ĐẢNG ỦY-BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN

CCHH SS TTRRUUYYỀỀNN TTHHỐỐNNGG NNGGÀÀNNHH YY TTẾẾ NNIINNHH TTHHUUẬẬNN

((11994455 –– 22000055))

Thành phố Phan Rang – Tháp Chàm

Tháng 12 năm 2010

2

BẢN ĐỒ HÀNH CHÍNH TỈNH NINH THUẬN

3

Lời giới thiệu

ách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, song song với công tác xây

dựng và bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, ở Ninh Thuận bệnh xá tỉnh

và bệnh xá ở các chiến khu được hình thành để đáp ứng nhu cầu cứu chữa thương bệnh

binh và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Từ những ngày đầu thành lập, với số lượng cán

bộ, nhân viên ít, trang thiết còn bị lạc hậu, trải qua quá trình xây dựng và phát triển, đến

nay ngành Y tế Ninh Thuận đã đạt được những thành tựu rất đáng tự hào: mạng lưới y tế

cơ sở ổn định, cơ sở vật chất, trang thiết bị, phương tiện đang được đầu tư theo hướng

hiện đại; công tác đào tạo nhân lực được tăng cường, cơ bản đáp được yêu cầu chăm sóc,

bảo vệ, nâng cao sức khỏe nhân dân.

Để tái hiện lại quá trình xây dựng và phát triển, những cống hiến của ngành Y tế

Ninh Thuận trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, chống Mỹ, cứu nước và trong

giai đoạn xây dựng và bảo vệ tổ quốc, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Ninh Thuận đã có chủ

trương về việc nghiên cứu, biên soạn Lịch sử truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-

2005).

Đây là việc làm thiết thực nhằm tổng kết truyền thống, đúc rút kinh nghiệm góp

phần xây dựng ngành Y tế Ninh Thuận ngày càng phát triển, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ

trong tình hình mới; đồng thời khơi dậy niềm tự hào, động viên cán bộ công chức, viên

chức ngành Y tế tỉnh nhà tiếp tục phấn đấu vươn lên vượt qua mọi khó khăn thách thức,

hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, xứng danh là “Người thầy thuốc của nhân

dân”.

Đảng ủy-Ban Giám đốc Sở Y tế xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến của

các đồng chí trong và ngoài ngành Y tế qua các thời kỳ; sự hướng dẫn, giúp đỡ về nghiệp

vụ của phòng Lịch sử Đảng-Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy để chúng tôi hoàn thành cuốn sách

“Lịch sử truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-2005”).

Do thời gian đã lùi xa, trong khi nguồn tài liệu bị phân tán, thất lạc, nhất là trong

thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và chống Mỹ, cứu nước; khả năng, trình độ của

cán bộ nghiên cứu, biên soạn có hạn, cùng những khó khăn về mặt chủ quan, khách quan

khác cho nên việc biên soạn cuốn sách không tránh khỏi hạn chế, thiếu sót. Rất mong

đồng nghiệp và bạn đọc đóng góp ý kiến để lần tái bản sau cuốn sách được hoàn chỉnh

hơn.

Nhân kỷ niệm 56 năm Ngày Thầy thuốc Việt Nam (27-02-1955 – 27-02-2011),

Đảng ủy – Ban Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận xin trân trọng giới thiệu cuốn sách “Lịch sử

truyền thống ngành Y tế Ninh Thuận (1945-2005) đến các đồng chí, đồng bào và bạn đọc

gần xa.

ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN

C

4

Chịu trách nhiệm xuất bản:

ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN

Chỉ đạo biên soạn:

ĐẢNG ỦY – BAN GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ NINH THUẬN

*

Ban chỉ đạo biên soạn, biên tập:

- Phan Đình Hòa - Ủy viên Thường vụ, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.

- BS.Lê Minh Định - Tỉnh ủy viên, Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Sở Y tế.

- Hồ Tấn Lợi - Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.

Ban biên soạn, biên tập: - DS.Bùi Văn Kỳ - Phó Giám đốc Sở Y tế.

- BS.Nguyễn Như Hổ - Nguyên Bí thư Ban cán sự Đảng, nguyên Giám đốc Sở Y tế.

- BS.Nguyễn Minh Châu - Nguyên Bí thư Ban cán sự Đảng, nguyên Giám đốc Sở Y tế.

- DS.Trần Tuấn Hùng - Nguyên Bí thư Đảng uỷ, nguyên Phó Giám đốc Sở Y tế.

- Ths Nguyễn Thị Hoàng Liên - Chánh Văn phòng, Ban Tuyên giáo Tỉnh uỷ.

- BS.Nguyễn Năm, Giám đốc Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.

- CN.Lê Bảo Trung, CB Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.

- DSTC.Đinh thị Phê, CB Trung tâm Truyền thông giáo dục sức khỏe.

Với sự cộng tác của CB ngoài ngành y tế: - Trần Minh, Cán bộ lão thành cách mạng.

- Lê Duy Hoàn, Phó phòng Lịch sử Đảng, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy. Sự cộng tác của các cán bộ trong ngành.

1. Y sĩ Trần Mãnh 30. BS.Ths. Lê Vũ Chương.

2. BS Kiều Tấn Bình 31. DS. Phan Đình Hùng.

3. LY. Lê Quang Tốn. 32.BS. Lê Ngọc Anh.

4. Y sĩ Lê Sĩ Hạnh. 33. CN. Nguyễn Thị Xuân Hương.

5. BS Trần Ngọ. 34. BS. Nguyễn Thị Thêm.

6. BS Trần Phúc. 35. BS. Thái Phương Phiên.

7. BS. Trịnh Lê 36. BS. Bùi Viết Tuấn.

8. BS. Mấu Thị Bích Phanh. 37. CN. Nguyễn Ta Bo.

9. BS. Phạm Thị Thạnh. 38. BS. Trần Văn Hương.

10. Y sĩ Pinăng Song. 39. BS. Thập Văn Đắc.

11. BS. Huỳnh Đế. 40. BS. Lại Hoàng Ân.

12. BS. Nguyễn Thị Nguyệt. 41. BS. Lưu Ngọc Lai.

13. BS. Lê Kỷ. 42. BS. Nguyễn Văn Tuấn.

14. BS Lê Thị Liêm. 43. BS. Phan Thị Lai.

15. CN Nguyễn Thị Ngọc Sửu. 44. CN. Phạm Trọng Hoàng Vũ.

16. DSTC. Lê Ngọc Gặp. 45. BS Hoàng Thanh Xuân.

17. BS. Nguyễn Văn Nhiệm 46. BS. Phạm Phán.

18. CN Trần Ngọc Lân 47. BS. Huỳnh Thăng Sơn.

19. BS Hồ Đăng Ngọc. 48. BS.Nguyễn Thị Ngọc Lệ

20. BS. Vũ văn Thịnh. 49. DS Trần Bảng.

21. YS. Nguyễn Thị Diễn. 50. LS. Nguyễn Hùng Chí

22. CN Trần Thị Kính. 51. BS. Ngô Thị Bảo Hà.

23. DS. Trần Trọng Danh. 52.BS. Nguyễn Thị Kim Dũng.

24. CN. Phạm Văn Ký. 53.YS Nguyễn Văn Hoa.

25. DS Đinh Thị Minh Hiền. 54. BS. Trương Văn Thọ

26. Y sĩ Trần Thị Kim Nho. 55..YS. Trần Xuân Phương

27. DS Trịnh Thanh. 56. BS Nguyễn Văn Dư

28. DS Nguyễn Trọng Nhơn. 57. Y sĩ Bùi Đình Nghiêu

29. BS Nguyễn Nhị Linh

5

GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ TỪ 1992-2005

BS Nguyễn Nhƣ Hổ, TTƢT BS Nguyễn Minh Châu, TTƢT

Giám đốc Sở Y tế từ 1992 - 1997 Giám đốc Sở Y tế từ 1997 - 2000

BSCKI Lê Minh Định, TTƢT

Giám đốc Sở Y tế từ 2003 đến nay

BSCKI Ninh Duy Bình , TTƢT

Giám đốc Sở Y tế từ 2000 - 2003

6

PHÓ GIÁM ĐỐC SỞ Y TẾ TỪ 1992-2005

DSCKI Trần Tuấn Hùng, TTƢT BS Phan Thị Lai

Phó Giám đốc Sở Y tế từ 1992 - 2007 Phó Giám đốc Sở Y tế từ 2005 đến nay

7

PHAÀN MÔÛ ÑAÀU

VAØI NEÙT VEÀ VUØNG ÑAÁT VAØ CON NGÖÔØI NINH THUAÄN

Ninh Thuaän laø moät tænh naèm ven bieån Nam Trung boä (nay thuoäc vuøng

Ñoâng Nam boä-vuøng kinh teá troïng ñieåm cuûa caû nöôùc). Dieän tích töï nhieân laø: 3.358

km2

, trong ñoù mieàn nuùi chieám 2.034,9 km2 baèng 2/3 dieän tích toaøn tænh. Phía Baéc

giaùp tænh Khaùnh Hoaø, phía Nam giaùp tænh Bình Thuaän, phíaTaây giaùp tænh Laâm

Ñoàng vaø phía Ñoâng giaùp bieån Ñoâng. Ninh Thuaän coù vò trí laø trung ñieåm giao

thoâng tieáp caän vôùi 3 vuøng Nam Taây nguyeân, Nam Trung boä vaø mieàn Ñoâng Nam

boä, coù quoác loä1A, tuyeán ñöôøng saét Baéc Nam chaïy qua thuaän lôïi ñeå phaùt trieån

kinh teá-xaõ hoäi, giao thoâng ñi laïi vaø giao löu kinh teá vôùi caùc vuøng kinh teá, caùc tænh

treân toaøn quoác.

Ninh Thuaän coù 3 daïng ñòa hình: vuøng nuùi ñoài cao, ñoài goø löôïn soùng vuøng

baùn sôn ñòa, ñoàng baèng ven bieån. Ñaát ñai phaàn lôùn laø ñaát ñoài nuùi, tröø moät soá ñaát

phuø sa coù ñoä phì nhieâu töông ñoái khaù, coøn laïi laø ñaát ngheøo dinh döôõng phuø hôïp

phaùt trieån caùc loaïi caây coâng nghieäp (nho, mía, thuoác laù, boâng vaûi, ñieàu...). Nuùi

röøng truøng ñieäp, caây coái raäm raïp vaø nhieàu hang ñoäng, coù nhieàu ngoïn nuùi cao nhö

nuùi Bonronh (1653m), nuùi Chuaån (1645m), nuùi Ma Nai (1637m), nuùi Chuùa

(1040m) noái lieàn vôùi cao nguyeân Laâm Vieân; noái vôùi Khaùnh Sôn-Khaùnh Hoaø laø

daõy Ma Ria, Ma Rai; giaùp Bình Thuaän laø daõy Chaø Vaân chaïy saùt bieån Caø Naù.

Ñaëc bieät coù nuùi Caø Ñuù vôùi nhieàu hang ñoäng khuùc khuyûu naèm ñoäc laäp döôùi ñoàng

baèng, gaàn thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm raát thuaän lôïi cho vieäc laäp caên cöù khaùng

chieán.

Bôø bieån daøi 105km vôùi vuøng laõnh haûi roäng treân 18.000 km2

, coù 3 cöûa bieån

Ñoâng Haûi, Caø Naù, Khaùnh Haûi laø moät trong 4 ngö tröôøng lôùn nhaát vaø giaøu nguoàn

lôïi nhaát veà caùc loaïi haûi saûn cuûa caû nöôùc. Coù nhieàu tieàm naêng ñeå phaùt trieån du

lòch vaø khai thaùc thuûy saûn, khoaùng saûn bieån. Caùc baõi ven bieån ñaàm hoà lôùn thích

hôïp cho nuoâi troàng thuûy saûn, saûn xuaát muoái nhö Ñaàm Naïi, Caø Naù, Vónh Hy, Sôn

Haûi, Phuù Thoï...

Khí haäu Ninh Thuaän raát khaéc nghieät. Nhieät ñoä trung bình töø 29 ñeán 30 0

C,

muøa naéng noùng 35-36 0

C, laïi chòu aûnh höôûng gioù muøa neân coù löôïng gioù lôùn.

Ninh Thuaän cuõng laø vuøng ñaát coù löôïng möa ít nhaát toaøn quoác, phaàn ñaát phía Nam

tænh töø Phöôùc Nam ñeán Caø Naù luoân bò thieáu nöôùc nghieâm troïng. Nhìn chung röøng

nuùi gaàn nhö bao quanh ñoàng baèng, thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng caùc caên cöù khaùng

chieán nhöng cuõng taïo cho ñoàng baèng Ninh Thuaän nhö moät loøng chaûo, khí haäu

khaéc nghieät, deã sinh beänh taät. Nhö ñeå buø laïi röøng Ninh Thuaän coù nhieàu goã quyù

nhö nhö lim, mun, caåm lai, goõ, höông vaø nhieàu thuù röøng nhö voi, coïp, boø röøng,

höôu nai... Röøng cuõng coù nhieàu loaïi caây duøng laøm thuoác Nam quyù hieám nhö sa

8

nhaân, maõ tieàn, hoaøi sôn, haø thuû oâ, toâ moäc...

Vôùi ñòa hình laø tænh coù nhieàu ñöôøng giao thoâng chieán löôïc, soâng suoái ngaén

vaø doác chia caét ñòa baøn ra nhieàu khu vöïc neân trong khaùng chieán vieäc ñi laïi hoïat

ñoäng giöõa caùc vuøng gaëp nhieàu khoù khaên. Maët khaùc ñòch lieân tuïc ñaùnh phaù beân

trong, xaây döïng nhieàu khu quaân söï, nhieàu ñoàn boùt taïo theá traän bao vaây lieân hoaøn

nhaèm caét ñöùt moái lieân laïc giöõa beân trong vaø beân ngoaøi, giöõa nhaân daân vaø löïc

löôïng khaùng chieán. Thöïc traïng naøy caøng trôû neân caêng thaúng trong giai ñoïan

choáng Myõ, cöùu nöôùc khi ñòch taêng cöôøng xaây döïng caùc aáp chieán löôïc, hình thaønh

vaønh ñai traéng khieán vieäc moùc noái xaây döïng cô sôû caùch maïng beân trong gaëp raát

nhieàu khoù khaên, ta khoâng mua ñöôïc thuoác men, löông thöïc..., ñoàng thôøi söï hoã

trôï, chi vieän töø mieàn Baéc vaøo vaø töø Trung öông Cuïc mieàn Nam ra raát khoù ñeán

ñöôïc Ninh Thuaän. Do vaäy, tình hình thuoác men, löông thöïc, vuõ khí, ñaïn döôïc ôû

tænh ta thöôøng xuyeân bò thieáu thoán nghieâm troïng. Trong boái caûnh aáy, ñöôïc söï chæ

ñaïo cuûa Tænh uûy, Ngaønh y teá Ninh Thuaän thoáng nhaát quaùn trieät cho caùn boä, nhaân

vieân cuûa ngaønh phaùt huy tinh thaàn töï löïc töï cöôøng, saùng taïo, neâu cao traùch

nhieäm, y ñöùc cuûa ngöôøi thaày thuoác vì thöông binh, beänh binh, vì nhaân daân maø

phuïc vuï queân mình.

Veà toå chöùc haønh chaùnh, töø naêm 1832 Ninh Thuaän laø 1 phuû thuoäc tænh Bình

Thuaän, coù 2 huyeän An Phöôùc vaø Tuy Phong, ranh giôùi giaùp vôùi huyeän Vónh

Xöông (Khaùnh Hoaø) ñeán huyeän Hoaø Ña (phuû Haøm Thuaän-tænh Bình Thuaän).

Naêm 1901 laáy phaàn ñaát phuû Ninh Thuaän nguyeân thuoäc tænh Khaùnh Hoaø töø naêm

18881

laøm ñaïo Ninh Thuaän (ñaïo goïi laø tænh nhoû) goàm 3 huyeän: An Phöôùc, Thoå

An Phöôùc vaø Maùn An Phöôùc. Naêm 1945 khi Nhaät ñaûo chính Phaùp, laäp chính phuû

buø nhìn, goïi laø tænh Ninh Thuaän. Trong khaùng chieán choáng Phaùp, töø 1946-1947

ñoái vôùi mieàn nuùi vaø vuøng ñoàng baøo Chaêm sinh soáng, ta laäp Phoøng quoác daân thieåu

soá (coù 5phaân phoøng), ôû ñoàng baèng chia thaønh 6 vuøng. Ñeán thaùng 8/1948 ta giao

vuøng 6 (Cam Ranh) cho Khaùnh Hoaø, hôïp nhaát vuøng 2 vaø 3 laäp huyeän Thuaän

Nam, hôïp nhaát vuøng 1 vaø 4 thaønh laäp huyeän Thuaän Baéc, giaûi taùn Phoøng quoác daân

thieåu soá thaønh laäp huyeän An Phöôùc, vuøng 5 chuyeån thaønh thò xaõ Phan Rang-Thaùp

Chaøm. Naêm 1950, ta giaûi taùn caùc huyeän thaønh laäp caùc xaõ lôùn tröïc thuoäc tænh,

ñoàng thôøi thaønh laäp khu caên cöù Baùc AÙi, cuoái naêm 1951 laäp laïi huyeän An Phöôùc

(goàm nhöõng xaõ ñoàng baøo Chaêm) vaø naêm 1953 thaønh laäp huyeän caên cöù Anh

Duõng. Khi chuyeån sang cuoäc khaùng chieán choáng Myõ, caùc xaõ lôùn tröôùc ñaây ñöôïc

toå chöùc thaønh 5 vuøng; rieâng thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø caùc huyeän Baùc AÙi,

Anh Duõng vaãn giöõ nguyeân nhö tröôùc. Ñeán naêm 1961 khu caên cöù Baùc AÙi ñöôïc

1 Naêm 1888: huyeän An Phöôùc vaø 7 xaõ thoân trong Toång Phuù Quyù cuûa huyeän Tuy Phong, phuû Ninh Thuaän (Phuù

Quyù, Töø Sôn, Töø Thieän, Sôn Haûi, Nho Laâm, Thònh Ñöùc, Laïc Nghieäp) ñöôïc saùp nhaäp vaøo tænh Khaùnh Hoaø. Coøn

huyeän Tuy Phong thuoäc phuû Haøm Thuaän, tænh Bình Thuaän.

9

taùch thaønh 2 huyeän: Baùc AÙi Ñoâng vaø Baùc AÙi Taây tröïc thuoäc tænh. Sau ngaøy thoáng

nhaát ñaát nöôùc, Ninh Thuaän ñöôïc saùp nhaäp vôùi tænh Bình Tuy, Bình Thuaän thaønh

tænh Thuaän Haûi. Ñaàu naêm 1992, thöïc hieän Nghò quyeát cuûa Quoác hoäi khoaù VIII,

Thuaän Haûi laïi taùch thaønh 2 tænh Ninh Thuaän vaø Bình Thuaän. Tænh Ninh Thuaän

ngaøy nay coù 7 huyeän, thaønh phoá: Ninh Phöôùc, Ninh Sôn, Ninh Haûi, Baùc AÙi,

Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø thaønh phoá Phan Rang-Thaùp Chaøm1

Ninh Thuaän laø maûnh ñaát coù beà daøy lòch söû, truyeàn thoáng caùch maïng, ñoâng

daân toäc anh em. Caùc daân toäc Kinh, Chaêm, Hoa, Raéclaây, Chu Ru, Cô Ho... bao

ñôøi nay cuøng nhau chung soáng hoaø thuaän. Hoï ñaõ cuøng saùt caùnh beân nhau trong

caùc cuoäc ñaáu tranh choáng söï khaéc nghieät thieân nhieân vaø giaëc ngoaïi xaâm ñeå ñöôïc

sinh toàn. Duø traûi bao bieán ñoåi lòch söû, caùc daân toäc nôi ñaây vaãn giöõ gìn, toân taïo vaø

khoâng ngöøng laøm phong phuù neàn vaên hoaù mang ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc cuûa

mình. Daân soá cuûa tænh ñeán thaùng 8-1945 coù khoaûng 90.000 ngöôøi. Sau thaùng 4-

1975 coù hôn 262.000 ngöôøi vaø ñeán cuoái naêm 2005 coù 560.000 ngöôøi.

Ninh Thuaän coøn coù nhieàu toân giaùo nhö Phaät giaùo, Thieân chuùa giaùo, Tin

Laønh, Hoài giaùo, Bà la môn, Cao ñaøi... Do vaäy, boïn thöïc daân vaø ñeá quoác thöôøng

lôïi duïng ñaëc ñieåm daân toäc vaø toân giaùo ñeå chia reõ khoái ñoaøn keát toaøn daân hoøng

laøm giaûm söùc maïnh ñaáu tranh cuûa nhaân daân. Boïn chuùng tìm moïi thuû ñoaïn, lôïi

duïng naém laáy moät soá ngöôøi trong ñaïo Thieân chuùa, ñaïo Tin laønh, ñaïo Hoài... ñeå

choáng laïi caùch maïng. Ngoaøi ra, chuùng coøn lôïi duïng caùc huû tuïc laïc haäu, meâ tín dò

ñoan ñeå meâ hoaëc, löøa gaït nhaân daân, nhaát laø ôû vuøng daân toäc ít ngöôøi, khi oám ñau

beänh taät baø con chæ bieát tin vaøo caùc thaày cuùng maø khoâng coù quan ñieåm khoa hoïc

trong vieäc aên ôû, sinh nôû, nuoâi con... neân tyû leä treû sô sinh töû vong cao, tuoåi thoï

trung bình cuûa ngöôøi daân raát thaáp.

Vôùi chính saùch khai thaùc thuoäc ñòa, vô veùt taøn baïo cuûa thöïc daân Phaùp,

ngöôøi daân Ninh Thuaän bò ñaåy vaøo caûnh soáng baàn haøn, cô cöïc. Tröôùc naêm 1945,

ngöôøi daân lao ñoäng Ninh Thuaän soáng chuû yeáu baèng ngheà noâng vaø ngheà bieån.

Baáy giôø ruoäng ñaát Ninh Thuaän khaù nhieàu so vôùi daân cö nhöng phaàn lôùn noâng daân

khoâng coù ruoäng ñaát, phaûi laõnh canh laøm thueâ cho ñòa chuû, tö baûn Phaùp. Cuøng vôùi

söu cao thueá naëng, naïn phu phen, taïp dòch... laøm cho ngöôøi noâng daân luoân soáng

trong nôï naàn, khoù khaên choàng chaát. Hoaøn caûnh cuûa nhöõng ngöôøi laøm ngheà bieån

cuõng heát söùc vaát vaû. Vôùùi caùch aên chia baát bình ñaúng giöõa chuû vaø ngöôøi laøm thueâ,

nhöõng ngöôøi ñi bieån thöôøng xuyeân laø con nôï cuûa chuû ñeå chi phí trong nhöõng ngaøy

soùng to gioù lôùn, ñôïi ñeán muøa bieån sau laïi traû nôï vaø nhö vaäy nôï cöù choàng chaát töø

ñôøi cha ñeán ñôøi con, khoù maø traû döùt ñöôïc. Ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân lao ñoäng bò söï

1 Khi taùi laäp tænh naêm 1992, Ninh Thuaän coù 4 huyeän thò. Ba huyeän ñöôïc thaønh laäp sau: Baùc AÙi (12/2000); Thuaän

Baéc (2005) vaø Thuaän Nam (2009); thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñöôïc naâng caáp leân thaønh phoá tröïc thuoäc tænh töø

ñaàu naêm 2007.

10

ngheøo khoù vaø beänh taät ñeo baùm dai daúng maø khoâng bieát khi naøo môùi thoaùt ra

ñöôïc.

Khoâng cam chòu caûnh soáng noâ leä taêm toái, ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu bò thöïc

daân Phaùp chieám ñoùng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ vuøng daäy ñaáu tranh quyeát lieät

choáng laïi aùch ñoâ hoä cuûa chuùng. Ñoù laø phong traøo choáng Phaùp cuûa nghóa quaân

Mai Xuaân Thöôûng vaøo laäp caên cöù khaùng chieán ôû EÙ Laâm Haï (Baùc AÙi ngaøy nay),

nghóa quaân cuûa töôùng Laønh ñoùng caên cöù taïi nuùi Hoøn Baø (Ninh Phöôùc ngaøy nay).

Tieáp sau ñoù laø caùc phong traøo ñaáu tranh töï phaùt cuûa nhaân daân La Chöõ, Thaùi

Giao, Bình Chöõ, Nhö Ngoïc... choáng laïi chính saùch ñaøn aùp söu cao thueá naëng cuûa

ñòch, ñaëc bieät laø cuoäc noåi daäy ngaøy 07-04-1904 cuûa coâng nhaân laøm ñöôøng Traïi

Caù(Ba Ngoøi ) gieát cheát teân coâng söù ngöôøi Phaùp vaø teân cai ngöôøi Vieät khi teân naøy

ñeán kieåm tra coâng vieäc laøm ñöôøng, buoäc chuùng phaûi boû dôû con ñöôøng.

Tuy thaát baïi nhöng caùc phong traøo treân ñaõ nung naáu ngoïn löûa ñaáu tranh

trong loøng nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc ñöông thôøi, thoâi thuùc hoï ñöùng leân laøm caùch

maïng ñeå baûo veä quyeàn soáng cuûa mình vaø giaûi phoùng nhaân daân khoûi kieáp soáng noâ

leä laàm than.

Böôùc vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, thöïc daân Phaùp ñaåy maïnh chính saùch

khai thaùc thuoäc ñòa ôû Vieät Nam, taïi Ninh Thuaän cuøng vôùi vieäc laäp caùc ñoàn ñieàn,

boïn tö baûn Phaùp coøn môû caùc con ñöôøng boä, ñöôøng saét phuïc vuï cho vieäc khai

thaùc, vô veùt taøi nguyeân thuoäc ñòa. Caùc coâng sôû nhö toaø söù, nhaø daây theùp, kho

baïc, Ñeà poâ Thaùp Chaøm, sôû muoái Caø Naù... laàn löôït ñöôïc xaây döïng phuïc vuï cho heä

thoáng cai trò boác loät cuûa thöïc daân Phaùp ôû trong tænh. Vôùi chính saùch moä phu cuûa

chuû tö baûn Phaùp vaø nhöõng ngaønh ngheà khaùc nhau ñaõ hình thaønh giai caáp coâng

nhaân ôû Ninh Thuaän. Thaân phaän ngöôøi coâng nhaân cuõng cô cöïc ñuû ñieàu vì hoï phaûi

lao ñoäng raát vaát vaû, laïi bò ñaùnh ñaäp, haønh haï, coäng vôùi beänh taät nôi röøng saâu

nöôùc ñoäc khieán cuoäc soáng cuûa hoï voâ cuøng laàm than. Ñoái vôùi taàng lôùp tieåu tö saûn

vaø moät boä phaän tö saûn daân toäc cuõng bò thöïc daân Phaùp kìm haõm, cheøn eùp.

Khoâng chæ ñoâ hoä, boác loät veà kinh teá, kìm keïp veà chính trò maø thöïc daân

Phaùp coøn kìm haõm, khoâng cho caùc daân toäc phaùt huy baûn saéc vaên hoaù truyeàn

thoáng toát ñeïp cuûa mình. Chuùng duøng chính saùch ngu daân, cuøng vôùi röôïu caàn,

thuoác phieän ñeå ñaàu ñoäc, duøng thaàn quyeàn, giaùo lyù, quyeàn löïc cuûa giaùo hoäi meâ

hoaëc ñeå deã beà thoáng trò, ñaøn aùp nhaân daân. Tröôøng hoïc cuõng ñöôïc môû ra nhöng

chuû yeáu chæ thu nhaän con caùi taàng lôùp quan laïi, tö saûn, ñòa chuû nhaèm ñaøo taïo lôùp

ngöôøi naøy laøm tay sai cho chuùng. Nhieàu ñòa phöông khoâng coù tröôøng lôùp, treân

90% daân soá bò muø chöõ. Beänh vieän cuõng ñöôïc thaønh laäp nhöng chæ taäp trung ôû thò

xaõ vaø phuïc vuï nhöõng ngöôøi thuoäc taàng lôùp treân hoaëc coù tieàn laø chuû yeáu. AÂm möu

cuûa chuùng laø muoán vöøa chia reõ, vöøa khoáng cheá caùc daân toäc voán ñaõ gaén boù töø laâu

11

treân maûnh ñaát naøy.

Nhöng thöïc teá lòch söû ñaõ chöùng minh, traùi vôùi mong muoán cuûa boïn thöïc

daân ñeá quoác, tinh thaàn yeâu nöôùc, yù chí quaät cöôøng cuûa nhaân daân ñöôïc hun ñuùc

qua haøng ngaøn naêm döïng vaø giöõ nöôùc, döôùi ngoïn ñuoác soi ñöôøng chæ loái cuûa

Ñaûng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ ñoaøn keát vaø cuøng vôùi caû nöôùc ñöùng leân ñaáu tranh

giaûi phoùng queâ höông, ñaát nöôùc, giaønh thaéng lôïi veû vang.

Thaùng 12-1928, chi boä Taân Vieät ñaàu tieân ôû Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp ôû

Caàu Baûo (phöôøng Baûo An, thaønh phoá Phan Rang-Thaùp Chaøm ngaøy nay). Ñaàu

naêm 1929, chi boä Taân Vieät Ñeà Poâ-Thaùp Chaøm vaø caùc chi boä khaùc tieáp tuïc thaønh

laäp. Cô sôû Ñaûng ñöôïc phaùt trieån ra khaép caùc vuøng trong tænh. Sau khi Ñaûng Coäng

saûn Vieät Nam ra ñôøi, töø thaùng 4-1930, caùc chi boä Taân Vieät ôû Ninh Thuaän chuyeån

thaønh chi boä Coäng saûn.

Töø ñoù veà sau, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, nhaân daân Ninh Thuaän ñaõ lieân

tuïc toå chöùc ñaáu tranh choáng thöïc daân Phaùp döôùi nhieàu hình thöùc coâng khai, baùn

coâng khai, ñoøi caùc quyeàn daân sinh vaø daân chuû. Caùc phong traøo cuûa coâng nhaân vaø

noâng daân lieân tuïc dieãn ra treân khaép ñòa baøn tænh. Noåi leân coù cuoäc ñaáu tranh cuûa

noâng daân laøng Ñaéc Nhôn, Vaïn Phöôùc1

(1932-1936) choáng ñòa chuû cöôùp ruoäng

ñaát, ñoøi giaûm toâ töùc, taêng giaù ngaøy coâng. Phong traøo ñaáu tranh cuûa coâng nhaân sôû

muoái Caø Naù, Ñeàpoâ Thaùp Chaøm... choáng taêng giôø laøm, haï möùc löông, sa thaûi

coâng nhaân dieãn ra lieân tuïc töø naêm 1937 -1940 ñaõ laøm thöùc tænh, loâi cuoán caùc taàng

lôùp nhaân daân tham gia ñaáu tranh, taïo neân moät phong traøo caùch maïng roäng khaép

trong tænh. Phong traøo aáy ñöôïc giöõ vöõng vaø phaùt trieån thaønh söùc maïnh to lôùn cuûa

quaàn chuùng nhaân daân, ñaõ laøm neân cuoäc toång khôûi nghóa thaùng 8-1945 thaéng lôïi.

Trong hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ (1946-

1975), vöôït qua gian khoå hy sinh, nhaân vieân vaø caùn boä ngaønh y ñaõ cuøng vôùi nhaân

daân Ninh Thuaän ñoaøn keát, kieân cöôøng, duõng caûm choáng giaëc xaâm löôïc, goùp coâng

lao vaø xöông maùu cuûa mình vaøo cuoäc chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp cho daân toäc. Ba

möôi naêm sau ngaøy hoaø bình, thoáng nhaát ñaát nöôùc(1975-2005), phaùt huy nhöõng

truyeàn thoáng toát ñeïp trong khaùng chieán, caùn boä y teá Ninh Thuaän ñaõ vaø ñang taêng

cöôøng ñoaøn keát, naêng ñoäng saùng taïo, vöôït khoù vöôn leân... ra söùc chaêm soùc söùc

khoûe nhaân daân, goùp phaàn xaây döïng queâ höông ngaøy caøng giaøu ñeïp

1 Ñaéc Nhôn coøn goïi laø Ma Nöông; Vaïn Phöôùc coøn goïi laø Haø Daêng.

12

PHAÀN THÖÙ NHAÁT

Y TEÁ CHAÊM SOÙC SÖÙC KHOÛE NHAÂN DAÂN NINH THUAÄN

TRÖÔÙC CAÙCH MAÏNG THAÙNG 8 NAÊM 1945

Khi chuùa Nguyeãn laäp phuû Bình Thuaän (1697), moät boä phaän ngöôøi Vieät ñaõ

ñònh cö ôû khu vöïc Ninh Thuaän ngaøy nay1

. Baáy giôø, vuøng ñaát naøy coøn hoang

vaéng, ñaát roäng, ngöôøi thöa (nôi ñaây ñaõ coù ngöôøi Chaêm vaø ngöôøi Raéclaây sinh

soáng). Vuøng ñoàng baèng chuû yeáu laø röøng giaø, caây coái um tuøm, raäm raïp, laán saâu

xuoáng cöûa bieån Ñoâng Haûi. Döôùi soâng Caùi (soâng Dinh) coù raát nhieàu caù saáu vaø hai

beân bôø laø röøng giaø, coù nhieàu hoå, baùo, heo, nai ... Ñeán ñònh cö ôû vuøng ñaát Ninh

Thuaän, ngöôøi Kinh ñaõ gaén keát chaët cheõ vôùi caùc daân toäc nôi ñaây, ra söùc khai

hoang khaån ñaát, laäp ruoäng vöôøn, laäp laøng Vaïn chaøi... taïo neân cuoäc soáng yeân laønh

treân queâ höông môùi. Cuøng vôùi vieäc môû mang saûn xuaát noâng, ngö nghieäp, baûn saéc

vaên hoaù daân toäc vaø phong tuïc taäp quaùn cuûa töøng coäng ñoàng ñöôïc duy trì, phaùt

trieån vaø hoaø quyeän vaøo nhau taïo neân neùt vaên hoaù ñaëc saéc, rieâng bieät cuûa cö daân

Ninh Thuaän. Tình ñoaøn keát thaân aùi giöõa caùc thaønh vieân daân toäc ñöôïc theå hieän roõ

neùt ôû tính “ñoàng cam coäng khoå”, “chung löng ñaáu caät” “töông thaân töông aùi”

trong cuoäc ñaáu tranh vôùi thieân nhieân khaéc nghieät cuõng nhö ñoái vôùi quaân thuø.

Vôùi söï hình thaønh caùc coäng ñoàng, neàn y döôïc hoïc daân toäc cuõng ñaõ hình

thaønh vaø phaùt trieån. Söï khaéc nghieät cuûa thieân nhieân Ninh Thuaän ñaõ taïo cho cö

daân nôi ñaây sôùm coù kinh nghieäm veà söû duïng moät soá caây thuoác ñeå baûo veä söùc

khoûe con ngöôøi. Ngöôøi Kinh thöôøng coù taäp quaùn duøng göøng, haønh, toûi, ôùt laøm gia

vò cho böõa aên haøng ngaøy. Hoï bieát duøng göøng gioù (Sôn Khöông), cuû boà boà (Thaïch

söông boà) ñeå chöõa beänh taû; bieát aên traàu cho thôm mieäng, aám ngöôøi vaø choáng reùt;

aên cuû maøi boå aâm khí; aên hoät deõ ñeå boå khí löïc; saéc hoät yù dó uoáng ñeå tröø phong

thaáp; duøng haït cau ñeå trò giun, trò lî… Nhöõng kinh nghieäm cuûa o âng cha ñöôïc löu

truyeàn töø ñôøi naøy sang ñôøi khaùc, ñöôïc caùc theá heä noái tieáp keá thöøa vaø phaùt huy,

phuïc vuï cho cuoäc soáng cuûa moïi ngöôøi. Rieâng ñoái vôùi ngöôøi Chaêm vaø moät soá

ñoàng baøo mieàn nuùi, khi oám ñau beänh taät, do taäp quaùn hoï thöôøng coù thoùi quen söû

duïng thuoác daân gian hoaëc tìm ñeán caùc thaày cuùng. Thöïc chaát thaày cuùng laø nhöõng

ngöôøi coù kinh nghieäm y hoïc daân gian ñeå chöõa beänh, ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû

trong vieäc cöùu chöõa caùc ngöôøi beänh nhöng ñeå giöõ vò trí cuûa mình, hoï ñaõ laøm cho

ñoàng baøo tin vaøo nhöõng ñieàu meâ tín dò ñoan.

Döôùi trieàu Nguyeãn, heä thoáng toå chöùc y teá chuû yeáu goàm: Vieän Thaùi y coù

nhieäm vuï choáng dòch, baøo cheá thuoác men, kieåm tra caùc goùi thuoác, saéc thuoác vaø

chöõa beänh cho quan laïi töø trieàu ñình ñeán caùc phuû huyeän. Trong vieän ñaët theâm

1 Khu vöïc Ninh Thuaän baáy giôø thuoäc phuû Bình Thuaän.

13

moät soá chöùc vuï nhö Chaùnh, Phoù löông y ñeå chöõa beänh cho Hoaøng gia, quan laïi ôû

trieàu ñình vaø caùc chöùc vuï khaùc theo nhieäm vuï vaø toå chöùc y döôïc cuûa töøng caáp.

Ty löông y ôû caùc tænh1

troâng coi vieäc khaùm, chöõa beänh cho nhaân daân, höôùng daãn

nhaân daân thu haùi, nuoâi troàng cây con làm thuoác. Caùc löông y chuyeân traùch thöôøng

ñöôïc ñaøo taïo taïi Tröôøng daïy thuoác ôû Hueá do trieàu ñình môû, hoï laø nhöõng ngöôøi coù

kieán thöùc veà chöõ Nho, Y, Ly,Ù Soá. Moät soá ngöôøi ñaõ thaønh ñaït, trôû thaønh danh y,

neâu göông saùng veà ñaïo ñöùc ngöôøi thaày thuoác, heát loøng chaêm soùc ngöôøi beänh vôùi

tinh thaàn taän tuïy, “thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”. ÔÛ Ninh Thuaän, coù oâng

Nguyeãn Baûo Sôn queâ ôû laøng An Thaïnh, töøng phuï traùch Ty löông y Ninh Thuaän;

oâng Traàn Kinh laø ngöôøi ñöùng ñaàu caùc haøo muïc cuûa laøng An Thaïnh, ñöôïc trieàu

ñình nhaø Nguyeãn caáp baèng Cöûu phaåm vaên giai; oâng Leâ Quang Toán ôû Töø Taâm,

xaõ Phöôùc Haûi ñöôïc hoïc chöõ Nho, Y, Lyù, Soá… laø nhöõng thaày thuoác coù nhieàu y ñöùc

trong vieäc laøm thuoác, khaùm chöõa beänh cho ñoàng baøo.

Caùc löông y baáy giôø thöôøng söû duïng nguyeân lieäu phong phuù vaø deã kieám taïi

choã ñeå baøo cheá thuoác men vì nuùi röøng Ninh Thuaän voán coù nhieàu caây thuoác quyù,

hieám. Ngoaøi vieäc xem maïch, boác thuoác, hoï coøn duøng nhieàu phöông phaùp daân

gian khaùc ñeå trò beänh nhö baám huyeät, xoa bóp, caïo gioù, giác hơi, xoâng hôi, chaâm

cöùu... Trong coäng ñoàng ngöôøi Chaêm, caùc thaày thuoác duøng nhieàu loaïi caây coû

hoang daïi ñeå phoøng chöõa beänh theo kinh nghieäm gia truyeàn, ñöôïc truyeàn khaåu töø

ngöôøi naøy ñeán ngöôøi khaùc hoaëc ghi laïi trong y vaên. Ñoái vôùi ñoàng baøo Raéclaây ñaõ

sinh soáng laâu ñôøi ôû vuøng röøng nuùi, vieäc laøm thuoác chöõa beänh coøn naëng veà meâ tín

dò ñoan do thaày cuùng goïi laø “Baàu Daàu” ñaûm nhieäm. Vieäc troàng vaø söû duïng caây

thuoác ñöôïc caùc Baàu Daàu giöõ gìn raát bí maät ñeå thu phuïc loøng tin cuûa ngöôøi beänh,

baáy giôø caùc baø Baàu Daàu ôû vuøng nuùi EÙ Laâm (Baùc AÙi ngaøy nay) coù phöông thuoác

ñaép leân buïng vaø cho uoáng thuoác trò sa töû cung ra ngoaøi aâm ñaïo raát hieäu quaû, maø

ñoàng baøo khoâng bieát hoï duøng caây gì ñeå laøm thuoác. Theo phong tuïc cuûa ñoàng baøo

Raéclaây, ngöôøi Meï truyeàn laïi cho con gaùi bieát caàn uoáng caây thuoác naøo, ñeå sau khi

sinh chæ 3 ngaøy laø coù theå ñi nöông raãy hoaëc duøng caùc loïai reã caây laøm saåy thai

döôùi 2 thaùng raát hieäu nghieäm. Nhöõng baøi thuoác naøy ñöôïc löu truyeàn trong coäng

ñoàng ngöôøi Raéclaây, ngöôøi ngoaøi khoù naém baét ñöôïc.

Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa thuoác Nam laø söï hình thaønh cuûa doøng thuoác

Baéc do coù söï giao löu y hoïc Trung Quoác töø laâu ñôøi vaø vôùi söï nhaäp cö cuûa ngöôøi

Hoa. ÔÛ caùc toång, huyeän ñeàu coù thaày thuoác chöõa beänh taïi gia baèng thuoác Nam

hoaëc thuoác Baéc, thöôøng gaén vôùi vieäc môû lôùp daïy chöõ Nho, chöõ Noâm. Töøng vuøng

coù caùc tieäm thuoác Baéc cuûa ngöôøi Hoa, thöôøng baùn theo toa cuûa thaày thuoác Baéc.

Ngoaøi ra, taïi caùc chuøa chieàn moät soá vò sö truï trì cuõng ñaûm nhaän coâng vieäc boác

1 Tænh baáy giôø goàm 1 phuû vaø nhieàu huyeän.

14

thuoác, ñieàu trò beänh cho nhaân daân. ÔÛ Phan Rang, coù moät soá thaày thuoác ngöôøi Hoa

môû tieäm thuoác Ñoâng y töông ñoái lôùn nhö nhaø thuoác Taân Höng, Döôõng Sanh

Ñöôøng... vöøa mua baùn thuoác, vöøa xem maïch ñieàu trò cho beänh nhaân. OÂng Taân

Höng noåi tieáng laø moät thaày thuoác baét maïch, xem beänh raát gioûi vaø ñaõ chöõa trò cho

nhieàu ngöôøi khoûi beänh, ñoàng thôøi cuõng laø moät thaày ñòa lyù coù taøi ñöôïc nhieàu

ngöôøi tín nhieäm. Nhö vaäy, ôû coäng ñoàng cö daân Ninh Thuaän tröôùc khi coù maët

quaân xaâm löôïc Phaùp, y döôïc hoïc daân toäc vôùi hai doøng thuoác Nam vaø thuoác Baéc

ñaõ phuïc vuï tích cöïc cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân nôi ñaây.

Töø naêm 1888, thöïc daân Phaùp baét ñaàu xaây döïng ôû Ñoâng Döông moät heä

thoáng toå chöùc boä maùy y teá goàm: moät Sôû y teá cho Baéc kyø vaø Trung kyø, moät Sôû y

teá cho caû Nam kyø vaø Campuchia. Naêm 1903, Phaùp quyeát ñònh ñaët hai Sôû y teá

naøy döôùi quyeàn moät Giaùm ñoác Sôû y teá Ñoâng Döông (laø moät baùc só quaân ñoäi

Phaùp). Sôû y teá Ñoâng Döông laø cô quan chæ ñaïo coâng taùc y teá trong caû nöôùc, goàm

caùc boä phaän: Y teá quaân ñoäi vieãn chinh, caùc beänh vieän (thöôøng goïi laø nhaø

thöông), Thanh tra y teá , Phòng Dòch teã vaø Veä sinh, Hoäi ñoàng y teá thuoäc ñòa; ở

mỗi tỉnh xây dựng một nhà thương tỉnh khoảng 50 – 100 giường; bệnh xá hương

thôn ở một số phủ, huyện lớn; trạm y tế (Infermerie) ở một số huyện nhỏ. Ñoâng y

ñaõ maát daàn vò trí y teá Nhaø nöôùc, Ty löông y ôû caùc tænh daàn bò baõi boû, Thaùi y vieän

cuõng khoâng laøm nhieäm vuï nhö tröôùc nöõa. ÔÛ moãi tænh coù moät nhaø thöông khoaûng

50-100 giöôøng, nhaø thöông tænh lôùn do moät baùc só ngöôøi Phaùp phuï traùch coù y só

ngöôøi Vieät Nam laøm phuï taù, ôû tænh nhoû do moät y só ngöôøi Vieät phuï traùch ñöôïc goïi

laø y só tröôûng (medecine-chef).

Töø naêm 1923, thöïc daân Phaùp môùi môû heä Cao ñaúng 4 naêm ñaøo taïo y só

Ñoâng Döông, ñeå trôû thaønh baùc só y khoa thì y só phaûi sang Phaùp hoïc theâm vaøi

naêm nöõa. Beänh xaù höông thoân ôû Ninh Thuaän ñöôïc xaây döïng töø thôøi kyø naøy. Ñoái

vôùi vuøng noâng thoân, nhaát laø ôû mieàn nuùi haàu nhö khoâng coù toå chöùc y teá, khoâng coù

caùn boä y teá, ngöôøi daân khi oám ñau phaûi töï chöõa trò chuû yeáu baèng kinh nghieäm

daân gian hoaëc nhôø vaøo thaày cuùng. Vieäc thieáu caùn boä y teá, cuøng vôùi caûnh ngheøo

khoù, thieáu aên, thieáu veä sinh ñaõ gaây neân haøng loïat dòch beänh (maø ngaøy nay raát

hieám gaëp) lan roäng ôû nhieàu ngöôøi nhö beänh teâ phuø (beùri-beùri), beänh phuø thuûng ,

beänh saâu quaûng (ulceùre phalangette). Caùc beänh soát reùt, thöông haøn, kieát lî, thoå

taû, dòch haïch, ñaäu muøa, soát ñònh kyø (sốt hồi quy) haàu nhö naêm naøo ôû Ninh Thuaän

cuõng phaùt sinh thaønh dòch. Chính saùch boác loät taøn teä cuûa thöïc daân Phaùp ñaõ laøm

söùc khoûe cuûa nhaân daân ta kieät queä, gioáng noøi suy yeáu. Tyû leä töû vong cuûa treû sô

sinh töø 13 ñeán 20%, nghóa laø cöù 5 treû ra ñôøi thì coù 1 treû cheát; tyû leä töû vong treû em

döôùi 1 tuoåi laø 50%... Tuoåi thoï trung bình cuûa ngöôøi Vieät Nam laø 32 tuổi 1

1 Số liệu từ năm 1936 – 1939 ( bác sĩ Nguyễn Minh Châu cung cấp)

15

Ñoái vôùi ngaønh y hoïc daân toäc hay coøn goïi laø Ñoâng y thì bò thöïc daân Phaùp

coi reû, khinh mieät vaø cheøn eùp. Chuùng chæ chuù troïng vieäc khai thaùc caùc taøi

nguyeân, nguoàn döôïc lieäu thieân nhieân quyù hieám nhö traàm höông, ngaø voi, nhung

höôu, maät gaáu... mang veà nöôùc ñeå cheá bieán, thu lôïi nhuaän. Tuy bò cheøn eùp

nhöng Ñoâng y vaãn toàn taïi vaø phaùt trieån nhaát laø ôû caùc vuøng noâng thoân, vuøng saâu,

vuøng xa phuïc vuï hieäu quaû söùc khoeû cuûa ngöôøi daân. Khi Ty löông y giaûi theå, caùc

thaày thuoác veà queâ tieáp tuïc môû phoøng chaån beänh, chöõa beänh vaø daïy hoïc troø laøm

ngheà thuoác, thöôøng laø môû lôùp taïi nhaø daïy chöõ Nho kieâm luoân ngheà xem maïch

boác thuoác, chöõa beänh cho ngöôøi daân. Caùc löông y Nguyeãn Baûo Sôn, Traàn Kinh,

Leâ Quang Toán coù nhieàu ñoùng goùp trong vieäc truyeàn ñaït ngheà thuoác, chöõa beänh

giuùp daân. Sau naøy hoï laø nhöõng ngöôøi haêng haùi tham gia caùch maïng, ñem y ñöùc

taän tình phuïc vuï coâng cuoäc khaùng chieán ôû ñòa phöông.

Sau khi xaây döïng boä maùy haønh chính ôû Ninh Thuaän, thöïc daân Phaùp ñaõ ñöa

Taây y vaøo vò trí y teá Nhaø nöôùc. Pháp cho xaây döïng 1 nhaø thöông ôû thò xaõ Phan

Rang do một bác sĩ quan 5 phụ trách. Ông Nguyeãn Vaên Hoeø laø y taù baáy giôø coù keå

laïi raèng: Naêm 1920, có các y tá ñöôïc chuyeån töø beänh vieän Hueá vaøo Phan Rang

coâng taùc thì ñaõ coù nhaø thöông roài1

. Cuøng chuyeån vôùi oâng coù nhieàu y taù ôû Hueá vaøo

nhö Huyønh Quang Döôõng, Voõ Vaên Huøng, Phaïm Vaên Vó, Hoà Phieân... Cô sôû vaät

chaát cuûa nhaø thöông coøn ngheøo naøn, ñôn sô goàm moät khoa döôïc ñöôïc xaây döïng

kieân coá, laø nôi caát giöõ thuoác vaø cuõng laø choã ôû cuûa 1 baùc só ngöôøi Phaùp, coøn laïi laø

moät soá nhaø tranh ñöôïc caát taïm bôï giaønh cho caùc beänh nhaân ñeán ñieàu trò.

Ñeán naêm 1941, nhaø thöông Phan Rang xaây döïng theâm moät soá nhaø kieân coá

goïi laø “Traïi traû tieàn” goàm: phoøng khaùm beänh, khoa noäi (khu truye àn nhieãm),

khoa ngoaïi (nôi moå xeû) vaø khoa saûn. Nhöõng beänh nhaân ñeán ñieàu trò nôi naøy phaûi

traû moät khoaûn chi phí theo quy ñònh cuûa beänh vieän. Khaùm beänh chuû yeáu laø y taù

(töø 7 ñeán 9 giôø), neáu coù vaán ñeà khoù khaên khoâng giaûi quyeát ñöôïc môùi môøi baùc só.

Moãi khoa coù 1 hoä lyù, phoøng moã coù khoaûng 2-3 hoä lyù ñeå phuï taù baùc só. Ngoaøi

coâng vieäc ôû beänh vieän, moät soá y taù coøn laøm ngheà thaày thuoác daïo ôû thò xaõ hoaëc

caùc thoân laøng, khaùm chöõa beänh theo taây y cho beänh nhaân khi coù yeâu caàu.

Baùc só ngöôøi Vieät ñaàu tieân cuûa nhaø thöông laø baùc só Ñaëng Vaên Dö ñöôïc

ñieàu veà thay theá baùc só Domes, ngöôøi Phaùp (khoaûng tröôùc naêm 1940), keá tieáp laø

baùc só Naêng, ngöôøi ôû mieàn Trung vaøo. Sau ngaøy Nhaät ñaûo chính Phaùp (9-3-1945)

baùc só Löông Vaên Phuïng veà thay baùc só Naêng laøm Baùc só tröôûng nhaø thöông Phan

Rang, oâng Nguyeãn Vaên Hoeø laøm tröôûng phoøng traû tieàn, oâng Nguyeãn Vaên Huøng

1 Theo lôøi keå cuûa Baùc só Nguyeãn Vaên Dö, con cuûa oâng Hoeø. Coù yù kieán cho raèng nhaø thöông Phan Rang coù töø naêm

1913-1915.

16

phuï traùch phoøng ñieàu trò ñaøn oâng, baø Traàn Thò Nhö (vôï oâng Döôõng) phuï traùch

phoøng ñieàu trò ñaøn baø, baø Nguyeãn Thò Maän laøm nöõ hoä sinh, oâng Döôõng laøm haønh

chaùnh vaø moät soá y taù khaùc nhö: Bieân, Vaän, Hoà Phieân, Phan Vinh...

Cuõng thôøi gian naøy, moät söï kieän tang thöông ñaõ dieãn ra ôû Ninh Thuaän, laø

vaøo ngaøy 24-3-1945 (töùc ngaøy 15-2 aâl) boïn Nhaät baøy troø taäp hôïp ñoâng ñaûo nhaân

daân tröôùc chôï Phan Rang ñeå aên möøng “leã ñoäc laäp” giaû hieäu cuûa chuùng, ngay luùc

ñoù maùy bay Myõ nhaân danh quaân ñoàng minh ñaùnh phaùt xít Nhaät ñeán baén phaù,

neùm bom xuoáng Phan Rang, Thaùp Chaøm laøm nhieàu nhaø cöûa saäp ñoå, gaàn 400

ngöôøi bò thieät maïng. Boïn Nhaät khoâng maøng ñeán söï soáng cheát cuûa nhaân daân, chæ

lo chui luõi troán laùnh ñeå baûo veä tính maïng cuûa chuùng. Baáy giôø haøng traêm ngöôøi bò

truùng ñaïn ñöôïc ñöa veà nhaø thöông Phan Rang, vôùi tình thöông vaø loøng nhaân ñaïo

cuûa ngöôøi thaày thuoác, haàu heát nhaân vieân y teá ñaõ khoâng ngaïi bom ñaïn, baùm truï ôû

laïi, noå löïc laøm vieäc khoâng keå ngaøy ñeâm ñeå cöùu chöõa caùc beänh nhaân. Nhìn thaáy

caûnh ñau thöông, tang toùc cuûa ngöôøi daân voâ toäi do boïn phaùt xít Nhaät vaø quaân Myõ

gaây ra, caùc thaày thuoác caøng thaáy roõ hôn söï ñoäc aùc vaø daõ taâm cuûa boïn xaâm löôïc.

Do vaäy, khi Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, haàu heát nhaân vieân nhaø thöông

Phan Rang töï nguyeän ñöùng vaøo haøng nguõ nhöõng ngöôøi caùch maïng vaø hoï ñaõ tham

gia hoïat ñoäng coâng taùc y teá raát tích cöïc trong thôøi gian ñaàu thaønh laäp chính quyeàn

caùch maïng.

Vôùi thaéng lôïi cuûa Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945, ngaønh y teá Ninh

Thuaän chính thöùc do caùch maïng quaûn lyù, coâng taùc y teá ñöôïc chuù troïng vaø môû

roäng nhaèm phuïc vuï cho söùc khoûe cuûa caùn boä vaø nhaân daân.

17

PHAÀN THÖÙ HAI

NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN

CHOÁNG THÖÏC DAÂN PHAÙP VAØ CHOÁNG MYÕ, CÖÙU NÖÔÙC

(1945-1975)

CHÖÔNG I

SÖÏ RA ÑÔØI VAØ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN

TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG THÖÏC DAÂN PHAÙP

(1945-1954)

I. NGAØNH Y TEÁ CAÙCH MAÏNG RA ÑÔØI, PHUÏC VUÏ CHIEÁN ÑAÁU,

PHUÏC VUÏ NHAÂN DAÂN (9-1945 - 5-1946).

Taïi Ninh Thuaän, töø ngaøy 21 – 28/8/1945 chính quyeàn caùch maïng ôû tænh lî

vaø caùc toång, quaän ñöôïc thaønh laäp. Caùc taàng lôùp nhaân daân töø thaønh thò ñeán noâng

thoân ñeàu haân hoan ñoùn möøng chính quyeàn caùch maïng ñaõ veà tay mình, möøng ñaát

nöôùc ñöôïc ñoäc laäp, töï do. Ngaøy 2-9-1945 taïi Hoaøng Cung (Myõ Ñöùc), tænh toå chöùc

cuoäc mít tinh troïng theå möøng ngaøy Hoà Chuû Tòch thay maët Chính phuû tuyeân boá

vôùi theá giôùi: Nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoaø ra ñôøi, sau gaàn 90 naêm bò thöïc

daân Phaùp thoáng trò. Sau cuoäc mít tinh UÛy ban nhaân daân caùch maïng laâm thôøi tænh

ñaõ hoïp baøn giaûi quyeát caùc coâng vieäc lôùn tröôùc maét, trong ñoù chuù troïng ñeán vieäc

cuûng coá laïi ngaønh y teá cuûa tænh.

Vôùi truyeàn thoáng “thöông ngöôøi nhö theå thöông thaân”, caùc nhaân vieân y teá

töø tænh ñeán toång, huyeän ñeàu tích cöïc haêng haùi tham gia vaøo coâng taùc y teá caùch

maïng phuïc vuï Toå quoác, phuïc vuï nhaân daân. Taïi nhaø thöông Phan Rang, baùc só

Phuïng laøm Baùc só tröôûng, boä phaän y taù, hoä lyù cuõ ñöôïc giöõ nguyeân vaø chuyeån

sang phuïc vuï caùch maïng. ÔÛ tænh vaø caùc toång, huyeän ñeàu coù uûy vieân phuï traùch

coâng taùc y teá kieâm caû coâng taùc cöùu teá xaõ hoäi, taäp trung chaêm lo baûo veä söùc khoeû

cho caùn boä, nhaân daân döôùi cheá ñoä môùi.

Naèm trong boái caûnh chung cuûa caû nöôùc, ñeå ñoái phoù vôùi söï gaây chieán trôû laïi

cuûa thöïc daân Phaùp, töø thaùng 9-1945 caùc ñoäi daân quaân töï veä ñöôïc thaønh laäp khaép

nôi trong tænh. ÔÛ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñaõ xaây döïng 1 trung ñoäi töï veä nöõ (kieâm

luoân cöùu thöông) goàm 20 ngöôøi, haàu heát laø nöõ sinh vaø thanh nieân thò xaõ, do chò

Hoà Thò Tieáu Nga chæ huy1

. Caùc ñoäi cöùu thöông cuõng ñöôïc hình thaønh ôû caùc laøng

trong tænh (moãi ñoäi coù töø 3 ñeán 5, 7 ngöôøi tuøy laøng lôùn nhoû). Khi dieãn ra traän

ñaùnh Nhaät ôû tröôøng Phaùp-Vieät, ñoäi cöùu thöông ôû caùc laøng ñöôïc huy ñoäng vaøo

1 Chò Nga laø con gaùi oâng Hoà Phieân, y taù beänh vieän Phan Rang. Naêm 1947, chò bò Phaùp baét vaø xöû baén ôû Myõ Ñöùc.

18

coâng taùc phuïc vuï cöùu thöông, do chò Hoà Thò Tieáu Nga chæ huy chung. Vieäc ñaøo

taïo löïc löôïng cöùu thöông chæ töø 1 tuaàn ñeán 10 ngaøy, chuû yeáu thöïc haønh caùc thao

taùc sô caáp cöùu, caùn thöông, caàm maùu, baêng boù… Phöông tieän trang bò chæ coù boâng

baêng, thuoác saùt truøng vaø caùng taûi thöông. Trong caùc ñôn vò vuõ trang tænh, toång,

huyeän töø trung ñoäi ñeán ñaïi ñoäi ñeàu coù caùc ñoäi cöùu thöông (caáp trung ñoäi coù 1 ñoäi

cöùu thöông, caáp ñaïi ñoäi coù 3 ñoäi).

Theo leänh phe Ñoàng minh ngaám ngaàm tieáp tay cho thöïc daân Phaùp, töø

thaùng 10-1945 quaân Nhaät ñaõ trôû ra ñoùng ôû Thaùp Chaøm vaø Phan Rang. Ñeå ngaên

chaën nguy cô quaân Nhaät seõ laøm noäi öùng cho Phaùp khi chuùng ñaùnh chieám Ninh

Thuaän, ngaøy 1-11-1945 quaân giaûi phoùng vaø daân quaân tænh ñaõ chuû ñoäng tieán ñaùnh

quaân Nhaät ñang taäp trung taïi tröôøng Phaùp-Vieät1

. Cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät vôùi

quaân Nhaät keùo daøi hôn 10 ngaøy, beân ta bò hy sinh vaø thöông vong cuõng khoâng ít.

Caùc nöõ cöùu thöông khoâng ngaïi nguy hieåm len loûi trong taàm ñaïn cuûa ñòch ñeå kòp

thôøi ñöa thöông binh ra ngoaøi cöùu chöõa, soá gaõy tay chaân vaø veát thöông phaàn

meàm thì baêng boù sô cöùu, soá bò thöông naëng ñöôïc caáp cöùu ngay vaø khaån tröông

chuyeån ñeán nhaø thöông Phan Rang; ñoäi nguõ baùc só, y taù khaån tröông phaåu thuaät

caáp cöùu haøng chuïc ca vaø nhieàu ca bò thöông naëng ñöôïc chöõa trò kòp thôøi. Ñoäi nöõ

cöùu thöông khoâng nhöõng laøm toát nhieäm vuï caáp cöùu, chaêm soùc thöông binh maø

coøn haêng haùi tham gia chieán ñaáu, tieâu bieåu nhö chò Traàn Thò Hoa laøm lieân laïc ñaõ

len loûi qua caùc laøn ñaïn cuûa giaëc ñöa tin kòp thôøi; chò Hoà Thò Tieáu Nga duõng caûm

boø tôùi saùt loã chaâu mai vaø lieäng löïu ñaïn vaøo, laøm caâm hoïng khaåu ñaïi lieân cuûa boïn

Nhaät, taïo thuaän lôïi cho quaân ta xoâng leân dieät ñòch. Cuoái cuøng, tröôùc söï tieáân coâng

maïnh meõ cuûa quaân ta, taøn quaân Nhaät phaûi ruùt chaïy khoûi thò xaõ veà höôùng Laâm

Vieân.

Baáy giôø tröôùc boái caûnh thuø trong giaëc ngoaøi, neàn ñoäc laäp töï do cuûa daân toäc

ñang bò ñe doaï heát söùc naëng neà. ÔÛ mieàn Baéc, lôïi duïng danh nghóa Ñoàng Minh,

quaân Töôûng tieáp tuïc thöïc hieän aâm möu laät ñoå chính quyeàn caùch maïng. ÔÛ mieàn

Nam, sau khi ñaùnh chieám Saøi Goøn, quaân Phaùp ñaùnh roäng ra caùc tænh Cöïc Nam

Trung boä vaø Nam Taây nguyeân. Ñeå chuû ñoäng ñoái phoù vôùi keá hoaïch xaâm löôïc cuûa

thöïc daân Phaùp, ngaøy 13-01-1946 taïi laøng Bình An, huyeän Haøm Thuaän (Bình

Thuaän), ñaïi dieän quaân söï hai tænh Ninh Thuaän, Bình Thuaän vaø caùc ñôn vò Nam

boä, Nam tieán cuøng UÛy vieân quaân chính Nam phaàn Trung boä hoïp baøn thaønh laäp

löïc löôïng vuõ trang taäp trung, coù nhieäm vuï baûo veä 4 tænh Cöïc Nam Trung boä: Chi

ñoäi I phuï traùch Bình Thuaän, Ñoàng Nai thöôïng; Chi ñoäi II phuï traùch tænh Ninh

Thuaän vaø Laâm Vieân.

1 Nay laø tröôøng Trung hoïc cô sôû Lyù Töï Troïng. Traän ñaùnh Nhaät coù söï tham gia cuûa boä ñoäi Nam Tieán vaø Trung ñoäi

Leâ Trung Ñình.

