Upload
hoangduong
View
234
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Pseudonym-
Witness Code: RADRTLMTape 3381
RTLM Broadcast on March 9, 1994
RADIO-RTLM
CASE NO.,,.,-, .........._.,,,,,,,,, ,,,,, ~ .,Q ~>"o -E HIBIT NO .......... ~ ... ~’,/~.,,,,,,,
DATE ADMITTED..:.. cir. ...... .TENBEREI] BY:.~...P-~, .3.. .~. ,,,¢~, ~, ,~r~,NAME OF WITNESS’.,,:f~....~.~~,,,.
!Radi° Broadca I
l~ i,czR II~1 IICTR I
F00-0809I~11 09-Mar-941!~1 IAudio I
IKin’/a~w°n IIEng,ish
[~tl K002"7539"K002"75401
For Witness Statement:
i
~II
ITape 338 I
IKT°°-°8°9 I~~ IK014"1690"K014"1719
ITape 338 1
I Yes J
Identification
Duration
RTLM 0338 N°52 Du 9/3/94(suite) (fin)10/3/94 (1 ~re partie)
: 60 rain.
1
K0747690
Quality : Good
Transmission : RTLM
Name of transcriber : MUTETELI P~nine-Joie
Name of file
Date of transcription
: 0338
: 11/10/9/99
Dictaphone : ExpressWriter Model 2750-6SN516525
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.PJ.
FACE A K0141691
Orateur : HABIMANA Kantano, journaliste de la RTLM. 0.0
...pfuye, ariko ndagenda mpinge basi ndihangana ningera mu rugo nywe amazi hanyuma
nimugoroba ndagenda njye ku kabari cyangwa se ne kujyayo nkore indi mirimo, ariko numva
mfite ikintu mu mutima cya courage, courage kabisa. Mwese rero aho mud hose mujye mugira
ikintu bita "courage ", ni ukuvuga kutiheba mu buzima. Ukavuga uti, mu buzima ni ko bimeze1.
Ariko rero mu gihe ndiho, mu gibe ndi.., ngihumeka ngomba kugira courage.
Maze rero muff aka kanya, henga dusuhuza abantu b’i Rwamatamu, abantu b’i Rwamatamu muff
Kibuye baratwumva bose, abantu b’i Rwamatamu rero mukomere cyane aho muff Kibuye, heh,
maze rero muragira muti "rwose hano i Rwamatamu turaho ariko rero haft umugabo hano
utatworoheye witwa Padiri NZANANA alias BAGOREBEZA", Padiri NZANANA alias
BAGOREBEZA "rero, wo muri Paroisse Kibingo" bati "rwose" atume... "ntabwo tuzi neza uko
ameze", bati "ntabwo tuzi neza uko ameze muff iyi minsi", bati "rwose" bati "ejobundi aherutse
kuzana n’Inkotanyi y’Umukapitene yitwa NYIRARUNIGI ukomoka muri Commune Gishyita",
ati "bamarana iminsi itatu hano ku Kibuye". Ati "ubu rero tugakeka iyo uge.., yuko yagiye
amubwira:
- Abantu badashyigikiye Inkotanyi.
- Interahamwe.
- Ee... Abasederi, iki".
Ati "akaba yaramuhaye liste rero" ati "ubu ngubu" ati "dufite ikintu cy’ubwoba", ati "cyane cyane
yuko uwo Mupadiri arangwa ni ikintu cyo ku... cyo kuvangura amoko". Ati "iyo bamwohererje
Umupadiri w’Umuhutu, ntabwo ahamara kabiri". Ati "agenda avuga ngo abana n’Abatwa". Hah!
Hah!
Ni akumiroT Ati "kandi mu kunyereza imfashanyo akaba uwa mbere". Ati "had izo aherushe...
aherutse kunyereza amabati bail bahaye abantu ngo bazabubakire", ati "none yayajyanye ku
mucuruzi witwa MUGAMBIRA w’i Karengera i Cyangugu".
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par 1VLP.J.
Ko74,,s92Ni igitangaza, ni nka polici ejobundi e... bari bamuhaye sinzi aho yayijyanye. Maze rero Padiri
NZANANA, tuza tuza, uturane n’Abakirisitu bawe i Rwamatamu aho muff Paroisse Kibingo.
Mwese mwese mukomere, mukomere ariko rero ndakeka yuko mudakwiye kugira ubwoba niba
mubonanye umuntu n’Inkotanyi, wenda had ibintu aba amubwira. Ariko nizere ko Padiri, nubwo
ibintu byacitse, atatinyuka guha.., atatinyuka guha liste abantu baza.., bazicwa, ibyo byaba ari
akaga. Ariko rero iby’iki gihe nta wamenya.
b ¢,~.
Maze rero gusa, gusa, umugabo.., umuntu uu... ugira ivangura ry’amoko bigeze aho kandi
akiriranwa n’Inkotanyi, urumva ko abaturage batabura kutamushira amakenga. Nk’uwo Mupadiri
NZANANA alias BAGOREBEZA wo mud Paroisse Kibingo i Rwamatamu, nyabuneka bana neza
n’Abakirisitu, be kujya bagukeka amababa, kuko ibyo bintu ntabwo ari byiza. Ni biba ngombwa
n’iyo Nkotanyi NYIRAKUNIGI mwari kumwe ubabwire icyo yari yaje gushaka. Niba yari yaje
kugusura kuko uri mwene wabo, cyangwa se ifite indi mission, hanyuma abantu bose bagire
umutima mwiza. 3.2
,
Nigeze kubabwira rero yuko.., nigeze kubabwira yuko tuff buvuge akajambo kuri Parti social
democras.., heh, Parti PSD y’Abakombozi, ishyaka ry’Abakombozi rero, iryo shyaka twababwiye
yuko mud iyi minsi habaye amatora bagi.., bashaka kureba uzasimbura Nyakwigendera
GATABAZI Felesiyani, hanyuma noneho mud Minisiteri y’Imirimo ya Leta...
Ubwo rero nyine uko amatora yagenze, heh! Haft umugabo witwa UWIBAJIJE Sylvestre, akaba
Ambassadeur w’u Rwanda mu Burundi, uwo mugabo rero ni we Abanyabutare bashatse cyane,
ndetse umugabo witwa NDUNGUTSE aramwamamaza, uwitwa ..YAFIKI Hyacinthe
aramwamamaza cyane. Hanyuma noneho ibyago Agustini IYAMUREMYE, V&erinaire wa...
wari uwa kabiri umukurikiye, noneho aba ari we uza guhita, agira mirongo itandatu ku ijana,
UWlBAJIJE Sylvestre agira mirongo ine ku ijana. Noneho aravuga ati "yuu"..., ariko uwo
mugabo, heh, UW/BAJIJE nyine umenya ahari gukomera bitaramuhiriye kuko mbere yigeze kuza
yirukanka ati "ndi Umukombozi w’igitangaza, araza yiruka. Aa... ubwo batangaga imyanya
y’"ubuministre", aje yashakaga kuba Ministre wa Finances. Nuko aje rero muff Bureau Politique
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
baravuga ngo "Finances ni iya Gitarama, nta kundi byagenda".
Umugabo yavuye ino yirukanka si we wabonye yambuka Akanyaru. YehT None n’ab’ino.., birasa
n’ibimugoye! Kuba Ministre w’Imirimo ya Leta n’Ingufu na byo birimo biranga, ariko rero hagati
aha harimwo akabanga, harimwo akabanga. Ni uko.., yaravuze ati "basi nubwo mbuze amajwi
ariko muzadushyikirize TWAGIRAMUNGU Fawusitini alias RUKOKOMA twembi uko tuff
babiri", njyewe UWlBAJIJE Sylvestre na Agustini IYAMUREMYE, mudushyikirize
RUKOKOMA twembi, hanyuma noneho turebe uko bizagenda. Heh, heh!
None rero ukuntu amatwi anshyira, ukuntu amatwi anshyira rero, RUKOKOMA... RUKOKOMA
TWAGIRAMUNGU Fawustini alias RUKOKOMA, sinzi rero ukuntu ngo arimo..., arimo
arita’tiramo UWIBAIIJE Sylvestre, eyane cyane ko bakoranye muff STIR amukoresha muff STIR,
heinT None rero arimo arashaka kwihitiramo ISWIBAJIJE Sylvestre kuko aravuga ati, nta kuntu
nagira ba v~terinaires babiri muff Guverinoma, nagira V6terinaire Dismas NSENGIYAREMYE,
nkagira V6terinaire Agustini IYAMUREMYE, ati, abaveterinere bombi umenya tuta.., ati bajya
bashyigikirana, ati ugasanga sinzi ukuntu bimeze.
Maze rero umenya V6terinaire IY~MYE arimo agira ingorane, admo agira ingorane ariko
rero UWIBAJIJE Sylvestre, cyane cyane yuko yakoranye na TWAGIRAMUNGU Fawustini alias
RUKOKOMA, yaramukoresheje muri STI~ azi uko yakoraga. Done niba yarakoraga neza nyine
yavuga ati yaeungaga umutungo neza ubwo ni we nshaka kwiyegereza.
Cyakora yaba abigize neza, kuko Abanyabutare benshi, Abanyabutare benshi ndabizi bashyigikiye
uriya mugabo UWlBAJIJE Sylvestre, eyane eyane yuko uriya mugabo yerekanye yuko koko
akorera igihugu. Yatinyutse kwandikira..., nimvuga ngo ni ugutinyuka, ubundi umuntu ukorera
igihugu eye ni uko yagombye gukora. Yanditse ibarwa, yanditse ibarwa y’ibintu abonye i
Bujumbura. Ukuntu Inkotanyi zarimo zikora.., zikora, zikora hirya no hino hein! Noneho ahita
abyandikira ee... Ministre GASANA.
Bimmvikana Ministre GASANA we icyo yakoze ni ukohereza copie muri.., muff FPR n’ahandi
Cassette n* RTLM 0338 TranscrRe par M.Pd.
t
K01416945
hose, ati dore uyu mu... ya... ya... Ambassadeur ubamenera ibanga muzamumenye, hanyuma rero
bara.., bakeka ko ari na cyo cyanatumye atabona amajwi, wenda ni na cyo cyanatumye atabona
amajwi ngo atorwe ako kanya kuba Ministre. Niba rero RUKOKOMA TWAGIRAMUNGU
Fawustini aramutse amukuyeyo, hein! Amukuyeyo akamwirobera byaba ari byiza, cyane cyane
yuko umugabo witwa RAFIKI Hyacinthe, RAFIKI Hyacinthe a... UWlBAJIJE Sylvestre nara...
nadategeka iriya Minisiteri y’Imirimo ya Leta, RAFIKI Hyacinthe arahita yirukanwa ako kanya
muff Cabinet, ako kanya muri Cabinet.
Mu bintu azira rero cyane cyane arazira ikintu cyitwa akaboko karekare, kuko ni ibintu bigaragara
cyane, nta kuntu wagura Benzi ibihumbi bingahe, ngo wubake amazu atanu mu mwaka umwe
gusa w’inzibacyuho. Uwo mugabo rero umiragura cyane muff.., hah, hariya ha... baramwinuba!
Baramwinuba ku buryo nagira ibyago UWlBAJIJE Sylvestre ntabe Ministre, ubwo kwaheri,
kwaheri RAFIKI, kwaheri RAFIKI. 8.2
Umugabo rero witwa NDUNGUTSE na we arakatitse kuri ru... ku UWlBAJIJE Sylvestre, mu
gukora campagne rero agira ngo atorwe. Yaravuze ngo "rwose", ngo "mutore UWlBAJIJE
Sylvestre" ngo "kuko" ngo "GATABAZI rwose Nyakwigendera" ngo "ajya... ajya kwitaba
Imana", ngo "yaravuze’" ngo "rwose" ngo "UWIBAJIJE"ngo "ni we mpaye" ngo "umurage
wanjye".
Maze rero mu by’ukuri, uriya mugabo ukorera igihugu neza agatinyuka kuvuga lnkotanyi ibyo
zikora, umugabo wagerageje guhisha bamwe mu bategetsi b’Abarundi barimwo bashaka
kubagandagura, ndakeka ko uwo akora neza uwamugira Ministre.
Hanyuma rero Agustini IYAMUREMYE na we, V&erinaire akibera maneko, akareba ko yaneka.
Akamenya... akamenya uko ibintu bimeze mu gihugu kandi akaneka atabogamye, cyane cyane
agakurikirana anketi, anketi rwose ya Nyakwigendera GATABAZI, uriya Munyabutare twabuze.
Akareba neza ahantu ibintu byihishe, ariko ad~ye.., adakufikiye ibyo.., ibyo numvise bavuga.
Hari umuntu duherutse kuganira, heh! Duherutse kuganira rwose ukomeye wo mu rwego rwo
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par ~LP.J.
K0141695 6hejuru ariko akaba Umukombozi. Maze rero ibintu yambwiye birashekeje, nako ntibishekeje
birababaje, birababaje kuko iyo umumu akora ibintu..., avuga ibintu gusa ugasanga.., iyo umuntu
avuga ibintu abantu bashaka gukwiza ibintu mu bandi ariko umuntu yabikurikirana agasanga ari
bya faux, usanga bibabaje, usanga bibabaje. 9.6
Hinga rero mbabwire ibyo bintu, njyewe ntabwo mbitinya kubivuga. Uwo muntu rero ukomeye
twaraganiriye, noneho ndamubaza nti "ese koko mu Bakombozi, rwose uriya Munyabutare yazize
iki? Bwana GATABAZI, rwose yishwe na bande uko mukeka"?
f" Noneho ubwo uwo mugabo arambwira ati.., ati "rwose", ati "GATABAZI" ati "yishwe
n’IKINANI". Ati "uzi impamvu"? Ati "ni uko" ati "rwose" ati "GATABAZI" ati "mu kwezi kwa
munani yari kuzegura noneho agatangira k~yamamariza ubuperezida". Ati "noneho rero", ati
"ubwo" ati "Prdsident HABYALIMANA yumvise ya... yamu.., ati "kuko yumvise ari we wenyine
bahatana muff iki gihugu" ati "yumva yamutwara amajwi" ati "hanyuma noneho" ati "ahitamo
kumwica". Maze ndareba ndumirwaf
Mu by’ukuri none, ni nde wigeze... Pr6sident wa Repubulika, Jenerali Majoro HABYALIMANA
Yuvenali, uretse ko yarahirirye kuyobora inzibacyuho, yigeze avuga ko aziyamamariza
ubuperezida mu yindi myaka iri imbere? Ku buryo yabiziza umuntu ngo ni uko agiye kuzamuka
ngo.., hehT
Ikindi rero, ikindi kibabaje. None se GATABAZI ni iki eyavugaga yuko azabona amajwi? Na none
rero ikindi abantu bagomba kwibaza.., kwibazaho, mu by’ukuri niba abantu barwanya Pr6sident
HABYALIMANA na bo bemera ko, bemera ko aramutse yiyamamaje yatorwa, babyemera
bakumva koko bibarimo ko babyemera ko yatorwa..., ubwo se abatinya abandi ni ba nde ku buryo
bagirira abandi nabi? Ni uwumva yatorwa se? Heh! Cyangwa ni uwumva ko undi yiyamamaje
yatorwa byanze bikunze.
Aho rero ni ikibazo abantu bakwiye kwibaza, ntibakajye babeshya. Ubu rero abantu bakwije
amakuru ngo "rwose", ngo "GATABAZI" ngo "hi we waft kuzatangwaho" opo.., hn... ngo" na
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
01416967
opposition" ngo "kwiyamamariza kuba Pr6sident wa Repubulika", ngo" none" ngo "baramwishe’"
ngo "atazaba Pr6sident wa Repubulika", ngo "abamutmyaga" "...
Ariko gusa, abantu bajye bibaza koko mu bintu by’ukuri. Abantu baravuga bati "Pr6sident wa
Repubulika aziyamamaza". Nta muntu azabi.., nta muntu yari yabibwira, ariko rero yiyamamaje
ni uburenganzira bwe. Ariko nta muntu arabibwira ko aziyamamaza, ariko muff opposition
abamurwanya bo bakaba bazi ko aramutse yiyamamaje na nyuma y’inzibaeyuho yatorwa. Kuri
"turu" ya inhere ndetse.
None se ari Pr6sident HABYALIMANA wumva yatorwa kuri "turu" ya mbere, ni nyuma
y’inzibacyuho, ari n’abumva.., ari.., ari.., ari n’abumva ba... batagerageza, ubwo se abamufitiye
ubwoba ni abahe ku buryo bagirira abandi nabi?
Uwo wizeye yuko azatorwa ndumva nta muntu yagirira nabi kuko nyine yizera ko azatorwa.
Ahubwo abumva yakwiyamamaza agahita ni bo bamugirira nabi.
Ndakeka rero yuko abantu bajye bavugisha iby’ukuri, be gukwiza amagarnbo mu bantu ngo kugira
ngo babangishe abandi gusa, ngo "GATABAZI ubwo uwo ari Umunyanduga yishwe n’Abakiga",
ngo... Numvise Madamu UWILINGIYIMANA Agata ngo "yishwe" ngo "’na ba bandi" ngo
"bamufungaga".
None se iyo umuntu akoze icyaha arafungwa, arafungwa. Naho rero kugenda umuntu abyutsa
inzangano ngo buriya yishwe n’Abaldga ngo nta kundi, ngo nta Munyenduga ngo ugiye
gukomera.
Nyamara bakiyibagiza yuko Minisiteri ayobora, ni Minisiteri irimo amafaranga. Abantu bo mu
ishyaka rye barayishaka, none se kuki abo mu ishyaka rye batamuhitana ngo babone uwo mwanya
hanyuma harye n’aba.., n’abandi bashaka ku... umva kandi. Hah, umuntu uko agenda akura ni ko
agira abanzi. Hanyuma se, babaze abanzi ba GATABAZI basanga bari bangahe?
