ABANYARWANDA BO:.MW.~. ISl" ....
DECEMBER
-., ....
’ - 4, ’r
l~tangirirroIlnama y’ubutahaMRND iracyarushyaRenccqm’e de Bizimun$u avec les rwandais de CmnèveMu Rwanda bira~aReka ntmne Imana kuli HabyarimanaInz/ra ijya iwacu îzira icyondoAbandildye IMPURUZANsubize aba.mmyiMumpe akanyaUbwenge burarahurwaBav~Umuzimu wa KayibandaFrancois RukebaBabyeyi, bavatxiimwePadri Silvio SindambiweBarahuye baraganiraQuand le désespoir noie la raisonBasebya yali umutwa cyan$wa umututsi?Nsubize abavandîmwe~wmgeUmuvugo w’inarna ya WashingtonA feu mon frère du RwmdaIcyivugo cya RwanyongaAbitabye imanalhîkorwa by’abanyarwmda hirya no hinohama ya kabili y’impunziDuuerane inkunga
do we go ~m now?Mouvement patriotique nationalLe pal~ sera an BunmdiU Rwanda rwinà:anishije abanm i BunmdiLa hi~e catholique an RwandaIhurL~U.b,a kwica utmkombeUmuketsi ni we mubeshyiIkibazo q/impunziBiteye isoniThe~A$ricaltare in RwandaUn~mi
tuStnkeAbanyarwanda tuli ishyanga rininiLa ILigue Rwandaise" de. Droits de l’HommeR~ i noue SOSNgo mura~a he basha?Umuti wa Zigama
Mungu yana’emye talî ~enyine
[~irY~ y’milamzi, z’~aro, m’wandar̄~~ije h,~aa~a
MasaboManihura
KimenyiMungarulireRutsibura
SinkwakeRuginaInshozamihigoMutimuzaRuhigîra
Rukeba
InshozamihigoBirikunziraKimenyiInshozamihigoKimenyiInshozamihigoG. JulesKimenyi
Ruti rwXminega
Kwizera
Humure
Tw,gi~maRwesaRugiramigabo
Rugi.ramig aboRugiramîgaboNtaganzwaNm’nbaraG. Jules
RudakubenaM~
NtuhnyagweBa$uytIntwarig~a
p.lp.tp.2p.3p.5p.12p.15p.I9p.21p.22p.23p.24p.24p.26p.26p.27p.28p.29p.32p.34p.36p.37p.38p.39p.42p.43p.52p.52p.53p.55p.57p.58p.59p.64p.65p.67p.68p.68p.70p.72p.77p.80p.84p.86p.88p.90p.90p;93p.93p.95p.96
)
O
t
1il
)
)¢
t
IM:PURU~ 1.5
KANGUKAE. Bagaaya
Birashimishije cyane kuabanyarwanda bahura bakabakagerageza no gufatanyiy’agahinda n’ishavu by’ubLmirongo itatu.
Aliko n’ubwo ali byiza tibinyamateka nk’IMPUR’cyangwa se ukajya mu nari Washington,D. C, na Toronto ngirangabagabo mvuze ko tugifiundertse m bona naba ntakoiahanini ali twe tucyitera, iDukwiriye gukang~ 1~
byamye, lbya mbere byalRwanda baririmba "Kamaza mirongo ilindwi byagu!incabihanga, gushya kw’akw’abantu. Aya ni amako:kutagira intego n’imigaml~None mbona dutangutse tLgahunda yahama, intsinzin’intego yagerwaho vuba.Abashoboye kuba bali n~
(Washington, D. C. 1988nkeka ko bamfasha kugiragushakira ham we vuba siahubwo ni ugufatanya gubisanzwe ngo "Abahiniye
>ona noneho,,anira ndetsegushaka intsinzi
hunzi bumaze imyaka
wose, iyo usomye.JZA n’ibindi,"ta nk’iziherutse kubera
benshi bamberaakazi kanini cyane;;heke mvuze ko
jgirango bitazaba uko:uye mu matsa.., iampaka y’itora". Muli’e mu ngangurarugo,nago ndetse no gupfaa yabaye kubemifite gahunda nyayo.
kaba maso nyabyo;raboneka ndetse
u nama zombiha Toronto 1989),bati: lcyo dukwiriyelkuririmba gutaha,finira hamwe - nk’ukohamwe bahima abali
hanzeIv .