19

Sau hoäi nghò ôû Bình An, ñeå tröïc tieáp phuïc vuï chieán ñaáu, quaân y ñöôïc toå

chöùc theo cô cheá: trung ñoäi coù cöùu thöông, ñaïi ñoäi coù y taù; chi ñoäi coù y só, y taù.

Soá caùn boä y teá naøy phaàn lôùn laø caùc nhaân vieân y teá tröôùc ñaây laøm vieäc ôû nhaø

thöông Ñaø Laït, Phan Thieát, Phan Rang chuyeån qua quaân ñoäi hoaëc ñöôïc ñaøo taïo

caáp toác trong thöïc teá coâng taùc. OÂng Voõ Phi Ñaèng (Voõ Ñaèng) tröôùc Caùch maïng

Thaùng Taùm laøm vieäc ôû nhaø thöông Phan Thieát, sau Caùch maïng Thaùng Taùm laøm

Chuû tòch UBND caùch maïng laâm thôøi huyeän Tuy Phong, ñöôïc ñieàu ñoäng qua quaân

ñoäi phuï traùch quaân y Chi ñoäi II. Thôøi gian ñaàu khaùng chieán, vieäc aên maëc cuûa boä

ñoäi hoaøn toaøn döïa vaøo söï cung caáp cuûa nhaân daân. Boä ñoäi ñoùng ôû ñaâu, nhaân daân ôû

ñaáy nuoâi. Chò em phuï nöõ vaø caùc ban tieáp teá thoân, laøng vaän ñoäng nhaân daân ñoùng

goùp, uûng hoä. Nhaø naøo cuõng coù huõ gaïo nuoâi quaân ñaët caïnh beáp. Caùc cô quan lôùn,

ñoâng ngöôøi ñeàu coù caùn boä y teá phuïc vuï khi ñau oám, beänh hoaïn. Ngoaøi vieäc phuïc

vuï taïi choã, ngaønh y coøn cöû caùn boä chuyeân moân toå chöùc caáp cöùu ngoaøi maët traän.

Nhaân vieân y teá ñöôïc trang bò caùc tuùi thuoác thoâng thöôøng vaø tuùi cöùu thöông ñaõ

vui veû, haêng haùi nhaän nhieäm vuï leân ñöôøng ra maët traän.

Chính quyeàn caùch maïng laâm thôøi töø tænh ñeán cô sôû cuûng coá chöa ñöôïc bao

laâu thì ngaøy 28-1-1946, thöïc daân Phaùp oà aït ñöa quaân töø Ñaø Laït, Laâm Ñoàng theo

ñöôøng 11 (nay laø Quoác loä 27) xuoáng taùi chieám Ninh Thuaän. Giaëc Phaùp laàn löôït

chieám thò xaõ Phan Rang, caùc thò traán vaø ñoùng ñoàn boùt môû roäng ra moät soá nuùt giao

thoâng vaø vuøng noâng thoân quan troïng. Haàu heát nhaân daân ñaõ taûn cö, thöïc hieän tieâu

thoå khaùng chieán “vöôøn khoâng nhaø troáng”. Ñeå baûo toaøn löïc löôïng, caùc cô quan

tænh ruùt veà noâng thoân vaø tieáp tuïc toå chöùc daân quaân chieán ñaáu. UÛy ban haønh chaùnh

tænh chuyeån veà Bình Chaùnh, sau ñoù chuyeån veà laøng La Chöõ (Phöôùc Höõu-Ninh

Phöôùc), UÛy ban Vieät Minh ñoùng ôû Vaïn Phöôùc (Phöôùc Thuaän-Ninh Phöôùc), löïc

löôïng chi ñoäi II ñoùng quaân chuû yeáu ôû chieán khu Baàu Beøo, Hoøn Ñoû. Nhaø thöông

cuõng ñöôïc leänh khaån tröông di chuyeån toaøn boä thöông beänh binh, caùn boä nhaân

vieân, cuøng vôùi thuoác men, duïng cuï caàn thieát veà Phöôùc Ñoàng (Ninh Phöôùc) ñeå

phuïc vuï cuoäc khaùng chieán, giöõ gìn neàn ñoäc laäp cho nöôùc nhaø.

Traùnh söï luøng suïc raùo rieát cuûa quaân Phaùp, löïc löôïng y teá laïi chuyeån ñeán

khu ñoàn ñieàn troàng boâng vaûi cuûa ngöôøi Nhaät tröôùc kia, gaàn laøng Haäu Sanh; khu

nhaø ôû ñöôïc boá trí thaønh nôi khaùm chöõa beänh, goàm 1 phoøng moã vaø 1 soá giöôøng

cho beänh nhaân naèm ñieàu trò. Töø boû cuoäc soáng khaù giaû tröôùc ñaây, ñaïi boä phaän baùc

só vaø y taù, hoä lyù cuûa nhaø thöông Phan Rang ñöa caû gia ñình, ngöôøi thaân sô taùn

theo; löïc löôïng y teá sô taùn goàm coù: 1 baùc só (Phuïng), caùc y taù, hoä lyù: Huyønh

Quang Döôõng, Voõ Vaên Huøng, Nguyeãn Vaên Hoeø, Traàn Thò Nhö, Nguyeãn Thò

Maän1

. Tröôùc söï cam go, aùc lieät cuûa cuoäc khaùng chieán, haàu heát nhaân vieân y teá

1 Caùc y taù Vaän, Vinh, Bieân baáy giôø ñaõ veà queâ; oâng Phieân veà ôû Phöông Cöïu.

20

ñeàu hieåu roõ vaø saün saøng chòu ñöïng gian khoå, chaáp nhaän hy sinh ñeå baûo veä neàn

ñoäc laäp töï do cho Toå quoác. Caùc anh chò laên xaû vaøo moïi coâng vieäc cuûa nhaø

thöông, töø vieäc chöõa trò, chaêm soùc chuyeân moân cho ngöôøi beänh vaø thöông binh

ñeán caùc coâng vieäc taïp vuï khaùc ñeàu tích cöïc tham gia.

Thôøi gian naøy, do tình hình loaïn laïc neân haàu heát nhaân daân ôû thò xaõ ñeàu taûn

cö veà caùc vuøng noâng thoân, chính quyeàn caùch maïng phaûi lo toan nhieàu vieäc nhaèm

baûo veä vaø oån ñònh cuoäc soáng cho nhaân daân. Ñeå choáng söï caøn queùt, taán coâng cuûa

quaân Phaùp vaøo nôi ta ñoùng quaân vaø taûn cö, chi ñoäi II toå chöùc nhieàu traän phuïc

kích chaën ñaùnh chuùng, chieán söï dieãn ra lieân tuïc neân soá löôïng thöông binh chuyeån

veà cöùu chöõa khaù ñoâng. Baáy giôø thuoác men, trang thieát bò y teá raát thieáu thoán, maët

khaùc do ñieàu kieän veä sinh keùm naïn chaáy raän phaùt sinh traøn lan töø beänh nhaân ñeán

nhaân vieân y teá, khoâng töø moät ai. Khaéc phuïc moïi khoù khaên, thieáu thoán caùc y taù,

baùc só khoâng ngaïi bò chaáy raän vaãn ra söùc noã löïc laøm vieäc, taän duïng moïi nguoàn

thuoác coù ñöôïc vaø kinh nghieäm trong y teá ñaõ thöïc hieän thaønh coâng nhieàu ca phaåu

thuaät khoù, cöùu chöõa kòp thôøi nhöõng ngöôøi bò thöông naëng.

Khoaûng thaùng 3-1946, giöõa luùc coøn nhieàu khoù khaên thì beänh dòch taû laïi

buøng phaùt treân dieän roäng ôû nhieàu toång, huyeän trong tænh, thuoác taây y ñeå ñieàu trò

beänh khoâng ñuû cung caáp. Rieâng toång Vaïn Phöôùc, toång Phuù Quyù vaø huyeän An

Phöôùc haøng traêm ngöôøi cheát vì dòch. Laõnh ñaïo Vieät Minh vaø chính quyeàn caùc

caáp huy ñoäng toaøn löïc ñeå choáng dòch cöùu daân. Toå chöùc caùc ñoäi choáng dòch, goàm

haøng traêm thanh nieân tình nguyeän ñeán töøng thoân, laøng tuyeân truyeàn vaän ñoäng baø

con aên ôû veä sinh, phoøng choáng dòch beänh vaø phaân phaùt thuoác ñeán taän ngöôøi daân.

Töøng laøng huy ñoäng toaøn daân veä sinh choáng dòch. Tænh huy ñoäng toaøn boä löïc

löôïng ñoâng, taây y laøm nòng coát trong vieäc choáng dòch, löïc löôïng naøy vöøa khaån

tröông ngaøy ñeâm pha cheá thuoác, vöøa tröïc tieáp ñeán cöùu chöõa ôû töøng hoä gia ñình

coù beänh. Thuoác ñieàu trò chuû yeáu laø röôïu ngaâm boät tieâu, röôïu ngaâm göøng xay nhoû

keát hôïp vôùi chích leå, xoa boùp, xoâng hôi… Nhôø vaäy, beänh dòch taû nhanh choùng

ñöôïc daäp taét.

Ngaøy 5-5-1946, thöïc daân Phaùp phaûn boäi Hieäp öôùc Việt – Pháp, baát ngôø

ñaùnh uùp UÛy ban haønh chaùnh tænh, baét haàu heát caùc uûy vieân. Tieáp ñoù, chuùng taán

coâng vaøo nhöõng nôi ta ñoùng quaân, caùc chieán só chieán ñaáu raát duõng caûm nhöng do

theá yeáu neân phaûi ruùt lui, Chæ huy tröôûng chi ñoäi II Cao Thanh Traø ñaõ ra leänh

choân suùng, giaûi taùn boä ñoäi. Trong boái caûnh chung aáy, caùc nhaân vieân y teá ñöôïc

leänh choân y cuï, trôû veà thò xaõ soáng hôïp phaùp vôùi nhaân daân. Duø trôû laïi laøm vieäc

vôùi ñòch nhöng tình caûm caùc y taù, baùc só vaãn höôùng veà khaùng chieán, mong chôø

cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp ôû ñòa phöông khoâi phuïc laïi. Ñeán ñaây, boä phaän y teá

sô taùn Ninh Thuaän xem nhö khoâng coøn.

21

II. HEÄ THOÁNG QUAÂN DAÂN Y HÌNH THAØNH, PHUÏC VUÏ TÍCH CÖÏC

HOÏAT ÑOÄNG KHAÙNG CHIEÁN CHOÁNG PHAÙP THAÉNG LÔÏI (1946-1954).

Thöïc daân Phaùp taùi chieám Phan Rang vaø phaûn boäi Hieäp ñònh Việt - Pháp ñaõ

gaây cho löïc löôïng caùch maïng tænh nhaø nhieàu toån thaát. Cuoái thaùng 6/1946, Vieät

Minh tænh hoïp taïi aáp Caøn Khoân (huyeän Ninh Phöôùc) do ñoàng chí Traàn Quyønh1

chuû trì baøn moät soá coâng taùc caáp baùch ñeå ñoái phoù vôùi tình hình ñòch. Hoäi nghò

thoáng nhaát caàn khaån tröông khoâi phuïc laïi löïc löôïng caùch maïng, cuûng coá boä maùy

khaùng chieán ôû caùc caáp; baàu Tænh uûy laâm thôøi, UÛy ban Vieät minh vaø UÛy ban

khaùng chieán haønh chaùnh tænh. Ñoàng thôøi chuû tröông: xaây döïng laïi löïc löôïng vuõ

trang, thaønh laäp Trung ñoaøn 81 vaø laäp chieán khu; toå chöùc caùc ñôn vò haønh chaùnh,

laäp Ban caùn söï Ñaûng, UÛy ban Vieät Minh ôû caùc ñôn vò haønh chaùnh cô sôû; ñaåy

maïnh hoaït ñoäng quaân söï, tieâu hao, gaây roái noäi boä ñòch vaø chuaån bò phaùt ñoäng

quaàn chuùng noåi daäy...

Döïa vaøo ñòa hình, ñòa theá hieåm trôû cuûa nuùi röøng coù theå chaën ñaùnh ñòch,

baûo veä löïc löôïng ta, töø thaùng 8 ñeán thaùng 12-1946, tænh laàn löôït xaây döïng ñöôïc 4

chieán khu: CK19 ñöôïc thaønh laäp ôû vuøng nuùi Chuùa, do ñaïi ñoäi ñoàng chí Thaùi Chu

Löông chæ huy ñoùng quaân; CK25 ôû khu vöïc ñeøo Nöôùc Maën, döïa vaøo daõy Hoøn

Thoâng, do ñaïi ñoäi ñoàng chí Thieän ñoùng quaân (ñeán naêm 1948, CK25 khoâng coøn

söû duïng nöõa); CK7 ôû phía sau hoà Ñaù Maùn, döôùi chaân nuùi Nhoïn, daõy Hoøn Thoâng

(nay laø xaõ Phöôùc Haø, huyeän Thuaän Nam), do ñaïi ñoäi Huyønh Vaên Hueäâ ñoùng

quaân; CK22 naèm döôùi chaân nuùi Raõ (xaõ Phöôùc Trung, huyeän Baùc Aùi), do ñaïi ñoäi

Traàn Ñaøm ñoùng quaân1

. Ñaàu naêm 1947 ta thaønh laäp theâm CK35 (nay thuoäc Sôn

Haûi, xaõ Phöôùc Dinh, huyeän Thuaän Nam) vaø caên cöù Caø Ñuù ôû Phan Rang-Thaùp

Chaøm, ñeán naêm 1948 CK25 khoâng coøn söû duïng nöõa. CK7 laø nôi ñoùng quaân cuûa

Trung ñoaøn 81, nôi ñöùng chaân caùc cô quan laõnh ñaïo caáp tænh vaø cuõng laø nôi xaây

döïng beänh xaù tænh, neân ñöôïc xem laø chieán khu trung taâm cuûa Ninh Thuaän trong

suoát 9 naêm khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc.

Ñeå nhanh choùng giaûi quyeát kòp thôøi nhu caàu cöùu chöõa thöông binh cuõng

nhö beänh binh trong chieán ñaáu, Beänh xaù Trung ñoaøn, töùc Beänh xaù tænh ñöôïc

thaønh laäp ñoùng ôû CK7 2

. Luùc môùi thaønh laäp, beänh xaù do y taù Quyeát phuï traùch,

1 Phoù Bí thö Tænh uûy Phuù Yeân ñöôïc ñieàu vaøo Ninh Thuaän coâng taùc, vaøo khoaûng thaùng 4-1946.

1

Giöõa naêm 1947, Trung ñoaøn 81 laáy teân caùc caùn boä ñaõ hy sinh ñaët teân cho caùc ñaïi ñoäi ñoùng ôû 4 CK: CK19 laø Ñaïi

ñoäi Tröông Vaên Dieâu, CK25 laø Ñaïi ñoäi Huyønh Vaên Hueä, CK22 laø Ñaïi ñoäi Mai Vaên Taán, CK19 laø Ñaïi ñoäi Thaùi

Chu Löông.

2 Beänh xaù tænh luùc ñaàu ñoùng ôû khu vöïc Baø Ñieåm (CK7); töø 1949-1950 chuyeån ra gaàn hoà Ñaù Maùn; 1951-1954

chuyeån ra saân Chaøo côø (CK7).

22

ñeán ñaàu naêm 1947 oâng Voõ Phi Ñaèng, tröôùc kia phuï traùch quaân y chi ñoäi II ñöôïc

cöû thay ñoàng chí Quyeát neân Beänh xaù tænh coøn coù teân laø Beänh xaù Phi Ñaèng. Giuùp

vieäc cho y só Ñaèng laø oâng Só Ñaït laøm thö kyù vaên phoøng theo doõi vieäc tieáp nhaän

vaø phaân phaùt thuoác ñi caùc nôi. Ngoaøi ra, coù moät soá y taù, hoä lyù nhö: Dĩnh, Trai,

Traàn Maõnh, Lan, Thieát, Chaâu, Voõ Thò Hueä vaø cöùu thöông Kìa. Beänh xaù phuïc vuï

chuû yeáu cho löïc löôïng vuõ trang vaø caùc cô quan ñoùng ôû CK7 hoaëc thöông, beänh

binh caùc nôi chuyeån ñeán, ñoàng thôøi cuõng laø nôi tieáp nhaän nguoàn thuoác men, duïng

cuï y teá do treân cung caáp vaø phaân phoái thuoác men duïng cuï cho caùc beänh xaù trong

tænh, cho y teá caùc cô quan, ñôn vò phía tröôùc.

Taïi CK19 coù moät beänh xaù, phuï traùch laø anh Phaïm Vaên Chaát, Huyønh Ñeá vaø

caùc y taù goàm chò Hoàng Phuùc, chò Thôøi…; sau khi thaønh laäp tieåu ñoaøn 92 (10-1947)

thì beänh xaù chuyeån veà CK22. Chieán khu 22 coù 1 beänh xaù, phuï traùch beänh xaù laø y

taù Sanh Phuù, cöùu thöông Höôøng. Chieán khu 25 khoâng coù beänh xaù, chieán ñaáu bò

thöông hay ñau oám naëng ñeàu chuyeån veà beänh xaù CK7 caáp cöùu vaø ñieàu trò. Thaùng

3-1947 thaønh laäp Tænh ñoäi daân quaân Ninh Thuaän, ñoùng quaân taïi CK35, Beänh xaù

CK35 cuõng ñöôïc xaây döïng (coøn goïi laø beänh xaù Ñoaøn Keát); phuï traùch laø y só Baûy

Raâu; y taù Chaâu, Bi, Baù Voïng, Coâng; cöùu thöông laø Voïng (ôû Caø Naù) vaø chò Phan

Thò Ñaáu (ngöôøi Töø Taâm).

Khi hình thaønh caùc beänh xaù, löïc löôïng nhaân vieân y teá raát moûng, khoâng ñuû

ñaùp öùng yeâu caàu ñaët ra, do ñoù tænh ñaõ choïn nam nöõ thanh nieân coù trình ñoä vaên

hoùa töø baäc tieåu hoïc Phaùp-Vieät trôû leân göûi ñi hoïc chuyeân moân ñeå xaây döïng maïng

löôùi y teá ñeán caùc huyeän, xaõ. Nhöõng naêm 1946-1948, beänh xaù tænh môû nhieàu lôùp

ñaøo taïo y taù, cöùu thöông do y só Ñaèng phuï traùch; ôû beänh xaù CK35, töø naêm 1947

baét ñaàu môû lôùp ñaøo taïo y taù, cöùu thöông do y só Tieäp phuï traùch. Moãi naêm môû töø 3

ñeán 4 khoùa, moãi khoùa khoaûng 20-30 ngöôøi. Ñoái töôïng ñaøo taïo cho caû löïc löôïng

ñi thoaùt ly ôû caùc thoân, xaõ vaø vuøng ñòch taïm chieám coù phong traøo du kích maïnh;

cho caùc löïc löôïng vuõ trang töø xaõ ñeán huyeän vaø caùc ñôn vò taäp trung cuûa tænh. Cöùu

thöông ñöôïc hoïc 2 thaùng, veà ñôn vò coâng taùc töø 3 thaùng trôû leân ñöôïc ñaøo taïo tieáp

chöông trình y taù khoaûng 3 thaùng, sau ñoù phaûi veà thöïc taäp ôû caùc beänh xaù khoaûng

1 thaùng môùi trôû thaønh y taù chính thöùc. Hoïc xong, caùc hoïc vieân ñöôïc taêng cöôøng

cho tuyeán chieán ñaáu phía tröôùc vaø cô quan y teá huyeän, xaõ. Chæ tính hai naêm

1947-1948, caùc lôùp ñöôïc môû ñaõ ñaøo taïo haøng traêm cöùu thöông, y taù. Nhôø ñoù, ñaõ

cô baûn ñaùp öùng cho yeâu caàu phía tröôùc vaø phía sau (caùc cô quan, löïc löôïng daân

chính ñaûng). Beân caïnh ñoù, töø naêm 1948 tænh Bình Thuaän cuõng giuùp Ninh Thuận

ñaøo taïo nhieàu y taù, y só, keå caû hoïc taäp, boài döôõng nghieäp vuï chuyeân moân cuûa

ngaønh. Löïc löôïng y tếù ñöôïc Bình Thuaän boå sung cho Ninh Thuaän cuõng nhieàu

(xem phuï luïc), taïo ñieàu kieän cho coâng taùc y teá Ninh Thuaän môû roäng hoïat ñoäng.

Nhöõng naêm khaùng chieán choáng phaùp, do yeâu caàu nhieäm vuï vaø tình hình

23

chieán tröôøng ñaët ra, caùc beänh xaù ôû chieán khu coù chöùc naêng khaù roäng bao haøm caû

quaân y vaø daân y, ñoái töôïng phuïc vuï goàm caùc löïc löôïng quaân daân chính ñaûng.

Tænh coá gaéng trang bò moãi beänh xaù 1 boä trung hoaëc tieåu phaãu, coù ñuû cô soá thuoác

caáp cöùu vaø ñieàu trò thöông beänh binh. Soá ngöôøi phuïc vuï ôû beänh xaù khoaûng hôn

10 ngöôøi goàm y taù, hoä lyù, cöùu thöông, nuoâi quaân, haäu caàn… Caùc beänh xaù ñöôïc

xaây döïng ñôn giaûn töø caây vaø laù röøng, baøn gheá laøm vieäc cuõng nhö giöôøng naèm cho

beänh nhaân cuõng ñöôïc gheùp töø caây röøng. Löông thöïc, thöïc phaåm thöôøng xuyeân

thieáu thoán, phaûi nhôø vaøo söï giuùp ñôõ cöu mang cuûa ñoàng baøo, neân ngoaøi coâng taùc

chuyeân moân, nhaân vieân y teá coøn phaûi tham gia saûn xuaát ñeå caûi thieän böõa aên cho

mình vaø beänh nhaân.

Ñoái vôùi löïc löôïng vuõ trang, khi ñaùnh ñòch taäp trung caáp ñaïi ñoäi hoaëc trung

ñoäi thì coù y taù, cöùu thöông ñi theo boä phaän chæ huy cuûa caáp aáy hoaëc choïn vò trí

thuaän lôïi ñeå baêng boù, caáp cöùu thöông binh. Ñaùnh leû vaøi tieåu ñoäi thì phaùt baêng

boâng cho caù nhaân töï sô cöùu, ñoâi luùc cuõng coù 1 cöùu thöông hoaëc y taù ñi theo. Moãi

caùn boä, chieán só ñöôïc trang bò 1 cuoän baêng caù nhaân; moãi y taù hoaëc cöùu thöông

ñöôïc trang bò 1 tuùi ñöïng thuoác coù bôm tieâm, moät keïp coù maáu, moät keïp khoâng

maáu, 1 soong, 1 keùo, boâng baêng, thuoác ñoû, coàn I-oát, 1 caùi voõng, 1 ñoøn khieâng

thöông, thuoác caàm maùu, thuoác caáp cöùu, thuoác ñieàu trò beänh... Phaàn lôùn soá thuoác

men vaø duïng cuï y teá ñöôïc cung caáp chuû yeáu töø Lieân khu 51

vaø tænh Bình Thuaän,

hoaëc vaän ñoäng moät soá y taù, baùc só vuøng ñòch haäu coù loøng yeâu nöôùc tìm mua

chuyeån ra chieán khu nhöng soá löôïng cuõng raát haïn heïp, khoâng thöôøng xuyeân. Caùn

boä y teá ôû caùc chieán khu moãi thaùng phaûi vöôït qua nhieàu chaëng ñöôøng nguy hieåm,

traùnh caùc choát phuïc kích cuûa ñòch ñeå veà Beänh xaù tænh baùo caùo vaø laõnh keá hoaïch

coâng taùc cuøng thuoác men mang veà. Nhìn chung, thuoác men ñieàu trò caáp cöùu cho

thöông beänh binh taïm oån ñònh, chæ thieáu caùc loïai gaây meâ, gaây teâ taïi choã vaø thuoác

phoøng, ñieàu trò soát reùt.

Khi coù trung ñoaøn 81, töø giöõa naêm 1946 ñeán cuoái naêm 1947 boä ñoäi vaø du

kích Ninh Thuaän tích cöïc hoaït ñoäng, lieân tuïc tieán coâng ñòch, dieät vaø laøm bò

thöông nhieàu teân. Nhöõng nôi coù phong traøo du kích maïnh nhö ôû La Chöõ, Vaïn

Phöôùc, Thuaän Hoaø, Ñoàng Meù, Dö Khaùnh, Phöông Cöïu, Töø Taâm, Sôn Haûi... caùn

boä quaân y khoâng nhöõng phaùt huy cao ñoä tinh thaàn traùch nhieäm cuûa mình, maø coøn

theå hieän söï duõng caûm cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng, haêng haùi xoâng pha löûa ñaïn

phuïc vuï boä ñoäi vaø daân quaân ñaùnh traû caùc cuoäc caøn queùt cuûa ñòch. Hoïat ñoäng moïi

maët cuûa ta ñöôïc môû roäng trong vuøng caên cöù, vuøng du kích vaø aên saâu vaøo moät soá

aáp cuûa caùc xaõ taïm chieám. Ñôøi soáng caùn boä, chieán só ñöôïc oån ñònh vaø caûi thieän,

moät phaàn do kinh phí ñöôïc caáp, moät phaàn ñöôïc ñoàng baøo giuùp ñôõ uûng hoä veà vaät

1 Thaùng 10-1948, ta saùp nhaäp Khu 5, Khu 6, Khu 15 thaønh Lieân khu 5.

24

chaát laãn tinh thaàn. Ta coù theå ñeán caùc chôï taïm chieám mua löông thöïc, thöïc phaåm,

thuoác men vaø caùc vaät duïng khaùc. Thôøi gian naøy, ñòch chöa hoaøn chænh heä thoáng

ñoàn boùt, doàn daân raøo laøng neân ta coøn lieân heä thöôøng xuyeân vôùi vôùi daân vaø daân

coù theå ra vaøo vuøng caên cöù, taïo thuaän lôïi cho ta moùc noái vôùi 1 soá y taù, baùc só vuøng

ñòch haäu coù caûm tình vôùi caùch maïng cung caáp caùc loaïi thuoác men vaø duïng cuï y

teá caàn thieát. Cô sôû ñöôïc ta nhôø mua thuoác men taäp trung ôû Baûo An vaø Ñoâ Vinh

(Thaùp Chaøm), nhöõng ngöôøi ñaõ giuùp ñôõ mua nhieàu thuoác nhaát laø anh Phaïm Giaùc-

y só cuûa sôû Hoûa xa, Ñoäi Vònh (Nguyeãn Höõu Vònh) ôû Baûo An... Khi coù thuoác ta cöû

caùc ñoäi caûm töû ban ñeâm vaøo mang ra, coù luùc nhöõng vieân thuoác khi ra ñeán cöù ñaõ

thaám ñaåm moà hoâi vaø maùu cuûa caùc chieán só bò thöông hoaëc hy sinh vì ñuïng ñoä vôùi

ñòch.

Tröôùc tình hình ñòch ra söùc bao vaây caùch maïng veà kinh teá, löïc löôïng thoaùt

ly ngaøy moät ñoâng, laïi chöa thích öùng vôùi moâi tröôøng röøng nuùi neân beänh taät ngaøy

caøng nhieàu, vieäc cung caáp thuoác men ôû Ninh Thuaän ngaøy caøng khoù khaên, phaùt

huy tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, löïc löôïng y teá tìm caùch pha cheá taân döôïc taïi choã.

Luùc ñaàu phoøng pha cheá ñöôïc thaønh laäp trong Ban quaân y Trung ñoaøn 81 (sau

thuoäc Tænh ñoäi), phuï traùch laø döôïc taù Möøng vaø moät soá phuï taù. Phoøng döôïc pha

cheá ñöôïc moät soá thuoác nhö thuoác ñoû, coàn I-oát, caùc loïai thuoác trò soát reùt

quinacrine, quinobleu…, thuoác oáng coù daïng boät nhö Penicilin, Streptomycine,

Q14 (Neufcentquattor-thuoác chöõa giang mai), Soludageùnan vaø caùc loïai thuoác boät

khaùc. Thuoác nöôùc pha cheá xong, ñöôïc ñoùng vaøo caùc loï nhoû để tiện söû duïng.

Ñoàng thôøi vôùi vieäc pha cheá taân döôïc, cô sôû saûn xuaát thuoác Ñoâng y cuõng

sôùm ra ñôøi. Töø giöõa naêm 1946, Tænh uyû giao cho ñoàng chí Traàn Nguyeân Maãn,

nguyeân Chuû tòch UÛy ban khaùng chieán haønh chính tænh thaønh laäp Phoøng thuoác

nam, tröïc thuoäc UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh, do löông y Nguyeãn Baûo

Sôn phuï traùch. OÂng laø thaày thuoác Ñoâng y thôøi Phaùp thuoäc, theo tieáng goïi cuûa

Ñaûng ñaõ ñem gia quyeán ra chieán khu vaø coù nhieàu ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng

xöôûng saûn xuaát thuoác Ñoâng y. Luùc ñaàu cô sôû saûn xuaát thuoác Nam ñaët taïi Röøng

Lôùn, laøng Bình Chaùnh, vuøng 3 (nay thuoäc thoân Hieáu Thieän, xaõ Phöôùc Nam,

huyeän Ninh Phöôùc); töø naêm 1947 ñeán 1952 xöôûng ñoùng treân ñòa baøn xaõ Thuaän

Phong ôû CK35 (nay laø xaõ Phöôùc Dinh, Ninh Phöôùc). Xöôûng coù taát caû 9 caùn boä

coâng nhaân vieân, haàu heát laø ngöôøi cuûa thoân An Thaïnh, xaõ An Haûi, huyeän Ninh

Phöôùc. Con vaø vôï Nguyeãn Baûo Sôn ñaõ coù maët ôû xöôûng töø ngaøy ñaàu môùi thaønh

laäp. OÂng Nguyeãn Baûo Sôn phuï traùch xöôûng vaø baøo cheá thuoác, ñoàng thôøi höôùng

daãn caùc nhaân vieân thu haùi nguyeân lieäu vaø baøo cheá thuoác; rieâng coâ Hoà Thò Tieåm

(vôï oâng Baûo Sôn) laøm coâng taùc haäu caàn phuï traùch vieäc giöõ vaø phaân phaùt thuoác,

kieâm caû vieäc chò nuoâi.

Nhieäm vuï chính cuûa xöôûng laø saûn xuaát thuoác Ñoâng y ñaûm baûo keá hoaïch

25

phuïc vuï cho caùc cô quan quaân daân chính ñaûng, caùc beänh xaù vaø caùn boä, nhaân daân

vuøng caên cöù. Ngoaøi nguoàn thuoác Baéc do caùc löông y trong vuøng ñòch taïm chieám

göûi ra, xöôûng coøn cho thu haùi caùc loïai caây thuoác moïc töï nhieân trong röøng ñeå laøm

nguyeân lieäu cheá taïo caùc loïai thuoác nhö thu haùi voû caây oâ döôùc, haø thuû oâ trắng, cuû

tóc tieân, reã caây nhàu, caây thaïch hộïc, huyeát giaùc, cuû bình voâi, thaân vaø cuû caây kim

cang. Xöôûng ñaõ söû duïng tính naêng rieâng cuûa töøng loïai caây coû ñeå cheá caùc loïai

thuoác thoâng thöôøng, nhö duøng voû caây söõa (mua cua) cheá thuoác caûm; buùp oåi, cuû

boà boà (thaïch xöông boà) chöõa tieâu chaûy; caây laïc tieân cheá thuoác an thaàn… Ngoaøi ra,

ñeå ñaùp öùng nhu caàu thuoác chöõa beänh, xöôûng coøn khai phaù ñaát troàng theâm caây

thuoác nhö boà boà (thaïch xöông boà), haø thuû oâ… Cuøng vôùi nhieäm vuï saûn xuaát thuoác,

caùn boä, nhaân vieân cuûa xöôûng coøn laøm raãy troàng baép, khoai, caùc loïai ñaäu ñeå töï

tuùc vaán ñeà lương thực; nhaát laø nhöõng naêm 1947-1949 tænh khoâng cung caáp ñöôïc

löông thöïc, xöôûng vaãn ñaûm baûo ñôøi soáng cho caùn boä, coâng nhaân vieân, duy trì

vieäc saûn xuaát thuoác. Nhaân vieân cuûa xöôûng cuõng phaûi ñoái maët vôùi nhöõng hieåm

nguy khoâng keùm caùc chieán só ñang chieán ñaáu treân maët traän, khoâng ít ngöôøi ñaõ hy

sinh caû tính maïng khi ñang laøm nhieäm vuï. Naêm 1948, anh Nguyeãn Tieáp (Naêm

Thôï Caån) khi thu haùi thuoác bò coïp baét cheát taïi nuùi Ma Giaéc (vuøng 2), ñeán naêm

1949 anh Nguyeãn Baûo Saûn laïi bò ñòch baén cheát.

Xöôûng saûn xuaát caùc loaïi thuoác chöõa trò moät soá beänh thöôøng gaëp nhö soát

reùt, caûm, thöông haøn, tieâu chaûy, kiết lỵ, đau daï daøy, sưng laù laùch, thuoác boå maùu.

Thuoác baøo cheá theo 2 daïng: loaïi thuoác vieân vaø loaïi thuoác nöôùc. Loaïi thuoác vieân

duøng giaáy goùi. Loaïi thuoác nöôùc ñöïng trong chai thuyû tinh. Beân ngoaøi bì saûn

phaåm coù nhaõn ghi teân thuoác, trò beänh, höôùng daãn caùch söû duïng. Thuoác saûn xuaát

ra phaân phoái cho caùc cô quan, ñôn vò, beänh xaù, caùc khu daân sinh töø tænh ñeán

huyeän qua ñöôøng giao lieân. Trong nhöõng naêm bò ñòch bao vaây ñaùnh phaù, thuoác

men bò thieáu thoán nghieâm troïng, thuoác nam ñaõ goùp phaàn quan troïng trong vieäc

boå sung nguoàn thuoác ñeå ñieàu trò beänh nhaân taïi caùc beänh xaù. Coù luùc beänh soát reùt

gia taêng ôû vuøng caên cöù nhöng thuoác ñaëc hieäu ñeå ñieàu trò soát reùt khan hieám, coù

luùc khoâng coù. Boä phaän Ñoâng y coá gaéng tìm caùc caây thuoác Nam ñem veà baøo cheá

döôùi daïng vieân cho beänh nhaân uoáng vaø ñieàu trò coù keát quaû. Ñoàng chí Traàn

Nguyeân Maãn, khoâng chæ laø ngöôøi ñöùng ra tröïc tieáp toå chöùc xöôûng thuoác Nam, maø

khi coøn soáng1

ñoàng chí thöôøng xuyeân ñeán thaêm hoûi, ñoäng vieân, chæ ñaïo vaø giaûi

quyeát khoù khaên cho xöôûng. Ñoàng chí coøn laø ngöôøi raát quyù, tin duøng thuoác Nam,

khi ñi coâng taùc trong tuùi xaùch cuûa ñoàng chí luoân coù moät soá thuoác Nam caàn thieát.

Ñeán naêm 1953, phoái hôïp vôùi chieán tröôøng chung caû nöôùc, quaân daân Ninh Thuaän

ñaùnh maïnh, thoïc saâu, môû roäng nhieàu vuøng giaûi phoùng trong tænh, buoäc ñòch phaûi

co cuïm laïi. Nguoàn cung caáp thuoác men doài daøo hôn tröôùc, vieäc saûn xuaát thuoác

1 Thaùng 3-1950, ñoàng chí töø traàn taïi CK7.

26

Nam khoâng caàn thieát laém neân xöôûng ñaõ giaûi theå. Khi giaûi theå xöôûng thuoác nam

coøn coù 6 caùn boä nhaân vieân, ñöôïc taêng cöôøng veà sinh soáng ôû khu daân sinh CK35.

Xöôûng saûn xuaát thuoác Nam ñaõ goùp phaàn ñaùng keå duy trì söùc chieán ñaáu cuûa löïc

löôïng caùch maïng vaø nhaân daân vuøng khaùng chieán ñeå lieân tuïc ñaùnh ñòch, giaønh töø

thaéng lôïi naøy ñeán thaéng lôïi khaùc.

Ngoaøi vieäc taäp trung cöùu chöõa thöông beänh binh vaø nhaân daân vuøng khaùng

chieán, y teá tænh cuõng chuù troïng thöïc hieän coâng taùc an döôõng ñoái vôùi thöông beänh

binh. Luùc ñaàu nhöõng beänh nhaân gaày yeáu, maát söùc ñöôïc göûi vaøo nhaø daân nhôø caùc

meï chieán só giuùp ñôõ, ñuøm boïc, ñeán cuoái naêm 1946, Trung ñoaøn 81 ñeà nghò thaønh

laäp moät traïi an döôõng ôû hoà Ba Beå (Sôn Haûi-Phöôùc Dinh), naêm 1947 chuyeån leân

Hoá Tre (CK35). Quaûn lyù traïi an döôõng laø ñoàng chí Cung (baáy giôø laø moät thöông

binh, nguyeân Trung ñoäi tröôûng cuûa Trung ñoaøn 81), ñaàu tieân chæ coù y taù Vieät, oâng

Saùu sau boå sung theâm caùc y taù: anh Hoaøng, anh Caûnh. Thö kyù cuûa traïi laø ñoàng

chí Traàn Maõnh (Naêm Nhoû), coù nhieäm vuï theo doõi vaø baùo caùo tình hình aên uoáng,

söùc khoûe beänh nhaân vaø tình hình thu chi cuûa traïi veà Trung ñoaøn 81. Traïi an

döôõng ñöôïc xaây döïng gaàn vuøng bieån gioù maùt, gaàn chôï buùa, nhieàu caù…, nguoàn

löông thöïc, thöïc phaåm cung caáp cho traïi khaù doài daøo vì ñöôïc mua töï do ôû chôï

Sôn Haûi. Toå anh nuoâi chaêm lo caùc böõa aên ñaày ñuû dinh döôõng, thöôøng xuyeân phuïc

vuï khoaûng 30-40 thöông beänh binh veà an döôõng. Thöùc aên haøng ngaøy thöôøng ñaày

ñuû rau xanh, caù töôi, beänh nhaân naëng ñöôïc boài döôõng theâm ñöôøng, söõa… neân

thöông beänh binh töø maët traän veà nghó ngôi ñieàu döôõng sôùm ñöôïc phuïc hoài söùc

khoûe. Khoaûng giöõa naêm 1948, traïi an döôõng chuyeån veà CK50 (Bình Thuaän) vaø

naêm 1949 thì giaûi theå.

Ñaàu naêm 1948, ñòch raùo rieát thöïc hieän keá hoaïch doàn daân, laäp caùc khu taäp

trung ñeå kieåm soaùt daân, nhaèm caét ñöùt caùc nguoàn tieáp teá cho löïc löôïng khaùng

chieán, cho caùc chieán khu. Ñeán cuoái naêm 1948 ñòch cô baûn hoaøn thaønh keá hoaïch

doàn daân, xaây ñoàn boùt, löïc löôïng caùch maïng bò ñaåy khoûi thoân xoùm. Töø naêm 1949

trôû ñi, vieäc mua thuoác men, löông thöïc phuïc vuï cho thöông beänh binh caøng gaëp

nhieàu khoù khaên. Vieäc tieáp teá chuû yeáu döïa vaøo Lieân khu 5 vaø Bình Thuaän nhöng

khoâng thaám vaøo ñaâu, ta laïi chöa coù chuû tröông taêng gia saûn xuaát töï tuùc, caûi thieän

neân boä ñoäi, caùn boä thöôøng xuyeân bò thieáu ñoùi, thieáu dinh döôõng. Caùn boä, chieán só

aên khoâng no, chæ coù baép, mì khoâ (saén laùt) vaø muoái; coù luùc caû baép vaø mì khoâ cuõng

khoâng coøn, phaûi aên cuû röøng, rau röøng caàm hôi. Caû thöông bệnh binh cuõng phaûi aên

chaùo naáu baèng mì, baép... Tình traïng thieáu thoán thuoác men, duïng cuï y teá vaø löông

thöïc dieãn ra thöôøng xuyeân trong caùc beänh xaù vuøng caên cöù. Tieâu bieåu ôû beänh xaù

CK19, khi anh Huyønh Ñeá veà phuï traùch thay anh Phaïm Vaên Chaát (Mai) vaøo naêm

1949 thì tình hình raát khoù khaên. Löông thöïc ñoâi luùc chæ coøn ít baép khoâ, neáu moãi

ngöôøi aên nöûa baùt 1 buoåi thì beänh xaù chæ aên trong baûy ngaøy seõ heát. Khoù khaên laø

27

vaäy, nhöng haàu heát nhaân vieân y teá ñeàu kieân trì chòu ñöïng gian khoå vaø noã löïc

vöôn leân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï chuyeân moân. Coù luùc löïc löôïng khaùng chieán bò

ñòch caøn queùt, coâ laäp taùch rôøi khoûi nhaân daân, beänh xaù phaûi di chuyeån saâu vaøo nuùi

röøng. Phöông tieän trang bò cho beänh xaù luùc aáy raát ngheøo naøn, thieáu thoán: phaûi

duøng bao boá (bao ñay) laøm chieáu traõi giöôøng, laøm chaên ñaép, thaäm chí laøm quaàn

aùo cho thöông beänh binh; choã naèm, choã nghỉ cuûa beänh nhaân chuû yeáu laø caùc hoác

ñaù, buïi caây; duïng cuï chuyeân moân chæ coù oáng chích, keùo, keïp, khay thuoác, moät caùi

cöa saét…; thuoác uoáng coù dagenan, quinine, vitamine B1, vitamine C,

sulfaguanidin, aspirin vaø moät vaøi loïai thuoác nöôùc chích nhö quinobleu, strychnin,

vitamin B1…; thuoác saùt truøng chæ coù thuoác ñoû, thuoác tím; coøn boâng baêng thì quaù ít,

phaûi giaët vaø haáp lại ñeå söû duïng nhieàu laàn cho ñeán khi muïc naùt (coù luùc phaûi thu

haùi boâng khoâ, laáy beï chuoái khoâ hoaëc duøng vaûi ta caét xeù laøm baêng, gaïc cho

thöông binh)...

Tuy soá löôïng thuoác men coù haïn, duïng cuï y teá coøn ngheøo naøn song nhìn

chung ôû caùc beänh xaù vaãn chöõa ñöôïc moät soá ca beänh naëng nhö soát reùt aùc tính, traøn

dòch maøng phoåi, vieâm gan… Coù tröôøng hôïp bò thöông naëng phaûi caét cuït caùc chi

nhöng duïng cuï chuyeân moân laïi khoâng coù, y taù phaûi duøng cöa saét luoäc kyõ, xoa coàn

saùt truøng vaø xöû lyù veát thöông an toaøn, cöùu soáng ñöôïc beänh nhaân. Soá thöông binh

naëng töû vong doïc ñöôøng vaän chuyeån laø lôùn, coøn khi ñeán beänh xaù thì soá hao huït

raát ít, theo toång keát cuûa ngaønh y teá naêm 1948-1949, soá beänh naëng töû vong bình

quaân chæ khoaûng 1/10 ôû caùc beänh xaù.

Cuoäc khaùng chieán ngaøy caøng phaùt trieån, nhu caàu veà chöõa beänh cuûa nhaân

daân, nhaát laø vieäc chöõa trò cho thöông beänh binh cuõng taêng theo. Vieäc cuûng coá toå

chöùc ñoái vôùi caùc cô sôû y teá trong tænh caû veà taêng cöôøng soá löôïng vaø chaát löôïng

caùn boä chuyeân moân laø moät ñoøi hoûi caáp baùch töø yeâu caàu thöïc teá. Töø thaùng 8-1948,

tænh chuû tröông giaûi taùn caùc vuøng, thaønh laäp 4 huyeän, thò: Thuaän Baéc, Thuaän

Nam, An Phöôùc vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Luùc naøy hoïat ñoäng vuõ trang

phaùt trieån maïnh hoã trôï phong traøo quaàn chuùng ñòa phöông, soá löôïng thöông beänh

binh vaøo beänh xaù ngaøy caøng nhieàu. ÔÛ huyeän Thuaän Baéc vaø Thuaän Nam ñaõ thaønh

laäp beänh xaù phuïc vuï chung cho caùn boä quaân daân chính. Beänh xaù Thuaän Nam

ñoùng gaàn chuøa Chaø Bang (nay thuoäc thôn Tân Lập, xaõ Phöôùc Nam, huyeän Thuận

Nam) do y taù Leâ Só Haïnh (Traø) phuï traùch chung; thaùng 4-1949 ñieàu ñoàng chí

Traàn Maõnh vaø Voõ Thò Hueä veà phuï traùch beân quaân y, ñoàng chí Traø phuï traùch daân

y; thaùng 10-1949 ñoàng chí Kim Cuùc-y taù tröôûng (Bình Thuaän) veà phuï traùch

chung; ñeán naêm 1950 thì beänh xaù giaûi theå. Beänh xaù Thuaän Baéc ñoùng ôû Raõ (xaõ

Phöôùc Trung) do ñoàng chí Nguyeãn Lia phuï traùch, sau boå sung theâm y só Nam

(ngöôøi Bình Thuaän). Khoù khaên nhaát trong ñieàu trò laø thieáu phöông tieän vaø thuoác

men, soá beänh nhaân cheát nhieàu thöôøng laø soát reùt naëng, nhöng duø gaëp caùc ca beänh

28

phöùc taïp ñeán ñaâu nhaân vieân beänh xaù vaãn heát loøng cöùu chöõa ngöôøi beänh vôùi khaû

naêng cao nhaát, nhaát laø nhöõng ca bò chaán thöông, soát naëng, anh em phaûi thöùc suoát

ñeâm ñeå saên soùc, theo doõi tình traïng beänh nhaân. Ñaëc bieät trong moã xeû khoâng coù

ca naøo bò nhieãm truøng, thaäm chí khi khoâng coù thuoác teâ, meâ caàn xöû lyù nhöõng veát

thöông phaûi thaùo khôùp tay, chaân thì ñoäng vieân ngöôøi beänh chòu ñöïng laø chính.

Löông thöïc phaàn lôùn phaûi töï tuùc, beänh xaù ñoùng ôû ñaâu thì phaùt trieån nöông raãy

troàng baép, mì ñeán ñoù; beänh xaù töï tuùc gioûi nhaát laø beänh xaù Thuaän Baéc, vöøa tích

cöïc môû roäng dieän tích troàng troït, vöøa khai thaùc saûn vaät trong röøng vaø tranh thuû söï

uûng hoä cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi, nhôø vaäy beänh xaù ñaûm baûo ñöôïc löông thöïc cho

caùn boä laãn thöông beänh binh trong nhöõng luùc khoù khaên nhaát.

Ñaùng chuù yù laø coâng taùc y teá ñaõ goùp phaàn giuùp nhaân daân mieàn nuùi Baùc AÙi

coù söï ñoåi thay ñaùng keå trong vieäc naâng cao ñôøi soáng, baûo veä söùc khoûe coù khoa

hoïc hôn. Do phong tuïc taäp quaùn, khi oám ñau beänh taät, ñoàng baøo thöôøng coù thoùi

quen chöõa beänh theo kinh nghieäm daân gian hoaëc röôùc thaày cuùng Giaøng; vieäc aên

ôû, sinh nôû thieáu kieán thöùc khoa hoïc neân tyû leä töû vong khaù cao. Töø khi mieàn nuùi

coù caùc beänh xaù, ñoàng baøo ñöôïc tieáp thu aùnh saùng khoa hoïc trong vaán ñeà aên ôû,

phoøng vaø ñieàu trò beänh. Baèng tình caûm yeâu thöông vaø nhöõng vieäc laøm cuï theå, caùn

boä y teá ñaõ giaùc ngoä, chöùng minh cho ñoàng baøo thaáy: oám ñau maø röôùc thaày cuùng

thì khoâng theå khoûi beänh maø phaûi uoáng thuoác hoaëc ñeán beänh xaù chöõa trò. Caùn boä

coøn môû nhieàu ñôït phong traøo veä sinh phoøng dòch vaø tuyeân truyeàn, vaän ñoäng ñoàng

baøo tham gia. Töø những thoùi quen aên thòt soáng, uoáng nước soáng ñoàng baøo ñaõ bỏ

dần caùch aên uoáng khoâng hôïp veä sinh naøy vaø chuyeån haún sang caùch aên chín, uoáng

chín; töø choã nhoát traâu, boø, heo döôùi saøn nhaø gaây hoâi thoái ñaõ bao ñôøi, ñoàng baøo ñaõ

bieát laøm chuoàng ñöa vaät nuoâi ra xa nôi ôû ñeå phoøng choáng dòch beänh; bieát aên ñuõa

hai ñaàu vaø röõa tay tröôùc khi aên. Töø choã meâ tín “Bầu dầu” ñoàng baøo ñaõ giảm dần

nieàm tin nôi thaày cuùng, bieát söû duïng caây laù thuoác Nam hoaëc ñeán beänh xaù ñeå

khaùm chöõa beänh; bieát taêng gia saûn xuaát; giaûm bôùt caùc taäp quaùn khoâng toát cho söùc

khoûe nhö uoáng nöôùc laõ, phuï nöõ sinh nôû phaûi ôû moät mình trong röøng… Ñoàng thôøi,

ngaønh y cuõng raát coi troïng kinh nghieäm y, döôïc daân gian vaø phaùt huy toái ña

thuoác gia truyeàn cuûa ñoàng baøo ñöôïc thu haùi töø caây röøng trong ñieàu trò beänh. Nhôø

ñoù, caùn boä y teá ñaõ vöôït qua được những thiếu thốn về thuốc trị bệnh vaø goùp phaàn

xoùa boû dần nhöõng ñònh kieán naëng neà bao ñôøi ñeø naëng leân cuoäc soáng cuûa ñoàng

baøo mieàn nuùi, giuùp ñôøi soáng ñoàng baøo ngaøy caøng naâng cao, giaûm tyû leä töû vong vì

ñau beänh.

Ñeán naêm 1949, khi tænh chuû tröông thaønh laäp tieåu ñoaøn 90, kieâm luoân

nhieäm vuï cuûa Tænh ñoäi (tröôùc ñoù ñaõ giaûi theå Tænh ñoäi daân quaân), Beänh xaù tænh

29

ñoùng ôû CK71

do ñoàng chí Nguyeãn Höõu Thuùc phuï traùch, cuøng moät soá y taù, hoä lyù.

Thaùng 8-1950, Tænh ñoäi ñöôïc thaønh laäp laïi, luùc naøy beänh xaù Thuaän Nam giaûi theå,

ñoàng chí Naêm Nhoû chuyeån veà phuïc vuï cô quan Tænh ñoäi. Y taù Voõ Thò Hueä ñöôïc

ñieàu veà Beänh xaù tænh, ñoàng chí Hoaøng Nhö Theá ôû Bình Thuaän ra phuï traùch chung

(thay ñoàng chí Thuùc ñi khu V hoïc boài döôõng nghieäp vuï). Ñeán thaùng 10-1951,

ñoàng chí Thuùc ñi hoïc veà tieáp tuïc phuï traùch beänh xaù, ñoàng chí Theá vaø Hueä

chuyeån veà Bình Thuaän. Chöùc naêng cuûa Beänh xaù tænh cuõng nhö tröôùc ñaây; ñoái vôùi

löïc löôïng vuõ trang ñaõ xaây döïng ñoäi phaãu caùc xaõ vaø ñoäi muõi coù cöùu thöông phuïc

vuï. Rieâng UÛy ban khaùng chieán haønh chính vaø caùc cô quan cuûa tænh ñoùng ôû CK7

ñeàu coù y taù chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä nhaân vieân. Phuï traùch chung y teá caùc

cô quan laø y só Tieäp, coù nhieäm vuï toång hôïp baùo caùo tình hình söùc khoûe, coâng taùc

tuyeân truyeàn veä sinh phoøng bệnh cuûa caùc ñôn vò cho cấp treân. Ñeán thaùng 8-1950

thaønh laäp Ban y teá tænh, y só Ngoân ngöôøi Bình Thuaän ñöôïc ñieàu ra phuï traùch (ôû

cuøng vôùi UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh); ngoaøi ra, coù 1 Tröôûng ban chòu

traùch nhieäm chung, 1 y taù phuï traùch thö kyù toång hôïp baùo caùo tình hình cho cấp

treân vaø trieån khai vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc veä sinh cho löïc löôïng thoaùt ly vaø

phoøng beänh cho nhaân daân. Hoïat ñoäng phoøng dòch ñöôïc thöïc hieän haøng naêm töø

thaùng 11 ñeán thaùng 2 aâm lòch ñeà phoøng caùc beänh caûm cuùm nhö ho, soå muõi, taäp

trung caùc ñoäi muõi coâng taùc, vuøng caên cöù vaø sau naøy laø caùc khu daân sinh. Ngaønh y

teá phaùt ñoäng aên chín, uoáng soâi, troàng saû, göøng ñeå ngaäm vaø xoâng; thuoác men ñeå

ñieàu trò chuû yeáu laø thuoác Nam, ñaùp öùng ñuû yeâu caàu giaûi quyeát dòch beänh.

Höôûng öùng phong traøo thi ñua yeâu nöôùc do Trung öông Ñaûng phaùt ñoäng

nhaèm ñoäng vieân toaøn quaân, toaøn daân ra söùc thi ñua khaùng chieán vaø kieán quoác, töø

thaùng 1-1949 phong traøo naøy ñöôïc phaùt ñoäng saâu roäng trong quaàn chuùng vaø trong

khaép cô quan ñôn vò toaøn tænh. Ngaønh y teá cuõng phaùt ñoäng thi ñua yeâu nöôùc, thi

ñua laøm toát coâng taùc phuïc vuï söùc khoûe nhaân daân trong toaøn theå caùn boä nhaân vieân

töø tænh ñeán caùc huyeän, xaõ. Cuøng vôùi vieäc toå chöùc phong traøo thi ñua, caùc tuyeán y

teá huyeän vaø cô sôû cuõng coù böôùc tieán boä roõ reät trong vieäc cuûng coá toå chöùc vaø naâng

cao trình ñoä chuyeân moân cho caùn boä. Cuoäc chieán ñaáu caøng veà sau caøng trôû neân

gay go, quyeát lieät, ñoøi hoûi ngöôøi caùn boä y teá khoâng chæ coù trình ñoä chuyeân moân

kyõ thuaät, coù loøng yeâu ngheà maø coøn phaûi coù baûn lónh chính trò vöõng vaøng môùi coù

theå truï vöõng ñöôïc. Maët khaùc, cuoäc khaùng chieán keùo daøi ñoøi hoûi söï chòu ñöïng gian

khoå vaø hy sinh ngaøy caøng cao. Nhöõng tö töôûng ngaïi khoù, ngaïi khoå vaø sôï hy sinh

baét ñaàu xuaát hieän trong moät boä phaän caùn boä nhaân vieân caùc cô quan. Vieäc ñaåy

maïnh coâng taùc giaùo duïc chính trò vaø laõnh ñaïo veà tö töôûng laø moät ñoøi hoûi caáp

baùch. Ngaønh y teá ñaõ ñeà ra nhieäm vuï tích cöïc phuïc vuï, chaêm soùc söùc khoûe cho boä

boäi vaø nhaân daân luoân khoûe maïnh ñeå chieán ñaáu laø vieäc quan troïng haøng ñaàu.

1 Luùc ñaàu ñoùng ôû hoà Ñaù Maùn, sau chuyeån daàn xuoáng saân chaøo côø.

30

Ngaønh thöôøng xuyeân tuyeân truyeàn giaùo duïc vaø vaän ñoäng caùn boä nhaân vieân trao

doài reøn luyeän ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi caùn boä y teá caùch maïng. Haàu heát caùn boä y teá

Ninh Thuaän ñaõ laøm ñöôïc ñieàu ñoù. Hoï ñaõ kieân cöôøng baùm truï ñòa baøn vaø phuïc vuï

heát mình vì söùc khoûe cuûa thöông beänh binh vaø nhaân daân ñòa phöông theo yeâu caàu

cuûa caùch maïng. Nhaän thöùc traùch nhieäm quan troïng cuûa ngöôøi chieán só ngaønh y,

caùn boä y teá coá gaéng hoïc taäp naâng cao tay ngheà, ñaûm nhieäm nhöõng boä phaän

chuyeân moân coøn thieáu. Ñoàng thôøi keát hôïp chaët cheõ giöõa taây y vaø kinh nghieäm

chöõa beänh cuûa ñoâng y trong caùc tröôøng hôïp beänh naëng, thieáu thuoác men. Thöïc

hieän khaåu hieäu “coøn nöôùc, coøn taùt”, caùn boä y teá neâu cao tinh thaàn traùch nhieäm

taän tình chaêm soùc beänh nhaân, nhôø ñoù ñaõ cöùu ñöôïc nhieàu ca hieåm ngheøo töôûng

chöøng khoâng vöôït qua ñöôïc, taïo ñöôïc nieàm tin vaø söï yeâu meán cuûa caùn boä vaø daân

quaân ôû vuøng caên cöù.

Nhöõng naêm 1949-1951 vôùi chính saùch doàn daân, raøo laøng ñòch cho xaây ñoàn

boùt quanh laøng, laäp vaønh ñai traéng, taùch daân ra khoûi löïc löôïng khaùng chieán ñaõ

gaây cho ta bieát bao khoù khaên, toån thaát. Nhöng caùn boä, chieán só ta vaãn khoâng luøi

böôùc, vaãn phaù raøo, vöôït haøo voâ laøng vôùi bao hieåm nguy, gian khoå ñeå tuyeân

truyeàn, vaän ñoäng nhaân daân uûng hoä khaùng chieán. Löïc löôïng daân chính Ñaûng, keå

caû moät soá xaõ ñoäi luùc aáy chöa coù toå chöùc Daân y chuyeân traùch nhöng luoân ñöôïc boä

ñoäi yeåm trôï vaøo laøng, trong ñoù coù löïc löôïng Quaân y luoân baùm saùt caùc ñoäi coâng

taùc ñeå cöùu chöõa thöông vong kòp thôøi khi bò ñòch phuïc kích, röôït ñuoåi... Trong

hoaøn caûnh hoïat ñoäng caùch maïng gian khoå aáy ñaõ ngaøy caøng vun ñaép tình ñoaøn keát

gaén boù keo sôn nhö anh chò em cuøng ñôn vò giöõa boä ñoäi, Quaân y vôùi caùn boä daân

chính Ñaûng cuøng giuùp ñôõ, ñoäng vieân nhau laøm troøn nhieäm vuï. Nhôø vaäy, duø nhaân

daân soáng trong loøng ñòch vaãn thöôøng xuyeân ñöôïc caùn boä tieáp xuùc, giaùc ngoä, ñoäng

vieân hoï giöõ vöõng loøng tin, haêng haùi hoïat ñoäng höôùng veà khaùng chieán.

Gaëp phaûi nhöõng ca xöû lyù khoù, thieáu thoán caû thuoác men laãn duïng cuï y teá,

caùn boä Quaân y khoâng chòu boù tay, quyeát taâm coøn nöôùc, coøn taùt tìm moïi caùch ñeå

giaønh laïi maïng soáng cho thöông beänh binh. Nhö tröôøng hôïp ñoàng chí Bang, Xaõ

ñoäi tröôûng xaõ Thuaän Thaønh, huyeän Thuaän Nam bò thöông, nhieãm truøng vaø leân

côn co giaät raát naëng, nhieàu luùc ngöøng thôû, ngöôøi tím taùi. Caùc ñoàng chí trong Toå

Quaân y Ñaïi ñoäi 212 goàm ñoàng chí Cao Huy Quyùnh (y taù tröôûng) vaø caùc ñoàng chí

Xeâ, Tî, Thoï... cuøng hoäi yù vaø xaùc ñònh: thuoác ñaëc trò khoâng coù, neáu vaän chuyeån

ñeán beänh xaù CK7 thì seõ coù nguy cô töû vong doïc ñöôøng. Vaän duïng kinh nghieäm

thöïc teá, Toå Quaân y, pha loaõng thuoác Sulfat magneùsie thaønh dung dòch, roài tieâm

döôùi maøng cöùng coät soáng vuøng thaét löng cuøng. Sau khi tieâm thuoác xong côn co

giaät ñaõ nheï hôn, theo doõi vaøi giôø sau ñoàng chí Bang ñaõ daàn heát co giaät, saéc maët

töôi tænh trôû laïi. Ñoàng chí ñöôïc tieâm chæ 1 laàn vaø ñöôïc chaêm soùc, theo doõi cho

ñeán khi söùc khoûe hoaøn toaøn hoài phuïc, tieáp tuïc coâng taùc. Toaøn theå anh em cuûa

31

Ñaïi ñoäi 212 ñeàu vui möøng vaø khen ngôïi Toå Quaân y ñaõ cöùu soáng ñoàng chí Bang.

Ñoù laø trong laàn hoã trôï moät boä phaän Ñaïi ñoäi 212 phuïc kích ñaùnh vaøo beân

ngoaøi laøng Phuù Quyù, ñoàng chí Ñeà caùn boä xaõ Thuaän Daân, huyeän Thuaän Nam bò

thöông raát naëng, gaõy naùt xöông tay chìa moõm xöông gaõy raát nhoïn ñöôïc Toå Quaân

y sô caáp cöùu vaø chuyeån veà caên cöù xaõ ôû chuøa Chaø Bang. Döôùi hang ñaù chuøa naøy,

Toå Quaân y hoäi yù caàn phaûi xöû lyù veát thöông ngay, khoâng theå chuyeån veà Beänh xaù

CK35 ñöôïc vì ñoàng chí Ñeà ñang bò choaùng naëng. Döôùi ñaïn phaùo cuûa quaân Phaùp

ôû ñoàn Hoøa Trinh baén lieân tuïc vaøo nuùi Chaø Bang, anh em Quaân y vaãn bình tænh

duøng löôõi cöa cuûa dao con choù 6 löôõi (chieán lôïi phaåm cuûa ñoàng chí Quyùnh) saùt

truøng cöa nhaün phaàn xöông gaõy, vaø tieáp tuïc xöû lyù maïch maùu, thaàn kinh, phaàn

meàm ôû veát thöông. Ñöôïc hoài söùc, tieâm thuoác, uoáng söõa, nghó ngôi ñeán chieàu hoâm

sau thì ñoàng chí Ñeà heát choaùng vaø ñöôïc chuyeån veà Beänh xaù CK35 tieáp tuïc ñieàu

trò. Ñoàng chí Ñeà trôû thaønh thöông binh bò cuït moät caùnh tay vaãn tieáp tuïc nhaän

nhieäm vuï cho ñeán ngaøy taäp keát ra Baéc.