Cassette n° RTLM 0338 Trma~rlte par M.P.J.
KOt41697 8lbyo ari byo byose, kuyobya uburari, kwirukanka uvuza induru ngo.., ngo wabibonye ni MRND,
gusa, ndakeka yuko abantu bazageraho bakabirambirwa.
Ese ubu ngubu muff.., muff MDR mu by’ukuri Nyakwigendera GAPYISI amaze gupfa, abantu
bahise bavuza indum ngo ah, ngo "hi MRND". Nyamara ubu abantu bamaze kumenya neza aho
urupfu rwa GAPYISI ruff, neza neza. Nta muntu rero wakongera kubeshya, mbeshye ngo ibi
n’ibi. Abantu urupfu rudafitiye akamaro ntabwo bashobora ku... kurubagerekaho ngo rubafate
nubwo wagira gute, ni ugukomeza ugahatiriza ukagira ute ukabeshya uka.., ugahanyanyaza ariko
rero ntacyo byatanga. Ndakeka ko abantu bamaze kujijuka, bamaze kujijuka, kubabeshya rero
ubabwira ibigambo by’ibinyoma utsindagire mu bantu, ibyo ngibyo ndakeka yuko (inaudible).
Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira i Kigali, ubu ngubu saa yine zirabura iminota
itanda.., itanu, saa yine zirabura iminota itanu muff studios zaeu. Mukomeze rero mwumve Radiyo
yigenga RTLM. Mu kanya turabagezaho amatangazo yanyu n’amakuru agenda atugeraho buff
kanya buri kanya. Hanyuma amakuru.., ngiye kureba mu kanya ni ayahe? Mu kanya turaza
kuyareba ariko tumaze kubabwira arnatangazo yanyu mugezwaho na Bwana NKOMATI
Emmanuel. 14.8
~... Kigali, BIKINDI ahamagaye, BIKINDI aba.., ahamagaye bene SEBAHINZI, iyo ndirimbo...
iyo ndirimbo ndayitura Inkotanyi, Inkotanyi ziri mud CND zikomeje kuntelefona. Inkotanyi ziri
mud CND zikomeje kuntelefona zimbwira ngo "ariko" ngo "Kantano" ngo "rwose" ngo "kur"...
ngo kuki urimwo ubeshyera Inkotanyi" ngo "twumva". Ngo "kuki urimo utubeshyera twumva"
ngo "tuff hano".
Maze rero Matiyasi, Matiyasi ndakumenyesha yuko rwose mu by’ukuri wowe ahubwo ushaka
kumbeshya, ushaka kunjijisha. Ndakubajije nti "ariko Matiyasi kuki mushaka kongera kubura
imirwano, nk’aho mwaje ngo dusangire ubutegetsi mwibiye Arusha?
Noneho Inkotanyi Matiyasi ikambeshya ngo "rwose" ngo "ntabwo dushaka kubura umu...
imirwano". Nyamara Ambassadeur, Ambassadeur wa Tanzaniya (Tanzanie) ubwe yaravuze ati
Cassette n° RTLM 0338 Transcri~ par M.P.J.
K014t698 9
"kuwa gatandatu nagiye nsha.., nsanga bash~a kubura irnirwano, hanyuma none ejo naragiye
njyana n’abandi b’"Ambassadeurs", hanyurna noneho nshobora kuba.., gutuma bacururuka
noneho imbunda barongera bazisubiza rnu bunko".
Ubu rero Matiyasi umndenganya, heinT Ntabwo... ntabwo ushobom kumbesha nyine
by’ubukotanyi ngo ngukundire, kuko njyewe mvuga inkuru tuba ndeba kuko aba.., none se
abasifikare bari baje gufa.., gufasha Inkotanyi b’Abagande (Ugandais) se ni ukuvuga ko nta muntu
wababonaga? Barundanya se ibitwaro hariya za Kabologota, za he, nta muntu se warebaga?
Birumvikana rero yuko ibyo ngibyo ndashobora kubyemera rwose Nkotanyi tujye twumvikana,
gusa ubwire bene wanyu n’abandi, ubabwire uti ibyo ari byo byose ngo "ukwanga atiretse
arakubwira ati ngo turwane". Koko wa mugani wa RUTAREMARA ni uko yavuze ati "nzafata
imbunda ndwane", n’iki, ariko yaravuze ati "iyo urwana n’umuntu ntabura icyo agushituraho,
ntabura aho agukomeretsa, ntabura aho agukanda, byaba ngombwa akaguhitana".
Ubwo rero ndakeka yuko nimwubura imirwano ni akazi kanyu, ibyo ari byo byose ntabwo
tuzahunga, ntabwo tuzasubira mu buhungiro ntibishoboka. Ntibishoboka ahantu namwe muvuye
ntabwo mwahadusubiza ngo tubakundire. Ubu rero tuzarwanira.., tugaramye hano, hano. Haba
i Kigali, haba mu Rwanda hose, ntabwo tuzajya mu buhungiro, ntabwo tuzasubira iyo mu buvuye
ibyo mubyemere yuko nimwubura imiryano tuzarwanira hano ha... nta kindi. 17.1
Matiyasi rero ubibwire Radiyo Muhabura, mu kanya nail ndimo numva kuri cassette ibyo
yabeshyaga mu gitondo, ibyo ari byo byose heh, ni ukwitana bamwana by’abakeba. Nawe se mud
Radiyo Muhabura ngo turabeshya, nyamara ukuntu namwe mubeshya ntibigira ingano!
Ubwo rero ndakeka yuko iyo mubeshya ngo mu... ngo ni d6mocratie muharanira, kandi
muharanira inda zanyu n’ubutegetsi nk’abandi bose, sinzi rero icyo muba mushaka kubeshya
abaturage.
Ubwo rero ibyo byo kwa mukeba, Patrick, Radiyo Muhabura na Matiyasi, hein! Ahubwo muzaze
Cassette n* RTLM 0338 Transcrlte par NLP.3.
: 747699 10hano kufi RTLM tugirane ikiganiro (aseka) atari ukunyumvira aho kufi CND, nanjye nkabumva
kuri Radiyo Muhabura kufi cassette. Hein! Muzaze duhufire hano tugirane ikiganiro kirambuye
kuri RTLM. Muhumure ntacyo muzaba nta wuzabagandagura, tuganire koko, hanyuma noneho
mumbwim aho.., aho tubeshya.
Maze rero ubwo naganiraga n’Inkotanyi Matiyasi yari imaze kuntelefona imbwira iti "Kantano
urabeshya ntitwashatse kubura imirwano". Ndabizi Inkotanyi iyo bimwe bizinaniye zibeshya ibindi,
ubundi zikavuga ko ibindi zitabishakaga. Hum! Nuko. Ubwo rero ntabwo dushobora kubyemera
twebwe, kuko dutahura ibinyoma bifi muff ayo mayeri yose yo kubeshyabeshya. 18.4
Hanyuma, ah ah, abantu baratwandikira, abantu baratwandikira ba... bavuga bati, a...bantu bo
muri Commune Rubavu ku Gisenyi, bamaze kutubwira bati "ejo rwose hari umugabo
w’Impuzamugambi, w’Umusederi witwa CANA", niba ari CACANA simbizi. Bati "CANA rero
ejo yishwe ku manywa ava, ee... yicishijwe na Conseiller wa Secteur Murambi", ati "rwose abo
bantu barindaga intoki uwo muntu baramwishe", ati "hanyuma Bourgmestre aho kugira ngo yi...
ajyeyo yoherezayo umucungamari, ni ukuvuga comptable ngo abe ari we ujya gukora anketi", ati
ibyo bitewe nuko IPJ, IPJ wa Commune Rubavu yaratorotse atorokera mud Parike ya Gisenyi
none Commune Rubavu rero ntigira IPJ, birumvikana yuko Commune nk’iyo y’umujyi.., nkiriya
y’umujyi itagira IPJ ni akumiro. Ubwo rero IPJ wahunze nave mu buhungiro cyangwa bashake
undi ni byo abaturage bifuza, kubera ko umutekano ukomeje kugenda nabi.
Maze rero, hah, B/ZIMUNGU Dieudonn6 we ni Umukombozi, we ni Umukombozi.
BIZIMUNGU Dieudonn6 wo mud Rubavu, wowe uri Umukombozi, had ibintu umbwira njye
ndashobora guso.., kuvuga hano kuri antenne. Mu kanya ariko ndagusomera ubutumwa
bw’Abakombozi b’i Butare.
Abakombozi b’i Butare bandikiye RTLM... Ahubwo henga ntumikire umugabo ukora muff
BRALIRWA, umugabo ukora muff BRALIRWA..., hagati aha ariko turashimira BRALIRWA
ya Gisenyi, nako ya... ya Kicukiro, abakozi baho bateranyije amafaranga ba... bagashyigikira
Rayon Sport ibihumbi mirongo itanu byose, hein! Hanyuma ubwo wenda Brasserie yo yo ku
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.Pd.
Gisenyi yenda izafasha Mukura, aho ngaho dutegereze.
Ariko rero hagati aho baravuga bati "muri Brasserie aho ngaho ku Gisenyi, ahantu bita muff
"’bouteillerie ", hah/Muff bouteillerie aho ngaho ni ahantu haft amacupa yirukanka. Amacupa...
za miliyoni y’amacupa yiruka bashyiramo inzoga bagira gute. Bati "abantu rero bacunga izo
"shene", hum! Urumva gucunga amacupa y’inzoga arenga miliyoni ku munsi, ni byinshi.
Baravuga rero bati "uwitwa NDENGEJEHO Pascal", bati "uwitwa Victor", bati "n’Umushi
witwa ILOMBE", hah7 Bati "abo bantu" bati "haft ukuntu rwose barya ruswa ya ba nyakabyizi,
hum7 Bati "kubera ko ba nyakabyizi rero babaha "ese" y’amezi atandatu bail muri "ese",
warangiza amezi atandatu bakaba bakwemerera eyangwa bakakwirukana". Ati "ba nyakabyizi
mud ayo mezi atandatu rwose baba bafite ingorane basengera reka bicika", ati "none
mwatwihanin]e ILONDE, Victor, NDENGEJEHO". Uti "ko amafaranga muhembwa ari menshi,
nk’ubwo ngubwo mwaretse koko kurya iyo ruswa.
Nguko rero bimeze, nta wutaka atababaye. Abantu ubwo barababaye kandi babiteye imboni, maze
rero mukomere, mukomere yenda ubwo ngubwo barabireka, barabireka.
Ni nk’aba bantu bahiga Maitre MACUHO, abantu bahiga Maitre MACUHO muff Gare routiere,
Maitre MACUHO rero hakaba umuhiga akitwa Ma/tre SAKINDI, n’umugabo witwa KASONGO
Ali. Abo bantu rero bahiga Maitre MACUHO ndakeka yuko azabagwa nabi, azabagwa nabi
Maitre MACUHO na we ntiyoroshye. 21.5
Abanyagitarama na bo barandika, Abanyagitararna barandika. Dore nk’uyu witwa Jean-Baptiste
wo muff ASTALDI i Gitarama, route Gitarama-Kibuye. Aravuga ati "mwigeze kuvuga Ababiligi
"Beiges) bo muff Cobra" ati "none" ati "hano na none haft Umubiligi (Beige) witwa WALTER
wo muff ASTALDI i Gitarama" ati "ibye na we" ati "wagira ngo ni umukolonize wa kera", ati
"cyane cyane ntabwo twumvikana ku bibazo byerekeye imiti, kuko yumvikanye na Dogiteri,
yumvikana na pharmacie, ni ukubanza kujya kubaza uko umuntu arwaye, akabanza akabaza imiti
uko igura" ati "warenza ibihumbi bibiri nta kundi ubwo do... e... bon.., comptable wa ASTALDI
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
witwa WALTER akaba avugije induru".
12
Maze rero WALTER, WALTER inama nakugira ni uko wareka Abanyarwanda bakivuza, cyane
cyane ko bakora imirimo minini ikomeye kandi ukabona amafaranga ahagije. Bareke bivuze
rwose, umuntu utwara cya Tingatinga, urabona ibihaha biba byarashegeshwe, Hum! Uwirirwa
yasa amabuye amwe akamukomeretsa, bimwe bikamutarukira mu bihaha n’iki, ararwara cyane.
Abo bantu rero bararwara ku buryo barwara indwara zirengeje ibihumbi bibiri. Ni ukubareka rero
bakivuza Bwana WALTER wo muff ASTALDI i Gitarama.
Abanyagitarama barakwamaganye bakubwira bati "reka Abanyarwanda bivuze, indwara z’iki gihe
n’imiti irahenda". Ibihumbi bibiri rero ntabwo.., ntabwo aria.., ari urugo, ibihumbi bibiri ntabwo
ari urugo. Ubwo rero ntabwo rwose nawe ntukajye ukabya.
Hum! Mu kanya ariko nari mfite ubutumwa bw’undi mugabo uvuga ati "rwose G6rant wa
OPROVIA, G6rant wa OPROVIA na we bati "aratuzahaje! Bati "nawe uwo mugabo G&ant wa
OPROVIA", henga ndebe ukuntu yitwa, yee... G6rant wa OPROVIA rero aho ngaho, hum, i
Gitarama. Baravuga uti "rwose abantu ugiye kubicisha inzara kandi ni bene SEBAHINZF’, ati "ni
uko dore amasaka twagombaga kugura muff OPROVIA wayahaye umugore w’incuti yawe
ucururiza kwa GASIMBA D6o", hum! Ati "uwo muntu rero witwa lmmacul6e dore" ati "ubu
nandika dore umuhaye toni ebyiri". Heh hem Ati "ubu nandika dore umuhaye toni ebyiri". Ati
"urumva rero kugira ngo uyamuhere ku kilo mirongo itatu n’arindwi muri OPROVIA, hanyuma
ayaduhere mirongo itanu ku kilo ummva ko aba atwungutsemo. Ubwo rero urumva ko umurimo
wa OPROVIA bwa mbere ntabwo uba ubaye a... inshingano yawo ni ukutugurira kuri make
ugasaranganya abantu bose.
Ati "rwose ntabwo byumvikana", uwo rero ni MINANI Paul wo muff Secteur ga... CeUule
Gahogo warimo uvuza.., warimo uvuga ati "rwose turarengana nyabuneka ntabwo"!
Uhum! Maze rero noneho, yah! Ngeze ku Bakombozi, Abakombozi ba Pr6fecture ya Butare,
Commune urbaine ya Ngoma baranditse na bo baravuga bati"
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J,
KO 1 41 7.0213Ku banyamakuru ba Radiyo RTLM,
Abakombozi ba Pr6fecture ya BUTARE turabasuhuza, mugire amahoro n’arnahirwe.
Tubandikiye um rwandiko rurerure kugira ngo mu... muda.., mutangaze ibyifuzo n’ibitekerezo
byacu, cyane cyane ku itorwa twumvise ry’umugabo witwa IYAMUREMYE Agustini waba
waratoreshejwe na Bwana NZAMURAMBAHO Frederiko, President w’ishyaka ryacu PSD, ko
tutabyishimiye kandi ko mtabyemeye na gato rwose. Ngo ntabwo tubyishimiye na gato rwose.
Hein! Ibyo ari byo byose aba.., abo Bakombozi na Bwana UWIBAJIJE Sylvestre na we ngo
ntabwo yemera na gato.., ntabwo yemera na gato ibyi.., ibyeme.., ibyafatiwe.., ibyemezo
byafatiwe muff iyi H6tel M6ridien Umubano hariya i Kigali, nawe ngo ntabyemera rwose na gato.
Hein! Batelefonnye NZAMURAMBAHO uyu munsi bamubaza, ba mukeba nuko aranga.., aranga
ibintu byose arabiniga arabifunga.
YahY n’UWIBAJIJE na we yasha.., yavugiye kuri Radiyo Rwanda kwa mukeba, na we
baramuniga. Hum, aravuga ati "ntabwo mbyemeye, ntabwo mbyemeye rwose, Abanyabutare bose
bifuje ko ari.., bifuje ko aft njye uhita, barabyandika. None kugira ngo mundyamire njye ntabwo
mbyemera kandi nzim ibaruwa nandikiye Ministre w’Ububanyi n’Amahanga mvuga iby’Inkotanyi.
Njyewe rero ndarengana. Abanyabutare rero na bo bati "ntibishoboka, ntibishoboka", kandi koko
uko nababonye, sindi Umukombozi ariko babonye bavuga bail "Sylvestre niba atabaye Ministre,
Sylvestre niba atabaye Ministre muraba mwumva".
Ubwo rero ndakeka yuko.., yenda abantu babiri bamuri.., mu buryo bwa politique muri iki gihe,
abantu babonye ko muff MDR abantu bashatse kugonganisha Umunyabutare, Umunyagishamvu
KAMBANDA n’Umunyanyaruhengeli Madamu UWlLINGIYIMANA Agata,
..Umunyamhengelikazi. Umunya... Umunyanyamhengelikazi. Ni umu.., ngo ni uwo muri
Commune Nyamhengeli, ubwo rero ni Umunyanyaruhengelikazi, Madamu UWlLINGIYIMANA
Agata, Ministre w’Intebe, barongera bashyiraho Minsitre w’Intebe na none ngo agongane n’undi
Munyabutare, Gishamvu ngo igongane na Nyaruhengeli.