Uguhinira hamwe kandi ~nbona cyane aliugushaka ijwi limwe; gus[enyera ku mugoziumwe nk’uko abavandimv{e bacu bo muli za Letazunze ubumwe z’Amelika[babigize. Tugombagufatanya kuvugim hamw~:; gutekerereza hamwe,gukorera kimwe no guko~ra amakosa yabayebidakwiye. [Mbona rero buli munyar~
kwifatanya na mugenzi vkugirango uduce, uturerehamwe, bikorere hamwe,kugirango amatiku n’ama~y’impitagihe bishire dusigdufite ijwi limwe, n’icyitali imwe kandi n’intego aigihugu twita iwacu - i R
vanda wese akwiriye,e umuli hafi...imijyi byifatanyirizebivugire hamwe -ambo nyamwinshitre tuli umuntu umwe;azo kimwe, gahundali imwe: Kubona;,’anda.
Ndangije nsaba bene Giljanga bose ko munama izaba umwaka utahff, twazayigira mw’ijwilimwe kugirango ha ba b~di bazashakakutumeneramo bazasan~e ~’duhiniye hamwe"kandi dushoboye "guhima’~abali hanze".Nsabye ko buli munyarwanda munyarwandakazi
akanguka naho ubundi tuli hafi kuzaba "akabayeicwende ngo katoga".
1
i!tt
I.... t
DEGE~ER. 198-9
Eugène R. BagaayaOttawa, Ontario, Canada.
This article is about unity nmong Rwandan refuge~~auered in the diaspora: unit), in action, goal,principles and strategies to go back to their homecountry: Rwanda.
Cet article fait appel ~ l’unit~ des réfugiés rwandaisdispersés dans la diaslx~a à travers le monde enfler:unité d’action, de stratégies, pour faciliter le retourdans leur mère-patrie: le Rwanda.
MUNGU YATUREMYE ALIWENYINE ALIKO NTAZADUKIZATUDAFATANIJE. Intwarigarukabahunga yaRukangamiheto
Banyarwanda b’impunzi bo kw’isi yose, aliabahungiye hafi y’u Rwanda cyangwa kurenkurikije uturere tw’ibihugu bahungiyemo(distances géographiques). Mvuze hafi cyangwakure, aliko mu by’ukuli twese tuli kurenk’ukwezi; ndabaramutsa, mugire amahoro.Ikibazo cyo gutaha mu RWANDA ntigisiba
kuvugwa mu binyamateka byose twandika.Imyaka 30 irashize tutarakibona igisubizocy’ukuli.Ikibazo cyanjye ni iki: "Byatewe n’iki?’’
Nshubije gato amaso inyuma mbona ko natwetuba twarakoze amakosa kandi ndetse na n’ubutukiyakora.Icyo nshaka si ugutondagura ibyaha byanjye
n’iby’abandi; ntituli mu ntebe ya Penitensiya,kandi naho bahiregera ibyaha bucece.Sinshaka kuvuga ngo iyo tuticirwa na Runaka
uyu cyangwa na Kanaka uriya, tubatwaratashye. Ahubwo icyo nshaka ni ukugirangotujye inama ya kigabo. Ntidukomeze kwigira"impehe" nk’ingabo zitagira Umutware.Ntidukomeze kwemera kuba "Imfubyi" zitagiraUmubyeyi. Ntitwemere kwigira ibitebo ngotuyore ivu.Tube Abagabo. Tube nklbisumizi,
nk’Abakemba, nk’Inshozamihigo,nk’Abashakamba, nk’Ingangurarugo n’iyindimitwe y’Ingabo ntiriwe ndondora.Muvunyi wa Karema karemajwe no kurasanira
Ndahiro, Cyaruhinda gihinda nk’imvuray’umuhindo itagwa kandi ntipfe, Bigaruranshurobya Rukikira, Muvubyi wa Sekarema, Rutuku,Bisangwa bya Rugombituri, Nyiringango ya
¯Nyagahinga intwari byahamye yaRwuhiramisekura, Rwanyonga rwaMugabwambere ali we Rwanikirankona rwa
Nkusi inshuti ya R wabugiri, n’abandi bcnshi,dushobora dut~ kubazura ngo baze badusimbur~ko twc twinaniwe? Mbese ko Imana ishoborabyose, iramutse ibazuye bagasanga ukot̄~wlfashe, figiïaago ntibayisàlàa ko ibasubiza aho~akuye?Twakozc amakosa mcnshî tukilî ibyiga
guhuma. Mvuge make muli yo: Mu bîrungamuli 1961, n’i Byumba, i Bugcsera muli1963, i Kibungo muli 1966. Twaragiyeturakanga, dusubira inyuma, turangijeturisinzirira, dusiga twicishije abantu ibihumbibyinshi.Benshi muli mwe mwasomye ahantu ho
mw’lvanjiri, abatali abakristu bambabariren’ubwo nabo babizi, Abayahudi basaba Pilato koabaha Yezu bakamwica, Pilato ageragezagushaka kumukiza, aliko Abayahudi barashegabarasakuza bail: "Amaraso ye araduhamc, ahamen’abana bacu".Ibyakurikiye ngirango Histoire yarabiberetse.