Ngoaøi vieäc chuù troïng cöùu chöõa cho thöông beänh binh, chaêm soùc söùc khoûe

cho boä ñoäi vaø caùn boä, ngaønh y teá coøn chaêm lo söùc khoûe cho nhaân daân baát hôïp taùc

vôùi ñòch chaïy ra chieán khu ôû vôùi ta. Luùc ñaàu soá daân cö naøy ñöôïc phaân thaønh töøng

nhoùm, döïa vaøo caùc chieán khu, saûn xuaát töï tuùc. Veà sau caùc nhoùm daân ngaøy caøng

ñoâng vì ñöôïc boå sung baèng nhieàu nguoàn: moät soá chieán só ñau yeáu, thöông binh

maát söùc, caùn boä giaø yeáu veà nghó an döôõng… khi laønh beänh, khoûe maïnh hoï tham

gia saûn xuaát, töï tuùc caûi thieän ñôøi soáng cuøng vôùi nhaân daân. Töø naêm 1950, daàn daàn

hình thaønh caùc khu an toaøn ñeán khu daân sinh beân caïnh caùc chieán khu khaùng

chieán: khu daân sinh I ôû vuøng Ñoâng Baéc tænh (CK19); khu daân sinh II ôû vuøng soâng

Nhò Haø (CK7); khu daân sinh III ôû vuøng Sôn Haûi (CK35); khu daân sinh IV ôû vuøng

Suoái Ngang-Hoùc Roong (CK22). Thöïc hieän söï chæ ñaïo cuûa Trung öông Ñaûng veà

vieäc saûn xuaát töï tuùc ñi ñoâi vôùi tinh giaûn bieân cheá caùc cô quan, Tænh uûy chuû tröông

caùc cô quan, ban ngaønh thöïc hieän toå chöùc bieân cheá goïn, ñuû söùc laøm vieäc, ruùt

ngöôøi boå sung cho löïc löôïng vuõ trang. Ñoàng thôøi ñaåy maïnh saûn xuaát töï tuùc löông

thöïc, caûi thieän ñôøi soáng ôû vuøng caên cöù vaø caùc khu daân sinh nhö taêng gia saûn xuaát

löông thöïc, troàng rau, ñaùnh caù, chaên nuoâi heo, gaø... Soá thöông binh coøn saûn xuaát

ñöôïc thì veà caùc khu daân sinh cuøng laøm aên vôùi nhaân daân; soá maát söùc lao ñoäng ñöa

veà an döôõng ôû traïi thöông binh cuûa Bình Thuaän hoaëc ra Lieân khu V. Caùc ñaïi ñoäi

khoâng ñoùng ôû treân nuùi maø dôøi xuoáng döôùi thaáp, gaàn caùc khu daân sinh ñeå tieän

phaùt raãy saûn xuaát, töï tuùc vaø baûo veä caùc khu daân sinh khi ñòch caøn queùt. Do vaäy,

löïc löôïng y teá cuõng ñöôïc tinh goïn vaø dôøi theo ñeå phuïc vuï boä ñoäi vaø nhaân daân.

Coâng taùc veä sinh phoøng beänh ñöôïc tuyeân truyeàn vaø toå chöùc thöïc hieän roäng khaép

trong cô quan vaø ñoàng baøo nhö phaùt ñoäng phong traøo aên chín, uoáng chín, aên ñuõa

2 ñaàu, nguû maøn, ñaøo hoá xí khoâng ñi caàu bên ngoaøi; höôùng daãn caùch phoøng choáng

32

soát reùt... Nhôøø ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn phoøng beänh, ôû caùc khu daân sinh ít

xaûy ra dòch beänh ñöôøng ruoät, dòch soát reùt treân dieän roäng.

Cuõng trong naêm 1950, ta thaønh laäp khu caên cöù Baùc AÙi, ñeán naêm 1951 ñoåi

thaønh huyeän Baùc AÙi vaø naêm 1953 thaønh laäp caên cöù huyeän Anh Duõng. Maïng löôùi

y teá ñöôïc môû roäng töø beänh xaù tænh ñeán beänh xaù caùc huyeän, löïc löôïng vuõ trang

cuûa huyeän, caùc ñoäi muõi ñeàu coù y teá phuïc vuï hoïat ñoäng. Trong ñôït phoái hôïp vôùi

quaân chuû löïc Lieân khu V môû chieán dòch Ñoâng Xuaân 1950-1951, tænh ñaõ huy ñoäng

haøng ngaøn daân coâng, du kích vaø boä ñoäi ñòa phöông tham gia phuïc vuï chieán dòch,

toå chöùc nhieàu traän ñaùnh lôùn nhoû laøm tieâu hao moät boä phaän sinh löïc ñòch. Caùn boä

vaø nhaân vieân y teá töø tænh ñeán huyeän, xaõ ñöôïc ñieàu ñoäng vaø phaân boå veà phuïc vuï

taïi caùc ñoaøn daân coâng vaø caùc ñôn vò daân quaân ñang laøm nhieäm vuï taïi chieán

tröôøng cuõng nhö ôû haäu phöông. Theo boä ñoäi chieán ñaáu vaø phoái hôïp chieán ñaáu

cho maët traän laø löïc löôïng y taù vaø cöùu thöông, ñaûm nhieäm caû chöùc traùch sô phaåu

vaø trung phaåu thuaät, neáu veát thöông quaù naëng veà ñaïi phaåu thuaät thì chuyeån veà

tuyeán sau.

Tuy tình hình coù nhieàu khoù khaên nhöng ñoäi quaân y teá luoân baùm saùt chieán

tröôøng, phuïc vuï chieán dòch vôùi tinh thaàn noã löïc cao nhaát. Y taù hoaëc cöùu thöông

viên khi ra traän luoân ñi theo caùc chieán só ñeå baêng boù, coõng thöông binh ra phía

sau traùnh ñaïn. Xong traän chieán thì lo dìu thöông binh nheï hoaëc khieâng thöông

binh naëng veà caên cöù. Nhaân vieân y teá coù khi phải laøm vieäc lieân tuïc töø saùng ñeán

toái nhöng luoân vui veû, gaàn guõi thöông beänh binh, ñoäng vieân, an uûi hoï nhö ngöôøi

thaân trong gia ñình. Ñoái phoù vôùi nhöõng cuoäc caøn queùt, taán coâng cuûa ñòch leân

vuøng caên cöù, caùn boä nhaân vieân y teá khoâng chæ lo tìm caùch laùnh giaëc, baûo veä an

toaøn cho thöông binh vaø beänh nhaân, baûo veä thuoác men, y cuï maø nhieàu khi coøn

phaûi tröïc tieáp tham gia chieán ñaáu choáng caøn cuøng vôùi löïc löôïng vuõ trang ñòa

phöông. Haàu heát caùc chieán só ngaønh y ñeàu duõng caûm vöôït qua khoù khaên thöû

thaùch, heát loøng heát söùc phuïc vuï toát cho thöông beänh binh, laø choã döïa, nguoàn

ñoäng vieân lôùn lao cho caùc chieán só khi ra traän.

Nhöõng naêm 1951-1952, ñòch taêng cöôøng ñaùnh phaù, caøn queùt vaø phong toûa

haàu heát caùc ngaõ ñöôøng vaøo chieán khu. Caùc toå chöùc khaùc veà xaõ hoäi cöùu teá chöa

coù, chæ coù caùc “gia ñình chieán só” nhaän ñôõ ñaàu quaân nhaân vaø caùn boä coâng chöùc ôû

vuøng khaùng chieán; caùc toå chöùc “Meï chieán só”, “Chò chieán só” tröôùc kia phaùt trieån

khaù maïnh, nhöng do ñòch taêng cöôøng khuûng boá neân hoïat ñoäng bò haïn cheá. Vieäc

tieáp teá löông thöïc, thuoác men leân chieán khu heát söùc khoù khaên vaø nguy hieåm

nhöng ñoàng baøo vuøng ñòch taïm chieám vaãn tích cöïc bí maät ñoùng goùp tieàn baïc, cuûa

caûi vaät chaát cho caùch maïng. Nhaän ñöôïc söï uûng hoä cuûa ñoàng baøo, caùc cô sôû cuûa

ta cöû ngöôøi vaøo taän Saøi Goøn tìm mua thuoác men vaø caùc thöù caàn thieát khaùc göûi ra

caên cöù. Baát kyø trong hoaøn caûnh naøo, duø khoù khaên aùc lieät ñeán ñaâu, cô sôû beân

33

trong vaãn ñöa ñöôïc löông thöïc, thöïc phaåm, thuoác men, haøng hoùa ra ngoaøi cho

caùch maïng. Baø con töï ñoäng toå chöùc ñöôøng daây trinh saùt, naém quy luaät hoïat ñoäng

cuûa ñòch để tìm cách vaän chuyeån haøng ra chieán khu baèng nhieàu hình thöùc raát

phong phuù, saùng taïo nhö vaän chuyeån baèng xe boø, treân nguïy trang phaân chuoàng

nhöng döôùi laø gaïo, thuoác men; hoaëc che daáu döôùi nhöõng gaùnh maï, gaùnh luùa

gioáng…

Coù theå noùi baát cöù nôi ñaâu, luùc naøo cuõng vaäy nhaân daân ta luoân thöông yeâu

giuùp ñôõ, chôû che, ñuøm boïc, nuoâi döôõng thöông beänh binh vaø caùn boä caùch maïng.

Ngay trong vuøng coù boä maùy ñaàu naõo cuûa ñòch chieám ñoùng nhö thò xaõ Phan Rang-

Thaùp Chaøm, nhaân daân lôïi duïng vieäc thaêm nuoâi tuø nhaân, ñaõ giuùp caùc ñaûng vieân

trong nhaø lao Phan Rang chuyeån thuoác chöõa beänh1

ra ngoaøi chieán khu; ñoàng baøo

ngöôøi Hoa ôû Phan Rang cuõng thaønh laäp moät toå chöùc mang teân “Hoäi Hoa lieân”,

cung caáp cho ta nhieàu tin töùc vaø haøng hoùa, thuoác men. Haàu heát nhöõng ngöôøi yeâu

nöôùc töøng tham gia y teá caùch maïng, khi veà soáng ôû vuøng ñòch chieám vaãn neâu

göông soáng toát, vì daân vì nöôùc, aâm thaàm giuùp ñôõ cho caùch maïng. Thaày thuoác

Nguyeãn Baûo Sôn, khi giaûi theå xöôûng thuoác Nam ñaõ veà An Thaïnh tieáp tuïc haønh

ngheà thuoác ñoâng y, laøm nhieàu vieäc thieän giuùp ñôõ ñoàng baøo luùc khoù khaên, beänh

taät; taïo ñöôïc uy tín vaø caûm tình trong nhaân daân, giöõ vöõng nieàm tin, khí tieát cho

ñeán ngaøy caùch maïng toaøn thaéng. Baø Nguyeãn Thò Maän laø nöõ hoä sinh Ñoâng

Döông, tham gia y teá caùch maïng nhöõng naêm ñaàu khaùng Phaùp, choàng baø cuõng laø

caùn boä caùch maïng, khi veà soáng hôïp phaùp baø laäp nhaø baûo sanh tö ôû Phan Rang,

töøng giuùp nhieàu saûn phuï ngheøo khoù sanh nôû veïn toaøn maø khoâng laáy tieàn coâng,

ñaëc bieät baø töï tay ñôõ ñeû vaø chaêm soùc vôï ñoàng chí Traàn Hieám1

ñöôïc “meï troøn,

con vuoâng” ngay trong nhaø baûo sanh cuûa mình, baát chaáp moïi hieåm nguy neáu ñòch

phaùt hieän.

Tuy nhieân, tröôùc söï bao vaây phong toûa cuûa ñòch, söï hoã trôï löông thöïc,

thuoác men cuûa ñoàng baøo cho caùch maïng khoâng thaám vaøo ñaâu. Khoù khaên nhaát laø

tình traïng thuoác thieáu, beänh taêng, caùc beänh xaù phaûi duøng caû thuoác Taây vaø thuoác

Nam ñeå ñieàu trò beänh nhöng soá löôïng thuoác vaãn khoâng ñuû ñaùp öùng. Nhaân vieân y

teá ñaõ maïnh daïn phaùt huy saùng kieán pha cheá ñuû loïai thuoác nhö duøng nöôùc döøa

tieâm vaøo maïch maùu thay cho cacodylate de sodium; thuoác trò soát reùt loïai maïnh

nhö quinoforme ñaùng leõ tieâm vaøo bắp thòt nhöng phaûi tieâm vaøo maïch maùu ñeå

chöõa soát reùt aùc tính; duøng nöôùc muoái, cao voõ saén, cao toâ moäc thay thuoác tím khi

röõa veát thöông; maät ong duøng ñaép veát thöông mau keùo da non, mau laønh; laáy

nhau sản phuï cheá thuoác boå Phi la toáp giúp mau phuïc hoài söùc khoûe hoaëc caáy döôùi

1 Caùc ñaûng vieân baùo oám xin thuoác chöõa beänh, roài gom goùp ñeå göûi ñi.

1 Vôï ñoàng chí Traàn Hieám ñöôïc cô sôû ôû Phan Rang che daáu vaø lieân heä vôùi baø Maän giuùp cho vieäc sanh nôû.

34

da trò söng gan, söng laù laùch… ñöôïc aùp duïng ñieàu trò nhieàu ca beänh ñaït hieäu quaû

cao. Ñeå chöõa trò caùc ca soát reùt nhieàu hôn so vôùi löôïng thuoác quy ñònh, caùc y taù

phaûi duøng thuoác vieân kyù ninh vàng (Quinine) pha vôùi nöôùc caát ñeå tieâm cho beänh

nhaân, laøm nhö vaäy thì soá thuoác giaønh cho vieäc chöõa beänh 1 ca soát reùt seõ trò ñöôïc

3, 4 ca nöõa. Vieäc moå, xeû cho beänh nhaân nhieàu luùc khoâng ñuû thuoác teâ, phaûi ra söùc

ñoäng vieân beänh nhaân chòu ñau ñeå chöõa trò. Ngay moät “Bock” röûa ruoät cuõng

khoâng coù, y taù phaûi duøng coïng ñu ñuû thay bock röûa ruoät cho beänh nhaân khoâng ñaïi

tieän ñöôïc…

Do thieáu dinh döôõng, thieáu Vitamin A, beänh quaùng gaø baét ñaàu phát sinh

trong löïc löôïng vuõ trang, beänh nhaân khoaûng 6g30 chieàu laø khoâng thaáy ñöôøng ñi,

ngủ chôø ñeán saùng môùi ñi ñöôïc. Soá löôïng ngöôøi bò quaùng gaø ngaøy moät taêng, neân y

teá tænh thöôøng toå chöùc 1 ñoaøn khoaûng 20-30 ngöôøi ñöa vaøo an döôõng ôû Bình

Thuaän2

. Ñieàu trò beänh naøy khoâng khoù, chæ caàn aên uoáng ñaày ñuû dinh döôõng thì töï

nhieân beänh seõ khoûi, gaëp luùc ñöôïc aên nhöõng thöùc aên giaøu Vitamin A beänh nhaân

caøng mau choùng hoài phuïc. Ñoù laø tröôøng hôïp cô quan Tænh ñoäi toå chöùc moät ñoaøn

khoaûng 50 ngöôøi vaøo Vónh Haûo (CK 50) ñeå laáy gaïo, ñoàng chí Leâ Nhö Leâ laøm

Tröôûng ñoaøn. Y taù cô quan laø ñoàng chí Traàn Maõnh ñi theo phuïc vuï ñoaøn vaø ñöa 6

chieán só bò quaùng gaø ñi cuøng, döï ñònh ñöa soá ñoàng chí naøy vaøo ôû laïi laâu daøi vì ôû

ñaáy coù caû kho gaïo ñeå aên ñaày ñuû cho heát quaùng gaø. Ñoaøn ñi coù toå chöùc saên baén

thòt caûi thieän, ñeán nöõa ñöôøng baén ñöôïc 1 con boø röøng. Caùn boä y teá ñeà nghò vôùi

ñoaøn duøng toaøn boä laù gan cho anh em quaùng gaø aên (vì gan coù nhieàu vitamin A).

Nhờ vậy mà các anh ñaõ sóm khoûi beänh.

Tình hình treân keùo daøi cho ñeán naêm 1953, ñöôøng daây lieân laïc Nam-Baéc

ñöôïc löu thoâng, Ninh Thuaän ñöôïc söï chi vieän ñaéc löïc cuûa Lieân khu 5 veà thuoác

men, duïng cuï y teá caùc loaïi, tình traïng khan hieám ñöôïc oån ñònh daàn, khoâng coøn

thieáu thoán nhö tröôùc. Veà caùn boä y teá, ta ñöôïc treân taêng cöôøng 1 y só laø anh Nho

vaø 1 y taù laø anh Ñaïi cuøng ñi vaøo Ninh Thuậân ñeå phuïc vuï cho hoaït ñoäng chieán

tröôøng 1953-1954. Toå chöùc beänh xaù tænh, huyeän coù chính trò vieân, toå ñieàu trò, hoä

lyù, y taù, lao coâng, nuoâi quaân...; löông thöïc thöïc phaåm do beänh xaù töï lo cho beänh

nhaân. Thuoác men coù caùc loïai Vitamin B1, B12, C ñuû duøng cho ñieàu trò, thuoác

khaùng sinh coù khaù hôn, cung öùng 50-60% yeâu caàu cho caùc cô quan, ñôn vò. Ñôøi

soáng cuûa caùn boä, chieán só ñöôïc caûi thieän nhieàu, böõa aên cuûa thöông binh, beänh

binh coù gaïo ñeå naáu côm chaùo, coù rau, coù thòt trong böõa aên. Töø ñoù tình hình beänh

ñau giaûm haún, beänh quaùng gaø cuûa caùn boä, chieán só haàu nhö khoâng coøn nöõa, moïi

ngöôøi phaán khôûi, haêng haùi chieán ñaáu vaø coâng taùc. Ñoái vôùi vuøng ñòch taïm chieám,

ta ñaõ xaây döïng moät soá cô sôû noäi tuyeán ôû caùc ñoàn An Thaïnh, Töø Taâm, Hoøa Trinh,

2 Trung ñoaøn 81 ñaõ toå chöùc moät traïi ñieàu döôõng ôû Thaêng Bình (Haøm Taân-Nình Thuaän) ñeå ñieàu trò cho boä ñoäi.

35

Phuù Quyù, Phöôùc Ñoàng… Caùc cô sôû noäi tuyeán ñaõ giuùp cho caùch maïng nhieàu vieäc

caàn thieát, khoâng nhöõng chæ coù thuoác men, ñaïn döôïc maø coøn coù caû taøi lieäu quaân

söï, giuùp cho cô quan tình baùo cuûa ta chæ ñaïo taùc chieán thu nhieàu thaéng lôïi. Nhôø

vaäy, trong chieán cuoäc Ñoâng Xuaân 1953-1954, keát hôïp vôùi noäi tuyeán, boä ñoäi ta

tieâu dieät, giaûi phoùng haøng loïat ñoàn boùt ñòch maø khoâng thöông vong nhieàu.

Phoái hôïp vôùi hoïat ñoäng chieán tröôøng, cuoái naêm 1953, Tænh uûy chæ ñaïo môû

ñôït tieán coâng quaân söï doàn daäp vaøo caùc vuøng taïm chieám, höôùng môû ñaàu laø vuøng

taây nam tænh, boä ñoäi phaûi taäp trung ñaùnh thaéng nhöõng traän coù taùc duïng quyeát

ñònh ñeán tình hình chung. Quaân y ñöôïc leänh phaûi chuaån bò ñaày ñuû thuoác men,

phöông tieän vaø con ngöôøi, saún saøng ra traän ñeå phuïc vuï caùc ñôn vò chieán ñaáu. Ñoäi

nguõ y taù, cöùu thöông laïi vaøo sinh ra töû phuïc vuï boä ñoäi trong caùc traän tieán coâng,

tieâu dieät ñoàn ñòch ôû Hoaøi Trung, Haäu Sanh, Myõ Töôøng, An Xuaân, Tieåu khu Ninh

Chöõ… Chæ trong 3 thaùng (töø thaùng 4 ñeán thaùng 6-1954), quaân daân Ninh Thuaän ñaõ

ñaùnh hôn 35 traän, dieät 8 cöù ñieåm, 1 tieåu khu, böùc ruùt haøng chuïc cöù ñieåm vaø thaùp

canh, dieät vaø baét soáng haøng nghìn teân ñòch, thu heïp phaïm vi ñòch kieåm soaùt,

nhieàu vuøng taïm chieám ñöôïc giaûi phoùng. Löïc löôïng quaân daân y taïi ñòa phöông ñaõ

phuïc vuï toát caùc traän chieán ñaáu cuûa caùc ñôn vò vuõ trang, baûo veä sinh maïng thöông

beänh binh taïi maët traän cuõng nhö ôû haäu cöù.

Tröôùc söï phoái hôïp tieán coâng maïnh meõ cuûa chieán tröôøng caû nöôùc ñaùnh

maïnh, thaéng lôùn, ñænh cao laø chieán thaéng Ñieän Bieân Phuû. Ngaøy 20-7-1954, hieäp

ñònh Giônevô ñöôïc kyù keát, thöïc daân Phaùp phaûi coâng nhaän ñoäc laäp, chuû quyeàn,

thoáng nhaát cuûa nöôùc ta, chaám döùt chieán tranh, laäp laïi hoøa bình ôû Vieät Nam, ñaùnh

daáu keát thuùc vónh vieãn aùch thoáng trò cuûa thöïc daân Phaùp treân ñaát nöôùc ta, môû ra

moät trang söû môùi cho caùch maïng Vieät Nam. Löïc löôïng y teá Ninh Thuaän cuõng saép

xeáp caùn boä ñi theo phuïc vuï söùc khoûe cho ñoaøn quaân daân chính ñaûng taäp keát ra

Baéc vaø hoïc taäp nghieäp vuï ñeå ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån cuûa söï nghieäp caùch

maïng.

Cuoäc chieán ñaáu haøo huøng, anh duõng cuûa quaân daân Ninh Thuaän ñaõ goùp

phaàn vieát neân nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc, trong ñoù coù söï ñoùng goùp thaàm

laëng, laâu daøi vaø yù chí vöôït qua gian khoå hy sinh cuûa nhöõng caùn boä nhaân vieân treân

maët traän y teá ñaõ kieân cöôøng chieán ñaáu, phuïc vuï queân mình ñeå giöõ gìn, baûo veä

söùc khoûe, sinh maïng cho caùc chieán só, thöông beänh binh vaø nhaân daân.

36

CHÖÔNG II

NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG CUOÄC KHAÙNG CHIEÁN

CHOÁNG MYÕ, CÖÙU NÖÔÙC

(1954-1975)

I. COÂNG TAÙC Y TEÁ TRONG NHÖÕNG NGAØY ÑAÁU TRANH GIÖÕ GÌN

LÖÏC LÖÔÏNG CHUYEÅN LEÂN THEÁ TIEÁN COÂNG ÑÒCH (1954-1960).

Sau ngaøy kyù keát hieäp ñònh Giônevô, thöïc daân Phaùp buoäc phaûi chaám döùt

chieán tranh ôû Vieät Nam vaø toaøn coõi Ñoâng Döông. Töø ñaây, mieàn Baéc hoaøn toaøn

giaûi phoùng vaø ñi leân xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi; mieàn Nam tieáp tuïc ñaáu tranh

thöïc hieän hieäp ñònh ñeå tieán ñeán thoáng nhaát ñaát nöôùc.

Thöïc hieän söï chæ ñaïo cuûa Lieân khu uûy V, Tænh uûy trieäu taäp caùn boä veà CK7

ñeå phoå bieán moät soá coâng vieäc chuû yeáu: Toå chöùc hoïc taäp tinh thaàn noäi dung hieäp

ñònh Giônevô cho caùn boä, chieán só vaø saép xeáp löïc löôïng ñi taäp keát. Boá trí caùn boä

ôû laïi vaø chuyeån höôùng toå chöùc hoaït ñoäng cho phuø hôïp vôùi tình hình môùi. Coâng

vieäc taäp keát cuûa tænh ñöôïc tieán haønh gaáp ruùt trong thaùng 8-1954. Löïc löôïng ñi taäp

keát phaàn lôùn laø löïc löôïng vuõ trang (khoaûng 2 ñaïi ñoäi) vaø moät soá caùn boä daân chính

ñaûng. Löïc löôïng ôû laïi khoaûng 100 ñoàng chí, trong ñoù moät nöõa laø caùn boä, chieán só

vuõ trang.

Theo lòch trình, mieàn Ñoâng Nam boä vaø cöïc Nam Trung boä coù 80 ngaøy ñeå

chuaån bò cho vieäc chuyeån quaân taäp keát. Ñeâm 15-8-1954, soá caùn boä Ninh Thuaän

ñi xe löûa xuoáng ga Hoøa Trinh, taäp hôïp ôû Trieàng (Leâ Hoàng Phong-Bình Thuaän),

sau ñoù chuyeån veà Haøm Taân-Bình Thuaän1

. Do ñoaïn ñöôøng ñi khaù vaát vaû, maát

nhieàu thôøi gian (treân 10 ngaøy) neân soá thöông beänh binh ñi theo raát ít, haàu heát

nhöõng ngöôøi beänh taät, giaø yeáu ñöôïc ñöa veà soáng vaø laøm aên ôû caùc khu daân sinh,

chæ löïa choïn nhöõng ngöôøi ñuû söùc khoeû vaø tieâu chuaån ñeå leân ñöôøng. Haàu heát caùn

boä daân y ñeàu ñi taäp keát, taäp trung theo Ñoaøn daân chính ñaûng caùc tænh do Ban caùn

söï cöïc Nam laõnh ñaïo; rieâng löïc löôïng vuõ trang Ninh Thuaän khi ñeán Trieàng taäp

hôïp cuøng caùc tænh Bình Thuaän, Laâm Ñoàng thaønh laäp laïi Trung ñoaøn 812, döôùi söï

chæ huy cuûa Trung ñoaøn tröôûng Nguyeãn Chí Ñieàm. Moät soá caùn boä quaân y cuûa

Ninh Thuaän nhö caùc anh: Tî, Chieâu, Trònh Xeâ, Huyønh Ñeá… cuøng leân ñöôøng ñi

taäp keát vôùi löïc löôïng vuõ trang caùc tænh baïn, veà sau caùc anh ñöôïc mieàn Baéc xaõ hoäi

chuû nghóa cho hoïc tieáp veà chuyeân moân ñaõ trôû thaønh caùc baùc só, goùp phaàn phuïc vuï

cuoäc chieán ñaáu giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam.

1 Töø Haøm Taân löïc löôïng taäp keát ñi boä vaøo vuøng Baø Toâ, Caây Caùm (thuoäc tænh Baø Ròa, giaùp vôùi Haøm Taân), sau ñoù

ñöôïc oâ toâ chôû ñeán baõi bieån gaàn Vuõng Taøu ñeå xuoáng taøu thuûy ñi Saàm Sôn, Thanh Hoùa.

37

Cuoái thaùng 8-1954, Tænh uûy Ninh Thuaän toå chöùc phaân chia laïi caùc vuøng vaø

boá trí caùn boä laõnh ñaïo töøng vuøng. Toaøn tænh ñöôïc chia thaønh naêm vuøng, rieâng hai

huyeän mieàn nuùi: Baùc AÙi, Anh Duõng vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaãn giöõ

nguyeân nhö cuõ. Moãi vuøng, huyeän, thò ñeàu coù caáp uûy töø 3 ñeán 4 ñoàng chí tröïc tieáp

chæ ñaïo; Tænh uûy bí maät ñöôïc Lieân khu uûy V chæ ñònh goàm naêm ñoàng chí, do ñoàng

chí Leâ Vaên Hieàn laøm Bí thö vaø chuyeån veà ñoùng ôû caên cöù Baùc AÙi.

Soá caùn boä y teá ñöôïc phaân coâng ôû laïi thì tieáp tuïc hoïc taäp chính trò, thôøi söï

ñeå naém vöõng tình hình vaø nhieäm vuï môùi trong hai naêm ñaáu tranh vôùi keû thuø ñoøi

hieäp thöông Toång tuyeån cöû. Moät soá veà ñòa phöông cuøng caùn boä daân chính ñaûng

sinh hoaït hôïp phaùp trong daân vaø cuøng vôùi nhaân daân ñaáu tranh chính trò; soá khaùc

ñöôïc phaân coâng hoaït ñoäng bí maät. Anh chò em ôû laïi goàm y taù, cöùu thöông, hoä lyù

duø ôû cöông vò naøo cuõng ñeàu taïo theá soáng hôïp phaùp, theo hoïc caùc lôùp y taù, hoä sinh

do chính quyeàn Saøi Goøn toå chöùc; sau ñoù tham gia laøm vieäc taïi caùc cô sôû nhaø nöôùc

hoaëc hoaït ñoäng y teá tö nhaân. Moät soá laøm nhieäm vuï beà noåi beân ngoaøi laø trò beänh

vaø chaêm soùc söùc khoeû cho nhaân daân ñòa phöông, maët khaùc laø cô sôû cung caáp

nguoàn thuoác men vaø naém tình hình ñòch ñeå baùo cho caùch maïng.

Phuï traùch vieäc chaêm lo söùc khoeû vaø ñieàu trò cho löïc löôïng taïi choã hoaït

ñoäng chæ coù hai y taù: Nguyeãn Lia vaø Traàn Maõnh (Naêm Nhoû). Ñoàng chí Maõnh

chòu traùch nhieäm maûng phía Nam, goàm vuøng 2, 3 (sau naøy laø huyeän Thuaän Nam

vaø An Phöôùc). Ñoàng chí Lia phuï traùch maûng phía Baéc, goàm cô quan Tænh uûy,

huyeän Anh Duõng vaø Baùc AÙi. Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa caùc anh laø tuyeân truyeàn phaùt

ñoäng phong traøo veä sinh, uoáng thuoác phoøng beänh cho ñoàng baøo vuøng caên cöù vaø

löïc löôïng ta, ngoaøi ra coøn tham gia laøm coâng taùc lieân laïc vaø baûo veä bí maät cho

caùn boä hoaït ñoäng. Nhö vaäy, töø choã ta coù caû moät heä thoáng y teá caùch maïng ñöôïc

xaây döïng trong khaùng chieán goàm Ban y teá tænh, caùc beänh xaù, traïm xaù, xöôûng

döôïc ñoâng y; caùc ñôn vò vuõ trang coù y taù, cöùu thöông…, nay treân vuøng caên cöù chæ

coøn laïi hai y taù hoaït ñoäng vôùi muoân vaøn khoù khaên, phöùc taïp.

ÔÛ Ninh Thuaän, sau khi hieäp ñònh Giônevô ñöôïc coâng boá, nguïy quyeàn ôû caùc

phöôøng xaõ tan raõ, tinh thaàn binh lính hoang mang dao ñoäng, khí theá caùch maïng

cuûa quaàn chuùng ñang leân. Do vaäy, luùc ñaàu ñòch coøn deø daët chöa daùm traéng trôïn

khuûng boá, hôn nöõa boïn tay sai thaân Myõ ñang lo tranh giaønh quyeàn löïc vôùi boïn

thaân Phaùp. Sau ñoù chuùng boá trí nhieàu teân tay sai thaân Myõ veà giöõ nhöõng chöùc vuï

quan troïng ôû tænh nhö Ngoâ Xuaân Tích (Tænh tröôûng), Nguyeãn Vaên Thieäu (Tieåu

khu tröôûng), Hoàng Ñöùc (Tröôûng ban toá coäng)… Myõ-Nguïy ñaõ duøng nhieàu thuû ñoaïn

mò daân, mua chuoäc loøng daân ñeå hoï caùch ly vôùi caùch maïng. Tröôùc heát laø thuû ñoaïn

mua chuoäc baèng vaät chaát, chuùng duøng vieän trôï Myõ ñeå mua vaø cung caáp cho moãi

xaõ moät soá thuøng thuoác vaø duïng cuï y teá thoâng thöôøng ñeå phuïc vuï cho daân. Ñoàng

thôøi chuùng môû caùc lôùp ñaøo taïo caùn boä y teá ngaén ngaøy taïi ñòa phöông, chuû yeáu laø

38

ñeå trang bò moät soá kieán thöùc phoå thoâng veà y teá vaø bieát caùch söû duïng caùc thuøng

thuoác vaø duïng cuï do Myõ vieän trôï. Lôïi duïng cô hoäi naøy, ta ñoäng vieân moät soá caùn

boä theo hoïc caùc lôùp ñoù, moät maët laø ñeå söû duïng ñöôïc thuoác men vaø duïng cuï y teá

phuïc vuï söùc khoeû cho ngöôøi daân, maët khaùc ñeå xaây döïng cô sôû laâu daøi phuïc vuï

cho caùch maïng. Nhöõng naêm ñaàu sau ngaøy kyù hieäp ñònh, ñòch chöa ñaåy maïnh

ñaùnh phaù mieàn nuùi neân nhaân daân lieân heä, giuùp ñôõ caùch maïng khoâng khoù khaên

laém, nguoàn thuoác men ôû caên cöù töông ñoái ñaày ñuû, ñaùp öùng yeâu caàu phuïc vuï söùc

khoeû cho löïc löôïng quaân, daân, chính, ñaûng. Y taù Hieäp ôû Sôn Haûi-Ninh Haûi laø cô

sôû thöôøng xuyeân giuùp ta mua thuoác men, duïng cuï y teá, löông thöïc chuyeån leân

chieán khu.

Cuøng vôùi thuû ñoaïn mua chuoäc vaø mò daân, ñòch cuõng tieán haønh nhöõng thuû

ñoaïn khuûng boá, ñaøn aùp daõ man nhaèm ñeø beïp phong traøo ñaáu tranh caùch maïng

cuûa quaàn chuùng. Ñaây laø giai ñoaïn caùch maïng mieàn Nam heát söùc ñen toái, khoù

khaên. Ñòch duøng vuõ löïc doàn daân ôû caùc khu daân sinh veà vuøng chuùng kieåm soaùt vaø

baét caùn boä khaùng chieán cuõ phaûi trình dieän laáy giaáy quy thuaän. Chuùng söû duïng

boïn aùc oân, maät vuï chæ ñieåm, aùm saùt thuû tieâu nhöõng ngöôøi khaùng chieán cuõ vaø baét

giam nhöõng ngöôøi choáng laáy giaáy quy thuaän. Caûnh baét bôù, giam caàm, tra taán, tuø

ñaøy dieãn ra khaép nôi. Töø ngaøy ñình chieán ñeán cuoái naêm 1954, ñòch ñaõ baét treân

500 ngöôøi khaùng chieán cuõ veà giam ôû nhaø lao Phan Rang. Löïc löôïng caùch maïng

bò toån thaát nhieàu sau caùc chieán dòch “toá coäng, dieät coäng” cuûa Myõ-Dieäm. Soá ñaûng

vieân, caùn boä cuûa ta thì chuùng baét hoïc taäp, caûi taïo daøi ngaøy hôn, ngaên caám

nghieâm ngaët, khoâng cho ñi laïi tieáp xuùc vôùi nhaân daân. Soá caùn boä y teá cuûa ta cho

veà soáng hôïp phaùp coù ngöôøi khoâng daùm hoaït ñoäng vì sôï traû thuø, moät soá vaãn laøm

vieäc nhöng döôùi hình thöùc tö nhaân hoaëc hôïp taùc vôùi ñòch, phaàn lôùn ñang naèm yeân

ñeå baûo ñaûm an toaøn.

Tröôùc tình hình gay go, aùc lieät ñoù, qua naêm 1955, ñeå kyû nieäm moät naêm

ñình chieán, Tænh uûy chuû tröông ñoàng loaït môû ñôït ñaáu tranh chính trò ñoøi ñòch thi

haønh hieäp ñònh, laäp laïi quan heä bình thöôøng giöõa hai mieàn, ñoøi baøn vieäc hieäp

thöông toång tuyeån cöû thoáng nhaát nöôùc nhaø. Khaép nôi trong tænh ta ñaõ toå chöùc

ñöôïc nhieàu cô sôû caùch maïng, nhaát laø trong giôùi tieåu thöông, coâng nhaân Ñeà poâ xe

löûa, Nhaø ñeøn Thaùp Chaøm… Caùc cô sôû ñaõ vaän ñoäng quaàn chuùng nhaân daân quyeân

goùp gaïo, tieàn, thuoác men vaø naém tình hình ñòch ñeå che chôû, nuoâi daáu caùn boä

“naèm vuøng” hoaït ñoäng bí maät, ñoàng thôøi tieán haønh treo côø, raõi truyeàn ñôn, caêng

bieåu ngöõ, ñoøi chính quyeàn Dieäm phaûi thöïc hieän toång tuyeån cöû. Hoã trôï caùc cuoäc

bieåu tình coù söï tham gia moät soá caùn boä, nhaân vieân y teá ñaõ veà soáng hôïp phaùp

trong daân, hoï khoâng chæ goùp phaàn vaøo löïc löôïng chính trò tröïc tieáp ñaáu tranh vôùi

keû thuø, maø coøn laøm nhieäm vuï cöùu chöõa, baêng boù cho nhöõng ngöôøi tham gia bieåu

tình bò beänh taät vì naéng gioù hoaëc bò keû thuø ñaùnh ñaäp.

39

Ñoái phoù vôùi nhöõng hoaït ñoäng ñoù, ñòch huy ñoäng löïc löôïng caûnh saùt thaúng

tay ñaøn aùp, baét bôù. Lieân tuïc nhöõng naêm 1955-1956, ñòch taäp trung truy queùt vuøng

ñoàng baèng caùc chieán dòch “toá coäng, dieät coäng”, thöïc hieän luaät 10/59 coâng khai

hoaù vieäc ñaøn aùp caùch maïng mieàn Nam. Tình hình ñoàng baèng gaëp nhieàu khoù

khaên, cô sôû bò vôõ, caùn boä bò ñaùnh baät ra ngoaøi daân, vieäc tieáp teá, aên ô,û ñi laïi bò

ñòch kieåm soaùt gaét gao… Nhieàu caùn boä caùch maïng bò ñòch baét tra taán daõ man hoaëc

mua chuoäc duï doã baèng nhieàu thuû ñoaïn nhöng ña soá caùc ñoàng chí toû ra heát söùc

kieân cöôøng, giöõ vöõng khí tieát cuûa ngöôøi coäng saûn. Nhöõng göông hy sinh anh duõng

cuûa caùn boä caùch maïng caøng thoåi buøng theâm ngoïn löûa caêm thuø, quyeát taâm ñaáu

tranh vôùi ñòch ñeán cuøng trong caùc taàng lôùp nhaân daân Ninh Thuaän.

Ñaàu naêm 1957, ñòch baét ñaàu chuyeån troïng ñieåm sang ñaùnh phaù mieàn nuùi,

chuùng duøng tieàn taøi, cuûa caûi ñeå caùm doã, meâ hoaëc nhaân daân, ñoàng thôøi tieán haønh

caøn queùt, ñaùnh phaù caùc khu caên cöù cuûa ta, troïng ñieåm laø caên cöù Baùc AÙi. Ñeán ñaàu

1958, ñòch duøng vuõ löïc laãn lôøi leõ mò daân ñaõ uy hieáp vaø doàn haøng ngaøn daân mieàn

nuùi ôû Baùc AÙi vaø Anh Duõng xuoáng caùc khu taäp trung ôû ñoàng baèng. Tieáp thu noäi

dung baûn “Ñeà cöông caùch maïng mieàn Nam” vaø söï chæ ñaïo cuûa Lieân tænh 3, thaùng

8-1958, Tænh uûy quyeát ñònh thaønh laäp moät trung ñoäi vuõ trang mieàn nuùi goàm 32

ngöôøi vaø ñoäi vuõ trang cuûa huyeän goàm 12 ngöôøi, ñeå baûo veä vuøng caên cöù vaø chuaån

bò moïi maët phaù khu taäp trung, ñöa daân veà nuùi. Y taù Nguyeãn Lia ñöôïc phaân coâng

chaêm soùc söùc khoeû cho toå vuõ trang, trong khi vaãn phuïc vuï cho cô quan Tænh uûy.

Treân vuøng caên cöù, trong tình hình chæ coù ñoàng chí Traàn Maõnh vaø Nguyeãn

Lia laøm nhieäm vuï y teá treân ñòa baøn roäng lôùn caû tænh, caùc anh phaûi ñi coâng taùc

lieân tuïc, nhaän tin baùo nôi naøo coù ngöôøi beänh, bò thöông taät hoaëc caàn giuùp saûn phuï

sinh nôû… caùc anh laäp töùc mang tuùi cöùu thöông leân ñöôøng. Tuy chæ ñöôïc boài döôõng

kieán thöùc veà y taù nhöng caùc anh thöïc hieän haàu heát nhieäm vuï chuyeân moân cuûa y

baùc só, töø vieäc chuaån beänh, keâ toa, moå xeû, nha khoa, hoä saûn… Ñeå ñaùp öùng yeâu

caàu thöïc tieãn ñaët ra, caùc anh noã löïc laøm vieäc baát keå ngaøy ñeâm, ñoàng thôøi tranh

thuû nghieân cöùu theâm taøi lieäu y khoa ñeå naâng cao chuyeân moân, nhôø vaäy ñaõ chöõa

ñöôïc nhieàu ca beänh naëng nhö soát reùt aùc tính, thöïc hieän thaønh coâng moät soá ca

phaãu thuaät khoù.

Ñaàu naêm 1960, Nghò quyeát 15 cuûa Ban chaáp haønh Trung öông Ñaûng ñöôïc

phoå bieán chính thöùc, caùn boä, ñaûng vieân trong tænh raát phaán khôûi khi ñöôïc quaùn

trieät tinh thaàn cô baûn cuûa nghò quyeát: “ñaáu tranh chính trò keát hôïp vôùi ñaáu tranh

vuõ trang, duøng baïo löïc caùch maïng traán aùp baïo löïc phaûn caùch maïng”. Phuïc vuï keá

hoaïch cuûa Tænh uûy giaûi phoùng ñoàng baøo khoûi caùc khu taäp trung, caùc anh tích cöïc

chuaån bò thuoác men, duïng cuï y teá vôùi tinh thaàn haêng haùi, khaån tröông.

Ñeâm 7-2-1959 (ñeâm 30 Teát Kyû Hôïi), lôïi duïng boïn lính choát giöõ khu taäp

40

trung Baø Raâu sô hôû, maát caûnh giaùc, caùn boä ñaûng vieân naèm vuøng ñaõ vaän ñoäng

ñoàng baøo noåi daäy phaù khu taäp trung trôû veà röøng nuùi. Vieäc phaù khu taäp trung Baø

Raâu coù taùc ñoäng maïnh meõ ñeán quaàn chuùng tieáp tuïc noåi daäy phaù caùc khu taäp

trung khaùc nhö Ñoàng Daøy, Ruoäng Daân, Taàm Ngaân…., ñeán thaùng 4-1959, hôn

8.000 daân ôû Baùc AÙi ñaõ thoaùt khoûi aùch keøm keïp cuûa ñòch. Söï kieän naøy ñaùnh daáu

Ninh Thuaän laø ñòa phöông coù phong traøo ñoàng khôûi sôùm nhaát caùc tænh mieàn Nam.

Thaéng lôïi sau ñôït ñoàng khôûi ñaõ taïo söï chuyeån bieán lôùn trong phong traøo caùch

maïng quaàn chuùng, thoâi thuùc nhaân daân Baùc AÙi vuøng leân ñaáu tranh choáng söï caøn

queùt, ñoùng ñoàn tieáp theo cuûa ñòch. Cuoái thaùng 8-1960, vôùi söï hoã trôï cuûa löïc

löôïng du kích Baùc AÙi, ñoàng baøo mieàn nuùi ñaõ ñoàng loaït noåi daäy taán coâng tieâu dieät

caùc ñoàn ñòch ôû Taø Luù, Ma Ty, Ñaàu Suoái vaø laøm tan raõ caùc khu taäp trung khaùc,

keùo nhau veà laøng cuõ sinh soáng. Nhö vaäy, huyeän Baùc AÙi laø huyeän ñaàu tieân cuûa

mieàn Nam ñöôïc giaûi phoùng, vì sau ngaøy 30-8-1960, ñòch khoâng coøn ñoùng ñoàn,

laäp khu taäp trung, döøng chaân laâu daøi treân ñòa baøn huyeän. Vieäc giaûi phoùng hoaøn

toaøn huyện Baùc AÙi ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå nhaân daân Ninh Thuaän ñaáu tranh

giaønh nhöõng thaéng lôïi to lôùn hôn.

II. CUÛNG COÁ NGAØNH Y TEÁ TÆNH, GOÙP PHAÀN ÑAÙNH BAÏI “CHIEÁN

TRANH ÑAËC BIEÄT” CUÛA MYÕ-NGUÏY (1961 – 7-1965)

Khi ñoàng baøo Baùc AÙi ñöôïc giaûi phoùng, khí theá caùch maïng caøng leân cao,

haøng loaït thanh nieân boå sung vaøo löïc löôïng vuõ trang huyeän vaø daân quaân du kích

xaõ, cuoái naêm 1960, ñôn vò vuõ trang taäp trung 427 cuûa tænh ñöôïc thaønh laäp. Cuøng

vôùi söï lôùn maïnh, phaùt trieån nhanh choùng cuûa löïc löôïng caùch maïng, ñoøi hoûi coâng

taùc y teá cuõng phaûi ñaùp öùng kòp thôøi tình hình nhieäm vuï môùi. Thôøi gian naøy, Ninh

Thuaän tieáp nhaän moät soá caùn boä mieàn Baéc ñöa vaøo chi vieän mieàn Nam, trong ñoù

coù y taù Leâ Só Haïnh (Traø); vôùi soá caùn boä y teá hieän coù, Beänh xaù tænh ñöôïc thaønh

laäp ñoùng ôû döôùi chaân doác Gaø gaùy, Laø A trong, huyeän Anh Duõng1

, do ñoàng chí

Nguyeãn Lia phuï traùch. Ñoàng chí Traàn Maõnh ñöôïc phaân coâng theo phuïc vuï chaêm

soùc söùc khoûe cho löïc löôïng vuõ trang, sô caáp cöùu thöông binh trong chieán ñaáu, neáu

bò thöông naëng thì caàm maùu hoaëc baêng boù coá ñònh ñöa veà tuyeán sau (beänh xaù)

ñieàu trò.

Ñeán giöõa naêm 1961, mieàn Baéc ñöa veà boä khung caùn boä thaønh laäp ñaïi ñoäi

305 (C305) vaø boå sung theâm ñoäi ñaëc coâng tænh; luùc naøy Khu caên cöù 50 ñaõ giaûi

taùn, huyeän Baùc AÙi giao veà cho Ninh Thuaän2

. Ñöôïc söï hoã trôï maïnh meõ cuûa nhaân

daân, boä ñoäi tænh phoái hôïp vôùi löïc löôïng vuõ trang ñòa phöông ñaåy maïnh hoïat ñoäng

phaù keøm, dieät aùc, ñöa daân veà caên cöù… Tröôùc tình hình môùi, ngaønh y teá coù söï

1 Coøn goïi laø beänh xaù Baø Nam.

2 Naêm 1960, huyeän Baùc AÙi thuoäc quaûn lyù cuûa Ñaûng uûy caên cöù 50.

41

taêng cöôøng veà löïc löôïng ñeå ñaùp öùng nhu caàu cho chieán ñaáu, phoøng chöõa beänh

cho ñoàng baøo vuøng caên cöù. Töø naêm 1961, Ninh Thuaän ñöôïc mieàn Baéc chi vieän

caùc y taù: Trung, Thònh, Yeân, Coâng, soá y taù naøy ñöôïc phaân boå cho caùc ñòa phöông

nhö sau: ñoàng chí Coâng ñöa sang löïc löôïng vuõ trang, ñoàng chí Yeân veà vuøng 2,

ñoàng chí Trung veà vuøng 3, ñoàng chí Thònh veà huyeän Baùc AÙi. Beänh xaù tænh ñöôïc

cuûng coá coù y taù Leâ Só Haïnh, Nguyeãn Lia vaøø khoaûng 10 nhaân vieân phuïc vuï (cöùu

thöông, quaûn lyù, hoä lyù, naáu aên, saûn xuaát, chaên nuoâi…). Löïc löôïng y teá tænh tuy coøn

moûng, nhöng vaãn ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu nhieäm vuï phuïc vuï chieán ñaáu vaø phoøng

chöõa beänh cho nhaân daân. Trong naêm 1961, hoïat ñoäng taäp kích ñaùnh ñòch cuûa löïc

löôïng vuõ trang Ninh Thuaän treân taát caû caùc vuøng raát hieäu quaû, hoã trôï cho coâng taùc

xaây döïng caên cöù mieàn nuùi vöõng maïnh hôn. Boä phaän Quaân daân y ñaõ baùm saùt ñòa

baøn, chieán tröôøng vaø quaàn chuùng, phuïc vuï kòp thôøi moïi yeâu caàu chieán ñaáu cuûa

löïc löôïng vuõ trang vaø phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân ôû khaép nôi trong tænh.

Ñaàu naêm 1962, cán bộ tập kết từ miền Bắc trở lại chiến trường miền nam, y

só Nguyeãn Nhö Hoå ñöôïc Ban Thoáng nhaát Trung öông chuyeån veà tænh, phaân coâng

laøm Tröôûng tieåu ban Quaân daân y (Ban y teá tænh). Cuoái naêm 1962, tænh ñöa ñoàng

chí Nguyeãn Lia ra Baéc hoïc vaø Traàn Maõnh vaøo Quaân khu 6 hoïc ngoïai khoa1

,

ñoàng chí Hoå phuï traùch Beänh xaù tænh. Thaùng 5-1963, y só Ñaëng Theá Dieâu veà phuï

traùch y teáù huyeän Baùc Aùi Taây; ñoàng chí Leâ Só Haïnh phuï traùch y teá Baùc Aùi Ñoâng.

Baáy giôø toaøn tænh chæ coù 5 y taù vaø 2 y só, löïc löôïng caùch maïng ngaøy caøng phaùt

trieån neân yeâu caàu ñaøo taïo, boài döôõng caùn boä y teá caøng caáp baùch, do vaäy ngaønh

ñaõ môû nhieàu lôùp ñaøo taïo y taù, cöùu thöông, hoä sinh taïi choã. Hoïc vieân ñöôïc laáy töø

caùc cô quan ñôn vò, phaàn lôùn coù trình ñoä lôùp ba, lôùp boán2

. Lôùp hoïc ñaàu tieân ñaøo

taïo cöùu thöông viên, goàm coù 9 ngöôøi (trong ñoù coù ñoàng chí Nguyeãn Minh Chaâu);

ñeán naêm 1963 coù lôùp treân 50 hoïc vieân vaø ½ laø ñoàng baøo daân toäc. Ngoaøi vieäc ñaøo

taïo taïi choã, tænh coøn cöû moät soá caùn boä y teá ñi hoïc theâm chuyeân moân ôû Ban Daân y

khu, ôû Trung öông cuïc hoaëc ôû mieàn Baéc. Keát thuùc khoùa hoïc, hoïc vieân ñöôïc phaân

boå veà phuïc vuï caùc cô quan ñôn vò vuõ trang ñòa phöông. Löïc löôïng naøy sau trôû

thaønh nòng coát cuûa hai ngaønh Quaân y vaø Daân y Ninh Thuaän.

Nhöõng naêm 1963-1964, coâng taùc y teá taäp trung vaøo coâng vieäc phoøng caùc

beänh gaây dòch, nhaát laø phoøng choáng dòch cuùm, dòch taû. Vôùi löïc löôïng caùn boä y teá

ñöôïc ñaøo taïo taïi choã, coâng taùc tuyeân truyeàn thöïc hieän veä sinh phoøng beänh, veä

sinh thaân theå, uoáng nöôùc ñun soâi, giöõ saïch moâi tröôøng… ôû mieàn nuùi ñöôïc ñaåy

maïnh vaø ñeàu khaép. Ñoàng baøo daân toäc ñaõ coù phong traøo aên chín, uoáng soâi, moãi

gia ñình ñeàu coù caàu tieâu, boû daàn caùc phong tuïc cuùng teá laïc haäu, sinh ñeû ngoaøi

röøng, bieát duøng thuoác Nam, thuoác Taây ñeå chöõa beänh. Thôøi kyø naøy ñaõ xaûy ra hai

1 Ñoàng chí Lia lôùn tuoåi neân chuyeån ra Baéc hoïc chính trò, sau laøm Chính trò vieân tieåu ñoaøn ôû Ñaéc Laéc.

2 Anh em ngöôøi Kinh laáy trình ñoä töø lôùp 4, ngöôøi daân toäc thì laáy töø lôùp 3 tieåu hoïc.

42

vuï dòch cuùm lôùn, coù haøng traêm ngöôøi maéc vaø haøng chuïc ngöôøi cheát nhöng nhôø

maïng löôùi y teá roäng khaép, cuõng nhö söï hoïat ñoäng tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ kòp

thôøi haïn cheá söï laây lan vaø nhanh choùng daäp taét dòch beänh.

Ngoaøi nhieäm vuï cöùu chöõa thöông beänh binh, coâng taùc nuoâi döôõng caùc

chieán só khoûe maïnh cuõng laø nhieäm vuï ñöôïc ngaønh y teá ñaët leân haøng ñaàu. Nhaân

vieân y teá ñôn vò cuøng vôùi boä phaän caáp döôõng nuoâi quaân luoân chaêm lo vieäc aên

uoáng cuûa ñôn vò sao cho hôïp veä sinh, ñaûm baûo chaát dinh döôõng, rau xanh, hoa

quaû… Cuøng vôùi boä ñoäi taêng cöôøng coâng taùc saûn xuaát rau, hoa maøu vaø tích cöïc laøm

raãy, saên chim, thuù röøng, ñaùnh baét caù ôû soâng, suoái ñeå caûi thieän böõa aên cho ñôn vò.

Giai ñoïan naøy tình hình thuoác men raát khan hieám, döôøng nhö beá taéc do

ñòch kieåm soaùt chaët cheõ caùc tuyeán giao thoâng chieán löôïc cuûa tænh ta nhö Quoác loä

1A ñi Baéc-Nam, ñöôøng 11 noái lieàn Ninh Thuaän vôùi cao nguyeân Laâm Vieân, maët

khaùc chuùng döïng leân nhieàu khu quaân söï mang tính lieân hoaøn, hình thaønh theá traän

bao vaây nhö Quaân caûng Cam Ranh, caûng Ninh Chöõ, Sân bay Thành Sơn, ñoàng

thôøi lieân tuïc ñaùnh phaù löïc löôïng ta beân ngoaøi vaø beân trong vuøng caên cöù raát aùc

lieät. Do vaäy, vieäc chi vieän thuoác theo ñöôøng daây töø mieàn Baéc vaøo hoaëc töø Trung

öông Cuïc mieàn Nam ra ít khi ñeán ñöôïc Ninh Thuaän. Khoù khaên nhaát laø beänh soát

reùt quaù nhieàu nhöng thuoác taây raát ít, nguoàn thuoác tieáp nhaän chuû yeáu töø vieäc mua

thuoác vuøng ñòch haäu hoaëc thuoác töø cô sôû chuyeån vaøo. Nhieàu ngöôøi bò soát reùt aùc

tính, trong khi ta thieáu nhieàu thuoác ñaëc trò, neân tỉ leä töû vong khaù cao. Ñoàng chí

Traàn Maõnh (Naêm Nhoû) phaûi taùo baïo laáy quinacrin (kyù ninh vaøng) pha nöôùc caát

laøm thuoác tieâm trị bệnh soát reùt theo hướng dẫn của Ban Quân –Dân y khu 6 nhöng

vaãn khoâng ñủ dùng. Tröôùc tình hình aáy, thaùng 10-1963, Tænh uûy chuû tröông thaønh

laäp cô sôû Ñoâng y tænh goàm coù 3 ñoàng chí: Löông y Leâ Quang Toán phuï traùch

chung, höôùng daãn vieäc baøo cheá thuoác; Huyønh Vaên Ñaáu (Huyønh Quang Taâm) vaø

Leâ Ngoïc Quyønh laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát. Luùc ñaàu, boä phaän ñoâng y naèm

chung vôùi beänh xaù tænh (Baø Nam), coù nhieäm vuï nghieân cöùu vaø tìm nhöõng caây

röøng coù tính naêng chöõa caùc beänh caûm soát, nhaát laø beänh soát reùt ñeå cheá bieán thaønh

thuoác. Ñoâng y thöôøng laáy voû caây deàn vaø daây thaàn thoâng (Daây Ki ninh, Dây Cóc)

naáu cao laïi thaønh vieân trò soát reùt. Coù luùc thuoác quaù khan hieám, caùn boä ñoâng y

phaûi laáy rể, thân cây cöùt chuoät ( cây Rung rúc, cây Rút dế) voø vieân, roài phơi söông

cho beänh nhaân uoáng ñeå chöõa soát reùt, luùc naøo queân phơi söông laø ngöôøi beänh laïi

noân. Vôùi soá löôïng caùn boä ít oûi laø vaäy nhöng cô sôû ñoâng y hoïat ñoäng raát tích cöïc,

caùc anh thöôøng ñi saâu vaøo nuùi röøng haøng tuaàn ñeå thu haùi caây thuoác nhö haùi chanh

nuùi, ñaøo Haø thuû oâ, chaët daây Maõ tieàn… vaø khoâng ít laàn ñuïng ñoä vôùi thuù döõ, quaân

ñòch ñi caøn. Töø nhöõng saûn phaåm töï nhieân cuûa nuùi röøng, ñoâng y ñaõ nghieân cöùu cheá

bieán thaønh caùc loïai thuoác caàn thieát, nhaát laø thuoác trò soát reùt, goùp phaàn cuøng beänh

xaù tænh cöùu soáng nhieàu beänh nhaân.

43

Vaøo thaùng 9-1963, Ñoâng y tænh chuyeån sang ôû cuøng vôùi beänh xaù Baùc AÙi

(Baø Baéc), goàm ñoàng chí Huyønh Vaên Ñaáu phuï traùch chung vaø ñoàng chí Ñaëng Thò

Kim Nhuïy tröïc tieáp saûn xuaát. Thaùng 10-1964, boå sung ñoàng chí Laâm Thò Tuùc,

sau ñoù chuyeån ñoàng chí Leâ Quang Toán qua phuï traùch chung; ñaàu 1965 theâm

ñoàng chí Pi Naêng Caùm, Pi Naêng Ñöôøng (daân toäc Raéclaây). Thôøi gian naøy ñoâng y

saûn xuaát ñöôïc caùc loïai thuoác: soát reùt, ñau buïng, tiêu chảy, thuoác boå. Thuoác boå thì

laøm baèng haø thuû oâ, saâm boá chính, boät ngheä vaø maät ong; thuoác soát reùt laøm baèng

voû caây deàn vaø daây thaàn thoâng; thuoác tiêu chảy laøm baèng caây toâ moäc… Ñeán thaùng

4-1964, Ñoâng y tænh taùch rieâng (goïi laø Baø Baûy) chuyeån veà ñoùng ôû nuùi Taø Naêng

(xaõ Phöôùc Ñaïi, huyeän Baùc AÙi), hoïat ñoäng ñeán cuoái naêm 1965 thì giaûi taùn, saùp

nhaäp veà Ban daân y tænh vì ñöôïc taêng cöôøng moät döôïc só chuaån bò vieäc baøo cheá

thuoác taây; ñoàng chí Leâ Quang Toán veà laøm UÛy vieân kinh taøi huyeän Baùc AÙi Taây,

ñoàng chí Ñaáu veà tænh. Vôùi nhöõng thaønh tích vaø coáng hieán to lôùn ñoái vôùi ngaønh y

teá Ninh Thuaän, Ñoâng y tænh ñöôïc Khu uûy Khu 6 taëng thöôûng Huaân chöông giaûi

phoùng haïng III vaø ñoàng chí Huyønh Vaên Ñaáu laø chieán só thi ñua caáp tænh (naêm

1964).

Ñeå cuûng coá, phaùt trieån maïng löôùi y teá quaân daân nhaèm phuïc vuï kòp thôøi söï

lôùn maïnh cuûa löïc löôïng vuõ trang, caùc toå chöùc caùch maïng vaø nhaân daân trong vuøng

giaûi phoùng, thaùng 12-1964, Thöôøng vuï Tænh uûy quyeát ñònh taùch Ban Quaân Daân y

thaønh hai heä thoáng Quaân y vaø Daân y hoaït ñoäng theo ngaønh doïc; phuï traùch chung

laø moät ñoàng chí Thöôøng vuï Tænh uûy laøm Tröôûng ban1

. Ban Quaân y goàm: Phoù ban

laø y só Thaønh Vaân, 2 uûy vieân laø y só Leâ Só Haïnh vaø y só Traàn Maõnh2

; cô quan

ñoùng chung vôùi Tænh ñoäi. Ban Daân y goàm: Phoù ban laø y só Nguyeãn Nhö Hoå, 2 uûy

vieân laø y só Ñaëng Theá Dieâu (chuyeân traùch beänh xaù Baùc AÙi), löông y Leâ Quang

Toán (phuï traùch ñoâng y tænh, cuoái naêm 1965 chuyeån ñi ). Ñeán thaùng 5-1965, Baùc

só Leâ Ngoïc Anh (bí danh laø Löu Giang) ôû Baéc vaøo laøm Phoù Ban daân y tænh, ñoàng

chí Nguyeãn Nhö Hoå và dược sỹ trung cấp Nguyễn Văn Giáo( bí danh là Lâm Hải

Vân) làm ủy viên phụ traùch döôïc, caû ñoâng taây y, sau chuyển sang mở trường đào

tạo cán bộ y tế ở huyện Bác Ái. Phuïc vuï cho ñôït hoïat ñoäng “ñaåy maïnh phong traøo du kích chieán tranh ôû

ñoàng baèng”, troïng ñieåm laø vuøng 2, vuøng 3 cuûa tænh, Ban daân y phoái hôïp chaët cheõ

vôùi quaân y giaûi quyeát kòp thôøi thöông beänh binh töø cô sôû ñeán tuyeán tænh. Ñoàng

thôøi taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh cho caùc xaõ mieàn nuùi,

taäp trung vaøo vaán ñeà aên ôû, ñaëc bieät laø caùc phong tuïc taäp quaùn laïc haäu laøm aûnh

höôûng ñeán söùc khoûe, ñeán phaùt trieån gioáng noøi cuûa coäng ñoàng. Boä phaän ñoâng y

1 Thôøi kyø naøy Ñaûng laõnh ñaïo, ñieàu haønh moïi vieäc vì chöa xaây döïng chính quyeàn.

2 Luùc naøy ñoàng chí Maõnh ñi hoïc y só veà, ñoàng chí Haïnh laø y só ñeà baït.

3 Trị ho ra máu, giảm ho, tê thấp, đau lưng, sốt rét và tiêu chảy.

44

cuõng ñaåy maïnh coâng taùc troàng troït, tìm kieám döôïc lieäu nhaèm taïo theâm nguoàn

thuoác ñeå cöùu chöõa thöông beänh binh.

Tröôùc söùc tieán coâng maïnh meõ lieân tuïc cuûa quaân daân trong tænh ôû caùc vuøng

ñoàng baèng noâng thoân töø ñaàu naêm 1965 ñeán thaùng 7-1965, ñaõ tieâu dieät nhieàu sinh

löïc ñòch, giaønh quyeàn laøm chuû nhieàu thoân aáp, hoïat ñoäng cuûa quaân nguïy giaûm suùt

daàn, goùp phaàn laøm thaát baïi hoaøn toaøn chieán löôïc “chieán tranh ñaëc bieät” cuûa Myõ-

Nguïy. Trong nhöõng chieán thaéng aáy, coù phaàn ñoùng goùp khoâng nhoû cuûa caùn boä

quaân daân y Ninh Thuaän. Coâng taùc cöùu thöông, taûi thöông nôi maët traän, chaêm soùc

thöông binh nôi haäu cöù ñaõ ñöôïc trieån khai nhanh choùng, ñaùp öùng kòp thôøi caùc yeâu

caàu cuûa ñôn vò trong chieán ñaáu.

III. KIEÂN CÖÔØNG BAÙM TRUÏ CUØNG QUAÂN DAÂN TRONG TÆNH LAØM

PHAÙ SAÛN CHIEÁN LÖÔÏC “CHIEÁN TRANH CUÏC BOÄ” CUÛA ÑEÁ QUOÁC MYÕ

(8-1965 - 1968).

