong
môùi ñöôïc phaùt hieän giaûm nhanh (2004: 41 ca; 2005: 21 ca), ñieàu naøy cuõng phuø
hôïp vôùi tình hình chung caû nöôùc, nhaèm giaûm daàn vaø ñi tôùi loaïi tröø beänh phong.
Naêm 2005, tình hình haïn haùn keùo daøi taùc ñoäng khoâng toát ñeán söùc khoûe và
dinh döôõng cuûa phuï nöõ vaø treû em, ngaønh coù nhieàu noã löïc, coù caùc bieän phaùp taùc
ñoäng kòp thôøi nhö: trieån khai döï aùn “Caûi thieän tình traïng söùc khoûe vaø dinh döôõng
cho Baø meï-treû em” baèng caùc giaûi phaùp can thieäp toaøn dieän; trieån khai moâ hình
ñieåm “Chaêm soùc dinh döôõng” cho treû döôùi 5 tuoåi. Nhôø ñoù, soá treû em suy dinh
döôõng döôùi 5 tuoåi vaãn giaûm 0,3% so vôùi naêm 2004 (naêm 2004 giaûm 2,8% so vôùi
2003). YÙ thöùc cuûa ngöôøi daân veà söû duïng muoái Iode ñöôïc taêng leân, nhaát laø ôû mieàn
nuùi. Toång soá beänh nhaân böôùu coå ñeán khaùm giaûm 21,58% so vôùi cuøng kyø. Tyû leä
maãu muoái ñaït chaát löôïng taïi nhaø maùy, kho baûo quaûn, trong nhaø daân vaø löu thoâng
treân thò tröôøng töø 98,69% ñeán 100%.
Cảnh báo của Tổ chức Y tế thế giới bệnh Lao có nguy cơ sẽ tăng cao trở lại,
bệnh nhân Lao kèm theo nhiễm HIV, Vi khuẩn Lao kháng thuốc và trong thực tế đa
số bệnh nhân lao thường là những người nghèo, để tạo điều kiện phục vụ bệnh nhân
lao tôt hơn, ngày 03-5-2005 Ủy ban nhân dân tỉnh đã ra quyết định thành lập Bệnh
viện Lao và bệnh phổi do bác sĩ Trần Trọng Danh làm Giám đốc và cử nhân Trần
Ngọc Lân làm Phó giám đốc chuyên nhận cấp cứu và điều trị các bệnh nhân lao và
nhóm bệnh phổi, đây là một việc làm rất phù hợp với mong muốn của nhiều người,
1 Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng boä tænh laàn thöù X (12-2000)
94
hạn chế được sự kỳ thị vì sự lây lan bệnh lao phổi và sự lây nhiễm chéo bệnh nhân
khác khi điều trị chung trong bệnh viện đa khoa.
Coâng taùc kieåm tra giaùm saùt an toaøn veä sinh thöïc phaåm ñöôïc chuù troïng haøng
naêm. Qua kieåm tra, soá cô sôû ñaït tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm khoaûng
75%, vieäc khám kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø cho nhaân vieân tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm
taêng hôn tröôùc. Haøng naêm coøn xaûy ra moät soá tröôøng hôïp ngoä ñoäc thöïc phaåm
nhöng ñöôïc chöõa trò kòp thôøi; tröôøng hôïp vuï ngoä ñoäc ngaøy 2-3-2005 taïi thoân Taân
Ñònh, xaõ Hoøa Sôn (Ninh Sôn) do aên gan, tröùng caù noùc nhöng vì phaùt hieän muoän
neân coù 3/6 ngöôøi bò ngoä ñoäc cheát. Ngaønh ñaõ hoaøn thaønh toát nhieäm vuï baûo veä an
toaøn thöïc phaåm cho caùc Ñoaøn coâng taùc laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñeán ñòa
phöông vaø phuïc vuï thaønh coâng Ñaïi hoäi tænh Ñaûng boä laàn thöù XI.
Maïng löôùi y teá chaêm soùc söùc khoûe taâm thaàn coäng ñoàng böôùc ñaàu ñöôïc
trieån khai töø tænh ñeán cô sôû, ngöôøi beänh ñöôïc ñieàu trò mieãn phí, coâng taùc phaùt
hieän beänh ñöôïc naâng leân, soá beänh nhaân taâm thaàn phaân lieät ñöôïc phaùt hieän naêm
2004 laø 121 ca, naêm 2005 taêng 183 ca. Soá beänh nhaân taâm thaàn phaân lieät ñöôïc
quaûn lyù laø 443 ca, soá beänh nhaân ñieàu trò oån ñònh laø 431 ca. Ngaønh ñaõ phoái hôïp
vôùi Sôû lao ñoäng Thöông binh-xaõ hoäi vaø caùc ngaønh coù lieân quan thöïc hieän ñeà aùn
“Giaûi quyeát ngöôøi xin aên vaø taâm thaàn lang thang”, phaùt hieän theâm caùc beänh
nhaân taâm thaàn lang thang vaø taäp trung ñöa veà ñieàu trò taïi Trung taâm baûo trôï xaõ
hoäi tænh.
Tình hình dòch Cuùm gia caàm ñaõ xaûy ra nhiều vùng trên cả nước töø naêm
2003 ñeán 2005, maàm beänh vi-rút Cúm A (H5N1) ñaõ ñöôïc xaùc ñònh treân một số
ñaøn gia caàm taïi tænh. Ngaønh ñaõ chuû ñoäng phoái hôïp vôùi Ngaønh noâng nghieäp vaø
Phaùt trieån noâng thoân cuøng caùc ngaønh, caùc caáp triển khai keá hoaïch tieâu ñoäc khử
trùng, xöû lyù moâi tröôøng, truyền thông giáo dục về cúm gia cầm sâu rộng trong nhân
dân, taêng cöôøng coâng taùc giaùm saùt, thaønh laäp caùc ñôn nguyeân ñieàu trò cách ly sẳn
sàng tiếp nhận bệnh nhân vaø cử caùc ñoäi cô ñoäng phoøng choáng dòch xuống tận cộng
đồng xã phường, thôn xóm, ñeán nay vaãn chöa ghi nhaän ca maéc naøo do cuùm A treân
ngöôøi.
Y teá hoïc ñöôøng chuù troïng khaùm vaø phaùt hieän sớm caùc beänh veà raêng mieäng,
các bệnh về mắt, lệch tư thế ngồi và cong vẹo cột sống… để hướng dẫn điều trị
sớm; ño cöôøng ñoä aùnh saùng, ño kích thöôùc baøn ghế, diện tích phòng học/ sĩ số học
sinh để đưa ra những khuyến nghị cần thiết... ñaûm baûo söùc khoûe cho hoïc sinh khi
ñeán lôùp, ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch. Y teá lao ñoäng thöôøng xuyeân kieåm tra
söùc khoûe ñònh kyø cho coâng nhaân. Soá löôïng coâng nhaân kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø
vaø kieåm tra phaùt hieän beänh ngheà nghieäp moãi naêm taêng leân, ñieàu ñoù chöùng toû chuû
caùc cô sôû doanh nghieäp coù quan taâm ñeán söùc khoûe ngöôøi lao ñoäng.
Chöông trình phoøng, choáng caùc beänh veà maét ñaït nhieàu keát quaû khaû quan.
95
Soá ngöôøi ñeán khaùm vaø ñieàu trò caùc beänh veà maét taêng leân, tieán ñoä thöïc hieän caùc
chæ tieâu ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch giao. Ñaëc bieät, tranh thuû söï hoã trôï cuûa
Hoäi baûo trôï beänh nhaân ngheøo Thaønh phoá Hoà Chí Minh, các tổ chức, đơn vị và các
nhà hảo tâm, ngaønh ñaõ hoaøn thaønh keá hoaïch moå maét ñuïc thuûy tinh theå cho beänh
nhaân trong tænh, soá ngöôøi moå ñuïc thuûy naêm 2005 laø 1.855, ñaït 123,7% keá hoaïch
giao.
Coâng taùc daân soá-keá hoaïch hoùa gia ñình, baûo veä vaø giaùo duïc treû em coù tieán
boä. Bình ñaúng giôùi vaø quyeàn treû em ñöôïc quan taâm. Soá phuï nöõ sinh đẻ do caùn boä
y teá ñôõ chieám tyû leä treân 91% toång soá ca ñeû; toång soá laàn khaùm vaø ñieàu trò phuï
khoa ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch. Ñaùng chuù yù laø tyû leä phaùt trieån daân soá töï nhieân
giaûm coøn 1,4%, vöôït chæ tieâu ñeà ra (1,5%). Vieäc phaùt hieän caùc beänh laây qua
ñöôøng tình duïc nhö laäu, giang mai, hoa lieãu... coù chieàu höôùng giaûm so vôùi tröôùc.
Soá ngöôøi tham gia tieâm ngöøa vaccine phoøng beänh daïi taêng hôn tröôùc vaø khoâng
coù ca töû vong do beänh daïi.
Nguoàn voán ñaàu tö cho söï nghieäp y teá cuûa tænh töø naêm 2001-2005 laø treân 46
tyû ñoàng ñeå xaây môùi, naâng caáp cô sôû vaät chaát vaø trang thieát bò y teá nhaèm phuïc vuï
coâng taùc khaùm, chöõa beänh ngaøy caøng toát hôn. Ñeán naêm 2005 coù 100% xaõ,
phöôøng coù traïm y teá, coù caùn boä y kieâm nhieäm coâng taùc döôïc( được Sở Y tế mở
lớp cho học thêm lớp dược tá 1 năm giúp cho công tác quản lý dược ở trạm tốt hơn)
vaø y só saûn nhi hoaëc nöõ hoä sinh, trong ñoù coù 58% xaõ, phöôøng coù baùc só, taêng gaáp
2 laàn so vôùi naêm 2000. Ñaõ coù 8 xaõ ñaït chuaån veà quoác gia veà y teá; bình quaân coù
4,5 baùc só vaø 23 nhaân vieân y teá, 13 giöôøng beänh/10.000 daân1
.
Ñieàu kieän vaø chaát löôïng chaêm soùc ngöôøi beänh ñöôïc caûi thieän daàn, nhaát laø
ñieàu kieän aên ôû, traät töï, veä sinh. Heä thoáng y taù, ñieàu döôõng ñöôïc cuûng coá vaø coù
chuyeån bieán tích cöïc. Coâng taùc quaûn lyù beänh vieän ñöôïc caûi thieän qua thöïc hieän
quy cheá beänh vieän. Hoäi ñoàng thuoác vaø ñieàu trò trong beänh vieän ñaõ ñöôïc cuûng coá;
tình hình cung caáp thuoác, quaûn lyù vaø söû dung thuoác trong beänh vieän ñöôïc chaán
chænh, ñi daàn vaøo neà neáp. Soá beänh nhaân vaøo ñieàu trò noäi truù taêng haøng naêm.
Coâng suaát söû duïng giöôøng beänh cuûa tuyeán tænh treân 100%, tuyeán huyeän treân
80%. Töû vong taïi beänh vieän tænh vaø huyeän ñeàu giaûm nhieàu so vôùi tröôùc. Keát quaû
kieåm tra beänh vieän naêm 2005: Beänh vieän Ña khoa tænh vaø Beänh vieän Ña khoa
khu vöïc Ninh Sôn ñaït ñieåm xuaát saéc theo thang ñieåm cuûa Boä y teá ( Beänh vieän Ña
khoa khu vực Ninh Sôn ñuû tieâu chuaån ñeå Boä y teá coâng nhaän beänh vieän xuaát saéc
toaøn dieän naêm 2005), caùc beänh vieän khaùc ñaït loaïi khaù.
Maïng löôùi khaùm chöõa beänh theo baûo hieåm y teá vaø cho ngöôøi ngheøo ñöôïc
môû roäng. Töø naêm 2002, thöïc hieän Quyeát ñònh 139 cuûa Thuû töôùng Chính phuû, Ban
1 Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu Ñaûng boä tænh laàn thöù XI, 12-2005, tr. 28.