Na none rero ubu turabona hah! Turabona Sylvestre UWIBAJIJE ndakeka yuko iwabo ari...
iwabo se mama ndamenya ari hehe? Ibyo ari byo byose ni a... ni he? Ni muff Gishamvu cyangwa
Cassette n° RTLM 0338 Transcrtte par M.P.J.
K0141 703 14se muri Nyakizu. Hanyuma rero heh, akagongana rero n’IYAMUREMYE w’aho ngaho hariya
e... haft aho ngaho i Shyanda. Ubwo rero abo Banyabutare na none bagonganye muri PSD, ni
ukubyitondera bakareba yenda ko bitavaho babyanganira byo gupfa, Hum! Ntibamere...
n’Umunyahuye na we yavuyemo yashatse na we kuba Ministre. Umunyahuye rero mvuga na we
wavuyemo na we ashaka kuba Ministre, UWlBAJIJE rero na we aragu...rimo aragongana
n’IYAMUREMYE.
Maze abo Bakombozi rero b’i Butare, barakomeza bati "ntabwo twishimye na gato", bati
"impamvu yo kuba tutabyemeye ni ukuntu iryo tora ryagenze, uburiganya no mu gitugu kirekire
cyane gitewe na NZAMURAMBAHO Frederiko Pr6sident".
Twe Abanyabutare turemeza kandi turifuza ko nta wundi ugomba gusimbura Nyakwigendera
GATABAZI kuri uriya mwanya wo kuyobora Minist&e irimo lmirimo ya Leta n’Ingufu,
MINITRAPE, usibye Bwana Ambassadeur UWlBAJIJE Sylvestre kubera ubuhanga.., ubuha...
hn... ubuhanga n’umurava yagaragaje ishyaka ryacu PSD rikivuka, ari mu Rwanda no kugeza
ubwo bamwohereje guhagararira u Rwanda mu Burundi. None se batubwira ko mu magambo ngo
bamutoye bakurikije ubuhanga buhanitse cyangwa niba yarakoreye ishyaka atiziganya kurusha
Bwana Ambassadeur Sylvestre.
Kubera izo mpamvu zose zigaragara, Abanyabutare nta wundi rwose twifuza ko yatuyobora...
yatuyoborera iriya Minist&e usibye Bwana Ambassadeur Sylvestre. Na... kandi
NZAMURAMBAHO atisubiyeho ku byo ashaka kutuzanira mu ishyaka, azabage yifashe. Taraba
tutarashira agahinda k’umuntu wacu GATABAZI wivuganywe n’abanzi ba d6moeratie, none
NZAMURAMBAHO arashaka kutuzanamo buriya buriganya bwe bwo gutoresha umuntu mu
mafifiko. Niba kandi arimo guharanira inyungu ze bwite, twe turashaka uzaharanira kandi
waharaniye inyungu za rubanda nyamwinshi kandi uzateza imbere ishyaka. Naho ubundi rwose
uretse Sylvestre, bitabaye ibyo kandi tuzamwereka aho Abanyabutare babera babi.
Bikorewe i Butare, tariki ya karindwi saa munani z’amanywa.
Abakombozi b’i Butare. 29.0
Cassette n* RTLM 0338 Transcrlte par M.P.J.
Hum! Koko rero abo ni bamwe mu Bakombozi b’i Butare bagerageje kutwandikira, bagerage...
ngo.., bagira ngo bavuge icyo bifima kuri Sylvestre UWIBAJIJE ushaka kuba Ministre w’Imidmo
ya Leta n’Ingufij. Hagati aho ariko hari abatubwira bati "buriya kugim ngo e... kugira ngo
IYAMUREMYE bamutoreshe ni uko Inkotanyi zasanze hariya muri maneko.., hariya muri
maneko zasanze atazikorera neza ziravuga ziti "uwahamwirukana uwo mwanya ukaba vide
tukareba noneho umuntu dushyiramo twizeye, maneko yacu yagenda neza. Ahaat Maze rero ni
ibyo ni ibintu, abantu baravuga ariko mu mvugo hari igihe umuntu atahuramo ikintu cy’ukuri ni
ko bigenda.
Hagati aho rero hinga twigarukire ku byerekeye umupira w’amaguru. Ku byerekeye rero imi...
umupira w’amaguru, turagira ngo guhera ejo dutangire op6ration RTLM ee...-Mukura Victory
Sport. Ni ukuvuga iki? Ni ukuvuga yuko abayobozi ba Mukura Victory Sport baza hano
tukabonana, hanyuma noneho tugatangira op6ration. Iyo op6ration rero ni ukuvuga ko umuntu
aramutse.., aramutse agize icyo ashaka guha abakinnyi ba Mukura cyangwa 6quipe ya Mukura
kugira ngo ayitere inkunga, twebwe nat-we twamutera inkunga tuvuga hano kuri radiyo icyo akora
n’uwo ari we, yaba anacuruza tukavuga ibyo acuruza, aho abicururiza, bityo na we akumva ari
ishema kuvugwa kuri radiyo, kuko ugize neza kandi ko utanga burya ntabwo ari bibi. Iyo umuntu
atanga rwose, kugira umutima utanga ni byiza, kuko iyo utanga nawe urahabwa kandi Imana
kenshi iguha ibyo utanga. Turagira ngo rero abakinnyi bacu batyare kandi batsinde, ubundi natwe
tujye mu mateka y’umupira w’amaguru dufate ibikombe by’Afurika, nta kundi kundi kwa...
twabigenza. Ubu twagiye rero twatangiye nta kundi.
UKWIZAGIRA Gaspard rero we... UKWIZAGIRA Gaspard iriya muzi usya amasaka... 30.9
Fin de ia FACE A
Cassette n° RTLM 0338 Transcr/te par M.P.&
FACE B
K0141705 16
Orateur : HABIMANA Kantano, journaliste de la RTLM. 0.8
... hanyuma UKWlZAGIR Gaspard rero uriya mucuruzi ukomeye:
Ucuruza amasuka.
- Ucumza ingofero z’amakipe.
- Na za Uniformes.
- N’ibintu byinshi cyane.
Yatanze rero na we ibihumbi cumi ariko bya Rayon Sport.
Hanyuma Mukura rero na yo, kubera ko twatangiye op6ration Rayon sp... Mukura Victory Sport-
RTLM, Comit6 ya CDR i Runda, Commune Runda i Gitarama, itanze amafaranga ibihumbi
bitanu, iyahaye ikipe ya Mukura, Comit6 ya CDR i Runda itanze amafaranga ibihumbi bitanu
iyahaye Mukura.
Abandi rero namwe mukomeze, mukomeze mutere inkunga rwose Mukura na yo ikore nka Rayon
Sport maze umupira twabonye ko uhuza abantu.
Uhuza Abanyarwanda bose:
- Nta Bakiga
- Nta Banyenduga
- Nta b’epfo
- Nta ba ruguru
- Nta Nkotanyi
- Nta Nterahamwe
- Nta Bakombozi.
Mbese abantu bose rwose ugasanga bari hamwe.
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.L
K 0 ! 41 706 17Maze rero dutere inkunga na Mukura yacu. Rayon sport yo rwose mu by’ukuri ifite inkunga
ihagije, ifite inkunga ihagije.
Ubundi ahasigaye ni ukubura.., ni ugutyaza amaguru yabo bagatera imbere nk’umuzinga bakagera
kure, bakagera kure ku buryo tuzanagandagura na Nijeriya (Nigdrie) cyangwa se Alijeriya
(Alg6rie), hein! Bariya Barabu (Arabes) na bo tu... maze sinzi uwavuze ati "ab’a... ab’a..,
ab’i.., ab’ibikara nka twe, ab’ibikara nka twe, abakina umupira b’ibikara nka twe ni ukuvuga
Abirabura (Noirs) nka twe, bati "abo ngabo turabafite". Bati "ahubwo turashaka bariya batukura
bo mu majyaruguru y’Afurika (Afrique du nord). Aho rero na ho tuzagerayo tubatware igikombe
maze tumanuke turirimba tuje i Rwanda. Uhumf Ni ko bimeze. 2.5
But, finale? C’est la finale, nta kundi. ,~ (Hymne nationale)
Orateur : BEMELIKI Val~rie, journaliste de la RTLM. 3.1
...,~ (Fond sonore: chanson "Abadasiganira ku rugamba") Abadasiganira ku rugamba ingabo
z’igihugu. Ubu rero aho muff mwese mwumvise ko ibiganiro bya Radiyo RTLM byatangiye, ubu
dufite saa mbiri n’iminota mirongo itatu muff studios zacu.
Nk’uko rero musanzwe mubizi, tubagezaho ibiganiro binyuranye, bigenda bisimburana
n’amatangazo, n’ubutumwa bw’abatwumva. Ariko ndabanza gusuhuza abantu bose batwumva
aho bari hose. Ndasuhuza cyane ingabo z’igihugu ahantu ziherereye hose kuri positions aho ziri
mu bigo byabo, ndabanza nkabasuhuza cyane. Ndasuhuza n’abandi bose baduteze amatwi mfa...
mu ma Pr6fectures yose y’igihugu:
- Haba i Kigali y’Umujyi.
- Haba Kigali-Ngali.
- Haba Pr6fecture ya Gitarama.
- Prefecture ya Butare.
- Pr6fecture ya Gikongoro.
- Pr6fecture ya Cyangugu.
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
- Pr6fecture ya Kibuye.
- Ndetse na Pr6fecture ya e... Gisenyi.
- Ruhengeri.
- Byumba.
- Na Kibungo.
Mwese mwaramutseho? Muhorane umugisha w’Imana.
K0141 70718
Nk’uko rero nail maze kubibabwira, mwumvise ko twatangiye ibiganiro byacu. Ubu rero muff iki
gitondo muraganirirwa e... na R6dacteur en chefwa Radiyo RTLM, Bwana Gaspard GAHIGI,
afatanyije na BEMELIKI Valeriya. Ubu muff aka kanya ni we muriho muvugana, ubwo mugenzi
wanjye Gaspard GAHIGI ari buze kuza e... mu kanya gatoya nyuma na we ubwo ari buze
kubaganirira. Kuri technique rero tukaba tuff kumwe na RUHIGIRA Onesphore. 4.7
Nk’uko bisomye rero nk’uko nabibabwiraga, tubagezaho amakuru, ubu turiho turayabashakira
tukagenda tubagezaho n’ubutumwa bwanyu abakunzi ba RTLM bakunda kwi.., kunyuza
ubutumwa bwabo kuri RTLM. Ubwo rero abantu bose batwumva, ee... batwumva mwakomeza
mugakomeza kumva ibiganiro bya RTLM ndetse nizera ko bid z... buze kubashimisha kuko
bigenda binyuranamo ndetse n’umuziki unogeye amatwi, umuziki ee... utuma.., utera inkunga
cyane cyane ingabo z’igihugu kuko mwiyumviye muff ino minsi ukuntu abanzi b’amahoro bashaka
kongera kubura imirwano, bashaka kongera kuduterereza ibibazo by’intambara. Ubwo rero
ingabo z’igihugu ahantu ziri hose zikaba ziri maso.
Ubwo kandi ndagira ngo nsuhuze n’umusaza wa hariya i Masaka witwa KARASANYI Felesiyani
ukora muff Caisse Sociale y’u Rwanda, ndetse nkaba nasuhuza ee... n’abo bafatanya akazi:
- NYIRATUNGA Alphonsine,
- VUMILIYA Spesiyoza,
- Ntibagiwe kandi na HABIMANA Jean-Pierre.
Abo bose rero mbifurije akazi keza kuri uyu munsi.
Cassette n° RTLM 0338 Transcrlte par lVLPdr.
K014t708 ]9
Nkaba ngira ngo mbature akaririmbo, ndetse ngatura n’ingabo z’igihugu zose, kariya karirimbo
rwose karl gatangiye k’ingabo z’u Rwanda nagira ngo kongere gatangire gakomeze noneho koko
gashyigikire ingabo zacu aho ziri hose. ,~ (Abadasiganira ku rugamba) 6.2
/~ (fond sonore)... TLM, dufite saa tatu ishigaje iminota cumi n’itatu muff studios zacu.
Ndashimira rero abanm bariho batelefona mu kanya rwose bariho batelefona batubwira bati "ejo
-- n" "i"abanm bagumije kwinuba ee... atari benshi" ati "na bo babarirwa ma toK , ati "kubera indirimbo
zishyigikira ingabo zagiye zinyuzwa kuri radiyo", ati "ugasanga baratelefona mugenzi wanjye
kanta... Kantano", bad "izo ndirimbo ziratura.., zira.., turazirambiwe", n’iki.
Ariko kandi ni uko harimo n’abandi benshi ahubwo batelefona bagira bati "izo ndirimbo
zishyigikira ingabo turazishyigikiye, ahubwo muzigumye mujye muzishyiraho, kuko umwanzi aho
ari izo ndirimbo na zo zituma ashegeshwa, ndetse ni na bo nyine usanga bavuga bati "izo ndirimbo
turazirambiwe ni na bo baba batelefona nta bandi". Ati "rero twebwe ziriya ndirimbo dusanga
rwose ziha morali ingabo z’igihugu aho ziri hose", ati "kandi n’Abanyarwanda benshi
barazikunda". Ati "haft hashize n’igihe e... zita.., zitashyirwa ku maradiyo’" ati "ndetse Radiyo
Rwanda yo isa nkaho rwose itazigera na rimwe izisubizaho". Iti "ariko twebwe aho
muzishyiriramo, igihe muzishyizemo zose tuba twumva twishimye bidushimishije", ati "kandi
tukumva ko n’abasirikare bacu barite morali". 7.5
Abo rero ni abasivile batelefonnye bariho babivuga, ariko kandi nakwibutsa ko n’ingabo z’u
Rwanda, kuva twatangira kuzishyiriraho izi ndirimbo, igihe Inkotanyi zivuga ko zishaka kubura
imirwano ubwo twasanze ari ngombwa ko twashyigikira ingabo zacu na bo kandi barabyishimiye
kuko na zo zagiye zitelefona igihe cyinshi, ndetse zimwe zikiyizira zikatubwira ziti
"turabashyigikiye, izo ndirimbo koko ziduha morali, usanga n’aho tuft iyo zihitamo aba...
abasifikare bariho bishima ugasanga ndetse barabyina bakanyuzaho bagacinya akadiho, ugasanga
rero zidufasha cyane".
Ni ukuvuga rero ko abantu rwose batelefona bavuga bati "ziradushimisha ntituzazikureho",
ntidushobora kuzazireka, ntabwo ziriya ndirimbo tuzazireka ubusanzwe birumvikana ni indirimbo
Cassette n° RTLM 0338 Transcrtte par M.Pd,
K0141709 20
zishyigildra ingabo z’igihugu, kandi ingabo natwe twese turazishyigikiye. Tukaba turi kumwe na
zo buri gihe. lndirimbo rero zabo ntabwo twazireka kuko utazicuranze numva nta n’indi
wacuranga mu bihe nk’ibi, mu gihe umuntu akubwira ati "nzagutera, nzagira me".
Ziriya ndirimbo rero zikaba ari imwe mu ntwaro na zo zashoboye [nkotanyi. Murabyibuka ko na
bo bagiye basakuza bati "ntudushaka ziriya ndirimbo, eh, ziriya ndirimbo zivuga kuri Radiyo
Rwanda zig.., ariko rero twebwe icyo tuzi igihe na bo ba... bavuga bati "tuzatera, tuzatera, icyo
twafatiye intwaro niba tutakigezeho na none tuzongera dutere, twebwe rero tuzajya dushyiramo
ziriya ndirimbo, igihe bazumva ko ziriya ndirimbo harimo inyigisho zibigisha ibintu byinshi, icyo
gihe bazatekereze igihe rero bazateza iyo mirwano ingabo z’igihugu zizaba zariteguye na zo,
zizaba zihagaze bwuma, zizagerageza kuzikoma imbere. 9.2
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM.
... radiyo yigenga, dufite saa tatu n’iminota cumi n’ine mud studios zacu. Ncuti rero mwumva
RTLM ndabashuhuje, ni GAHIGI Gaspard ubasuhuza. Iyo ndirimbo rero mwumvaga yitwa
"Vigilance ", vigilance akaba ari ijambo ry’igifaransa rivuga mu kinyarwanda "kuba maso". Kuba
maso rero, Abanyarwanda benshi bail maso.
Ngira ngo mwumvise inkuru y’imodoka yahirimye hariya ku Gishushu i Kigali, i Remera haft ya
CND, haft ya hariya Inkotanyi ziba. Iyo modoka ikaba yarahahirimye ku cyumweru gishize mbese
abantu bajya mu mupira wa Rayon Sport na ya kipe yo muff Sudani (Soudan), noneho imodoka
igira itya irahirima. Aho ba... ba... mu gihe bakibyibazaho basanga imodoka ipakiye amasasu
ishyano ryose.
I3,o modoka rero, ikintu cyateye amatsiko cya mbere na mbere, yari ifite plaques ebyiri z’indundi.
Plaque imwe ikaba ari plaque ee... itari iya Leta, ikaba ari BR makumyabiri na gatandatu cumi na
rimwe (BR 2611), ikagira na plaque ya Leta, hum! Mirongo irindwi n’umunani mirongo ine
karindwi mirongo irindwi na gatatu (784773). Ibyo byonyine bibanza gutangaza abantu, imodoka
ifite plaques ebyiri!
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
K01417t0 21
Ubwo mu gihe bakibyibazaho babona amasasu arahirima ava mu modoka. Imodoka sibwo
bayisatse icyo basanzemo rero ni kabutindi! Basanzemo muri iyo modoka, abo bari maso nyine
nk’uko iyo ndirimbo ibivuga, basangamo:
- Amasasu ibilo mirongo ine bya R.4.