Ñeå cöùu vaõn löïc löôïng quaân Nguïy coù nguy cô bò tan raõ khi chieán löôïc

“chieán tranh ñaëc bieät” bò phaù saûn, ñeá quoác Myõ nhanh choùng chuyeån sang chieán

löôïc “chieán tranh cuïc boä”, quyeát ñònh ñöa quaân Myõ vaøo mieàn Nam vaø tieán haønh

chieán tranh phaù hoïai mieàn Baéc. Taïi Ninh Thuaän, töø giöõa naêm 1965 ñòch tieán

haønh xaây döïng saân bay Thaønh Sôn vaø caûng Ninh Chöõ, ñeán cuoái naêm 1965 soá lính

Myõ vaø chö haàu coù khoaûng 2000 teân.

Caùc ñôn vò haønh chaùnh tænh cuõng coù söï thay ñoåi, saép xeáp laïi cho phuø hôïp.

Töø thaùng 10-1965, Tænh uûy quyeát ñònh thaønh laäp laïi caùc huyeän ôû ñoàng baèng:

huyeän Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø An Phöôùc; rieâng thò xaõ Phan Rang-Thaùp

Chaøm vaãn giöõ nguyeân. ÔÛ mieàn nuùi, coù huyeän Anh Duõng, huyeän Baùc AÙi ñoâng vaø

Baùc AÙi taây. Nhö vaäy, toaøn tænh ñöôïc phaân chia thaønh 7 huyeän, thò; boä maùy huyeän

thò vaø caùc ban ngaønh caáp tænh cuõng ñöôïc kieän toaøn. Quaân daân y ñöôïc phaân thaønh

ban Quaân y vaø ban Daân y hoïat ñoäng ñoäc laäp. Cô quan daân y tænh thöôøng xuyeân

dôøi choã, luùc môùi veà ôû ñoài Ngo cuøng vaên phoøng Tænh uûy, sau dôøi ra Laø A ngoaøi

(huyeän Anh Duõng), ñeán toång tieán coâng Maäu thaân naêm 1968 dôøi cuøng vaên phoøng

Tænh uûy ñeán suoái gaàn Haäu Sanh, huyeän An Phöôùc.

Vôùi quyeát taâm ñaùnh Myõ, Tænh uûy chæ ñaïo ra söùc xaây döïng vaø cuûng coá löïc

löôïng vuõ trang töø tænh ñeán caùc thoân laøng. Boä ñoäi ñòa phöông tænh vaø caùc vuøng,

huyeän thò ñöôïc taêng cöôøng, phaùt trieån lôùn maïnh vaø haàu heát caùc xaõ, thoân laøng ñeàu

coù ñoäi du kích chuaån bò xaây döïng heä thoáng laøng xaõ chieán ñaáu. Veà haäu caàn ta toå

chöùc caùc ban kinh taøi, haäu caàn quaân ñoäi, keát hôïp vôùi haäu caàn nhaân daân ñeå kòp

thôøi tieáp nhaän, thu mua löông thöïc, thöïc phaåm thuoác men baûo ñaûm phuïc vuï chieán

tröôøng.

Veà maët toå chöùc y teá, ñeán cuoái naêm 1965, Ban quaân y vaø daân y tænh ñaõ hình

45

thaønh maïng löôùi y teá phuïc vuï taát caû ñôn vò vuõ trang töø tænh ñeán huyeän, xaõ keå caû

löïc löôïng thanh nieân xung phong vaø quaàn chuùng (xem sô ñoà). Tuyeán tænh coù Ban

quaân daân y; beänh xaù; vaên phoøng; boä phaän döôïc (taây + ñoâng y); boä phaän haäu caàn.

Tuyeán huyeän coù beänh xaù ôû huyeän Baùc AÙi, An Phöôùc, Thuaän Nam, Thuaän Baéc;

rieâng huyeän Anh Duõng do Ban daân y tænh ñaûm nhaän. Tuyeán xaõ coù caùc ñoäi muõi

coâng taùc1

; moãi xaõ coù töø 2-3 cöùu thöông, y taù; ñoäi muõi ñeàu coù y taù hoaëc cöùu

thöông. Caùc ñoäi y teá löu ñoäng ñöôïc thaønh laäp, goàm ñoäi lo vieäc phoøng beänh,

phoøng dòch vuøng caên cöù caùch maïng; ñoäi caáp cöùu khi caàn; ñoäi tuyeân truyeàn veà

phoøng beänh, phoøng dòch vaø tuyeân truyeàn vaän ñoäng quaàn chuùng khi vaøo caùc aáp

chieán löôïc. Ñoái vôùi löïc löôïng vuõ trang, heä thoáng y teá ñöôïc toå chöùc theo quaân ñoäi.

Tænh ñoäi coù ban quaân y, caùc ñoäi phaãu. Trong chieán dòch hoaëc caùc traän ñaùnh lôùn

thöôøng coù söï phoái hôïp laãn nhau caû quaân vaø daân y, caùc y taù ñi theo phuïc vuï boä ñoäi

hoaëc caùc ñoaøn coâng taùc, ngoaøi tuùi thuoác coøn phaûi mang theâm suùng ñaïn khi caàn

phaûi chieán ñaáu.

Nhaân daân Ninh Thuaän guøi haøng tieáp teá cho y teá

1 Ñoäi muõi phuï traùch moät xaõ hoaëc moät vuøng.

46

Daïy chöõ cho ñoàng baøo daân toäc trong khaùng chieán

CĂN CỨ ĐỊA THỜI KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ

Baãy ñaù PiNaêng Taéc huyeän Baùc Aùi

47

Nuùi Caø ñuù – thaønh phoá Phan Rang – Thaùp Chaøm

Nuùi Ñaù choàng huyeän Ninh Haûi

48

SƠ ĐỒ HỆ THỐNG TỔ CHỨC Y TẾ TỪ TỈNH ĐẾN CƠ CỞ

Ban Quaân y

Khu 6

Thöôøng vuï TW

Ninh Thuaän

Ban Daân y

Khu 6

Ban quaân daân y tænh Ninh Thuaän

Bộ

phận

Dược

Bệnh xá

Thuaän

Baéc

Tröôøng

ñaøo taïo

Caùc ñôn vò

tröïc thuoäc

ban

Caùc ñoäi

löu ñoäng

H/c

Qtrò

SX

töï tuùc

B.xaù

Baùc AÙi

Ñoâng

Treân vuøng caên cöù, töø ñaàu naêm 1966, ñòch baét ñaàu ñaùnh phaù beân ngoaøi, coù

xe taêng, phaùo binh yeåm trôï. Chuùng tieán haønh hai cuoäc caøn queùt lôùn vôùi quaân Myõ

vaø Nam Trieàu Tieân vaøo Anh Duõng vaø Baùc Aùi vaøo naêm 1967, nhaèm bieán nôi naøy

trôû thaønh vuøng traéng khoâng coøn söï soáng. Coù laàn ñòch duøng 20-30 maùy bay ñeå

oanh taïc, chæ rieâng xaõ Phöôùc Trung, trong 4 thaùng ñaàu naêm 1967 chuùng ñaùnh phaù

ñeán 12 laàn. Tröôùc söï ñaùnh phaù aùc lieät cuûa Myõ-Nguïy, luùc ñaàu moät boä phaän caùn boä

vaø nhaân daân coù lo sôï, luùng tuùng. Tænh chæ ñaïo ñaåy maïnh coâng taùc tuyeân truyeàn,

giaùo duïc quaàn chuùng, ñoàng thôøi höôùng daãn ñoàng baøo ñaøo haàm truù aån, ñaøo coâng

söï chieán ñaáu vaø phaùt ñoäng phong traøo baén maùy bay ñòch.

Sau ñôït baén thí ñieåm maùy bay hieän ñaïi cuûa Myõ baèng suùng tröôøng ôû xaõ

Phöôùc Ñaïi (2-1966) ñaõ baén rôi moät chieác L.19 ngay taïi xaõ. Töø ñaáy phong traøo thi

ñua baén rôi maùy bay Myõ ñöôïc phaùt ñoäng vaø nhaân roäng kinh nghieäm ra toaøn vuøng

caên cöù. Caùn boä quaân daân y cuõng nhieät lieät höôûng öùng phong traøo, ra söùc thi ñua

hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï.

Tröôùc yeâu caàu môùi, ngaønh y xaùc ñònh phaûi noå löïc vöôït baäc ñeå laøm toát moät

soá nhieäm vuï tröôùc maét: phoái hôïp toát giöõa daân y vaø quaân y giaûi quyeát kòp thôøi

thöông binh töø cô sôû ñeán tuyeán tænh. Taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh

phoøng beänh cho caùc xaõ mieàn nuùi, troïng taâm laø vaán ñeà aên ôû... phaán ñaáu taïo nguoàn

thuoác, nhaát laø khaùng sinh ñeå cöùu chöõa thöông binh, ñaåy maïnh coâng taùc nuoâi

troàng döôïc lieäu, cuõng nhö cheá bieán caùc loaïi thuoác nam saún coù ôû nuùi röøng...

Coâng taùc chaêm lo baûo veä söùc khoeû cho quaân daân ñöôïc caùc caáp uûy ñaûng

quan taâm vaø thöïc hieän toát. Moãi huyeän ñeàu thaønh laäp Ban y teá chaêm lo coâng taùc

Beänh xaù

Thuaän

Nam

49

phoøng vaø chöõa beänh cho nhaân daân. Beänh xaù ôû caùc huyeän ñöôïc cuûng coá, taêng

cöôøng ngaøy caøng vöõng maïnh, ñaït nhieàu thaønh tích trong vieäc cöùu chöõa thöông

beänh binh. Từ năm 1968 trở đi miền Bắc đã tăng cường chi viện nhiều như Bs

Phạm Đăng Hoành, DSTC Nguyễn Thị Duyên, DSTC Lê Văn Dụ, DS Trần Bình

Thu, Bs Nguyeãn Minh Chaâu, Bs Trần Ngọ, ys Ninh Duy Bình, ys Nguyễn Phi

Long, Bs Traàn Danh Huỳnh…

Beänh xaù Thuaän Nam coù khoaûng 10 giöôøng, do y só Nguyễn Minh Chaâu phuï

traùch chung, có 10 y taù vaø bộ phận bảo vệ . Ñòa baøn huyeän thöôøng xaûy ra nhöõng

cuoäc chieán aùc lieät, giaønh giaät giöõa ta vaø ñòch, neân coù luùc soá thöông binh taêng

nhieàu, khoâng ñuû giöôøng naèm nhöng vaãn ñöôïc phuïc vuï taän tình, chu ñaùo.

Beänh xaù huyeän Thuaän Baéc luùc ñaàu do y taù Thònh ôû Thuaän Nam sang phuï

traùch; keá tieáp laø y só Thoï; ñeán naêm 1970, baùc só Phaïm Ñaêng Hoaønh ôû beänh xaù

Thuaän Nam chuyeån sang (naêm 1974 baùc só Hoaønh ra Baéc chöõa beänh). Huyeän

Thuaän Baéc naèm caùch xa tænh, ñi laïi raát khoù khaên; beänh xaù huyeän coù 10 giöôøng,

vôùi soá y taù, y só phuïc vuï khoaûng 10 ngöôøi. Ñaây laø cô sôû vuøng caên cöù, vuøng tieáp teá

nuoâi döôõng caùch maïng neân coâng taùc chaêm lo söùc khoeû cho boä ñoäi, caùn boä vaø

nhaân daân laø nhieäm vuï troïng taâm cuûa ngaønh y teá huyeän.

Huyeän Baùc AÙi Ñoâng naèm ôû vuøng caên cöù caùch maïng, coù soá daân khaù ñoâng,

luùc ñaàu do baùc só Traàn Ngoï phuï traùch, ñeán naêm 1967, baùc só Nguyeãn Ñình Ba

thay cho baùc só Traàn Ngoï veà Quaân khu 6 coâng taùc; naêm 1969, baùc só Traàn Danh

Huyønh veà phuï traùch beänh xaù Baùc AÙi ñoâng thay cho baùc só Nguyeãn Ñình Ba

chuyeån coâng taùc veà Ban Daân y Khu 6 (naêm 1973 baùc só Huyønh veà Baéc coâng taùc).

Beänh xaù huyeän coù khoaûng 10 giöôøng, 12 caùn boä. Nôi ñaây thöôøng toå chöùc caùc

tröôøng lôùp ñaøo taïo caùn boä y teá để ñieàu trò beänh cho ñoàng baøo, ñaëc bieät phuïc vuï

caùc chieán só tham gia caùc traän choáng caøn, ñaùnh phía tröôùc taïi caùc chieán tröôøng

keùo daøi veà ñieàu trò, döôõng beänh. Ñaây cuõng laø ñòa baøn du kích, boä ñoäi ta toå chöùc

baén maùy bay cuûa ñòch caát caùnh töø saân bay Thaønh Sôn neân bò ñòch thöôøng xuyeân

neùm bom, baén phaù aùc lieät. Do vaäy, phuïc vuï cho chieán thöông laø nhieäm vuï ñöôïc

beänh xaù ñaët leân haøng ñaàu.

Beänh xaù Baùc AÙi Taây thuộc tỉnh Khánh Hòa sau này nhập vào tỉnh Ninh

Thuận, cuõng thuoäc vuøng caên cöù caùch maïng, goàm 8 giöôøng beänh, 7 caùn boä, năm

1961 luùc ñaàu do y só Ñaëng Theá Dieâu phuï traùch, sau thay theá y só Dieâu laø y só Leâ

Só Haïnh (Traø) phuï traùch. Khoù khaên lôùn nhaát aûnh höôûng ñeán söùc khoeû boä ñoäi,

nhaân daân laø thieáu muoái. Muoái vuøng caên cöù raát quyù. Boä ñoäi oám daäy môùi ñöôïc cho

moät haït muoái. Coù nhöõng ngaøy thaùng thieáu muoái phaûi ñoát coû tranh ñeå aên thay

muoái, caùn boä y teá thöôøng xuyeân bò thieáu muoái nhöng luoân giaønh nhöõng ñieàu kieän

chaêm soùc toát nhaát cho beänh nhaân.

Huyeän caên cöù Anh Duõng laø nôi ñöùng chaân caùc cô quan caáp tænh vaø beänh xaù

50

tænh. Huyeän coù soá daân khaù ñoâng, saûn xuaát löông thöïc töï tuùc ñoùng goùp moät phaàn

nuoâi boä ñoäi. Phuï traùch y teá huyeän Anh Duõng laø y só Taø Yeân Quyù, ñoàng chí Quyù

hy sinh naêm 1965, y só Tieán (ôû Töø Taâm) thay; sau ñoù laø y só Taø Yeân Thöôøng ôû

Baéc vaøo; keá tieáp laø y só Traàn Vaên Nghóa thay ñoàng chí Thöôøng. Ñòa baøn thöôøng

höùng chòu moät löôïng lôùn chaát ñoäc phaù hoaïi muøa maøng cuûa ñòch, nhaát laø chaát chaát

ñoäc maøu da cam (Dioxine) gaây nhieàu beänh laï cho nhaân daân, ñeå laïi di chöùng laâu

daøi cho gioáng noøi. Ban y teá huyeän taäp trung theo doõi, höôùng daãn maïng löôùi y teá

caùc xaõ kòp thôøi chaêm soùc söùc khoeû nhaân daân, nhaát laø caùc beänh soát reùt, tieâu chaûy

coù khi phaùt sinh thaønh dòch; caáp cöùu, ñieàu trò boä ñoäi, nhaân daân bò thöông, bò beänh.

Gaëp nhöõng traän caøn aùc lieät cuûa ñòch taán coâng vuøng caên cöù, caùn boä y teá cuõng tröïc

tieáp caàm suùng chieán ñaáu.

Thường bệnh xá không quy định số giường bệnh mà tùy theo số lượng

thương, bệnh binh, có 01 địa điểm chính bố trí 01 giường mỗ và 2 -3 giường cho

thương binh nặng bố trí trong hàng đá. Còn các thương, bệnh binh còn đi lại được

thì nằm võng có màn che tránh muỗi đốt và giử ấm người bệnh.

Sau khi thaønh laäp beänh xaù caùc huyeän năm 1966, duø tình hình coøn nhieàu

khoù khaên nhö thieáu löông thöïc, thieáu saùch, thieáu phöông tieän nhöng yeâu caàu ñaøo

taïo caùn boä y teá laø voâ cuøng caàn thieát. Do vaäy, tænh coá gaéng môû tröôøng y taù ôû xã

Phước Bình, huyeän Baùc Aùi do y só Nguyeãn Nhö Hoã laøm hieäu tröôûng; môû lôùp döôïc

taù ôû huyeän Anh Duõng do döôïc só Laâm Haûi Vaân ñaûm nhaän (caû tænh luùc naøy chæ coù

moät döôïc só). Caùc lôùp hoïc naøy, thaày troø töï saûn xuaát ñeå lo veà löông thöïc, kinh taøi

chæ caáp ít tieàn ñeå mua trong daân. Baøi vôû soïan theo taøi lieäu vaø öùng duïng thöïc teá

phuïc vuï ñöôïc ngay. Cùng năm , môû thêm moät lôùp y taù khoaûng 70 ngöôøi (Tuyeân

Ñöùc göûi 20 ngöôøi). Naêm 1968, ñaøo taïo moät lôùp y só khoaûng 40 ngöôøi, haàu heát laø

anh em daân toäc, do baùc só Nguyeãn Ñình Ba laøm Hieäu tröôûng vaø baùc só Nguyễn

văn Lieãu laøm Hieäu phoù kiêm giaûng vieân. Ninh Thuaän cuõng ñöôïc Ban daân y khu 6

cöû y só Hoàng Thuûy ñeán giuùp tænh môû moät lôùp y taù, coù ñoàng baøo Chaêm beân trong

aáp ñöôïc göûi ra hoïc ñeå veà phuïc vuï cho ñoàng baøo trong aáp; lôùp naøy coù hôn 20

ngöôøi. Ngoaøi ra, tænh cuõng cöû 10 y taù ñi hoïc lôùp y só ôû Khu.

Trung ương cục đóng ở tỉnh Tây Ninh baáy giôø đã ñaøo taïo nhöõng caùn boä

trung cấp y, dược lên cao cấp coù: baùc só Nguyeãn Nhö Hoå, baùc só Nguyeãn Thaønh

Vaân, baùc só Nguyễn Minh Châu, baùc só Nguyễn Văn Liễu vaø Ds Lâm Hải Vân; từ

sơ cấp lên trung cấp như y só Trần Văn Tấn, DSTC Huỳnh Văn Đấu…; y taù Kieàu

Taán Bình được đào tạo ở Bác Ái, sau hoïc y só ôû Suoái Ñoâi, tænh Bình Thuaän do Ban

Daân y khu 6 ñaøo taïo.

Boä phaän döôïc cuõng hình thaønh töø thaùng 8-1965, thôøi gian ñaàu, anh em laøm

coâng taùc döôïc phaûi ñoái maët vôùi nhieàu khoù khaên, thieáu thoán. Veà trang bò chæ coù

moät caân tieåu ly, moät ít hoùa chaát, thuoác boät Quinine, Quinacrine, vitamine B1… do

51

döôïc só Vaân mang töø mieàn Baéc vaøo. Duø khoù khaên traêm beà, anh em vaãn khoâng heà

naûn chí, tính saùng taïo, yù chí kieân cöôøng cuûa ngöôøi chieán só caùch maïng ñöôïc phaùt

huy cao ñoä. Khi laøm nöôùc caát pha thuoác, khoâng coù noài caát, anh em ñi tìm nôi maùy

bay Myõ rôi, laáy oáng daãn xaêng veà quaán laïi laøm oáng xoaén (oáng sinh haøn) ñeå laøm

noài caát nöôùc pha thuoác uoáng, thuoác tieâm. Nhieàu vuøng nguoàn nöôùc duøng quaù khoù

khaên, phải dùng ruột xe Honda cắt ra đựng nước tải về cứ, nöôùc suoái laïi thöôøng coù

nhieàu chaát höõu cô maø ta khoâng ñuû hoùa chaát ñeå khöû, neân hoâm naøo trôøi möa thì

anh em duøng taám nilon höùng ñeå giaønh naáu nöôùc caát, coù khi nöõa ñeâm trôøi möa

cuõng phaûi thöùc ñeå höùng nöôùc ñeå daønh, không có lu, thùng, phải đào hố đắp đất cao

chung quanh miệng hố (để nước bẩn không chảy vào), lót tấm nylon để chứa nước.

Boä phaän döôïc do Döôïc só trung hoïc Laâm Haûi Vaân phuï traùch, ñaõ pha cheá

ñöôïc nhieàu loïai thuoác keå caû thuoác teâ, thuoác tieâm vitamin B12, B1 vaø caùc loïai

thuoác uoáng ñau buïng, an thaàn, soát reùt, thuoác boå. Ngoaøi caùc thuoác töï cheá, nguoàn

cung caáp thuoác men vaø y cuï vaãn do cô sôû ta ôû noäi thaønh cung caáp laø chính. Vieäc

xuaát nhaäp vaø baûo quaûn thuoác do boä phaän döôïc ñaûm nhieäm. Kho thuoác ñöôïc caát

giaáu trong röøng ôû choã khoù ñi nhaát, muøa khoâ thöôøng ñaøo haàm giaáu thuoác döôùi caùc

hoøn ñaù to ñeå traùnh chaùy röøng hoaëc ñòch ñi caøn; coù luùc boïn ñòch ngoài nghỉ treân

hoøn ñaù cuõng khoâng bieát beân döôùi laø kho thuoác cuûa ta. Gaëp tröôøng hôïp khoâng coøn

thuoác ñeå chöõa trò beänh do ñòch phong toûa, ñaùnh phaù aùc lieät, caùc döôïc taù khoâng

chòu boù tay, vaøo röøng tìm caây thuoác nam ñem veà saáy, naáu thaønh thuoác cho beänh

nhaân uoáng vaø ñaõ trò khoûi ñöôïc nhieàu beänh.

Treân vuøng caên cöù, nguoàn thuoác ñoâng y chuû yeáu laø caây, laù, reã, hoa, caùc

döôïc lieäu taïi choã ñöôïc caùn boä y teá ñieàu cheá thaønh thuoác nöôùc, thuoác vieân phuïc

vuï ñoàng baøo. Ñi tìm thuoác ôû nuùi röøng raát xa vaø khoù khaên neân boä phaän döôïc toå

chöùc saûn xuaát thuoác theo töøng xaõ. Löïc löôïng y teá mang thuøng, noài vaø duïng cuï

laøm thuoác ñi löu ñoäng caùc xaõ, ñi ñeán ñaâu thì laáy döôïc lieäu, kieám cuûi, ñaøo loø ñeå

saûn xuaát thuoác tại ñaáy. Nhöõng thaønh phaåm ñöôïc höôùng daãn söû duïng vaø ñeå laïi cho

y teá xaõ ñieàu trò beänh cho ñoàng baøo. Ngoaøi ra, coøn phaân phoái moät ít thuoác taây

nhö thuoác soát reùt, thuoác ñoû saùt truøng... ñeå y taù xaõ söû duïng khi caàn thieát. Ñi löu

ñoäng nhö vaäy phaûi ñoái maët vôùi nhieàu nguy hieåm nhö thuù döõ, bom ñaïn, chaát ñoäc

hoaù hoïc..., chæ mang theo moät ít muoái, thöùc aên laø cuûa ñoàng baøo cho, nhöng tinh

thaàn cuûa anh em raát laïc quan, quyeát taâm phuïc vuï cho mau ñeán ngaøy chieán thaéng.

Trong nhöõng naêm khaùng chieán choáng Myõ, toå döôïc huyeän Anh Duõng ñaõ

xaây döïng, phaùt trieån ñöôïc maïng löôùi ñoâng y ñeán caùc xaõ. Moãi xaõ coù moät toå laøm

thuoác ñoâng y vaø caùc loaïi thuoác thoâng thöôøng: thuoác ñau buïng æa chaûy, thuoác soát

reùt, caûm cuùm... Ñaëc bieät, ñaõ naáu ñöôïc cao toâ moäc khoâ deã baûo quaûn, di chuyeån

(tröôùc ñoù chæ naáu thuoác nöôùc) trò ñau buïng vaø tieâu chaûy raát coâng hieäu, cung caáp

cho toaøn tænh. Ngoaøi ra, coøn naáu ñöôïc cao gaïc nai (cao ban long) phuïc vuï cho

52

caùn boä trung cao caáp trong tænh vaø Khu 6.

Cuoäc chieán ñaáu choáng caøn ñaùnh traû caùc cuoäc haønh quaân quy moâ lôùn vaø daøi

ngaøy cuûa Myõ-Nguïy trong nhöõng naêm 1966-1967 laø thôøi gian raát cam go, aùc lieät

ñoái vôùi quaân daân Ninh Thuaän. Söï hy sinh maát maùt cuûa löïc löôïng caùch maïng, caû

caùn boä quaân vaø daân y thaät laø to lôùn. Nhöng caøng khoù khaên, gian khoå thì tinh thaàn

quaät cöôøng quyeát chieán, quyeát thaéng, vì ñoäc laäp daân toäc, vì baûo veä sinh maïng

cho ñoàng chí, ñoàng baøo caøng ñöôïc phaùt huy cao ñoä. Phong traøo duøng suùng tröôøng

baén rôi maùy bay Myõ cuûa quaân daân Ninh Thuaän ñaït keát quaû to lôùn vaø ñöôïc phoå

bieán kinh nghieäm ra toaøn Quaân khu1

. Cuøng vôùi coâng taùc boá phoøng, choáng caøn,

ñaùnh ñòch, caùc cô quan, ñôn vò taäp trung töø thuû tröôûng ñeán nhaân vieân tranh thuû

ngaøy ñeâm, töøng ngaøy, töøng giôø ñeå saûn xuaát vì ñoùi laø khoâng laøm ñöôïc gì caû. Coù

luùc vöøa caàm suùng choáng caøn xong, caùn boä y teá vai vaãn mang suùng, tay caàm dao,

caàm ní phaùt raãy, troàng mì, træa luùa, baép... Nhôø vaäy, caùc boä phaän y teá ñöôïc boå

sung löông thöïc, vöôït qua söï bao vaây, phong toûa khaéc nghieät cuûa ñòch.

Ñeán cuoái naêm 1967, ngaønh y teá Ninh Thuaän coù böôùc phaùt trieån khaù nhanh

veà nhieàu maët. Veà toå chöùc gồm coù Ban dân y và Ban quaân daân y tænh, 5 ban y teá

cuûa 5 huyeän, 4 beänh xaù ôû 4 huyeän, 34 ban y teá xaõ vaø moät quaân y xaù cuûa tænh.

Löïc löôïng caùn boä y teá goàm coù: 4 baùc só, haøng chuïc y só, haøng traêm y taù, cöùu

thöông viên, hoä lyù vaø nhaân vieân phuïc vuï trong ngaønh1

. Ngoaøi ra, coøn coù maïng

löôùi veä sinh vieân khaù ñoâng ñöôïc phaân boå ñeán taän thoân aáp. Soá beänh xaù vaø giöôøng

beänh ñaùp öùng ñuû yeâu caàu ñieàu trò beänh. Trong naêm 1967, beänh xaù tænh ñaõ ñieàu

trò, chöõa beänh kòp thôøi gaàn 60 caùn boä, chieán só veà căn cöù coâng taùc vaø chieán ñaáu.

Beänh xaù Thuaän Nam ñaõ thu nhaän vaø ñieàu trò haøng traêm caùn boä, chieán só, thöông

beänh binh, trong ñoù ñaõ chöõa laønh nhieàu ca phöùc taïp nhö troïng thöông, viêm ruoät

thöøa, vieâm cô vaø caùc beänh noäi thöông naëng; ñoàng thôøi coøn keát hôïp khaùm chöõa

beänh cho hôn 200 ñoàng baøo trong thoân aáp vaø phoøng beänh cho haøng ngaøn daân

vuøng giaûi phoùng, vuøng tranh chaáp. Beänh xaù Thuaän Baéc, Baùc Aùi Ñoâng, Baùc Aùi

Taây coù nhieàu thaønh tích veà tinh thaàn phuïc vuï nhieät tình, chu ñaùo cuûa caùn boä y teá

trong ñieàu kieän coøn khoù khaên, thieáu thoán nhieàu maët, goùp phaàn quan troïng giuùp

beänh nhaân mau hoài phuïc söùc khoeû ñeå trôû veà ñòa phöông, ñôn vò tham gia chieán

ñaáu, coâng taùc và sản xuất.

Thôøi gian naøy boïn Myõ ñem raûi chaát ñoäc maøu da cam xuoáng chieán khu,

khoâng nhöõng laøm trô truïi caây laù ôû röøng nuùi maø coøn nguy haïi ñeán söùc khoeû cuûa

caùn boä, chieán só vaø nhaân daân. Do vaäy, coâng taùc tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh

ñöôïc ñaåy maïnh hôn tröôùc. Ngaønh y teá taäp trung xaây döïng cô sôû thoân, xaõ laø chính

1 Cuoái naêm 1967, quaân daân Ninh Thuaän baén rôi hôn 80 maùy bay caùc loaïi.

1 Trích baùo caùo toång keát taïi Ñaïi hoäi thi ñua coâng-noâng-binh cuûa tænh naêm 1967.

53

vaø keát hôïp chaët cheõ giöõa ñoâng, taây y ñeå cöùu chöõa, ñieàu trò beänh cho nhaân daân.

Ñeå saûn xuaát thuoác Nam ngaøy caøng nhieàu, ta huy ñoäng löïc löôïng y taù, cöùu thöông

viên, veä sinh vieân vaø nhaân daân caên cöù tham gia thu haùi döôïc lieäu sau moãi buoåi

lao ñoäng goùp laïi, hoaëc taäp trung ñi laáy 2,3 ngaøy veà giao laïi cho cô sôû saûn xuaát

thuoác cuûa ñòa phöông mình. Nhôø vaäy, nhaân daân bieát ñöôïc nhieàu thuoác nam chöõa

beänh. Vôùi söï höôùng daãn taän tình cuûa caùn boä y teá, cuõng nhö hoaït ñoäng tích cöïc

cuûa maïng löôùi veä sinh vieân, ñoàng baøo vuøng caên cöù ñaõ loaïi boû daàn nhöõng taäp tuïc,

thoùi quen khoâng coù lôïi cho söùc khoeû. Khi beänh ñau ñaõ bieát uoáng thuoác ñeå chöõa,

sự tin tưởng vaøo thaày cuùng khi đau bệnh giảm dần; bieát aên chín, uoáng soâi; bieát boá

trí nhaø ôû, nuoâi heo, gaø... thoaùng ñãng, hôïp veä sinh. Phong traøo naøy ñöôïc nhaân

daân vuøng caên cöù tích cöïc höôûng öùng, tieán boä raát nhanh nhö xaõ Roà OÂn, huyeän

Anh Duõng.

Vôùi hoaøn caûnh coøn nhieàu thieáu thoán, khaéc nghieät cuûa cuoäc chieán ñaáu

choáng Myõ xaâm löôïc, nhöõng thaønh tích ngaønh y teá ñaït ñöôïc trong thôøi gian qua laø

heát söùc to lôùn, theå hieän söï gaén boù chaët cheõ giöõa quaân, daân y vì moät muïc tieâu

chung laø cuøng quaân daân trong caû nöôùc chieán ñaáu, tieán ñeán hoaøn thaønh cuoäc caùch

maïng giaûi phoùng daân toäc. Coù theå noùi Quaân y vaø Daân y tuy hai nhöng thaät ra vaãn

laø moät. Khi daân y gaëp khoù khaên, quaân y saün saøng chi vieän keå caû vaät chaát vaø caùn

boä chuyeân moân và ngược lại. Trong caùc chieán dòch, caùn boä Daân y ñeàu coù maët,

cuøng laøm nhieäm vuï vôùi Quaân y. Caû quaân, daân y ñaõ goùp phaàn xöùng ñaùng coâng lao

cuûa mình trong vieäc phuïc vuï nhaân daân, chaêm soùc söùc khoeû cho caùn boä chieán só

vaø xaây döïng ngaønh ngaøy caøng phaùt trieån.

Nhöõng thaùng cuoái naêm 1967, caû Quaân Daân y nhaän ñöôïc leänh phaûi chuaån bò

ñaày ñuû löông thöïc, thöïc phaåm, nhaát laø thuoác men vaø duïng cuï y teá ñeå saün saøng

caáp cöùu, ñieàu trò thöông binh; chuaån bò ñaày ñuû nhaân löïc, phöông tieän cho caùc ñoäi

phaãu tieàn phöông nhanh choùng phuïc vuï khi chieán söï xaûy ra. Ñeå ñaùp öùng nhu caàu

thöïc teá chieán ñaáu vaø phuïc vuï chieán ñaáu, Thöôøng vuï Tænh uûy, Ñaûng uûy Ban quaân

söï tænh chuû tröông thaønh laäp theâm vaø cuûng coá moät soá toå Quaân y cô ñoäng, sô caáp

cöùu ôû hoûa tuyeán, ñoàng thôøi thaønh laäp caùc ñoäi phaåu, beänh xaù daõ chieán cho caùc ñòa

baøn. Bieân cheá soá löôïng thì tuøy theo tính chaát cuûa töøng traän ñaùnh, soá chieán só

tham gia hoïat ñoäng chieán dòch maø phaân boå caùn boä Quaân y ñuû söùc phuïc vuï thöông

beänh binh. Ví duï nhö ñoäi phaãu cuûa ñôn vò phía Nam Tieåu ñoaøn 610 do ñoàng chí

Traàn Thanh Vaân phuï traùch, trung bình coù 6 ñoàng chí, trong ñoù coù 3 quaân y só.

Coøn phía Baéc tænh laø Maët traän Tieàn phöông C, coù nhieàu ñôn vò ñöùng chaân treân

ñòa baøn ñoâng vaø roäng hôn, ñöôïc thaønh laäp 1 ñoäi phaãu do ñoàng chí Nguyeãn Vaên

Hoa phuï traùch chung, ñoàng chí Nguyeãn Vaên Yeân laø Phoù phuï traùch, coù 5 Quaân y

só laø ñoàng chí Nguyeãn Vaên Hoa, Nguyeãn Vaên Yeân, Hueä, Theá, Mai vaø moät soá y

taù, hoä lyù... nhaèm haïn cheá ñeán möùc thaáp nhaát tyû leä veà töû thöông trong chieán ñaáu,

54

maët khaùc gaây nieàm tin cho caùn boä, chieán só trong löïc löôïng vuõ trang an taâm, taäp

trung yù chí vaø haønh ñoäng quyeát chieán vaø quyeát thaéng quaân thuø.

Haøng ngaøn daân coâng tình nguyeän ñöôïc ñieàu ñoäng ñeå phuïc vuï chieán dòch.

Treân caên cöù Baùc AÙi, Anh Duõng haàu nhö khoâng ngaøy naøo vaéng boùng caùc ñoaøn

daân coâng ñi taûi ñaïn, taûi thöông, vaän chuyeån löông thöïc, thöïc phaåm, thuoác men...

treân ñöôøng ñi nhieàu anh em phaûi choáng choïi vôùi ñoùi côm, thieáu muoái, thieáu aùo

quaàn; coù luùc bò nöôùc cuoán troâi, bò ñòch phuïc kích hoaëc nhöõng traän soát reùt röøng ñaõ

cöôùp ñi sinh maïng bao ngöôøi. Nhöng ngöôøi tröôùc coù ngaõ, ngöôøi sau vaãn tieán leân,

khoâng chòu luøi böôùc tröôùc khoù khaên. Haøng thaùng trôøi, nhöõng ñoaøn daân coâng vaãn

beàn bæ nhö doøng thaùc suoát ngaøy ñeâm ñoå ra phía tröôùc phuïc vuï chieán tröôøng.

Trong ñôït toång tieán coâng vaø noåi daäy xuaân Maäu Thaân 1968, theo chæ ñaïo

cuûa Quaân khu, Ninh Thuaän khoâng taán coâng vaøo thò xaõ maø taäp trung löïc löôïng môû

maûng ôû caùc xaõ: Thuaän Daân, Thuaän Thaønh, Löu Phuù, Thuaän Taâm (saùt thò xaõ Phan

Rang). Nhieäm vuï troïng taâm cuûa ngaønh y teá laø phuïc vuï tích cöïc nhieäm vuï cuûa

Ñaûng ôû phía tröôùc; ñoàng thôøi xaây döïng, phaùt trieån phong traøo y teá phía sau toát.

Vieäc môû caùc chieán dòch lôùn ñaàu naêm 1968 vaø ñaåy maïnh hoaït ñoäng ra phía tröôùc

ñaõ taêng nhanh soá löôïng thöông binh, coù khi taêng 4-5 laàn so vôùi tröôùc. Soá nhaân

vieân y teá haàu nhö khoâng taêng neân coâng vieäc caøng khoù khaên, vaát vaû, nhöng tinh

thaàn traùch nhieäm, nhieät tình coâng taùc cuûa caùn boä y teá caøng theå hieän roõ hôn bao

giôø heát. Khaéc phuïc tình traïng thieáu thoán thuoác men, duïng cuï y teá, caùc beänh xaù

ñaõ kheùo saép xeáp, söû duïng raát tieát kieäm neân ít toán thuoác maø vaãn ñaït yeâu caàu toát.

Boä phaän ñieàu trò laøm vieäc ngaøy ñeâm, saên soùc caùc veát thöông, moå xeû, tieâm thuoác,

thay nhau tröïc theo doõi dieãn bieán cuûa thöông binh naëng ñeå cöùu chöõa kòp thôøi.

Ngoaøi ra, coøn chaêm soùc thöùc aên, nöôùc uoáng, giaët giuõ quaàn aùo cho thöông binh

naëng raát chu ñaùo. Töø coâng vieäc thöïc teá, tay ngheà caùc baùc só, y só, y taù ñeán cöùu

thöông ñöôïc naâng leân nhôø hoïc taäp theâm nhieàu kinh nghieäm. Neáu tröôùc kia, gaëp

moät veát thöông thuûng buïng anh em thaáy luùng tuùng nhöng nay ñaõ giaûi quyeát toát;

caùc y taù ngoaøi vieäc tieâm thuoác, thay baêng coøn hoïc theâm vieäc caét loïc veát thöông,

coá ñònh caùc tröôøng hôïp gaõy xöông...

Nhöõng beänh xaù tieàn phöông nhö beänh xaù Thuaän Nam caøng chòu aùp löïc

phaûi ñaûm baûo vieäc ñieàu trò vôùi khoái löôïng thöông binh raát lôùn. Luùc toång tieán

coâng muøa xuaân naêm 1968, ôû phía Baéc, Tænh uûy môû maët traän Tieàn phöông C do

ñoàng chí Nguyeãn Nhaát Taâm, Phoù Bí thö Tænh uûy chæ ñaïo chung, coù nhieäm vuï

ñaùnh thaúng saân bay Thaønh Sôn vaø caùc vuøng laân caän. Baùc só Nguyeãn Ñình Ba baáy

giôø laø Phoù ban y teá tænh Ninh Thuaän, phuï traùch maûng phía Baéc tænh, tröïc tieáp chæ

ñaïo ñoäi phaãu Maët traän Tieàn phöông C. Giöõa naêm 1967, Thöôøng vuï Tænh uûy cöû

baùc só Lê Ngọc Anh ( Löu Giang), Phoù ban quaân daân y tænh xuoáng laøm Tröôûng

beänh xaù, giaûi quyeát caáp cöùu ñieàu trò cho thöông binh. Luùc Toång tieán coâng muøa

55

xuaân naêm 1968, y só Nguyeãn Minh Chaâu laø Tröôûng beänh xaù Thuaän Nam. Töø

thaùng 2 ñeán thaùng 12-1968, beänh xaù tieáp nhaän ñieàu trò tôùi 550 ngöôøi, coù thaùng

leân tôùi 60-70 ngöôøi, nhöng khoâng ñeå xaûy ra tröôøng hôïp sai soùt naøo ñaùng tieác caû.

Tyû leä hy sinh raát thaáp (0,73%)1

. Beänh xaù coøn laøm toát cheá ñoä nuoâi döôõng thöông

binh, thöôøng xuyeân coù caù töôi, ñöôøng söõa boài döôõng neân thöông binh mau phuïc

hoái söùc khoeû. Tuy laø nôi thöôøng xuyeân bò ñòch caøn queùt, ñaùnh phaù nhöng vaãn

ñaûm baûo an toaøn cho thöông beänh binh, laãn cô sôû vaät chaát cuûa beänh xaù.

Trong naêm 1968, coù laàn beänh xaù Thuaän Nam bò maùy bay tröïc thaêng ñòch

oanh kích, luùc ñoù beänh xaù coù 22 caùn boä nhaân vieân vaø 52 thöông binh (trong ñoù

coù 5 thöông binh naëng naèm coá ñònh). Ñeå baûo veä thöông binh, caùn boä nhaân vieân

ñaõ duõng caûm baêng qua löûa ñaïn ñang baén xoái xaû cuûa 4 chieác tröïc thaêng, coõng

thöông binh chaïy ñi chaïy laïi nhieàu laàn töø beänh xaù ñeán hang ñaù lôùn (coù teân hang

Baûy Haï) vôùi ñoïan ñöôøng khoaûng 500m. Tinh thaàn duõng caûm chaáp nhaän hy sinh

cuûa caùn boä nhaân vieân beänh xaù Thuaän Nam ñaõ baûo toaøn ñöôïc sinh maïng cho haàu

heát thöông beänh binh, chieán thaéng tröôùc bom ñaïn keû thuø.

Neáu beänh xaù Thuaän Nam coù thaønh tích noåi baät trong coâng taùc y teá ôû phía

tröôùc, thì ôû phía sau noåi leân moät ñòa phöông ñaït nhieàu keát quaû xuaát saéc trong

vieäc giöõ vöõng vaø phaùt trieån phong traøo y teá vuøng caên cöù, phuïc vuï toát coâng taùc

saûn xuaát, chieán ñaáu cuûa nhaân daân ñòa phöông. Ñoù laø tinh thaàn kieân cöôøng, quyeát

taâm vöôït moïi gian khoå, hy sinh cuûa caùn boä y teá huyeän Anh Duõng. Ñeå choáng traû

nhöõng traän phi phaùo aùc lieät, caøn queùt ñoát phaù, cuõng nhö raõi chaát ñoäc hoaù hoïc

nhieàu laàn cuûa ñòch (gaây haïi veà hoa maøu, löông thöïc vaø nhieãm ñoäc cho ngöôøi),

caùn boä y teá töø huyeän ñeán xaõ ra söùc xaây döïng, cuûng coá maïng löôùi y teá xaõ, thoân.

Cuoái naêm 1968, 100% soá xaõ2

coùù Ban y teá hoaït ñoäng toát, trong ñoù caùc xaõ ñeàu coù

toå döôïc saûn xuaát thuoác nam ñeå phoøng vaø chöõa beänh cho ñoàng baøo. Nhôø vaäy, moät

soá tröôøng hôïp daân bò ngoä ñoäc naëng ñöôïc caùn boä y teá höôùng daãn söû duïng thuoác

nam nhö reã tranh, rau maù, mía, daây maáu, reã caây chuoái thôm, yeám ruøa, NT9...

choáng ñoäc coù keát quaû toát. Huyeän coøn chuù yù ñaøo taïo caùn boä y teá ngöôøi daân toäc,

caùc xaõ ñeàu coù y taù, cöùu thöông vaø böôùc ñaàu xaây döïng heä thoáng baûo veä baø meï treû

em töø xaõ ñeán huyeän.

Toång keát coâng taùc y teá toaøn tænh, cuoái naêm 1968 beänh xaù Thuaän Nam vaø

huyeän Anh Duõng ñöôïc taëng thöôûng Huaân chöông chieán coâng giaûi phoùng haïng 3

vì nhöõng thaønh tích xuaát saéc trong coâng taùc y teá. Ngoaøi ra, coù hai ñôn vò laø xaõ Roà

OÂn vaø toå döôïc huyeän Anh Duõng ñöôïc caáp tænh taëng baèng khen vôùi thaønh tích vaän

1 Baùo caùo thaønh tích y teá huyeän Thuaän Nam naêm 1968 - Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.

2 Huyeän Anh Duõng coù 6 xaõ: Taây Phöôùc, Töông Phuùc, Laø A, Giaù, Caø Mau, Roà OÂn.

56

ñoäng nhaân daân höôûng öùng toát phong traøo veä sinh phoøng beänh vaø phaùt trieån saûn

xuaát, söû duïng thuoác Nam ñeán taän xaõ.

Vôùi thaéng lôïi cuoäc toång tieán coâng vaø noåi daäy xuaân Maäu Thaân cuûa quaân

daân toaøn mieàn Nam ñaõ ñöa cuoäc chieán tranh caùch maïng Vieät Nam leân moät giai

ñoaïn môùi. Laøm thaát baïi hoaøn toaøn chieán löôïc “chieán tranh cuïc boä” cuûa ñeá quoác

Myõ, buoäc chuùng phaûi xuoáng thang chieán tranh, ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn vôùi ta taïi

Paris. Trong thaéng lôïi chung ñoù, coù phaàn ñoùng goùp coâng lao cuûa quaân daân Ninh

Thuaän noùi chung vaø caùn boä, nhaân vieân ngaønh y teá noùi rieâng. Nhieàu anh chò em

ñaõ chòu ñöïng moïi thieáu thoán gian khoå, laøm vieäc queân mình vì söï soáng coøn cuûa

ñoàng chí, ñoàng baøo thaân thöông. Hoaït ñoäng tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ goùp phaàn

quan troïng thay ñoåi neáp soáng sinh hoaït cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi tieán boä hôn so vôùi

tröôùc ñaây, ñoäng vieân caùc chieán só haêng haùi xoâng leân ñaùnh thaéng nhieàu traän.

IV. Y TEÁ NINH THUAÄN GOÙP PHAÀN LAØM THAÁT BAÏI CHIEÁN LÖÔÏC

“VIEÄT NAM HOAÙ CHIEÁN TRANH” CUÛA ÑEÁ QUOÁC MYÕ, TIEÁN ÑEÁN GIAÛI

PHOÙNG QUEÂ HÖÔNG.

1. Cuøng quaân daân trong tænh chieán ñaáu kieân cöôøng laøm phaù saûn chieán löôïc

“Vieät Nam hoaù chieán tranh” cuûa ñeá quoác Myõ.

Bò phaù saûn trong chieán löôïc “chieán tranh cuïc boä”, ñeá quoác Myõ vaãn ngoan

coá tieáp tuïc theo ñuoåi chieán löôïc môùi “Vieät Nam hoaù chieán tranh”. Muïc tieâu cô

baûn cuûa chieán löôïc naøy laø ruùt daàn quaân Myõ ra khoûi mieàn Nam Vieät Nam, maø vaãn

giöõ ñöôïc chính quyeàn Nguïy döôùi söï ñieàu khieån cuûa Myõ. Ñeå ñaït muïc tieâu chieán

löôïc ñoù, Myõ- Nguïy söû duïng söùc maïnh toái ña ñeå tieán haønh cuøng moät luùc ba loaïi

chieán tranh: chieán tranh giaønh daân, chieán tranh boùp ngheït vaø chieán tranh huûy

dieät nhaèm “bình ñònh” noâng thoân mieàn Nam.

Taïi Ninh Thuaän ñaàu naêm 1969, ñòch baét ñaàu taêng cöôøng phoøng thuû, taêng

cöôøng löïc löôïng vaø binh khí kyõ thuaät. Ñaëc bieät, ñòch thaønh laäp vaø phaùt trieån caùc

toå chöùc tình baùo, giaùn ñieäp, luoân tìm caùch caøi caém ñieäp vieân vaøo caùc toå chöùc, cô

sôû cuûa ta. Ngoøai ra, ñòch coøn thaønh laäp caùc ñaûng phaùi phaûn ñoäng nhö “Phong traøo

caùch maïng quoác gia caáp tieán” “Ñaûng daân chuû caáp tieán”..., ñoàng thôøi caáu keát vôùi

boïn Fulro do teân Huyønh Ngoïc Saéng chæ huy, nhaèm loâi keùo caùc phaàn töû phaûn ñoäng

ra söùc choáng phaù caùch maïng. Song song vôùi caùc hoaït ñoäng treân, ñòch tieán haønh

moät soá hoaït ñoäng mò daân nhö tuyeân truyeàn ngaøy Quoác teá lao ñoäng 1-5-1970, ban

haønh luaät “Ngöôøi caøy coù ruoäng”, toå chöùc caáp giaáy chöùng nhaän ruoäng ñaát, cho

vay tieàn, vieän trôï maùy moùc... ñeå mua chuoäc nhaân daân.

Ñoái phoù vôùi aâm möu thaâm ñoäc cuûa Myõ-Nguïy, Tænh uûy ra chæ thò neâu roõ:

“Taäp trung löïc löôïng ñaåy maïnh hoaït ñoäng vuõ trang, tieâu hao sinh löïc ñòch, hoã trôï

tích cöïc cho phong traøo quaàn chuùng, taêng cöôøng phaùt trieån thöïc löïc veà moïi

57

maët...”1

.

Cuoái naêm 1968, caùc ñôn vò chuû löïc cuûa tænh laàn löôït ruùt veà tuyeán sau ñeå

cuûng coá löïc löôïng, boå sung quaân soá chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu môùi. Löïc löôïng

vuõ trang huyeän cuøng caáp uûy baùm truï ñòa baøn, xaây döïng cô sôû, laõnh ñaïo nhaân daân

dieät aùc, phaù kìm, choáng aâm möu bình ñònh caáp toác cuûa ñòch, ñoàng thôøi hoã trôï cho

caùc ñôït ñaáu tranh chính trò cuûa quaàn chuùng. ÔÛ vuøng ñòch taïm chieám, boä ñoäi

D840, phoái hôïp vôùi ñoäi bieät ñoäng, ñaëc coâng thò xaõ taán coâng vaøo caùc trung taâm

quaân söï cuûa ñòch nhö saân bay Thaønh Sôn, Trung taâm huaán luyeän daân veä ôû quaän

An Phöôùc... tieâu hao moät phaàn sinh löïc ñòch, tuyeân truyeàn, hoã trôï quaàn chuùng noåi

daäy ñaáu tranh.

Trong söï phaùt trieån chung cuûa chieán tröôøng, löïc löôïng vaø toå chöùc quaân y

cuõng phaùt trieån maïnh. Heä thoáng quaân y ñöôïc xaây döïng khaù hoaøn chænh goàm toå

chöùc quaân y cuûa khoái chuû löïc tieåu ñoaøn, ñaïi ñoäi boä binh vaø caùc binh chuûng; quaân

y caùc ñoaøn haäu caàn; quaân y tænh ñoäi vaø huyeän ñoäi. Theo bieân cheá quaân ñoäi, moät

ñaïi ñoäi coù 1 hoaëc 2 y taù phuïc vuï. Boä phaän quaân y tieåu ñoaøn coù baùc só quaân y phuï

traùch ñoäi phaãu vaø moät soá y só, y taù, nhaân vieân phuïc vuï thöông binh.

Ñeå cuûng coá vaø boå sung löïc löôïng caùn boä y teá phuïc vuï cho cuoäc chieán ñaáu

môùi, tænh môû nhieàu lôùp ñaøo taïo, boài döôõng y só, y taù. Caùc hoïc vieân chuû yeáu ñöôïc

trieäu taäp töø caùc ñôn vò vuõ trang vaø beänh xaù caùc huyeän. ÔÛ vuøng caên cöù, bom phaùo,

bieät kích dieãn ra lieân tuïc ngaøy naøy sang ngaøy khaùc ñoâi luùc laøm giaùn ñoaïn vieäc

hoïc taäp. Nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, chòu ñöïng gian khoå, khoâng sôï hy

sinh cuûa anh chò em neân vieäc hoïc taäp cuoái cuøng cuõng ñöôïc hoaøn taát. Caùc hoïc

vieân trôû veà ñôn vò cuõ, tieáp tuïc coâng taùc vôùi cöông vò môùi vaø nhieäm vuï môùi. Chæ

tính rieâng huyeän Baùc Aùi trong naêm 1969 ñaõ ñaøo taïo ñöôïc 15 y só, 11 nöõ hoä sinh,

boài döôõng cöùu thöông viên laøm y taù 30 ngöôøi, boài döôõng ñöôïc 8 ngöôøi laøm thuoác

Nam.

Töø thaùng 7-1969, tænh trieån khai taäp huaán ñeán taän cô sôû Chæ thò 65 cuûa

Trung öông cuïc veà coâng taùc y teá trong tình hình môùi. Lieân heä thöïc tieãn tænh nhaø,

ngaønh y teá nhaän ñònh nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc, cuõng nhö nhöõng khoù khaên tröôùc

maét, töø ñoù xaùc ñònh tö töôûng moãi caùn boä, nhaân vieân trong ngaønh phaûi phaán ñaáu,

noå löïc nhieàu hôn ñeå hoaøn thaønh toát nhieäm vuï ñeà ra. Sau taäp huaán, caùc beänh xaù,

traïm xaù ôû tuyeán tænh vaø huyeän ñöôïc cuûng coá laïi; caùc ban y teá xaõ, caùc toå y teá thoân

vaãn giöõ vöõng vaø hoaït ñoäng thöôøng xuyeân. Ban quaân daân y tænh, caùc cô quan ñôn

vò ñeàu thaønh laäp caùc ñoäi vuõ trang, lo vieäc ñaøo haàm truù aån traùnh phi phaùo vaø ñaùnh

ñòch khi bò caøn queùt. Nhìn chung, tinh thaàn traùch nhieäm cuûa caùn boä y teá cô sôû,

1 Trích chæ thò “Tieáp tuïc ñaåy maïnh caùc maët hoaït ñoäng naêm 1969” cuûa Tænh uûy Ninh Thuaän.

58

cuõng nhö söï giaùc ngoä, söï hieåu bieát veà kieán thöùc y teá cuûa nhaân daân ñöôïc naâng leân

moät böôùc.

Nhöõng naêm 1969-1970 ñòch taêng cöôøng baén phaù, chuùng duøng ñuû loaïi phaùo,

maùy bay vaø quaân cô ñoäng ñi caøn queùt nhieàu laàn ôû vuøng caên cöù vôùi möùc ñoä khoác

lieät khieán nhaân daân phaûi di taûn hoaëc traùnh vaøo röøng saâu. Vieäc ñaùnh phaù aùc lieät

cuûa ñòch caû beân trong laãn beân ngoaøi ñaõ gaây cho ta nhieàu toån thaát, nhaát laø naïn

thieáu thuoác men, löông thöïc. Nhieàu ñôn vò vuõ trang, caùc ñoäi muõi coâng taùc suoát caû

thaùng trôøi khoâng coù haït côm, anh em chæ aên cuû röøng, rau röøng hoaëc traùi caây röøng.

Löôïng gaïo döï tröõ chuû yeáu daønh ñeå naáu chaùo nuoâi thöông beänh binh nhöng vaãn

khoâng ñuû, ñieàu kieän phuïc vuï thöông beänh binh do vaäy gaëp nhieàu khoù khaên.

Khoâng coù nguoàn taøi chính cuûa treân cung caáp, caùc ñôn vò phaûi töï löïc hoaøn toaøn.

Phaùt huy tinh thaàn töï löïc caùnh sinh, anh em toå chöùc baét caù döôùi soâng suoái, ñaøo cuû

maøi, haùi maêng, rau röøng... hoaëc tranh thuû laøm raãy ñeå boå sung löông thöïc. Trong

caùc traän choáng caøn, caùc y taù, cöùu thöông viên vöøa lo caáp cöùu, baêng boù ñoàng baøo,

chieán só bò thöông kòp thôøi; vöøa lo di chuyeån ñeå ñaûm baûo an toaøn tính maïng cho

thöông beänh binh. Tröôùc cuoäc caøn queùt lôùn cuûa quaân Myõ, Nam Trieàu Tieân vaø

quaân Nguïy vaøo caên cöù Anh Duõng (6-1970), vôùi tinh thaàn tích cöïc, khaån tröông,

caùn boä y teá huyeän ñaõ phoái hôïp toát cuøng löïc löôïng vuõ trang kòp thôøi sô taùn Ban

daân y tænh vaø nhaân daân ôû xaõ Giaù, Roà OÂn ñeán nôi an toaøn; ñoàng thôøi haêng haùi

xoâng ra phía tröôùc lo vieäc cöùu thöông, giaønh giaät maïng soáng cho caùc chieán só.

Caùc huyeän caên cöù luùc naøy khoâng nhöõng laø vuøng oanh kích thöôøng xuyeân

cuûa caùc loaïi maùy bay, phaùo ñòch maø coøn höùng chòu haøng traêm taán chaát ñoäc hoaù

hoïc do ñòch raûi xuoáng. Nhieàu vuøng röøng nuùi roäng lôùn bò trô truïi caây laù, ñòa hình

trôû neân heát söùc troáng traûi, ñaày raãy bon mìn treân ñöôøng ñi. Nguy hieåm hôn laø chaát

ñoäc hoaù hoïc vaø bom ñaïn ñaõ gaây oâ nhieãm nhieàu nguoàn nöôùc sinh hoaït cuûa nhaân

daân. Haøng ngaøn ngöôøi bò ngoä ñoäc, ñau buïng, æa chaûy, æa ra maùu. Duø thieáu thuoác,

thieáu y taù, cöùu thöông viên nhöng caùn boä y teá töø huyeän ñeán thoân, xaõ ñaõ noã löïc

heát mình, taän tình cöùu chöõa kòp thôøi nhöõng naïn nhaân, haïn cheá ñöôïc töû vong ñeán

möùc thaáp nhaát. Tieâu bieåu, ôû huyeän Baùc AÙi trong naêm 1969 coù gaàn 3000 ngöôøi bò

nhieãm chaát ñoäc hoùa hoïc cuûa ñòch thaám vaøo nguoàn nöôùc vaø caây traùi, caùn boä y teá

höôùng daãn nhaân daân söû duïng moät soá caây thuoác Nam nhö reã tranh, rau maù, mía

lau, daây maáu, reã caây chuoái thôm, yeám ruøa, boät toâ moäc, röôïu caáp cöùu ñau buïng...

choáng ñoäc coù keát quaû toát, neân chæ coù 30 ngöôøi cheát, phaàn ñoâng laø ngöôøi giaø vaø

treû em1

.

Ñöôïc söï tuyeân truyeàn, vaän ñoäng thöôøng xuyeân cuûa caùn boä y teá thoân, xaõ,

neáp soáng môùi vaên minh cuûa ñoàng baøo mieàn nuùi nhö aên chín, uoáng soâi, duøng cheùn

1 Baùo caùo thaønh tích y teá huyeän Baùc Aùi naêm 1969 – Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.

59

ñuõa caù nhaân vaãn tieáp tuïc duy trì toát, vieäc aên boác, aên thöùc aên soáng haàu nhö khoâng

coøn nöõa. Nhôø vaäy, duø moâi tröôøng soáng bò bom ñaïn giaëc taøn phaù, caùc loại dòch

bệnh vaãn ñöôïc khoáng cheá toát, trong naêm 1969-1970 khoâng coù vuï dòch lôùn naøo

xaûy ra caû. Toå chöùc baûo veä baø meï vaø treû em ñöôïc thaønh laäp ôû moät soá xaõ tröôùc kia,

nay vaãn duy trì vaø hoaït ñoäng toát. Duø phaûi soáng trong hoaøn caûnh chieán tranh coù

nhieàu khoù khaên, thieáu thoán nhöng ñoàng baøo mieàn nuùi vaãn yù thöùc toát vieäc giöõ gìn

veä sinh, phoøng beänh, nuoâi döôõng, chăm sóc baø meï vaø treû em theo khoa hoïc.

Nguoàn thuoác men luùc naøy raát caêng thaúng, toå döôïc caùc huyeän ñaõ noå löïc tìm

kieám nguoàn thuoác phuïc vuï cho boä ñoäi, nhaân daân. Taän duïng nguoàn döôïc lieäu ôû

nuùi röøng, ngaønh döôïc ñaõ saûn xuaát moät soá thuoác Nam thoâng duïng nhö vieân trò soát

reùt, ñau buïng, ho caûm, boät NT9, boät ngaûi baêng veát thöông, boät toâ moäc, cao baèng

laêng, röôïu caáp cöùu ñau buïng... Moät soá xaõ caên cöù cuõng hình thaønh caùc toå döôïc, töï

saûn xuaát ñöôïc thuoác Nam ñaõ khaéc phuïc moät phaàn tình traïng khoù khaên veà thuoác

men, hoã trôï tích cöïc vieäc cöùu chöõa, chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, chieán só vaø

nhaân daân. Luùc naøy yeâu caàu naâng cao tay ngheà cho caùn boä döôïc laø vaán ñeà caáp

baùch. Giöõa naêm 1969, ñoàng chí Laâm Haûi Vaân ñöôïc cöû ñi hoïc döôïc só Ñaïi hoïc ôû

Tröôøng Ñaøo taïo caùn boä cao caáp y teá ôû TW Cuïc mieàn Nam. Ñaàu naêm 1970, tænh

ñöôïc boå sung hai döôïc só trung cấp ôû Baéc veà laø ñoàng chí Leâ Vaên Duï vaø ñoàng chí

Nguyeãn Thò Thanh Duyeân (nöõ döôïc só). Thaùng 3-1970, ñoàng chí Ñaáu ñi hoïc tieáp

lôùp döôïc só trung caáp, ñeán thaùng 5-1971 thì ra tröôøng veà tænh coâng taùc.

Treân chieán tröôøng, quaân ta tieán leân giaønh laïi theá chuû ñoäng, thu nhieàu thaéùng

lôïi lôùn. Trong naêm 1970, löïc löôïng vuõ trang cuûa tænh ñaåy maïnh phong traøo ñaùnh

phaù keá hoaïch “bình ñònh noâng thoân” cuûa ñòch, tieâu hao moät boä phaän löïc löôïng

quaân nguïy. Keát quaû, boïn teà, veä ôû nhieàu xaõ, aáp tan raõ, caùc ñoäi coâng taùc lieân tuïc

ñoät aáp, cuûng coá xaây döïng cô sôû, phaùt ñoäng ñoàng baøo noåi daäy ñaáu tranh, phaù theá

keøm keïp cuûa ñòch. Ta ñaõ giaùo duïc vaø vaän ñoäng haøng ngaøn quaàn chuùng bung ra

laøm aên; haøng traêm teân lính vaø phoøng veä daân söï ñaøo raõ nguõ, boû vieäc veà vôùi gia

ñình laøm aên.

Böôùc sang naêm 1971-1972, tình hình trong tænh coù nhieàu chuyeån bieán. Maät

ñoä bom phaùo vaø caùc traän caøn cuûa lính Myõ, Nam Trieàu Tieân ôû vuøng caên cöù ñaõ

giaûm daàn. Nhieàu aáp chieán löôïc bò phaù hoûng, phong traøo caùch maïng cuûa quaàn

chuùng töøng böôùc phuïc hoài vaø phaùt trieån. Ñeán cuoái naêm 1971, ñòch caên baûn hoaøn

thaønh vieäc giao laïi saân bay Thaønh Sôn, caûng Ninh Chöõ cho nguïy quyeàn Ninh

Thuaän. Lính Nam Trieàu Tieân chæ coøn ñoùng ôû moät vaøi ñieåm; phöông tieän chieán

tranh vaø caùc loaïi maùy bay phaûn löïc Myõ ruùt ñi raát nhieàu.