96
quaûn lyù Quyõ khaùm chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo tænh Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp,
Sôû y teá laø cô quan thöôøng tröïc. Ñeán naêm 2005, baûo hieåm y teá ñöôïc môû roäng danh
muïc thuoác vaø taêng chi phí ñieàu trò, soá löôïng khaùm chöõa beänh y teá coâng laäp caùc
tuyeán ñeàu taêng roõ reät. Tính ñeán cuoái naêm 2005, toaøn tænh trieån khai mua theû baûo
hieåm y teá cho hôn 96.400 ngöôøi ngheøo, 677 ngöôøi cao tuoåi (90 trôû leân).
Veà toå chöùc boä maùy haønh chaùnh, caùc phoøng chöùc naêng cuûa Sôû Y teá ñeán
naêm 2005 ñöôïc gheùp laïi coù 6 phoøng, vôùi bieân cheá ñöôïc giao laø 22 ngöôøi. Töø ñaàu
naêm 2001 ñeán thaùng 9-2003, Quyeàn Giaùm ñoác Sôû laø baùc só Ninh Duy Bình vaø töø
thaùng 10-2003 ñeán nay, baùc só Leâ Minh Ñònh thay laøm giaùm ñoác Sôû. Töø naêm
2001-2005, do vieäc chia taùch huyeän neân tænh coù theâm 2 Trung taâm y teá môùi laø
Trung taâm y teá huyeän Baùc Aùi (2-2001), do baùc só Phaïm Phaùn laøm Giaùm ñoác; naêm
2005 thaønh laäp theâm Trung taâm Ñaøo taïo-boài döôõng caùn boä y teá do Ông Bùi Đình
Nghiêu làm giám đốc vaø Trung taâm y teá huyeän Thuaän Baéc do bác sĩ Thập Văn
Đắc làm giám đốc. Giaùm ñoác Trung taâm y teá thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm laø baùc
só Leâ thò Lieâm (1999-2003) vaø baùc só Phan Thò Lai (2004 – 6-2005); Giaùm ñoác
Trung taâm y teá huyeän Ninh Sôn laø baùc só Nguyeãn Vaên Nhieäm; Giaùm ñoác Trung
taâm y teá Ninh Haûi laø baùc só Nguyeãn Thò Ngoïc Leä vaø baùc só Traàn Vaên Höông (töø
thaùng 12-2004) Trung tâm y tế Ninh Phước giám đốc là bác sĩ Lại Hoàng Ân.
Toång soá caùn boä, coâng nhaân vieân chöùc toaøn ngaønh tính ñeán 2005 laø 1.289
ngöôøi, bình quân có 27 CBYT/ 1 vạn dân, trong ñoù trình ñoä baùc só laø 249, có 04
BSCKII, 47 BSCKI 06 Thạc sĩ Y khoa. Nhìn chung, nguoàn nhaân löïc y teá caû tænh
vöøa thieáu veà soá löôïng, và thiếu caùn boä chuyeân saâu, vöøa maát caân ñoái giöõa caùc
tuyeán vaø caùc lónh vöïc. Tyû leä ñieàu döôõng so vôùi baùc só coøn thaáp (beänh vieän tænh
1BS/ 2ÑD), döôïc só đại hoïc raát thieáu (tuyeán huyeän, thò vaø caùc Trung taâm chuyeân
khoa chöa coù döôïc só đại hoïc). Tuyeán y teá xaõ, phöôøng coøn thieáu nhieàu caùn boä Y
hoïc coå truyeàn vaø döôïc só trung hoïc1
.
Töø naêm 2002, Vieän Ñieàu döôõng ñöôïc chuyeån ñoåi nhieäm vuï thaønh Beänh
vieän Ñieàu döôõng vaø Phuïc hoài chöùc naêng, do baùc só Nguyeãn Thò Huyønh Vaân laøm
Giaùm ñoác. Ñeå phuø hôïp vôùi moâ hình beänh vieän, UÛy ban nhaân daân tænh ñaõ cho ñaàu
tö xaây döïng Beänh vieän ñieàu döôõng vaø Phuïc hoài chöùc naêng tænh vôùi toång soá tieàn
treân 3,3 tyû ñoàng. Thaùng 11-2002, beänh vieän ñöôïc ñöa vaøo söû duïng, vôùi moät soá
maùy moùc, thieát bò môùi ñöôïc mua saém. Ñònh bieân cuûa ñôn vò laø 36, trong ñoù coù 9
baùc só, 1 döôïc só Ñaïi hoïc, 7 ñieàu döôõng vieân, 3 kyõ thuaät vieân, 1 döôïc só trung hoïc,
2 döôïc taù. Töø naêm 2003, ñöôïc söï cho pheùp cuûa Uûy ban nhaân daân tænh, ñôn vò thöïc
hieän khaùm phuïc hoài chöùc naêng cho taát caû caùc beänh nhaân coù nhu caàu, chia laøm 3
nhoùm ñoái töôïng: beänh nhaân chính saùch (bao caáp) bao goàm caùn boä höu trí, caùn boä
1 Coøn 8 Traïm y teá chæ coù 3 ngöôøi chieám 13,56% vaø 18 Traïm y teá coù 4 ngöôøi chieám 30,51% trong toång soá xaõ,
phöôøng
97
coâng chöùc-vieân chöùc, thöông binh haïng 1/4-2/4, ngöôøi coù coâng caùch maïng, Baø
meï Vieät Nam anh huøng; beänh nhaân coù theû baûo hieåm y teá; beänh nhaân töï chi traû
vieän phí. Ngoaøi ra, ñôn vò coøn coù theâm nhieäm vuï môùi laø phuïc hoài chöùc naêng döïa
vaøo coäng ñoàng. Hieän ñôn vò ñaõ trieån khai phuïc hoài chöùc naêng döïa vaøo coäng ñoàng
taïi 12 xaõ, phöôøng ñieåm cuûa thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø huyeän Ninh Haûi.
Coâng taùc giaùm ñònh y khoa-phaùp y ñeàu ñaït vaø vöôït caùc chæ tieâu ñeà ra, keát
quaû khaùm, giaùm ñònh ñaûm baûo khoa hoïc, khaùch quan, trung thöïc khoâng ñeå sai soùt
xaûy ra, ñöôïc caùc cô quan lieân quan vaø nhaân daân tin töôûng. Tuy nhieân, do phöông
tieän kyõ thuaät chöa ñaày ñuû, moät soá yeâu caàu xeùt nghieäm phaûi göûi ñi tænh khaùc thöïc
hieän neân keát quaû ñoâi luùc coøn chaäm, phuï thuoäc vaøo söï trôï giuùp ngoaøi tænh.
Vieäc saûn xuaát kinh doanh vaø cung öùng thuoác ngaøy caøng ñöôïc môû roäng,
Coâng ty coå phaàn Döôïc-Vaät tö y teá Ninh Thuaän vaø Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn
Döôïc phaåm Phan Rang-Thaùp Chaøm kinh doanh haøng naêm khoaûng 20 tyû ñoàng,
noäp ngaân saùch treân 150 trieäu ñoàng, vöôït keá hoaïch ñeà ra. Soá ñieåm baùn leû thuoác
toaøn tænh naêm 2005 laø 130 ñieåm (nhaø thuoác: 21, ñaïi lyù thuoác: 69; hieäu thuoác baùn
leû: 40). Qua coâng taùc thanh tra kieåm nghieäm döôïc phaåm haøng naêm, soá thuoác
khoâng ñaït chaát löôïng chieám tyû leä treân 1%.
Trung taâm Truyeàn thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát
ñònh soá 68/QÑ-UB ngaøy 6-8-2001 cuûa Chuû tòch UÛy ban nhaân daân tænh Ninh
Thuaän. Thaùng 11-2002, Trung taâm baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng, Baùc só Nguyeãn
Naêm, Phoù Giaùm ñoác Trung taâm y teá huyeän Ninh Haûi ñöôïc ñieàu veà phuï traùch
Giaùm ñoác Trung taâm. Nhaèm ñaåy maïnh coâng taùc truyeàn thoâng-giaùo duïc söùc khoûe
ñeán vôùi moïi ngöôøi, Trung taâm phoái hôïp vôùi Ñaøi Phaùt thanh truyeàn hình tænh
thöôøng xuyeân môû chuyeân muïc “Söùc khoûe cho moïi ngöôøi” vaø “Thaày thuoác taïi
nhaø” treân caùc keânh cuûa Ñaøi. Ngoaøi ra, coøn tham gia vieát tin, baøi chuyeân trang
treân baùo Ninh Thuaän, baùo Söùc khoûe vaø Ñôøi soáng, baûn tin Trung taâm Truyeàn
thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe – Boä Y teá; xuaát baûn Tôø tin Thoâng tin Y teá Ninh Thuaän
1 soá/thaùng vaø caùc chuyeân san; saûn xuaát taøi lieäu truyeàn thoâng baûn tin, tröïc tieáp
phaùt tôø rôi vaø baêng cassette veà phoøng choáng HIV/AIDS; taäp huaán kyõ naêng truyeàn
thoâng giaùo duïc söùc khoûe cho 100% coäng taùc vieân ôû caùc tuyeán tænh, huyeän, xaõ,
cộng tác viên và nhân viên y tế thôn bản. Thực hiện truyền thông giáo dục sức khỏe
trực tiếp tại cộng đồng đã góp phần làm nhân dân chuyển đổi nhận thức và hành vi
có hại sức khỏe thành hành vi có lợi cho sức khỏe, nhất là đồng bào dân tộc miền
núi, vùng sâu vùng xa biết tiếp cận, sử dụng các dịch vụ y tế, giảm dần các tập tục
mê tín dị đoan trong chăm sóc sức khỏe và cúng bái khi đau ốm, biết dùng nước
sạch trong sinh hoạt và uống nước chín, sử dụng nhà tiêu, cải thiện dần vệ sinh nhà
ở, vệ sinh môi trường, góp phần việc đẩy mạnh xã hội hóa công tác y tế. Theo ñaùnh
giaù cuûa Sôû y teá, coâng taùc Truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe nhöõng naêm qua böôùc
ñaàu ñaõ goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc cuûa nhaân daân tænh nhaø veà vieäc giöõ gìn söùc
98
khoûe, veä sinh an toaøn thöùc phaåm, veä sinh phoøng dòch vaø veä sinh moâi tröôøng, thuùc
ñaåy ngöôøi daân tích cöïc coäng taùc hôn vôùi y teá trong caùc phong traøo, chöông trình y
teá xaõ hoäi. Naêm 2004, Trung taâm Truyeàn thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe tænh ñöôïc Boä
Y teá taëng Baèng khen coù nhieàu thaønh tích xuaát saéc thöïc hieän nhieäm vuï, keá hoaïch
y teá 2004.