- Basangamo ibilo mirongo ine by’amasasu ya Kalachnikov.
- Basangamo chargeurs cumi n’eshanu zirimo ubusa, z’imbunda bita G.3.
- Basangamo chargeurs cumi n’eshanu ee... za... zirimo ee... zirimo amasasu makumyabiri ya G.3
- Barakomeza barasaka basangamo za grenades.
- Basangamo za d6tonateurs zakorewe mu Burusiya.
Ubwo mu mwanya ndakomeza mbabwira iby’iyo modoka, hanyuma ariko nkabasaba nyine
gukomeza koko mukaba maso. 11.7
- ,~ (Fond sonore) Ubwo rero nail nababwiye ko mu mwanya ngamka kuri icyo kibazo cy’iyo
modoka, ariko mugenzi wanjye BEMELIKI Valeriya, ni we wakurikiye iby’icyo kibazo, nkagira
ngo noneho Valeriya ndetse namenye ko wari waranabivuze, wongere usubirire mu batwumva
icyo wamenye kuri iyo modoka, uwayitwaye ug.. uwari uyitwaye ibyo yatangarije abajandarume.
12.1
Orateur : BEMELIKI Val6rie, journaliste de ia RTLM.
- Eee... ni byo koko Bwana GAHIGI, iriya modoka koko yaraguye igwa nk’uko ubivuze ku
Gishushu. Basangamo izo ntwaro zose zirimo. Ariko nagira ngo nkum., nkumenyeshe kandi
menyeshe n’abatwumva ko amayeri y’inkoramaraso zo mu Bumndi asigaye ari agahomamunwa.
Nk’uko rero nagerageje kubigeza ku bakunzi ba Radiyo RTLM, hamaze gukorwa iperereza
rirambuye, ayo mayeri rero y’inko.., y’inkoramaraso asigaye ari menshi. Bapakira amasasu
amamodoka hariya mu Burundi. Bapakira:
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
K0141711 22- Amasasu, amamodoka.
- Amagrenades.
- Imbunda.
- N’ibindi bikoresho bya gisirikare mu mfumka zose z’amamodoka no mu mipira yazo. Bityo izo
modoka zigahita.., zigahita nta nkomyi ku bashinzwe umutekano niba n’uwo mutekano koko
abawushinzwe mu Bumndi bakibaho. Ubwo zikihitia uko zishaka, bakishora ubwo bagagaba..
ibitero mu midugudu ndetse no mu cyaro mu Bumndi. Nguko uko imodoka ebyiri zo mu bwoko
bwa Zuzuki, zihemtse gufatanwa imbunda zivuye kugaba ibitero. Ibyo twabigejejweho na Radiyo
Burundi.
Nguko na none uko iyo modoka.., iyo modoka uvuga yaguye hariya ku Gishushu twababwiye
natwe, yari yuzuyemo amasasu. Ubwo rero bamaze kugenzura ku buryo bw’imvaho, no gusuzuma
inkuru yerekeranye n’iyo modoka, twaje kumenya ko ibyayo.., ku... twaje kumenya iby’iyo
modoka ku buryo bw’imvaho.
Uwayifashe koko yarayibye, ashaka guhunga inkoramaraso z’abasirikare b’i Burundi. Ariko ubwo
abashoferi bakora.., bakorana n’izo nkoramaraso bari bamaze gupakira amasasu n’ibikoresho bya
gisirikare mu mfumka zose z’iyo modoka. Umugabo rero.., umugabo rero yahagurukanye iyo
modoka, arayifata arayicikana ubwo acika amasasu y’inkoramaraso z’abasirikare b’Umurundi...
ee... bo mu Bumndi.
Ubwo aho imodoka igwiriye, ni bwo yaje kumenya ibiyihunitsemo, ni bwo yaje kubona ko harimo
ibyo bisasu, harimo izo chargeurs n’izo mbunda, ni ho yaje kubibona.
Uwo mugabo uko rero yabimbwiye, yari yiteguye kunyura kuri Ambassade y’u Bumndi ngo
ahashyire iyo modoka maze we ahite yigira impunzi. Ubwo rero ni ko byagenze kuri iyo modoka
mu by’ukuri, iyo modoka yarafashwe ariko baza gusanga koko ari byo ya mayeri Abamndi
bakoresha Abasirikare b’Abarundi bagapfurika imbunda, amasasu noneho bagahita ku bashinzwe
umutekano i Bumndi ariko wenda na bo baba bajijisha baba babiziranyeho, ariko ni ukugira ngo
ku bandi bantu banyuzeho, babone ko nta kintu afite mu modoka, ko nta mbunda ariko mu
Cassette n° RTLM 0338 Transcrtte par M.P.J.
K014171223
by’ukuri baba babihunitsemo. Ubwo rero bagahita bagaba ibitero mu baturage bakica, bakica
abaturage abo bashaka gukiza, bene wabo bakabakiza ariko abandi bakahagwa.
Urumva rero ko ibyo bikorwa bituma Abarundi benshi bagira ubwoba ndetse bagahitamo
kwicikira. Ngo ugize ngo rero abonye ikimutiza amaguru, cyane cyane nk’iyo modoka iyo abonye
ayibonye nta muntu uyirimo abona ko ashobo.., ishobora kumufasha guhunga, ahita ayijyamo.
Nuko rero uwo muntu waft uyitwaye byagenze na we yahise ayijyamo ariyizira. Ubwo ageze ino
rero ni bwo yagize n’ibyago akora accident, mu gukora accident ni bwo ibyo bintu byose
bisandaye mu muhanda. Abantu rero batabizi bati "ni Inkotanyi, ni iki, dore yari agemuriye
Inkotanyi amasasu n’ibiki". Ariko baje guperereza, n’uwo ari we wese yabitekereza ariko
enqu&es zakozwe zaje kugaragaza ko iyo modoka nta hantu yari ihuriye n’ibikorwa ee...
by’amabandi ya gisirikare, ahubwo ko ari iyo mu Burundi ingabo z’u Burundi zakoreshaga.
Uwo muntu rero akaba nta n’ahantu yari ahuriye n’Inkotanyi. Ubwo rero iyi modoka iri mu
maboko y’ababishinzwe ndetse baracyakurikirana ngo barebe ibyo bintu bigumya gukorwa n’i
Burundi. Nguko rero uko iby’iyo modoka biteye, Bwana GAHIGI. 16.0
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de la RTLM.
- Urakoze Valeriya, ngira ngo mud iki gihe abantu bakwiye kwima amatwi ibintu by’ibihuha.
Ngira ngo ubu Kigali muri quartiers nyinshi abantu ntibaryama bati:
-"Inkotanyi ziragaba ibitero".
- Bati "Abahutu baramara Abatutsi".
- Bati "Abatutsi baramara Abahutu".
Ndetse ugasanga benshi ibyo bihuha babivana ku bintu bimeze nk’imibare ubu ngubu abantu
bakwije, ni propagande nyine, ni ibihuha, ni radiyo runwa, ni radiyo "trotuwari" muyite uko
mushaka ariko ibintu by’ibihuha bireze mud iki gihe, ugasanga abantu bavuga bati "Abatutsi mu
mujyi ni bo benshi, bamara Abahutu". U... ahandi bati "reka da", bati "ahubwo Abahutu ni bo
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
K0141773 24bensbJ".
Nkagira ngo rero ibJntu by’impuha cyan¢ cyane bishingira ku mibare ngira ngo mbabwire koko
abamu bad mu mujyi dukurikije amoko yabo uko bangana, dukufikije ibarura ryabaye ee... mud
mJrongo cyenda na dmwe.
Ku itariki ya cumi n’eshanu rero z’ukwa munani muff mirongo cyenda na rimwe, uretse ibintu
by’impuha abantu bavuga ngo:
- "’Abatutsi ni bo benshi mu mujyi".
-"Ngo umujyi barawigaruriye".
Ibyo bintu nta shingiro bifite. Ndetse nda.., akenshi n’iterabwoba rikava kuri iyo mibare abantu
bagenda batanga. Mud iryo barura rero ryo muff mirongo icyenda na rimwe, abantu bail batuye
mu mujyi wa Kigali, Kigali ville, bad abantu ibihumbi magana abiri mirongo itatu na bibiri
n’udusaga nyine, ibibare.., ndavuga imibare umuntu ashobora gufata, ibihumbi bibiri magana abiri
mirongo itatu na bibiri.
Kuri abo bantu rero ibihumbi magana.., magana abiri mirongo itatu na bibiri, muri Kigali y’umujyi,
hari hatuyemo:
- Abahutu barite ibyangombwa, ibihumbi ijana na mirongo irindwi na birindwi.
- Abatutsi barimo, ari ibihumbi haft mirongo itatu n’icyenda.
Iyo mibare ngira ngo irumvikana, abantu rero bavuga ngo "’Abatutsi ni bo benshi mu mujyi"
ntabwo ari byo. Dore Abahutu mud mirongo cyenda na rimwe babaruwe mu mujyi wa Kigali:
- Ari ibihumbi ijana na mirongo irindwi na birindwi.
- Naho ~ babaruye, bari haft ibihumbi mirongo itatu n’icyenda.
Ubwo rero izo mpuha zihera ku mibare zikaba ntaho zishingiye. Ndetse ku bantu babarurwaga
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.PoL
t(014171425mud ki... mu... mu gihugu ariko bakomoka mu mujyi wa Kigali, muri mirongo cyenda na rimwe,
abagabo babaruwe mu yandi ma Perefegitura bakomoka muri Kigali, nabwo usanga Abahutu
baruta Abatutsi.
Ubwo muff Kigali y’umujyi, abantu b’Abahutu babamwe ahandi bail ibihumbi haft mirongo itatu
na bine, naho Abatutsi ari ibihumbi birindwi na magana ane na mirongo itanu. Ibyo na byo
bikerekana ko Abahutu mu mujyi bamta Abatutsi ubwinshi, ubwo ni abagabo.
Ku bagore, dore ko bavuga ngo nabwo ngo.., ngo "Abatutsikazi" ngo "hi bo benshi mu mujyi",
na byo ntabwo ari byo. Dore nabwo ababaruwe icyo gihe:
- Abahutu bari... Abahutukazi" nako, bari ibihumbi mirongo itatu na bibiri n’imisaga.
- Abatutsikazi ari ibihumbi haft umunani.
?
ho mpuha rero zihera ku mibare zivuga ngo "Abatutsi bazamara Abahum mu mujyi" ngo "kuko
babaruta ubwinshi", ngira ngo ibarura ryo muri mirongo cyenda na rimwe rirerekana ko imibare
uko iteye murayumvise, abantu rero nkagira ngo mbasabe kwima amatwi ibintu by’ibihuha, kuko
mu bihe nk’ibi by’intambara, mu bihe nk’ibi abantu bari mu gihirahiro, ibigambo birakora, kandi
kenshi ababikoresha baba barite icyo bagamije. 19.9
Ubwo turakomeza mganire ni mube mwumva umuzika.
...bantu bibaza muff iki gihe, abadutelefona, ari abo duhura, baravuga bati "’RTLM ko mukunze
kuba ku isonga mu itangazamakuru", bati "ibyo gushyiraho ya Guvednoma bigeze hehe"? Ndetse
benshi barasa n’ababyibagiwe ati "twigeze kubishyuhamo cyane, none ko ibintu byakonje bigeze
he"?
Ubwo rero aho abantu babiherukira ni igihe Lando yavugaga ati "njyewe nemeye Abadepite
batandatu", ati "ariko ngomba no kubona "Abaministre" babiri", ati "kandi byanze bikunze
nkabona Ministeri y’Ubutabera". MUGENZI Yustini ahita amusubiza ati ’" ubisubize aho
ubivanye", ati "twaradohoye bihagije, twaguhaye rero Abadepite batandatu n’"Umuministre"
Cassette n* RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
/(0141715 26umwe", bati "rata ibyo kuko ubundi nta n’icyo waft ukwiye kubona du tout", bati "na busa", bati
"ntacyo waft ukwiye kubona kuko wivanye mu ishyaka ibintu binyura mu nkiko, dukurikije
amategeko ntacyo wari ukwiye kubona none jyana ibyo".
Abantu rero bakavuga bati "kuva icyo gihe ubu bigeze he"? Bigeze he? Ibintu bisa nk’ibyahagaze
rero, ubu turategereje nyine, ariko abantu bakavuga bati "koko umuntu ashyize mu gaciro, Lando
niba bamuhaye:
- Abadepite batandatu.
- Akabona n’"Umuministre" umwe.
- Kandi bakamuha uburenganzira bwo gutanga umukandida ku mwanya wa Ministre ee... ku
mwanya wa Pr6sident w’Assembl6e Nationale.
Niyo atatorwa yakwiyamamariza kuba Visi Pr6sident. Bati "kandi abo bantu baba bad mu rwego.
Pr6sident w’Assembl6e Nationale, ndagira ngo mbabwire ko mu rwego rw’icyubahiro, ari we
ukurikira Pr6sident wa Repubulika. Ndetse aba arenze "Umuministre", bati "ibyo Lando ntabwoo ¯ ¯ "/~?
byaba blmuhaglje . Bati "ikindi ashaka si akarusho"?
Ugasanga rero ibyo bintu abantu babyibazaho bati ibyo bintu bigeze he? Bid hehe? Ni nde
uzongera ngo abihwiture? Ubwo rero abantu bakaba ari cyo bibaza, ariko ubu nyine byarahagaze
abantu barategereje, ubwo rero nyine uwo bitegereje na none ni Pr6sident wa Repubulika
nyakuruha, ni we ugomba.., ugomba kongera akavuga ati, ibi bintu ko bihagaze twongere
tubigenze dute? Ubu rero amaso nyine tuyahanze Pr6sident, nk’uko uno mukeeum wavanywe mu
bye n’intambara witwa UMURUNGI Gawudensiya, arandika ati "njyewe ndi umukecuru, nkaba
mfite imyaka mirongo itanu n’umunani y’ amavuko kandi nkomoka muri Muvumba". Ati bavu...
"nahunze nkom.., nturutse muri Commune Muvumba", ati "ariko ubundi navukiye i Gitarama".
Ati "rero iby’iyi ntambara njyewe ndabizi:
- Uko twarwanye n’Inkotanyi.
- Uko zatugiriye nabi.
- Had uwo zishe, ati "ni ibintu nzi".
Cassette n* RTLM 0338 Transcrlte par M~P~I.
K0141716 z7Ati "ariko mudatenguhwa RTLM", ati "muzambwirire President HABYALIMANA mud "nubwo
Inyenzi zabishe", uti "bakuri inyuma". Muti "komera, abakecuru bagufatiye iry’iburyo’. Bati
"kandi wabahaye amata", bati "n’ubu baguhanze amaso".
Muri iki gihirahiro rero turimo koko, tugiha.., amaso tuyanze Pr6sident, agomba kongera
agateranya aba bantu bakavuga aho bigeze, noneho uko byagenda kose hakaba amahitamo ariko
abantu ntibakomeze kuguma mu gihirahiro. Nguko rero uko ibintu bimeze mu rwego rwa
politique. 23.4
Hanyuma icyo gihirahiro haft abantu benshi bagira icyo bakivugaho, eyane cyane mud MDR
bakunze kwita "Power". Bati "TWAGIRAMUNGU bakunze kumuha "Abaministre" yanga,
bamuha Abadepite yanga, na we akaba ari mu byatindije ibyo bintu". Reka mwumve umugabo
witwa NKEZABEZA uko abivuga. NKEZABERA wo muff MDR-Power.
Orateur : NKEZABERA, MDR-Power.
Uriya mugabo rero akwiye kubera isomo aba.., abitangira imirimo ya politique. Nta wuzakora
politique muff kino gihugu MDR iganjemo asuzugura rubanda, azavumburwa na yo akozwe
n’isoni kabone nubwo yaba yari mu ru... umurwanashyaka wa MDR. Bityo rero twieengezemo
kubaha inzego z’ishyaka, kuko bitabaye ibyo twaba tubeshya rubanda ngo turashakira igihugu
ibyo tudafite mu ishyaka ryacu.