Tröôùc tình hình môùi, ta chuû tröông cuûng coá löïc löôïng chuû löïc, ñoàng thôøi

taêng cöôøng löïc löôïng bieät ñoäng thò xaõ, boå sung löïc löôïng caùc huyeän vaø caùc ñoäi

60

coâng taùc. Taäp trung ñaùnh boïn bieät kích, do thaùm, giaùn ñieäp, ñoät aáp voõ trang

tuyeân truyeàn dieät aùc, xaây döïng cô sôû. Beân caïnh hoaït ñoäng vuõ trang, phong traøo

ñaáu tranh chính trò cuûa quaàn chuùng dieãn ra khaù soâi noåi ôû caùc xaõ vuøng ven vaø noäi

oâ, nhö phong traøo ñoøi ñi laïi laøm aên, mua baùn, döï tröõ luùa gaïo, thöïc phaåm, choáng

khuûng boá, baén phaù, gaøi mìn böøa baõi laøm thieät haïi taøi saûn vaø tính maïng cuûa nhaân

daân. Ngoaøi ra, coøn coù phong traøo choáng raøo laøng, laäp aáp, laäp teà vaø trang bò suùng

oáng cho thanh nieân lieân tuïc dieãn ra ôû caùc aáp Ba Thaùp, Töø Taâm, Hoaø Thuûy, Vuï

Boån, La Chöõ, Lieân Sôn... Chæ trong moät thôøi gian ngaén, maïng löôùi cô sôû ñöôïc

xaây döïng saâu roäng trong nhieàu taàng lôùp nhaân daân thuoäc vuøng ñòch taïm chieám.

Vaán ñeà thu mua löông thöïc, thöïc phaåm, chuû yeáu laø gaïo, muoái, thuoác men, duïng

cuï y teá... ñaõ deã daøng hôn tröôùc, ñöôøng daây vaän chuyeån haøng hoaù leân chieán khu

ñöôïc noái laïi, tình traïng khan hieám löông thöïc, thuoác men khoâng coøn gay gaét nhö

tröôùc.

Tranh thuû vieäc baén phaù cuûa ñòch ñaõ giaûm, ñoàng baøo caên cöù Baùc AÙi, Anh

Duõng taäp trung phaùt trieån con gioáng, ñaåy maïnh chaên nuoâi, troàng troït, khoâi phuïc

laïi nhaø cöûa, ruoäng vöôøn, caùc traïm xaù, cô sôû y teá ñaõ bò chieán tranh taøn phaù. Ñoái

vôùi soá thöông binh naëng, soá ñau oám, soá anh em tinh thaàn chieán ñaáu giaûm suùt, ta

ñöa veà phía sau, boài döôõng söùc khoeû vaø cho tham gia saûn xuaát. Ñeán cuoái naêm

1972, cuoäc soáng ñoàng baøo daàn oån ñònh, ñaõ xaây döïng ñöôïc 146 toå hôïp taùc vaø lao

ñoäng, nuoâi gaàn 4.000 con heo, saûn xuaát ñöôïc hôn 15.000m vaûi, vaän chuyeån veà

hôn 14.067 lon muoái1

. Nhôø vaäy, ñaõ giaûi quyeát ñöôïc moät phaàn naïn ñoùi, raùch, ăn

laït, oám ñau cho ñoàng baøo vuøng caên cöù.

Ñeå boå sung nguoàn thuoác Taây chöõa beänh, ta cöû nhieàu caùn boä, chieán só ñoät

aáp, baùm vaøo côû sôû mua thuoác men vaø duïng cuï y teá veà phuïc vuï cho cô quan; ñoàng

thôøi tieáp tuïc saûn xuaát caùc thöù thuoác trò beänh thoâng thöôøng. Nhaân daân caên cöù Anh

Duõng, Baùc AÙi trong naêm 1972 ñaõ saûn xuaát ñöôïc thuoác ho, caûm, soát, naáu ñöôïc 8kg

cao toâ moäc, 3.5kg cao gaïc nai, 138 lít thuoác nöôùc, thuoác xoå giun vaø thuoác choáng

ñoäc. Tuy nhieân, qua cuoäc khaùng chieán laâu daøi, gian khoå ñôøi soáng vaø söùc khoeû

cuûa caùn boä, chieán só, coâng nhaân vieân bò giaûm suùt nhieàu; moâi tröôøng soáng bò oâ

nhieãm naëng, thuoác men khan hieám, caên cöù laïi khaù roäng, daân ñoâng neân moät soá vuï

dòch lôùn xaûy ra ta khoâng ngaên chaën kòp nhö vuï dòch taû cuoái naêm 1971-1972 laøm

cheát 270 ngöôøi, naêm 1973 ho gaø cheát 30 em2

ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán ñôøi

soáng cuûa nhaân daân. Ban y teá tænh ñaõ nghieâm tuùc kieåm ñieåm, nghieân cöùu ruùt kinh

nghieäm ñeå hoaøn thaønh toát hôn nhieäm vuï y teá trong thôøi gian ñeán.

1 Lòch söû Ñaûng boä huyeän Ninh Sôn, taäp 2 (1954-1975).

2 Kieåm ñieåm ngaønh y teá tænh hai naêm 1972-1973 – Löu Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy.

61

Cuøng vôùi vieäc cuûng coá xaây döïng caên cöù, ngaønh y teá thöôøng xuyeân tuyeân

truyeàn, phaùt ñoäng caùc phong traøo veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch. Qua ñoù, yù

thöùc veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch cuûa ñoàng baøo coù söï chuyeån bieán, tieán boä roõ

neùt: tin thuoác, uoáng thuoác, duøng thuoác Nam hoaëc phöông phaùp ñoâng y ñeå trò

beänh; nhaát laø qua caùc traän dòch ñaõ xaûy ra ñoàng baøo caøng thaáy roõ taàm quan troïng

cuûa thuoác men trong vieäc trò beänh, teä cuùng baùi caàu khaán thaàn linh cho khoeû maïnh

ñaõ giaûm haún. Vieäc aên chín, uoáng soâi, söû duïng nhaø xí ñaõ trôû thaønh thoùi quen sinh

hoaït haøng ngaøy cuûa ñoàng baøo. Moät soá xaõ laøm toát coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo

duïc, höôùng daãn nhaân daân chaêm soùc, baûo veä baø meï vaø treû em theo khoa hoïc, gaén

vôùi toå chöùc vaø ñaåy maïnh saûn xuaát. Coù nôi thaønh laäp Toå giöõ treû ñöôïc ñoàng baøo

ñaùnh giaù toát nhö ôû xaõ Giaù (huyeän Anh Duõng); moâ hình naøy ñöôïc ruùt kinh nghieäm

vaø nhaân roäng ra caùc xaõ khaùc. Trong ñieàu kieän chieán tranh khaéc nghieät, hoaït ñoäng

tích cöïc cuûa caùn boä y teá ñaõ laøm chuyeån bieán daàn nhaän thöùc laïc haäu cuûa ñoàng baøo

mieàn nuùi trong vieäc phoøng vaø chöõa beänh, goùp phaàn quan troïng ñöa tyû leä treû sô

sinh, tuoåi thoï cuûa ñoàng baøo vuøng caên cöù khaùng chieán taêng nhanh so vôùi tröôùc.

Ban daân y trong thôøi gian naøy cuõng coù nhöõng thay ñoåi veà nhaân söï. Naêm 1971,

ñoàng chí Hai Toán veà laøm Phoù ban thay baùc só Löu Giang ñi mieàn Baéc chöõa

beänh. Naêm 1972, baùc só Nguyeãn Nhö Hổ laøm Phoù ban thay ñoàng chí Hai Toán cho

ñeán ngaøy giaûi phoùng. Boä phaän döôïc tænh cuõng ñöôïc boå sung hai döôïc só: DSTC

Ñinh Vaên Baûn từ Ban Dân y khu tăng cường vaø DS Traàn Bình Thu từ miền Bắc

vào 1974.

Hoøa vôùi khí theá taán coâng chung cuûa toaøn mieàn, ta vöøa cuûng coá xaây döïng

caên cöù, vöøa huy ñoäng nhaân löïc boå sung löïc löôïng vuõ trang vaø ñi nhaân coâng phuïc

vuï khaùng chieán. Ñaõ coù haøng ngaøn löôït ngöôøi tham gia vaän chuyeån löông thöïc, vuõ

khí, thuoác men cho tieàn tuyeán; tham gia boá phoøng baèng vuõ khí thoâ sô, tích cöïc

ngaên chaën caùc traän caøn queùt cuûa ñòch leân vuøng caên cöù. Tröôùc söùc tieán coâng maïnh

meõ, lieân tuïc cuûa quaân daân ta, boïn ñòch co thuû, boïn teà veä giao ñoäng. ÔÛ nhieàu nôi

boïn te,à veä boû chaïy, boïn daân veä raõ nguõ; nhaân daân noåi daäy phaù theá keøm keïp cuûa

ñòch, bung ra laøm aên raát ñoâng, phaïm vi ngaøy caøng roäng lôùn, khí theá caùch maïng

cuûa quaàn chuùng raát soâi noåi.

Bò thaát baïi naëng neà treân caû hai mieàn Nam, Baéc, ngaøy 27-01-1973 taïi Paris,

ñeá quoác Myõ buoäc phaûi kyù keát hieäp ñònh “chaám döùt chieán tranh, laäp laïi hoaø bình

ôû Vieät Nam”, ñôn phöông ruùt quaân ra khoûi mieàn Nam Vieät Nam, chieán löôïc

“Vieät Nam hoaù chieán tranh” ñaõ bò phaù saûn. Cuoäc chieán tranh caùch maïng cuûa

quaân daân Ninh Thuaän, cuûa löïc löôïng laøm coâng taùc y teá laïi chuyeån sang moät giai

ñoaïn môùi: giai ñoaïn ñaùnh cho “Nguïy nhaøo” ñeå giaønh thaéng lôïi hoaøn toaøn.

2. Cuøng ñaáu tranh choáng ñòch phaù hoaïi hieäp ñònh Paris, tieán tôùi giaûi phoùng

queâ höông (1973 – 16-04-1975).

62

Duø chaáp nhaän kyù keát hieäp ñònh Paris, nhöng vôùi baûn chaát ngoan coá vaø hieáu

chieán aâm möu cô baûn cuûa ñeá quoác Myõ vaãn khoâng thay ñoåi. Chuùng ra söùc taêng

cöôøng phöông tieän chieán tranh, xaây döïng nguïy quaân, nguïy quyeàn laøm coâng cuï ñeå

thöïc hieän aâm möu laán chieám vaø bình ñònh (goïi laø laán chieám bình ñònh môùi). ÔÛ

Ninh Thuaän ñòch tieán haønh bình ñònh, laán chieám baèng moïi phöông thöùc nhö duøng

quaân söï, chieán tranh taâm lyù hay kinh teá, vaên hoaù, xaõ hoäi, y teá... nhaèm muïc ñích

laø quyeát giaønh daân, naém daân, laán ñaát, khai thaùc nhaân löïc, taøi löïc cuûa daân ñeå tieâu

dieät haï taàng cô sôû caùch maïng cuûa ta, giöõ vaø môû roäng vuøng chuùng kieåm soaùt, xoaù

hình thaùi da beo, thu heïp vuøng ta...

Luùc naøy ta coù thuaän lôïi laø vuøng giaûi phoùng vaø caên cöù roäng lôùn, ngaøy caøng

cuûng coá phaùt trieån; ñoäi nguõ caùn boä y teá khaù ñoâng ñöôïc thöû thaùch vaø reøn luyeän

thöïc teá, coù nhieàu kinh nghieäm toát trong coâng taùc vaø xaây döïng ngaønh. Nhöng khoù

khaên tröôùc maét laø naïn ñoùi, laït vaãn coøn, vieäc saûn xuaát löông thöïc töï tuùc chöa

maïnh, chöa coù nguoàn boå sung nhaân löïc cho löïc löôïng thoaùt ly, caùc con ñöôøng

chieán löôïc quan troïng bò chia caét khieán giao thoâng vaän taûi khoâng thuaän lôïi. Beänh

soát reùt coøn nhieàu, söùc khoeû cuûa nhaân daân caên cöù bò suùt keùm sau nhöõng naêm

chieán tranh.

Tình hình treân ñoøi hoûi ngaønh y teá phaûi vaän duïng moïi khaû naêng cuûa ngaønh

phoái hôïp vôùi löïc löôïng vuõ trang, chính trò bung ra xaây döïng cô sôû phía tröôùc,

ñoàng thôøi laøm toát coâng taùc y teá xaõ hoäi trong vuøng ta kieåm soaùt, thieát thöïc phuïc vuï

nhaân daân nhaèm taïo theâm söùc maïnh toång hôïp ñeå thaéng ñòch. Treân cô sôû Nghò

quyeát 12 vaø Chæ thò 06 cuûa Trung öông cuïc veà coâng taùc y teá trong tænh hình môùi:

“Ñoäng vieân nhaân daân xaây döïng cô sôû y teá xaõ aáp, keát hôïp ñoâng - taây y, xaây döïng

böôùc ñaàu maïng löôùi y teá xaõ, traïm y teá xaõ, beänh xaù ôû huyeän coù vuøng giaûi phoùng

roäng.... Chuù troïng ñaåy maïnh coâng taùc y teá ôû vuøng daân toäc”, Ban quaân daân y tænh

ñeà ra nhieäm vuï tröôùc maét: “Taêng cöôøng cuûng coá y teá caáp huyeän, tieáp tuïc kieän

toaøn y teá tænh ñeå ñuû söùc chæ ñaïo ñi saùt xuoáng xaõ aáp ôû vuøng caên cöù mieàn Nam vaø

vuøng giaûi phoùng. Coá gaéng xoâng ra phía tröôùc laøm toát coâng taùc y teá ñeå goùp phaàn

vaøo nhieäm vuï daân vaän, nhieäm vuï giaønh daân giöõ ñaát, giaønh quyeàn laøm chuû ôû phía

tröôùc, nhaát laø ñoái vôùi vuøng ven, vuøng tranh chaáp”1

.

Xaùc ñònh nhieäm vuï cuûng coá vaø xaây döïng maïng löôùi y teá xaõ thoân laø

nhieäm vuï trung taâm chieán löïôc cuûa ngaønh, ñoái vôùi vuøng caên cöù mieàn nuùi vaø giaûi

phoùng töø sau ngaøy kyù hieäp ñònh Paris caùc Ban y teá xaõ, toå chöùc y teá thoân aáp ñöôïc

chuù yù cuûng coá kieän toaøn caû 3 maët: chính trò, toå chöùc vaø chuyeân moân. Ban daân y

tænh ñöôïc phaân caáp môû caùc lôùp ñaøo taïo y taù, hoä sinh, döôïc taù vaø caùc lôùp öùng duïng

cho y só, y taù; beänh xaù huyeän chòu traùch nhieäm môû caùc lôùp cöùu thöông viên, coâ

1 Trích “Baûn döï thaûo keá hoaïch coâng taùc y teá trong giai ñoaïn môùi”-naêm 1974.

63

ñôõ, caáp cöùu vieân, veä sinh vieân... Moãi lôùp cöùu thöông treân döôùi 10 hoïc vieân, hoïc

trong 2 thaùng vôùi phöông thöùc vöøa hoïc, vöøa laøm, khi hoaøn thaønh khoùa hoïc ñöôïc

taêng cöôøng cho Ban y teá huyeän, xaõ vaø caùc cô quan tænh.

Phong traøo veä sinh phoøng beänh, phoøng dòch ñöôïc Ban y teá caùc huyeän tích

cöïc trieån khai vôùi nhieàu hình thöùc saùt hôïp nhö phoøng beänh theo töøng muøa (muøa

möa, muøa naéng), theo hoaøn caûnh, trình ñoä cuûa nhaân daân ôû mieàn nuùi vaø ñoàng

baèng giaûi phoùng. Trong ñoù taäp trung phoøng vaø chöõa moät soá beänh phoå bieán baèng

thuoác nam hoaëc caùc phöông phaùp ñôn giaûn cuûa nhaân daân nhö xoâng, xoa nắn, ñaám

boùp, caïo ban, caïo gioù..., troïng taâm laø beänh soát reùt vaø aûnh höôûng cuûa beänh ñoái vôùi

gan , lách và vôùi theå traïng cuûa ngöôøi beänh. Böôùc ñaàu coù söï ñieàu tra cô baûn veà

tình hình ngöôøi maéc beänh soát reùt vaø moät soá beänh xaõ hoäi nhö lao, phong, böôùu

coå,... Töø ñoù ñaåy maïnh coâng taùc nghieân cöùu, xaây döïng keá hoaïch phoøng chöõa caùc

beänh xaõ hoäi, cuõng nhö phoøng beänh soát reùt ôû caùc xaõ, buoân, ñôn vò, cô quan. Ñeán

cuoái naêm 1974, tænh xaây döïng moät ñoäi phoøng choáng soát reùt vaø tieán haønh laøm

ñieåm ôû moät soá xaõ. Beân caïnh ñoù, ta cuõng chuù yù nhaân daân caûnh giaùc ñoái vôùi tai

naïn chieán tranh vaø chaát ñoäc hoaù hoïc trong thöùc aên ôû vuøng ñòch ñöa vaøo.

Coâng taùc chăm sóc baûo veä baø meï treû em coù böôùc phaùt trieån hôn tröôùc. Ban

baûo veä baø meï treû em ôû tænh, huyeän ñöôïc cuûng coá, ôû moãi caáp ñeàu coù sinh hoaït, coù

noäi dung coâng taùc, coù kieåm ñieåm vaø ruùt kinh nghieäm. Phaùt ñoäng trong nhaân daân

nhieàu ñôït tuyeân truyeàn giaùo duïc sinh ñeû, nuoâi con hôïp veä sinh. Ñaøo taïo, boài

döôõng nhieàu coâ ñôõ, hoä sinh cho caùc xaõ caên cöù; trong naêm 1974, tænh môû moät lôùp

hoä sinh ôû huyeän Baùc AÙi, Anh Duõng. Böôùc ñaàu khaùm vaø trò beänh phuï khoa cho

phuï nöõ, troïng taâm laø chöùng baïch ñôùi phuï nöõ.

Ñaùp öùng yeâu caàu trò beänh ngaøy caøng cao cuûa caùn boä, chieán só vaø nhaân daân,

maïng löôùi döôïc tieáp tuïc môû roäng vaø cuûng coá töø tænh xuoáng taän cô sôû, chuù troïng

ñuùng möùc ñoái vôùi saûn xuaát vaø khai thaùc thuoác ñoâng y ôû töøng ñòa baøn. ÔÛ xaõ, döïa

vaøo daân ñeå saûn xuaát thuoác, xaây döïng tuûû thuoác, tuùi thuoác Nam laø chính, phaán ñaáu

moãi xaõ bieát saûn xuaát vaø söû duïng thuoác Nam taïi choã. Huyeän coù töø 4 ñeán 7 caùn boä,

nhaân vieân chuyeân traùch döôïc. Tænh coù xöôûng döôïc khoaûng 10 ngöôøi, ñöôïc trang

bò töông ñoái toát; saûn xuaát ñöôïc moät soá thuoác môùi nhö vieân baïch ñôùi1

trò beänh phuï

nöõ, vieân ngheä laøm thuoác boå, vieân di long, thuoác chöõa gan... Cô sôû cung caáp döôïc

lieäu chuû yeáu töø vöôøn thuoác Nam ôû beänh xaù huyeän vaø caùc toå saûn xuaát döôïc ôû

huyeän, tænh. Cuoái naêm 1974, beänh xaù tænh môû roäng khoaûng 15-20 giöôøng beänh,

coù cô sôû xeùt nghieäm, pha cheá thuoác men.

Boïn ñòch luùc naøy ñang taäp trung laán chieám laïi nhöõng vuøng bò maát, chöa

daùm ñaùnh phaù lôùn vaøo vuøng caên cöù cuûa ta. Vuøng giaûi phoùng luùc naøy coù ñöôïc thôøi

1 Teân goïi chæ beänh khí hö ôû phuï nöõ (baùo caùo ngaønh y teá trong khaùng chieán thöôøng duøng).

64

kyø töông ñoái yeân tónh, thanh bình. Tranh thuû thôøi cô, ban y teá caùc huyeän, caùc cô

quan ñaõ toå chöùc vaø trieån khai nhieàu bieän phaùp ñaåy maïnh saûn xuaát, töï tuùc löông

thöïc vaø caûi thieän ñôøi soáng cho caùn boä nhaân vieân. Moät boä phaän ñöôïc phaân coâng

phaùt raãy troàng luùa, troàng hoa maøu vaø caùc loaïi khoai cuû. Cuøng vôùi vieäc saûn xuaát

töï tuùc, coâng taùc chuaån bò veà maët haäu caàn cuõng ñöôïc ñaåy maïnh. Möùc ñoä chieán

tranh giaûm xuoáng taïo thuaän lôïi hôn cho ñöôøng daây lieân laïc leân chieán khu. ÔÛ caùc

huyeän Thuaän Baéc, Thuaän Nam vaø ngay ôû thò xaõ Phan Rang ta toå chöùc moùc noái

vôùi nhieàu cô sôû caùch maïng trong vuøng ñòch ñeå ñaët haøng vaø mua veà phaân phoái

cho caùc ñôn vò. Boä phaän quaân nhu lo thu mua caùc haøng hoaù chuû yeáu nhö gaïo,

thöïc phaåm, thuoác men, duïng cuï y döôïc... laàn löôït chuyeån veà caên cöù caát giaáu vaøo

kho ñeå phuïc vuï cho caùc cô quan, ñôn vò cuõng nhö chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu

saép ñeán.

Ñoái vôùi phía tröôùc, do chính saùch keøm keïp, bình ñònh cuûa ñòch neân ñôøi

soáng nhaân daân raát cöïc khoå, söùc khoûe cuõng bò aûnh höôûng chieán tranh, maéc nhieàu

dòch beänh. Coâng taùc y teá baáy giôø khoâng chæ taäp trung cho phía sau maø coøn hoã trôï,

ñaåy maïnh phong traøo phía tröôùc phaùt trieån. Do vaäy, ngaønh xaùc ñònh laø phaûi phaùt

ñoäng quaàn chuùng ñaáu tranh chính trò gaén lieàn vôùi ñaáu tranh ñoøi chöõa beänh; nhieäm

vuï coâng taùc y teá tröôùc maét laø phaûi taùc ñoäng maïnh, thuùc ñaåy quaàn chuùng ñaáu

tranh ñoøi ñòch giaûi quyeát ñôøi soáng vaø beänh taät cho nhaân daân. ÔÛ vuøng ñòch kieåm

soaùt, ta chuù yù xaây döïng caùc cô sôû y teá bí maät, ñoàng thôøi toå chöùc töøng toå (khoaûng

1-2 caùn boä moät toå), döïa vaøo daân hoaït ñoäng coâng khai hoaëc baùn coâng khai; soá caùn

boä naøy bieát laøm coâng taùc phoøng beänh, phoøng dòch, caáp cöùu vaø ñieàu trò taïi nhaø.

Caùn boä y teá huyeän ñi saùt tröïc tieáp toå chöùc höôùng daãn caùc toå y teá hoaït ñoäng cho

thích hôïp ñeå baûo veä quaàn chuùng vaø baûo veä theá hôïp phaùp cuûa cô sôû. Baèng caùch

khaùm beänh, chöõa beänh, caùn boä y teá phoå bieán kieán thöùc veä sinh phoøng beänh,

höôùng daãn ñoàng baøo toå chöùc thöïc hieän veä sinh phoøng beänh baèng thuoác Nam,

tuyeân truyeàn thuùc ñaåy ñoàng baøo ñaáu tranh ñoøi ñòch thöïc hieän caùc bieän phaùp veä

sinh baûo veä söùc khoeû nhaân daân nhö tieâm phoøng, caûi thieän ñieàu kieän veä sinh thoân

aáp...

Naêm 1974, treân khaép chieán tröôøng mieàn Nam, quaân vaø daân ta ñaõ giaønh

ñöôïc nhöõng thaéng lôïi heát söùc quan troïng. Treân ñòa baøn toaøn tænh, sau nhöõng hoaït

ñoäng lieân tuïc cuûa löïc löôïng vuõ trang, ñòch chuyeån vaøo theá phoøng ngöï chieán löôïc,

co cuïm, coá giöõ nhöõng vò trí quan troïng vaø then choát nhaát. Chuùng raùo rieát ñoân

quaân baét lính, taêng cöôøng phoøng thuû trong saân bay Thaønh Sôn, caûng Ninh Chöõ

gaén chaët vôùi keøm keïp, khoáng cheá quaàn chuùng, nhaèm ngaên chaën caùc ñoøn taán coâng

cuûa quaân ta.

Ngay sau khi Buoân Ma Thuoät vaø Taây Nguyeân giaûi phoùng (thaùng 1-1975),

quyeát ñònh giaûi phoùng mieàn Nam tröôùc muøa möa 1975 nhanh choùng ñöôïc truyeàn

65

ñeán caùc ñòa phöông, ñôn vò. Quaân daân Ninh Thuaän taäp trung hoaït ñoäng maïnh

xung quanh saân bay Thaønh Sôn vaø thò xaõ Phan Rang, taïo theá cho daân noåi daäy ñaáu

tranh chính trò, laøm coâng taùc binh vaän, vaän ñoäng binh lính ñaøo raõ nguõ. Tröôùc

nhöõng thaéng lôïi to lôùn lieân tieáp cuûa quaân daân ta treân khaép chieán tröôøng, ñeå

phoøng thuû Saøi Goøn töø xa, chính quyeàn nguïy gaáp ruùt saùt nhaäp hai tænh Ninh Thuaän

vaø Bình Thuaän thaønh vuøng III chieán thuaät vaø laäp moät tuyeán phoøng thuû maïnh ôû thò

xaõ Phan Rang, goïi laø “laù chaén theùp”.

Khaån tröông chuaån bò cho cuoäc chieán ñaáu quyeát lieät, ñaäp tan “laù chaén

theùp”, môû ñöôøng cho ñaïi quaân ta tieán vaøo Saøi Goøn. Tænh ñoäi thaønh laäp ñoäi phaãu

tieàn phöông, coù baùc só Quang (chuû nhieäm quaân y) vaø moät soá y só, y taù phuïc vuï.

Caùc nhaân vieân ban quaân y, boä phaän döôïc ñeàu ñöôïc huy ñoäng laøm coâng taùc

chuyeån taûi vuõ khí, ñaïn döôïc, thuoác men ra chieán tröôøng. Veà phía Ban Daân y, baùc

só Nguyeãn Nhö Hổ laø Phoù ban Daân y Ninh Thuaän; Tröôûng Beänh xaù Daân y tænh töø

naêm 1974 laø baùc só Traàn Ngoï ôû Khu 6 veà (thay cho baùc só Nguyeãn Minh Chaâu veà

phuï traùch beänh xaù Thuaän Baéc). Caùn boä y teá ñöôïc phaân coâng ñi phuïc vuï caùc boä

phaän tieàn phöông Daân Chính Ñaûng, raát phaán khôûi haêng haùi, laøm vieäc queân mình

vì thaéng lôïi cuoäc toång tieán coâng saép ñeán.

Phoái hôïp vôùi chieán tröôøng treân toaøn mieàn, löïc löôïng vuõ trang cuûa tænh hoaït

ñoäng maïnh, môû roäng ñòa baøn, nhaèm vaøo caùc muïc tieâu ñòch ñaõ laán chieám, ñöa

phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân tieán leân giaønh quyeàn laøm chuû. Ñeå kòp thôøi

phuïc vuï phía tröôùc, boä phaän haäu caàn vaø quaân y tænh ñoäi nhaän nhieäm vuï chuyeån

vuõ khí, ñaïn ñöôïc, löông thöïc, thuoác men... töø ñaàu soâng La Ngaø (giaùp bieân giôùi

Campuchia) vaø töø Ñaéc Laéc veà Ninh Thuaän. Do yeâu caàu chieán tröôøng heát söùc caáp

baùch, tænh phaûi ñieàu ñoäng theâm ñoàng baøo vuøng caên cöù vaø caùc cô quan xung

quanh tænh cuøng tham gia vaän chuyeån. Moãi chuyeán haøng ñem veà phaûi maát haøng

thaùng trôøi, nhieàu anh chò em bò soát reùt, bò nöôùc cuoán troâi, hy sinh do ñòch caøn

queùt, ñoùi côm, laït muoái... Tuy khoù khaên aùc lieät traêm beà nhöng caùn boä, chieán só

ñoäi vaän taûi cuøng ñoàng baøo caên cöù vaãn noå löïc vöôït qua, hoaøn thaønh toát nhieäm vuï.

Do tính chaát traän ñaùnh aùc lieät, ban quaân daân y coù keá hoaïch döï kieán soá

löôïng thöông binh, cô soá thuoác, ñòa ñieåm tieáp nhaän thöông binh..., ñoàng thôøi boá

trí moät boä phaän ôû laïi caên cöù ñeà phoøng coù söï coá. Khu vöïc gaàn ñöôøng 11 (quoác loä

27), ta chuaån bò döïng 3 caên nhaø lôùn, moãi nhaø 10-12 giöôøng beänh vaø 1 nhaø nhoû coù

4 giöôøng cho chuyeân moân, ñeå nhaän chuyeån khung beänh xaù Baùc AÙi xuoáng; coù ñoäi

phaãu tieàn phöông phuïc vuï cho chieán dòch. Nhöng do tình hình dieãn bieán thuaän lôïi

trong chieán dòch neân keá hoaïch khoâng thöïc hieän ñöôïc.

Töø ñaàu thaùng 4/1975, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñöôïc Ban chæ huy Tieàn

phöông C (ñoàng chí Trònh Caùt laø Chæ huy tröôûng) taêng cöôøng ñaïi ñoäi 311 goàm 15

66

ngöôøi, 2 trôï lyù Tænh ñoäi vaø moät soá caùn boä y teá. Ñeå phuïc vuï cho löïc löôïng thò xaõ

môû cuoäc taán coâng vaøo phöôøng Ñoâ Vinh vaø Baûo An töø ngaøy 7 – 8/4/1975, vôùi soá

caùn boä y teá ñöôïc taêng cöôøng, ta thaønh laäp ñoäi phaãu tröïc chieán ñaët taïi Xoùm Döøa,

Ñoâ Vinh goàm caùc ñoàng chí: baùc só Nguyễn văn Lieãu, y só Ngöôõng (Quaân y), y só

Trần văn Taán, y taù Nhónh. Cho ñeán ngaøy tænh nhaø hoaøn toaøn giaûi phoùng, ñoäi phaãu

ñaõ hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï baûo veä, cöùu chöõa thöông binh trong caùc traän

ñaùnh aùc lieät vôùi ñòch.

Sau khi giaûi phoùng tænh Khaùnh Hoaø (7-4-1975), caùnh quaân Duyeân haûi ñaõ

aùp saùt Ninh Thuaän vaø lieân laïc vôùi huyeän uûy Baùc AÙi Ñoâng, ñöôøng 11 ñöôïc giaûi

phoùng. Theo yeâu caàu cuûa chieán tröôøng, Quaân khu V taêng cöôøng cho Ninh Thuaän

Sö ñoaøn 3, Sö ñoaøn 25 Taây Nguyeân nhaèm taêng cöôøng söùc maïnh tieán coâng vaøo

caùc muïc tieâu quan troïng cuûa ñòch. Luùc naøy, haàu heát caùc xaõ ñeàu coù ñoäi du kích

maïnh, coù töø 1 ñeán 2 y taù phuïc vuï. Löïc löôïng vuõ trang tænh, huyeän ñeàu coù caùn boä

y teá phuïc vuï cho chieán ñaáu. Moãi ñaïi ñoäi coù 1-2 y taù, tieåu ñoaøn coù boä phaän quaân y

do moät baùc só phuï traùch. Caùc ñoäi phaãu tieàn phöông ñöôïc boå sung caùn boä coù tay

ngheà cao. Beänh xaù, traïm xaù ñöôïc taêng cöôøng caùn boä, thuoác men, chuaån bò moïi

phöông tieän, saún saøng laøm nhieäm vuï.

Ngaøy 14-4-1975, caùc ñôn vò quaân chuû löïc Quaân khu V vaø löïc löôïng vuõ

trang cuûa tænh cuøng phoái hôïp taán coâng vaøo tuyeán phoøng thuû cuûa quaân nguïy. Saùng

16-4, löïc löôïng vuõ trang vaø xe taêng ta chia laøm 3 muõi taán coâng: muõi 1, ñaùnh ñòch

doïc theo hai beân quoác loä IA, tieán thaúng vaøo thò xaõ Phan Rang; muõi 2, taán coâng

vaøo khu vöïc Hoøn Daøi (Ñeøo Caäu) vaø saân bay Thaønh Sôn; muõi 3, ñaùnh chieám caûng

Ninh Chöõ, chaën khoâng cho ñòch thaùo chaïy ra bieån.

Ñuùng 9giôø 30 phuùt, ngaøy 16-4-1975 côø Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn

Nam Vieät Nam tung bay treân dinh tænh tröôûng Ninh Thuaän, quaân ta ñaùnh chieám

vaø laøm chuû thò xaõ Phan Rang. Ñeán chieàu cuøng ngaøy, ta laøm chuû caùc quaän lî coøn

laïi, ñaùnh daáu tænh Ninh Thuaän hoaøn toaøn giaûi phoùng.

UÛy ban quaân quaûn ñöôïc thaønh laäp, do ñoàng chí Tænh ñoäi tröôûng Trình Caùt

laøm tröôûng ban, baét ñaàu tieáp quaûn caùc truï sôû cuûa ñòch vaø phaân coâng boá trí ngöôøi

chieám giöõ. Toaøn boä Ban quaân y va Ban daân y ñöôïc dôøi veà thò xaõ ñeå laøm vieäc

trong nhöõng ngaøy ñaàu giaûi phoùng. Ninh Thuaän tieáp tuïc huy ñoäng söùc ngöôøi, söùc

cuûa baèng moïi phöông tieän vaø khaû naêng hieän coù cuûa tænh, kòp thôøi phuïc vuï cho löïc

löôïng chuû löïc thaàn toác tieán coâng giaûi phoùng Saøi Goøn. Goùp phaàn giaûi phoùng hoaøn

toaøn mieàn Nam, thoáng nhaát ñaát nöôùc ngaøy 30-4-1975.

Cuøng vôùi caû nöôùc, nhaân daân Ninh Thuaän kieân trì cuoäc khaùng chieán choáng

ñeá quoác Myõ suoát 21 naêm vôùi bao gian khoå aùc lieät, hy sinh song raát ñoåi töï haøo.

Quaân vaø daân Ninh Thuaän ñaõ ñoùng goùp coâng lao vaø xöông maùu cuûa mình cuøng caû

67

nöôùc ñaùnh thaéng ñeá quoác Myõ vaø beø luõ tay sai, giaûi phoùng queâ höông, laøm neân

chieán dòch Hoà Chí Minh lòch söû. Trong chieán thaéng ñoù khoâng theå thieáu coâng lao

vaø söï hy sinh queân mình cuûa caùn boä, nhaân vieân quaân vaø daân y. Truyeàn thoáng toát

ñeïp cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän ñuùc keát qua hai cuoäc khaùng chieán choáng thöïc

daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ xaâm löôïc, tieáp tuïc ñöôïc keá thöøa, phaùt huy trong giai

ñoaïn hoaø bình, thoáng nhaát ñaát nöôùc./.

68

PHAÀN THÖÙ BA

NGAØNH Y TEÁ NINH THUAÄN TRONG GIAI ÑOAÏN (1975-2005)

I. Y TEÁ NINH THUAÄN NHÖÕNG NAÊM ÑAÀU SAU GIAÛI PHOÙNG (1975-

1976)

Sau khi quaân ta giaûi phoùng hoaøn toaøn tænh Ninh Thuaän vaøo ngaøy 16-4-

1975, veà toå chöùc haønh chaùnh, tænh Ninh Thuaän ñöôïc saép xeáp laïi goàm coù: thò xaõ

Phan Rang vaø 4 huyeän: Ninh Haûi, An Phöôùc, Ninh Sôn, Baùc AÙi, vôùi 54 xaõ

phöôøng vaø hôn 262.000 daân (trong ñoù vuøng caên cöù khoaûng 12.000 daân)1

.

Thöôøng vuï Tænh uûy ñaõ ra quyeát ñònh thaønh laäp UÛy ban quaân quaûn thò xaõ

Phan Rang-Thaùp Chaøm, coâng boá danh saùch caùc thaønh vieân trong UÛy ban (trong

ñoù coù baùc só Nguyeãn Nhö Hoå), ñoàng thôøi giao nhieäm vuï cho caùc ngaønh tieáp quaûn

caùc cô sôû hieän coù vaø baét tay ngay vaøo nhieäm vuï môùi. Ñoái vôùi ngaønh y teá ñaõ

chuaån bò saün vieäc cöùu chöõa thöông binh taïi choã vaø thöông binh tuyeán tröôùc

chuyeån veà töø caùc sö ñoaøn, binh ñoaøn. Soá coøn laïi cuûa Quaân khu tieáp tuïc tieán

thaúng vaøo Nam giaûi phoùng thaønh phoá Saøi Goøn.

Luùc naøy, vieäc cöùu chöõa caùc thöông binh ñöôïc chuyeån veà laø yeâu caàu caáp

baùch. Ngay ñeâm 16-4-1975 baùc só Nguyeãn Nhö Hoå vaø baùc só Leâ Quang ñaõ sang

beänh vieän Phan Rang (beänh vieän tænh hieän nay) ñeå chuaån bò moã vaø caáp cöùu

thöông binh. Ñoùn tieáp caùc baùc só caùch maïng laø baùc só Nguyeãn Vaên Dö (ñöôïc

chính quyeàn cuõ giao phuï traùch beänh vieän), theo yeâu caàu ñaõ chuaån bò ñuû kíp moã,

duïng cuï, thuoác men vaø tham gia cuøng baùc só Hoå vaø baùc só Quang laøm nhieäm vuï.

Trong ngaøy ñaàu ñaõ cöùu chöõa kòp thôøi caùc ca caáp cöùu, khoâng coù tröôøng hôïp töû

vong.

Saùng ngaøy 17-4-1975, Ban Daân y Ninh Thuaän töø chieán khu veà phaân coâng

caùc boä phaän tieáp quaûn:

Boä phaän tieáp quaûn Ty y teá tænh coù: baùc só Nguyeãn Vaên Lieãu, UÛy vieân; döôïc

só Ñinh vaên Baûn, UÛy vieân; y só Ninh Duy Bình, Chaùnh vaên phoøng vaø moät soá caùn

boä haäu caàn, cuøng caùc nhaân vieân trong Ty y teá cuõ (nhö anh Chöông, anh Gia, anh

Cö...) ñang saün saøng chôø phoái hôïp laøm nhieäm vuï. Böôùc ñaàu Ty y teá naém tình

hình nhaân söï, taøi saûn, giaáy tôø lieân quan ñeán y teá, ñoàng thôøi duøng chính saùch Maët

traän keâu goïi nhöõng nguïy quaân, nguïy quyeàn ra trình dieän vaø tuøy khaû naêng boá trí

nhieäm vuï. Chæ trong 3 ngaøy ñaàu ñaõ coù haøng traêm ngöôøi trôû veà ñaêng kyù vaø ñöôïc

phaân loaïi, boá trí coâng vieäc. Nhôø ñoù, ta coù theâm löïc löôïng laøm coâng taùc y teá, vieäc

cöùu chöõa thöông beänh binh ñöôïc giaûi quyeát kòp thôøi.

1 Theo thoáng keâ cuûa tænh tính ñeán 30-4-1975.

69

Tieáp quaûn beänh vieän Phan Rang goàm coù: baùc só Nguyeãn Nhö Hoå, phoù Ban

Daân y; baùc só Leâ Quang, chuû nhieäm Quaân y; döôïc só Lê văn Thiết và một số cán

boä beänh xaù tænh. Boä phaän naøy naém laïi soá löôïng caùn boä, nhaân vieân caùc khoa,

phoøng (vì coù moät soá boû chaïy), trang thieát bò y teá, duïng cuï, maùy moùc, taøi saûn,

thuoác men... Nhìn chung, cô sôû vaät chaát ôû beänh vieän tænh haàu nhö nguyeân veïn1

.

Chæ trong ngaøy ñaàu, haøng traêm baùc só, caùn söï y teá, ñieàu döôõng, nhaân vieân beänh

vieän Phan Rang ñaõ ñeán laøm vieäc taïi nhieäm sôû cuõ. Taát caû ñöôïc hoïc taäp 5 phöông

chaâm cuûa y teá caùch maïng vaø töï nguyeän lao ñoäng doïn deïp beänh vieän, giaûi quyeát

vaán ñeà veä sinh moâi tröôøng. Moät soá baùc só, nhaân vieân chuyeân moân chaïy vaøo Saøi

Goøn trôû veà ñöôïc boá trí laøm vieäc phuø hôïp, moïi ngöôøi laøm vieäc trong baàu khoâng

khí ñoaøn keát, vui veû, taát caû vì thöông, beänh binh

Cuøng vôùi coâng vieäc tieáp quaûn ôû caáp tænh, caùc huyeän, xaõ cuõng tieán haønh

vieäc tieáp quaûn töông töï vaø keát quaû ñeàu toát ñeïp.

Tröôùc tình hình traän ñaùnh coøn tieáp dieãn aùc lieät, taâm traïng moät soá caùn boä,

nhaân vieân trong ngaønh tuy coù lo laéng nhöng vaãn coá gaéng khaéc phuïc moïi khoù

khaên, laøm toát vieäc cöùu chöõa thöông, beänh binh.

Thöïc hieän moät soá nhieäm vuï troïng taâm maø Thöôøng vuï Tænh uûy ñeà ra sau

ngaøy giaûi phoùng, tröôùc heát laø coâng taùc chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoûe cho nhaân

daân, oån ñònh laïi toå chöùc, giaûi quyeát toát moâi tröôøng ngaên ngöøa dòch beänh, ngaønh y

teá nhanh choùng ñi vaøo hoaït ñoäng nhaèm phuïc vuï söùc khoûe cho caùn boä vaø nhaân

daân. Ngaønh ñaõ döïa vaøo nguoàn nhaân löïc y teá töø chieán khu veà keát hôïp vôùi soá nhaân

vieân y teá cuûa cheá ñoä cuõ ñeå phaân boå, cuûng coá toå chöùc heä thoáng cuûa ngaønh töø tænh

xuoáng ñeán cô sôû xaõ, phöôøng; ñoàng thôøi ra söùc ñaøo taïo moät soá caùn boä y teá vaø chuû

ñoäng keát hôïp ñoâng taây y phoøng choáng dòch beänh. Nhôø ñoù, khi naïn dòch tieâu chaûy

xaûy ra vaøo thaùng 5-1975 taïi caùc xaõ Taân Sôn, Laâm Sôn, Quaûng Sôn... luùc thuoác

men khoâng coù nhieàu, caùn boä y teá duøng caây Toâ moäc naáu uoáng trò tieâu chaûy, daäp

taét dòch trong 7 ngaøy.

Ñeán thaùng 8-1975, Ty y teá tænh Ninh Thuận coù 98 caùn boä, nhaân vieân (trong

ñoù soá khaùng chieán veà laø 53 ngöôøi, treân chi vieän 6 ngöôøi), do Thöôøng vuï Tænh uûy

chæ ñaïo chung, baùc só Nguyeãn Nhö Hoå phuï traùch tröïc tieáp. Beänh vieän Phan Rang

coù 239 caùn boä, nhaân vieân (khaùng chieán veà 7, treân boå sung 3, löu duïng 229),

Giaùm ñoác beänh vieän laø baùc só Traàn Ngọ, Phó giám đốc là bác sĩ Nguyễn thị Kim

Dũngï. Maïng löôùi y teá ñöôïc xaây döïng hình thaønh töø tænh, huyeän ñeán caùc xaõ,

phöôøng2

. Ngaønh toå chöùc toång veä sinh ôû thò trấn Phan Rang vaø caùc thoân, aáp, tuyeân

truyeàn giaùo duïc yù thöùc phoøng beänh cho nhaân daân. Rieâng ôû thò xã, Phoøng veä sinh

ñaõ hoaït ñoäng ngay sau khi giaûi phoùng, phoái hôïp vôùi caùn boä, nhaân vieân cuûa Ty y

1 Tröôùc ngaøy giaûi phoùng, baùc só Dö coù thaønh laäp moät tieåu ñoäi töï trang bò suùng ñeå baûo veä beänh vieän khoûi cöôùp phaù.

2 Baùo caùo tình hình töø thaùng 4 ñeán 8-1975 cuûa Thöôøng vuï Tænh uûy Ninh Thuaän (soá F71, löu taïi BTG Tænh uûy).

70

teá vaän ñoäng caùc taàng lôùp nhaân daân vaø hoïc sinh toång veä sinh ñöôøng phoá, chợ vaø

nhöõng nôi coâng coängï, goùp phaàn oån ñònh sinh hoaït bình thöôøng cho nhaân daân.

Caùc cô sôû y teá cuûa cheá ñoä cuõ ñöôïc cuûng coá veà toå chöùc, nhanh choùng ñi vaøo

hoaït ñoäng phuïc vuï söùc khoûe cho caùn boä, chieán só vaø nhaân daân. Tính ñeán thaùng

12-1975 beänh vieän Phan Rang ñaõ giaûi quyeát treân 33.600 tröôøng hôïp, trong ñoù

ñieàu trò noäi truù 4.280 beänh nhaân. Phoøng khaùm lao ñaõ khaùm vaø cho thuoác 347

beänh nhaân, trong ñoù coù 195 beänh nhaân cuõ. Phoøng khaùm phong caáp thuoác vaø quaûn

lyù 121 beänh nhaân trong soá 279 ngöôøi maéc beänh tröôùc ngaøy giaûi phoùng. Caùc

huyeän, thò khaùm vaø phaùt thuoác cho hôn 35.850 löôït ngöôøi, ñieàu trò noäi truù gaàn

5.000 beänh nhaân, khaùm thai, ñôõ ñeû cho haøng traêm ngöôøi.

Ngaønh y teá cuõng tröïc tieáp quaûn lyù 26 cöûa haøng döôïc ñoâng, taây y tö nhaân,

cho tieáp tuïc buoân baùn thuoác phuïc vuï nhaân daân; môû moät lôùp sô caáp ñaøo taïo y taù,

döôïc taù vôùi 125 hoïc vieân. Laø moät tænh coù khí haäu khaéc nghieät, thaát thöôøng neân

coâng taùc phoøng choáng dòch beänh ñöôïc ngaønh y teá quan taâm haøng ñaàu, tieán haønh

toå chöùc tieâm phoøng, ngaên chaën kòp thôøi caùc oå dòch beänh nhö ôû Quaûng Sôn, Laâm

Sôn, Ñoâng Haûi, Coâng Haûi, Ñaïo Long... khoâng ñeå laây lan ra dieän roäng. Trong

ñieàu kieän thieáu thoán duïng cuï vaø phöông tieän y teá nhöng boä phaän döôïc Beänh vieän

Phan Rang böôùc ñaàu ñaõ tự pha cheá saûn xuaát ñöôïc 10 loaïi thuoác thoâng thöôøng vaø

dòch truyeàn. Coâng taùc ñieàu trò, khaùm chöõa beänh ñöôïc trieån khai nghieâm tuùc, tích

cöïc vôùi soá thuoác ñaït giaù trò haøng chuïc trieäu ñoàng, ñaõ goùp phaàn haïn cheá soá ngöôøi

töû vong vì beänh, laøm cho nhaân daân yeân taâm tin töôûng ñoái vôùi ngaønh y teá caùch

maïng.

Cuoái naêm 1975, theo quyeát ñònh cuûa Boä Chính trò , caùc tænh Ninh Thuaän,

Bình Thuaän, Bình Tuy ñöôïc saùp nhaäp thaønh tænh Thuaän Haûi. Sôû y teá Ninh Thuaän

chuyeån thaønh Phoøng y teá thò xaõ Phan Rang (thò xaõ coù 9 phöôøng), do baùc só

Nguyeãn Nhö Hoå laøm Tröôûng phoøng. Luùc ñaàu tænh lî vaãn ñoùng ôû Phan Rang, ñeán

ñaàu naêm 1977, cô quan caáp tænh laàn löôït chuyeån vaøo Phan Thieát.

Rieâng toå chöùc y teá huyeän thôøi gian ñaàu laø caùc phoøng y teá, thöôøng gaén vôùi

beänh vieän huyeän, do caùc y, baùc só caùch maïng tröïc tieáp quaûn lyù nhö sau:

Phoøng y teá huyeän Ninh Sôn luùc ñaàu do döôïc só Huyønh Quang Ñaáu phuï

traùch chung(Quân quản); y só Nguyeãn Ñaéc Ñaèng chuyeân traùch ñieàu trò. Töø thaùng

7-1975 ñeán thaùng 6-1976, ñoàng chí Leâ Só Haïnh (quaân y só) laøm Tröôûng phoøng y

teá huyeän, kieâm Beänh vieän tröôûng; ñoàng chí Huyønh Quang Ñaáu laø Phoù phoøng y

teá, chuyeân traùch coâng taùc döôïc. Năm 1976 -1978 y sĩ Đặng Thế Diêu làm Trưởng

Phòng Y tế.

Cô sôû y teá huyeän Ninh Phöôùc goàm: phoøng y teá, beänh vieän huyeän, ñoäi veä

sinh phoøng dòch vaø soát reùt, cöûa haøng thuoác huyeän. Trưởng Phòng Y tế kiêm Giám

đốc bệnh viện do bác sĩ Nguyễn Thanh Bình phụ trách, y sĩ Nguyễn Phi Long làm

71

Phó Phòng Y tế kiêm Phó Giám đốc bệnh viện .

Phoøng y teá vaø beänh vieän huyeän Ninh Haûi do baùc só Nguyeãn Minh Chaâu

tröïc tieáp phuï traùch kiêm bí thư chi bộ từ tháng 4/ 1975 – tháng 2/ 1976.

Trong naêm 1976, löïc löôïng y teá Ninh Thuaän ñöôïc taêng cöôøng theâm moät soá

caùn boä töø mieàn Baéc vaøo, cuøng haøng traêm caùn boä, nhaân vieân y teá töø chieán khu veà

phaân boå veà caùc ñòa baøn trong tænh. Ngoaøi löïc löôïng y teá caùch maïng, caùn boä y teá

coøn ñöôïc tuyeån duïng töø cheá ñoä cuõ phaân boå ñeán taän cô sôû neân caùc traïm y teá taïm

oån ñònh veà toå chöùc, taäp trung vaøo nhieäm vuï vaän ñoäng nhaân daân veä sinh phoøng

beänh, khaùm vaø ñieàu trò caùc beänh thoâng thöôøng; tieâm phoøng dòch taû, dòch haïch,

ngöøa lao cho haøng chuïc ngaøn ngöôøi, phoøng và điều trị soát reùt cho soá ñoâng ñoàng

baøo daân toäc mieàn nuùi. Beänh vieän caùc huyeän, thò toå chöùc khaùm, chöõa beänh cho

haøng chuïc ngaøn löôït ngöôøi, ñieàu trò taïi choã haøng ngaøn ngöôøi, trong ñoù cöùu chöõa

kòp thôøi nhieàu ca caáp cöùu. Töø tænh ñeán caùc thoân xaõ phoái hôïp vôùi caùc ban, ngaønh

ñaåy maïnh tuyeân truyeàn veä sinh phoøng beänh cho nhaân daân nhö vaän ñoäng aên chín,

uoáng soâi, xaây döïng hoá xí, toå chöùc toång veä sinh, phaùt ñoäng phong traøo theå duïc theå

thao, baøi tröø meâ tín dò ñoan... Phaùt hieän vaø daäp taét kòp thôøi caùc oå dòch nhö dòch taû,

dòch haïch, soát xuaát huyeát, dòch cuùm, khoâng ñeå laây ra dieän roäng. Böôùc ñaàu ñaõ gaây

ñöôïc yù thöùc veä sinh phoøng beänh vaø giöõ gìn söùc khoûe cho nhaân daân.

Ngaønh cuõng coá gaéng trieån khai vieäc xaây döïng traïm y teá ôû caùc xaõ, phöôøng

ñoàng baèng vaø mieàn nuùi; phoå bieán caùc baøi thuoác nam vaø vaän ñoäng keát hôïp ñoâng

taây y, troàng caây thuoác nam thaønh phong traøo quaàn chuùng roäng raõi. Khoâi phuïc

beänh xaù Thaùp Chaøm vôùi 30 giöôøng beänh. Khoâi phuïc nhaø hoä sinh Hoàng-Lan phục

vụ cho nhân dân 6 phöôøng ôû Phan Rang vaø 2 traïm hoä sinh ôû Phöôùc Myõ vaø Thaùp

Chaøm...1

Nhìn chung, caùc xaõ phöôøng coù Ban y teá vôùi cô caáu toå chöùc ñaày ñuû nhö

tröôûng ban, hoä sinh, ñieàu trò, döï phoøng, veä sinh; tùy theo xã nhỏ hoặc lôùn thì Ban

y teá coù töø 3-5 ngöôøi; cô sôû thuoác men vaø duïng cuï y teá ñuû duøng cho chuyeân moân ,

tröôøng hôïp naëng thì chuyeån veà beänh vieän Phan Rang giaûi quyeát.

Thôøi gian ñaàu sau giaûi phoùng coøn nhieàu khoù khaên maø ngaønh y teá toå chöùc

ñöôïc caùc traïm xaù, nhaø hoä sinh, tuû thuoác daân laäp... ôû phöôøng, xaõ laø söï quan taâm

raát lôùn cuûa Ñaûng boä vaø chính quyeàn ñòa phöông ñeán söùc khoûe nhaân daân, laøm neàn

taûng cho söï phaùt trieån y teá tænh sau naøy.

II. HOAÏT ÑOÄNG Y TEÁ NINH THUAÄN NHÖÕNG NAÊM SAÙP NHAÄP TÆNH,

HUYEÄN (1977-1991).

Töø thaùng 4-1977, thöïc hieän quyeát ñònh cuûa Hoäi ñoàng Chính phuû caùc huyeän

An Phöôùc, Ninh Sôn, Baùc AÙi vaø thò traán Thaùp Chaøm hôïp laïi thaønh huyeän An Sôn.

Hôïp nhaát huyeän Ninh Haûi, thò traán Phan Rang vaø 4 xaõ cuûa huyeän An Phöôùc

1 Nghò quyeát Hoäi nghò môû roäng cuûa Thò uûy Phan Rang-Thaùp Chaøm töø ngaøy 2-3 ñeán 11-3-1976.

72

thaønh huyeän Ninh Haûi (coù 6 phöôøng vaø 16 xaõ). Nhö vaäy, töø thôøi gian naøy tænh

Ninh Thuaän cuõ chỉ còn 2 huyeän laø An Sôn vaø Ninh Haûi. Theo ñoù, cô caáu toå chöùc

y teá caùc huyeän, thò cuõng coù söï thay ñoåi:

Huyện An Sơn, Bác sĩ Nguyễn Thanh Bình làm Trưởng Phòng Y tế, đặt cơ sở

tại Tháp Chàm, y só Traàn Minh Myõ laøm Phoù Phòng . Baùc só Nguyeãn Tieán Duõng

laøm Tröôûng beänh vieän Ninh Sôn, y só Huyønh Minh Chaâu vaø baùc só Phaïm Thò

Thaïnh laøm Beänh vieän phoù.

Từ năm 1980, Phòng Y tế An Sơn chuyển thành Ban Y tế thể dục thể thao.

Bác sĩ Nguyễn Minh Châu, Trưởng ban , y sĩ Trần Minh Mỹ và y sĩ Pinăng Song

làm Phó ban; bác sĩ Nguyễn Thanh Bình chuyển công tác về làm Viện phó Viện

Điều Dưỡng, y sĩ Đặng Thế Diêu về hưu. Phòng khám đa khoa đóng ở Tháp Chàm

do bác sĩ Nguyễn thị Đậu phụ trách, vì thời kỳ này khu vực phòng khám thuộc địa

giới huyện An Sơn.

Bệnh viện đa khoa huyện An Sơn có 2 bệnh viện khu vực: 01 bệnh viện Ninh

Sơn đóng ở Sông Pha, töø naêm 1978, haàu heát cô sôû vaät chaát vaø nhaân söï cuûa beänh

vieän Ninh Sôn ñöôïc chuyeån veà beänh vieän môùi ñöôïc xaây döïng taïi Quaûng Sôn, do

baùc só Nguyeãn Tieán Duõng laøm Giaùm ñoác beänh vieän và có 02 phó giám đốc là Y sĩ

Huỳnh Minh Châu (Bí thư chi bộ), Bác sĩ Phạm Thị Thạnh và Bác sĩ Mẫu Thị Bích

Phanh Trưởng phân viện khu vực Trà Co - Phước Đại. Beänh vieän Ninh Sôn cuõ trôû

thaønh traïm xaù khu vöïc. Bệnh viện khu vực An Phước đóng ở Phú Quý do y sĩ

Nguyễn Phi Long phụ trách bệnh viện khu vực An Phước (Phú Quý)

Tháng 12/1982 huyện An Sơn tách thành hai huyện là huyện Ninh Sơn và

huyện Ninh Phước. Huyện Ninh Sơn do Bác sĩ Mẫu Thị Bích Phanh làm Trưởng

Ban y tế thể dục thể thao và có 02 Phó ban là Y sĩ Trần Minh Mỹ và Y sĩ Pi năng

Song. Ban Y tế thể dục thể thao đóng ở thôn Hạnh Trí xã Quảng Sơn. Bệnh viện

huyện Ninh Sơn vẫn do Bác sĩ Nguyễn Tiến Dũng làm Giám đốc, có 02 phó giám

đốc là Bác sĩ Phạm Thị Thạnh phó Giám đốc và Y sĩ Huỳnh Minh Châu phó Giám

đốc

Huyện Ninh Phước từ tháng 1/1983 đến tháng 5/1992 Sử dụng bệnh viện

khu vực Phú Quý làm trung tâm y tế huyện – Y sỉ Nguyễn Phi Long xin chuyển về

Bắc. Tháng 1/1983 thành lập Trung tâm y tế huyện Ninh Phước, Bác sĩ Nguyễn

Minh Châu – huyện uỷ viên – Giám đốc Trung tâm Y tế Ninh Phước có 02 phó

giám đốc là Bác sĩ Lại Hoàng Ân phụ trách phòng dịch và Bác sĩ Lưu Ngọc Lai phụ

trách khám chữa bệnh. Dược sĩ Huỳnh Ngọc Thu – Phụ trách hiệu thuốc. Tháng

6/1992 huyện Ninh Phước, bác sĩ Lại Hoàng Ân làm Giám đốc Trung tâm Y tế và

bác sĩ Lưu Ngọc Lai – Phó Giám đốc Trung tâm Y tế

Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi (hôïp nhaát) do baùc só Nguyeãn Nhö Hoå laøm

Tröôûng phoøng (1976-1978), Phoù phoøng kieâm Bí thö chi boä laø baùc só Nguyeãn

Minh Chaâu; cô sôû laøm vieäc ñaët ôû thò traán Phan Rang. Beänh vieän huyện Ninh Hải

đặt ở Ninh Chữ, coù 60 giöôøng do bác sĩ Dương Minh Kính làm giám đốc và y sĩ Lê

73

thị Liêm làm phó giám đốc, trong ñoù goàm caùc khoa noäi, ngoaïi, saûn, nhi, laây...1

.

Bieân cheá phoøng y teá 16, beänh vieän 26 ngöôøi.

Söï nghieäp y teá trong nhieäm kyø Ñaïi hoäi I caùc huyeän (1977-1979) tieáp tuïc

cuûng coá vaø phaùt trieån môùi. Maïng löôùi y teá nhaân daân ñöôïc hình thaønh töø tænh,

huyeän ñeán xaõ phöôøng, phuïc vuï nhaân daân ñaït hieäu quaû nhaát ñònh. Naêm 1978, baùc

só Nguyeãn Nhö Hoå chuyeån veà beänh vieän Phan Rang laøm Phó giám đốc kiêm

Tröôûng phoøng y vuï, baùc só Nguyeãn Thò Minh Nguyeät laøm Tröôûng phoøng y teá

huyeän Ninh Haûi. Baùc só Nguyeãn Minh Chaâu veà laøm Tröôûng phoøng y teá huyeän An

Sôn.

Bệnh viện Phan Rang là là bệnh viện khu vực của tỉnh Thuận Hải, với biên

chế 370 nhân viên/400 giường. Cán bộ thiếu và yếu, cả bệnh viện chỉ có 50 bác sĩ,

chỉ có 5 chuyên khoa I, cán bộ trung và sơ cấp chiếm đa số. Khoa gây mê hồi sức và

khoa xét nghiệm chỉ có Trung và sơ cấp. Trang thiết bị thiếu hụt nghiêm trọng và

lạc hậu, khoa chẩn đoán hình ảnh chỉ có 1 máy X quang của Liên Xô và 1 máy siêu

âm trắng đen, khoa xét nghiệm chỉ làm được đếm hồng cầu, bạch cầu, tốc độ lắng

máu. Cơ sở ha tầng cũ kỹ, xuống cấp, các Khoa: Dược, Lao, Nhiễm, Chuyên khoa

được xây dựng từ thời Pháp thuộc. Nhìn chung về mọi mặt không đủ điều kiện để

triển khai một bệnh viện đa khoa hạng II theo như quy định hiện nay của Bộ Y tế.

Là tuyến điều trị cao nhất khu vực bắc tỉnh Thuận Hải, bác sĩ Trần Ngọ làm giám

đốc, bác sĩ Hà Đức Anh, bác sĩ Nguyễn thị Kim Dũng và Ông Bùi Trung Chánh

trưởng phòng Tổ chức – CB làm phó Giám đốc. Tuy bệnh viện còn rất thiếu thôn và

trang thiết bị lạc hậu nhưng CB -VC- NLĐ bệnh viện khắc phục khó khăn, tự pha

chế dịch truyền, chế chỉ tiêu phẫu thuật bằng ruột cừu, với tinh thần đoàn kết phục

vụ bệnh nhân, đã giải quyết được nhiều ca bệnh khó khăn, hiễm nghèo, tạo được

lòng tin của nhiều người bệnh. Töø thaùng 4-1984, baùc só Traàn Ngoï chuyeån coâng taùc

về Bệnh viện Phan Thiết, baùc só Leâ Kyû làm Giaùm ñoác Beänh vieän Phan Rang vaø có

các phó giám đốc là bác sĩ Nguyễn Như Hổ, bác sĩ Nguyễn Thị Kim Dũng, bác sĩ

Nguyễn Thị Đậu, bác sĩ Kiều Tấn Bình (chuyển công tác từ Trung tâm Y tế Ninh

hải lên từ năm 1994).

Caùc huyeän ñeàu coù beänh vieän, cöûa haøng döôïc vaø moät soá beänh xaù khu vöïc

nhö Ninh Chöõ, Sông Pha, Phuù Quyù, Ma Nôùi, Phöôùc Ñaïi.... Haàu heát caùc xaõ,

phöôøng ñeàu coù traïm y teá, nhaø hoä sinh coù caùc giöôøng caáp cöùu, giöôøng saûn phuï,

khaùm beänh vaø baùn thuoác cho nhaân daân. Nhìn chung, coâng taùc phoøng beänh ñöôïc

chuù yù hôn, ñaõ toå chöùc phaùt ñoäng vaø sô keát ruùt kinh nghieäm 3 coâng trình vệ sinh

(hoá xí, gieáng nöôùc, nhaø taém) ôû một số xã ñieåm và tiếp tục nhân rộng ra các xã

khác . Nhôø vaäy, soá löôïng 3 coâng trình taêng hôn so vôùi tröôùc, tình hình dòch beänh

giaûm nhieàu, moät soá vuï dòch xaûy ra ñöôïc kòp thôøi phaùt hieän, bao vaây dập dịch.