Nhìn chung coâng taùc xaây döïng vaø cuûng coá maïng löôùi y teá cô sôû ñöôïc caùc
caáp chính quyeàn quan taâm vaø ñaàu tö ñuùng möùc; coâng taùc khaùm chöõa beänh cho
ngöôøi ngheøo ñaõ trieån khai ñeán 62 xaõ, phöôøng trong tænh; chaát löôïng chaêm soùc,
baûo veä söùc khoûe nhaân daân ñöôïc naâng leân. Hieän Beänh vieän Ña khoa tænh ñaõ söû
duïng maùy CT. Scanner, moå ñöôïc noäi soi moät soá beänh, phaãu thuaät lấy maùu tuï soï
naõo, moå Phaco…, söû duïng caùc maùy giuùp thôû, maùy ño khí maùu, maùy sieâu aâm maøu,
maùy xeùt nghieäm cao caáp, maùy noäi soi, aùp duïng nhieàu thaønh töïu khoa hoïc hoã trôï
cho chuaån ñoaùn vaø ñieàu trò thaønh coâng nhöõng ca beänh khoù… Caùc Beänh vieän Ña
khoa khu vöïc Ninh Sơn, Beänh vieän huyeän ñuû naêng löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng tình
traïng caáp cöùu naëng, tyû leä töû vong giaûm nhieàu trong caùc beänh vieän; beänh nhaân
vaøo vieän ñöôïc ñoái xöû aân cần, phuïc vuï đúng möùc theo beänh lyù, söï phieàn haø,
khieáu kieän cuûa beänh nhaân ñaõ giaûm hôn tröôùc. Tuy nhieân, hiện nay cô sôû vaät chaát
khaùm, chöõa beänh còn thiếu nhiều, chật chội, có lúc bệnh nhân phải nằm 2 người/
giường, trang thiết bị chuyên môn chöa ñoàng boä, coøn thieáu vaø laïc haäu, nhaát laø
tuyeán xaõ, phöôøng, vuøng mieàn nuùi. Nguoàn nhaân löïc coøn thieáu caû veà soá löôïng caùn
boä vaø trình ñoä chuyeân saâu từ tuyến tỉnh cho đến y tế xã; chaäm ban haønh chính
saùch thu huùt caùn boä y teá veà cô sôû coâng taùc. Tinh thaàn, thaùi ñoä phuïc vuï beänh nhaân
cuûa moät boä phaän cán bộ, nhân viên y tế chöa toát. Tyû leä treû em suy dinh döôõng coøn
chieám 28,8%, chöa ñaït muïc tieâu döôùi 25%, tình hình an toàn vệ sinh thực phẩm
còn nhiều bất cập. Ñoù laø nhöõng vaán ñeà toàn taïi maø ngaønh y teá tænh caàn noå löïc phaán
ñaáu khaéc phuïc trong nhöõng naêm tôùi, ñeå ngaønh y teá hoaït ñoäng ngaøy caøng hieäu
quaû, khoâng ngöøng vöôn leân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï cuûa mình.
99
MOÂ HÌNH TOÅ CHÖÙC Y TEÁ ÑÒA PHÖÔNG
(Sau khi coù Thoâng tö lieân boä Boä Y teá – Boä Noäi vu ïsoá 11/2005/TTLB-BYT-BNV
ngaøy 12-4-2005)
UBND
HUYEÄN, THÒ
CAÙC ÑÔN VÒ TRÖÏC THUOÄC
CAÙC PHOØNG
CHÖÙC NAÊNG
Caùc traïm Y teá
xaõ, phöôøng
- Vaên phoøng;
- Phoøng KH – Toång hôïp;
- Phoøng Nghieäp vuï Y;
- Phoøng Quaûn lyù Döôïc;
- Phoøng Taøi chính -KT;
- Phoøng Toå chöùc;
- Phòng Thanh tra.
HEÄ ĐIỀU
TRỊ
HEÄ Y TẾ
DỰ
PHÒNG
TTYT
Huyeän
- TTYT Döï phoøng;
- TT PC Beänh XH;
- TT SR – KST& CT;
- TT CSSKSS / KHHGÑ;
- TT CK Mắt; - TT. TTGDSK
-BVÑK Tænh;
-BVÑKKV Ninh Sơn
-BVÑD-PHCN.
-BV Lao& Bệnh phổi
- Bệnh viện
huyện
-Phoøng khaùm
ÑKKV;
BOÄ Y TEÁ UBND TÆNH
SÔÛ Y TEÁ
-Tröôøng;
- Kieåm Nghieäm
- PY –Y khoa
Phoøng y teá
huyeän, Tp
100
Xe hoa Ngành Y tế diễu hành kỷ niệm 20 năm ngày giải phóng Ninh Thuận
Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Ninh Thuận
101
Tiến sĩ Nguyễn Duy Cương, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế – Chủ tịch Hội dược học
Việt Nam về thăm và làm việc với Sở Y tế Ninh Thuận
Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Sở Y tế
tỉnh Ninh Thuận
102
Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Sở Y tế
tỉnh Ninh Thuận
Bộ trưởng Bộ y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Trung tâm chuyên
khoa mắt tỉnh Ninh Thuận
103
Bộ trưởng Bộ Y tế thăm bệnh nhân bỏng tại khoa Ngoại Bệnh viện tỉnh
Trung tâm Chuyên khoa mắt tỉnh Ninh Thuận đón nhận Danh hiệu Anh hùng lao
động thời kỳ đổi mới năm 2005
104
Lãnh đạo Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh tham dự lễ kỷ niệm 50 năm
ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/02/1955 – 27/02/2005
Lãnh đạo Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh tham dự Hội nghị điển hình tiên tiến thi
đua yêu nước Ngành Y tế Ninh Thuận lần thứ I năm 2005
105
BS Lê Minh Định – Giám đốc Sở Y tế tham dự và phát biểu tại lớp tập huấn chăm
sóc người bệnh toàn diện năm 2004
Coâng ñoaøn Ngaønh Y teá toå chöùc ñaïi hoäi ñaïi bieåu caùn boä Ngaønh Y teá laàn thöù III
naêm 2003
106
BS Lê Minh Định – Giám đốc Sở Y tế tham dự và phát biểu tại lớp tập huấn chăm
sóc người bệnh toàn diện năm 2004
Các học sinh bị khuyết tật nạn nhân chất độc da cam được cấp xe lắc
107
Các thí sinh tham gia hội thi báo cáo viên giỏi về tư tưởng Hồ Chí Minh
năm 2004
Lễ trao tặng danh hiệu Thầy thuốc ưu tú tỉnh Ninh Thuận của Chủ tịch nước
108
Lớp bồi dưỡng dưỡng sinh cơ sở tại huyện Ninh Sơn
Hoäi thi Nöõ caùn boä gioûi thanh lòch Ngaønh Y teá Ninh Thuaän laàn I naêm 1996
109
Quaân daân y keát hôïp khaùm chöõa beänh cho nhaân daân vuøng saâu huyeän Baùc AÙi
110
PHAÀN KEÁT LUAÄN
Khi chính quyeàn thöïc daân tieán haønh xaâm löôïc vaø khai thaùc thuoäc ñòa ôû
nöôùc ta, y hoïc phöông Taây cuõng ñöôïc du nhaäp ñeå phuïc vuï cho caùc quan cai trò vaø
ñoäi quaân xaâm löôïc. ÔÛ Ninh Thuaän, cho ñeán ñaàu theá kyû XX thöïc daân Phaùp môùi
cho xaây döïng xong nhaø thöông Phan Rang, vôùi danh nghóa laø cuûa nhaø nöôùc
nhöng chuû yeáu chæ ñeå phuïc vuï cho taàng lôùp treân trong boä maùy cai trò cuûa thöïc
daân Phaùp. Ngöôøi daân lao ñoäng, nhaát laø taàng lôùp ngheøo khoå thì khoâng ñuû khaû
naêng ñeå vaøo nhaø thöông khaùm chöõa beänh. Daân ngheøo thaønh thò vaø caùc vuøng
noâng thoân khi coù beänh thì haàu heát laø töï chöõa baèng thuoác Nam, coù ñieàu kieän hôn
thì ñeán caùc thaày lang ñeå chöõa trò baèng thuoác Nam hoaëc thuoác Baéc.
Sau khi Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945 thaønh coâng, ngaønh Y teá caùch
maïng Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp. ÔÛ Ninh Thuaän, cuøng vôùi quaù trình xaây döïng
chính quyeàn caùch maïng töø tænh ñeán cô sôû vaø tieáp tuïc ñaáu tranh choáng thöïc daân
Phaùp trôû laïi ñaùnh chieám, theo chuû tröông cuûa chính quyeàn caùch maïng, Ninh
Thuaän trieån khai xaây döïng caùc beänh xaù ôû caùc chieán khu nhaèm phuïc coâng taùc cöùu
chöõa thöông beänh binh, chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân. Ngaønh Y teá Ninh
Thuaän ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån töø ñoù. Nhaø thöông Phan Rang vaø caùc cô sôû
y teá ôû caùc toång, huyeän trong toaøn tænh cuõng ñöôïc chính quyeàn caùch maïng tieáp
quaûn, hình thaønh boä maùy quaûn lyù môùi vôùi taát caû ñoäi nguõ caùn boä ngaønh y ñeàu töï
nguyeän ôû laïi, tieáp tuïc laøm vieäc cho caùch maïng. Ñoái töôïng phuïc vuï cuûa nhaø
thöông vaø caùc cô sôû y teá khaùc trong tænh laø phuïc vuï cho caùc löïc löôïng caùch maïng
vaø nhaân daân lao ñoäng trong toaøn tænh.
Trong hoaøn caûnh voâ cuøng khoù khaên, thieáu thoán cuûa moät ñòa phöông môùi
giaønh ñöôïc chính quyeàn, caùn boä y teá chæ coù vaøi ngöôøi, cô sôû vaät chaát, trang thieát
bò cuûa ngaønh y teá khoâng coù gì ñaùng keå. Ngaønh Y teá ñaõ cuøng vôùi chính quyeàn,
nhaân daân tænh nhaø tham gia khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp. Maëc duø nhieäm vuï
chuû yeáu trong thôøi kyø naøy laø phuïc vuï chieán ñaáu, vaø phaûi taäp trung toaøn boä nguoàn
nhaân taøi, vaät löïc phuïc vuï cho khaùng chieán, nhöng trong muoân vaøn khoù khaên,
thieáu thoán ñoù ngaønh y teá vaãn duy trì toát caùc hoaït ñoäng cuûa mình vaø khoâng ngöøng
phaùt trieån, ñaûm baûo phuïc vuï toát vieäc chaêm soùc thöông, beänh binh vaø phoøng
choáng dòch beänh. Töø soá caùn boä, nhaân vieân ít oûi ban ñaàu, ta ñaõ nhanh choùng tieán
haønh toå chöùc ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä chuyeân moân taïi choã, löïc löôïng Quaân Daân y
Ninh Thuaän (goïi chung laø ngaønh y teá) ñaõ nhanh choùng phaùt trieån vaø töøng böôùc
hình thaønh maïng löôùi y teá roäng khaép toaøn tænh. Vieäc chuù troïng coâng taùc tuyeân
truyeàn veä sinh phoøng beänh ñaõ giuùp ñoàng baøo mieàn nuùi coù söï ñoåi thay ñaùng keå
trong nhöõng phong tuïc, taäp quaùn laïc haäu, bieát caùch soáng khoa hoïc hôn. Tinh thaàn
chieán ñaáu kieân cöôøng, phuïc vuï queân mình vaø yù chí vöôït qua gian khoå hy sinh cuûa
nhöõng caùn boä, nhaân vieân ngaønh y ñaõ phuïc vuï toát caùc traän chieán ñaáu cuûa caùc ñôn
111
vò vuõ trang ta, baûo veä söùc khoûe, sinh maïng cho chieán só, thöông beänh binh vaø
nhaân daân taïi maët traän cuõng nhö ôû haäu cöù, goùp phaàn thaéng lôïi cuoäc khaùng chieán
choáng thöïc daân Phaùp.
Trong cuoäc khaùng chieán choáng ñeá quoác Myõ xaâm löôïc, ñieàu kieän veà moïi
maët heát söùc khoù khaên, thieáu thoán nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng vaø yù chí
tieán coâng cuøng vôùi söï chi vieän veà söùc cuûa, söùc ngöôøi cuûa nhaân daân mieàn Baéc, Y
teá Ninh Thuaän ñaõ khoâng ngöøng tröôûng thaønh, phaùt trieån vaø hoaøn thaønh söù maïng
lòch söû cuûa mình. Ñöùng chaân treân chieán tröôøng gian khoå cuûa vuøng cöïc Nam
Trung boä, ngaønh y teá Ninh Thuaän xaây döïng cho mình töø khoâng ñeán coù, töø yeáu
ñeán maïnh, phuïc vuï phong traøo caùch maïng töø ñaáu tranh chính trò ñôn thuaàn ñeán
tieán leân ñoàng khôûi, töø ñoàng khôûi tieán leân chieán tranh nhaân daân keát hôïp tieán coâng
vôùi noåi daäy, noåi daäy vaø tieán coâng, goùp phaàn laøm phaù saûn caùc chieán löôïc quaân söï
lôùn cuûa ñeá quoác Myõ, giaønh thaéng lôïi heát söùc veû vang: giaûi phoùng tænh nhaø, giaûi
phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát Toå quoác.