Aha nkaba mboneyeho kuba nasaba rwose..., twabonye ko had Abadepite had n’"Abaministre"
ndetse na bariya bari muff Bureau Politique, ko baza k~ga ukuntu bajya barahira ko igihe ishyaka
ritabagifitiye.., ieyi.., ritabagifi.., ritakibafitiye icyizere, bajya bibwiriza bagakoresha iryo jarnbo
abanyapolitike bo mu Rwanda badakunda kumenya ryitwa "dOmission". (Acclamation)
Kuri uyu munsi rero wa d~mocratie, ndagira ngo ngire ieyo mbwira n’ abayobozi b’amashyaka
bamwe na bamwe bashaka kuniga d6mocratie yo mu ishyaka ryacu ndetse no mu gihugu, cyane
cyane nka.., nk’umuyobozi wa PSD n’uwa PDC, abo ngabo iyo bajya gusinyana n’umuntu
Cassette no RTLM 0338 Transcrite par M. P.J.
wirukanye., mu ishyaka, bakanarenga bakiyerurutsa ubanza hashize nk’ukwezi ngo barashyizeho
commission ngo yo kunga abantu bo muff MDR, wakunga ute abantu kandi ubogamiye kuri
umwe? Iyo wamaze gusinyana n’uwo muntu ni ukuvuga ko aba ari we baba bashyize imbere, icyo
gihe nta kuntu bashobora kutwunga. Bige rero ukuntu batwubaha..., bubaha ishyaka, bagerageze
kuti.., kutivanga mu bintu byacu. Ahubwo n’agahomamunwa ni itangazo baheruk.., baheruka
gushyiraho umukono mu cyumweru gishize nako ubanza ari ejobundi, noneho ba
NZAMURAMBAHO basinyanye n’uwitwa GASANA. Ko nshimye TWAGIRAMUNGU yitwa
President w’ishyaka, GASANA we bamu.., ni iki? (Un petit silence) 25.9
Barwanashyaka rero, kuri uyu munsi wa d6moeratie, uretse kuwubifuriza, ubutumwa nail mfite
bwari ubwo bwo kugira ngo twicengezemo d6mocratie twubahe inzego z’ishyaka, abandi na bo
batwubahe, hanyuma n’ubwa nyuma nageza kuri abo ba TWAGIRAMUNGU, niba had u...
ubegera azabibabwire. Twaraye twumvise muff Radiyo Rwanda Agata, mud eya cyub.., mud cya
kinyabupfura asanganywe, avuga ngo "iyo myanya babatwaye nibashaka bazaze kuyigarura".
iN
Twafihanganye, turavuga tuti "uwo muntu kubera inyungu z’igihugu nakomeze, nashyireho iyo
Guverinoma", birasa n’ibirimo bimunanira. Yabanje kubona iminsi rnirongo itatu n’irindwi,
yongeraho amezi ane, nyuma y’amezi ane turavuga tuti "turadohoye tumuhaye "Abaministre"
arabisuzugura, none nagira ngo bamenye ko ubwihangane bwacu butazakomeza. Rwose twasaba
ko mu minsi iri imbere wenda igihe Bureau Politique yazaterana icyo kintu yazasu.., gisubiraho
hanyuma ikababwira iti, mu byumweru bibiri cyangwa bitatu bid imbere niba mudashyizeho
Guverinoma, ishyaka ryacu dfite undi ushobora gushyiraho iyo Guverinoma mu gibe gitoya.
(Acclamation) 27.3
Orateur : GAHIGI Gaspard, journaliste de ia RTLM.
Koko rero abantu ntibabuze, bashyiraho Guverinoma cyangwa bayijyamo, iryo jambo rero
NKEZABERA yarivuze ku munsi yo kwizihiza isabukuru ya d6mocratie, tariki makumyabiri
n’umunani z’ukwezi kwa kabiri uyu mwaka.
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
K...3 1 4 1 7 1 8 29Ubwo rero nababwiraga ko tuff mu gihira~ro, ko kuva aho Lando na MUGENZI basa nk’aho
bananiranywe, ibintu byahagaze. Nkavuga njyewe ko arnaso tuyahanze Prdsident wa Repubulika
kuko ari we ushobora kongera guhuza abo bantu, kuko bo bituramiye bakarekera aho kandi
rubanda rukaguma mu gihirahiro. Ibyo bintu rero akaba koko nta wabyemera, tugasaba rero
Umukuru w’igihugu ko yafata responsabilitd ze, noneho akongera agahuza abo bantu.
Abananiranywe bakananiranywa, abakora Guverinoma bakayikora ariko tukava mud iki gihirahiro
cya politique. 28.1
Orateur : BEMELIKI Val~rie, journaliste de la RTLM.
/~ ...TLM, ubu dufite saa yine n’iminota icumi muri studios zacu. Ubu rero murakomeza
gukurikirana ibiganiro byacu, tufizera ko bigumya kubanyura ndetse n’umuziki mwiza cyane ee...
Onesphore agumya kugenda adushyiriraho. Ugasanga rero ugenda ukangura, abantu bakomeza
gukurikirana ibiganiro byacu. Ibi biragarira., ku bantu bagumya kudutelefona ba... ndetse
bakatwoherereza n’inyandiko batubwira bati "twebwe aho turi turakomeza gushyigikira radiyo
yacu", ati "turayishyigikiye byimazeyo", ati "ndetse dushyigikiye ko izo ndirimbo z’ingabo
zikomeza guhita". Ati "abavuga ko bazirambiwe nta bandi ni Inkotanyi zumva ko zagombye
kwivugira icyo zishakira cyose, ari byo twita.a.., umuntu yise "’intimidation". Bakagumya
bakivigira ibyo bashatse maze twebwe tukicecekera, bagamije gutesha abantu umutwe. E... ari na
byo bise ngo "faire lavage de cerveau". Ati "noneho bakagumya bakivugira ibyo bishakiye mu
gihe twebwe twaba twicecekeye, bashaka kugira ngo baduteshe umutwe cyane cyane bashaka
kugira ngo bateshe umutwe Nyakubahwa Pr6sident wa Repubulika, azagere aho noneho yemere
ibyo Inkotanyi zishaka".
Bati "rero twe turazishyigikiye, izo ndirimbo zigomba kujyaho, tugomba kuyi.., kubyamagana
ibikorwa byose bako.., zikora n’ibyo bavuga, kugira ngo na bo bumve ko natwe turi maso
dutekereza, tureba kandi tuzi amacenga y’Inkotanyi.
Si ubwa mbere rero, abibwira ko iyo bavuze bati "zizagaba igitero", bakumva ko ari ukubacenga
cyangwa bakumva ko ngo.., ngo ari ukwivugira, ibyo ntabwo ari byo. Tuzi ko bud gihe akenshi
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.P.J.
Kq7 4 I 77 9 30
bakunze kubivuga ariko nyamara bakagira batya bagatera. Ibi nakunze kubivuga, nakunze
kubivuga cyane igihe basinya amasezerano yo guhagarika imirwano ariko ntabwo twatinze kubona
ko ba bantu mutajya inama, ba bantu mutasezerana ikintu.
Kuko tariki ya munani barongeye baratera. Biragaragara kandi n’amasezerano y’amahoro
yashyizweho umukono Arusha n’impande nzo.., n’impande zombi, ari FPR-Inkotanyi, ari na Leta
y’u Rwanda. Ayo masezerano yarasinywe, ariko kugeza ubu mugumiza., kwiyumvira amananiza
agenda ashyirwaho n’uriya Mutwe wa FPR-Inkotanyi ifatanyije n’abambari bayo bari mu gihugu,
bariya ba TWAGIRAMUNGU batifuza ko ariya masezerano ashyirwa mu bikorwa. Ugasanga
rero buri gihe barayabangamira banga ko inzego z’inzibacyuho zijyaho.
Ubwo rero muri ibyo byose e... Inkotanyi zikavuga ziti "twebwe turashaka biriya, turishakira
biriya". Ariko babona ko tuziteye utwatsi tutazumva, ziti "nimureke noneho tubateshe umutwe".
Ni bwo rero zihaguruka zikavuga amagambo atagira epfo na ruguru, washyiramo ziriya nki...
nk’indirimbo z’ingabo iyo twazishyiramo ugasanga zirahagumtse zameze amababa, ziti ri... "’ izo
ndirimbo ibiki, n’ibiki". Ubwo rero ugasanga ibyo bintu a... atari byo.
Ndetse ndibuka ko had n’"Umuministre" na we wabivuze ngo "dushyiramo indirimbo z’ingabo",
ngo "ndetse indirimbo za BIKINDI" ngo "tuvuga Abahutu", ngo "tuvuga Abatutsi", ariko
ugasanga ibyo ntacyo bitwaye. Kuvuga Umuhutu mu .... kuvuga Umututsi numva nta kibazo
kirimwo kuko Imana yarabaremye, yaremye uw... ayo moko uko ari abiri. Ese kuki bavuga
Umuhutu ntibimurakaze, bavuga Umututsi noneho bikavamo ikintu eyo kuvuga ngo ntibagomba
kubivuga. Twe twumva atari byo.
Ubwo rero ni yo mpamvu twe tubona ko Inkotanyi igihe zishaka kugira ngo ziteshe abantu
umutwe, ubwo ziba zigamije eyane cyane i... no gutesha umutwe ingabo z’igihugu Nta kindi
zitera ubwoba. Ubwo rero tugomba kuzereka ko natwe abasirikare bacu morali ari yose... 31.7
Fin de la FACE B
Cassette n° RTLM 0338 Transcrite par M.Pd.
Pseudonym:
Witness Code: RADRTLMi " Tape 19-0]
RTLM Broadcast on April 2, 1994
RADIO-RTLM
K014-7056-K014-7066
- For Witness Statement:
i
-~ KT00-0546 !
K021-0961- K021-0989
~llTape 190 I
°
Identification ’C. 56/K95 0190 02/04/94.
Duration ¯ 60 min.
Quality
Transmission ¯ RTLM.
Name of transcriber ¯ Gatimbiro Uwera Olga.
Date of transcription
Name of file
¯ 9/5/2000,
¯0190.
Dictaphone ¯ Express Write Model 250-65n516525.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 1
FACE A.
RESUME DE LA CASSETTE N°0190,1 0o6:~
* Kantano nous parle de l’ins6eurit6 qui r6gne darts Kigali ville. Et plus
pr6cisement chez Agathe UWILINGIYIMANA, Joseph KAVARUGANDA,
Thomas KABONABAKE, Fr6dedc RWEMARIKA etc...
* Communiqu6s.
* KAVARUGANDA est menac6 par la garde pr6sidentielle et par monsieur
KAYONDE Enock.
-.4 EA.C_K~
* On accuse monsieur MULIHIRA Eug6ne qui travaille au CCDFP et le FPR de
vouloir tuer monsieur Thomas KABONABAKE.
* BIKINDI Simon est aussi menac6.
* Lamentations sur l’ins6curit6 qui r6gne dans la ville.
* Communiqu6s.
KO"~ ,:.q 096S
Orateur : HABIMANA Kantano,
... abumva Radiyo yigenga RTLM mwese turabashuhuje mukomere, mukomere, mwaramutse
mute aho iwanyu? Umutekano wifashe gute aho iwanyu? Hum, hano i Kigali rero na ho
twaramutse ariko rero, hum ! I Kigali ntabwo bwikera neza, eyane cyane mud iyi minsi, muff iyi
minsi rwose wagira ngo hatewe na shitani, abieanyi bamaze kuba ishyano ryose. Haft umuntu
umbwiye ati "nyuze hadya ku muhanda munini, munini uwo bita Poids lourds, hasi ku kimi.., ku
Kimihurura, ni uriya muhanda wo hasi ku Kinamba" ati "ni uko tuhasanga umurarnbo w’umuntu"
ati "kandi no ku Kicukiro hagomba kuba na none hakomerekeye abantu".
¯
Ubwo rero murumva y’uko umutekano ari muke muff Kigali, ku buryo uyu munsi uyu munsi uwo
mutekano niwo tureba, ni wo tureba uko wifashe, turareba umutekano uko wifashe muff Kigali,
cyane cyane uko abantu babi.., umutekano ku bantu, umutekano ku bintu ariko rero ku bantu na
none turagenda tureba uko bimeze. Turareba umutekano muke kwa Madame
UWILINGIYIMANA Agata, Ministre w’Intebe wa Guverinoma yaheze mu cyuho, turareba
umutekano muke kwa Bwana KAVARUGANDA Yosefu, Bwana KAVARUGANDA Yosefu i...
igikomangoma, Pr6sident w’Urukiko rw’i... Rusesa imanza, turareba umutekano muke kwa
Bwana KABONABAKE Thomas, Thomas ku Kieukiro, turareba umutekano muke ku
munyamakuru wo muff T616vision y’u Rwanda witwa.., witwa RWEMARIKA Frederiko, aho ni
ku Gitega, turareba umutekano muke muff.., muri Segiteff... muri segiteri Kimihurura, urebwa ni
Bwana GATABAZI aho ngaho mu Rugando, turareba umutekano muke mu ndaya z’i Matimba,,
turareba umutekano muke ku barara irondo mu Nyakabanda, hanyuma turanyarukira no muff
Komine Karago na ho haft umuntu uvuga ati "nyabuneka nimuntabare nanjye ndarenganye". Had
n’abandi benshi umutekano muke umeze nabi, ariko rero mbese muff make abo bantu bose
turagenda tureba umutekano wabo muke uko wifashe.
Eh... Madame UWlLINGIYIMANA Agata arateza ubwega ngo yabonye umuntu ufite icyuma
hum, ni bwo bwa mbere abona umuntu ufite intwaro ahad, kujya gusura Madame
UWILINGIYIMANA Agata, ni ukurinda gusakwa mpaka no kureba ku eyo umuntu yamba..-
yambariyeho! Ni akumiro! Ieyizera... ieyizere ni gike.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 2
~( 0.2 i 0 g 6
Turareba uko ibintu bimeze, hanyuma rero turabagezaho amatangazo yanyu, turabagezaho
ubutumwa bwanyu, hanyuma, mu gihe tugitegereje gukora amakarita y’abantu basaba indirimbo
turabaha ka lift, ka lift ni ukuvuga abantu basabira abandi utuddmbo barabamenyesha ko bad mu
biruhuko, barabamenyesha utuntu n’utundi. Abo ndetse ni bo mu kanya tuza guheraho. Muff iki
gitondo rero kuva nonaha saa kumi n’ebyi...
f
3.2
hum ! Saa mbiri kugeza saa sita muff kumwe na HABIMANA Kantano kuri micro hanyuma ha...
ha... ubwo rero ni njye twirirwa tuganira kugeza saa sita z’amanywa, hanyuma NTEZIMANA
Jean ari kuri technique, ari kuri technique hanyuma huuum ! Secretaire wacu na we Agn6s
arabategereje kugira ngo muzane amatangazo menshi, menshi, ubutumwa bwanyu hanyuma
tubatumikire kano kanya, arabategereje hano, yakeye, yaryoshye, hanyuma "’abasekirite" bacu na
bo barahari kugira ngo bajye babereka aho munyura hatagira ubahutaza, hatagira ubahutaza.
Birumvikana ntabwo ari bo babahutaza, hum, ahubwo barabereka bati nyura aha, ntutsitare, nyura
muff iyi escalier, dore aho batangira amatangazo, wowe uzanywe n’iki, mu kinyabupfura eyinshi
cyane.
Hano rero kuri Radiyo RTLM ivugira i Kigali aho dutuye, aho dutuye ubu ni... haft ya Banque de
Kigali, haft ya Banque de Kigali ukase gato imbere ya Pr6sidenee uvuye ku bitaro, ni umuhanda
gusa ukomeza gutyo, ni haft yo kwa mukeba Radiyo Rwanda.
Ubwo rero mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira hanoi Kigali, abatwumva mwese
mwese, abadulmnda mtabazi, hum, natwe turabakamda kurusha, abadukunda tubazi byo ni
ubunani, hanyuma abatwanga tutabazi, twebwe turabasabira, turabasabira ku Maria kugira ngo
yenda iyo mukushi izabave ku mutima, kuko mud make turabona batwangira ubusa.
Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira i Kigali, ubu ni saa mbiri, saa mbiri n’iminota
cumi saa mbiri n’iminota eumi n’itatu muff sitidiyo za Radiyo yigenga RTLM ivugira hanoi
Kigali. Ni itariki ebyiri ni itariki ebyeri ni ku wa gatandatu itariki ebyeri z’ukwezi kwa kane mu
Cassette n° 0190 transcrite par OL 3
e w. ,
i( 0 ...-’-" 1 0 ’-,,no
gihumbi kimwe magana eyenda mirongo cyenda na kane, hum. Hanyuma rero mwese mwese
turabasuhuza, hinga dutangirire kuri iyi ndirimbo.
... abatwumva mwese mwese mwese, abatwumva mwese, aho mutwumvira hose, mukomere
turabasuhuza, turabifuriza weekend nziza, umunsi mwiza mwese abumva Radiyo yigenga RTLM.
,~’~’ J_2
Muff kino gitondo rero haft abantu bageragaje, bagize amahirwe yo kutwandikira none tukaba
tugira ngo tubatumikire kubera y’uko na bo haft abantu basuhuza. Haft UMUTESI Chantal uri i
Kigali, we aravuga ati "ncuti yaeu munyamaku.., munyamakuru wa RTLM, mbere na mbere
tubanje kubasuhuza", hum, "tubanje kuba.., kubasuhuza ariko tubabaza tuti ese abatsinze
imshanwa ry’ibidukikije bigeze he" ? Mu by’ukuri nababwiye y’uko biri haft, biri haft rwose
ndumva bitazarenza ku wa kabiri mutaramenya abatsinze, hanyuma noneho abahembwa
mukazafata ibihembo byanyu, ni bihembo bishimishije. Abagize amahirwe rerobazabifata,
hanyuma n’abakora irushanwa rya Kangura namwe mugire vuba, mugire vuba. Haft ababaza bati
"’ese tuzategereza ko tubona Kangura eshatu", haa, ndakeka y’uko ibyo ari byo byose
4
6.6
kugura Kangura eshatu ni ukongera amahirwe, ni ukongera amahirwe kuko ieyo 8ihe e... uba
ushubije ibinm gatatu, ushobora rero kubona arnahirwe kumshaho. Ee... eyangwa se wowe
ukisubiriza, ugaha umugore na we agasubiza mw’izina rye, nyuma ugaha umwana agasubiza,
noneho ubwo ngubwo amahirwe akaba atashye mu mgo ari mens~ yo kubona ibihembo.
Hanyuma rero UMUTESI Chantal wowe uravuga uti.., uti waravuze ngo "haft aba.., haft
ababandikira babashima gusa’" uti "rwose reka babashime muba mwakoze neza, none se babagaya
muvugisha ukuri ? Uvuga ukuri buff gihe kuko dutega amatwi cyane RTLM, ubwo rero ntabwo
uvuga ukuri dushobora kumugaya kuko ibintu byinshi mujya muvuga tujya tubibona". Ati "rero
noneho unture akaririmbo, akaziki rwose", ati "ko ku muziki mwaratinze" ati "munture ka "Kalayi
Boeing" cyangwa ka "Papa Plus", ati "rwose" ati "ako mubona muff izo ngizo mukanture", ati
"ndagatura "abajene" bose b’a.., b’abayenshuli bail mu biruhuko, eyane eyane ababa muff home
des jeunes filles yo mu Rugunga", ati "mukomeze muryoherwe na ambiance".