Natwe rero ibyo dukora ntaho bitandukaniyen’ibyabo Bayahudi. Natwe rero usanga dusan’abavuga ngo: "Amakuru yacu araduhame,ahamc n’abana bacu". Ibibi byose, amafuti yoseduhora dukora barayabona bakayakuriramo. Ngouwiba ahetse aba abwiriza uwo mu mugongo.Kuba tugeze aho birababaje cyane.Kubona tureganira muli Leta z’ibihugu
twahungiyemo, kubona dusekera mwene gihugutwahungiyemo naho ntacyo akumariye, mugenziwawe mwahunganye ukamubonamo ubusa kukoadafite umurundo w’amafaranga, dukeya afatatudashobora no kumugeza ku mpera z’ukwezi,ukamusuzugurira icyo natwe burya tubatwisuzuguje. Burya wa wundi mwene gihugu,iyo abona umusekera, aliko mwene wanyuw’impunzi nkawe ukamusuzugura, arakureba,akagutega amatwi aliko yagera hirya amazekugutera umugongo, akaguseka kandiakanakugaya ntubimenye. Gusekwa n’uwowasekeraga nta bya nyuma nkabyo.Turasuzugurana cyanc. Ufite amafaranga
menshi, cyane cyane bikunda kuba mu bacuruzibenshi, agasuzugura uwize amashuli kumurusha.Urugero: Umucuruzi utunze amafaranga menshiyavanye mu nzira zitali nziza yigeze kwinjiramuli "bar" ahantu, ahasanga abalimu bigishamu mashuli yisumbuye (écoles secondaires)biganirira, arabareba ntiyabaramukije kandiabazi, ahamagara umukozi waho aramubwira ail:"Nzanira Whisky nisomere, naho bariya bafîteza dipolome bajye gusoma ibitabo byabo! "
Basomyi b’IMPURUZA, ntihagire unyumvanabi ngo agire ngo nanga abacuruzi cyane, ntan’umwanzi n’umwe mfite mu bacuruzitwahunganye, byali ibyo kwerekana gusaamakosa amwe amwe y’agasuzuguro ~ïv)a ku
"- 0’~, (, "
murengwc. Umwijuto w’ikinonko ug~’angoimvura ntizagwa. Sinshaka kubitind,)ho.No mu ruhande rundi naho hall amaî:osa.
Abize nabo hali igihe babwira abo baduruzi bail:"Amafaranga yanyu mwiratana musho~ra .kuyahombana kuko mutazi gusoma nç kwandika,nta ma comptabilité mwize’. Ngaho rçro ahotugeze nyuma y’imyaka 30 yo mu bul~unzi.Tuzahava dutc?lgisubizo kiroroshye rwose. Abo b~gabo
bombi: Abatunze byinshi, abize am~tshulimenshi, bagombaga gufatana urunava, bakajyainama, ntibashihane, kuko n’abatuy( Mushiha badashihana. B kwiye kuzu Jzanya,icyo umwe abuzê, undi akakimuha.Ndetse baliho n’abafite byombi, ni )yiza
cyane. Ntabwo ali bake, siniwe mb~ vuga,mbazi amazina n’ubu ndabakozaho ur ~toke,kandi namwe mwese murabazi.Mbese nitutabigira dutyo, wa rougz Ix} witwa
Alpha wigeze kwandika mu IMPURt IZA N~ 11,inyandiko yise "EXSURGE DOMIN1.7’, atabazaIMANA ngo idufashe, ntabwo ashob c)ra kubayaracurangiye abahetsi! IMANA iza, lukize itetudafatanije n’ubwo yaturemye ali yo~ tyine?IMANA yashyizeho amategeko yay }
tuyagezwano na MOISE iyamuherey~; kuliSINAI, hanyuma ishyiraho irindi te~ eko rishyaali ryo gukundana, kugirango ridufas hegutunganya ayandi, lr./o tegeko ry’t~]ukundo iyoutarikurikije, ayandi cumi yose arapt a kandi iyoMANA ntizakoresha ingufu ngo iku :arure munzira nziza.Iryo tegeko se ryo gukundana turari’ ,,-urikiza
igihe tubeshyerana, dusuzugurana, t tregana?Turikurikije rero byose byarangira, akagera kuntego yacu, tukanyomoza wa mupl ~mu waKAYIBANDA witwa NYIRAKIGAL’A, womuli Tanzaniya, wigeze kumubwir; ail:"Hagarika kwica Abatutsi, kuko ba: akarnira munzira nk’ibiziba".Twitonde turebe u Rwanda rw’ubu ~’abategetsi
barwo, kandi natwe ntitugire ubwot a ngotwisuzugure, ahubwo twisuzume. |Mbese kuki abo bategetsi b’u Rwar~da rw’ubu,
izo SIHA RUSAHUZI zifite umutuçgo munintcyane hanzê y’icyali IGIHUGU bakagirabakakigira agahugu katanagira na en]2 yoguturwamo, zidashobora nazo kutwtmukira ngozijye kuririra hanze ibyo zasahuye, n atwe tuzetubone aho dutura? |Uwo mutungo w’umusahurano uza¢i’bwa ryali?