Trong 2 cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø choáng Myõ, cöùu nöôùc,
vôùi muoân vaøn khoù khaên, vaát vaû vaø hieåm nguy ñaõ khoâng laøm sôøn loøng caùc chieán
syõ aùo traéng treân maûnh ñaát Ninh Thuaän. Nhöõng ngöôøi luoân luoân coù maët taïi caùc
chieán haøo ñeå cöùu chöõa thöông beänh binh, phuïc vuï ñaéc löïc cho caùc traän chieán
ñaáu. Bieát bao taám göông cuûa ngaønh Y teá kieân trung, duõng caûm ñaõ xuaát hieän treân
khaép chieán tröôøng Ninh Thuaän, nhieàu ngöôøi ñaõ ñeå laïi moät phaàn maùu xöông cuûa
mình cho söï nghieäp giaûi phoùng ñaát nöôùc, nhieàu ngöôøi ñaõ vónh vieãn ra ñi vì neàn
ñoäc laäp vaø töï do cuûa Toå quoác.
Keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng thaønh quaû cuûa ngaønh maø caùc theá heä cha anh ñaõ
taïo döïng neân tröôùc ñaây, Sau naêm 1975, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñaõ khaån tröông
cuøng vôùi caùc ngaønh baét tay vaøo coâng cuoäc xaây döïng tænh nhaø vaø khaéc phuïc haäu
quaû cuûa chieán tranh. Maëc duø phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa neàn kinh teá thò
tröôøng khi böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, ngaønh y teá ñaõ khoâng ngöøng khaéc phuïc khoù
khaên, phaán ñaáu ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh ngaøy caøng taêng cuûa nhaân daân.
Phöông chaâm ñoåi môùi cuûa ngaønh y teá laø keá thöøa, naâng cao chaát löôïng, keát hôïp
phoøng beänh vaø chöõa beänh, laáy döï phoøng laøm chính, ñoâng taây y keát hôïp ñeå xaây
döïng neàn y hoïc phaùt trieån beàn vöõng. Ngaøy nay ngaønh y teá Ninh Thuaän ñaõ ñöôïc
xaây döïng khaù hoaøn thieän caû veà heä thoáng toå chöùc cuõng nhö ñoäi nguõ caùn boä. Naêm
2005, toaøn tænh coù 5 huyeän vaø moät thò xaõ ñeàu coù Trung taâm y teá, caùc huyeän (tröø
huyeän Thuaän Baéc môùi thaønh laäp) ñeàu coù beänh vieän töø 50 ñeán 70 giöôøng beänh.
Taát caû 62 /62 xaõ, phöôøng ñeàu coù traïm y teá, trong ñoù gaàn 60% soá traïm y teá xaõ ñaõ
coù baùc só. Caùc traïm y teá xaõ cô baûn coù ñuû khaû naêng ñeå ñaûm ñöông nhieäm vuï chaêm
soùc söùc khoûe ban ñaàu cho nhaân daân taïi coäng ñoàng. Tuyeán tænh coù moät beänh vieän
ña khoa vôùi 460 giöôøng beänh, moät beänh vieän ñieàu döôõng vaø phuïc hoài chöùc naêng
112
60 giường, cuøng 7 trung taâm chuyeân khoa chuyeân chaêm lo veà coâng taùc döï phoøng
vaø choáng caùc beänh xaõ hoäi. Soá caùn boä treân ñaïi hoïc keå caû chuyeân khoa 1, chuyeân
khoa 2 caû y và döôïc coù 57 ngöôøi. Ñeán nay Beänh vieän Ña khoa tænh Ninh Thuaän
ñöôïc trang bò khaù hieän ñaïi ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc thuû thuaät chaån ñoaùn vaø
ñieàu trò ñoøi hoûi trình ñoä cao nhö: maùy chuïp CT scanner, sieâu aâm Doppler, phẫu
thuật sọ não, phaãu thuaät noäi soi, moå maét vôùi maùy Phacco…
Nhìn laïi chaëng ñöôøng 60 naêm xaây döïng vaø tröôûng thaønh cuûa ngaønh Y teâ
Ninh Thuaän (1945-2005), ñaëc bieät laø sau ngaøy taùi laäp tænh, ñöôïc söï quan taâm cuûa
Tænh uûy, UÛy ban nhaân daân tænh, coù theå khaúng ñònh ngaønh Y teá Ninh Thuaän khoâng
ngöøng phaùt trieån, tröôûng thaønh vaø ngaøy caøng lôùn maïnh. Töø truyeàn thoáng xaây
döïng vaø tröôûng thaønh cuûa ngaønh Y teá Ninh Thuaän coù theå ruùt nhöõng kinh nghieäm
sau ñaây:
- Tuyeät ñoái tin töôûng vaøo söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, thöôøng xuyeân quan taâm xaây
döïng vaø phaùt trieån ngaønh ñaùp öùng yeâu caàu nhieäm vuï.
Trong söï nghieäp caùch maïng noùi chung vaø trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt
trieån ngaønh Y teá noùi rieâng, vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng laø nhaân toá quyeát ñònh ñeán
moïi thaéng lôïi cuûa caùch maïng. Töø nhöõng ngaøy ñaàu ñöôïc thaønh laäp, ngaønh Y teá
Ninh Thuaän luoân ñöôïc söï quan taâm chæ ñaïo cuûa Ñaûng. Veà sau naøy laø Ban Caùn söï
Ñaûng, Ñaûng uûy, cô caáu toå chöùc Ñaûng ñöôïc naâng leân ñaùp öùng yeâu caàu nhieäm vuï
trong töøng thôøi kyø, ñaûm baûo laõnh ñaïo thöïc hieän nhieäm vuï chính trò cuûa ngaønh.
Khi ngaønh y teá caùch maïng môùi hình thaønh, toaøn ngaønh chæ coù vaøi caùn boä,
ñaûng vieân nhöng caùc chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng ñoái vôùi ngaønh y teá luoân
ñöôïc caùn boä nhaân vieân quaùn trieät xuyeân suoát vaø trieån khai thöïc hieän ñaày ñuû trong
toaøn ngaønh. Nhieäm vuï y teá caùch maïng laø phuïc vuï nhaân daân, phuïc vuï saûn xuaát vaø
chieán ñaáu ñaõ ñöôïc Ñaûng ta ñeà ra töø raát sôùm vaø ñöôïc ngaønh y teá Ninh Thuaän thöïc
hieän moät caùch ñaày ñuû vaø saùng taïo. Duø buoåi ñaàu chæ coù vaøi uûy vieân phuï traùch y teá
nhöng ta laáy laøm noøng coát ñeå laõnh ñaïo loâi keùo, taäp hôïp ñöôïc taát caû caùc caùn boä
chuyeân moân trong caùc nhaø thöông, cô sôû cuûa thöïc daân Phaùp ñi theo caùch maïng.
Nhôø ñaùnh giaù ñuùng vò trí quan troïng cuûa Ngaønh y teá trong hai cuoäc khaùng chieán,
ta ñaõ troïng duïng caùc trí thöùc vaø caùc y taù, y só, baùc só ñaõ ñöôïc Phaùp ñaøo taïo. Do ñoù
ñaõ taäp hôïp ñöôïc löïc löôïng y teá taïo ñieàu kieän cho ngaønh tröôûng thaønh nhanh
choùng vaø ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu ñoøi hoûi cuûa cuoäc khaùng chieán vaø trong tình
hình môùi. Hieän nay, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñang ñaàu tö xaây döïng, naâng caáp
beänh vieän tuyeán huyeän, beänh vieän khu vöïc, beänh vieän ña khoa tænh vaø caùc beänh
vieän chuyeân khoa theo Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû vaø Nghò quyeát cuûa
Quoác hoäi; toå chöùc thöïc hieän Ñeà aùn quy hoaïch phaùt trieån ngaønh Y teá ñeán naêm
2020; khoâng ngöøng naâng caáp chaát löôïng vaø ña daïng hoùa caùc loaïi hình cung caáp
113
dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe.
- Phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát, gaén boù trong toaøn ngaønh vì muïc tieâu
chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân ñeå xöùng danh “Ngöôøi thaày thuoác nhaân daân”.
Nhöõng ngaøy ñaàu hình thaønh, ñoäi nguõ caùn boä chuyeân moân cuûa ngaønh töø
nhieàu nguoàn taäp hôïp laïi, moät soá ñaõ töøng laøm vieäc trong caùc nhaø thöông cuûa
Phaùp, soá khaùc laø do caùch maïng ñaøo taïo ra sau ngaøy nöôùc nhaø ñöôïc ñoäc laäp. Khi
böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, nhaát laø trong cuoäc khaùng chieán choáng
Myõ, cöùu nöôùc, ngaønh y teá Ninh Thuaän nhaän ñöôïc soá caùn boä do Trung öông vaø
caùc tænh baïn chi vieän. Nguoàn goác vaø queâ quaùn cuûa caùn boä, nhaân vieân y teá tuy
khaùc nhau nhöng khi ñaõ ñöùng vaøo haøng nguõ cuûa ngaønh thì ñeàu trôû thaønh anh em
moät nhaø vaø cuøng moät chí höôùng. Taát caû ñeàu ñoàng cam, coäng khoå saün saøng vì sức
khỏe và sinh mạng của bệnh nhân và đồng bào ruột thịt, quyết tâm hoaøn thaønh moïi
nhieäm vuï ñöôïc giao. Trong nhöõng naêm chieán tranh aùc lieät bò ñòch caøn queùt di
chuyeån leân nuùi cao, xa vuøng ñoâng daân nhieàu cuûa, soáng caûnh “muoái tröôøng kyø,
myø chieán löôïc”, vieäc nhöôøng côm seû aùo, keå caû vieäc saün saøng hy sinh tính maïng
ñeå baûo veä thöông binh, baûo veä ñoàng ñoäi vaø nhaân daân luoân ñöôïc caùn boä, nhaân
vieân y teá xem laø vieäc bình thöôøng. Tinh thaàn ñoaøn keát coøn theå hieän roõ ôû moái
quan heä toát ñeïp giöõa hai toå chöùc Quaân y vaø Daân y trong tænh. Khi coù leänh ñi
chieán tröôøng, ñôn vò chieán ñaáu ñi ñaâu laø coù caùn boä y teá baùm saùt theo ñoù, duø ñi
coâng taùc suoát thôøi gian daøi vaãn nhieät tình, nieàm nôû vôùi thöông, beänh binh. Choã
naøo coù thöông binh laø quaân y coù maët, neáu coù ngöôøi ngaõ xuoáng luoân coù ngöôøi
khaùc thay vaøo, quyeát khoâng ñeå ñôn vò chieán ñaáu naøo khi ra traän laïi thieáu quaân y.
Tuy Quaân y vaø Daân y laø hai toå chöùc rieâng bieät do yeâu caàu vaø ñaëc ñieåm, nhieäm
vuï khaùc nhau nhöng trong chieán ñaáu thì hai beân saün saøng phoái hôïp vaø chi vieän
chaët cheõ vì muïc tieâu chung laø baûo toaøn löïc löôïng vaø tính maïng cuûa chieán só vaø
ñoàng baøo trong tænh. Moái quan heä toát ñeïp giöõa quaân y vaø daân y trong tænh ñaõ trôû
thaønh truyeàn thoáng vaø ñöôïc duy trì cho ñeán ngaøy nay.