Cassette n° 0190 transcrite par OL 4
~i021 0°...66
MUTORWA, MUTORWA Marie-Claire wo mud Groupe scolaire zairois de Gikondo, huuum, ati
"rwose ndagusaba indirimbo "Papa plus" nkayitura aba bakurikira : Mama uri ku Muhima,
UMULISA Alphonsine, FAYIDA Justine, e... MBULANGA Justin, MUTUNGIREHE Olivier,
KANSOKI Sandrine wo muff Groupe seolaire zai’rois, MACOZI Solange, GAHIGI Hubert haaa
GAHIGI Hubert agomba kuba ari umuhi.., ari u... ari umuhungu wa GAHIGI Gaspard (fire),
NDAGIJIMANA Froduard, hum, hanyuma na NIYIBIZI Hamida". Abo bose uti "ndabasuhuza.
Nitwa MUTORWA Marie-Claire".
.~:~
MACOZI Solange na we wo mud Groupe scolaire zairois, za... ~cole... humf Groupe seolaire
za’irois hariya i Gikondo, na we aravuga ati "nyituye ababyeyi banjye bari i Gikondo,
abanyamakuru ba RTLM bose", murakoze. Mu... mu... MUTANA Marie-Claire, huumT (rire)
MUTAMA Marie-Claire alias Kantano, GAHIGI Hubert, MUSHIMIYIMANA alias NKOMATI"
ayayaya! Huum! KASAK! Sandrine, NYIRASINAMENYE Anisie, MUKAMUSONI Hortense,
bakuru banjye bose, hanyuma BYAMUNGU MUGANGA, SEBAHAKWA Nadine, KABERA
MANGAZA n’abandi bose", huum! Nanjye nshuhuje Habiba, Habiba na we yiga muri a... ee...
~cole... mud Groupe seolaire zairois i Gikondo, amakuru ki ? Henga nsuhuze abakinnyi ba
Kiyovu, abakinnyi ba Kiyovu (fire), abakinnyi ba Kiyovu bose baraye muff.., baraye bakoreye
local i Marimba, na ka Miitzig bavuga bati STIR ntabwo iduhagarara imbere uyu munsi, bati
"ntacyo buriya turayi.., turayirya nubwo twaba twanyweye ka Mh’tzig (fire).
Nsuhuze SAFARI Ernest, SAFARI Ernest wo kuri Station y’i Shyorongi i Kigali, hnun, bose...
hnun, n’ab’i Shyorongi bose baravuga bati "dukunda Radiyo RTLM". Mwese rero abadukunda
tutabazi, mukomere cyane natwe turabakunda, turabakunda rwose muhorane amahoro
n’amahirwe.
10.0
Undi wasabye akaririmbo ni uwitwa MUKAMUSONI Hortense kuri iyi weekend,
MUKAMUSONI Hortense arayisabira Marraine utuye i Kayove, HUM..., NYIRANKEZABO
Adela n’umuryango we wose, abanyeshuli bo mu... bo ku Nyundo, eyane cyane CYIZA Nataeha,
Cassette n° 0190 transcrite par OL 5
K02-10967’
ababyeyi be batuye i Gikondo, icyana, icyana Nyirishema Sipriyani wiga muff.., uri muff campus
y’i Mburabuturo, NYIRASINAMENYE Aniziya ee... na nyirakuru uri i lubu.., i Lubumbashi,
MACOZI Solange wiga muff Ecole zairoise, BABONANGENDA Izabela, TABU Elianne yiga
muff Ecole zairoise, n’UMULISA Delphine n’icyana eye KABILIGI, hum, utwana two mu rugo:
Mireille, Odette, Ken6, Patrick, Serge, abo bose rero mukomere mugire weekend nziza.
~i.’. ~.:..,
Undi wasabye akaririmbo rwose ni uwitwa HABUKUBAHO Gilbert wo muff ETL i Gikondo,
hum, muff ETL i Gikondo, we akavuga ati "nyituye abanyamakuru bose", ati ariko muyinturire na
mama NIYIBIZI Mdanie na bashiki banjye bose, murumuna wanjye NSH/MIYIMANA Albert,
data wacu NSANZABALINDA Denis uri i Remera ya Kigali, umuryango wa ma... wa MAJORO
twa...ee.., wa major TWAMBAZE Aloys uri ku Muhima, NTAHOMVUKIYE Jean d’Amour uri i
Cyangugu, BASABOSE... BASABOSE Cl~ophas uri mu Ruhengeri na NDAYAMBAJE Albert
uri i Kigali.
Hanyuma undi na we urite amahirwe muff iki gitondo ni TUYISENGE Jean-Pierre, TUYISENGE
Jean-Pierre na NDAHAYO Th~oneste, ariko bo ni agahinda barite baravuga bati "abaminuwari"
baradufashe kandi bavuga ngo dufite grenade kandi nta zo babonye.
Ahubwo nsuhuze BIGUMA Jean-Baptiste wo muff.., wo mu Ruhengeri, BIGUMA Jean-Baptiste,
ayayaya! We aravuga ati yanditse mu cyongeleza, yanditse mu eyongeleza a... adusuhuza asuhuza
abakozi ba RTLM. Ah! Thank you mister BIGUMA, thank you, uhum !
Undi ni nde ? Undi ni wiha.., uwihanga... WIHANGANE Anselme wo mu Rwunge rw’amashuli i
Rambura, deuxi~me biochimie, akaba ari mu biruhuko hanoi Kigali. Aravuga ati "Kantano
amakuru yawe ? Ubu natwe turaho, ibinflauko biragenda neza, kandi nawe ndakeka ko akazi
kagenda neza. Uretse baffya bategetsi bakomeje kuduheza mu gihirahiro eyane eyane uriya
Mudamu Agata wigize indakoreka, ariko ni ugukomeza tukagerageza nubwo twe nta kintu
twabikoraho, tubahanze amaso aho tutari murahatubereye.
Rero ikitenye ku kwandikira RTLM... kwandikira RTLM eya.., e yane, hum, ni uko tuyikunda
Cassette n° 0190 transcrite par OL 6
~:021 0968
cyanee... ! No kugira ngo rero mbashime kuko mutugezaho amakuru meza. Maze rero
mumbabarire munturire iyi ndirimbo TWAGIRAYEZU Emmanuel wo muri Komine Karago,
RUKEBESHA Pierre wo muff Komine Karago, NISINGIT, WE Claude... Claudel wo muff.., wo
12.9
mu vacanees i Kigali, sibosi... SIBOSIK0 Denis, NDAYISHIMIYE Aroni, NIYONZIMA Jean,
SERUGANG0 Jean-Claude wo muff Komine Mukingo, hanyuma n’abanyeshuli bo muff
deuxi6me biochimie muff.., i muff... Rambura, bose bose bose mbatuye iyo ndirimbo, mukomere
rero.
Hinga iyi ndirimbo nyiture, nyiture, hum, n’uyu mushoferi, umushoferi utwara taxi DB zero
karindwi mirongo ine na gatanu, miro.., nako mirongo ine na... ee...mirongo ine na gatanu, DB
zeru karindwi mirongo ine na gatanu, hum, afite kigingi sinamwita kigingi rero ngo ni eonvoyeur
witwa Jordan hein, witwa Jordan yiyogoshesheje hose ashigaje ieyanwa gusa. Ngo arimwo
aragenda ahamagara "abakliya", gusa namubwiye yuko ingorane afite ni uko imodoka ye,
imodoka taxi ye ntabwo igira radiyo, ntabwo igira radiyo, rwose radiyo ko idahenda kuki
mudashyiramo amaradiyo ngo abantu bagende biyumvira RTLM, biyumvire amaradiyo bumve
uko ibintu bimeze, hein, inkuru zishyushye?
,: j
Hanyuma nyiture rero n’abaduhaye pasika, bahaye abakozi ba RTLM bose pasika mwese
muzagire Pasika nziza. Hanyuma had n’abadutumira, hum, nka G AMBUGA Innocent,
GAHAMBUGA Innocent utuye ku Kicukiro, ubwo rero mwese musa.., haft yo kwa Charlotte,
Charlotte, GAHARAMBUGA Innoeenti mwese mukomere, muff iki gitondo RTLM irabashuhuje.
Hinga tubarebere akadrimbo keza mbere y’uko tureba iby’umutekano.
lby’umutekano iwaeu, iby’umutekano iwaeu, turebe umutekano wa Bwana KAVARUGANDA
Yozeth uko wifashe, nk’uko byasohotse mu kinyamakuru Isibo, hanyuma turareba umutekano wa
Madamu LrWlLINGIYIMANA Agata, Madarnu UWIL1NGI IM A Agata usigaye ubona
ibyuma byo.., ibyuma byo mud.., byo mu gikoni akavuza induru, sinzi noneho niba azashobora
kujya ajya mud za banquets, kuko haba had ibyuma byinshi byinshi, niba rero atinya ibyuma...
Cassette n° 0190 transcrite par OL 7
t
,,~--, 0069
icyuma cyo muff cuisine ngo ni uko akibonanye "umusederi", ngo ubwo igihugu gicitse
umugongo ngo barashaka kumugandagura. Turaza kureba n’ieyo abo bantu bafitiye ubwoba
n’icyo batinya, hum.
Turareba umutekano muke kwa KABONABAKE Thomas, umunyamakum, turareba umutekano
muke ku munyamakum wacu RWEMARIKA Frederiko ee..., umunyamakum wo kwa mukeba,
RWEMAR.IKA Frederiko ukora kuri Td~vision akaba atuye mu Gitega.
Hanyuma... mud Segiteri Kimihurura ho byifashe bite ? Indaya z’i Matimba na zo zirataka ziti
"baradufata ku ngufu", ati "ibi ni iki, hum ko tuba twaje guhaha agafaranga". Abarara irondo rero
bo mu Nyakabanda na bo baraye bambuye umugabo witwa KAYIBANDA, hein, akaba
bamwambuye udufaranga magana abiri kandi ari umukarani ! Ati "abo bantu ko bavuga ngo
barara irondo, kugira ngo baeurike abantu ni ukubera iki"? Ayayaya!
Mbere yo kubigarukaho ariko had umuntu twad twibagiwe, had umuntu twari twibagiwe witwa
MUSABYIMANA Emmanuel, akaba ari umukozi wa hano, s6eufit6 waeu rero akaba ejo yara...
16.0
yaragiye gusezerana n’umugore we, witwa UMURERWA Solange, hein, i Gatonde, uhum, i
Gatonde mud Segiteri Gahanga Selile Buhorabuye. Aho rero nyine ni ho basezeraniye, ubwo uyu
munsi mu gitondo ubu badmo bararya pasika umwe yizeye undi ati ni byo, nahoze ngira ngo
urambeshya ntituzaca mu rukiko, none twahaeiye rero ubwo icyizere eyabaye cyose. Hum,
twararebanye dusanga dushobora kubana. Natwe rero turabifufiza kubana neza, kubana neza,
ubwo ababyeyi babo GATABAZIYozefu, RIBERAKURORA Yuvenali, barimo bareba i...
barebye ibirori by’abana babo, tubifurije rero y’uko mwanezerwa hanyuma noneho mukanywa
akagwa, mugasoma ku kagwa n’umunezero mwinshi, mwese rero muzagire Pasika nziza. Henga
tubanze tubature umuziki mbere y’uko tureba iby’umutekano muri uyu mugi wa Kigali.
... ivugira hanoi Kigali. Abatwumva mwese mwese, aho muff hose, aho muri hose ari muff Kigali
Cassette n° 0190 transcrite par OL 8
,." 09fu
-Ngali, ari Gitarama, i Butare, Gikongoro, Cyangugu aho mwaramutse mute? Ku Kibuye, Gisenyi
aho ngaho? Hano haft amakuru yo ku Gisenyi rnfite n’inama zibera muff M6ridien mu kanya
ndabibagezaho, mwaramutse mute aho ngaho mu Ruhengeri ? Mukomere, mwaramute mute aho i
Byumba ? Mwaramutse mute aho i Kibungo?
Hano mu mujyi rero mud Kigali y’umujyi ho umutekano mu by’ukuri ntabwo ari mwiza, w’abantu
ku giti cyabo, abantu bose baravuga bati "turaryama, turaryama ariko ntabwo dusinzira", bati "ni
ukubona umuntu aramuka ariko umuntu ntavuga ati yenda buraeya nta kintu gituritse, nta sasu
ringezeho cyangwa se batansenyeye inzu". Ni akaga rero! Ariko ibyo byose bikaba ari ingaruka
z’intambara y’Inkotanyi, ikaba ari ing.aruka zo kudashyiraho Inzego z’Inzibacyuho yaguye ngo
zijyeho umuntu amenye uwo ajya kuregera n’uwo aregaho. Ibyo rero byose, ako kaduruvayo
ariko na none kakaba ari ako kurwanira ubutegetsi mud rusange.
/° .
Madamu UWlLINGIYIMANA Agata rero, amerewe ate Madamu UWlLINGIYIMANA Agata,
Ministre w’Intebe wa Guverinoma y’ii.., wa Guverinoma yaheze mu cyuho? Madamu
UWlLINGIYIMANA rero Agata na we afite ubwoba, afite ubwoba aravuga ati ntabwo nanjye,
ntabwo nsinzira nubwo ndizwe na MINUAR n’ibiki, ntabwo nsizira, dore noneho asigaye yikanga
ibyuma, asigaye yikanga ibyuma. Mu by’ukuri abumvise itangazo ryahise kuri Radiyo Rwanda,
abantu barumiwe bavuga bati mwokagira Imana mwe, se hein! Ikintu cy’icyuma bataranakora na
enqu~te ngo bamenye ieyo eyarikigenewe n’icyo kigomba gukora, barahita batangaza kuri Radiyo
ngo bafashe icyuma! Hum! Iyo baza kubona imbunda se bwo, umuntu ko muri iki gihe nta
wamenya uko bigenda, ibyo ari byo byose iyo umuntu
19.0
atumiwe mu biro bya Madamu UWlLINGIYIMANA Agata, iyo ahavuye arataha eyangwa se
akaba yanatinda no mu kabari, birumvikana rero y’uko abadafite uburyo bwo kubona MINUAR
zitugenda inyuma n’Ababiligi n’iki, nk’aho twabaye Fabiola! Twebwe rero tugenda umuntu
yihagazeho afire nk’agahiri, afite nk’agahoro, afite mbese akandi kantu kose yakwirengeza mu
gihe eyane eyane aba azi ko ashakwa.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 9
K02-! 097i
Ejobundi re... ejo rero umugabo MISAGO uba mu... mu ishyaka, ukomeye mw’ishyaka CDR bad
bagiranye.., bagombaga kugirana inama na Madame UWILINGIYIMANA, hum, Agata nk’uko
yabisobanuye, bagombaga kugira... RUTEGESHA rero yagombaga kugira inama na Madamu
UWILINGIYIMANA Agata kugira ngo barebe, basuzume ikibazo ey’ishyaka CDR, Madamu
UW/LINGIYIMANA Agata yahejeje mu gihirahiro. Noneho avuye ahantu afata akuma ke, ni uko
agashyira ahantu mu isakoshi, aba aragiye. Hanyuma noneho abantu rero ba... kubera ko umuntu
iteka wakoze icyaha, umuntu iteka wakoze ieyaha ufite i... ukuntu yumva mu mutima hameze
nyine had icyo hamu.., hamukaragata, no mu mutwe hamukaragata, nyine iteka aba avuga ati
abantu ee... bazamerera nabi, ni uko noneho bati "hinga turebe mu isakoshi. Na none gutumira
umuntu w’umunyacyubahiro ukabanza kumukuramo inkweto, ukabanza ku mu... ku... ku...
kureba ieyo yambariyeho na byo nta cyizere kirimo, kuko ndakeka ko na Madame
UWILINGI IM A Agata agiye ahantu bakabimukora ndumva ata.., atakumva yishimye.
Ni uko rero umunyacyubahiro wa CDR baba baramusatse, ibintu byose babiterera hanze, bati
"aaah! Tubonye ieyuma", bati "nta kundi", ibintu biracitse, "eyari ieyo gutera Madame
UWlLINGIYIMANA Agata", ibintu birakomeye, ni uko.
. ..,)r
Ndakeka y’uko rero ubwo buryo bwo gukomeza gushakashaka uburyo bwose ee... mu gihe
Madame UWILINGIYIMANA Agata yari amaze kuvuga ngo CDR, ngo "ni ishyaka rya
ryatsembatsembye", akongera akabisubiramo kuri Radiyo Rwanda, ibyo rero byatumye nta
gihamya nta ki, byatumye nyine akomeza gushakisha uburyo bwose yakwima CDR umwanya"
wayo mu Nteko Ishinga Amategeko, eyane cyane agira ngo avuge ati koko CDR ni abicanyi dore
nabafatanye ibyuma, dore byagenze gutya na gutya, n’ibiki byose.