Gutegura abantu bazakugirira "coup çrétat"y’impimbano, ntabwo se bikwereka’ aho ibintubigeze?Leta y’u Rwanda ntisiba kuvuga k nta cm2 yo
guturamo isigaye. Aliko ngirango abc) bategetsibakize cyane, bafite amafaranga mënshi hanze,
1
i
. ~M~9:nu~ ls ...........t
ama~u, brasseries, bali bakwiye guha~ruka
hakil) kare, bakabisanga hanze mu mahoro.Ama .o yabo menshi yuzuye Inyanja y’Abahindi(Océ m Indien), azabatembereza abageze ahobashi Lka hose kw’isi. Ubu ngirango ntarwit~ ,azo bazabona rwa cm2.yo guturamo.Tw ;se tuzi ubuso bwa Oc~n Indien ko ali
75.0(~0.000 km2 kandi ifatanye n’iyindi ninicyan, ali yo Océan Pacifique ifite ubuso bwa160.1 )0.000 aho ntituzahabatera, bazagendebam~ ongotane uko bashaka, birire baleines narequ:ns zuzuyemo, mu mahoro. Nibamara ibyobyos ntibahage bazaba babaye ba SEKIDAkidat aga.Alil :o U RWANDA RWA GIHANGA
turar ~keneye cyane tugomba kurugarura. Igihugucyan miranye, lgihe ingirwangabo z’igihuguzidat ite "Officiers" bagaragara, ahubwo bijuseiger2 mu menyo, birirwa bahigana, utanzeuwu~Jdi akamwica, kiba kikili igihugu ki?Ng ), imbwa iyo uyigaburiye byinshi cyane,
nko r~u masaha ya nimugoroba, ikikutabika»ije, bigeza no kugwaimpishyi, ntibaikim! ;nya kumoka no kurinda urugo. Ubu remni kc ibintu byifashe muli urwo Rwanda ruteyeagah nda.Ni lne washobora kunsobanurira ukuntu
igihl gu kitarimo intambara ngo kibe cyatewen’iki ~di gihugu, gifite abasilikare bacyokavt kire bamaze imyaka hafî mirongo itatu,gish, )bora gite kujya gutabaza abasoda ibihumbiby’Ababiligi muli kilometero ibihumbi byinshi?Ubw anjye rero ndakeka ko abategetsi batigezeinga! >o zabo.Urr untu witwa Alpha yanditse mu
IM:F’ JRUZA N~I 1 anyuzuriza iyanjye nanditsemu MPURUZA N~10 yitwa "Mwavuzeukuli mwa bantu mwe".Mul iyo nyandiko ye yitwa "ExsurgeDon ine", hali ahantu yavuze ati: "Hora estmm nos de somno surgere". Narabishimye.Har~ geze koko ko dukanguka, tugahagurukanaingc ga.Ndi mgeye nsabye ko abo bantu bagenda hakili
kare kandi bakagenda mu mahoro.Ni we dutahiwe gutura mu RWANDA.
Ntit ,,ifuza kuza guhorera benewacu bapfuyebare agana. Nta mutima wa kigome dufite.Tuz~ tzana iki gitekerezo umwanditsi VIRGILEyavl tgiye muli Anchise abwira En~e:"Par~cere subiectis et debellare superbos". (En6eVI, !853). Ndagirango mbishyire mu gifaransakuk9 haliho abana bacu bavukiye hanze batigezebamgnya ikinyarwanda. Kuvuga: "Epargnerceu~qui se soumettent et dompter les superbes".Mu kinyarwanda, kuvuga: "Kubabariraabayoboke no gucinyiza abitera hejuru".