- Quaùn trieät vaø thöïc hieän theo lôøi daïy cuûa Baùc Hoà “Thaày thuoác phaûi nhö meï
hieàn”, “Löông y phaûi nhö töø maãu”, naâng cao ñaïo ñöùc vaø phaåm chaát ngöôøi thaày
thuoác.
Trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån ngaønh Y teá caùch maïng Vieät Nam
noùi chung luoân nhaän ñöôïc söï quan taâm cuûa Baùc Hoà. Tö töôûng chæ ñaïo cuûa Ngöôøi
ñaõ trôû thaønh kim chæ nam cho neàn y teá Vieät Nam trong thôøi gian qua. Caùc theá heä
caùn boä Y teá caû nöôùc noùi chung vaø Ninh Thuaän noùi rieâng xem lôøi daïy cuûa Ngöôøi
trôû thaønh nhöõng trieát lyù, nhöõng nguyeân taéc cô baûn trong coâng taùc. Laø nguoàn coå
vuõ quyù baùu, laø ñieåm töïa cho caùn boä y teá hoaøn thaønh söù maïng cao caû ñöôïc giao laø
chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân. Trong suoát 60 naêm qua, caùc theá heä thaày
thuoác tænh nhaø ñaõ khoâng ngöøng phaán ñaáu, tu döôõng, vöôn leân trong moïi lónh vöïc
114
coâng taùc, vaø theo böôùc böôùc cha anh vieát tieáp nhöõng trang söû ñaày töï haøo cuûa
ngaønh y teá Ninh Thuaän.
- Neâu cao tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng, vöôït qua khoù khaên, gian khoå ñeå hoaøn
thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao.
Y teá ngaøy ñaàu ñöôïc thaønh laäp vôùi muoân vaøn khoù khaên, caû veà cô sôû vaät
chaát, trang thieát bò vaø con ngöôøi. Laø chieán tröôøng xa söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa
Trung öông. Nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc töï cöôøng, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñaõ vöôït
qua moïi khoù khaên, gian khoå. Nhöõng caùn boä y teá Ninh Thuaän vaän duïng nhuaàn
nhuyeãn ñaày tính saùng taïo trong suoát hai thôøi kyø khaùng chieán. Thieáu thuoác men,
anh em coù nhieàu saùng kieán trong pha cheá thuoác keå caû thuoác Taây vaø thuoác Nam
ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa beänh nhaân. Thieáu phöông tieän, duïng cuï y teá anh em ñaõ
coù saùng kieán duøng cöa ñeå cöa xöông cöùu soáng beänh nhaân, duøng lon gi-gô nhôm
để sấy tiệt trùng bông băng hoaëc tìm moïi caùch ñieàu trò coù keát quaû cho thöông,
beänh binh vaø nhaân daân. Thieáu löông thöïc, thöïc phaåm caùn boä nhaân vieân saün saøng
thay nhau ñi aáp chieán löôïc mang veà, ngaøy ngaøy vaùc cuoác leân nöông tham gia saûn
xuaát ñeå töï nuoâi soáng mình, nuoâi soáng thöông, beänh binh.
Thöïc teá hieän nay, Ninh Thuaän coøn laø moät trong nhöõng tænh ngheøo cuûa caû
nöôùc, coù ñoâng ñoàng baøo daân toäc thieåu soá sinh soáng, ñieàu kieän cô sôû vaät chaát
ngaønh Y teá coøn nhieàu thieáu thoán. Caùc beänh vieän tuyeán huyeän cuõng nhö tuyeán
tænh do thieáu caùc trang thieát bò khaùm chöõa beänh neân aûnh höôûng raát lôùn ñeán chaát
löôïng chaêm soùc söùc khoeû nhaân daân, daãn ñeán ngöôøi daân phaûi chuyeån vieän leân
tuyeán treân raát toán keùm, nhaát laø ñoái vôùi ñoàng baøo daân toäc thieàu soá, ñôøi soáng coøn
nhieàu khoù khaên. Phaùt huy truyeàn thoáng haøo huøng trong khaùng chieán, yù chí töï löïc,
töï cöôøng, toaøn theå caùn boä coâng chöùc, vieân chöùc ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñang thi
ñua khaéc phuïc khoù khaên, hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï.
Traûi qua 60 naêm, nhöõng truyeàn thoáng vaø kinh nghieäm trong quaù trình xaây
döïng vaø phaùt trieån cuûa ngaønh Y teá Ninh Thuaän laø nieàm töï haøo cho caùc theá caùn
boä coâng chöùc, vieân chöùc cuûa ngaønh noùi rieâng vaø tænh nhaø noùi chung. Keá thöøa vaø
phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng toát ñeïp, ngaønh Y teá tænh nhaø ñang phaàn ñaáu
tieán leân phía tröôùc, tieáp tuïc ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu to lôùn hôn nöõa, goùp phaàn
vaøo söï nghieäp xaây döïng vaø phaùt trieån queâ höông ngaøy caøng giaøu ñeïp.
115
PHỤ LỤC MỘT SỐ HÌNH ẢNH, HOẠT ĐỘNG CỦA
CÁC ĐƠN VỊ TRỰC THUỘC SỞ Y TẾ NINH THUẬN ĐẾN NĂM 2005
COÂNG ÑOAØN NGAØNH Y TEÁ
Thaønh laäp: 1992
Bieân cheá hieän coù: 02
Coâng taùc chuyeân moân: Baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cho CNVCLÑ Ngaønh
Y teá Ninh Thuaän
Hình aûnh caùc Chuû tòch Coâng ñoaøn Ngaønh qua caùc naêm:
Ñ/c Buøi Ñình Nghieâu Ñ/c Traàn Thò Kim Nho Ñ/c Nguyeãn Thò Ngoïc Söõu
Ñ/c Ñoaøn Xuaân Lieâm Ñ/c Ñaøo Thò Aùnh Tuyeát
BEÄNH VIEÄN ÑA KHOA NINH THUAÄN
Thaønh laäp: 1992
Bieân cheá hieän coù: 446
Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm vaø ñieàu trò cho nhaân daân tænh Ninh Thuaän
Thaønh tích khen thöôûng:
- Boä Y teá coâng nhaän Beänh vieän baïn höõu treû em.
- Naêm 2003 Beänh vieän ñöôïc taëng Huaân chöông Lao ñoäng haïng Ba.
- Naêm 2003 Beänh vieän ñaït danh hieäu Beänh vieän xuaát saéc toaøn dieän.
- Naêm 2004 Beänh vieän ñaït danh hieäu xuaát saéc.
116
Laõnh ñaïo Beänh vieän qua caùc thôøi kyø:
Bs Leâ Kyû Bs Kieàu Taán Bình Bs Traàn Phuùc
Giaùm ñoác Beänh vieän Giaùm ñoác Beänh vieän Giaùm ñoác Beänh vieän
Töø 4/1984 ñeán 3/1994 Töø 4/1994 ñeán 4/2004 Töø 5/2004 ñeán nay
Bs Traàn Vaên Hai Bs Thaùi Phöông Phieân
Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác
Töø 10/1995 ñeán nay Töø 12/2004 ñeán nay
117
BEÄNH VIEÄN ÑIEÀU DÖÔÕNG VAØ PHUÏC HOÀI CHÖÙC NAÊNG
TÆNH NINH THUAÄN
Thaønh laäp: 1976
Bieân cheá hieän coù: 23
Coâng taùc chuyeân moân: Ñieàu döôõng vaø phuïc hoài chöùc naêng cho beänh nhaân
Hình aûnh caùc laõnh ñaïo vaø taäp theå Beänh vieän ÑD qua töøng thôøi kyø:
Bs Leâ Kyû Ys Voõ Vónh Sanh Ys Nguyeãn Ñaêng Thaéng
Giaùm ñoác Vieän ÑD Giaùm ñoác Vieän ÑD Giaùm ñoác Vieän ÑD
Bs Nguyeãn Thò Huyønh Vaân Bs Nguyeãn Thò Nam
Giaùm ñoác Beänh vieän PhoùGiaùmñoácBeänhvieän
118
TRUNG TAÂM Y TEÁ DÖÏ PHOØNG NINH THUAÄN
Thaønh laäp: 1993
Bieân cheá hieän coù: 34
Coâng taùc chuyeân moân: döï phoøng coâng taùc phoøng choáng dòch beänh vaø chaêm soùc
söùc khoeû nhaân daân.
Thaønh tích: Baèng khen cuûa Chính phuû, Baèng khen Boä Y teá.
Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:
Bs Leâ Minh Ñònh Bs Nguyeãn Vaên Tuaán Bs Nguyeãn Vaên Phöôùc
Giaùm ñoác Trung taâm Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm
119
TRUNG TAÂM CHUYEÂN KHOA MAÉT TÆNH
Thaønh laäp: 1992
Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm vaø chöõa caùc beänh veà maét cho nhaân daân tænh Ninh
Thuaän.
- Thaønh tích khen thöôûng: Nhaø nöôùc taëng thöôûng Huaân chöông Lao ñoäng
haïng Ba, haïng Nhì vaø haïng Nhaát naêm 1994, 1998, 2001.
- Chính phuû taëng 3 Côø thi ñua xuaát saéc naêm 1999, 2002, 2003.
- UBND tænh taëng 4 Côø thi ñua naêm 1994, 1995, 1997, 2000.
- UBND tænh taëng 11 Baèng khen töø naêm 1993 ñeán naêm 2004.
- Toång Lieân ñoaøn Lao ñoäng Vieät Nam (LÑLÑ) taëng 4 baèng khen naêm 2000,
2001, 2002, 2003.
- LÑLÑ tænh Ninh Thuaän taëng 5 baèng khen naêm 1995, 1996, 1997, 1998,
2000.
- Coâng ñoaøn ngaønh Y teá Vieät Nam taëng 2 baèng khen naêm 1997, 2000.
- LÑLÑ tænh taëng baèng khen “Gioûi vieäc nöôùc ñaûm vieäc nhaø” 5 naêm (1995 -
2000).
- LÑLÑ tænh taëng baèng khen cho nöõ coâng nhaân lao ñoäng gioûi naêm 1995.
- Vieän Maét TW taëng giaáy khen 7 naêm lieàn veà thaønh tích moå ñuïc Thuûy tinh
theå vaø phoøng choáng beänh maét hoät.
OÂng Hoaøng Anh Linh, Giaùm ñoác BS ÑinhVaên Huøng, Phoù Giaùm ñoác
120
TRUNG TAÂM PHOØNG CHOÁNG BEÄNH XAÕ HOÄI TÆNH
Thaønh laäp: 2001
Bieân cheá hieän coù: 30
Coâng taùc chuyeân moân: Phoøng choáng caùc beänh xaõ hoäi
Thaønh tích khen thöôûng:
- Baèng khen cuûa Boä Y teá naêm 2002 veà thaønh tích Phoøng choáng Lao.
- Baèng khen cuûa Boä Y teá naêm 2002 veà thaønh tích Phoøng choáng Phong.
- Baèng khen cuûa UBND tænh töø naêm 2001 ñeán naêm 2003 veà thaønh tích hoaøn
thaønh toát nhieäm vuï ñöôïc giao.
- Baèng khen cuûa Lieân ñoaøn Lao ñoäng tænh töø naêm 2001 ñeán naêm 2003 veà
thaønh tích xaây döïng toå chöùc vaø hoaït ñoäng coâng ñoaøn.
- Ñaït danh hieäu cô quan, ñôn vò vaên hoùa naêm 2003 do UBND tænh coâng
nhaän.
Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:
Bs Hoà Ñaêng Ngoïc Bs Traàn Troïng Danh
Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm
121
TRUNG TAÂM BAÛO VEÄ SÖÙC KHOÛE BAØ MEÏ – TREÛ EM
& KEÁ HOAÏCH HOÙA GIA ÑÌNH TÆNH NINH THUAÄN (1992 – 2004).
Thaønh laäp: 1992
Bieân cheá hieän coù: 21
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc söùc khoeû baø meï, treû em – keá hoaïch hoaù gia
ñình vaø phoøng choáng suy dinh döôõng treû em.
Thaønh tích khen thöôûng:
Khen thöôûng taäp theå:
+ Baèng khen: - Boä Y teá : 03; UBND tænh: 07; Lieân ñoøan Lao ñoäng tænh:
03;
+ Giaáy khen: - Sôû Y teá : 06; Coâng ñoøan ngaønh Y teá Ninh Thuaän: 04; Hoäi Ñieàu
döôõng: 03;
VII. Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:
Bs Huyønh Thaêng Sôn Bs Nguyeãn Thò Ngoïc Leä
Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm
122
BEÄNH VIEÄN ÑA KHOA KHU VÖÏC NINH SÔN
Thaønh laäp: 2001
Bieân cheá hieän coù: 65
Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm chöõa beänh cho nhaân daân hai huyeän Ninh Sôn vaø
Baùc AÙi
Thaønh tích khen thöôûng: Naêm 2004 ñaït Beänh vieän xuaát saéc toaøn dieän ñöôïc Boä Y
teá taëng baèng khen.
Hình aûnh laõnh ñaïo vaø hoaït ñoäng cuûa Beänh vieän:
Bs Huyønh Minh Sôn Bs Taï Yeân Thò Höôøng
Giaùm ñoác Beänh vieän Phoù Giaùm ñoác Beänh vieän
123
TRUNG TAÂM PHOØNG CHOÁNG SOÁT REÙT – KST & CT TÆNH NINH THUAÄN
Thaønh laäp: 1992
Bieân cheá hieän coù: 17
Coâng taùc chuyeân moân: Phoøng choáng soát reùt , kyù sinh truøng vaø coân truøng gaây
beänh
Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:
CN Phaïm Vaên Kyù Bs Ñaïo Vaên Hueà
Giaùm ñoác Trung taâm PGÑ Trung taâm
124
TRUNG TAÂM KIEÅM NGHIEÄM DÖÔÏC PHAÅM – MYÕ PHAÅM
Thaønh laäp: 2001
Bieân cheá hieän coù: 11
Coâng taùc chuyeân moân: Kieåm nghieäm chaát löôïng thuoác vaø myõ phaåm treân ñòa baøn
tænh.
Ñinh Thò Minh Hieàn Ds. Trònh Thanh DS Nguyeãn Troïng Nhôn
Giaùm ñoác töø 1995-2004 Giaùm ñoác töø 2004 ñeán nay Phoù Giaùm ñoác töø 2002 ñeán nay
125
TRUNG TAÂM TRUYEÀN THOÂNG GIAÙO DUÏC SÖÙC KHOÛE
Thaønh laäp: 2001
Bieân cheá hieän coù: 05
Coâng taùc chuyeân moân: Truyeàn thoâng giaùo duïc naâng cao söùc khoeû cho nhaân daân
Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:
BS Nguyeãn Naêm
Giaùm ñoác töø 2002 ñeán nay
126
PHOØNG GIAÙM ÑÒNH Y KHOA - PHAÙP Y
Thaønh laäp: 1996
Bieân cheá hieän coù: 9
Coâng taùc chuyeân moân: Giaùm ñònh söùc khoeû nhöõng ñoái töôïng höôûng chính saùch
baûo hieåm xaõ hoäi.
Thaønh tích khen thöôûng:
+ Giaáy khen ñaõ coù nhieàu thaønh tích trong coâng taùc giaùm ñònh Y khoa cuûa
Vieän giaùm ñònh Y khoa TW naêm 2004.
Hình aûnh laõnh ñaïo vaø toång quan truï sôû ñôn vò:
Bs Vuõ Vaên Thònh Bs Löu Hoàng Sôn
Tröôûng phoøng Phoù phoøng
127
TRUNG TAÂM Y TEÁ THÒ XAÕ PHAN RANG – THAÙP CHAØM
Thaønh laäp: 1992
Bieân cheá hieän coù: 141
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc söùc khoeû cho nhaân daân thò xaõ Phan Rang –
Thaùp Chaøm.
Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå Trung taâm:
Bs Ngoâ Thò Baûo Haø Bs Ninh Duy Bình Bs Leâ Thò Lieâm
Bs Phan Thò Lai Cn Phaïm Troïng Hoaøng Vuõ Bs Buøi Thò Thuyù Nhieãu
128
TRUNG TAÂM Y TEÁ NINH SÔN
Thaønh laäp: 2001
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân huyeän Ninh Sôn
BS. Phaïm Thò Thạnh BS. Maáu Thò Bích Phanh
BS. Nguyeãn Vaên Nhieäm BS. Hoaøng Thanh Xuaân
129
TRUNG TAÂM Y TEÁ HUYEÄN NINH HAÛI
Thaønh laäp: 1991
Bieân cheá hieän coù:
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân huyeän Ninh Haûi
Thaønh tích khen thöôûng: Boä Y teá 01 baèng khen taäp theå TTYT; UBND tænh taëng
01 côø thi ñua xuaát saéc, 01 baèng khen cho taäp theå, 03 baèng khen caù nhaân; Sôû Y teá
taëng 16 giaáy khen taäp theå, 36 giaáy khen
Hình aûnh caùc laõnh ñaïo vaø taäp theå:
BS. Nguyeãn Minh Chaâu BS. Kieàu Taán Bình YS. Traàn Baûo Anh
Bs Nguyeãn Naêm BS Nguyễn Nhị Linh BS Nguyeãn T. Ngoïc Leä
BS. Traàn Vaên Höông BS. Leâ Thò Xuaân Thu
130
TRUNG TAÂM Y TEÁ NINH PHÖÔÙC
Thaønh laäp: 1991
Bieân cheá hieän coù: 37
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû cho nhaân daân huyeän Ninh
Phöôùc.
BS. Laïi Hoaøng Aân BS. Löu Ngoïc Lai BS. Quaõng Ñaïi Höông BS. Traø Sanh
Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác
131
TRUNG TAÂM ÑAØO TAÏO BOÀI DÖÔÕNG CAÙN BOÄ Y TEÁ
Thaønh laäp: 04/4/2005
Coâng taùc chuyeân moân: Ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä y teá trong tænh
4/ Hình aûnh Ban laõnh ñaïo Trung taâm:
Ñ/c Buøi Ñình Nghieâu
Giaùm ñoác
132
TRUNG TAÂM Y TEÁ BAÙC AÙI
Thaønh laäp: 2001
Bieân cheá hieän coù: 61
Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû cho nhaân daân huyeän Baùc
AÙi
Hình aûnh Laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:
BS Phaïm Phaùn Bs Nguyeãn Thaønh Ñònh
Giaùm ñoác 2001 ñeán nay Phoù Giaùm ñoác
133
COÂNG TY DÖÔÏC & VAÄT TÖ Y TEÁ NINH THUAÄN
Thaønh laäp: 1992
Coâng taùc chuyeân moân: Phaân phoái döôïc phaåm treân ñòa baøn tænh Ninh Thuaän
DS Traàn Tuaán Huøng Nguyeãn Thò Ngoïc Söûu DS Buøi Vaên Kyø
Giaùm ñoác töø 1992 – 1995 Quyeàn Giaùm ñoác töø 9/1995-4/2000 Giaùm ñoác töø 5/2000 - 6/2006
134
Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Ninh Thuận
135
PHỤ LỤC
PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH LIỆT SỸ NGÀNH Y TẾ NINH THUẬN 1945-1975
SỐ
TT Họ và Tên
Năm
sinh Nguyên quán
Nhập
ngũ
Chức vụ, cấp bậc, nơi
sinh
Ngày,tháng
hy sinh
1 Nguyễn Thị Ai 1946 Nghĩa Hiệp-Quãng
Ngãi
14/2/19
67
Y tá Đại đội 5 Tiểu
đoàn 83 19/6/1968
2 Lê Thị Ảnh 1951 Mỹ Đức-Nghĩa
Bình
10/6/19
70
Y tá du kích xã Mỹ
Đức 2/1972
3 Pa Ri Nhông Thị
Bea 1949
Tây Phước-An
Sơn-Thuận Hải
12/196
7
Y tá xã Tây Phước-
NSơn 27/8/1969
4 Tà Bố Thị Ben 1949 Tây Phước-An
Sơn-Thuận Hải
12/196
7
Y tá xã Tây Phước-
NSơn 27/8/1969
5 Ta Bố Thị Bi 1951 Tây Phước-An
Sơn-Thuận Hải
12/196
7
Y tá xã Tây Phước-
NSơn 27/8/1969
6 Trần Bích (Đại) 1925 Phủ Hà-Phan Rang 8/1945 Y tá trưởng chiến
khu 19 1/2/1945
7 Nguyễn Văn
Chanh 1920
Kim Động Hưng
Yên
11/5/19
48 Y tá 20/5/1950
8 Nguyễn Văn Dĩa 1930 Khánh Hải-Ninh
Hải 1/1946 Y tá Bệnh xá CK 22 1949
9 Nguyễn Thị Đẹp 1948 Phước Diêm-An
Phước
6/4/196
8
Y tá huyện Thuận
Nam 1/4/1972
10 Phạm Thị Đông 1955
Đầm Vân-Ninh
Phước-Khánh Ninh
– Phú Khánh
1974 Y tá trạm xá huyện
(vùng đông cũ) 23/4/1974
11 Nguyễn Thị Hân 1952 Phước Dinh-Ninh
Phước-Nthuận 3/1967
Y tá Huyện uỷ
Thuận Nam 12/1974
12 Lê Thị Hiệp 1942 Hàm Thuận-Thuận
Hải 1962
Cán bộ dân y Bình
Thuận
12/1969
Hồ sơ B, hồ
sơ gốc ở
Bình Thuận
13 Nguyễn Hôi Vĩnh Hải-Ninh
Hải-Ninh Thuận 4/1963
Ytá biệt phái, Bắc
Thuỷ Thuận Bắc 3/1972
14 Huỳnh Xuân
Hương
Hoài Mỹ-Hoài
Nhơn-Nghĩa Bình
10/196
5
Y tá thôn Diên
Quang 14/2/1970
15 Phạm Thị Hường 1945 Quảng Nam 1965 Nhân viên y tá
huyện Điện Bàn 4/1969
16 Trần Thị Hướng
Phước Hữu, Ninh
Phước
1966 Y tá - Ninh Phước 20/9/1969
17 Trần Thị Hướng 1953 Phước Hữu-Ninh
Phước-Thuận Hải
1966 Y tá huyện Ninh
Phước
20/9/1969
18 Cao Thị Khổ 1939 Vĩnh Hải - Ninh
Hải
2/1963 Nhân viên Trạm xá
huyện Thuận Bắc
15/10/1973
19 Huỳnh Thị
Khuông 1948
Phước Dinh-An
Phước - N Phước
20/4/19
64
Nhân viên y tế Tỉnh
uỷ Ninh Thuận 17/6/1972
20 Huỳnh Lân 1926 Phước Dinh-An
Phước-Nthuận
1945 Y sĩ tỉnh uỷ Ninh
Thuận
20/12/1968
136
21 Trần Thị Thu Lê 1935 Khánh Hải-Ninh
Hải-Thuận Hải
1/1/194
8
Tiểu đội phó -y tá
Đại đội 210 NThuận 19/71950
22 Ka Tơ Liên 1944 Phước Thắng- An
Sơn-Thuận Hải
1965 Phó Ban y tế đoàn
dân công xã P.Thắng
1969
23 Nguyễn Thị Kim
Liên (Xíu)