Ubwo rero ndakeka y’uko guteza kujya kuvuza iya BAHANDA ngo ubonye.., ngo ubonye
icyuma, hum ! Ntabwo ari n’icyuma automatique kisimbukisha, ma ki, ngo ni igitangaza ngo kuba
kibonanywe umuntu wa CDR, ngo ubwo ni akaga. None se iyo aza kuva mu biro, ibyo ari byo
byose yari kugenda mu muhanda nta M1NUAR barite ibaherekeza, nta bajandarume birirwa
birukanka inyuma y’abantu nkaho bo atari Abanyarwanda, ubwo rero urumva ko we yari
Cassette n° 0190 transcrite par OL 10
21.6
kwitabaza ako kuma ke cyangwa se akagahatisha n’amacunga aho yari kugera agira ngo ee... ibyo
ari byo byose ibyo nta kintu mbona njye ku giti cyanjye byari bikomeyeho kuko ieyuma.., cyangwa
muri iki ~he ibyari byo byose umuntu agendana akantu. Ntabwo rero bagutumiye ku buryo
bwihutirwa ako kantu wakajyana ukakereka abanm, aah, n’abaturage bajya bagendana n’umuhoro
ku manwa ariko akazirikaho icyatsi, umenya ari uko had hatafi haz.iritseho.., hatari haziritseho
nk’ikirere mu bugi ahari ni cyo eyateye ubwoba abakozi ba Madame UWILINGIYIMANA Agata
na Madame LYWK, INGIYIMANA Agata ubwe, adko rero mud ibi bihe nta wuyobewe ko umuntu
yitwaza akantu, ntabwo rero umuntu ubonanye akantu wese, uretse n’icyuma haft n’abantu bi...
barite imbunda, ntabwo rero wahita u .vuga ngo hoo ngo ubwo mubonanye imbunda ngo yari aje
kundasa. Keka da! Ni ako umuntu agenda areba ko byibuze n’uwamwica yapfalmmukomeretsaho
gato, ariko yenda ahari bakazak~rikirana ubusembwa, dore ko enqut~te bavuga ngo nta cyo zifata,
nta ki, ariko umunm wamukomerekeje byibuze abantu bavuga bail dore amaraso, basi ugapfa
ariko bakazakurikirana uwo muntu.
Mu y’ukuri rero mud iki gibe nta.., ntibagakabye, nta wukigenda imboko mboko. Ubwo rero
kubona umuntu afite icyuma kuko yakijyanye ngo mud Primature si igitangaza, ushobora
kukijyana uti dore icyuma mukibike aho hirya hanyuma njye kubonana n’uwo tubonana, nyuma
munsubize icyuma cyanjye aho nyura yenda haft amabandi hanyuma noneho icyo eyuma nkijyane.
Mu by’ukuri rero biriya bintu byo guhita ukora amatangazo ugashyira kuri Radiyo Rwanda nta
enqu6te, ibyo buriya bigarnije kirumvikana ni ukugira ngo CDR bakomeze bayisige icyaha, ni muri
urwo rwego Nyakwigendera KATUMBA yapfuye abantu birutse mu isoko bati "CDR irimo
irambara", abantu bamwe bagata ibyabo, amatagisi ntakore ni muff urwo rwego ndetse n’abantu
bishe KATUMBA, kuko baravugaga bati uriya Musederi ukomeye abantu bazi, urubyiruko rttzi
mu Basederi, n’apfa nta kundi barahita bajya mu mihanda abantu ba... ba... bagirirwe nabi noneho
bavuge bati, voil/t, dore rya shyaka CDR nta.., nta kuntu rishobora kujya mu... mu Nzego
z’Inzibacyuho yaguye. Ndakeka y’uko amayeri y’abantu iteka abantu barayavumbura, ntihakagire
umuntu ukeka y’uko ari we uzi ubwenge kurusha abandi.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 11
Gum igiteye isoni, ni ukubona nko mu... mu buyobozi bukuru nka buriya, ahantu hahagarariye
igihugu nka hariya, mu... nko,., ahantu rwose haft Ministre w’Intebe hava itangazo nka ririya ryo
kuvuga ngo babonye icyuma! Icyuma iki ¢yuma gisanzwe! Hum! Ntabwo ari n’icyuma gifite 6cran
d’arr&, ntabwo ari icyuma gifite iki, icyuma gisanzwe iki batemesha ii ....
24.3
batemesha ibintu ngo ba... ngo ibintu byacitse, nyamara yashoboraga no kuhajya afite imbunda
akayereka abakozi b’a.., b’Agata ati dore ibyo mfite, mumbikire ibi bintu hano. Agata rero nti yari
kuvuga ngo aaah, ngo mbonye imbunda ngo ibintu birakomeye, ngo iki.
Abo bantu rero iteka barite ee..2 conscience eharg~e, ni uko bagomba kuba barite ikintu na bo
bikeka ko babaziza atari ukubera imyanya gusa, ariko eyane cyane birimwo ibintu
by’ubugambanyi.
Uwitwa rero KAVARUGANDA Yozefu ee... Pr6sident w’Urukiko Rusesa Imanza na we
atangiye kugira ubwoba bw’ubugambanyi bwe. Httml Abagambanyi ni cyo cyabahima, bajye
bahorana ubwoba kuko baba bagambaniye rubanda. KAVARUG,~IDA Yozefu rero mw’Isibo
ijana ha... makumyabiri na gatandatu yasohotse ejo, yasohotse ejo, arashyiramo ibaruwa yandikiye
President wa Repubulika, President wa Repubulika ee... n’ubwoba bwinshi ngo hari abantu
bashaka kumwiea. KAVARUGANDA birumvikana nyuma y’aho ageragereje gu... gukora coup
d’~tat constitutionnel bikamunanira hein, birumvikana yuko arimo yibaza ati ibintu bimeze bite ?
Dore itariki makumyabiri n’eshatu iyo baruwa ni bwo yayanditse, ateza ubwega ngo "abakozi bo
muff Pr~sidenee" ngo "bagiye kumwiea". Yee, ku nomero ya mbere kuri iyo baruwa, aravuga ngo
"itariki cumi n’ieyenda z’ukwa gatatu mirongo ieyenda na kane, ngo "haft umuntu waje haft
y’ibiro bye", ngo "abwira abamurinda’" ati ko muff.., ee... ngo.., noneho abwira abamu...abarinda
ngo KAVARUGANDA ngo aramubwira ngo aft.., ati "ko murinze Inyenzi KAVARUGANDA
kandi" ngo "abazamwiea barateguwe". Ni mwumve nawe ibya KAVARUGANDA! Abantu bajya
kumwiea bakabanza kujya kubwira abamurinda?
Cassette n° 0190 transcrite par OL 12
ti
-. °
, c_-97 4
Ieya kabiri rero na ho, had aho avuga ngo "ku itadld makumyabiri na kabiri z’ukwa gatatu
mirongo icyenda na kane", ngo "saa mbiri n’igice" ngo "babajije umukozi we" ngo "niba
KAVARUGANDA" ngo "yitwaye", ngo "yasohotse yitwaye" ngo "eyangwa atitwaye". Ngo
"noneho umukozi ashubije ko atabizi" ngo "abajandarume" ngo "bahitamo kujya kwinywera" ngo
"akayoga" ngo "mu kabad kari haft aho". Hein! Mu by’ukuri rero sinzi y’uko ee... aho rero ngo
arabaza Pr6sident wa Repubulika ngo ayo matsiko ngo y’abo bajandarume ni e... ni ayiki. Nkaho
Pr6sident wa Repubulika ad we watumye abo bajandarume. Ariko KAVARUGANDA na we
(aseka) ni umuti w’amenyoY Kubera umushiha sinzi ko KAVARUGANDA ahari agira
n’umushoferi.
Ieya gatatu, ngo ku itadki ya mbere ze... ngo.., ngo ku wa mbere itadki makumyabiri n’imwe
z’ukwa gatatu mirongo cyenda na kane ngo saa kumi n’imwe n’igiee, ngo abasirikare babiri mu
badnda "Prezida" ngo bagiye.., ee... ngo bagiye haft y’urukiko rwe, KARAVUGANDA Urukiko
Rusesa Imanza yarugize urwe, nta n’ubwo ikiri n’inzu ya Leta, noneho KAVARUGANDA
yongeramo ngo"heureusement que je venais de quitter les bureaux avee ma garde". Ngo noneho
rero abo ba... abo basirikare, abajepe ba... barinda Pr6sidence ngo bazenguruka Cour de eassation
~,,. "~
26.9
ngo noneho ngo umunyezamu avamo, ngo umwe ngo ahita yigira.., yi... yegera e... ngo.., ngo
ahita yegera ngo umwe mud abo basirikare, ngo noneho ngo uwo musirikare, uwo mujepe ngo
ahita yigira ngo ku i... ngo yisubirira ku izamu kuri Pr6sidence. Ngo none ngo Pr6sident ngo ibyo
ni iki ? (fire)
Hah! (Aseka) KAVARUGANDA na none arasetsa! Ngo bazengurutse Urukiko nijoro, ngo
bambaye uniforme. Ubwo se bagira ngo bamwice nijoro? Ko amadosiye KAVARUGANDA akiza
n’ayo azambya aba yabirangije kare yigidye gusura amazu ye menshi yubakisha hano mu mujyi
hirya no hino! Ko akorera mu nzu se publique ubundi inzu ya rubanda, uwayizenguruka ku
manywa, KAVARUGANDA yamutwara iki ? Keretse rero niba koko yarahahinduye iwe dore ko
Cassette n* 0190 transerite par OL 13
# ¯
ahamaze igihe kirekire yicara ku ntebe ngo z’Umwami RUDARIGWA.
Ku eya kane rero. Aho yubaka ku Kimihurura ya gatatu, ngo nta musirikare ugomba kunyura haft
yaho. Ngo kuko haft uwahayuze ngo.., ngo aganiriza abakozi be, ngo rwose ngo iryo ni ishyano,
ngo ni ikosa agomba kugeza kuri President.
o, ~"t,
Ku ngingo ya gatanu y’ibaruwa ya KAVARUGANDA, ngo igihe abayoboke b’ishyaka CDR
bafungaga kuri makumyabiri na ka... ee... bajyaga kuri makumyabiri na rimwe z’ukwa kabiri
mirongo eyenda na kane bagiye gufunga MINAFFET baka impapuro zo gusinya, ngo abayoboke
ba CDR ngo bibye amadosiye mu biro. bya KAVARUGANDA, ngo biba n’agrafeuse. Aaah ! Ni
akumirot Nagatangaye, ahubwo noneho ubwo yemeye ko impapuro za CDR akizifite mu biro bye,
hum, nazitange atazarinda no kuvuga ko bazibye.
/,~,~ ,. ".~
Ku cya munani rero noneho ku ngingo ya munani KAVARUGANDA na none hari aho ateza
ubwega avuga ngo.., a... araregera Prfsident wa Repubulika umugabo kayendone.., e... kaye...
KAYONDE Enoki ngo waba waramututse (fire) nkaho yamuregeye parquet. KAYONDE Enoki
rero rero twari.., naramwegereye ndavuga nti KAYONDE Enoki ko KAVARUGANDA amu...
akurega ko wamuteye.., ko... ko wamutunze urutoki, nti byagenze gute? Ati "mu by’ukuri igihe
nibuka" ati "ni uko nail mvuye muff Ministfre ya Finances, noneho tumanuka mu modoka nereka
umuntu t-waft kumwe mu modoka mvuga nti kano kazu gatoya KAVARUGANDA akoreramo
uwahagura akahubaka inzu nini ingana n’iya Finances, noneho" ati "uwo twari kumwe
arambwira" ati "ariko wagura na Ministfre y’Ubuhinzi n’Ubworozi hepfo, ikorera hepfo y’aho"
ati "kugira ngo uhagire parking". Ati "ngibyo ibintu twavuze, ariko KAVARUGANDA yahise
abifata" ngo ee... ngo "Interahamwe" ngo "zirashaka kumwiea".
Mud make rero, ibaruwa ya KAVARUGANDA Yozefu yanditse mu gihutu, ni ko akunda
kubyivugira, ni uko akunda kubyivugira, ni iyo guteza ubwega gusa bitewe n’ubwoba.
MUGENZI Yusitini Prfsidem w’ishyaka PL yavuze.., yavugiye kuri Stade rfgional i Nyamirambo
Cassette n° 0190 transcrite par OL 14
ko "abagambanira Repubulika bazabona,
29.8
ishyano". Ishyano rero si ugupfa haft no guhora ufite ubwoba nk’ubwa KAVARUGANDA na
Madamu UWILINGIYIMANA Agata.
Umutekano si muke kuri ibyo bikomerezwa gusa. Umutekano ni muke no ku bantu basanzwe
eyane cyane noneho dore byageze no mu banyamakuru. Muff selile Nyakabanda ee... selile
Nyakabanda Komine Kicukiro, Prffecture y’Umugi wa Kigali, kwa wa munyamakuru Thomasi
ka... KABONABAKE...
( FIN DE LA FACE A ).
Cassette n° 0190 transcrite par OL 15
Orateur ¯ HABIMANA Kantano.
... teye, bahateye grenades ebyeri, imwe ntiyaturika indi iraturika ikomeretsa abantu benshi.
Ikomeretsa abantu benshi eee.., hanyuma iby’Imana ee... KABONABAKE wari muff.., mu kaba...
muff ako kabari ke aza ku... kurusimbuka, aryama hasi noneho ibintu byagombaga
kumukomeretsa bimunyura hejum noneho ahaguruka ari muzima, yaranacumbagiraga ahubwo
yaranavunitse hambere aha, iyo yongera noneho ku... iyo hajyamo 6clats byari birangiye. Ni uko
rero abe babisha bahise biruka, bari ku modoka itagira plaques ariko isa neza neza n’iyateye
grenade uwo Conseiller wa Segiteri Gitega.
Ibyo ari bye byose KAVARUGANDA. ku itariki ya makumyabiri na gatatu z’ukwa gatatu
mirongo cyenda na kane, yari yaragejeje itangazo kuri Radiyo RTLM (arakoroye) uhum
Mumbabarire, icyo gibe yavugaga y’uko abashaka ....(arakoroye) abashaka kumwica
yabamenye kandi ko aff bamwe mu baturanyi be bafatanyije na eaporal, murumuna wa kagi.., wa
Nyakwigendera Sergent-major MUNYEMPAZI, bati mu... ati "rero muff abe ngabo" ati "rwose
hari uwitwa MULIHIRA, Bwana MULIHIRA akaba ayobora CCDFP y’i Remera ku Kaeyiru" ati
ku buryo... "ku buryo yatse n’amafaranga nako yagiye gukoresha imodoka abeshya abeshya yaka
abantu amafaranga ngo agiye gukoresha imodoka A mirongo irindwi n’icyenda mirongo ine naamafranga yo
gatanu ya CCDFP, ariko atari yo agiye gukoresha ahubwo ashi.., yishakira" " kugira
ngo abone aye guhemba abazagandagura KABONABAKE".
Hanyuma ikintu na none mu itangazo yaravugaga ati "ibyo ari bye byose, maze kumenya y’uko
maze gutanga itangazo kuri RTLM Bwana mulihi... MULIHIRA, yatelefonye Depite
KABAGENI Venansiya, Diricabinet... atelefona Diricabinet wa Lando witwa MUGIRANEZA
Visenti, atelefona KAYIRANGA Ezira, atelefona KALINGANE utwara imodoka ya UNICEF na
MUDENGE utwara MULIHIRA, ababaza uko abyifatarno kubera umugambi wabo waft umaze
gutahurwa. Ibyo bamushubije ngo ntiyabimenye neza. Ikindi ni uko uretse abe ngabo nyine ee...
yari yavuze mu itangazo rye kuri makumyabiri na gatatu z’ukwa gatatu mirongo cyenda na kane,
hiyongeragaho n’"abajenese" ba... ba Patti libdral harimwo uwitwa hussei... Hussein utuye i
Kanombe, harimwo RWABUHUNGU, harimo Claude utuye haft ya SGP i Remera muff
Cassette n° 0190 transcrite par OL 16
Nyakabanda, na NGIRUNKUNDA ukora muff H6te! ya Lando.
Hanyuma rero ee... yadusabaga y’uko twakwamagana abo bantu bacura imigambi yo kumena
amaraso y’inzirakarengane. Kandi none koko ejobundi ni ko byagenze. Ibyo ari byo byose
KABONABAKE we yaravugaga ati "ibuye ryamenyekanye ntifiba fikishe isuka’. Ati"
KABONABAKE n’abe bose na bo bakomeje kuba maso ijoro n’amanywa’. Ni ukongera na none
kuba maso kuko umwanzi ntahuga, umwanzi ntahuga, ee... weKABONABAKE yaravugaga ati
"ibyo ari byo byose MLrLIHIRA Eugdne uyobora CCDFP i Remera ukomoka i Gashora, afatanije
n’Inkotanyi zisigaye zisohoka muff C.., CND zambaye civil, hum, zikomeje kugandura.., e...
kugandagura KABONABAKE ati "abo bose ni bo nzaba nzize".
4.8
Birumvikana rero abantu bakora imigambi yo kugambana no kumena amaraso abo bantu ndakeka
yuko bashatse uwo mugambi bawureka kuko ndakeka y’uko na bo ibyo ari byo byose bava
amara.$o.
Undi rero na none uvuza induru, undi utabaza ni umugabo witwa BIKINDI Simoni. BIKINDI
Simoni rero na we ageze hano avuga ati "Kantano ntabwo ndabona ibintu bikomeye, ibintu
bikomeye kubera ko had abantu ibyo ad byo byose bashaka kumpitana. Icyo banshakaho sinkizi,
ndififimbira nta muntu nigeze ngira icyo ntwara, n’ibyo ndirimba ma wubikunda ariko haft
ababikunda, ibyo ad byo byose njyewe dore uko ibintu nabibonye". Ati umugabo... "umugab0
w’igikara, umuga.., had umugabo w’igikara rwose umpiga afatanyije n’abandi bagabo babiri. Mu
cyumweru gishize bakaba barafashe imodoka ya Pajero bakaza iwanjye bad kumwe n’abandi
bantu batazwi, bad bagiye kureba iwanjye ngo barebe aho ad ho". Ati "ndetse n’ejo ku wa gatanu
bakoreye inama hano mu mujyi yo kuzuza u... uwo mugambi wo kumpitana’. Ati "rero njyewe
BIKINDI ndasaba uwo mugabo kureka uwo mugambi mubisha kuko muzi, kandi nkaba ntacyo
mpfa n’uwo mugabo n’abo bandi bafatanyije. Nimumpe amahoro rero nk’uko nanjye nyabifuriza".