Tieâu bieåu nhö vuï dòch taû xaûy ra taïi xaõ Ñoâng Haûi, huyeän Ninh Haûi vaøo thaùng

12/1979, coù moät ngöôøi cheát do bò laây nhieãm töø Nha Trang về. Phoøng y teá Ninh

1 Baùo caùo soá 64/VP.HU, ngaøy 4-7-1977 cuûa Huyeän uûy Ninh Haûi “veà tình hình hoaït ñoäng 6 thaùng ñaàu naêm 1977”.

74

Haûi ñaõ laáy maãu beänh phaåm veà xeùt nghieäm, ñoàng thôøi göûi ra Viện Pasteur Nha

Trang kieåm tra, xaùc ñònh ñuùng beänh dòch taû. Coù yù kieán chæ ñaïo cuûa laõnh ñaïo

huyeän, Phoøng y teá taäp trung huy ñoäng löïc löôïng y teá cuûa caùc xaõ, phöôøng tuùc tröïc

ngaøy ñeâm lo caáp cöùu, phaùt thuoác kòp thôøi cho daân. Taïi xaõ Ñoâng Haûi xaây döïng

moät beänh xaù daõ chieán ñeå nhaän vaø ñieàu trò beänh nhaân taïi choã. Keát quaû chæ sau 3

thaùng beänh dòch taû taïi huyeän Ninh Haûi ñaõ được daäp taét (trước kia thì caû naêm môùi

khoáng cheá ñöôïc). Söï kieän naøy ñöôïc Boä tröôûng vaø Thöù tröôûng Boä Y teá veà döï hoïp

khen thöôûng.

Ñieàu trò beänh baèng ñoâng y ñöôïc chuù yù hôn, haàu heát caùc beänh vieän, traïm xaù

ñeàu coù vöôøn nuoâi troàng döôïc lieäu, keát hôïp ñieàu trò ñoâng - taây y. Beänh vieän huyeän

coù khoa Ñoâng y, coù thaày thuoác xem maïch, bốùc thuoác, trò beänh. Caùc xaõ mieàn nuùi

coù phong traøo troàng vaø söû duïng caây thuoác Nam roäng khaép vì coù ñieàu kieän thoå

nhöôõng, kinh nghieäm söû duïng trong khaùng chieán ñaõ boå sung ñaùng keå nguoàn

thuoác taây ñang khan hieám. Trong ñoù noåi leân coù xaõ Nhôn Sôn troàng ñuû 35 loaïi

thuoác nam trị các bệnh thông thường theo Boä y teá quy ñònh, bieát baøo cheá thuoác

Nam vaø söû duïng ñeán 40% toång soá thuoác nam ñeå ñieàu trò caùc beänh.

Cuøng vôùi vieäc ñieàu trò beänh cho nhaân daân, vaán ñeà phuïc hoài söùc khoûe cho

caùn boä, chieán só bò laâm beänh, kieät queä vì cuoäc soáng khaùng chieán gian khoå tröôùc

ñaây cuõng laø moät yeâu caàu caáp baùch, neân töø naêm 1976 ngay khi tænh Thuaän Haûi ra

ñôøi, Vieän Ñieàu döôõng cuûa Sôû y teá ñöôïc UÛy ban nhaân daân tænh chuaån y thaønh laäp.

Muïc ñích ñieàu trò laø döôõng beänh, chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, chieán só tham

gia hai cuoäc khaùng chieán trôû veà. Bieân cheá luùc ñaàu chæ goàm 1 Giaùm ñoác laø baùc só

Leâ Kyû vaø 10 nhaân vieân.

Vò trí ban ñaàu cuûa Vieän Ñieàu döôõng ñaët ôû Ñoài Döông huyeän Haøm Taân (tỉnh

Bình Tuy cũ), nhöng sau vì cô sôû chaät heïp, giao thoâng khoâng thuaän lôïi do ñoù

thaùng 5-1977, tænh quyeát ñònh dôøi Vieän Ñieàu döôõng veà Ninh Chöõ, huyeän Ninh

Haûi laøm nôi ñieàu döôõng môùi, quy moâ roäng lôùn hôn, khoâng khí hôïp vôùi ñieàu kieän

ñieàu döôõng vaø ñöôïc boå sung moät soá bieân cheá ñeå phuïc vuï, trong ñoù coù baùc só

Nguyeãn Thanh Bình laøm Phoù giaùm ñoác. Vieän ñaõ tieáp nhaän taát caû caùn boä nhaân

vieân treân ñòa baøn tænh veà ñieàu döôõng, chaêm soùc taän tình, chu ñaùo vaø haàu heát ñöôïc

phuïc hoài söùc khoûe trôû veà ñôn vò tieáp tuïc coâng taùc.

Beân caïnh nhöõng thaønh tích ñaït ñöôïc trong nhöõng naêm qua, vaán ñeà chaêm

soùc söùc khoûe cho nhaân daân vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Phong traøo veä sinh phoøng

beänh chöa maïnh, chöa thaønh yù thöùc töï giaùc cuûa quaàn chuùng. Xaây döïng cô sôû vaät

chaát coøn chaäm, soá hieän coù thì chaät heïp khoâng ñuû phaùt trieån theâm giöôøng beänh

trong khi nhu caàu ngaøy caøng taêng. Caùc traïm xaù chöa ñöôïc quan taâm cuûng coá

ñuùng möùc, nhaát laø ôû mieàn nuùi vaø vuøng kinh teá môùi, cô sô cũ , thieát bò y teá, thuoác

men thieáu nhieàu. Coâng taùc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch chöa ñöôïc chuù troïng,

75

chöa thaønh yù thöùc vaø ñi vaøo neà neáp. Ñoäi nguõ caùn boä nhaân vieân ngaønh y teá coøn

thieáu vaø yeáu, nhaát laø ôû caùc xaõ. Nhaän thöùc veà vieäc keát hôïp ñoâng taây y coù chuyeån

bieán nhieàu nhöng chöa ñoàng ñeàu, chöa laøm toát coâng taùc ñaøo taïo, boài döôõng, söû

duïng ñoäi nguõ caùn boä ñoâng y.

Nhöõng haïn cheá toàn taïi treân ñoøi hoûi ngaønh y teá noå löïc vöôït qua nhöõng khoù

khaên, vöôn leân hoaøn thaønh nhieäm vuï toát hôn trong nhöõng naêm tôùi.

Haøng naêm ngaønh toå chöùc 2 chieán dòch tieâu dieät soát reùt, ñöa tyû leä kyù sinh

truøng soát reùt töø 6,7% naêm 1976 xuoáng coøn 1,2% naêm 1980. Coâng taùc khaùm chöõa

beänh, khaùm phuï khoa vaø choáng muø loøa cuõng ñaït nhieàu thaønh tích (nhaát laø ôû ñòa

baøn huyeän Ninh Haûi) goùp phaàn baûo veä toát söùc khoûe nhaân daân. Ngoaøi ra, ngaønh y

teá coøn phuïc vuï cho coâng taùc khaùm tuyeån quaân sự, phuïc vuï thuûy lôïi... Beänh vieän

Phan Rang saûn xuaát ñöôïc dòch truyeàn vôùi soá löôïng lôùn, baêng dính vaø nhaát laø gaïc

boâng khoâng gaây ñau xoùt cho ngöôøi beänh, baûo ñaûm mau laønh vaø ñaûm baûo tieät

truøng thaät toát, goùp phaàn boå sung vaät duïng y teá caàn thieát ñang khan hieám.

Maïng löôùi y teá xaõ töøng böôùc ñöôïc cuûng coá, haàu heát traïm y teá caùc xaõ ñoàng

baèng ñeàu coù y só vaø ñang tieáp tuïc ñaøo taïo boå sung cho caùc vuøng saâu, vuøng xa. Toå

chöùc y teá huyeän ñöôïc kieän toaøn, coù ñoäi veä sinh phoøng dòch, chuû ñoäng ngaên ngöøa

caùc beänh dòch soát xuất huyeát, soát reùt, các bệnh đường ruột, tieâm chuûng dòch taû

ñuùng kyø haïn. Chaát löôïng khaùm chöõa beänh, ñôõ ñeû ñöôïc naâng leân moät böôùc. Tyû leä

“meï troøn con vuoâng” ñaït raát cao, treû sô sinh ñöôïc tieâm phoøng vaccine BCG (

ngừa bệnh lao) gần như 100% tại các bệnh viện tỉnh, huyện và các nhà hộ sinh.

Ngaønh ñaït ñöôïc moät soá thaønh tích trong cuoäc vaän ñoäng xaây döïng 3 coâng trình veä

sinh vaø phong traøo 5 döùt ñieåm1

. Soá hoä duøng nöôùc saïch vaø sử dụng hoá xí taêng hôn

tröôùc. Cuoäc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch ñaït ñöôïc moät soá keát quaû. Tuy vaäy,

phong traøo thöïc hieän 5 döùt ñieåm coøn yeáu, chöa coù xaõ naøo được công nhận hoaøn

thaønh. Coâng taùc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch, baûo veä baø meï vaø treû em keát quaû

coøn thaáp. Phong traøo troàng vaø söû duïng thuoác Nam chöa ñöôïc phoå bieán roäng rãi

trong nhaân daân. Moät soá xaõ chöa coù traïm y teá vaø hoaït ñoäng y teá coøn yeáu.

Thaùng 12-1981, thöïc hieän quyeát ñònh cuûa Thöôøng vuï Tænh uûy Thuaän Haûi,

hai huyeän An Sôn vaø Ninh Haûi ñöôïc chia taùch thaønh 4 huyeän, thò laø Ninh Sôn,

Ninh Phöôùc, Ninh Haûi vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Caùc huyeän thò môùi

chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng töø thaùng 1-1983. Caùc ban ngaønh cuõng coù söï oån ñònh,

saép xeáp veà toå chöùc.

Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi vaø beänh vieän huyeän ñoùng taïi Ninh Chöõ, töø naêm

1981 do baùc só Kieàu Taán Bình laøm Tröôûng phoøng, kieâm Giaùm ñoác beänh vieän

huyeän, y só Leâ Thò Lieâm vaø y só Võ Hồng Nguyeân laøm Phoù Giaùm ñoác beänh vieän

1 Naêm döùt ñieåm: gieáng nöôùc, hoá xí, nhaø taém, söû duïng thuoác Nam vaø sinh ñeû coù keá hoaïch.

76

huyeän. Ñeán naêm 1984, Phoøng y teá huyeän Ninh Haûi với beänh vieän huyeän nhập

chung thaønh Trung taâm y teá huyeän Ninh Haûi do baùc só Kieàu Taán Bình laøm Giaùm

ñoác, baùc só Lưu Ngọc Tuấn và y sĩ Trần Bảo Anh làm phó giám đốc. Naêm 1985

Trung taâm y teá huyeän chuyeån ra Ba Thaùp cuøng vôùi caùc phoøng, ban cuûa huyeän.

Trung taâm y teá huyeän goàm coù beänh vieän huyeän vaø 10 traïm y teá/11 xaõ, moät ñoäi

veä sinh phoøng dòch vaø soát reùt, moät ñoäi coâng taùc sinh ñeû coù keá hoaïch, moät ñoäi

phòng chống maét hoät vaø moät ñoäi y teá löu ñoäng. Ban baûo veä söùc khoûe cuõng ñöôïc

hình thaønh, thöïc hieän vieäc quaûn lyù söùc khoûe caùn boä ôû huyeän.

Phoøng y teá thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm do baùc só Ngoâ Thò Baûo Haø laøm

Tröôûng phoøng (1980-1992), cô sôû y teá goàm: moät phoøng khaùm ña khoa Thaùp

Chaøm, moät phoøng khaùm ña khoa Ninh Chöõ, 03 nhaø hoä sinh khu vöïc, 12 traïm y

teá/12 xaõ phöôøng, Ñoäi veä sinh phoøng dòch vaø Ñoäi keá hoaïch hoùa gia ñình.

Vieän Ñieàu döôõng ñeán naêm 1984 baùc só Nguyeãn Thanh Bình ñöôïc boå nhieäm

laøm Giaùm ñoác thay cho baùc só Leâ Kyû chuyển công tác làm Giám đốc Bệnh viện

tænh. Cuoái naêm 1984, baùc só Nguyeãn Thanh Bình veà höu, y só Voõ Vónh Sanh töø

tröôøng Sô caáp y teá ñöôïc ñieàu veà laøm Giaùm ñoác. Trong quaù trình phuïc vuï beänh

nhaân, moãi caùn boä coâng nhaân vieân Vieän Ñieàu döôõng luoân khoâng ngöõng phaán ñaáu

reøn luyeän tu döôõng ñaïo ñöùc vaø nghieäp vuï chuyeân moân ñeå thöïc hieän toát chöùc

traùch ñöôïc giao. Beänh nhaân cuûa ñôn vò laø nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi, ngöôøi coù coâng

vôùi nöôùc, ngöôøi bị di chöùng do chieán tranh hoaëc tai naïn ñeå laïi... khi ñeán khaùm

chöõa beänh ñeàu ñöôïc ñoùn tieáp nieàm nôû, chaêm soùc nhieät tình, chu ñaùo taïo tinh thaàn

thoaûi maùi giuùp ngöôøi beänh mau phuïc hoài söùc khoûe.

Töø naêm 1982 ñeán 1985, ngaønh y teá taäp trung ñaåy maïnh phong traøo veä sinh

phoøng beänh, chöõa beänh töø cô sôû, thöïc hieän sinh ñeû coù keá hoaïch, tieâm phoøng ngaên

ngöøa caùc dòch beänh. Cuûng coá beänh vieän Phan Rang, xaây döïng môùi beänh vieän ôû

huyeän Ninh phöôùc, Ninh Sôn, Ninh Haûi; môû tröôøng Sô caáp y teá taïi Phan Rang

ñaøo taïo y taù, dược tá; boá trí caùc traïm y tế xaõ coù y só phuï traùch vaø hôïp taùc xaõ coù y

taù. Ngaønh chuû ñoäng phaùt hieän vaø bao vaây daäp taét ñöôïc caùc oå dòch, haïn cheá töû

vong ñeán möùc thaáp nhaát. Vaän ñoäng xaây döïng haøng chuïc ngaøn hoá xí, haøng ngaøn

gieáng nöôùc vaø tham gia choáng luït baõo. Haøng naêm tieán haønh khaùm chöõa beänh cho

haøng vaïn ngöôøi, trong ñoù Trạm Chuyên khoa Maét cuûa Phan Rang-Thaùp Chaøm laø

ñôn vò hoaït ñoäng coù hieäu quaû, ñöôïc caáp treân khen thöôûng. Ñaëc bieät beänh vieän

Phan Rang ñaõ nghieân cöùu, saûn xuaát thaønh coâng chæ moå raát toát (laøm töø ruoät cừu ),

töø ñoù chæ ngoaïi nhập duøng trong oå buïng, coøn chæ bệnh viện saûn xuaát ñöôïc duøng

cho nhöõng veát thöông phaàn meàm. Ngaønh coøn thöïc hieän nhieäm vuï khaùm tuyeån

thanh nieân ñi laøm nghóa vuï quaân söï moãi naêm 2 kyø ñaït yeâu caàu; choïn löïa ngöôøi

ñöa ñi hoïc taäp, ñaøo taïo y só, baùc só do tænh, Trung öông môû ñeå ñaùp öùng yeâu caàu

phaùt trieån cuûa ngaønh y teá huyeän vaø xaõ. Huyeän Ninh Haûi töø 10 baùc só naêm 1983

77

ñaõ taêng leân 44 y, baùc só naêm 1985 vaø bệnh viện có 50 giöôøng beänh, khám chữa

bệnh rất hiệu quả, nhất là các bệnh sốt rét ác tính và kòp thôøi phaùt hieän daäp taét

ñöôïc dòch beänh. Huyeän Ninh Phöôùc thöïc hieän tieâm chuûng ñònh kyø, phun thuoác tröø

soát reùt ñaït nhieàu keát quaû. Huyeän Ninh Sôn coù nhieàu coá gaéng trong vieäc phoøng vaø

chöõa beänh cho nhaân daân, naêm 1985 ñaõ chöõa khoûi cho 3.883/3.993 löôït ngöôøi

naèm ñieàu trò taïi beänh vieän, ña soá laø ñoàng baøo daân toäc2

.

Hoäi chöõ thaäp ñoû môùi baét ñaàu trieån khai veà khaâu toå chöùc vaø phaùt trieån khaù

nhanh. Naêm 1983, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm ñaõ toå chöùc ñöôïc 7 chi hoäi vôùi

toång soá 766 hoäi vieân. Haàu heát caùc chi hoäi ñaõ toå chöùc phaân hoäi, toå hoäi ôû tieåu khu,

toå daân phoá, hôïp taùc xaõ noâng nghieäp vaø hôïp taùc xaõ tieåu thuû coâng nghieäp. Thaønh

laäp caùc ñoäi thanh nieân vaø ñoäi thieáu nieân xung kích chöõ thaäp ñoû. Ñeán naêm 1985,

Hoäi Chöõ thaäp ñoû ñöôïc toå chöùc ñeán taän cô sôû, thu huùt haøng nghìn hoäi vieân laøm

coâng taùc nhaân ñaïo, gaây aûnh höôûng toát trong nhaân daân. Rieâng Hoäi chöõ thaäp ñoû

huyeän Ninh Haûi, ñeán thaùng 8-1984 ñöôïc söï chæ ñaïo tröïc tieáp cuûa Thöôøng vuï Tænh

uûy, Hoäi baét ñaàu hoaït ñoäng vaø ñaït moät soá keát quaû1

.

Nhìn chung, hoaït ñoäng y teá nhöõng naêm qua coù nhieàu tieán boä nhöng chöa

chuù yù ñuùng möùc coâng taùc veä sinh phoøng beänh vaø phát triển, sử dụng thuoác Nam

ñeå trò beänh. Nhöõng naêm 1980-1984, dòch soát reùt coøn xaûy ra lieân tuïc treân dieän

roäng, nhaát laø ôû caùc xaõ mieàn nuùi. Cuoäc vaän ñoäng sinh ñeû coù keá hoaïch chöa ñaït chæ

tieâu treân giao, toác ñoä taêng bình quaân moät soá nôi nhö Ninh Sôn coøn cao (2,5%

naêm 1985). Tuyeán cô sôû, nhaát laø ôû mieàn nuùi tuy coù taêng cöôøng caùn boä nhöng vaãn

coøn nhieàu cô sôû yeáu.

Naêm 1986, ñaát nöôùc ñang trong tình traïng khuûng hoaûng kinh teá- xaõ hoäi

nghieâm troïng. Ñoái vôùi tænh neàn kinh teá cuõng ñang maát caân ñoái veà nhieàu maët.

Coâng taùc quaûn lyù xaõ hoäi coøn nhieàu luùng tuùng, haïn cheá. Trong boái caûnh khoù khaên,

phöùc taïp aáy, Ñaïi hoäi laàn thöù VI cuûa Ñaûng (12-1986) coù yù nghóa lòch söû troïng ñaïi,

ñaùnh daàu moät böôùc ngoaët trong söï nghieäp quaù ñoä leân chuû nghóa xaõ hoäi ôû nöôùc ta.

Ñaïi hoäi nhaán maïnh phaûi xoùa boû cô cheá quaûn lyù taäp trung quan lieâu, bao caáp, xaây

döïng cô cheá môùi phuø hôïp quy luaät khaùch quan vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa neàn

kinh teá, ñoåi môùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø söï quaûn lyù ñieàu haønh cuûa Nhaø nöôùc

phuø hôïp vôùi cô caáu kinh teá nhieàu thaønh phaàn vaø cô cheá quaûn lyù môùi. Ñaûng phaûi

ñoåi môùi veà nhieàu maët: ñoåi môùi tö duy, tröôùc heát laø tö duy veà kinh teá; ñoåi môùi toå

chöùc; ñoåi môùi phong caùch laõnh ñaïo vaø coâng taùc. Ñoái vôùi thöïc hieän caùc chính saùch

xaõ hoäi, Ñaïi hoäi chæ roõ: “Chính saùch xaõ hoäi laø nhaèm phaùt huy moïi khaû naêng cuûa

con ngöôøi vaø laáy vieäc phuïc vuï con ngöôøi laøm muïc ñích cao nhaát... Môû roäng maïng

2 Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa huyeän Ninh Sôn naêm 1985.

1 Baùo caùo tình hình hoaït ñoäng cuûa huyeän Ninh Haûi naêm 1984.

78

löôùi vaø naâng cao chaát löôïng coâng taùc y teá vaø theå duïc theå thao, nhaát laø ôû cô sôû,

ñaùp öùng toát hôn nhu caàu baûo veä söùc khoûe cuûa nhaân daân”2

.

Böôùc vaøo giai ñoaïn thöïc hieän ñöôøng loái ñoåi môùi cuûa Ñaûng, hoaït ñoäng y teá

Ninh Thuaän coù nhieàu khôûi saéc. Ñaùng chuù yù laø heä thoáng phoøng khaùm vaø nhaø

thuoác cuûa tö nhaân phaùt trieån khaù maïnh, caùc loaïi thuoác men, vaät duïng y teá ngaøy

caøng phong phuù, giaù thaønh haï, giaûm bôùt naïn khan hieám vaø söùc eùp ñoái vôùi caùc cô

sôû y teá nhaø nöôùc. Tieâu bieåu nhö ôû huyeän Ninh Sôn naêm 1987, soá giöôøng beänh heä

daân laäp coù 55 giöôøng, ñaït 100% keá hoaïch; heä coâng laäp môùi coù 70/100 giöôøng,

ñaït 70% keá hoaïch; bình quaân soá giöôøng beänh nhaân daân ñaït khaù: 22,7

giöôøng/10.000 daân (yeâu caàu laø 26 giöôøng).

Cô caáu toå chöùc vaø nhaân söï chuû yeáu cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän nhìn chung

khoâng thay ñoåi nhieàu. Rieâng ngaønh y teá Ninh Sôn, ñaàu naêm 1985 thaønh laäp laïi

Phoøng y teá-theå duïc theå thao, baùc só Mấu thị Bích Phanh vaãn laø Tröôûng phoøng; y

só Pi naêng Song vaø ñoàng chí Leâ Quang Minh laø Phoù phoøng. Ñeán cuoái naêm 1985,

do baát caäp laïi taùch thaønh hai ngaønh y tế và Thể dục- Thể thao rieâng bieät, hoaït

ñoäng theo chöùc naêng vaø chöùc danh cuûa ngaønh nhö luùc tröôùc.

Naêm 1989, y só Voõ Vónh Sanh, Giaùm ñoác Vieän Ñieàu döôõng veà höu, y só

Nguyeãn Ñaêng Thaéng ñöôïc boå nhieäm laøm Giaùm ñoác. Haøng naêm tieáp nhaän ñieàu

döôõng noäi truù töø 250-300 beänh nhaân, ñaït vaø vöôït soá giöôøng theo keá hoaïch. Töø

thaùng 12-1991 ñeán thaùng 1-1992, Vieän Ñieàu döôõng dôøi veà khu Coâng binh, Bình

Sôn thuoäc xaõ Vaên Haûi, thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, cô sôû vaät chaát ñöôïc rộng

rải, khang trang, trang thiết bò được naâng caáp ñaày ñuû hôn tröôùc.

Maïng löôùi hieäu thuoác ñöôïc môû roäng caû coâng laäp vaø daân laäp, caùc Hoäi Ñoâng

y ñöôïc hình thaønh, duy trì ñieàu trò taây y keát hôïp vôùi ñoâng y ñaõ ñaùp öùng moät böôùc

nhu caàu thuoác men vaø chöõa beänh cho nhaân daân. Ñoäi nguõ baùc só ña khoa, chuyeân

khoa, laøm phong traøo taêng theâm veà soá löôïng vaø naâng chaát löôïng khaùm chöõa

beänh, thaùi ñoä phuïc vuï nhaân daân. Dòch vuï kyõ thuaät phuïc vuï keá hoaïch hoùa gia ñình

ñöôïc caûi tieán, phuø hôïp vôùi taâm lyù nhaân daân, goùp phaàn giaûm tyû leä phát triển daân

soá trong nhöõng naêm ñaàu thöïc hieän, nhaát laø ôû thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm. Tuy

nhieân, nhöõng naêm sau do taùc ñoäng cuûa cô cheá thò tröôøng, hoaït ñoäng cuûa ngaønh

treân lónh vöïc naøy ôû moät soá nôi mang tình hình thöùc, khoâng ñaåy maïnh coâng taùc

tuyeân truyeàn, vaän ñoäng neân tyû leä daân soá lại taêng cao hôn tröôùc1

.

Vôùi cô cheá quaûn lyù môùi, hoaït ñoäng cuûa ngaønh y teá coù nhieàu coá gaéng, noå

löïc vöôn leân ñaùp öùng yeâu caàu, nhieäm vuï môùi. Cô sôû vaät chaát cuûa ngaønh ñöôïc ñaàu

tö môû roäng vaø naâng caáp. Huyeän Ninh Haûi xaây döïng theâm ñöôïc 3 traïm xaù Phöôùc

Khaùng, Phöôùc Chieán, Hoä Haûi; huyeän Ninh Sôn xaây môùi traïm xaù Phöôùc Bình, nhaø

2 Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VI, Nxb Söï thaät, Haø Noäi 1986, tr.

1 Cuoái naêm 1991, tyû leä daân soá taêng bình quaân laø 3,18%.

79

keá hoaïch hoùa gia ñình, Phoøng y teá huyeän vôùi toång soá tieàn gaàn 57 trieäu ñoàng;

huyeän Ninh Phöôùc vaø thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm xaây döïng thêm phòng ốc và

bổ sung theâm giöôøng beänh ôû caùc beänh vieän... nhaèm ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa

beänh ngaøy caøng taêng cuûa nhaân daân. Ñeán naêm 1991, chæ coøn 1/ 52 xaõ phöôøng

chöa coù traïm y teá; gaàn 50% soá xaõ phöôøng ñöôïc trang bò tuùi y só, tuùi saûn khoa,

duïng cuï Traïm y teá hoaøn chænh (25/52). Vieäc thöïc hieän caùc chính saùch xaõ hoäi

ñöôïc ngaønh quan taâm tham möu cho UÛy ban nhaân daân tænh cuï theå hoùa vaø thöïc

hieän kòp thôøi caùc chuû tröông cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc nhö naâng tieàn thuoác treân ñaàu

ngöôøi töø 7 ñoàng leân 30 ñoàng/thaùng ñoái vôùi vuøng mieàn nuùi, nhaèm khaéc phuïc moät

böôùc tình traïng khan hieám thuoác men gay gaét ôû nhöõng nôi naøy.

Vieäc ñaøo taïo boài döôõng caùn boä sô caáp, trung caáp y döôïc cho caùc huyeän xaõ

vaø hôïp taùc xaõ ñöôïc chuù troïng. Ñoäi nguõ baùc só, y só, y taù moãi naêm moät taêng. Soá

giöôøng beänh vaø y, baùc só taêng bình quaân töø 3-4% naêm, nhö huyeän Ninh Sôn naêm

1986 coù 38 y, baùc só ñeán naêm 1990 taêng leân 43 ngöôøi... Cuoái naêm 1991, soá caùn

boä y teá xaõ phöôøng laø 211/ 420.300 daân ñuû ñeå hoaït ñoäng, nhöng chöa ñuû 3 chöùc

danh cho moät Traïm y teá xaõ: y só, nöõ hoä sinh vaø y só y hoïc daân toäc. Do vaäy, chuû

tröông môû theâm lôùp ñaøo taïo caùn boä, y só mieàn nuùi laø moät ñònh höôùng ñuùng cuûa

ngaønh y teá, ñaõ thu huùt khaù ñoâng con em ñoàng baøo daân toäc tham gia hoïc taäp, goùp

phaàn taêng cöôøng nguoàn caùn boä phuïc vuï laâu daøi taïi choã.

Coâng taùc y teá baûo veä vaø chaêm soùc söùc khoûe cho caùn boä, nhaân daân coù böôùc

tieán boä treân nhieàu maët. Maïng löôùi y teá ñöôïc hình thaønh ñeán cô sôû xaõ thoân. Haøng

naêm thöïc hieän tieâm phoøng, phun thuoác ngöøa caùc dòch beänh, khaùm beänh caáp

thuoác, tieáp nhaän beänh nhaân ñieàu trò... ñaït hieäu quaû cao. Chuù troïng ñaàu tö xaây

döïng beänh vieän ña khoa ôû caùc huyeän, taêng theâm giöôøng beänh vaø trang thieát bò y

teá cho caùc beänh vieän, phoøng khaùm khu vöïc. Ngoaøi beänh vieän ña khoa ôû Phan

Rang, caùc cô sôû chuyeân khoa nhö: ñoäi maét, ñoäi lao, soát reùt, da lieãu ôû caùc huyeän

thò hoaït ñoäng ñaït nhieàu keát quaû trong phoøng vaø ñieàu trò beänh.

Ñeå phoøng chống beänh soát reùt coù hieäu quaû, ngaønh xaùc ñònh vuøng troïng

ñieåm soát reùt ôû Ninh Thuaän taäp trung ôû 19/ 52 xaõ phöôøng, trong ñoù coù 11 xaõ mieàn

nuùi vuøng daân toäc ít ngöôøi taäp trung ôû caùc huyeän Ninh Sôn, Ninh Phöôùc, Ninh Haûi,

vôùi soá daân hôn 22.800 ngöôøi, trong ñoù ñoàng baøo Raglai chieám ña soá (97%). Ñaûng

boä vaø UÛy ban nhaân daân tænh ñaõ quan taâm ñaàu tö cho coâng taùc phoøng choáng soát

reùt. Caùc Toå löu ñoäng phòng choáng soát reùt laø moät boä phaän cuûa Ñoäi choáng soát reùt

caùc huyeän thöïc hieän caùc bieän phaùp chuyeân moân phoøng choáng soát reùt trong vuøng

soát reùt löu haønh naëng, vuøng daân toäc ít ngöôøi ôû mieàn nuùi, hoaït ñoäng hieäu quaû ôû

vuøng ñòa lyù phöùc taïp, giao thoâng khoù khaên. Nhöõng naêm 1990-1991 beänh soát reùt

ñaõ ñöôïc khoáng cheá, 11 xaõ mieàn nuùi ñeàu coù traïm y teá xaõ, coù caùn boä trung caáp vaø

sô caáp y teá. Tuy nhieân, do phong tuïc, taäp quaùn thường đi rừng, ngủ rẫy không sử

80

dụng mùng, không uống thuốc phòng sốt rét nên beänh soát seùt vaãn coøn laø beänh dòch

nguy hieåm nhaát. Ñieàu ñaùng quan taâm laø beänh nhieåm trùng hậu sản sau khi sinh đẻ

laø beänh ñöùng haøng ñaàu veà tyû leä maéc vaø cheát (8/10) vì phuï nöõ mieàn nuùi coù thoùi

quen töï sinh một mình, đẻ rừng, đẻ rẫy. Ñaây cuõng laø nguyeân nhaân khieán vieäc

tuyeân truyeàn kieán thöùc khoa hoïc veà sinh đẻ cho phuï nöõ mieàn nuùi coøn gaëp nhieàu

khoù khaên.

Hoäi chöõ thaäp ñoû, Hoäi y hoïc daân toäc ñöôïc thaønh laäp ôû caùc xaõ phöôøng,

tröôøng hoïc giuùp taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn giaùo duïc, höôùng daãn baûo veä

söùc khoûe cho nhaân daân. Hoaït ñoäng caùc Hoäi ñaõ ñoùng goùp hieäu quaû thieát thöïc cho

coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu, thöïc hieän toát phöông chaâm keát hôïp y hoïc

hieän ñaïi vôùi y hoïc coå truyeàn, naâng daàn chaát löôïng khaùm vaø ñieàu trò hieäu quaû moät

soá beänh nhö: soûi thaän, viêm thaàn kinh toïa, teâ baïi, cao huyeát aùp, ñau xöông khôùp,

cô theå suy nhöôïc...

Töø naêm 1990, caùc huyeän thò ôû Ninh Thuaän cuõ ñaõ trieån khai coâng taùc phoøng

choáng beänh phong. Ñeán cuoái 1991, caùc chöông trình choáng phong, da lieãu, caùc

beänh veà maét ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch naêm, 100% beänh nhaân phong phaùt

hieän ñöôïc ñöa vaøo ña hoùa trò lieäu. Ñaëc bieät, chöông trình phoøng choáng caùc beänh

veà maét, nhất là điều trị bệnh mắt hột hoạt tính ( là bệnh có tỉ lệ mắc 11,9% dân số

năm 1992) laø moät trong caùc chöông trình mang laïi hieäu quaû cao, coù yù nghóa thieát

thöïc ñoái vôùi nhaân daân vì beänh xaûy ra thöôøng xuyeân haøng naêm do ñaëc thuø gioù lôùn

vaø khoâ ôû Ninh Thuaän. Muøa naéng noùng laïi thöôøng thieáu nöôùc saïch sinh hoaït cho

nhaân daân, nhaát laø ôû mieàn nuùi, vuøng saâu, vuøng xa neân deã xaûy ra caùc beänh nhö tiêu

chảy cấp, taû, lỵ, thöông haøn, soát reùt. Do vaäy, haøng naêm ngaønh y teá raát chuù troïng

coâng taùc phoøng choáng dòch beänh, khoâng ñeå xaûy ra caùc dòch lôùn nguy hieåm. Naêm

1987, 1988 beänh sôûi, beänh soát xuaát huyeát ôû treû em, beänh soát reùt phaùt trieån lan

traøn trôû thaønh beänh dòch lôùn nhöng nhôø phaùt hieän kòp thôøi, bieän phaùp cöùu chöõa coù

hieäu quaû neân ñaõ sôùm daäp taét. Năm 1988 có Dịch hạch bùng phát mạnh ở xã Lợi

Hải, huyện Ninh Hải vốn là ổ dịch củ nhiều năm trước, lực lượng y tế xã, huyện,

tỉnh và có sự chi viện của Viện Pasteur Nha Trang hỗ trợ nhân lực và thuốc men,

phương tiện phòng chống dịch mãi đến năm 1991 mới chấm dứt.

Sau 5 naêm thöïc hieän coâng cuoäc ñoåi môùi cuûa Ñaûng, nhöõng thaønh tích ñaït

ñöôïc neâu treân laø söï noå löïc lôùn cuûa ngaønh y teá Ninh Thuaän. Tuy nhieân, trong coâng

taùc phoøng choáng dòch beänh, ngaønh chöa coù bieän phaùp ngaên chaën haún dòch soát

xuaát huyeát ñeå vaãn aâm æ keùo daøi, caùc dòch beänh nhö dòch taû, soát reùt, thương hàn

töøng luùc, töøng nôi vaãn coøn xaûy ra. Tyû leä sinh ñeû coøn cao so vôùi yeâu caàu. Ñaùng lo

laø heä thoáng traïm y teá xaõ, phöôøng coøn yeáu, nhaát laø ôû khu vöïc mieàn nuùi hoaït ñoäng

rôøi raïc do thieáu kinh phí, thieáu ngöôøi phuïc vuï, caù bieät coù y, baùc só giaûm suùt löông

taâm vaø thaùi ñoä phuïc vuï ngöôøi beänh. Khaùm chöõa beänh ngoaøi giôø ôû moät soá beänh

81

vieän chöa ñöôïc quaûn lyù toát, naûy sinh moät soá tieâu cöïc vôùi beänh nhaân.

Trong ñieàu kieän chuyeån sang cô cheá môùi, caùc chính saùch xaõ hoäi chöa hoaøn

thieän ñaõ aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán hoaït ñoäng cuûa ngaønh y teá treân nhieàu maët.

Caùn boä, nhaân vieân y teá ñaõ phaán ñaáu khoâng ngöøng vöôït qua khoù khaên ñöa hoaït

ñoäng cuûa ngaønh coù nhieàu chuyeån bieán tích cöïc hôn nhöõng naêm tröôùc, ñaït moät soá

keát quaû böôùc ñaàu trong vieäc naâng cao chaát löôïng khaùm chöõa beänh cho nhaân daân,

coù yù nghóa taïo tieàn ñeà cho ngaønh y teá coù böôùc phaùt trieån môùi khi böôùc vaøo thôøi

kyø coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc.

III. Y TEÁ NINH THUAÄN SAU NHÖÕNG NAÊM TAÙI LAÄP TÆNH (1992-

2005)

1. Giai đoạn 1992 - 2000

Theo ñeà nghò cuûa Ban chaáp haønh Ñaûng boä tænh vaø Hoäi ñoàng nhaân daân tænh,

taïi kyø hoïp thöù 10 ngaøy 26-12-1991, Quoác hoäi khoùa VIII ñaõ quyeát ñònh taùch tænh

Thuaän Haûi thaønh 2 tænh Bình Thuaän vaø Ninh Thuaän. Tænh Ninh Thuaän goàm 1 thò

xaõ: Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø 3 huyeän: Ninh Sôn, Ninh Haûi vaø Ninh Phöôùc; 52

xaõ phöôøng; daân soá öôùc treân 420.000 ngöôøi (tính ñeán cuoái naêm 1992). Ngaønh y teá

cuøng vôùi caùc cô quan haønh chính cuûa tænh baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng töø ngaøy 1-4-

1992.

Veà cô caáu toå chöùc, Sôû y teá tænh coù 1 Giaùm ñoác laø baùc só Nguyeãn Nhö Hoå1

, 2

Phoù giaùm ñoác laø baùc só Nguyeãn Minh Chaâu vaø Döôïc só Traàn Tuaán Huøng, tháng

4/2000 bác sĩ Lê Minh Định được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc Sở. Thành lập Vaên

phoøng sôû có 5 phòng chức năng: Phòng Tổ chức – Hành chánh do CN Trần Ngọc

Lân làm trưởng phòng, năm 2000 bác sĩ Lê Ngọc Anh làm thay; Phòng Nghiệp vụ

Y do BSCKI Trần Mạnh Tường làm trưởng phòng, năm 2002 BS. Th.s. Lê Vũ

Chương làm thay; Phòng Quản lý Dược do Nguyễn Trọng Nhơn làm trưởng phòng

1992 – 1995, năm 2001 DSCKI Phan Đình Hùng và DS Trịnh Thanh cùng làm phó

Phòng; Phòng Tài chánh – Kế toán do Ông Phan Long làm trưởng phòng; Năm

1993 thành lập Phòng Thanh tra y tế do y sĩ Bùi Đình Nghiêu phụ trách, đến 2005

bác sĩ Trần Mạnh Tường làm Chánh thanh tra Sở y tế.

Sôû y teá tröïc tieáp laõnh ñaïo các đơn vị trực thuộc vừa mới thành lập: Traïm Veä

sinh Phoøng dòch do bác sĩ Lê Minh Định làm Giám đốc; Traïm Soát reùt do y sĩ Phạm

Văn Ký làm Giám đốc; caùc Traïm Chuyeân khoa leû: Traïm Chuyeân khoa Maét do

Ông Hoàng Anh Linh làm Giám đốc; Traïm Chuyeân khoa Lao do bác sĩ Trần Trọng

Danh làm Giám đốc; Traïm Chuyeân khoa Da lieãu do bác sĩ Hồ Đăng Ngọc làm

Giám đốc, Traïm kieåm nghieäm Dược phẩm do dược sĩ Đinh thị Minh Hiền làm

Giám đốc vaø Trung taâm Baûo veä söùc khoûe baø meï treû em -Keá hoaïch hoùa gia ñình

do bác sĩ Huỳnh Thăng Sơn làm Giám đốc, Hoäi ñoàng Giaùm ñònh y khoa-phaùp y do

1 Töø thaùng 11-1997 ñeán thaùng 6-2000, Giaùm ñoác sôû Y teá laø baùc só Nguyeãn Minh Chaâu.

82

Giám đốc Sở Y tế kiêm Chủ tịch hội đồng và bác sĩ Vũ văn Thịnh làm Phó chủ tịch;

Beänh vieän Đa khoa tænh do bác sĩ Lê Kỷ làm Giám đốc; Vieän Ñieàu döôõng do y sĩ

Trần Đăng Thắng làm Giám đốc; , Baûo hieåm Y teá do y sĩ Trần Bảo Anh làm Giám

đốc vaø Ông Bùi Đình Nghiêu làm Chủ tịch Coâng ñoaøn ngaønh, tháng 4/1993

chuyển sang làm Phó Chánh thanh tra Sở Y tế và bà Trần thị Kim Nho thay thế.

Toaøn tænh coù 51/ 52 xaõ phöôøng coù traïm y teá; 48/ 52 xaõ phöôøng coù y só; 33/

52 xaõ phöôøng coù nöõ hoä sinh hoaëc y só saûn nhi. Toång soá caùn boä y teá huyeän thò laø

306, trong ñoù baùc só laø 27, döôïc só Ñaïi hoïc 1, döôïc só Trung hoïc 6, y só 119...2

.

Naêm 1994, do thaønh laäp 2 xaõ môùi ôû mieàn nuùi neân coù 3/ 54 xaõ chöa coù traïm y teá:

Khaùnh Haûi, Phöôùc Chính, Phöôùc Tieán; 2/54 xaõ phöôøng chöa coù y só: Phöôùc

Khaùng, Phöôùc Bình; 19 xaõ phöôøng chöa coù nöõ hoä sinh (Phan Rang-Thaùp Chaøm:

4; Ninh Phöôùc: 2; Ninh Haûi 4: Ninh Sôn: 9). Soá caùn boä y teá huyeän thò taêng 332

ngöôøi; y teá xaõ phöôøng coù 213 ngöôøi. Sau ngaøy taùi laäp tænh, Tænh uûy, UÛy ban nhaân

daân tænh ñaõ coù söï quan taâm ñaàu tö naâng caáp Beänh vieän Đa khoa tænh vôùi moät soá

trang thieát bò hieän ñaïi, ñoàng thôøi cöû caùn boä ñi hoïc y taù, y só , chuyên tu bác sĩ và

baùc só chuyeân khoa I, II, thaïc só vôùi caùc chuyeân khoa maét, tai muõi hoïng, raêng

haøm maët, nhieãm, noäi, ngoïai, saûn... Nhôø vaäy, trình ñoä chuyeân moân cuûa caùn boä y

teá ngaøy caøng ñöôïc naâng leân, ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh cuûa nhaân daân

trong tænh.

Phoøng y teá huyeän, thò tröôùc ñaây ñöôïc ñoåi thaønh Trung taâm y teá, tröïc thuoäc

söï laõnh ñaïo cuûa UÛy ban nhaân daân caùc huyeän, thò. Giaùm ñoác Trung taâm y teá thò xaõ

laø baùc só Ngoâ Thò Baûo Haø (ñeán 1993, baùc só Ninh Duy Bình thay), baùc só Lê thị

Liêm làm phó giám đốc; Giaùm ñoác Trung taâm y teá Ninh Haûi laø baùc só Nguyeãn Nhò

Linh và 02 Phó Giám đốc là baùc só Nguyễn Năm và baùc só Nguyễn thị Ngọc Lệ;

Giaùm ñoác Trung taâm y teá Ninh Phöôùc laø baùc só Laïi Hoaøng Ân và 02 Phó Giám

đốc là baùc só Lưu Ngọc Lai và baùc só Nguyễn văn Tuấn . Toaøn tænh coù 3 Trung taâm

y teá huyeän/ thị. Riêng huyeän Ninh Sôn chöa thaønh laäp Trung taâm y teá huyeän vì

tình hình toå chöùc caùn boä chöa oån ñònh, ñeán thaùng 6-1995, Phoøng y teá vaø beänh

vieän nhaäp laïi thaønh Trung taâm y teá huyeän Ninh Sôn do baùc só Maáu Thò Bích

Phanh laøm Giaùm ñoác. Chuû tröông chuyeån ñoåi theo moâ hình Trung taâm y tế do Boä

y teá chæ ñaïo laø phuø hôïp vôùi ñöôøng loái phaùt trieån y teá theo höôùng döï phoøng, keát

hôïp phoøng beänh vaø chöõa beänh, laáy chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu laø nhieäm vuï

chieán löôïc. Nhaèm thoáng nhaát taäp trung quaûn lyù vaøo moät moái. Söû duïng coù hieäu

quaû tieàm naêng, naâng cao naêng löïc quaûn lyù cuûa y teá huyeän.

Moái quan taâm haøng ñaàu cuûa ngaønh y teá sau khi taùi laäp tænh laø naâng cao

chaát löôïng khaùm chöõa beänh cho ngöôøi daân. Do vaäy, ngay töø naêm 1992, Sôû y teá

chæ ñaïo beänh vieän tænh, huyeän thöïc hieän 6 vieäc laøm öu tieân naâng cao chaát löôïng

2 Baùo caùo soá 25 YT/KH ngaøy 17-2-1993 cuûa Sôû y teá.

83

phuïc vuï beänh nhaân (tinh thaàn, thaùi ñoä phuïc vuï, chaát löôïng chuyeân moân, naâng caáp

beänh vieän, mua sắm trang thiết bị y tế...). Nhaát laø khi coù Nghò quyeát Trung öông

4, khoùa VII (4-1993) veà nhöõng vaán ñeà caáp baùch cuûa söï nghieäp chaêm soùc vaø baûo

veä söùc khoûe nhaân daân, ngaønh y teá nhanh choùng trieån khai töø tænh ñeán cô sôû vaø

ñöa Nghò quyeát ñi vaøo cuoäc soáng.

Tháng 4-1992, tỉnh Ninh Thuận được tái lập, Bệnh viện Phan Rang trở

thành Bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Thuận trên nền bệnh viện đa khoa khu vực tỉnh

Thuận Hải, thiếu thốn nhiều mặt, cán bộ vừa thiếu lại vừa yếu, trang thiết bị chuyên

môn kỹ thuật thiếu, lạc hậu lại không đồng bộ, cơ sở hạ tầng xuống cấp trầm trọng.

Sau hai năm củng cố và xây dựng về mọi mặt, cán bộ được bổ sung thêm, đào tạo

mới và đào tạo lại. Trang thiết bị được nâng cấp, cơ sở hạ tầng từng bước xây dựng

tốt hơn đủ sức phục vụ nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân và cán bộ trong tỉnh.

Đầu năm 1994, Bác sĩ Lê Kỷ chuyển qua làm chủ tịch Hội Chữ thập đỏ, bác sĩ Kiều

Tấn Bình được đề bạt làm Giám đốc Bệnh viện, và dần dần đề bạt thêm bác sĩ Trần

văn Hai, bác sĩ Trần Phúc, bác sĩ Huỳnh thị Thu Phước làm Phó giám đốc. Cuối

năm 1994, bệnh viện được Bộ Y tế công nhận là Bệnh viện đa khoa loại II. Kể từ

đó trở về sau, toàn thể anh chị CBCNVC phấn đấu tích cực trong thời gian 10 năm.

Thời gian 10 năm không là bao nhiêu so với sự nghiệp phát triển khoa học kỹ thuật,

nhưng 10 năm qua rất quan trọng vì đó là thời gian bản lề của một thời điểm chuyển

mình có ý nghĩa đánh dấu một giai đoạn thay đổi trong hướng đi lên của sự nghiệp

y tế Ninh Thuận nói chung và Bệnh viện Ninh Thuận nói riêng. Hầu hết cán bộ

trưởng, phó khoa phòng đều là bác sĩ chuyên khoa II, chuyên khoa I và thạc sĩ các

chuyên khoa sâu; khoa Gây mê hồi sức đủ bác sĩ gây mê; khoa xét nghiệm có nhiều

cán bộ đại học, đủ các máy móc xét nghiệm như máy đo pH thử máu, máy xét

nghiệm sinh hoá tự động, máy xét nghiệm miễn dịch. Trong chuyên khoa có các

máy mổ phaco, máy mổ nội soi, máy chụp CT. scanner, hệ thống vi tính - quản lý

nội bộ bệnh viện, nhà máy xử lý nước thải bệnh viện, máy thiêu đốt chất thải bệnh

viện. Trình độ cán bộ được nâng lên đáng kể: Khoa Ngoại mổ ngoại thần kinh như

mỗ lấy máu tụ trong chấn thương sọ não, mổ nội soi túi mật, nội soi sản khoa, mổ

phaco...

Tóm lại qua 10 năm phấn đấu, Bệnh viện Ninh Thuận lớn mạnh về mọi

mặt, cơ sở vật chất khang trang sạch đẹp, đủ tiện nghi, đội ngũ cán bộ lớn mạnh về

lượng và chất, số lượng bác sĩ tăng gấp đôi trong đó có 4 chuyên khoa II, nhiều thiết

bị hiện đại được đưa vào sử dụng như máy chụp CT scanner, máy mổ nội soi, máy

phaco, siêu âm màu… Chất lượng điều trị được nâng lên, được cán bộ và nhân dân

trong và ngoài tỉnh tin tưởng. Bệnh viện Đa khoa tỉnh được Bộ trưởng Bộ Y tế Đỗ

Nguyên Phương và Phó Thủ tướng Chính phủ Phạm Gia Khiêm khen ngợi, đánh giá

Bệnh viện một tỉnh nghèo mà phấn đấu thực hiện chuyên môn và y đức rất tốt. Bộ

trưởng Đỗ Nguyên Phương có nói: xem qua bệnh viện thì biết sự lãnh đạo của Sở Y

tế rồi, vì bệnh viện tỉnh là bộ mặt của Ngành Y tế, và đã được Bộ Y tế công nhận là

Bệnh viện Bạn hữu trẻ em, được Nhà nước tặng thưởng Huân chương lao động

hạng III. Năm 2003, sau nhiều năm phấn đấu bệnh viện đã đạt được danh hiệu Bệnh

viện xuất sắc toàn diện.

84

Ngaønh cũng taäp trung caûi taïo, naâng caáp, ñoåi môùi trang thieát bò caùc traïm y

teá xaõ, phöôøng vaø taêng cöôøng caùc y só, baùc só cho y teá cô sôû. Trong 3 naêm (1993-

1995) ñaõ ñaàu tö xaây döïng, söûa chöõa 23 traïm y teá vôùi kinh phí 1,5 tyû ñoàng, 100%

xaõ, phöôøng coù traïm y teá (tuy ôû möùc ñoä khaùc nhau). Xaây theâm moät soá khoa ôû

Beänh vieän Đa khoa tænh nhö: khoa ngoaïi, khu moã, khoa truyeàn nhieãm, söûa chöõa

khoa saûn, khoa nhi, trang bò moät soá maùy moùc nhö maùy sieâu aâm, X quang, noäi soi,

maùy giuùp thôû, sinh hoùa...; xaây môùi phoøng khaùm ña khoa vaø khoa saûn-nhi Beänh

vieän Ninh Haûi, xaây môùi Trung taâm Y teá Döï phoøng tænh, vôùi toång kinh phí haøng tyû

ñoàng. Ngaønh cuõng sôùm xaây döïng ñeà aùn “Xaây döïng chöông trình phaùt trieån coâng

taùc y teá vuøng daân toäc ít ngöôøi, mieàn nuùi tænh Ninh Thuaän”, soá 318 YT/KH ngaøy

30-10-1992, trình UÛy ban nhaân daân tænh pheâ duyeät. Trong ñoù neâu leân thöïc traïng

ñôøi soáng cuûa ñoàng baøo vaø tình hình hoaït ñoäng y teá ôû mieàn nuùi, ñoàng thôøi ñöa ra

nhöõng giaûi phaùp caáp baùch trong thôøi gian tôùi. Nhôø ñoù caùc beänh vieän ngaøy caøng

khang trang hôn, cô sôû y teá coù nhöõng chuyeån bieán toát trong caùc maët coâng taùc

phuïc vuï, giaûm phieàn haø cho ngöôøi beänh.

Traïm Da lieãu tænh ñaõ cuûng coá, toå chöùc Ñoäi Da lieãu caùc huyeän, thò, kieåm tra

coâng taùc quaûn lyù ñieàu trò beänh phong taïi caùc xaõ, höôùng daãn aùp duïng ña hoùa trò

lieäu. Naâng toång soá beänh nhaân ñang quản lý ñieàu trò laø 196 ngöôøi (1992) leân 483

ngöôøi (1995); soá beänh nhaân ñöa vaøo ña hoùa ñieàu trò laø 121 ngöôøi (1992) taêng 140

ngöôøi (1995). Haøng naêm caùc chæ tieâu veà quaûn lyù ñieàu trò vaø ñöa vaøo ña hoùa ñieàu

trò ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch.

Trong naêm 1992 Traïm Chuyeân khoa Maét tænh chöa thaønh laäp vì ñang thieáu

caùn boä, thieáu cô sôû laøm vieäc, chöa trieån khai ñöôïc chöông trình phoøng choáng maét

hoät cho coäng ñoàng, nhöng böôùc ñaàu ñaõ khaùm maét cho 73.230 ngöôøi, ñieàu trò khoûi

bệnh maét hoät hoạt tính cho 2.491 ngöôøi vaø moå quaëm, moå Glaucom, moå ñuïc thuûy

tinh theå cho haøng traêm ngöôøi...1

. Keát quaû ñaït ñöôïc chuû yeáu laø do hoaït ñoäng cuûa

Ñoäi Chuyeân khoa Maét của Trung tâm Y tế thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø khoa

maét Beänh vieän Đa khoa tænh. Ñeán giöõa naêm 1993, Traïm Chuyên khoa Maét tænh

ñöôïc hình thaønh treân cô sôû saùp nhaäp Ñoäi Chuyeân khoa Maét cuûa Trung tâm Y tế

thò xaõ vaøo Traïm Chuyeân khoa Maét cuûa tænh. Trieån khai coù hieäu quả công tác

khám và điều trị các bệnh về mắt û, ñoàng thôøi chæ ñaïo veà chuyeân moân moät caùch kòp

thôøi cho tuyeán döôùi. Naêm 1994 coù 4/ 4 huyeän, thò thöïc hieän chöông trình phoøng

choáng maét hoät; 54/ 54 xaõ phöôøng toå chöùc toát maïng löôùi phoøng choáng vaø ñieàu trò

caùc beänh veà maét, thöïc hieän ñaït vaø vöôït caùc chæ tieâu giao.

Ngoaøi ra, caùc chöông trình y teá khaùc ñöôïc trieån khai ñeán taän xaõ phöôøng vaø

thöïc hieän ngaøy caøng hieäu quaû nhö chöông trình phoøng choáng böôùu coå (naêm 1992

ñieàu tra cô baûn, 1993 trieån khai), chöông trình phoøng choáng nhieåm khuaån hoâ haáp

1 Baùo caùo soá 25 YT/KH ngaøy 17-2-1993 cuûa Sôû y teá.

85

caáp (ARI), chöông trình phoøng choáng tieâu chaûy (CDD), chöông trình veä sinh moâi

tröôøng... Kinh phí ñaàu tö trong coâng taùc xaây döïng trang bò boå sung caùc chöông

trình y teá quoác gia haøng naêm ñeàu taêng2

. Rieâng chöông trình Tieâm chuûng môû roäng

cho vieäc tieâm chuûng ñaày ñuû 6 beänh cho treû döôùi 1 tuoåi vaø phuï nöõ coù thai ngöøa

uoán vaùn ñöôïc söï phoái hôïp ñoàng boä cuûa caùc caáp chính quyeàn, caáp uûy neân vieäc

trieån khai ñeàu ñaït chæ tieâu so vôùi yeâu caàu. Naêm 1993, ngaønh Y teá coøn keát hôïp

vôùi Ñaøi phaùt thanh truyeàn hình môû chuyeân muïc “Söùc khoûe cho moïi ngöôøi”

thöôøng xuyeân phaùt soùng treân ñaøi, chuû yeáu laø phoå bieán nhöõng beänh taät thöôøng gaëp

nhaèm phoå bieán kieán thöùc y hoïc cô baûn cho nhaân daân ñeå bieát caùch phoøng choáng

kòp thôøi.

Baûo hieåm y teá tænh ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát ñònh soá 449/QÑ ngaøy 2-10-

1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh, ñaõ sôùm thoâng qua ñeà aùn coâng taùc baûo hieåm y teá

tænh. Böôùc ñaàu thu thaäp soá lieäu ñoái töôïng baét buoäc ñoùng baûo hieåm y teá (khoái

haønh chaùnh söï nghieäp, kinh doanh saûn xuaát, höu trí maát söùc). Töø naêm 1993, caùc

huyeän ñeàu thöïc hieän traû löông theo cheá ñoä löông môùi cho caùn boä y teá xã, phöôøng.

Ñeán naêm 1995, trieån khai tieáp Baûo hieåm töï nguyeän trong ñoái töôïng hoïc sinh. Soá

theû baûo hieåm phaùt haønh ôû dieän baét buoäc vaø töï nguyeän ñeàu vöôït keá hoaïch ñeà ra.

Nguoàn thu töø thu moät phaàn vieän phí vaø baûo hieåm y teá nhaèm taêng theâm ngaân saùch

vaø buø vaøo nhöõng ñoái töôïng mieãn giaûm, phaàn naøo thöïc hieän coâng baèng xaõ hoäi

trong coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe nhân dân.

Coâng taùc baûo veä söùc khoûe caùn boä tænh cuõng ñöôïc chuù yù. Beänh vieän tænh coù

phoøng khaùm caùn boä rieâng vaø moät khoa noäi ñeå ñieàu trò, trong ñoù coù moät soá buoàng

cho dieän caùn boä ñaëc bieät cuûa tænh. Vieän ñieàu döôõng haøng naêm nhaän ñieàu trò cho

beänh nhaân dieän chính saùch bao goàm: caùn boä höu trí, thöông beänh binh, caùn boä

coâng nhaân vieân chöùc... vôùi soá giöôøng thöïc hieän, ngaøy söû duïng giöôøng, ngaøy ñieàu

trò trung bình ñaït vaø vöôït so vôùi yeâu caàu keá hoaïch.

Ngaønh y teá coøn trieån khai thöôøng xuyeân coâng taùc thanh tra y teá (veà an toàn

veä sinh thöïc phaåm, Hành nghề y döôïc tư nhân, veà khieáu naïi toá caùo), giaùm ñònh y

khoa phaùp y, baûo veä Baø meï treû em-keá hoaïch hoùa gia ñình... coù keát quaû. Ñaùng

chuù yù laø Heä thoáng Chuyeân traùch Daân soá töø tænh ñeán cô sôû nhanh choùng ñöôïc kieän

toaøn vaø ñi vaøo hoaït ñoäng. Töø xaõ, phöôøng ñeán caùc khu daân cö, coâng taùc tuyeân

truyeàn, vaän ñoäng gaén vôùi dòch vuï keá hoaïch hoùa gia ñình ñöôïc chuù troïng trieån

khai ñeán töøng ñoái töôïng. Nhôø vaäy, ñeán naêm 1995 ñaõ giaûm toác ñoä phaùt trieån daân

soá töï nhieân töø 3,18% naêm 1992 xuoáng coøn 2,53% (muïc tieâu laø 2,1%). Tuy chöa

ñaït yeâu caàu ñeà ra, song trong ñieàu kieän coøn nhieàu khoù khaên cuûa moät tænh môùi

taùch thì thaønh tích treân laø coá gaéng lôùn cuûa hoaït ñoäng Dân số - Keá hoaïch hoùa gia

ñình.

2 Naêm 1992: 5,510 tyû; 1993: 9,746 tyû; 1994: 11,175 tyû; 1995: 13,145 tyû.

86

Coâng ty Döôïc phẩm Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát ñònh soá

13/QÑ/UB-NT ngaøy 30-4-1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh, treân cô sôû 4 hieäu

thuoác: hieäu thuoác thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, hieäu thuoác huyeän Ninh Sôn,

hieäu thuoác Ninh Haûi vaø hieäu thuoác Ninh Phöôùc. Hoaït ñoäng moät thôøi gian, Coâng

ty Döôïc phaåm ñöôïc ñoåi thaønh Coâng ty Döôïc vaø vaät tö y teá Ninh Thuaän1

, hoaït

ñoäng theo Luaät doanh nghieäp nhaø nöôùc. Töø choã haàu nhö khoâng coù voán, trong luùc

thò tröôøng thuoác tö nhaân phaùt trieån, caïnh tranh maïnh, coâng ty hoaït ñoäng haøng

naêm ñeàu coù laõi, hoaøn thaønh nghóa vuï noäp ngaân saùch Nhaø nöôùc vöôït keá hoaïch tænh

giao vaø ñaûm baûo ñuû thuoác cho vieäc ñieàu trò beänh taïi ñòa phöông.

Nhaø nöôùc ñaõ ban haønh Phaùp leänh haønh ngheà y döôïc tö nhaân vaø höôùng daãn

söï phaùt trieån y döôïc tö nhaân ñaùp öùng nhu caàu ngöôøi beänh. Ñeán cuoái naêm 1993,

toaøn tænh coù 20 phoøng khaùm Taây y, 10 nhaø hoä sinh, 1 phoøng xeùt nghieäm, 8 phòng

haønh ngheà nha khoa, 10 phoøng khaùm y hoïc daân toäc, 3 nhaø thuoác y hoïc daân toäc,

34 quaày thuoác, 10 nhaø thuoác, 41 ñaïi lý thuoác tây . Ngaønh y teá thöôøng xuyeân thöïc

hieän thanh tra, kieåm tra nhöõng cô sôû treân ñeå ñaûm baûo vieäc haønh ngheà theo ñuùng

phaùp luaät, ngaên ngöøa caùc hoaït ñoäng leùn luùt traùi pheùp, sai quy định aûnh höôûng

xaáu ñeán söùc khoûe nhaân daân.

Hoäi y hoïc coå truyeàn vaø Trung taâm y döôïc coå truyeàn tænh coù toång soá caùn boä,

coâng nhaân vieân laø 19 ngöôøi (trong ñoù coù 12 ñònh bieân cuûa Tænh hoäi ñöôïc ngaân

saùch caáp). Toaøn tænh coù 5 Ban Thöôøng trực Hoäi y hoïc coå truyeàn (1 ban Thöôøng

tröïc Tænh hoäi vaø 4 Ban Thöôøng tröïc Huyeän, Thò hoäi), chæ ñaïo quaûn lyù 22 chi hoäi

vaø 41 cô sôû chuaån trò. Trung taâm y döôïc coå truyeàn tænh döôùi söï chæ ñaïo cuûa Hoäi y

hoïc coå truyeàn tænh thöôøng xuyeân phoái hôïp cuøng Hoäi chöõ thaäp ñoû, Hoäi lieân hieäp

phuï nöõ tænh, cô sôû Tueä Tónh toå chöùc caáp phaùt thuoác cho ñoàng baøo ngheøo vuøng

khaùng chieán cuõ, caáp thuoác cho treû em suy dinh döôõng ôû nhaø treû hoaëc tham gia

cöùu trôï ñoàng baøo bò baõo luõ gaây ra. Caùc toå chöùc ñoâng y ñieàu trò coù keát quaû caùc

beänh teâ baïi, viêm thaàn kinh toïa, cao huyeát aùp, thaáp maõn khôùp, suy nhöôïc thaàn

kinh, di chöùng tai bieán maïch maùu naõo, vieâm gan maõn, vieâm ñaïi traøng... goùp phaàn

cuøng Taây y giaûi quyeát nhieàu beänh taät, baûo veä söùc khoûe cho nhaân daân.

Traïm Kieåm nghieäm Döôïc phaåm Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 23-

7-1992, ñeán quyù III/1997, Sôû y teá giao theâm nhieäm vuï kieåm nghieäm myõ phaåm.

Ban ñaàu Traïm gaëp nhieàu khoù khaên veà cô sôû vaø trang bò maùy moùc thieát bò kyõ

thuaät ñeå hoaït ñoäng nghieäp vuï chuyeân moân. Qua nhieàu naêm phaán ñaáu, vöøa hoaøn

thieän cô sôû vaät chaát, trang thieát bò, vöøa chuaån hoùa kyõ thuaät kieåm nghieäm phuïc vuï

cho nhieäm vuï chuyeân moân cuûa mình, ñôn vò ñaõ coù nhieàu coá gaéng hoaøn thaønh toát

nhieäm vuï ñöôïc giao.