1945 Phổ Vinh-Đức Phổ-
Nghĩa Bình
4/1966 Y tá hậu cần Sư
đoàn 3
10/9/1969
24 Tôn Thị Liên 1930 Hương Trà-Bình
Trị Thiên
23/9/19
45
Y sĩ tổ chức tỉnh Gia
Lai KomTom 12/10/1968
25 Nguyễn Văn Lợi 1942 Phước Dinh-An
Phước-Nthuận
5/1961 Y tá C112 D610 Ninh
Thuận
14/11/1969
26 Nguyễn Thị Mai 1949 Phước Dinh-Ninh
Phước-Nthuận 5/1964
Y tá Huyện uỷ
Thuận Nam 27/11/1967
27 Pi Năng Thị Mai 1948 Phước Tiến- Bác Ái 02/196
8
Y tá - Huyện đội Bác
Ái Tây
05/10/1971
28 Nguyễn Thị Mai 1949 Phước Dinh, N.
Phước
5/1964 Y tá – Huyện uỷ
Thuận Nam
27/11/1967
29 Đỗ Thị Mẹo 1952 Phước Hữu – Ninh
Phước
7/1968 Nhân viên y tế bệnh
xá Ninh Thuận
19/02/1974
30 Nguyễn Văn
Minh 1942
Phước Hữu-An
Phước - N Phước 1/1961
Y tế Huyện uỷ An
Phước 11/3/1967
31 Bà Rá Nao 1938 Phước Hà-Ninh
Phước
16/3/19
66 Y tá xã Giá 1973
32 Võ Thị Năm Phước Diêm-Ninh
Phước (N Hải) 2/1946
Y tá huyện Bác Ai
Tây 1968
33 Tà Thía Thị Nghe 1951 Tây Phước-An
Sơn-Thuận Hải 1964
Y tá xã Tây Phước-
NSơn 27/8/1969
34 Nhàn Phước Hữu, Ninh
Phước
Y tá Trung đội
trưởng
35 Đặng Thị Kim
Nhụy
Phước Thái, Ninh
Phước Y tá
36 Đá Mài Nhưng 1950 Tây Phước-An
Sơn-Thuận Hải
2/10/19
66
Y tá xã Tây Phước-
NSơn 27/8/1969
37 Tà Pó Thị Ơi 1949 Ma Nới-Ninh Sơn-
Ninh Thuận 1/1969
Y tá huyện đội Anh
Dũng 27/8/1969
38 Tà Yên Quý
Tây Phước, Anh
Dũng nay là Ninh
Sơn
Y sĩ
39 Lê Thị Quyến 1925 Phước Hải, Ninh
Phước
9/1945 Y tá 23/4/1947
40 Lê Thác 1944 Vĩnh Hải-Ninh
Hải-Ninh Thuận 5/1963
Y tá / H3 tiểu đoàn
840, QK 6 21/11/1968
41 Pi Năng Thanh 1943 Phước Thành-Bác
Ai 1959
Y sĩ Ban y tế tỉnh
Ninh Thuận 20/7/1974
42 Trần Thị Tấn 1947 Phù Mỹ-Bình Định 1965 Y tá cứu thương xã
Mỹ Hiệp 2/7/1969
43 Võ Thí 1941
Đông Hải Trường-
Triệu Hải-Bình
Trị Thiên
27/7/19
64
Du kích y tá-Hải
Trưởng 17/4/1965
44 Võ Thị Thường 1931 Phước Tân-Ninh
Hải 3/1946
Cán bộ y tá huyện
Thuận Nam 30/7/1947
137
45 Phan Thường 1947 Phước Diêm-An
Phước 1962
Y sĩ phòng y tế tỉnh
Ninh Thuận 3/1974
46 Nguyễn Văn
Trương (Lạo) 1917
Dinh Hải-Ninh
Phước- Ninh Thuận 8/1962
Cán bộ quản lý trạm
xá Đoàn kết-Ninh
Phước-NT
3/7/1972
47 Nguyễn Thế
Trường 1933
Xuân Trường-Nam
Định 6/1947
Bác sĩ Trưởng phòng
Y vụ 29/3/1981
48 Võ Thị Tuyết 1944 Vĩnh Hải - Ninh
Hải 1962
Nhân viên y tế huyện
Thuận Bắc 1966
49 Nguyễn Văn Ty 1923 Tri Hải-Ninh Hải-
Ninh Thuận 1946
Y tá xã Bắc Trạch-
Thuận BắcNThuận 18/12/1947
50 Lê Thanh Vân 1948 Sông Cầu-Phú Yên 2/1965 Y tá Mũi 330 21/10/1970
51 Hồ Văn Xám 1922 Phước Dinh-An
Phước - N Phước 7/1946
Nhân viên y tế
huyện Thuận Nam 1947
52 Phan Thị Xuân 1929 Xuân Hải-Ninh Hải 1946 Y tá Chiến khu 22 14/2/1948
53 Nguyễn Văn
Xướng (Dui) 1937
Phước Dinh Ninh
Phước-N Thuận
10/196
1
Y tá Bệnh xá tỉnh
Ninh Thuận 27/1/1967
54 Huỳnh Thị Yến 1944
Hoà Hải-Hoà
Vang-Quảng Nam-
Đà Nẵng
9/1951 Bác sĩ Ban trường
Đảng quân khu 5 24/7/1973
138
PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ TRONG
HAI CUỘC KHÁNG CHIẾN
DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ
THAM GIA KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP
Số
TT Họ và Tên
1 Y tá Cảnh, công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh
2 Phạm văn Chất, công tác ở bệnh xá CK19
3 Y tá Công
4 Y tá Kim Cúc, phụ trách chung Trạm xá Thuận Nam ( 10/1946).
5 Y tá bệnh viện Phan Rang Huỳnh Quang Dưỡng, tham gia kháng chiến
những năm đầu chống Pháp
6 Y sĩ Võ Phi Đằng, phụ trách quân y chi đội II
7 Bác sĩ Quân y Huỳnh Đế, hiện ở phường Phủ hà, Tp .phan Rang
8 Chị Phan Thị Đấu, hộ lý, người thôn Từ tâm, huyện Ninh Phước
9 Y sĩ Lê Sĩ Hạnh, ở xã Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.
10 Y tá Hoàng, công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh
11 Voõ Thò Hueä veà phuï traùch beân quaân y.
12 Y tá bệnh viện Phan Rang Võ Văn Hùng, tham gia kháng chiến những năm
đầu chống Pháp
13 Chị Hường
14 Chị Lan
15 Nguyễn Lia (Nguyễn Văn Nhứt, Nguyễn Văn Vũ), Tuy Phong Bình Thuận,
phụ trách Bệnh xá quân dân Y Ninh Thuận (1954 – 1962).
16 Y sĩ Trần Mãnh (Trần Hồng Mãnh), Y sĩ, Ủy viên Ban Quân Y tỉnh Ninh
Thuận.
17 Bà Nguyễn thị Mận, Nữ hộ sinh Đông dương, bệnh viện Phan Rang, tham
gia kháng chiến những năm đầu chống Pháp
18 Y tá bệnh viện Phan Rang Trần Thị Như, tham gia kháng chiến những năm
đầu chống Pháp
19 Chị Hồng Phúc (Đà Lạt xuống)
20 BS Phụng,phụ trách bệnh viện Phan Rang, tham gia kháng chiến những
năm đầu chống Pháp
21 Y tá Cao Huy Quýnh, y tá trưởng Đại đội 212
22 Anh Bảy Râu (y sĩ)
23 LY Nguyễn Bảo Sơn ( Nguyễn Thả) phụ trách Phòng thuốc nam thời kháng
139
chiến chống Pháp tröïc thuoäc UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh.
24 Đ/c Hoàng Như Thế , phụ trách bệnh xá CK7 (8/ 1950)
25 Y tá Thọ, y tá Đại đội 212
26 Chị Thiết
27 Chị Thời
28 Đ/c Nguyễn Hữu Thúc, phụ trách bệnh xá CK7 (1949)
29 Cô Hồ Thị Tiểm (vợ LY Nguyễn Bảo Sơn Sơn) phụ trách hậu cần và cấp
phát thuốc.
30 Y só Tieäp, Phuï traùch chung y teá caùc cô quan của UÛy ban khaùng chieán
haønh chính vaø caùc cô quan cuûa tænh ñoùng ôû CK7.
31
Lương Y Lê Quang Tốn ở thôn Từ Tâm, xã Phước Dinh,huyện Ninh Phước
phuï traùch chung Đông y tỉnh, höôùng daãn vieäc baøo cheá thuoác; Phó ban dân
Y
32 Y tá Tỵ, y tá Đại đội 212
33 Y tá Việt công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh
34 Chị Bá Vọng
35 Chị Vọng, hộ lý, người ở Cà Ná, huyện Ninh Phước
DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ
THAM GIA KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ, CỨU NƢỚC
1 Y tá Nguyễn Thị An, hiện ở xã Phước Diêm
2 Bác sĩ Lê Ngọc Anh (Kiên Giang), Phó ban Dân y tỉnh Ninh Thuận.
3 Y tá Lưu Ngọc Ấn, ra miền Bắc học Luật (ĐH Luật).
4 Bác sĩ Nguyễn Đình Ba, Trưởng Khoa Ngoại Bệnh viện ĐK tỉnh Ninh
Thuận
5 Dược sĩ Trung học Đinh Văn Bản, ủy viên Ban Dân y tỉnh Ninh Thuận.
6 Dược sĩ Đại học Trần Bảng, Trưởng khoa Dược bệnh xá khu 6. Trưởng
khoa Dược Bệnh viện tỉnh Ninh Ninh Thuận.
7 Y sĩ Nguyễn Thị Bắc, Sơn Hải, xã Phước Dinh, huyện Thuận Nam
8 Bác sĩ Ninh Duy Bình nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận
9 Anh Bình (Đà Lạt xuống)
10 Anh Bộ (Đà Lạt xuống)
11 Y tá Dương Thị Bông, hiện ở phường Phước Mỹ
12 Pi Naêng Caùm ở Bác Ái, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh
13 Bác sĩ Nguyễn Minh Châu, nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận
14 Anh Chí
140
15 Y tá Nguyễn Văn Chiến, bệnh xá huyện Thuận Bắc.
16 Anh Chiêu (Bình-hiện ở Phủ Hà)
17 Anh Cội
18 Anh Công (Phèn)
19 Y sĩ Trần Bá Cường, hiện ở Vĩnh Hy, xã Vĩnh hải, huyện Ninh Hải.
20 Y tá Mai Văn Cường, (Nguyên Giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã
hội Ninh Thuận)
21 Anh Dĩnh
22 Dược sĩ Đại học Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý Dược Sở Y tế Thuận
Hải.
23 DS TC Nguyễn Thị Thanh Duyên, Ban Y tế tỉnh.
24 Anh Dưỡng
25 Anh Đại (y sĩ khu V tăng cường 1953)
26 Sĩ Đạt (văn phòng bệnh xá)
27 Y tá Phạm Thành Đặng, Đại đội phó C211 – Đặc Công
28 Y sĩ Phạm Văn Đông, hiện ở Sơn Hải, xã Phước Dinh, huyện Ninh Phước.
29 Y tá Nguyễn Thị Đông (Mươi), ở xã An Hải.
30 Nguyễn Thị Được, y tá, hiện ở phường Phước Mỹ
31 Pi Naêng Ñöôøng ở Bác Ái, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh
32 Y tá Lê Thị Tám Em, ở xã Phước Diêm, nay ở Sơn Hải.
33 Y sĩ Nguyễn Thị Găng, hiện ở Phước Mỹ, Phan Rang.
34 Y sĩ Mai Thị Gia, Phước Diêm, huyện Thuận Nam.
35 Y tá Nguyễn Thị Gốc, Nhinh Phước
36 Y tá Phạm Thanh Hải, An Thạnh, xã An Hải, huyện Ninh Phước.
37 Y sĩ Nguyễn Văn Hoa, Long Bình, huyện Ninh Phước
38 Y tá Nguyễn Thị Hoa, hiện ở thị trấn Khánh Hải, huyện Ninh hải.
39 Y tá Nguyễn Thị Như Hoa, hiện ở Từ Tâm.
40 Bác sĩ Phạm Đăng Hoành, (Bệnh xá Thuận Nam, Bệnh xá Thuận Bắc)
41
Bác sĩ Nguyễn Như Hổ (Nguyễn Như Hổ) năm 1961, miền Bắc vào Ninh
Thuận (cấp bậc lúc đó thượng sĩ quân, y sĩ) Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh
Thuận.