I
MPUNZI mwese z’Abanyarwanda muli kuli iyisi, namwe basomyi b’IMPURUZA,mbasezeyeho mbifuriza amahoro, n’ubwo nanjyentayafite kandi singire n’ububasha bwo gutangaumugisha, aliko ntibyambuza ko mbasabira ko"Umugisha w’IMANA ishobora byose, PATRIha MWANA ha ROHO MUTAGATIFUubamanukireho kandi muwuhorane iteka".
INTWAR1G ARUKABAHUNGA yaRukangamiheto.
The author of the present aarticle asl(s the govemmentin power fo resign and let refugees go back to theirhome country. The govemment officiais have ruinedthe country’s economy and bave taken the country’smoney to their foreign bartks. They should stop,leave power and let refugees and other patriotic forcesrebuild their nation.
Dans cet article, l’auteur demande aux dirigeantsactuels du, gouvernement rwandais de démissionner etde laisser les r6fugiés revenir dans leur mère-patrie.L’économie du pays a-été minée et tout l’argent du paysa été pillé et déposée sur leurs comptes dans desbanques étrangères.
®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®
IMIRYANGO Y’iMPUNZIZ’ABANYARWANDA CYANGWAY1FATAN1JE NAZO
ABADAHAPostfach 311206D-7500 Karlsruhe 31West Germany
AFCRAmerican Friendship Committee for RwandanRefuge, esP. O. Box 276361Sacramento, California 95827. USA.
Association of Banyarwanda inDiaspora "USA"P. O. Box 7098Silver Spring, Maryland 20907
cg
1714 Flight AvenueLos Angeles, Califomia 90064
ASSOCIATION DES IMMIGRANTSRWANDAIS DU QUEBEC
i
iI!!
....................... t
A. R. P.Associazione Rwandese in Pugliac/o ACLIVia De Bellis 3770124 Bari, ltalie
LA FRATERNITE RWANDAISEB. P. 1775 CotonouRépublique Populaire du Congo
GASABODiaspora Rwandaise en SuisseCase Postale 1701211 Genève 28, Suisse
GROUPE DE SOLIDARITE AVEC LESREFUGIES RWANDAIS A GENEVEC. P. 536CH- 1211 Genève-4Suisse
INTORE SOCIETYP.O. Box 53404Nairobi, Kenya
INTWAZAAssociation des Réfugiés Rwandais au SénégalB. P. 5333Dakar-Fann, Sénégal
INDACOGORAOrganisation des Patriotes Rwandais enRépublique du Congoc/o B. P. 2687Brazzaville, République Populaire du Congo
ISANGANOLa Diaspora Rwandaise en BelgiqueB.P. 13721000 BruxellesBelgique
ICCRINTERNATIONAL COMM1TrEE ONRWANDAN REFUGEESP. O. Box 7098Silver Spring, Maryland 20907. USA
cg.Jean-Marie MASABO, CoordinatorPostfach 311206D-7500 KarlsruheWest Germaany
t
,,d ~ e,~0 ’,; -
IMPUZAMIRY.~,NGO56, rue du Louvre75002 ParisFrance -
!
GROUPE DE S~LIDARITE AVEC LESREFUGIES RW~,NDAIS EN AFRIQUE.Case Postale 536 |,CH-1211 Genoeve-4lSuisse |
1
LA LIGUE RW~NDAISE DESDROITS DE L’I~IOMMEC. P. 5602 StationI"B"Montréal, Province]du Québec
RCCARwandese Canadi~P. O. Box 2426 St2Downsview, OntarCanada
Cultural Associationtion "C",o M3N 2S8
RRWFRwandese Refugees Welfare FoundationP. O. Pox 3649 KzmpalaUganda.
UNION NATIOI~/ALE RWANDAISE(UNAR) |c/o Claude Tchuy R~eba7138, De Norman~lilleMontréal, Québec]H2S 2C3
URUNANA R ’ABANYARWANDAc/o Ntukanyagwe ]Department of Arts ~’French)Bendel State Unive~sityAbraka Campus |NIgeria
TUBANENaixobi, Kenya
D. R. P.LA DIASPORA R~ CANDAISE AU BURUNDILeta y’u Burundi ymayarlze.
’~ ~atntt
Abafashije IMiURUZA
t ~ ,."
..... ~l
vA
z!
!