1 Theo Quyeát ñònh soá 562-QÑ-UB ngaøy 20-11-1992 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh.

87

Nhaèm huy ñoäng löïc löôïng ngaønh y teá ñaûm baûo nhu caàu khi coù chieán tranh

vaø caùc tình huoáng khaùc, Ban quaân daân y Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát

ñònh soá 2254 ngaøy 29-12-1993 cuûa UÛy ban nhaân daân tænh. Quaân y tham gia chaêm

soùc söùc khoûe nhaân daân nhö tham gia chieán dòch tieâm chuûng môû roäng, phoøng

choáng soát reùt, khaéc phuïc haäu quaû thieân tai, khaùm tuyeån nghóa vuï quaân söï, xaây

döïng phoøng thuû chieán löôïc caùc cuoäc dieãn taäp, ñoäng vieân vaø chuaån bò löïc löôïng

Daân y, baûo ñaûm nhu caàu khi coù chieán tranh vaø caùc tình huoáng khaùc xaûy ra. Caùc

ñôn vò coù nhieàu thaønh tích nhö Quaân y, Boä chæ huy Quaân söï tænh, ñôn vò 610 Bieân

phoøng.

Trong nhöõng naêm ñaàu taùi laäp tænh coøn nhieàu beà boän, khoù khaên, ngaønh y teá

Ninh Thuaän ñaõ noå löïc nhanh choùng saép xeáp, oån ñònh boä maùy vaø ñi vaøo hoaït ñoäng

ñaït moät soá thaønh tích ñaùng keå. Tuy vaäy, trong lónh vöïc chaêm soùc söùc khoûe nhaân

daân coøn boäc loä nhieàu yeáu keùm, nhaát laø thaùi ñoä phuïc vuï cuûa moät soá caùn boä y teá.

Vaán ñeà baûo hieåm y teá chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo chöa coù bieän phaùp giaûi quyeát

toát. Coâng taùc quaûn lyù y döôïc tö nhaân, veä sinh phoøng dòch, an toàn veä sinh thöïc

phaåm chöa chaët cheõ, gaây noãi lo cho nhaân daân. Tyû leä phaùt trieån daân soá cuûa Ninh

Thuaän vaãn coøn cao so vôùi bình quaân caû nöôùc. Trang thieát bò vaø trình ñoä caùn boä y

teá ôû cô sôû, nhaát laø ôû caùc vuøng mieàn nuùi vöøa thieáu, vöøa yeáu, chaát löôïng ñieàu trò

coøn haïn cheá.

Böôùc vaøo vieäc thöïc hieän keá hoaïch 5 naêm 1996-2000, ngaønh y teá ñöùng

tröôùc nhöõng nhieäm vuï heát söùc naëng neà laø phaán ñaáu ñaûm baûo muïc tieâu söùc khoûe

cho moïi ngöôøi vaøo naêm 2000. Trong ñieàu kieän ngaân saùch cuûa Nhaø nöôùc coøn haïn

cheá, laïi chòu taùc ñoäng maïnh meõ caùc quy luaät cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, nhöng

ñöôïc söï quan taâm cuûa Ñaûng vaø chính quyeàn caùc caáp, toaøn boä caùn boä coâng nhaân

vieân trong ngaønh khaéc phuïc khoù khaên, vöôn leân thöïc hieän nhieäm vuï ñöôïc giao

ñaït nhieàu keát quaû toát ñeïp.

Caùc chöông trình y teá quoác gia nhö phoøng choáng soát reùt, tieâm chuûng môû

roäng, phoøng choáng böôùu coå, beänh phong, beänh lao, phoøng choáng suy dinh döôõng,

an toaøn veä sinh thöïc phaåm.. ñöôïc trieån khai vaø ñaït keát quaû toát. Caùc ñoái töôïng

trong dieän tieâm chuûng ñaït töø 88-100%, tyû leä maéc vaø cheát do 6 beänh coù vaccin

phoøng ngöøa, cuõng nhö tyû leä böôùu coå ôû caùc xaõ ñöôïc ñieàu tra ñaùnh giaù giaûm nhiều.

Cô sôû laøm toát coâng taùc naøy thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm, naêm 2000 Trung taâm y

teá thò xaõ ñöôïc Boä y teá taëng moät côø thi ñua veà coâng taùc tieâm chuûng môû roäng. Soá

ngöôøi ñieàu trò soát reùt naêm 1996-2000 giaûm 48,06% so vôùi naêm 1992-1995, dòch

soát reùt cơ bản ñaõ ñöôïc khoáng cheá. Ñaëc bieät tình hình beänh phong giaûm nhanh

haøng naêm, ñeán naêm 1999, beänh phong ñaõ ñöôïc loaïi tröø treân phaïm vi toaøn tænh (tỉ

lệ mắc 0,8 người/10.000 daân) sôùm tröôùc moät naêm so vôùi chuû tröông cuûa UÛy ban

nhaân daân tỉnh vaø Boä y teá. Naêm 2000, maïng löôùi choáng lao trieån khai treân 4/4

88

huyeän thò, 100% daân soá ñöôïc baûo veä baèng hoùa trò lieäu ngaén ngaøy (HTLNN) ñaït

muïc tieâu cuûa Chöông trình choáng lao Quoác gia ñeà ra. Phaùc ñoà HTLNN (DOTS)

ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn vôùi tyû leä chöõa khoûi beänh ñaït treân 90%.

Hoaït ñoäng phoøng choáng caùc beänh veà maét, phoøng choáng thieáu vitamin A,

caùc beänh veà da liễu và các bệnh lây qua đường tình duïc, phoøng choáng beänh tieâu

chaûy, giaùm ñònh y khoa-phaùp y... ñöôïc söï quan taâm cuûa caùc caáp laõnh ñaïo, coâng

taùc chæ ñaïo saùt thöïc teá, kinh phí ñöôïc caáp ñaày ñuû neân haàu heát caùc chæ tieâu ñeàu ñaït

keá hoaïch. YÙ thöùc phoøng beänh trong coäng ñoàng ngaøy caøng ñöôïc naâng leân, khaùm

vaø ñieàu trò beänh ñaït nhieàu keát quaû toát. Ñaùng chuù yù laø chöông trình phoøng choáng

beänh daïi ñaõ trieån khai ñeà aùn phoøng choáng beänh daïi treân ñoäng vaät, coù söï phoái hôïp

chaët cheõ giöõa 2 ngaønh Y teá vaø Thuù y. Moãi Trung tâm y tế huyeän ñeàu coù ñieåm

tieâm ngöøa vaø caùn boä phuï traùch ñaõ ñöôïc taäp huaán. Naêm 2000, coù hôn 7.200 ngöôøi

tieâm phoøng daïi, soá ngöôøi maéc vaø cheát do beänh daïi chæ coù 1 tröôøng hôïp. Chöông

trình Phòng chống nhieãm khuaån hoâ haáp caáp treû em ñöôïc söï chæ ñaïo veà chuyeân

moân töø Chöông trình ARI mieàn B2 vaø Chöông trình ARI Quoác gia, coâng taùc giaùo

duïc truyeàn thoâng luoân duy trì thöôøng xuyeân vaø 100% huyeän, thò, xaõ, phöôøng ñeàu

trieån khai chöông trình ARI.

Söùc khoûe cuûa hoïc sinh ngaøy caøng ñöôïc söï quan taâm cuûa laõnh ñaïo caùc

tröôøng. Böôùc ñaàu coù söï phoái hôïp giöõa Hoäi chöõ thaäp ñoû vaø tröôøng hoïc thöïc hieän

caùc hoaït ñoäng giaùo duïc vaø chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu. Ñeán nay caùc huyeän, thò

ñeàu coù caùn boä phuï traùch Nha khoa hoïc ñöôøng, phòng chống maét hoät... Ñoái vôùi

caùc cô sôû laøm vieäc coù nhieàu ñoä oàn, độ rung, hôi khí ñoäc, ñieän töø tröôøng nhö Coâng

ty caáp nöôùc, Ñieän löïc Ninh Thuaän, Xí nghieäp muoái Phöông Cöïu, Nhà máy xi

măng Phương hải... ñöôïc ngaønh y teá toå chöùc kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø cho ngöôøi

lao ñoäng vaø caùn boä coâng nhaân vieân chöùc, ñoàng thôøi phoái hôïp vôùi Vieän Pasteur

Nha Trang trieån khai ño ñaïc moâi tröôøng. Keát quaû caùc chæ tieâu ño ñaïc caùc cô sôû

treân ñeàu naèm trong tieâu chuaån cho pheùp.

Coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe Baø meï treû em-keá hoaïch hoùa gia ñình taäp

trung vaøo thöïc hieän caùc chæ tieâu: daân soá-keá hoaïch hoùa gia ñình, baûo veä söùc khoûe

baø meï, treû em, phoøng choáng suy dinh döôõng... Haøng naêm, soá treû em suy dinh

döôõng vaø caùc tai bieán saûn khoa giaûm roõ reät. Naêm 2000, tænh cuõng hoaøn thaønh

muïc tieâu Thanh toaùn beänh baïi lieät và Loaïi tröø uoán vaùn sô sinh được Bộ Y tế công

nhận; tyû leä phát triển daân soá tự nhiên ñaõ giaûm töø 2,53% naêm 1995 xuoáng coøn

1,94% năm 2000.

Coâng taùc phoøng choáng dòch beänh ñöôïc laõnh ñaïo ngaønh taäp trung chæ ñaïo

haøng naêm, nhaát laø naêm 1998 caùc côn baõo soá 3, 4, 5, 6, 7 lieân tieáp ñoå boä vaøo ñòa

baøn cuûa tænh, côn möa luõ keùo daøi nhöng tình hình dòch beänh khoâng boäc phaùt vaø

lan roäng nhôø ngaønh coù keá hoaïch trieån khai chaët cheõ töø ñaàu naêm, nhöõng cô soá

89

thuoác Boä y teá caáp ñöôïc chuyeån kòp thôøi xuoáng cô sôû. Soá ngöôøi maéc beänh tiêu

chảy, thöông haøn, soát xuaát huyeát coù taêng nhöng ngaønh coù nhieàu coá gaéng trong

vieäc haïn cheá toái ña soá ca cheát. Naêm 1999 laø naêm ñaàu tieân công tác phoøng choáng

soát xuaát huyeát ñöôïc ñöa vaøo Chöông trình muïc tieâu y tế quốc gia, tuyeán cô sôû

ñöôïc ñaàu tö thích ñaùng ñeå chuû ñoäng phoøng choáng dòch. Ñieåm noåi baät laø naêm

2000 xaây döïng ñöôïc moâ hình coäng ñoàng töï quaûn phoøng choáng soát xuaát huyeát taïi

phöôøng Thanh Sôn; xaây döïng 5 ñieåm giaùm saùt cuûa tænh vaø 8 ñieåm giaùm saùt

thöôøng xuyeân cuûa huyeän, thò.

Phoøng choáng HIV/AIDS ñöôïc trieån khai töø naêm 1995, hôn 1.000 ngöôøi

ñöôïc xeùt nghieäm ñeàu aâm tính (khoâng maéc beänh). Soá ñoái töôïng xeùt nghieäm laø

nhaân vieân khaùch saïn, nhaø haøng, ñoái töôïng ma tuùy, gaùi maïi daâm, ngöôøi cho maùu.

Tröôùc tình hình nhieãm HIV/AIDS taêng nhanh (naêm 2000 coù 124 ngöôøi maéc

beänh)1

, nhöõng ñoái töôïng coù nguy cô cao ñeàu ñöôïc xeùt nghieäm HIV, 100% maãu

maùu ñeàu ñöôïc saøng loïc HIV tröôùc khi truyeàn; coâng taùc giaùo duïc truyeàn thoâng veà

coâng taùc naøy cuõng ñöôïc phoå bieán roäng raõi cho moïi ñoái töôïng trong xaõ hoäi.

Coâng suaát söû duïng giöôøng beänh ñaït töø 80-100%, ñaëc bieät Beänh vieän tænh,

Traïm Chuyên khoa Maét, Trung taâm Bảo vệ Sức khỏe Bà mẹ- Trẻ em- Kế hoạch

hóa Gia đình (TT BVSKBMTE-KHHGÑ), Beänh vieän Ninh Phöôùc soá giöôøng beänh

söû duïng thöôøng vöôït treân 100%. Vaán ñeà y ñöùc ñöôïc caùc ñôn vò toaøn ngaønh quan

taâm thöïc hieän, caùc bieåu hieän sai traùi veà tinh thaàn thaùi ñoä phuïc vuï beänh nhaân

ñöôïc chaán chænh kòp thôøi. Töø Beänh vieän Đa khoa tænh ñeán caùc Trung taâm y teá

huyeän, thò, caùc cô sôû coù giöôøng löu ñieàu trò ngoaïi, noäi truù ñều coù nhieàu chuyeån

bieán trong thöïc hieän caùc quy cheá chuyeân moân nhö tröïc, caáp cöùu, điều trị theo theo

phác đồ, chaêm soùc beänh nhaân, veä sinh beänh vieän, ñieàu döôõng, dinh döôõng, cung

caáp thuoác cho beänh nhaân..., cuõng nhö trong vieäc thöïc hieän caùc chæ thò nhö Chæ thò

661/TTg cuûa Thuû töôùng Chính phuû veà toå chöùc caáp cöùu ngay cho caùc tai naïn, chaán

thöông, caáp cöùu; Chæ thò 01/CT veà naâng cao chaát löôïng hoaït ñoäng beänh vieän, 12

ñieàu quy ñònh veà y ñöùc; Chæ thò 03/ CT veà coâng taùc döôïc beänh vieän.

Heä thoáng y teá Nhaø nöôùc töø tænh ñeán cô sôû ñöôïc cuûng coá vaø phaùt trieån ñaùp

öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh cho nhaân daân. Haøng chuïc traïm y teá xaõ ñöôïc xaây

môùi baèng nguoàn kinh phí cuûa Döï aùn Ngaân haøng theá giôùi. Caùc döï aùn baèng ngaân

saùch cuûa tænh caáp ñöôïc trieån khai nhö: xaây môùi Beänh vieän Ña khoa khu vöïc Ninh

Sôn, xaây môùi Trung taâm phoøng choáng beänh xaõ hoäi, xaây môùi Beänh vieän Ñieàu

döôõng... Tính ñeán naêm 2000, toaøn tænh khoâng coøn xaõ traéng, 100% xaõ coù caùn boä y

teá, nöõ hoä sinh, 100% thoân baûn coù nhân viên y teá thôn bản. Caùc ñoái töôïng ngöôøi

ngheøo, ñoàng baøo daân toäc mieàn nuùi vaø nhöõng ngöôøi coù coâng vôùi nöôùc ñöôïc quan

taâm caáp soå khaùm beänh vaø mieãn giaûm vieän phí; trung bình haøng naêm coù hôn

1 Trong 124 ca nhieãm HIV chæ coù 10 ca thöôøng truù ôû ñòa phöông, coøn laïi laø töø nôi khaùc chuyeån ñeán.

90

14.000 ngöôøi thuoäc dieän ngheøo, dieän chính saùch ñeán khaùm ñieàu trò. Naêm 1999-

2000 caùc cô sôû ñieàu trò ñaõ trieån khai khaùm chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo ñöôïc caáp

theû baûo hieåm y teá. Söû duïng thuoác an toaøn hôïp lyù vaø thực hành tieát kieäm ñöôïc caùc

cô sôû ñieàu trò thöïc hieän toát. Ngaønh y teá ñöôïc boå sung vaø ñoåi môùi trang thieát bò

chuyeân moân theo höôùng hieän ñaïi hoùa. Keát hôïp chaët cheõ y hoïc hieän ñaïi vôùi y hoïc

coå truyeàn. Sau 5 naêm phaán ñaáu, toaøn tænh ñaõ coù 75 cô sôû khaùm chöõa beänh tröïc

thuoäc ngaønh y teá vaø moät beänh vieän ngaønh Giao thông Đường sắt 7, 3 traïm xaù cuûa

löïc löôïng vuõ trang. Caùc Hoäi y hoïc coå truyeàn, Hoäi chöõ thaäp ñoû vôùi haøng ngaøn hoäi

vieân vaø coäng taùc vieân chaêm soùc söùc khoûe coäng ñoàng roäng khaép ñaõ goùp phaàn tích

cöïc vaøo coâng taùc xaõ hoäi hoùa y teá.

Thöïc hieän caùc Quyết định 01/ CP cuûa Chính phuû, Thông tư Liên tịch số 02/

TTLT BYT- BNV của Boä y teá vaø Bộ Nôi vụ và quyeát ñònh cuûa UÛy ban nhaân daân

tænh veà cuûng coá heä thoáng toå chöùc y teá ñòa phöông. Phoøng Giaùm ñònh y khoa phaùp

y ñöôïc thaønh laäp theo quyeát ñònh soá 3369, ngaøy 6-11-1996 cuûa UÛy ban nhaân daân

tænh, vôùi chöùc naêng, nhieäm vuï laø giuùp Hoäi ñoàng giaùm ñònh y khoa vaø Toå chöùc

giaùm ñònh phaùp y veà coâng taùc chuyeân moân nghieäp vuï, giuùp Sôû y teá quaûn lyù caùc

maët coâng taùc giaùm ñònh y khoa vaø phaùp y treân ñòa baøn tænh. Töø naêm 1999, caùc

Trung taâm y teá huyeän, thò tröïc thuoäc Sôû y teá quaûn lyù; caùc toå chöùc chuyeân moân kyõ

thuaät trực thuoäc Sôû nhö: Traïm Soát reùt tænh ñöôïc ñoåi teân thaønh Trung taâm Phoøng

choáng Soát reùt- Kyù sinh truøng vaø Coân truøng, Traïm Chuyeân khoa Maét ñoåi thaønh

Trung taâm Chuyeân khoa Maét, Trạm Da liễu sáp nhập với Trạm Chống Lao và đổi

tên Trung tâm Phòng chống Bệnh xã hội vào tháng 6/2001 có mở thêm khoa Tâm

thần do bác sĩ Hồ Đăng Ngọc làm Giám đốc, bác sĩ Trần Trọng Danh làm Phó giám

đốc. Coâng taùc ñaøo taïo caùn boä chuyeân moân ñöôïc Ngành và caùc cô sôû quan taâm,

moãi naêm coù haøng chuïc caùn boä chuyeân moân ñöôïc đi hoïc daøi haïn, ngaén haïn, töø

chuyeân khoa I, chuyeân khoa II, Ñaïi hoïc, Cao Ñaúng, boài döôõng chuyeân saâu,

chuyên tu bác sĩ, trung caáp điều döôõng...

Để đáp ứng nhu cầu khám chữa bệnh cho đa số đồng bào dân tộc huyện Ninh

Sơn , nhất là bà con dân tộc vùng kháng chiến cũ, năm 1999 Ủy ban nhân dân tỉnh

quyết định xây dựng Bệnh viên Đa khoa khu vực Ninh Sơn với quy mô 70 giường

bệnh và đưa vào hoạt động vào năm 2001 do bác sĩ Phạm thị Thạnh làm giám đốc ,

năm 2003 về hưu và bác sĩ Huỳnh Minh Sơn thay thế. Bệnh viện đã phục vụ tốt

bệnh nhân làm cho đồng bào dân tộc biết đi khám bệnh khi đau ốm, qua công tác tư

vấn của bệnh viện đã làm cho bà con thay đổi nhiều tập tục lạc hậu trong ăn ở và

chăm sóc sức khỏe, công suất giường bệnh đạt trên 90% hàng năm.

Coâng ty Döôïc phaåm Ninh Thuaän hoaït ñoäng ngaøy caøng hieäu quaû, doanh thu

naêm sau cao hôn naêm tröôùc, haøng naêm ñeàu noäp ngaân saùch ñaït vaø vöôït keá hoaïch

ñeà ra, ñeán naêm 1999 ñaõ tích luõy ñöôïc nguoàn voán cho Nhaø nöôùc laø 1,523 tyû ñoàng.

Khi thöïc hieän coå phaàn hoùa coâng ty (1999), hoaït ñoäng theo luaät Doanh nghieäp, soá

91

voán naøy ñöôïc Nhaø nöôùc phaùt haønh baùn coå phieáu, Coâng ty Döôïc phaåm ñöôïc

chuyeån ñoåi thaønh Coâng ty Coå phaàn Döôïc vaø Vaät tö y teá Ninh Thuaän.

Naêm 1999, toaøn tænh coù 116 cô sôû ñöôïc caáp giaáy pheùp haønh ngheà y döôïc tö

nhaân, trong ñoù: nhaø thuoác Taây (09), nhaø thuoác Ñoâng y (01), khaùm chöõa beänh y

hoïc coå truyeàn (15), caùc loaïi hình khaùm chöõa beänh taây y (56), ñaïi lyù thuoác taây

(35). Rieâng doanh soá baùn ra naêm 2000 qua heä thoáng Döôïc tö nhaân khoaûng 27,8

tyû ñoàng, chieám tyû troïng 75%. Caùc cô sôû naøy ñaõ goùp phaàn ñaùp öùng kòp thôøi nhu

caàu duøng thuoác trong coäng ñoàng, giaûi quyeát toát moâ hình xaõ hoäi hoùa coâng taùc y teá,

giaûm bôùt tình traïng quaù taûi ôû caùc cô sôû ñieàu trò. Ñeå baûo veä söùc khoûe cho nhaân

daân, ngaønh y teá thöôøng xuyeân toå chöùc caùc ñôït thanh tra, kieåm tra ôû caùc cô sôû

haønh ngheà y döôïc tö nhaân, cuõng nhö caùc nôi kinh doanh nöôùc uoáng, thöïc phaåm.

Qua ñoù, ñaõ phaùt hieän moät soá cô sôû vi phaïm (saûn xuaát khoâng ñuùng quy ñònh, chaát

löôïng keùm, laøm haøng giaû, baùn thuoác giaû, baùn haøng quaù haïn hoaëc caùc thaønh phaåm

khoâng ñöôïc löu haønh...) vaø coù nhöõng bieän phaùp xöû lyù kòp thôøi nhö caûnh caùo, phaït

tieàn hoaëc ñình chæ hoaït ñoäng.

Vieäc nghieân cöùu öùng duïng y hoïc daân toäc vôùi y hoïc hieän ñaïi ñöôïc ñaåy maïnh

taïi khoa y hoïc daân toäc Beänh vieän Đa khoa tænh, ñaøo taïo caùn boä y hoïc daân toäc cho

y teá cô sôû theo chöông trình cuûa Vuï y hoïc coå truyeàn daân toäc Boä y teá. Xaõ hoäi hoùa

vaø ña daïng hoùa caùc loaïi hình khaùm chöõa beänh baèng y hoïc coå truyeàn daân toäc ôû

caùc traïm y teá xaõ. Ñeán naêm 2000, toaøn tænh coù 3 xaõ phöôøng (Phöôùc Myõ, Phuû Haø,

Xuaân Haûi) vaø 2 beänh vieän (Beänh vieän Ninh Haûi, Beänh vieän Đa khoa tænh) trieån

khai khaùm chöõa beänh y học coå truyeàn daân toäc; soá beänh nhaân ñeán khaùm trong

naêm treân 1.100 ngöôøi.

Vaán ñeà an toaøn veä sinh thöïc phaåm ñöôïc quan taâm hôn tröôùc, Sôû y teá ñaõ

ban haønh nhieàu vaên baûn chæ ñaïo caùc maët hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán coâng taùc an

toaøn veä sinh thöïc phaåm: keá hoaïch haønh ñoäng veà quaûn lyù an toaøn veä sinh thöïc

phaåm; keá hoaïch kieåm tra an toaøn veä sinh thöïc phaåm vaøo dòp Teát; keá hoaïch trieån

khai thaùng haønh ñoäng vì chaát löôïng an toaøn veä sinh thöïc phaåm; keá hoaïch trieån

khai thöïc hieän phoøng, choáng ngộ độc caù noùc, nấm độc. Chæ ñaïo coâng taùc thoáng keâ

baùo caùo veà an toaøn veä sinh thöïc phaåm. Döï thaûo chöùc naêng Phoøng quaûn lyù an toaøn

veä sinh thöïc phaåm. Haøng naêm ngaønh tieán haønh xeùt, caáp giaáy chöùng nhaän cho caùc

cô sôû ñaêng kyù kinh doanh veä sinh an toaøn thöïc phaåm vaø caáp giaáy chöùng nhaän ñaït

tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm. Nhìn chung, coâng taùc an toaøn veä sinh thöïc

phaåm coù böôùc chuyeån bieán tích cöïc, tình hình nhieãm khuaån thực phẩm coù giaûm.

Naêm 1999-2000 coù xaûy ra moät soá vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm vaø ngoä ñoäc caù noùc

nhöng ñöôïc phaùt hieän vaø chöõa trò kòp thôøi neân khoâng coù ngöôøi töû vong.

Veà y teá quoác phoøng, ngaønh tieáp tuïc trieån khai nhieäm vuï quoác phoøng theo

Chæ thò 610/Ttg vaø Nghò ñònh 19/CP cuûa Chính phuû. Thöïc hieän chöông trình keát

92

hôïp quaân - daân y moät caùch toaøn dieän hôn, trong đó öu tieân caùc nhieäm vuï: keát hôïp

quaân-daân y trong xaây döïng neàn quoác phoøng toaøn daân, trong khaùm tuyeån nghóa vuï

quaân söï, trong huaán luyeän, ñaøo taïo caùn boä, trong vieäc phoái hôïp chaêm soùc söùc

khoûe boä ñoäi, nhaân daân, ñaëc bieät chuù yù ñeán caùc vuøng saâu, vuøng xa, caùc xaõ ven

bieån, caùc xaõ mieàn nuùi.

Coâng taùc baûo veä vaø chaêm soùc söùc khoûe nhaân daân nhöõng naêm qua ñaõ coù

nhieàu chuyeån bieán tích cöïc, goùp phaàn vaøo söï oån ñònh vaø phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi

tænh nhaø. Ñược như vậy là do toàn tænh ñaõ coù moät heä thốâng y teá töông ñoái hoaøn

chænh, phaùt trieån ñeán taän cô sôû vaø thoân baûn. Ñaàu tö ngaân saùch Nhaø nöôùc cho y teá

ngaøy caøng taêng. Töøng böôùc thöïc hieän ña daïng hoùa caùc loaïi hình dòch vuï y teá, caûi

tieán thu moät phaàn vieän phí, môû roäng baûo hieåm. Caùc chöông trình y teá Quoác gia

ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch ñeà ra... Tuy nhieân vaãn coøn moät soá nhöôïc ñieåm, haïn

cheá, chuû yeáu laø ñoäi nguõ caùn boä quaûn lyù vaø caùn boä chuyeân moân ñaàu ngaønh coøn

thieáu vaø yeáu, caùn boä kyõ thuaät thieáu quy hoaïch ñaøo taïo trong ñoàng boä, theâm vaøo

ñoù laø maët tieâu cöïc cuûa neàn kinh teá thò tröôøng coù aûnh höôûng xaáu ñeán ñaïo ñöùc,

löông taâm ngheà nghieäp cuûa một vài caùn boä viên chức ngaønh y. Ñaàu tö trang thieát

bò kyõ thuaät chöa ñaùp öùng nhu caàu, veä sinh moâi tröôøng soáng vaø an toaøn vệ sinh

thöïc phaåm quaûn lyù chöa toát, beänh dòch truyeàn nhieãm thöôøng xuyeân ñe doïa vaø

hieåm hoïa nhieãm HIV/AIDS ñang coù nguy cô taêng leân cuøng vôùi beänh lao trong

cộng đồng. Ñaây laø vaán ñeà khoâng chæ của riêng ngaønh y maø toaøn xaõ hoäi cần quan

taâm giaûi quyeát một cách đồng bộ.

2. Giai đoạn 2000 - 2005

Trieån khai thöïc hieän muïc tieâu, nhieäm vuï maø Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng boä

tænh laàn thöù X (2001-2005) ñaët ra, beân caïnh nhöõng thaønh tích ñaõ ñaït ñöôïc, nhöõng

thôøi cô môùi, ngaønh y teá Ninh Thuaän cuõng ñang ñoái mặt vôùi nhieàu thaùch thöùc lôùn.

Ngaønh phaûi ñöông ñaàu vôùi moâ hình beänh taät cuûa ngheøo ñoùi, kinh teá chaäm phaùt

trieån, nhieàu loaïi beänh nhö soát reùt, soát xuaát huyeát, thöông haøn, tiêu chảy, tả, lỵ,

nhiễm khuẩn hô hấp cấp... luoân laø moái nguy cô gaây thành dòch. Khí haäu khaéc

nghieät, thieáu möa, thöøa naéng, tình traïng oâ nhieãm moâi tröôøng veà phân, nước thải,

raùc thaûi, các rừng ñaàu nguoàn bò taøn phaù laø nhöõng moái nguy cô xaáu taùc ñoäng nhiều

ñeán söùc khoûe coäng ñoàng. Ñoàng thôøi y teá laïi phaûi tieáp tuïc ñöông ñaàu vôùi nhöõng

loaïi dòch beänh môùi cuûa thôøi kyø coâng nghieäp hoùa nhö HIV/AIDS, tai naïn giao

thoâng, caùc beänh của xã hội phát triển như: tim maïch, cao huyết áp, béo phì, tiểu

đường bệnh lý ngộ độc rượu, tâm thần , stress tâm lý ...

Döôùi aùnh saùng cuûa Nghò quyeát Ñaûng toaøn quoác vaø cuûa Tænh Ñaûng boä,

ngaønh y teá Ninh Thuaän ñaõ vaø ñang coù nhöõng böôùc chuyeån mình trong thôøi kyø ñoåi

môùi ñaát nöôùc, ngaøy caøng thöïc hieän toát hôn nhieäm vuï chaêm soùc vaø baûo veä söùc

khoûe nhaân daân.

93

Vôùi muïc tieâu “Hoaøn thaønh caùc Chöông trình y teá Quoác gia, thanh toaùn caùc

loaïi beänh xaõ hoäi, ngaên chaën coù hieäu quaû beänh soát xuaát huyeát, taû, thöông haøn, soát

reùt”1

, ñeán naêm 2005 tình hình dòch beänh oån ñònh, caùc chöông trình muïc tieâu y teá

quoác gia phoøng, choáng moät soá beänh xaõ hoäi, beänh dòch nguy hieåm vaø HIV/AIDS

haàu heát ñeàu ñaït vaø vöôït chæ tieâu keá hoaïch. Dòch soát reùt cơ bản ñöôïc khoáng cheá,

töøng böôùc ñaåy luøi beänh soát reùt vôùi tyû leä ngöôøi maéc töø 12,46 người /1000 daân soá

chung naêm 1992 xuoáng coøn 5,50 người/1000 daân soá chung naêm 2004; tyû leä cheát

do soát reùt giaûm töø 7,14 người /1000 daân soá chung naêm 1992 xuoáng coøn 0,18

người/1000 daân soá chung naêm 2004. Chöông trình tieâm chuûng môû roäng tieáp tuïc

khoáng cheá caùc beänh truyeàn nhieãm nguy hieåm, tyû leä tieâm chuûng ñaày ñuû 6 beänh

truyeàn nhieãm cho treû em döôùi 1 tuoåi vaø phuï nöõ töø 15-35 tuoåi , phuï nöõ coù thai

tieâm UV2 ñeàu taêng haøng naêm và luôn đạt trên 95%. Soá beänh nhaân lao taùi phaùt vaø

soá ñeán khaùm phat hieän beänh lao ñeàu giaûm so vôùi tröôùc. Ñieàu ñaùng quan taâm laø

soá ca nhieãm HIV/AIDS taêng khaù nhanh, naêm 2000 phaùt hieän 124 ca, thì ñeán

2005 ñaõ phaùt hieän 605 ca döông tính (trong ñoù ngöôøi soáng taïi ñòa phöông laø 161);

soá beänh nhaân soát xuaát huyeát chöa giaûm (naêm 2004: 28/100.000 daân, 2005:

59/100.000 daân); tyû leä phaùt hieän beänh phong vaøo cuoái naêm 2005 vaãn coøn cao,

gaáp 3 laàn tieâu chuaån loaïi tröø (3,7/100.000 daân). Tuy nhieân, soá beänh nhaân phong

môùi ñöôïc phaùt hieän giaûm nhanh (2004: 41 ca; 2005: 21 ca), ñieàu naøy cuõng phuø

hôïp vôùi tình hình chung caû nöôùc, nhaèm giaûm daàn vaø ñi tôùi loaïi tröø beänh phong.

Naêm 2005, tình hình haïn haùn keùo daøi taùc ñoäng khoâng toát ñeán söùc khoûe và

dinh döôõng cuûa phuï nöõ vaø treû em, ngaønh coù nhieàu noã löïc, coù caùc bieän phaùp taùc

ñoäng kòp thôøi nhö: trieån khai döï aùn “Caûi thieän tình traïng söùc khoûe vaø dinh döôõng

cho Baø meï-treû em” baèng caùc giaûi phaùp can thieäp toaøn dieän; trieån khai moâ hình

ñieåm “Chaêm soùc dinh döôõng” cho treû döôùi 5 tuoåi. Nhôø ñoù, soá treû em suy dinh

döôõng döôùi 5 tuoåi vaãn giaûm 0,3% so vôùi naêm 2004 (naêm 2004 giaûm 2,8% so vôùi

2003). YÙ thöùc cuûa ngöôøi daân veà söû duïng muoái Iode ñöôïc taêng leân, nhaát laø ôû mieàn

nuùi. Toång soá beänh nhaân böôùu coå ñeán khaùm giaûm 21,58% so vôùi cuøng kyø. Tyû leä

maãu muoái ñaït chaát löôïng taïi nhaø maùy, kho baûo quaûn, trong nhaø daân vaø löu thoâng

treân thò tröôøng töø 98,69% ñeán 100%.

Cảnh báo của Tổ chức Y tế thế giới bệnh Lao có nguy cơ sẽ tăng cao trở lại,

bệnh nhân Lao kèm theo nhiễm HIV, Vi khuẩn Lao kháng thuốc và trong thực tế đa

số bệnh nhân lao thường là những người nghèo, để tạo điều kiện phục vụ bệnh nhân

lao tôt hơn, ngày 03-5-2005 Ủy ban nhân dân tỉnh đã ra quyết định thành lập Bệnh

viện Lao và bệnh phổi do bác sĩ Trần Trọng Danh làm Giám đốc và cử nhân Trần

Ngọc Lân làm Phó giám đốc chuyên nhận cấp cứu và điều trị các bệnh nhân lao và

nhóm bệnh phổi, đây là một việc làm rất phù hợp với mong muốn của nhiều người,

1 Nghò quyeát Ñaïi hoäi Ñaûng boä tænh laàn thöù X (12-2000)

94

hạn chế được sự kỳ thị vì sự lây lan bệnh lao phổi và sự lây nhiễm chéo bệnh nhân

khác khi điều trị chung trong bệnh viện đa khoa.

Coâng taùc kieåm tra giaùm saùt an toaøn veä sinh thöïc phaåm ñöôïc chuù troïng haøng

naêm. Qua kieåm tra, soá cô sôû ñaït tieâu chuaån an toaøn veä sinh thöïc phaåm khoaûng

75%, vieäc khám kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø cho nhaân vieân tieáp xuùc vôùi thöïc phaåm

taêng hôn tröôùc. Haøng naêm coøn xaûy ra moät soá tröôøng hôïp ngoä ñoäc thöïc phaåm

nhöng ñöôïc chöõa trò kòp thôøi; tröôøng hôïp vuï ngoä ñoäc ngaøy 2-3-2005 taïi thoân Taân

Ñònh, xaõ Hoøa Sôn (Ninh Sôn) do aên gan, tröùng caù noùc nhöng vì phaùt hieän muoän

neân coù 3/6 ngöôøi bò ngoä ñoäc cheát. Ngaønh ñaõ hoaøn thaønh toát nhieäm vuï baûo veä an

toaøn thöïc phaåm cho caùc Ñoaøn coâng taùc laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñeán ñòa

phöông vaø phuïc vuï thaønh coâng Ñaïi hoäi tænh Ñaûng boä laàn thöù XI.

Maïng löôùi y teá chaêm soùc söùc khoûe taâm thaàn coäng ñoàng böôùc ñaàu ñöôïc

trieån khai töø tænh ñeán cô sôû, ngöôøi beänh ñöôïc ñieàu trò mieãn phí, coâng taùc phaùt

hieän beänh ñöôïc naâng leân, soá beänh nhaân taâm thaàn phaân lieät ñöôïc phaùt hieän naêm

2004 laø 121 ca, naêm 2005 taêng 183 ca. Soá beänh nhaân taâm thaàn phaân lieät ñöôïc

quaûn lyù laø 443 ca, soá beänh nhaân ñieàu trò oån ñònh laø 431 ca. Ngaønh ñaõ phoái hôïp

vôùi Sôû lao ñoäng Thöông binh-xaõ hoäi vaø caùc ngaønh coù lieân quan thöïc hieän ñeà aùn

“Giaûi quyeát ngöôøi xin aên vaø taâm thaàn lang thang”, phaùt hieän theâm caùc beänh

nhaân taâm thaàn lang thang vaø taäp trung ñöa veà ñieàu trò taïi Trung taâm baûo trôï xaõ

hoäi tænh.

Tình hình dòch Cuùm gia caàm ñaõ xaûy ra nhiều vùng trên cả nước töø naêm

2003 ñeán 2005, maàm beänh vi-rút Cúm A (H5N1) ñaõ ñöôïc xaùc ñònh treân một số

ñaøn gia caàm taïi tænh. Ngaønh ñaõ chuû ñoäng phoái hôïp vôùi Ngaønh noâng nghieäp vaø

Phaùt trieån noâng thoân cuøng caùc ngaønh, caùc caáp triển khai keá hoaïch tieâu ñoäc khử

trùng, xöû lyù moâi tröôøng, truyền thông giáo dục về cúm gia cầm sâu rộng trong nhân

dân, taêng cöôøng coâng taùc giaùm saùt, thaønh laäp caùc ñôn nguyeân ñieàu trò cách ly sẳn

sàng tiếp nhận bệnh nhân vaø cử caùc ñoäi cô ñoäng phoøng choáng dòch xuống tận cộng

đồng xã phường, thôn xóm, ñeán nay vaãn chöa ghi nhaän ca maéc naøo do cuùm A treân

ngöôøi.

Y teá hoïc ñöôøng chuù troïng khaùm vaø phaùt hieän sớm caùc beänh veà raêng mieäng,

các bệnh về mắt, lệch tư thế ngồi và cong vẹo cột sống… để hướng dẫn điều trị

sớm; ño cöôøng ñoä aùnh saùng, ño kích thöôùc baøn ghế, diện tích phòng học/ sĩ số học

sinh để đưa ra những khuyến nghị cần thiết... ñaûm baûo söùc khoûe cho hoïc sinh khi

ñeán lôùp, ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch. Y teá lao ñoäng thöôøng xuyeân kieåm tra

söùc khoûe ñònh kyø cho coâng nhaân. Soá löôïng coâng nhaân kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø

vaø kieåm tra phaùt hieän beänh ngheà nghieäp moãi naêm taêng leân, ñieàu ñoù chöùng toû chuû

caùc cô sôû doanh nghieäp coù quan taâm ñeán söùc khoûe ngöôøi lao ñoäng.

Chöông trình phoøng, choáng caùc beänh veà maét ñaït nhieàu keát quaû khaû quan.

95

Soá ngöôøi ñeán khaùm vaø ñieàu trò caùc beänh veà maét taêng leân, tieán ñoä thöïc hieän caùc

chæ tieâu ñeàu ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch giao. Ñaëc bieät, tranh thuû söï hoã trôï cuûa

Hoäi baûo trôï beänh nhaân ngheøo Thaønh phoá Hoà Chí Minh, các tổ chức, đơn vị và các

nhà hảo tâm, ngaønh ñaõ hoaøn thaønh keá hoaïch moå maét ñuïc thuûy tinh theå cho beänh

nhaân trong tænh, soá ngöôøi moå ñuïc thuûy naêm 2005 laø 1.855, ñaït 123,7% keá hoaïch

giao.

Coâng taùc daân soá-keá hoaïch hoùa gia ñình, baûo veä vaø giaùo duïc treû em coù tieán

boä. Bình ñaúng giôùi vaø quyeàn treû em ñöôïc quan taâm. Soá phuï nöõ sinh đẻ do caùn boä

y teá ñôõ chieám tyû leä treân 91% toång soá ca ñeû; toång soá laàn khaùm vaø ñieàu trò phuï

khoa ñeàu ñaït vaø vöôït keá hoaïch. Ñaùng chuù yù laø tyû leä phaùt trieån daân soá töï nhieân

giaûm coøn 1,4%, vöôït chæ tieâu ñeà ra (1,5%). Vieäc phaùt hieän caùc beänh laây qua

ñöôøng tình duïc nhö laäu, giang mai, hoa lieãu... coù chieàu höôùng giaûm so vôùi tröôùc.

Soá ngöôøi tham gia tieâm ngöøa vaccine phoøng beänh daïi taêng hôn tröôùc vaø khoâng

coù ca töû vong do beänh daïi.

Nguoàn voán ñaàu tö cho söï nghieäp y teá cuûa tænh töø naêm 2001-2005 laø treân 46

tyû ñoàng ñeå xaây môùi, naâng caáp cô sôû vaät chaát vaø trang thieát bò y teá nhaèm phuïc vuï

coâng taùc khaùm, chöõa beänh ngaøy caøng toát hôn. Ñeán naêm 2005 coù 100% xaõ,

phöôøng coù traïm y teá, coù caùn boä y kieâm nhieäm coâng taùc döôïc( được Sở Y tế mở

lớp cho học thêm lớp dược tá 1 năm giúp cho công tác quản lý dược ở trạm tốt hơn)

vaø y só saûn nhi hoaëc nöõ hoä sinh, trong ñoù coù 58% xaõ, phöôøng coù baùc só, taêng gaáp

2 laàn so vôùi naêm 2000. Ñaõ coù 8 xaõ ñaït chuaån veà quoác gia veà y teá; bình quaân coù

4,5 baùc só vaø 23 nhaân vieân y teá, 13 giöôøng beänh/10.000 daân1

.

Ñieàu kieän vaø chaát löôïng chaêm soùc ngöôøi beänh ñöôïc caûi thieän daàn, nhaát laø

ñieàu kieän aên ôû, traät töï, veä sinh. Heä thoáng y taù, ñieàu döôõng ñöôïc cuûng coá vaø coù

chuyeån bieán tích cöïc. Coâng taùc quaûn lyù beänh vieän ñöôïc caûi thieän qua thöïc hieän

quy cheá beänh vieän. Hoäi ñoàng thuoác vaø ñieàu trò trong beänh vieän ñaõ ñöôïc cuûng coá;

tình hình cung caáp thuoác, quaûn lyù vaø söû dung thuoác trong beänh vieän ñöôïc chaán

chænh, ñi daàn vaøo neà neáp. Soá beänh nhaân vaøo ñieàu trò noäi truù taêng haøng naêm.

Coâng suaát söû duïng giöôøng beänh cuûa tuyeán tænh treân 100%, tuyeán huyeän treân

80%. Töû vong taïi beänh vieän tænh vaø huyeän ñeàu giaûm nhieàu so vôùi tröôùc. Keát quaû

kieåm tra beänh vieän naêm 2005: Beänh vieän Ña khoa tænh vaø Beänh vieän Ña khoa

khu vöïc Ninh Sôn ñaït ñieåm xuaát saéc theo thang ñieåm cuûa Boä y teá ( Beänh vieän Ña

khoa khu vực Ninh Sôn ñuû tieâu chuaån ñeå Boä y teá coâng nhaän beänh vieän xuaát saéc

toaøn dieän naêm 2005), caùc beänh vieän khaùc ñaït loaïi khaù.

Maïng löôùi khaùm chöõa beänh theo baûo hieåm y teá vaø cho ngöôøi ngheøo ñöôïc

môû roäng. Töø naêm 2002, thöïc hieän Quyeát ñònh 139 cuûa Thuû töôùng Chính phuû, Ban

1 Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu Ñaûng boä tænh laàn thöù XI, 12-2005, tr. 28.

96

quaûn lyù Quyõ khaùm chöõa beänh cho ngöôøi ngheøo tænh Ninh Thuaän ñöôïc thaønh laäp,

Sôû y teá laø cô quan thöôøng tröïc. Ñeán naêm 2005, baûo hieåm y teá ñöôïc môû roäng danh

muïc thuoác vaø taêng chi phí ñieàu trò, soá löôïng khaùm chöõa beänh y teá coâng laäp caùc

tuyeán ñeàu taêng roõ reät. Tính ñeán cuoái naêm 2005, toaøn tænh trieån khai mua theû baûo

hieåm y teá cho hôn 96.400 ngöôøi ngheøo, 677 ngöôøi cao tuoåi (90 trôû leân).

Veà toå chöùc boä maùy haønh chaùnh, caùc phoøng chöùc naêng cuûa Sôû Y teá ñeán

naêm 2005 ñöôïc gheùp laïi coù 6 phoøng, vôùi bieân cheá ñöôïc giao laø 22 ngöôøi. Töø ñaàu

naêm 2001 ñeán thaùng 9-2003, Quyeàn Giaùm ñoác Sôû laø baùc só Ninh Duy Bình vaø töø

thaùng 10-2003 ñeán nay, baùc só Leâ Minh Ñònh thay laøm giaùm ñoác Sôû. Töø naêm

2001-2005, do vieäc chia taùch huyeän neân tænh coù theâm 2 Trung taâm y teá môùi laø

Trung taâm y teá huyeän Baùc Aùi (2-2001), do baùc só Phaïm Phaùn laøm Giaùm ñoác; naêm

2005 thaønh laäp theâm Trung taâm Ñaøo taïo-boài döôõng caùn boä y teá do Ông Bùi Đình

Nghiêu làm giám đốc vaø Trung taâm y teá huyeän Thuaän Baéc do bác sĩ Thập Văn

Đắc làm giám đốc. Giaùm ñoác Trung taâm y teá thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm laø baùc

só Leâ thò Lieâm (1999-2003) vaø baùc só Phan Thò Lai (2004 – 6-2005); Giaùm ñoác

Trung taâm y teá huyeän Ninh Sôn laø baùc só Nguyeãn Vaên Nhieäm; Giaùm ñoác Trung

taâm y teá Ninh Haûi laø baùc só Nguyeãn Thò Ngoïc Leä vaø baùc só Traàn Vaên Höông (töø

thaùng 12-2004) Trung tâm y tế Ninh Phước giám đốc là bác sĩ Lại Hoàng Ân.

Toång soá caùn boä, coâng nhaân vieân chöùc toaøn ngaønh tính ñeán 2005 laø 1.289

ngöôøi, bình quân có 27 CBYT/ 1 vạn dân, trong ñoù trình ñoä baùc só laø 249, có 04

BSCKII, 47 BSCKI 06 Thạc sĩ Y khoa. Nhìn chung, nguoàn nhaân löïc y teá caû tænh

vöøa thieáu veà soá löôïng, và thiếu caùn boä chuyeân saâu, vöøa maát caân ñoái giöõa caùc

tuyeán vaø caùc lónh vöïc. Tyû leä ñieàu döôõng so vôùi baùc só coøn thaáp (beänh vieän tænh

1BS/ 2ÑD), döôïc só đại hoïc raát thieáu (tuyeán huyeän, thò vaø caùc Trung taâm chuyeân

khoa chöa coù döôïc só đại hoïc). Tuyeán y teá xaõ, phöôøng coøn thieáu nhieàu caùn boä Y

hoïc coå truyeàn vaø döôïc só trung hoïc1

.

Töø naêm 2002, Vieän Ñieàu döôõng ñöôïc chuyeån ñoåi nhieäm vuï thaønh Beänh

vieän Ñieàu döôõng vaø Phuïc hoài chöùc naêng, do baùc só Nguyeãn Thò Huyønh Vaân laøm

Giaùm ñoác. Ñeå phuø hôïp vôùi moâ hình beänh vieän, UÛy ban nhaân daân tænh ñaõ cho ñaàu

tö xaây döïng Beänh vieän ñieàu döôõng vaø Phuïc hoài chöùc naêng tænh vôùi toång soá tieàn

treân 3,3 tyû ñoàng. Thaùng 11-2002, beänh vieän ñöôïc ñöa vaøo söû duïng, vôùi moät soá

maùy moùc, thieát bò môùi ñöôïc mua saém. Ñònh bieân cuûa ñôn vò laø 36, trong ñoù coù 9

baùc só, 1 döôïc só Ñaïi hoïc, 7 ñieàu döôõng vieân, 3 kyõ thuaät vieân, 1 döôïc só trung hoïc,

2 döôïc taù. Töø naêm 2003, ñöôïc söï cho pheùp cuûa Uûy ban nhaân daân tænh, ñôn vò thöïc

hieän khaùm phuïc hoài chöùc naêng cho taát caû caùc beänh nhaân coù nhu caàu, chia laøm 3

nhoùm ñoái töôïng: beänh nhaân chính saùch (bao caáp) bao goàm caùn boä höu trí, caùn boä

1 Coøn 8 Traïm y teá chæ coù 3 ngöôøi chieám 13,56% vaø 18 Traïm y teá coù 4 ngöôøi chieám 30,51% trong toång soá xaõ,

phöôøng

97

coâng chöùc-vieân chöùc, thöông binh haïng 1/4-2/4, ngöôøi coù coâng caùch maïng, Baø

meï Vieät Nam anh huøng; beänh nhaân coù theû baûo hieåm y teá; beänh nhaân töï chi traû

vieän phí. Ngoaøi ra, ñôn vò coøn coù theâm nhieäm vuï môùi laø phuïc hoài chöùc naêng döïa

vaøo coäng ñoàng. Hieän ñôn vò ñaõ trieån khai phuïc hoài chöùc naêng döïa vaøo coäng ñoàng

taïi 12 xaõ, phöôøng ñieåm cuûa thò xaõ Phan Rang-Thaùp Chaøm vaø huyeän Ninh Haûi.

Coâng taùc giaùm ñònh y khoa-phaùp y ñeàu ñaït vaø vöôït caùc chæ tieâu ñeà ra, keát

quaû khaùm, giaùm ñònh ñaûm baûo khoa hoïc, khaùch quan, trung thöïc khoâng ñeå sai soùt

xaûy ra, ñöôïc caùc cô quan lieân quan vaø nhaân daân tin töôûng. Tuy nhieân, do phöông

tieän kyõ thuaät chöa ñaày ñuû, moät soá yeâu caàu xeùt nghieäm phaûi göûi ñi tænh khaùc thöïc

hieän neân keát quaû ñoâi luùc coøn chaäm, phuï thuoäc vaøo söï trôï giuùp ngoaøi tænh.

Vieäc saûn xuaát kinh doanh vaø cung öùng thuoác ngaøy caøng ñöôïc môû roäng,

Coâng ty coå phaàn Döôïc-Vaät tö y teá Ninh Thuaän vaø Coâng ty traùch nhieäm höõu haïn

Döôïc phaåm Phan Rang-Thaùp Chaøm kinh doanh haøng naêm khoaûng 20 tyû ñoàng,

noäp ngaân saùch treân 150 trieäu ñoàng, vöôït keá hoaïch ñeà ra. Soá ñieåm baùn leû thuoác

toaøn tænh naêm 2005 laø 130 ñieåm (nhaø thuoác: 21, ñaïi lyù thuoác: 69; hieäu thuoác baùn

leû: 40). Qua coâng taùc thanh tra kieåm nghieäm döôïc phaåm haøng naêm, soá thuoác

khoâng ñaït chaát löôïng chieám tyû leä treân 1%.

Trung taâm Truyeàn thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe ñöôïc thaønh laäp theo Quyeát

ñònh soá 68/QÑ-UB ngaøy 6-8-2001 cuûa Chuû tòch UÛy ban nhaân daân tænh Ninh

Thuaän. Thaùng 11-2002, Trung taâm baét ñaàu ñi vaøo hoaït ñoäng, Baùc só Nguyeãn

Naêm, Phoù Giaùm ñoác Trung taâm y teá huyeän Ninh Haûi ñöôïc ñieàu veà phuï traùch

Giaùm ñoác Trung taâm. Nhaèm ñaåy maïnh coâng taùc truyeàn thoâng-giaùo duïc söùc khoûe

ñeán vôùi moïi ngöôøi, Trung taâm phoái hôïp vôùi Ñaøi Phaùt thanh truyeàn hình tænh

thöôøng xuyeân môû chuyeân muïc “Söùc khoûe cho moïi ngöôøi” vaø “Thaày thuoác taïi

nhaø” treân caùc keânh cuûa Ñaøi. Ngoaøi ra, coøn tham gia vieát tin, baøi chuyeân trang

treân baùo Ninh Thuaän, baùo Söùc khoûe vaø Ñôøi soáng, baûn tin Trung taâm Truyeàn

thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe – Boä Y teá; xuaát baûn Tôø tin Thoâng tin Y teá Ninh Thuaän

1 soá/thaùng vaø caùc chuyeân san; saûn xuaát taøi lieäu truyeàn thoâng baûn tin, tröïc tieáp

phaùt tôø rôi vaø baêng cassette veà phoøng choáng HIV/AIDS; taäp huaán kyõ naêng truyeàn

thoâng giaùo duïc söùc khoûe cho 100% coäng taùc vieân ôû caùc tuyeán tænh, huyeän, xaõ,

cộng tác viên và nhân viên y tế thôn bản. Thực hiện truyền thông giáo dục sức khỏe

trực tiếp tại cộng đồng đã góp phần làm nhân dân chuyển đổi nhận thức và hành vi

có hại sức khỏe thành hành vi có lợi cho sức khỏe, nhất là đồng bào dân tộc miền

núi, vùng sâu vùng xa biết tiếp cận, sử dụng các dịch vụ y tế, giảm dần các tập tục

mê tín dị đoan trong chăm sóc sức khỏe và cúng bái khi đau ốm, biết dùng nước

sạch trong sinh hoạt và uống nước chín, sử dụng nhà tiêu, cải thiện dần vệ sinh nhà

ở, vệ sinh môi trường, góp phần việc đẩy mạnh xã hội hóa công tác y tế. Theo ñaùnh

giaù cuûa Sôû y teá, coâng taùc Truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe nhöõng naêm qua böôùc

ñaàu ñaõ goùp phaàn naâng cao nhaän thöùc cuûa nhaân daân tænh nhaø veà vieäc giöõ gìn söùc

98

khoûe, veä sinh an toaøn thöùc phaåm, veä sinh phoøng dòch vaø veä sinh moâi tröôøng, thuùc

ñaåy ngöôøi daân tích cöïc coäng taùc hôn vôùi y teá trong caùc phong traøo, chöông trình y

teá xaõ hoäi. Naêm 2004, Trung taâm Truyeàn thoâng Giaùo duïc Söùc khoûe tænh ñöôïc Boä

Y teá taëng Baèng khen coù nhieàu thaønh tích xuaát saéc thöïc hieän nhieäm vuï, keá hoaïch

y teá 2004.

Nhìn chung coâng taùc xaây döïng vaø cuûng coá maïng löôùi y teá cô sôû ñöôïc caùc

caáp chính quyeàn quan taâm vaø ñaàu tö ñuùng möùc; coâng taùc khaùm chöõa beänh cho

ngöôøi ngheøo ñaõ trieån khai ñeán 62 xaõ, phöôøng trong tænh; chaát löôïng chaêm soùc,

baûo veä söùc khoûe nhaân daân ñöôïc naâng leân. Hieän Beänh vieän Ña khoa tænh ñaõ söû

duïng maùy CT. Scanner, moå ñöôïc noäi soi moät soá beänh, phaãu thuaät lấy maùu tuï soï

naõo, moå Phaco…, söû duïng caùc maùy giuùp thôû, maùy ño khí maùu, maùy sieâu aâm maøu,

maùy xeùt nghieäm cao caáp, maùy noäi soi, aùp duïng nhieàu thaønh töïu khoa hoïc hoã trôï

cho chuaån ñoaùn vaø ñieàu trò thaønh coâng nhöõng ca beänh khoù… Caùc Beänh vieän Ña

khoa khu vöïc Ninh Sơn, Beänh vieän huyeän ñuû naêng löïc ñeå giaûi quyeát nhöõng tình

traïng caáp cöùu naëng, tyû leä töû vong giaûm nhieàu trong caùc beänh vieän; beänh nhaân

vaøo vieän ñöôïc ñoái xöû aân cần, phuïc vuï đúng möùc theo beänh lyù, söï phieàn haø,

khieáu kieän cuûa beänh nhaân ñaõ giaûm hôn tröôùc. Tuy nhieân, hiện nay cô sôû vaät chaát

khaùm, chöõa beänh còn thiếu nhiều, chật chội, có lúc bệnh nhân phải nằm 2 người/

giường, trang thiết bị chuyên môn chöa ñoàng boä, coøn thieáu vaø laïc haäu, nhaát laø

tuyeán xaõ, phöôøng, vuøng mieàn nuùi. Nguoàn nhaân löïc coøn thieáu caû veà soá löôïng caùn

boä vaø trình ñoä chuyeân saâu từ tuyến tỉnh cho đến y tế xã; chaäm ban haønh chính

saùch thu huùt caùn boä y teá veà cô sôû coâng taùc. Tinh thaàn, thaùi ñoä phuïc vuï beänh nhaân

cuûa moät boä phaän cán bộ, nhân viên y tế chöa toát. Tyû leä treû em suy dinh döôõng coøn

chieám 28,8%, chöa ñaït muïc tieâu döôùi 25%, tình hình an toàn vệ sinh thực phẩm

còn nhiều bất cập. Ñoù laø nhöõng vaán ñeà toàn taïi maø ngaønh y teá tænh caàn noå löïc phaán

ñaáu khaéc phuïc trong nhöõng naêm tôùi, ñeå ngaønh y teá hoaït ñoäng ngaøy caøng hieäu

quaû, khoâng ngöøng vöôn leân hoaøn thaønh toát nhieäm vuï cuûa mình.

99

MOÂ HÌNH TOÅ CHÖÙC Y TEÁ ÑÒA PHÖÔNG

(Sau khi coù Thoâng tö lieân boä Boä Y teá – Boä Noäi vu ïsoá 11/2005/TTLB-BYT-BNV

ngaøy 12-4-2005)

UBND

HUYEÄN, THÒ

CAÙC ÑÔN VÒ TRÖÏC THUOÄC

CAÙC PHOØNG

CHÖÙC NAÊNG

Caùc traïm Y teá

xaõ, phöôøng

- Vaên phoøng;

- Phoøng KH – Toång hôïp;

- Phoøng Nghieäp vuï Y;

- Phoøng Quaûn lyù Döôïc;

- Phoøng Taøi chính -KT;

- Phoøng Toå chöùc;

- Phòng Thanh tra.

HEÄ ĐIỀU

TRỊ

HEÄ Y TẾ

DỰ

PHÒNG

TTYT

Huyeän

- TTYT Döï phoøng;

- TT PC Beänh XH;

- TT SR – KST& CT;

- TT CSSKSS / KHHGÑ;

- TT CK Mắt; - TT. TTGDSK

-BVÑK Tænh;

-BVÑKKV Ninh Sơn

-BVÑD-PHCN.

-BV Lao& Bệnh phổi

- Bệnh viện

huyện

-Phoøng khaùm

ÑKKV;

BOÄ Y TEÁ UBND TÆNH

SÔÛ Y TEÁ

-Tröôøng;

- Kieåm Nghieäm

- PY –Y khoa

Phoøng y teá

huyeän, Tp

100

Xe hoa Ngành Y tế diễu hành kỷ niệm 20 năm ngày giải phóng Ninh Thuận

Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Ninh Thuận

101

Tiến sĩ Nguyễn Duy Cương, nguyên Thứ trưởng Bộ Y tế – Chủ tịch Hội dược học

Việt Nam về thăm và làm việc với Sở Y tế Ninh Thuận

Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Sở Y tế

tỉnh Ninh Thuận

102

Bộ trưởng Bộ Y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Sở Y tế

tỉnh Ninh Thuận

Bộ trưởng Bộ y tế Trần Thị Trung Chiến thăm và làm việc tại Trung tâm chuyên

khoa mắt tỉnh Ninh Thuận

103

Bộ trưởng Bộ Y tế thăm bệnh nhân bỏng tại khoa Ngoại Bệnh viện tỉnh

Trung tâm Chuyên khoa mắt tỉnh Ninh Thuận đón nhận Danh hiệu Anh hùng lao

động thời kỳ đổi mới năm 2005

104

Lãnh đạo Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh tham dự lễ kỷ niệm 50 năm

ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/02/1955 – 27/02/2005

Lãnh đạo Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh tham dự Hội nghị điển hình tiên tiến thi

đua yêu nước Ngành Y tế Ninh Thuận lần thứ I năm 2005

105

BS Lê Minh Định – Giám đốc Sở Y tế tham dự và phát biểu tại lớp tập huấn chăm

sóc người bệnh toàn diện năm 2004

Coâng ñoaøn Ngaønh Y teá toå chöùc ñaïi hoäi ñaïi bieåu caùn boä Ngaønh Y teá laàn thöù III

naêm 2003

106

BS Lê Minh Định – Giám đốc Sở Y tế tham dự và phát biểu tại lớp tập huấn chăm

sóc người bệnh toàn diện năm 2004

Các học sinh bị khuyết tật nạn nhân chất độc da cam được cấp xe lắc

107

Các thí sinh tham gia hội thi báo cáo viên giỏi về tư tưởng Hồ Chí Minh

năm 2004

Lễ trao tặng danh hiệu Thầy thuốc ưu tú tỉnh Ninh Thuận của Chủ tịch nước

108

Lớp bồi dưỡng dưỡng sinh cơ sở tại huyện Ninh Sơn

Hoäi thi Nöõ caùn boä gioûi thanh lòch Ngaønh Y teá Ninh Thuaän laàn I naêm 1996

109

Quaân daân y keát hôïp khaùm chöõa beänh cho nhaân daân vuøng saâu huyeän Baùc AÙi

110

PHAÀN KEÁT LUAÄN

Khi chính quyeàn thöïc daân tieán haønh xaâm löôïc vaø khai thaùc thuoäc ñòa ôû

nöôùc ta, y hoïc phöông Taây cuõng ñöôïc du nhaäp ñeå phuïc vuï cho caùc quan cai trò vaø

ñoäi quaân xaâm löôïc. ÔÛ Ninh Thuaän, cho ñeán ñaàu theá kyû XX thöïc daân Phaùp môùi

cho xaây döïng xong nhaø thöông Phan Rang, vôùi danh nghóa laø cuûa nhaø nöôùc

nhöng chuû yeáu chæ ñeå phuïc vuï cho taàng lôùp treân trong boä maùy cai trò cuûa thöïc

daân Phaùp. Ngöôøi daân lao ñoäng, nhaát laø taàng lôùp ngheøo khoå thì khoâng ñuû khaû

naêng ñeå vaøo nhaø thöông khaùm chöõa beänh. Daân ngheøo thaønh thò vaø caùc vuøng

noâng thoân khi coù beänh thì haàu heát laø töï chöõa baèng thuoác Nam, coù ñieàu kieän hôn

thì ñeán caùc thaày lang ñeå chöõa trò baèng thuoác Nam hoaëc thuoác Baéc.

Sau khi Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945 thaønh coâng, ngaønh Y teá caùch

maïng Vieät Nam ñöôïc thaønh laäp. ÔÛ Ninh Thuaän, cuøng vôùi quaù trình xaây döïng

chính quyeàn caùch maïng töø tænh ñeán cô sôû vaø tieáp tuïc ñaáu tranh choáng thöïc daân

Phaùp trôû laïi ñaùnh chieám, theo chuû tröông cuûa chính quyeàn caùch maïng, Ninh

Thuaän trieån khai xaây döïng caùc beänh xaù ôû caùc chieán khu nhaèm phuïc coâng taùc cöùu

chöõa thöông beänh binh, chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân. Ngaønh Y teá Ninh

Thuaän ñöôïc hình thaønh vaø phaùt trieån töø ñoù. Nhaø thöông Phan Rang vaø caùc cô sôû

y teá ôû caùc toång, huyeän trong toaøn tænh cuõng ñöôïc chính quyeàn caùch maïng tieáp

quaûn, hình thaønh boä maùy quaûn lyù môùi vôùi taát caû ñoäi nguõ caùn boä ngaønh y ñeàu töï

nguyeän ôû laïi, tieáp tuïc laøm vieäc cho caùch maïng. Ñoái töôïng phuïc vuï cuûa nhaø

thöông vaø caùc cô sôû y teá khaùc trong tænh laø phuïc vuï cho caùc löïc löôïng caùch maïng

vaø nhaân daân lao ñoäng trong toaøn tænh.