42 Chị Hồng
43 Y tá Nguyễn Thị Hồng, ở xã An Hải.
44 Y sĩ, Trịnh Văn Hồng, hiện ở, Lạc Nghiệp xã Phước Diêm, huyện Ninh
Phước.
141
45 Bác sĩ Trần Danh Huỳnh, phụ trách bệnh xá Bác Ái.
46 Y tá Lê Thị Huệ, ở xã Phước Diêm.
47 Y tá Lê Hữu Ích (Lôi), ra Bắc học Luật (Trung cấp).
48 Đ/c Nguyễn Thúc Khôi, phường Kinh Dinh, Phan Rang.
49 Y sĩ Nguyễn An Khương, Bệnh xá Thuận Nam. Hiện ở phường Phủ Hà,
Phan Rang.
50 Y tá Nguyễn Thị Lan, nay ở thị trấn Phước Dân.
51 Bác sĩ Trịnh Lê, hiện ở Long Bình, An Hải, Ninh Phước
52 Anh Liêm (Đà Lạt xuống)
53 Y tá Lê Thị Liên, ở xã An Hải.
54 Nguyễn Ngọc Liên
55 Ngô Liên, y tá, hiện ở xã Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.
56 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễn, Ban Dân y, Trường Đào tạo.
57 Y sĩ Nguyễn Phi Long, Bệnh xá dân y tỉnh, năm 1974 chuyển về bệnh xá
Thuận Nam.
58 Anh Lưỡng
59 Anh Liễu
60 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễu, nguyên Trưởng phòng Y tế thị xã Phan Rang - TC
61 Chị Lý (Đà Lạt xuống)
62 Y tá Nguyễn Thị Mà, hiện ở Từ tâm, xã Phước Hải.
63 Chị Mai
64 Y tá Nguyễn Thị Mãi, ở Cà Ná, nay ở thị trấn Phước Dân.
65 Y tá Nguyễn Thị Mót, hiện ở phường Phước Mỹ
66 Anh Mực
67 Anh Mừng
68 Y tá Trần Thị Mười (É), hiện ở Thương Diêm, xã Phước Diêm.
69 Y sĩ Trần Năm, Chỉ huy trưởng Thị Đội Phan Rang - Tháp Chàm
70 Bác sĩ Trần Ngọ, Giám đốc Bệnh viện ĐK tỉnh, hiện ở Phan Rang.
71 Bác sĩ Nguyễn Thị Nguyệt, hiện ở phường Phủ hà, Tp .phan rang
72 Y tá Nhĩnh
73 Anh Nho (y sĩ khu V tăng cường 1953)
74 Nguyễn Thị Kim Nhụy, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh
75 Y sĩ quân y Hoàng Xuân Niệm, hiện ở Ba Tháp, xã Bắc Phong, huyện
Thuận Bắc.
142
76 Y tá Nguyễn Thị Ốm, ở Hòa Thủy, xã Phước Hải.
77 Y tá Nguyễn Thị Phân, Ninh Phước
78 Y tá Lê Thị Phôn, nay ở thị trấn Phước Dân.
79 Anh Phú (Đà Lạt xuống)
80 Chị Phúc (hộ lý)
81 Anh Phúc (Đà Lạt xuống)
82 Bác sĩ Trần Phúc, sau năm 1975 nay là Giám đốc Bệnh viện ĐK tỉnh.
83 Y sĩ Nguyễn Văn Phúc, hiện ở Bình Quý, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh
Phước.
84 Anh Phước
85 Baùc só Leâ Quang, chuû nhieäm Quaân y
86 Y sĩ Lưu Đình Quý, (Bệnh viện quân y Ninh Thuận).
87 Leâ Ngoïc Quyønh laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh
88 Y sĩ Nguyễn Văn Quýnh, đơn vị 610, nay ở thị trấn Phước Dân, Ninh
Phước
89 Y sĩ Lê Thị Rãnh, Từ Tâm, Phước Hải, nay ở Phước Mỹ, Phan Rang.
90 Anh Sanh
91 DSTH Nguyễn thị Ngọc Sửu, Giám đốc Công ty Dược& vật tư y tế Ninh
Thuận
92
Dược sĩ Trung học Huỳnh Quang Tâm (Huỳnh Ngọc Gặp), nguyên Trưởng
Phòng Y tế kiêm bệnh viện trưởng Sông Pha (Quân quản), Phó Phòng Y tế
An Sơn, hiện ở Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.
93 Y tá Nguyễn Trọng Tấn, đơn vị 610 nay ở thị trấn Phước Dân
94 Y sĩ Trần Văn Tấn, chủ tịch UBMTTQVN tỉnh Ninh Thuận.
95 Y tá Lê Thị Thanh (Ớt) , hiện ở xã Phước Diêm.
96
Bác sĩ Nguyễn Kim Thâu, Bệnh viện Thuận Nam chuyển phụ trách đội
phẩu TĐ . 200 C. Sau giải phóng làm Giám đốc bệnh viện quân y quân khu
đóng ở Khánh Hòa.
97 Y sĩ Lê Xuân Thế, bệnh xá Thuận Bắc, hiện ở Ba Tháp, xã Bắc Phong,
huyện Thuận Bắc.
98 Y tá Nguyễn Thành Thái, hiện ở xã Phước Diêm
99 Anh Thảo
100 Anh Thọ (Đà Lạt xuống)
101 Y tá Nguyễn Thị Thọ, Bệnh viện tỉnh Ninh Thuận.
102 Y sĩ Trần Thị Thức, Cá Ná, nay ở Phan Rang.
103 Y sĩ Nguyễn Vĩnh Tiến, nay ở phường Đạo Long, Phan Rang
143
104 Anh Tòng
105 Anh Trai
106 Anh Trinh
107 Y tá Trần Thị Trinh, bệnh xá huyện Thuận Bắc, hiện ở xã Lơi Hải, huyện
Thuận Bắc
108 Y sĩ Huỳnh Kim Trọng, ở Phước Mỹ
109 Y tá Nguyễn Thị Trung.
110 Anh Lê văn Trung
111 Laâm Thò Tuùc laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh
112 Anh Tùng
113 Bùi Xuân Tỵ , hiện ở Ninh Quý, Ninh Phước
114 Dược sĩ Đại học Lâm Hải Vân, ủy viên Ban Dân Y Ninh Thuận, Phó giám
đốc Sở Y tế Thuận Hải.
115 Nguyễn Thành Vân, Chủ nhiệm quân Y Ninh Thuận.
116 Y tá Đặng Hồng Vân, Chủ tịch Huyện Ninh Sơn.
117 Võ Đình Vui (Đà Lạt xuống)
118 BS. Trịnh Xê, quân y
119 Y tá Lê Thị Xuyên, Bệnh xá huyện Thuận Bắc.
144
PHỤ LỤC 3: DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN Y TẾ BÌNH THUẬN
TĂNG CƢỜNG CHO NINH THUẬN
Số
TT Họ và tên
10 Anh Bi
3 Anh Cảnh
1 Phạm Văn Chất (Mai)
11 Châu
19 Anh Cống (1951)
7 Kim Cúc
9 Anh Dược
17 Anh Đức
2 Anh Hoàng
13 Chị Kìa
14 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễn, Ban Dân y, Trường Đào tạo.
8 Anh Luận (1951)
20 Anh Minh (1951)
5 Anh Nam
18 Ngôn (phụ trách y tế 1950 Ninh Thuận)
6 Anh Cao Huy Quýnh, hiện ở Phan Thiết, Bình Thuận.
4 Ông Sáu
16 Hoàng Như Thế
15 Nguyễn Hữu Thúc
12 Anh Lê Văn Trung, y tá
145
PHỤ LỤC 4: DANH SÁCH LỰC LƢỢNG QUÂN Y SĨ TRỰC TIẾP THAM
GIA CÔNG TÁC TRONG NGÀNH Y TẾ TRONG KHÁNG CHIẾN
Stt Họ và tên Chức vụ Ghi chú
1 Lê Thị Bắc “ Sơn Hải, Phước Dinh
2 Hồ Đình Côn “ Liệt sĩ (quê miền Bắc)
3 Đông “ Sơn Hải, Phước Dinh
4 Nguyễn Thị Găng “ Phước Mỹ
5 Nguyễn Văn Hoa “ Xã An Hải, huyện Ninh Phước
6 Trịnh Hồng “ Cà Ná, Phước Diêm
7 Nguyễn Minh Huệ “ Công tác tại Tp Hồ Chí Minh
8 Trần Hồng Mênh “ Nghỉ hưu phường Phước Mỹ
9 Nguyễn Công Ngợi “ Quê miền Bắc
10 Ngoạn “ Bắc
11 Ngưỡng “ Nam Định
12 Nguyễn Văn Phúc “ Bình Quý Phước Dân, Ninh Phước
13 Quí “ Bắc
14 Quýnh “ Phú Quý, Phước Dân, Ninh Phước
15 Sen “ Bắc
16 Lê Xuân Thé “ Thôn Phương Cựu, huyện Ninh Hải
17 Nguyễn Thịnh (Phương) “ (Chết) Quảng Nam
18 Nguyễn Anh Trà Quân y sĩ Chết tại huyện Ninh Sơn
19 Nguyễn Kim Trọng “ Phước Mỹ
20 Vũ Minh Trung (Toàn) “ Thăng Bình, Quảng Nam
21 Trần Thanh Vân (Yến) “ Nghỉ hưu tỉnh Quảng Nam
22 Nguyễn Thành Vân Bác sĩ Về hưu (chết tại Nha Trang)
23 Việt “ Bình Định
24 Nguyễn Văn Yên “ Liệt sĩ (Phú Yên)
146
PHỤ LỤC 5: DANH SÁCH THẦY THUỐC ƢU TÚ NGÀNH Y TẾ
NINH THUẬN ĐẾN NĂM 2005
Số
TT Họ và tên
Trình độ
chuyên môn Chức vụ
1 Trần Bảng Dược sĩ ĐH Trưởng khoa Dược Bệnh viện tỉnh.
2 Ninh Duy Bình Bác sĩ CKI Nguyên Q.Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.
3 Kiều Tấn Bình Bác sĩ Nguyên Giám đốc Bệnh viện tỉnh.
4 Nguyễn Minh Châu Bác sĩ CKI Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.
5 Lê Minh Định Bác sĩ CKI Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.
6 Đinh Thị Minh Hiền Dược sĩ ĐH Nguyên Giám đốc TT.Kiểm nghiệm DP-MP
7 Nguyễn Như Hổ Bác sĩ Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.
8 Trần Tuấn Hùng Dược sĩ CKI Phó Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.
9 Lê Kỷ Bác sĩ Nguyên Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ tỉnh.
10 Lê Thị Liêm Bác sĩ Nguyên Giám đốc TT.Y Tế PR-TC.
11 Hoàng Anh Linh Y sĩ Giám đốc Trung tâm CK Mắt.
12 Trần Thị Kim Nho Y sĩ Nguyên Chủ tịch Công đoàn ngành Y tế.
13 Cao Xuân Quang Lương y Nguyên Chủ tịch Hội Đông y tỉnh.
14 Nguyễn Thị Ngọc Sửu Cử nhân Nguyên Chủ tịch Công đoàn ngành Y tế.