Trong hoaøn caûnh voâ cuøng khoù khaên, thieáu thoán cuûa moät ñòa phöông môùi

giaønh ñöôïc chính quyeàn, caùn boä y teá chæ coù vaøi ngöôøi, cô sôû vaät chaát, trang thieát

bò cuûa ngaønh y teá khoâng coù gì ñaùng keå. Ngaønh Y teá ñaõ cuøng vôùi chính quyeàn,

nhaân daân tænh nhaø tham gia khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp. Maëc duø nhieäm vuï

chuû yeáu trong thôøi kyø naøy laø phuïc vuï chieán ñaáu, vaø phaûi taäp trung toaøn boä nguoàn

nhaân taøi, vaät löïc phuïc vuï cho khaùng chieán, nhöng trong muoân vaøn khoù khaên,

thieáu thoán ñoù ngaønh y teá vaãn duy trì toát caùc hoaït ñoäng cuûa mình vaø khoâng ngöøng

phaùt trieån, ñaûm baûo phuïc vuï toát vieäc chaêm soùc thöông, beänh binh vaø phoøng

choáng dòch beänh. Töø soá caùn boä, nhaân vieân ít oûi ban ñaàu, ta ñaõ nhanh choùng tieán

haønh toå chöùc ñaøo taïo ñoäi nguõ caùn boä chuyeân moân taïi choã, löïc löôïng Quaân Daân y

Ninh Thuaän (goïi chung laø ngaønh y teá) ñaõ nhanh choùng phaùt trieån vaø töøng böôùc

hình thaønh maïng löôùi y teá roäng khaép toaøn tænh. Vieäc chuù troïng coâng taùc tuyeân

truyeàn veä sinh phoøng beänh ñaõ giuùp ñoàng baøo mieàn nuùi coù söï ñoåi thay ñaùng keå

trong nhöõng phong tuïc, taäp quaùn laïc haäu, bieát caùch soáng khoa hoïc hôn. Tinh thaàn

chieán ñaáu kieân cöôøng, phuïc vuï queân mình vaø yù chí vöôït qua gian khoå hy sinh cuûa

nhöõng caùn boä, nhaân vieân ngaønh y ñaõ phuïc vuï toát caùc traän chieán ñaáu cuûa caùc ñôn

111

vò vuõ trang ta, baûo veä söùc khoûe, sinh maïng cho chieán só, thöông beänh binh vaø

nhaân daân taïi maët traän cuõng nhö ôû haäu cöù, goùp phaàn thaéng lôïi cuoäc khaùng chieán

choáng thöïc daân Phaùp.

Trong cuoäc khaùng chieán choáng ñeá quoác Myõ xaâm löôïc, ñieàu kieän veà moïi

maët heát söùc khoù khaên, thieáu thoán nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng vaø yù chí

tieán coâng cuøng vôùi söï chi vieän veà söùc cuûa, söùc ngöôøi cuûa nhaân daân mieàn Baéc, Y

teá Ninh Thuaän ñaõ khoâng ngöøng tröôûng thaønh, phaùt trieån vaø hoaøn thaønh söù maïng

lòch söû cuûa mình. Ñöùng chaân treân chieán tröôøng gian khoå cuûa vuøng cöïc Nam

Trung boä, ngaønh y teá Ninh Thuaän xaây döïng cho mình töø khoâng ñeán coù, töø yeáu

ñeán maïnh, phuïc vuï phong traøo caùch maïng töø ñaáu tranh chính trò ñôn thuaàn ñeán

tieán leân ñoàng khôûi, töø ñoàng khôûi tieán leân chieán tranh nhaân daân keát hôïp tieán coâng

vôùi noåi daäy, noåi daäy vaø tieán coâng, goùp phaàn laøm phaù saûn caùc chieán löôïc quaân söï

lôùn cuûa ñeá quoác Myõ, giaønh thaéng lôïi heát söùc veû vang: giaûi phoùng tænh nhaø, giaûi

phoùng mieàn Nam, thoáng nhaát Toå quoác.

Trong 2 cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø choáng Myõ, cöùu nöôùc,

vôùi muoân vaøn khoù khaên, vaát vaû vaø hieåm nguy ñaõ khoâng laøm sôøn loøng caùc chieán

syõ aùo traéng treân maûnh ñaát Ninh Thuaän. Nhöõng ngöôøi luoân luoân coù maët taïi caùc

chieán haøo ñeå cöùu chöõa thöông beänh binh, phuïc vuï ñaéc löïc cho caùc traän chieán

ñaáu. Bieát bao taám göông cuûa ngaønh Y teá kieân trung, duõng caûm ñaõ xuaát hieän treân

khaép chieán tröôøng Ninh Thuaän, nhieàu ngöôøi ñaõ ñeå laïi moät phaàn maùu xöông cuûa

mình cho söï nghieäp giaûi phoùng ñaát nöôùc, nhieàu ngöôøi ñaõ vónh vieãn ra ñi vì neàn

ñoäc laäp vaø töï do cuûa Toå quoác.

Keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng thaønh quaû cuûa ngaønh maø caùc theá heä cha anh ñaõ

taïo döïng neân tröôùc ñaây, Sau naêm 1975, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñaõ khaån tröông

cuøng vôùi caùc ngaønh baét tay vaøo coâng cuoäc xaây döïng tænh nhaø vaø khaéc phuïc haäu

quaû cuûa chieán tranh. Maëc duø phaûi ñoái phoù vôùi nhöõng taùc ñoäng cuûa neàn kinh teá thò

tröôøng khi böôùc vaøo thôøi kyø ñoåi môùi, ngaønh y teá ñaõ khoâng ngöøng khaéc phuïc khoù

khaên, phaán ñaáu ñaùp öùng nhu caàu khaùm chöõa beänh ngaøy caøng taêng cuûa nhaân daân.

Phöông chaâm ñoåi môùi cuûa ngaønh y teá laø keá thöøa, naâng cao chaát löôïng, keát hôïp

phoøng beänh vaø chöõa beänh, laáy döï phoøng laøm chính, ñoâng taây y keát hôïp ñeå xaây

döïng neàn y hoïc phaùt trieån beàn vöõng. Ngaøy nay ngaønh y teá Ninh Thuaän ñaõ ñöôïc

xaây döïng khaù hoaøn thieän caû veà heä thoáng toå chöùc cuõng nhö ñoäi nguõ caùn boä. Naêm

2005, toaøn tænh coù 5 huyeän vaø moät thò xaõ ñeàu coù Trung taâm y teá, caùc huyeän (tröø

huyeän Thuaän Baéc môùi thaønh laäp) ñeàu coù beänh vieän töø 50 ñeán 70 giöôøng beänh.

Taát caû 62 /62 xaõ, phöôøng ñeàu coù traïm y teá, trong ñoù gaàn 60% soá traïm y teá xaõ ñaõ

coù baùc só. Caùc traïm y teá xaõ cô baûn coù ñuû khaû naêng ñeå ñaûm ñöông nhieäm vuï chaêm

soùc söùc khoûe ban ñaàu cho nhaân daân taïi coäng ñoàng. Tuyeán tænh coù moät beänh vieän

ña khoa vôùi 460 giöôøng beänh, moät beänh vieän ñieàu döôõng vaø phuïc hoài chöùc naêng

112

60 giường, cuøng 7 trung taâm chuyeân khoa chuyeân chaêm lo veà coâng taùc döï phoøng

vaø choáng caùc beänh xaõ hoäi. Soá caùn boä treân ñaïi hoïc keå caû chuyeân khoa 1, chuyeân

khoa 2 caû y và döôïc coù 57 ngöôøi. Ñeán nay Beänh vieän Ña khoa tænh Ninh Thuaän

ñöôïc trang bò khaù hieän ñaïi ñeå coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc thuû thuaät chaån ñoaùn vaø

ñieàu trò ñoøi hoûi trình ñoä cao nhö: maùy chuïp CT scanner, sieâu aâm Doppler, phẫu

thuật sọ não, phaãu thuaät noäi soi, moå maét vôùi maùy Phacco…

Nhìn laïi chaëng ñöôøng 60 naêm xaây döïng vaø tröôûng thaønh cuûa ngaønh Y teâ

Ninh Thuaän (1945-2005), ñaëc bieät laø sau ngaøy taùi laäp tænh, ñöôïc söï quan taâm cuûa

Tænh uûy, UÛy ban nhaân daân tænh, coù theå khaúng ñònh ngaønh Y teá Ninh Thuaän khoâng

ngöøng phaùt trieån, tröôûng thaønh vaø ngaøy caøng lôùn maïnh. Töø truyeàn thoáng xaây

döïng vaø tröôûng thaønh cuûa ngaønh Y teá Ninh Thuaän coù theå ruùt nhöõng kinh nghieäm

sau ñaây:

- Tuyeät ñoái tin töôûng vaøo söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, thöôøng xuyeân quan taâm xaây

döïng vaø phaùt trieån ngaønh ñaùp öùng yeâu caàu nhieäm vuï.

Trong söï nghieäp caùch maïng noùi chung vaø trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt

trieån ngaønh Y teá noùi rieâng, vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng laø nhaân toá quyeát ñònh ñeán

moïi thaéng lôïi cuûa caùch maïng. Töø nhöõng ngaøy ñaàu ñöôïc thaønh laäp, ngaønh Y teá

Ninh Thuaän luoân ñöôïc söï quan taâm chæ ñaïo cuûa Ñaûng. Veà sau naøy laø Ban Caùn söï

Ñaûng, Ñaûng uûy, cô caáu toå chöùc Ñaûng ñöôïc naâng leân ñaùp öùng yeâu caàu nhieäm vuï

trong töøng thôøi kyø, ñaûm baûo laõnh ñaïo thöïc hieän nhieäm vuï chính trò cuûa ngaønh.

Khi ngaønh y teá caùch maïng môùi hình thaønh, toaøn ngaønh chæ coù vaøi caùn boä,

ñaûng vieân nhöng caùc chuû tröông, chính saùch cuûa Ñaûng ñoái vôùi ngaønh y teá luoân

ñöôïc caùn boä nhaân vieân quaùn trieät xuyeân suoát vaø trieån khai thöïc hieän ñaày ñuû trong

toaøn ngaønh. Nhieäm vuï y teá caùch maïng laø phuïc vuï nhaân daân, phuïc vuï saûn xuaát vaø

chieán ñaáu ñaõ ñöôïc Ñaûng ta ñeà ra töø raát sôùm vaø ñöôïc ngaønh y teá Ninh Thuaän thöïc

hieän moät caùch ñaày ñuû vaø saùng taïo. Duø buoåi ñaàu chæ coù vaøi uûy vieân phuï traùch y teá

nhöng ta laáy laøm noøng coát ñeå laõnh ñaïo loâi keùo, taäp hôïp ñöôïc taát caû caùc caùn boä

chuyeân moân trong caùc nhaø thöông, cô sôû cuûa thöïc daân Phaùp ñi theo caùch maïng.

Nhôø ñaùnh giaù ñuùng vò trí quan troïng cuûa Ngaønh y teá trong hai cuoäc khaùng chieán,

ta ñaõ troïng duïng caùc trí thöùc vaø caùc y taù, y só, baùc só ñaõ ñöôïc Phaùp ñaøo taïo. Do ñoù

ñaõ taäp hôïp ñöôïc löïc löôïng y teá taïo ñieàu kieän cho ngaønh tröôûng thaønh nhanh

choùng vaø ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu ñoøi hoûi cuûa cuoäc khaùng chieán vaø trong tình

hình môùi. Hieän nay, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñang ñaàu tö xaây döïng, naâng caáp

beänh vieän tuyeán huyeän, beänh vieän khu vöïc, beänh vieän ña khoa tænh vaø caùc beänh

vieän chuyeân khoa theo Quyeát ñònh cuûa Thuû töôùng Chính phuû vaø Nghò quyeát cuûa

Quoác hoäi; toå chöùc thöïc hieän Ñeà aùn quy hoaïch phaùt trieån ngaønh Y teá ñeán naêm

2020; khoâng ngöøng naâng caáp chaát löôïng vaø ña daïng hoùa caùc loaïi hình cung caáp

113

dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe.

- Phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát, gaén boù trong toaøn ngaønh vì muïc tieâu

chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân ñeå xöùng danh “Ngöôøi thaày thuoác nhaân daân”.

Nhöõng ngaøy ñaàu hình thaønh, ñoäi nguõ caùn boä chuyeân moân cuûa ngaønh töø

nhieàu nguoàn taäp hôïp laïi, moät soá ñaõ töøng laøm vieäc trong caùc nhaø thöông cuûa

Phaùp, soá khaùc laø do caùch maïng ñaøo taïo ra sau ngaøy nöôùc nhaø ñöôïc ñoäc laäp. Khi

böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, nhaát laø trong cuoäc khaùng chieán choáng

Myõ, cöùu nöôùc, ngaønh y teá Ninh Thuaän nhaän ñöôïc soá caùn boä do Trung öông vaø

caùc tænh baïn chi vieän. Nguoàn goác vaø queâ quaùn cuûa caùn boä, nhaân vieân y teá tuy

khaùc nhau nhöng khi ñaõ ñöùng vaøo haøng nguõ cuûa ngaønh thì ñeàu trôû thaønh anh em

moät nhaø vaø cuøng moät chí höôùng. Taát caû ñeàu ñoàng cam, coäng khoå saün saøng vì sức

khỏe và sinh mạng của bệnh nhân và đồng bào ruột thịt, quyết tâm hoaøn thaønh moïi

nhieäm vuï ñöôïc giao. Trong nhöõng naêm chieán tranh aùc lieät bò ñòch caøn queùt di

chuyeån leân nuùi cao, xa vuøng ñoâng daân nhieàu cuûa, soáng caûnh “muoái tröôøng kyø,

myø chieán löôïc”, vieäc nhöôøng côm seû aùo, keå caû vieäc saün saøng hy sinh tính maïng

ñeå baûo veä thöông binh, baûo veä ñoàng ñoäi vaø nhaân daân luoân ñöôïc caùn boä, nhaân

vieân y teá xem laø vieäc bình thöôøng. Tinh thaàn ñoaøn keát coøn theå hieän roõ ôû moái

quan heä toát ñeïp giöõa hai toå chöùc Quaân y vaø Daân y trong tænh. Khi coù leänh ñi

chieán tröôøng, ñôn vò chieán ñaáu ñi ñaâu laø coù caùn boä y teá baùm saùt theo ñoù, duø ñi

coâng taùc suoát thôøi gian daøi vaãn nhieät tình, nieàm nôû vôùi thöông, beänh binh. Choã

naøo coù thöông binh laø quaân y coù maët, neáu coù ngöôøi ngaõ xuoáng luoân coù ngöôøi

khaùc thay vaøo, quyeát khoâng ñeå ñôn vò chieán ñaáu naøo khi ra traän laïi thieáu quaân y.

Tuy Quaân y vaø Daân y laø hai toå chöùc rieâng bieät do yeâu caàu vaø ñaëc ñieåm, nhieäm

vuï khaùc nhau nhöng trong chieán ñaáu thì hai beân saün saøng phoái hôïp vaø chi vieän

chaët cheõ vì muïc tieâu chung laø baûo toaøn löïc löôïng vaø tính maïng cuûa chieán só vaø

ñoàng baøo trong tænh. Moái quan heä toát ñeïp giöõa quaân y vaø daân y trong tænh ñaõ trôû

thaønh truyeàn thoáng vaø ñöôïc duy trì cho ñeán ngaøy nay.

- Quaùn trieät vaø thöïc hieän theo lôøi daïy cuûa Baùc Hoà “Thaày thuoác phaûi nhö meï

hieàn”, “Löông y phaûi nhö töø maãu”, naâng cao ñaïo ñöùc vaø phaåm chaát ngöôøi thaày

thuoác.

Trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån ngaønh Y teá caùch maïng Vieät Nam

noùi chung luoân nhaän ñöôïc söï quan taâm cuûa Baùc Hoà. Tö töôûng chæ ñaïo cuûa Ngöôøi

ñaõ trôû thaønh kim chæ nam cho neàn y teá Vieät Nam trong thôøi gian qua. Caùc theá heä

caùn boä Y teá caû nöôùc noùi chung vaø Ninh Thuaän noùi rieâng xem lôøi daïy cuûa Ngöôøi

trôû thaønh nhöõng trieát lyù, nhöõng nguyeân taéc cô baûn trong coâng taùc. Laø nguoàn coå

vuõ quyù baùu, laø ñieåm töïa cho caùn boä y teá hoaøn thaønh söù maïng cao caû ñöôïc giao laø

chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân. Trong suoát 60 naêm qua, caùc theá heä thaày

thuoác tænh nhaø ñaõ khoâng ngöøng phaán ñaáu, tu döôõng, vöôn leân trong moïi lónh vöïc

114

coâng taùc, vaø theo böôùc böôùc cha anh vieát tieáp nhöõng trang söû ñaày töï haøo cuûa

ngaønh y teá Ninh Thuaän.

- Neâu cao tinh thaàn töï löïc, töï cöôøng, vöôït qua khoù khaên, gian khoå ñeå hoaøn

thaønh nhieäm vuï ñöôïc giao.

Y teá ngaøy ñaàu ñöôïc thaønh laäp vôùi muoân vaøn khoù khaên, caû veà cô sôû vaät

chaát, trang thieát bò vaø con ngöôøi. Laø chieán tröôøng xa söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo cuûa

Trung öông. Nhöng vôùi tinh thaàn töï löïc töï cöôøng, ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñaõ vöôït

qua moïi khoù khaên, gian khoå. Nhöõng caùn boä y teá Ninh Thuaän vaän duïng nhuaàn

nhuyeãn ñaày tính saùng taïo trong suoát hai thôøi kyø khaùng chieán. Thieáu thuoác men,

anh em coù nhieàu saùng kieán trong pha cheá thuoác keå caû thuoác Taây vaø thuoác Nam

ñeå ñaùp öùng nhu caàu cuûa beänh nhaân. Thieáu phöông tieän, duïng cuï y teá anh em ñaõ

coù saùng kieán duøng cöa ñeå cöa xöông cöùu soáng beänh nhaân, duøng lon gi-gô nhôm

để sấy tiệt trùng bông băng hoaëc tìm moïi caùch ñieàu trò coù keát quaû cho thöông,

beänh binh vaø nhaân daân. Thieáu löông thöïc, thöïc phaåm caùn boä nhaân vieân saün saøng

thay nhau ñi aáp chieán löôïc mang veà, ngaøy ngaøy vaùc cuoác leân nöông tham gia saûn

xuaát ñeå töï nuoâi soáng mình, nuoâi soáng thöông, beänh binh.

Thöïc teá hieän nay, Ninh Thuaän coøn laø moät trong nhöõng tænh ngheøo cuûa caû

nöôùc, coù ñoâng ñoàng baøo daân toäc thieåu soá sinh soáng, ñieàu kieän cô sôû vaät chaát

ngaønh Y teá coøn nhieàu thieáu thoán. Caùc beänh vieän tuyeán huyeän cuõng nhö tuyeán

tænh do thieáu caùc trang thieát bò khaùm chöõa beänh neân aûnh höôûng raát lôùn ñeán chaát

löôïng chaêm soùc söùc khoeû nhaân daân, daãn ñeán ngöôøi daân phaûi chuyeån vieän leân

tuyeán treân raát toán keùm, nhaát laø ñoái vôùi ñoàng baøo daân toäc thieàu soá, ñôøi soáng coøn

nhieàu khoù khaên. Phaùt huy truyeàn thoáng haøo huøng trong khaùng chieán, yù chí töï löïc,

töï cöôøng, toaøn theå caùn boä coâng chöùc, vieân chöùc ngaønh Y teá Ninh Thuaän ñang thi

ñua khaéc phuïc khoù khaên, hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï.

Traûi qua 60 naêm, nhöõng truyeàn thoáng vaø kinh nghieäm trong quaù trình xaây

döïng vaø phaùt trieån cuûa ngaønh Y teá Ninh Thuaän laø nieàm töï haøo cho caùc theá caùn

boä coâng chöùc, vieân chöùc cuûa ngaønh noùi rieâng vaø tænh nhaø noùi chung. Keá thöøa vaø

phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng toát ñeïp, ngaønh Y teá tænh nhaø ñang phaàn ñaáu

tieán leân phía tröôùc, tieáp tuïc ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu to lôùn hôn nöõa, goùp phaàn

vaøo söï nghieäp xaây döïng vaø phaùt trieån queâ höông ngaøy caøng giaøu ñeïp.

115

PHỤ LỤC MỘT SỐ HÌNH ẢNH, HOẠT ĐỘNG CỦA

CÁC ĐƠN VỊ TRỰC THUỘC SỞ Y TẾ NINH THUẬN ĐẾN NĂM 2005

COÂNG ÑOAØN NGAØNH Y TEÁ

Thaønh laäp: 1992

Bieân cheá hieän coù: 02

Coâng taùc chuyeân moân: Baûo veä quyeàn vaø lôïi ích hôïp phaùp cho CNVCLÑ Ngaønh

Y teá Ninh Thuaän

Hình aûnh caùc Chuû tòch Coâng ñoaøn Ngaønh qua caùc naêm:

Ñ/c Buøi Ñình Nghieâu Ñ/c Traàn Thò Kim Nho Ñ/c Nguyeãn Thò Ngoïc Söõu

Ñ/c Ñoaøn Xuaân Lieâm Ñ/c Ñaøo Thò Aùnh Tuyeát

BEÄNH VIEÄN ÑA KHOA NINH THUAÄN

Thaønh laäp: 1992

Bieân cheá hieän coù: 446

Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm vaø ñieàu trò cho nhaân daân tænh Ninh Thuaän

Thaønh tích khen thöôûng:

- Boä Y teá coâng nhaän Beänh vieän baïn höõu treû em.

- Naêm 2003 Beänh vieän ñöôïc taëng Huaân chöông Lao ñoäng haïng Ba.

- Naêm 2003 Beänh vieän ñaït danh hieäu Beänh vieän xuaát saéc toaøn dieän.

- Naêm 2004 Beänh vieän ñaït danh hieäu xuaát saéc.

116

Laõnh ñaïo Beänh vieän qua caùc thôøi kyø:

Bs Leâ Kyû Bs Kieàu Taán Bình Bs Traàn Phuùc

Giaùm ñoác Beänh vieän Giaùm ñoác Beänh vieän Giaùm ñoác Beänh vieän

Töø 4/1984 ñeán 3/1994 Töø 4/1994 ñeán 4/2004 Töø 5/2004 ñeán nay

Bs Traàn Vaên Hai Bs Thaùi Phöông Phieân

Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác

Töø 10/1995 ñeán nay Töø 12/2004 ñeán nay

117

BEÄNH VIEÄN ÑIEÀU DÖÔÕNG VAØ PHUÏC HOÀI CHÖÙC NAÊNG

TÆNH NINH THUAÄN

Thaønh laäp: 1976

Bieân cheá hieän coù: 23

Coâng taùc chuyeân moân: Ñieàu döôõng vaø phuïc hoài chöùc naêng cho beänh nhaân

Hình aûnh caùc laõnh ñaïo vaø taäp theå Beänh vieän ÑD qua töøng thôøi kyø:

Bs Leâ Kyû Ys Voõ Vónh Sanh Ys Nguyeãn Ñaêng Thaéng

Giaùm ñoác Vieän ÑD Giaùm ñoác Vieän ÑD Giaùm ñoác Vieän ÑD

Bs Nguyeãn Thò Huyønh Vaân Bs Nguyeãn Thò Nam

Giaùm ñoác Beänh vieän PhoùGiaùmñoácBeänhvieän

118

TRUNG TAÂM Y TEÁ DÖÏ PHOØNG NINH THUAÄN

Thaønh laäp: 1993

Bieân cheá hieän coù: 34

Coâng taùc chuyeân moân: döï phoøng coâng taùc phoøng choáng dòch beänh vaø chaêm soùc

söùc khoeû nhaân daân.

Thaønh tích: Baèng khen cuûa Chính phuû, Baèng khen Boä Y teá.

Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:

Bs Leâ Minh Ñònh Bs Nguyeãn Vaên Tuaán Bs Nguyeãn Vaên Phöôùc

Giaùm ñoác Trung taâm Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm

119

TRUNG TAÂM CHUYEÂN KHOA MAÉT TÆNH

Thaønh laäp: 1992

Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm vaø chöõa caùc beänh veà maét cho nhaân daân tænh Ninh

Thuaän.

- Thaønh tích khen thöôûng: Nhaø nöôùc taëng thöôûng Huaân chöông Lao ñoäng

haïng Ba, haïng Nhì vaø haïng Nhaát naêm 1994, 1998, 2001.

- Chính phuû taëng 3 Côø thi ñua xuaát saéc naêm 1999, 2002, 2003.

- UBND tænh taëng 4 Côø thi ñua naêm 1994, 1995, 1997, 2000.

- UBND tænh taëng 11 Baèng khen töø naêm 1993 ñeán naêm 2004.

- Toång Lieân ñoaøn Lao ñoäng Vieät Nam (LÑLÑ) taëng 4 baèng khen naêm 2000,

2001, 2002, 2003.

- LÑLÑ tænh Ninh Thuaän taëng 5 baèng khen naêm 1995, 1996, 1997, 1998,

2000.

- Coâng ñoaøn ngaønh Y teá Vieät Nam taëng 2 baèng khen naêm 1997, 2000.

- LÑLÑ tænh taëng baèng khen “Gioûi vieäc nöôùc ñaûm vieäc nhaø” 5 naêm (1995 -

2000).

- LÑLÑ tænh taëng baèng khen cho nöõ coâng nhaân lao ñoäng gioûi naêm 1995.

- Vieän Maét TW taëng giaáy khen 7 naêm lieàn veà thaønh tích moå ñuïc Thuûy tinh

theå vaø phoøng choáng beänh maét hoät.

OÂng Hoaøng Anh Linh, Giaùm ñoác BS ÑinhVaên Huøng, Phoù Giaùm ñoác

120

TRUNG TAÂM PHOØNG CHOÁNG BEÄNH XAÕ HOÄI TÆNH

Thaønh laäp: 2001

Bieân cheá hieän coù: 30

Coâng taùc chuyeân moân: Phoøng choáng caùc beänh xaõ hoäi

Thaønh tích khen thöôûng:

- Baèng khen cuûa Boä Y teá naêm 2002 veà thaønh tích Phoøng choáng Lao.

- Baèng khen cuûa Boä Y teá naêm 2002 veà thaønh tích Phoøng choáng Phong.

- Baèng khen cuûa UBND tænh töø naêm 2001 ñeán naêm 2003 veà thaønh tích hoaøn

thaønh toát nhieäm vuï ñöôïc giao.

- Baèng khen cuûa Lieân ñoaøn Lao ñoäng tænh töø naêm 2001 ñeán naêm 2003 veà

thaønh tích xaây döïng toå chöùc vaø hoaït ñoäng coâng ñoaøn.

- Ñaït danh hieäu cô quan, ñôn vò vaên hoùa naêm 2003 do UBND tænh coâng

nhaän.

Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:

Bs Hoà Ñaêng Ngoïc Bs Traàn Troïng Danh

Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm

121

TRUNG TAÂM BAÛO VEÄ SÖÙC KHOÛE BAØ MEÏ – TREÛ EM

& KEÁ HOAÏCH HOÙA GIA ÑÌNH TÆNH NINH THUAÄN (1992 – 2004).

Thaønh laäp: 1992

Bieân cheá hieän coù: 21

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc söùc khoeû baø meï, treû em – keá hoaïch hoaù gia

ñình vaø phoøng choáng suy dinh döôõng treû em.

Thaønh tích khen thöôûng:

Khen thöôûng taäp theå:

+ Baèng khen: - Boä Y teá : 03; UBND tænh: 07; Lieân ñoøan Lao ñoäng tænh:

03;

+ Giaáy khen: - Sôû Y teá : 06; Coâng ñoøan ngaønh Y teá Ninh Thuaän: 04; Hoäi Ñieàu

döôõng: 03;

VII. Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:

Bs Huyønh Thaêng Sôn Bs Nguyeãn Thò Ngoïc Leä

Giaùm ñoác Trung taâm Phoù Giaùm ñoác Trung taâm

122

BEÄNH VIEÄN ÑA KHOA KHU VÖÏC NINH SÔN

Thaønh laäp: 2001

Bieân cheá hieän coù: 65

Coâng taùc chuyeân moân: Khaùm chöõa beänh cho nhaân daân hai huyeän Ninh Sôn vaø

Baùc AÙi

Thaønh tích khen thöôûng: Naêm 2004 ñaït Beänh vieän xuaát saéc toaøn dieän ñöôïc Boä Y

teá taëng baèng khen.

Hình aûnh laõnh ñaïo vaø hoaït ñoäng cuûa Beänh vieän:

Bs Huyønh Minh Sôn Bs Taï Yeân Thò Höôøng

Giaùm ñoác Beänh vieän Phoù Giaùm ñoác Beänh vieän

123

TRUNG TAÂM PHOØNG CHOÁNG SOÁT REÙT – KST & CT TÆNH NINH THUAÄN

Thaønh laäp: 1992

Bieân cheá hieän coù: 17

Coâng taùc chuyeân moân: Phoøng choáng soát reùt , kyù sinh truøng vaø coân truøng gaây

beänh

Hình aûnh laõnh ñaïo & taäp theå caùn boä ñôn vò:

CN Phaïm Vaên Kyù Bs Ñaïo Vaên Hueà

Giaùm ñoác Trung taâm PGÑ Trung taâm

124

TRUNG TAÂM KIEÅM NGHIEÄM DÖÔÏC PHAÅM – MYÕ PHAÅM

Thaønh laäp: 2001

Bieân cheá hieän coù: 11

Coâng taùc chuyeân moân: Kieåm nghieäm chaát löôïng thuoác vaø myõ phaåm treân ñòa baøn

tænh.

Ñinh Thò Minh Hieàn Ds. Trònh Thanh DS Nguyeãn Troïng Nhôn

Giaùm ñoác töø 1995-2004 Giaùm ñoác töø 2004 ñeán nay Phoù Giaùm ñoác töø 2002 ñeán nay

125

TRUNG TAÂM TRUYEÀN THOÂNG GIAÙO DUÏC SÖÙC KHOÛE

Thaønh laäp: 2001

Bieân cheá hieän coù: 05

Coâng taùc chuyeân moân: Truyeàn thoâng giaùo duïc naâng cao söùc khoeû cho nhaân daân

Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:

BS Nguyeãn Naêm

Giaùm ñoác töø 2002 ñeán nay

126

PHOØNG GIAÙM ÑÒNH Y KHOA - PHAÙP Y

Thaønh laäp: 1996

Bieân cheá hieän coù: 9

Coâng taùc chuyeân moân: Giaùm ñònh söùc khoeû nhöõng ñoái töôïng höôûng chính saùch

baûo hieåm xaõ hoäi.

Thaønh tích khen thöôûng:

+ Giaáy khen ñaõ coù nhieàu thaønh tích trong coâng taùc giaùm ñònh Y khoa cuûa

Vieän giaùm ñònh Y khoa TW naêm 2004.

Hình aûnh laõnh ñaïo vaø toång quan truï sôû ñôn vò:

Bs Vuõ Vaên Thònh Bs Löu Hoàng Sôn

Tröôûng phoøng Phoù phoøng

127

TRUNG TAÂM Y TEÁ THÒ XAÕ PHAN RANG – THAÙP CHAØM

Thaønh laäp: 1992

Bieân cheá hieän coù: 141

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc söùc khoeû cho nhaân daân thò xaõ Phan Rang –

Thaùp Chaøm.

Hình aûnh laõnh ñaïo vaø taäp theå Trung taâm:

Bs Ngoâ Thò Baûo Haø Bs Ninh Duy Bình Bs Leâ Thò Lieâm

Bs Phan Thò Lai Cn Phaïm Troïng Hoaøng Vuõ Bs Buøi Thò Thuyù Nhieãu

128

TRUNG TAÂM Y TEÁ NINH SÔN

Thaønh laäp: 2001

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân huyeän Ninh Sôn

BS. Phaïm Thò Thạnh BS. Maáu Thò Bích Phanh

BS. Nguyeãn Vaên Nhieäm BS. Hoaøng Thanh Xuaân

129

TRUNG TAÂM Y TEÁ HUYEÄN NINH HAÛI

Thaønh laäp: 1991

Bieân cheá hieän coù:

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû nhaân daân huyeän Ninh Haûi

Thaønh tích khen thöôûng: Boä Y teá 01 baèng khen taäp theå TTYT; UBND tænh taëng

01 côø thi ñua xuaát saéc, 01 baèng khen cho taäp theå, 03 baèng khen caù nhaân; Sôû Y teá

taëng 16 giaáy khen taäp theå, 36 giaáy khen

Hình aûnh caùc laõnh ñaïo vaø taäp theå:

BS. Nguyeãn Minh Chaâu BS. Kieàu Taán Bình YS. Traàn Baûo Anh

Bs Nguyeãn Naêm BS Nguyễn Nhị Linh BS Nguyeãn T. Ngoïc Leä

BS. Traàn Vaên Höông BS. Leâ Thò Xuaân Thu

130

TRUNG TAÂM Y TEÁ NINH PHÖÔÙC

Thaønh laäp: 1991

Bieân cheá hieän coù: 37

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû cho nhaân daân huyeän Ninh

Phöôùc.

BS. Laïi Hoaøng Aân BS. Löu Ngoïc Lai BS. Quaõng Ñaïi Höông BS. Traø Sanh

Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác Phoù Giaùm ñoác

131

TRUNG TAÂM ÑAØO TAÏO BOÀI DÖÔÕNG CAÙN BOÄ Y TEÁ

Thaønh laäp: 04/4/2005

Coâng taùc chuyeân moân: Ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä y teá trong tænh

4/ Hình aûnh Ban laõnh ñaïo Trung taâm:

Ñ/c Buøi Ñình Nghieâu

Giaùm ñoác

132

TRUNG TAÂM Y TEÁ BAÙC AÙI

Thaønh laäp: 2001

Bieân cheá hieän coù: 61

Coâng taùc chuyeân moân: Chaêm soùc vaø baûo veä söùc khoeû cho nhaân daân huyeän Baùc

AÙi

Hình aûnh Laõnh ñaïo vaø taäp theå ñôn vò:

BS Phaïm Phaùn Bs Nguyeãn Thaønh Ñònh

Giaùm ñoác 2001 ñeán nay Phoù Giaùm ñoác

133

COÂNG TY DÖÔÏC & VAÄT TÖ Y TEÁ NINH THUAÄN

Thaønh laäp: 1992

Coâng taùc chuyeân moân: Phaân phoái döôïc phaåm treân ñòa baøn tænh Ninh Thuaän

DS Traàn Tuaán Huøng Nguyeãn Thò Ngoïc Söûu DS Buøi Vaên Kyø

Giaùm ñoác töø 1992 – 1995 Quyeàn Giaùm ñoác töø 9/1995-4/2000 Giaùm ñoác töø 5/2000 - 6/2006

134

Nghĩa trang liệt sĩ tỉnh Ninh Thuận

135

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC 1: DANH SÁCH LIỆT SỸ NGÀNH Y TẾ NINH THUẬN 1945-1975

SỐ

TT Họ và Tên

Năm

sinh Nguyên quán

Nhập

ngũ

Chức vụ, cấp bậc, nơi

sinh

Ngày,tháng

hy sinh

1 Nguyễn Thị Ai 1946 Nghĩa Hiệp-Quãng

Ngãi

14/2/19

67

Y tá Đại đội 5 Tiểu

đoàn 83 19/6/1968

2 Lê Thị Ảnh 1951 Mỹ Đức-Nghĩa

Bình

10/6/19

70

Y tá du kích xã Mỹ

Đức 2/1972

3 Pa Ri Nhông Thị

Bea 1949

Tây Phước-An

Sơn-Thuận Hải

12/196

7

Y tá xã Tây Phước-

NSơn 27/8/1969

4 Tà Bố Thị Ben 1949 Tây Phước-An

Sơn-Thuận Hải

12/196

7

Y tá xã Tây Phước-

NSơn 27/8/1969

5 Ta Bố Thị Bi 1951 Tây Phước-An

Sơn-Thuận Hải

12/196

7

Y tá xã Tây Phước-

NSơn 27/8/1969

6 Trần Bích (Đại) 1925 Phủ Hà-Phan Rang 8/1945 Y tá trưởng chiến

khu 19 1/2/1945

7 Nguyễn Văn

Chanh 1920

Kim Động Hưng

Yên

11/5/19

48 Y tá 20/5/1950

8 Nguyễn Văn Dĩa 1930 Khánh Hải-Ninh

Hải 1/1946 Y tá Bệnh xá CK 22 1949

9 Nguyễn Thị Đẹp 1948 Phước Diêm-An

Phước

6/4/196

8

Y tá huyện Thuận

Nam 1/4/1972

10 Phạm Thị Đông 1955

Đầm Vân-Ninh

Phước-Khánh Ninh

– Phú Khánh

1974 Y tá trạm xá huyện

(vùng đông cũ) 23/4/1974

11 Nguyễn Thị Hân 1952 Phước Dinh-Ninh

Phước-Nthuận 3/1967

Y tá Huyện uỷ

Thuận Nam 12/1974

12 Lê Thị Hiệp 1942 Hàm Thuận-Thuận

Hải 1962

Cán bộ dân y Bình

Thuận

12/1969

Hồ sơ B, hồ

sơ gốc ở

Bình Thuận

13 Nguyễn Hôi Vĩnh Hải-Ninh

Hải-Ninh Thuận 4/1963

Ytá biệt phái, Bắc

Thuỷ Thuận Bắc 3/1972

14 Huỳnh Xuân

Hương

Hoài Mỹ-Hoài

Nhơn-Nghĩa Bình

10/196

5

Y tá thôn Diên

Quang 14/2/1970

15 Phạm Thị Hường 1945 Quảng Nam 1965 Nhân viên y tá

huyện Điện Bàn 4/1969

16 Trần Thị Hướng

Phước Hữu, Ninh

Phước

1966 Y tá - Ninh Phước 20/9/1969

17 Trần Thị Hướng 1953 Phước Hữu-Ninh

Phước-Thuận Hải

1966 Y tá huyện Ninh

Phước

20/9/1969

18 Cao Thị Khổ 1939 Vĩnh Hải - Ninh

Hải

2/1963 Nhân viên Trạm xá

huyện Thuận Bắc

15/10/1973

19 Huỳnh Thị

Khuông 1948

Phước Dinh-An

Phước - N Phước

20/4/19

64

Nhân viên y tế Tỉnh

uỷ Ninh Thuận 17/6/1972

20 Huỳnh Lân 1926 Phước Dinh-An

Phước-Nthuận

1945 Y sĩ tỉnh uỷ Ninh

Thuận

20/12/1968

136

21 Trần Thị Thu Lê 1935 Khánh Hải-Ninh

Hải-Thuận Hải

1/1/194

8

Tiểu đội phó -y tá

Đại đội 210 NThuận 19/71950

22 Ka Tơ Liên 1944 Phước Thắng- An

Sơn-Thuận Hải

1965 Phó Ban y tế đoàn

dân công xã P.Thắng

1969

23 Nguyễn Thị Kim

Liên (Xíu)

1945 Phổ Vinh-Đức Phổ-

Nghĩa Bình

4/1966 Y tá hậu cần Sư

đoàn 3

10/9/1969

24 Tôn Thị Liên 1930 Hương Trà-Bình

Trị Thiên

23/9/19

45

Y sĩ tổ chức tỉnh Gia

Lai KomTom 12/10/1968

25 Nguyễn Văn Lợi 1942 Phước Dinh-An

Phước-Nthuận

5/1961 Y tá C112 D610 Ninh

Thuận

14/11/1969

26 Nguyễn Thị Mai 1949 Phước Dinh-Ninh

Phước-Nthuận 5/1964

Y tá Huyện uỷ

Thuận Nam 27/11/1967

27 Pi Năng Thị Mai 1948 Phước Tiến- Bác Ái 02/196

8

Y tá - Huyện đội Bác

Ái Tây

05/10/1971

28 Nguyễn Thị Mai 1949 Phước Dinh, N.

Phước

5/1964 Y tá – Huyện uỷ

Thuận Nam

27/11/1967

29 Đỗ Thị Mẹo 1952 Phước Hữu – Ninh

Phước

7/1968 Nhân viên y tế bệnh

xá Ninh Thuận

19/02/1974

30 Nguyễn Văn

Minh 1942

Phước Hữu-An

Phước - N Phước 1/1961

Y tế Huyện uỷ An

Phước 11/3/1967

31 Bà Rá Nao 1938 Phước Hà-Ninh

Phước

16/3/19

66 Y tá xã Giá 1973

32 Võ Thị Năm Phước Diêm-Ninh

Phước (N Hải) 2/1946

Y tá huyện Bác Ai

Tây 1968

33 Tà Thía Thị Nghe 1951 Tây Phước-An

Sơn-Thuận Hải 1964

Y tá xã Tây Phước-

NSơn 27/8/1969

34 Nhàn Phước Hữu, Ninh

Phước

Y tá Trung đội

trưởng

35 Đặng Thị Kim

Nhụy

Phước Thái, Ninh

Phước Y tá

36 Đá Mài Nhưng 1950 Tây Phước-An

Sơn-Thuận Hải

2/10/19

66

Y tá xã Tây Phước-

NSơn 27/8/1969

37 Tà Pó Thị Ơi 1949 Ma Nới-Ninh Sơn-

Ninh Thuận 1/1969

Y tá huyện đội Anh

Dũng 27/8/1969

38 Tà Yên Quý

Tây Phước, Anh

Dũng nay là Ninh

Sơn

Y sĩ

39 Lê Thị Quyến 1925 Phước Hải, Ninh

Phước

9/1945 Y tá 23/4/1947

40 Lê Thác 1944 Vĩnh Hải-Ninh

Hải-Ninh Thuận 5/1963

Y tá / H3 tiểu đoàn

840, QK 6 21/11/1968

41 Pi Năng Thanh 1943 Phước Thành-Bác

Ai 1959

Y sĩ Ban y tế tỉnh

Ninh Thuận 20/7/1974

42 Trần Thị Tấn 1947 Phù Mỹ-Bình Định 1965 Y tá cứu thương xã

Mỹ Hiệp 2/7/1969

43 Võ Thí 1941

Đông Hải Trường-

Triệu Hải-Bình

Trị Thiên

27/7/19

64

Du kích y tá-Hải

Trưởng 17/4/1965

44 Võ Thị Thường 1931 Phước Tân-Ninh

Hải 3/1946

Cán bộ y tá huyện

Thuận Nam 30/7/1947

137

45 Phan Thường 1947 Phước Diêm-An

Phước 1962

Y sĩ phòng y tế tỉnh

Ninh Thuận 3/1974

46 Nguyễn Văn

Trương (Lạo) 1917

Dinh Hải-Ninh

Phước- Ninh Thuận 8/1962

Cán bộ quản lý trạm

xá Đoàn kết-Ninh

Phước-NT

3/7/1972

47 Nguyễn Thế

Trường 1933

Xuân Trường-Nam

Định 6/1947

Bác sĩ Trưởng phòng

Y vụ 29/3/1981

48 Võ Thị Tuyết 1944 Vĩnh Hải - Ninh

Hải 1962

Nhân viên y tế huyện

Thuận Bắc 1966

49 Nguyễn Văn Ty 1923 Tri Hải-Ninh Hải-

Ninh Thuận 1946

Y tá xã Bắc Trạch-

Thuận BắcNThuận 18/12/1947

50 Lê Thanh Vân 1948 Sông Cầu-Phú Yên 2/1965 Y tá Mũi 330 21/10/1970

51 Hồ Văn Xám 1922 Phước Dinh-An

Phước - N Phước 7/1946

Nhân viên y tế

huyện Thuận Nam 1947

52 Phan Thị Xuân 1929 Xuân Hải-Ninh Hải 1946 Y tá Chiến khu 22 14/2/1948

53 Nguyễn Văn

Xướng (Dui) 1937

Phước Dinh Ninh

Phước-N Thuận

10/196

1

Y tá Bệnh xá tỉnh

Ninh Thuận 27/1/1967

54 Huỳnh Thị Yến 1944

Hoà Hải-Hoà

Vang-Quảng Nam-

Đà Nẵng

9/1951 Bác sĩ Ban trường

Đảng quân khu 5 24/7/1973

138

PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ TRONG

HAI CUỘC KHÁNG CHIẾN

DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ

THAM GIA KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP

Số

TT Họ và Tên

1 Y tá Cảnh, công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh

2 Phạm văn Chất, công tác ở bệnh xá CK19

3 Y tá Công

4 Y tá Kim Cúc, phụ trách chung Trạm xá Thuận Nam ( 10/1946).

5 Y tá bệnh viện Phan Rang Huỳnh Quang Dưỡng, tham gia kháng chiến

những năm đầu chống Pháp

6 Y sĩ Võ Phi Đằng, phụ trách quân y chi đội II

7 Bác sĩ Quân y Huỳnh Đế, hiện ở phường Phủ hà, Tp .phan Rang

8 Chị Phan Thị Đấu, hộ lý, người thôn Từ tâm, huyện Ninh Phước

9 Y sĩ Lê Sĩ Hạnh, ở xã Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.

10 Y tá Hoàng, công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh

11 Voõ Thò Hueä veà phuï traùch beân quaân y.

12 Y tá bệnh viện Phan Rang Võ Văn Hùng, tham gia kháng chiến những năm

đầu chống Pháp

13 Chị Hường

14 Chị Lan

15 Nguyễn Lia (Nguyễn Văn Nhứt, Nguyễn Văn Vũ), Tuy Phong Bình Thuận,

phụ trách Bệnh xá quân dân Y Ninh Thuận (1954 – 1962).

16 Y sĩ Trần Mãnh (Trần Hồng Mãnh), Y sĩ, Ủy viên Ban Quân Y tỉnh Ninh

Thuận.

17 Bà Nguyễn thị Mận, Nữ hộ sinh Đông dương, bệnh viện Phan Rang, tham

gia kháng chiến những năm đầu chống Pháp

18 Y tá bệnh viện Phan Rang Trần Thị Như, tham gia kháng chiến những năm

đầu chống Pháp

19 Chị Hồng Phúc (Đà Lạt xuống)

20 BS Phụng,phụ trách bệnh viện Phan Rang, tham gia kháng chiến những

năm đầu chống Pháp

21 Y tá Cao Huy Quýnh, y tá trưởng Đại đội 212

22 Anh Bảy Râu (y sĩ)

23 LY Nguyễn Bảo Sơn ( Nguyễn Thả) phụ trách Phòng thuốc nam thời kháng

139

chiến chống Pháp tröïc thuoäc UÛy ban khaùng chieán haønh chaùnh tænh.

24 Đ/c Hoàng Như Thế , phụ trách bệnh xá CK7 (8/ 1950)

25 Y tá Thọ, y tá Đại đội 212

26 Chị Thiết

27 Chị Thời

28 Đ/c Nguyễn Hữu Thúc, phụ trách bệnh xá CK7 (1949)

29 Cô Hồ Thị Tiểm (vợ LY Nguyễn Bảo Sơn Sơn) phụ trách hậu cần và cấp

phát thuốc.

30 Y só Tieäp, Phuï traùch chung y teá caùc cô quan của UÛy ban khaùng chieán

haønh chính vaø caùc cô quan cuûa tænh ñoùng ôû CK7.

31

Lương Y Lê Quang Tốn ở thôn Từ Tâm, xã Phước Dinh,huyện Ninh Phước

phuï traùch chung Đông y tỉnh, höôùng daãn vieäc baøo cheá thuoác; Phó ban dân

Y

32 Y tá Tỵ, y tá Đại đội 212

33 Y tá Việt công tác Trại An dưỡng, hồ Ba bể, Sơn hải, Phước Dinh

34 Chị Bá Vọng

35 Chị Vọng, hộ lý, người ở Cà Ná, huyện Ninh Phước

DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN NGÀNH Y TẾ

THAM GIA KHÁNG CHIẾN CHỐNG MỸ, CỨU NƢỚC

1 Y tá Nguyễn Thị An, hiện ở xã Phước Diêm

2 Bác sĩ Lê Ngọc Anh (Kiên Giang), Phó ban Dân y tỉnh Ninh Thuận.

3 Y tá Lưu Ngọc Ấn, ra miền Bắc học Luật (ĐH Luật).

4 Bác sĩ Nguyễn Đình Ba, Trưởng Khoa Ngoại Bệnh viện ĐK tỉnh Ninh

Thuận

5 Dược sĩ Trung học Đinh Văn Bản, ủy viên Ban Dân y tỉnh Ninh Thuận.

6 Dược sĩ Đại học Trần Bảng, Trưởng khoa Dược bệnh xá khu 6. Trưởng

khoa Dược Bệnh viện tỉnh Ninh Ninh Thuận.

7 Y sĩ Nguyễn Thị Bắc, Sơn Hải, xã Phước Dinh, huyện Thuận Nam

8 Bác sĩ Ninh Duy Bình nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận

9 Anh Bình (Đà Lạt xuống)

10 Anh Bộ (Đà Lạt xuống)

11 Y tá Dương Thị Bông, hiện ở phường Phước Mỹ

12 Pi Naêng Caùm ở Bác Ái, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh

13 Bác sĩ Nguyễn Minh Châu, nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận

14 Anh Chí

140

15 Y tá Nguyễn Văn Chiến, bệnh xá huyện Thuận Bắc.

16 Anh Chiêu (Bình-hiện ở Phủ Hà)

17 Anh Cội

18 Anh Công (Phèn)

19 Y sĩ Trần Bá Cường, hiện ở Vĩnh Hy, xã Vĩnh hải, huyện Ninh Hải.

20 Y tá Mai Văn Cường, (Nguyên Giám đốc Sở Lao động Thương binh và Xã

hội Ninh Thuận)

21 Anh Dĩnh

22 Dược sĩ Đại học Lê Văn Du, Trưởng phòng Quản lý Dược Sở Y tế Thuận

Hải.

23 DS TC Nguyễn Thị Thanh Duyên, Ban Y tế tỉnh.

24 Anh Dưỡng

25 Anh Đại (y sĩ khu V tăng cường 1953)

26 Sĩ Đạt (văn phòng bệnh xá)

27 Y tá Phạm Thành Đặng, Đại đội phó C211 – Đặc Công

28 Y sĩ Phạm Văn Đông, hiện ở Sơn Hải, xã Phước Dinh, huyện Ninh Phước.

29 Y tá Nguyễn Thị Đông (Mươi), ở xã An Hải.

30 Nguyễn Thị Được, y tá, hiện ở phường Phước Mỹ

31 Pi Naêng Ñöôøng ở Bác Ái, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh

32 Y tá Lê Thị Tám Em, ở xã Phước Diêm, nay ở Sơn Hải.

33 Y sĩ Nguyễn Thị Găng, hiện ở Phước Mỹ, Phan Rang.

34 Y sĩ Mai Thị Gia, Phước Diêm, huyện Thuận Nam.

35 Y tá Nguyễn Thị Gốc, Nhinh Phước

36 Y tá Phạm Thanh Hải, An Thạnh, xã An Hải, huyện Ninh Phước.

37 Y sĩ Nguyễn Văn Hoa, Long Bình, huyện Ninh Phước

38 Y tá Nguyễn Thị Hoa, hiện ở thị trấn Khánh Hải, huyện Ninh hải.

39 Y tá Nguyễn Thị Như Hoa, hiện ở Từ Tâm.

40 Bác sĩ Phạm Đăng Hoành, (Bệnh xá Thuận Nam, Bệnh xá Thuận Bắc)

41

Bác sĩ Nguyễn Như Hổ (Nguyễn Như Hổ) năm 1961, miền Bắc vào Ninh

Thuận (cấp bậc lúc đó thượng sĩ quân, y sĩ) Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh

Thuận.

42 Chị Hồng

43 Y tá Nguyễn Thị Hồng, ở xã An Hải.

44 Y sĩ, Trịnh Văn Hồng, hiện ở, Lạc Nghiệp xã Phước Diêm, huyện Ninh

Phước.

141

45 Bác sĩ Trần Danh Huỳnh, phụ trách bệnh xá Bác Ái.

46 Y tá Lê Thị Huệ, ở xã Phước Diêm.

47 Y tá Lê Hữu Ích (Lôi), ra Bắc học Luật (Trung cấp).

48 Đ/c Nguyễn Thúc Khôi, phường Kinh Dinh, Phan Rang.

49 Y sĩ Nguyễn An Khương, Bệnh xá Thuận Nam. Hiện ở phường Phủ Hà,

Phan Rang.

50 Y tá Nguyễn Thị Lan, nay ở thị trấn Phước Dân.

51 Bác sĩ Trịnh Lê, hiện ở Long Bình, An Hải, Ninh Phước

52 Anh Liêm (Đà Lạt xuống)

53 Y tá Lê Thị Liên, ở xã An Hải.

54 Nguyễn Ngọc Liên

55 Ngô Liên, y tá, hiện ở xã Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.

56 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễn, Ban Dân y, Trường Đào tạo.

57 Y sĩ Nguyễn Phi Long, Bệnh xá dân y tỉnh, năm 1974 chuyển về bệnh xá

Thuận Nam.

58 Anh Lưỡng

59 Anh Liễu

60 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễu, nguyên Trưởng phòng Y tế thị xã Phan Rang - TC

61 Chị Lý (Đà Lạt xuống)

62 Y tá Nguyễn Thị Mà, hiện ở Từ tâm, xã Phước Hải.

63 Chị Mai

64 Y tá Nguyễn Thị Mãi, ở Cà Ná, nay ở thị trấn Phước Dân.

65 Y tá Nguyễn Thị Mót, hiện ở phường Phước Mỹ

66 Anh Mực

67 Anh Mừng

68 Y tá Trần Thị Mười (É), hiện ở Thương Diêm, xã Phước Diêm.

69 Y sĩ Trần Năm, Chỉ huy trưởng Thị Đội Phan Rang - Tháp Chàm

70 Bác sĩ Trần Ngọ, Giám đốc Bệnh viện ĐK tỉnh, hiện ở Phan Rang.

71 Bác sĩ Nguyễn Thị Nguyệt, hiện ở phường Phủ hà, Tp .phan rang

72 Y tá Nhĩnh

73 Anh Nho (y sĩ khu V tăng cường 1953)

74 Nguyễn Thị Kim Nhụy, laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh

75 Y sĩ quân y Hoàng Xuân Niệm, hiện ở Ba Tháp, xã Bắc Phong, huyện

Thuận Bắc.

142

76 Y tá Nguyễn Thị Ốm, ở Hòa Thủy, xã Phước Hải.

77 Y tá Nguyễn Thị Phân, Ninh Phước

78 Y tá Lê Thị Phôn, nay ở thị trấn Phước Dân.

79 Anh Phú (Đà Lạt xuống)

80 Chị Phúc (hộ lý)

81 Anh Phúc (Đà Lạt xuống)

82 Bác sĩ Trần Phúc, sau năm 1975 nay là Giám đốc Bệnh viện ĐK tỉnh.

83 Y sĩ Nguyễn Văn Phúc, hiện ở Bình Quý, thị trấn Phước Dân, huyện Ninh

Phước.

84 Anh Phước

85 Baùc só Leâ Quang, chuû nhieäm Quaân y

86 Y sĩ Lưu Đình Quý, (Bệnh viện quân y Ninh Thuận).

87 Leâ Ngoïc Quyønh laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh

88 Y sĩ Nguyễn Văn Quýnh, đơn vị 610, nay ở thị trấn Phước Dân, Ninh

Phước

89 Y sĩ Lê Thị Rãnh, Từ Tâm, Phước Hải, nay ở Phước Mỹ, Phan Rang.

90 Anh Sanh

91 DSTH Nguyễn thị Ngọc Sửu, Giám đốc Công ty Dược& vật tư y tế Ninh

Thuận

92

Dược sĩ Trung học Huỳnh Quang Tâm (Huỳnh Ngọc Gặp), nguyên Trưởng

Phòng Y tế kiêm bệnh viện trưởng Sông Pha (Quân quản), Phó Phòng Y tế

An Sơn, hiện ở Tân Sơn, huyện Ninh Sơn.

93 Y tá Nguyễn Trọng Tấn, đơn vị 610 nay ở thị trấn Phước Dân

94 Y sĩ Trần Văn Tấn, chủ tịch UBMTTQVN tỉnh Ninh Thuận.

95 Y tá Lê Thị Thanh (Ớt) , hiện ở xã Phước Diêm.

96

Bác sĩ Nguyễn Kim Thâu, Bệnh viện Thuận Nam chuyển phụ trách đội

phẩu TĐ . 200 C. Sau giải phóng làm Giám đốc bệnh viện quân y quân khu

đóng ở Khánh Hòa.

97 Y sĩ Lê Xuân Thế, bệnh xá Thuận Bắc, hiện ở Ba Tháp, xã Bắc Phong,

huyện Thuận Bắc.

98 Y tá Nguyễn Thành Thái, hiện ở xã Phước Diêm

99 Anh Thảo

100 Anh Thọ (Đà Lạt xuống)

101 Y tá Nguyễn Thị Thọ, Bệnh viện tỉnh Ninh Thuận.

102 Y sĩ Trần Thị Thức, Cá Ná, nay ở Phan Rang.

103 Y sĩ Nguyễn Vĩnh Tiến, nay ở phường Đạo Long, Phan Rang

143

104 Anh Tòng

105 Anh Trai

106 Anh Trinh

107 Y tá Trần Thị Trinh, bệnh xá huyện Thuận Bắc, hiện ở xã Lơi Hải, huyện

Thuận Bắc

108 Y sĩ Huỳnh Kim Trọng, ở Phước Mỹ

109 Y tá Nguyễn Thị Trung.

110 Anh Lê văn Trung

111 Laâm Thò Tuùc laø nhaân vieân tröïc tieáp saûn xuaát Đông y tỉnh

112 Anh Tùng

113 Bùi Xuân Tỵ , hiện ở Ninh Quý, Ninh Phước

114 Dược sĩ Đại học Lâm Hải Vân, ủy viên Ban Dân Y Ninh Thuận, Phó giám

đốc Sở Y tế Thuận Hải.

115 Nguyễn Thành Vân, Chủ nhiệm quân Y Ninh Thuận.

116 Y tá Đặng Hồng Vân, Chủ tịch Huyện Ninh Sơn.

117 Võ Đình Vui (Đà Lạt xuống)

118 BS. Trịnh Xê, quân y

119 Y tá Lê Thị Xuyên, Bệnh xá huyện Thuận Bắc.

144

PHỤ LỤC 3: DANH SÁCH CÁN BỘ, NHÂN VIÊN Y TẾ BÌNH THUẬN

TĂNG CƢỜNG CHO NINH THUẬN

Số

TT Họ và tên

10 Anh Bi

3 Anh Cảnh

1 Phạm Văn Chất (Mai)

11 Châu

19 Anh Cống (1951)

7 Kim Cúc

9 Anh Dược

17 Anh Đức

2 Anh Hoàng

13 Chị Kìa

14 Bác sĩ Nguyễn Văn Liễn, Ban Dân y, Trường Đào tạo.

8 Anh Luận (1951)

20 Anh Minh (1951)

5 Anh Nam

18 Ngôn (phụ trách y tế 1950 Ninh Thuận)

6 Anh Cao Huy Quýnh, hiện ở Phan Thiết, Bình Thuận.

4 Ông Sáu

16 Hoàng Như Thế

15 Nguyễn Hữu Thúc

12 Anh Lê Văn Trung, y tá

145

PHỤ LỤC 4: DANH SÁCH LỰC LƢỢNG QUÂN Y SĨ TRỰC TIẾP THAM

GIA CÔNG TÁC TRONG NGÀNH Y TẾ TRONG KHÁNG CHIẾN

Stt Họ và tên Chức vụ Ghi chú

1 Lê Thị Bắc “ Sơn Hải, Phước Dinh

2 Hồ Đình Côn “ Liệt sĩ (quê miền Bắc)

3 Đông “ Sơn Hải, Phước Dinh

4 Nguyễn Thị Găng “ Phước Mỹ

5 Nguyễn Văn Hoa “ Xã An Hải, huyện Ninh Phước

6 Trịnh Hồng “ Cà Ná, Phước Diêm

7 Nguyễn Minh Huệ “ Công tác tại Tp Hồ Chí Minh

8 Trần Hồng Mênh “ Nghỉ hưu phường Phước Mỹ

9 Nguyễn Công Ngợi “ Quê miền Bắc

10 Ngoạn “ Bắc

11 Ngưỡng “ Nam Định

12 Nguyễn Văn Phúc “ Bình Quý Phước Dân, Ninh Phước

13 Quí “ Bắc

14 Quýnh “ Phú Quý, Phước Dân, Ninh Phước

15 Sen “ Bắc

16 Lê Xuân Thé “ Thôn Phương Cựu, huyện Ninh Hải

17 Nguyễn Thịnh (Phương) “ (Chết) Quảng Nam

18 Nguyễn Anh Trà Quân y sĩ Chết tại huyện Ninh Sơn

19 Nguyễn Kim Trọng “ Phước Mỹ

20 Vũ Minh Trung (Toàn) “ Thăng Bình, Quảng Nam

21 Trần Thanh Vân (Yến) “ Nghỉ hưu tỉnh Quảng Nam

22 Nguyễn Thành Vân Bác sĩ Về hưu (chết tại Nha Trang)

23 Việt “ Bình Định

24 Nguyễn Văn Yên “ Liệt sĩ (Phú Yên)

146

PHỤ LỤC 5: DANH SÁCH THẦY THUỐC ƢU TÚ NGÀNH Y TẾ

NINH THUẬN ĐẾN NĂM 2005

Số

TT Họ và tên

Trình độ

chuyên môn Chức vụ

1 Trần Bảng Dược sĩ ĐH Trưởng khoa Dược Bệnh viện tỉnh.

2 Ninh Duy Bình Bác sĩ CKI Nguyên Q.Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.

3 Kiều Tấn Bình Bác sĩ Nguyên Giám đốc Bệnh viện tỉnh.

4 Nguyễn Minh Châu Bác sĩ CKI Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.

5 Lê Minh Định Bác sĩ CKI Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.

6 Đinh Thị Minh Hiền Dược sĩ ĐH Nguyên Giám đốc TT.Kiểm nghiệm DP-MP

7 Nguyễn Như Hổ Bác sĩ Nguyên Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.

8 Trần Tuấn Hùng Dược sĩ CKI Phó Giám đốc Sở Y tế Ninh Thuận.

9 Lê Kỷ Bác sĩ Nguyên Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ tỉnh.

10 Lê Thị Liêm Bác sĩ Nguyên Giám đốc TT.Y Tế PR-TC.

11 Hoàng Anh Linh Y sĩ Giám đốc Trung tâm CK Mắt.

12 Trần Thị Kim Nho Y sĩ Nguyên Chủ tịch Công đoàn ngành Y tế.

13 Cao Xuân Quang Lương y Nguyên Chủ tịch Hội Đông y tỉnh.

14 Nguyễn Thị Ngọc Sửu Cử nhân Nguyên Chủ tịch Công đoàn ngành Y tế.