Hum, ati "ibyo ari byo byose, nibiba ngombwa nzamutangaza kuko afire ibimenyetso si... mfite
ibimenyetso simusiga yahawe n’uwo mu bo bad bafatanyije adko ubu bakaba baratandukanye.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 17
~.;02"I Og7 g
Aha! Nimwumve namwe rwose l Mwumve namwe imigambi mibisha abantu bakorera abandi,
abantu bakorera abandi, rwose ubu ngubu ni akumiro!
.~,
Had umugabo rero witwa KAPALATA, KAPALATA akaba atuye ku Kimieanga, akaba ari
Interahamwe we aravuga rero ati "rwose" ati "abantu bariga bikomeye uko bazangandagura
uretse ko byababereye ikibazo. Ndagira ngo abo bantu ubambwidre uyu mugani y’uko agati
kashinzwe n’Imana nta wugahungabanya. Ariko noneho wongereho uti bazikoraho ni imbwa ya
Ntare". Ba... ngo "bahisemo kuzantegera mu misa eyangwa se ngo mvuye mu misa dore ko
numva misa chaque jour ehez les p6res Saldsiens. Kandi abo bantu ndabazi, n’abafite abazamu ba
nijoro b’Inkotanyi tumaze kubamenya". Hum ! Rwose ee... rero njyewe KAPALATA, umunsiI
bangandaguye.., abangandaguye ntiabazi".
Abo bantu rero bashaka kuzana ingeso yo guhora mu bantu, ndakeka y’uko ari akumiro f Ni
nk’uyu muntu na we umbwira ati "mu by’ukuri Isibo, Isibo wagira ngo ni yo ikora umugambi wo
kwica abantu". Ati "Gapyisi ajya gupfa mu Isibo byaravuzwe ko azapfa". Ati "MUTOMBO ajya
gupfa ni ko byagenze". Ati "L6onie ajya gupfa ni ko byagenze, Isibo yarabanje iramwikoma". Ati
"KAPALATA ajya gupfa" ati "Isibo na yo yaramwikomye",
8.0
ati "hinga nkwereke, reba mu Isibo nimero ijana na makumyabiri na gatatu urebe ku urupapuro
rwa ma... rwa gatanu". Ati "ku byerekeye imyigaragambyo yabaye mu gihe MDR
TWAGIRAMUNGU yagira ngo ikoreshe meeting ubwo TWAGIRAMUNGU Fawusitini yagira
ngo akoreshe meeting hariya i Nyamirambo". Ati "dore Sixbert arandika ngo "iyo witegereje abo
bagome b’abieanyi uhereye no ku bo umuntu asanzwe azi, ntiyabura gutunga agatoki MRND
n’Interahamwe hamwe na CDR, ibyo ndabivuga mpereye ku Nterahamwe zikomeye zari zihari.
Nka KATUMBA w"hamusederi"yari ayoboye agatsiko kayogoje Gitega. Uwiyita MUK/NGO wo
mu kazu, ni we wad wafunze umuhanda wa Kimisagara n’agatsiko ke Ministre NZABO IM A
Klisiti yarimo acicikana areba uko abahungu be bahagaze". Hein! "Interahamwe Hamuli
Cassette n° 0190 transcrite par OL 18
K021 0960
KAREKEZI ni we waft kumwe na ba mayibobo bateraga amabuye haft y’umusigiti wo kwa
KADHAFI. Abo bana batundwaga na tagisi ya HAKIZIMFURA Zubed na ho Ali KITONSA
abashakira amabuye". Bati "rero abantu bose Isibo yagiye itunga agatoki barapfa". Ati "’rero
nanjye, nanjye wanditse aha sinivuze ariko rero ndamutse ngize icyo mbaye bikabazwa Isibo kuko
abantu bose itunze agatoki turabona ma we ubaho".
Ibyo rero na none murabona y’uko ari akaga, abantu barite ubwoba. Abantu barite ubwoba nk’uyu
mugabo na we w’umunyamakuru witwa RWEMARIKA Frederiko, RWEMARIKA Frederiko
akaba ad umukozi ukora muff T616vision. Yandikiye Pr6fet wa Kigali itariki ya makumyabiri
n’im.., n’icyenda z’ukwa gatatu mirongo icyenda na kane, avuga ati "nyabuneka Bwana Pr6fet ni
nimuntabare njyewe biranyobeye". Ati "dote abantu biyite.., biyise Abadahusha, Abadahusha ba
Rwanda... ba Rwanda locaL, Abadahusha ba Rwanda local", ati "nawe dore ibaruwa
banyandikiye". Ati "Bwana RWEMARIKA Frederiko n’uwo tubana witwa TWAGIRAYEZU
Inosenti ukora muff MINICOMART", ati "dote ibaruwa batwandikiye". Ati iki.., ubwo rero ni
abo ngabo ba... bishyize ngo mu kantu bita "Abadahusha Rwanda locar’, dote uko banditse".
"Ikiduteye kubandikira ni iki : kubona igihe mwakoreye, murya "amafaranga" mwenyine, andi
mukaba muyasangira n’Abatutsi mubera mu bipango, na ba bene wanyu.., naho bene SEBAHINZI
mmerewe nabi. Akaba ari zo mpamvu rero tubandikiye mwembi, turabizi mufite umutungo
uhagije, wowe TWAGIRAYEZU twamenye ko waft ugiye kugura moto y’ama.., y’ibihumbi
magana atanu, RWEMARIKA nawe wad ugiye kugura tagisi yakoze. Ni yo mpamvu rero
tubateguje ko... ko... kuko mraturanye kandi tuzi neza ko ari, TWAGIRAYEZU azad...
turabasaba ko twagira.., nako dutegetse ko TWAGIRAYEZU adushakira ibihumbi magana abiri,
RWEMARIKA akadushakira ibihumbi magana atatu mirongo itanu, niba mukunda amahoro
tuzasange ahari, niba mwiyanga tuzayabure, kandi ni... kandi".., hum! Yee bati tuzayabone"
11.3
bati "rero uwo muteto mwirirwa muteta ngo mwaramugaye ntabwo muzi abamugaye aho bad.
Muracuruza amazahabu, za missions mu mahanga none ngo mud ibimuga. Tuzasange ayo
masezerano yuzuye, tuzaza itariki itazwi neza, umunsi utazwi neza, hera none ubara iminsi 15
Cassette n° 0190 transcrite par OL 19
b ¯
~1 09Si
gusa. Wandikiwe n’ibirara bihinda.., bi... bihi.., bihinda ? Abadahusha ba Rwanda local".
Basinyaho umusaraba. Bon. Nimwumve namwe.
Nizere yuko kuva ku itariki ya eumi na gatanu ntabwo umenya ahari itariki itaragera, twizere
y’uko abo bantu bazabata muff y0mbi hanyuma bikarangira ndetse n’abantu baneka..., ariko
maneko zagiye he ? Maneko zagiye he ra! Abantu bakaneka bakareba abantu bibumbiye muff
kariya gatsiko k’Abadahusha abo ari bo abo bantu bakabafata bakabarnerera nabi.
f~(i":,
HAKIZIM A nta ho rero batadra nta ho batadra, ahantu hose hirya no hino barataka, hirya no
hino barataka. Nta ho batarira, nta ho batarira kuko Responsable, Responsable wa... wa segi...
hum! Ntaho batarira, dore n’uyu mugabo HAKIZIMANA MAKAMBO L6opold wo mud Selile
Buremera, Segiteri Nanga, Komine Karago na we ararira aravuga ati "rwose muntabare munkize
uyu muntu uyu muntu witwa KANYOVE hum, ati "atuye imbere y’iwanjye, aranyibasiye arashaka
kunyiea anziza umutungo mfite, ndetse ngo sinatuye mud bene wacu. Ku itafiki makumyabiri
n’enye z’ukwa gatatu mirongo icyenda na kane, yad angandaguye mukizwa n’abaturage, ansanze
kwa BERUYE Emmanuel nimugoroba dufata agatama. Rwose ni akumiro njyewe ndagowe
ntabwo mbona uyu mugabo icyo anshakaho". None se koko uyu muntu aramushakaho iki ?
Undi muntu na we arambwira ati "rwose ntabwo byumvikana mumbarize segi.., muff Segiteri
Kimihurura e... Responsable GATABAZI uri mu Rugando, hepfo y’amashuli, ati "umugore we
ejobundi yagabye igitero, bakubita umugore witwa MUKARULINDA n’agahinja karimo
gakambakamba haft ye, arwaye". Ati "rwose se umugore wa GATABAZI, ko ari we twari tuzi ko
ari Responsable, none umugore we se ni we umutwaye umwanya" ? Hum! (Arimyoje) uru
Rwanda rw’abagore ni akumiro.
Indaya z’i Matimba na zo zirarira ziti "umutekano waeu ni muke. Had abasirikare baza
nimugoroba ni uko wajya kubona ukabona arahennye simoku, akwigije ku... ku rubaraza, hum" !
Wavuga uti ahubwo se ndebera n’ay’amakara, akagufata ku munwa ni uko, ubwo ni uko ukaba
ee... urumiwe". Ati rwose ibi bintu ni ibiki"?
Cassette n° 0190 transcrite par OL 20
~:021 09~2
Ariko rero abo basifikare bakora ibyo, mbibutse y’uko kufeta umuntu ku ngufu nubwo yaba ari
indeya, hum, indaya ifite umubiri wayo yicungaho, ikabe yawucuruza cyangwa se ikewuha uwo
isha...e.., uwo ishaka, kuyi.., kuyifata rein ukeyigundira mutumvikanye, ibyo bintu bishobora
kubaviramo ibyaha bikomeye, indeya iba ifite ukuntu yi... yishakashaldra uduferanga ntabwo rero
iba ishaka y’uko haft uwayi.., haft uwayihutaza.
14.7
Henga mukurangiza, mbaze abarara amarondo mu Nyakabanda. Umugabo witwa KAYIBANDA
twahuye arambwire ati "rwose abantu barare amarondo mu Nyekabanda bamereye nabi. Bareye
bantweye amafranga magane abiri", ati "uwitwa FUPI n’uwitwa KOLIMBA ni bo bayajyanye. Ko
ndi umukarani, utwo dufaranga nkaba nari ndukoreye ngiye kuturarira, ubu ngubu rwose ndamera
rite" 9
Maze rero abantu barite umugambi wo kwica abandi, barite umugambi wo kumena amaraso, abo
bose hinge mbature iyi ndirimbo. (Aritsamuye).
... mwese mukomere. Ubu ni umwanya wo kubagezaho ubutumwa bwanyu, ni umwanya wo
kubagezaho ubutumwa bwanyu nyuma yo kubagezaho biriya byerekeranye n’umutekano muke uri
muri uyu mujyi .... aa tetu, see tam n’iminota mirongo itatu n’itanu, saa tam n’iminote mirongo
itatu n’itenu muri situdiyo za Radiyo yigenga RTLM ivugira heno i Kigali, mu kanya nyuma
y’akaziki gato, nyuma y’akaziki gatoya, nyuma y’akaziki gatoye technicien aza kudushyiriraho,
ubwo mu kanya nyine, mu ka... turumva akaziki technicien adushyiriraho hanyuma mbakomereze
amatangazo yo kurangisha. Hinge twumve umuziki.
Orateur ̄ BEMERIKI Val~rie, de la RTLM.
... rushanwa rya Kangura rigeze mu cyiciro cya kabiri. (Fond sonore) Ubu ibihembo biriyongera
ubutitsa. Abanyenganda n’abikorera ku giti cyabo baduhaye byinshi mu byo tuzabahemba.
Nimugure Kangura nimero mirongo itanu n’icyende mutwoherereze urupapuro musangamo
Cassette n~ 0190 transcrite par OL 21
rudho ibibazo muzaba mwasubije. Nimutubwire n’icyo mutekereza ku banyamakuru ba RTLM,
mubahe amanota mukudkije uko mubumva. Banyeshuli bail mu biruhuko ntimucikwe, kugira ngo
irushanwa ryanyu ryemerwe mugomba kutwoherereza impapuro eshatu zifatanye byavuye mud
Kangura nimero mirongo itanu n’umunani, Kangura nimero mirongo itanu n’icyenda na Kangura
nimero mirongo itandatu. (’Musique).
Orateur" HABIMANA Kantano,
... abumva Radiyo yigenga RTLM, abakunzi ba Radiyo yigenga RTLM mukomere, mwese mwese
aho muri hose turabifuriza umunsi mwi.., week end nziza, mrabifuriza Pasika nziza, mwese
mwese aho muri hose mukomere mukomere turabifuriza amahoro n’ amahirwe.
Hanyuma rero hinga nkomeze n’amatangazo yanyu, hinga nkomeze n’amatangazo yanyu. Nari
nagiye kumva amakuru anyuranye, amakum anyuranye ariko iteye ubwoba ni uko..., hum!
Umunyamakum wacu NKOMATI Emmanuel ejo, umunyamakum waeu NKOMATI Emmanuel
ejo abantu baramuteze, baramuteze hanyuma agira Imana sinzi ukuntu Imana yamuvugiyemo
ntiyataha, ntiyataha, hum, yirarira ku kazi hanyuma noneho abantu baramutega noneho
17.8
sinzi umuntu waje kugwa muff icyo gico, ubwo baramureba bati hi... bati ntabwo.., bamutunga
amasitimu uwo muntu, ni uko baramugan.., baramugu.., baragi.., baramufata mbese barareba hose
noneho barangije bati "si we", ni uko baramureka aringendera ahantu atuye had i G-ikondo.
Ndakeka rero y’uko ibi bintu by’umutekano muke utangiye mu banyamakuru hehe hose, sinzi icyo
uzasiga.
Henga mbagezeho amatangazo yanyu noye... (inaudible) hanyuma haft n’utundi ee...
utw’Inkotanyi yee, ku Gisenyi, hanyuma hari n’utundi twerekeye ishyaka CDR ryakoresheje
ikiganiro mbwirwa banyamakuru, hanyuma ndabasomeramo ingingo imwe, imwe gusa, imwe gusa
y’ibikubiye muff iryo tangazo, itangazo bashyize ahagaragara.
Cassette n° 0190 transcrite par OL 22
K021.0984
Adko hagati aho hinga, heh, umuntu witwa emmanue.., umuntu witwa Emmanuel aranshekeje mu
kanya, arambwiye ati "rwose ejo ntabwo narinzi ko ari umwanya wo kubeshya, hanyuma umuntu
arabeshya rwose ariko ambeshya ibintu azi ko bimbabaza, ambeshya ibintu byerekeye Rayon
Sport ". Ati "yarambwiye" ati "urabizi manue... Emmanuel", ati ’~’a modoka ee... Pr6sident wa
Repubulika yemereye Rayon Sport", ati "bagiye kuyifata", ati "bagiye kuyifata ati "noneho
Inkotanyi zigira ngo Pr6sident ee... admwo arumvamwo umunyenga aherekeje abakinnyi ati
"harimo na komite" (fire) ati "harimo na Kantano", ati "ni uko ngo bayitega cya bombe". Ati
"yamaze kumbwira gutyo mpita nirukanka njya kuryama" ati "kubera agahinda n’i.., n’ibintu
byose", ati "none" ati "rwose" ati "ubu ni bwo nkivu.., nkibyuka naraye ndose nabi" ati "mu
gitondo ni ho yaje kumbwira ko yambeshyaga". Ati "kandi naraye nabi", (arimyoje) ati ndumiwe!
Ati ari !... muzabwire rwose ababeshya bajye babeshya ibintu bifatika", ati "be kujya babeshya
ibintu bi... biea intege bigakura umutima".
Hum ! Ati "noneho rero rwose mukugira ngo bimpoze ako gahinda kose nararanye", ati
"nsuhuriza MUSONI Jean-Baptiste uri ku Kieukiro akaba yitwa T.IGANA, ati unsuhurize
RuTAZIHANA Anastase wo muff Kanto ya Nyanza", hum, ati "no kubera na... kurara nabi" ati
"rwose na rendez-vous wad u... twari dufitanye yapfuye". Ati "MUKAYIRERE Mariya na
muga... MUGANWA, MUGANWA di... Dismase nako Diyonizi uri i Kigoma,
TWAGIRAMUNGU Eric ee... ukora kwa RYANGOMBE i Nyamirambo, hanyuma
n’IYAMUREMYE Yasoni uri.., i Gatagara. (Rire)
Emmanuel rero ni ukujya umenya itariki ya mbere yo kubeshya, ubundi yavuye i Burayi naba ari
mu Burayi hehe, abantu bamwe babifata gutyo, barababeshya nyine bikomeye. (Arimyoje). Ubwo
rero ubutaha ntimuzajye mwishinga ibyo binyoma.
Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira i Kigali, mu kanya turareba aya makuru yo ku
Gisenyi hanyuma turebe kuri iyi week-end, haft abajya kubyina muff za boom, ariko kandi
ntimwibagirwe ko had n’imipira, haft n’imipira, iteganyijwe mu kanya turayivugaho turebe uko
imeze. (Un peu de musique).
Cassette no 0190 transcrite par OL 23
21.2
... ati "umenya zigiye ku... kutugandagura nta wabimenya", ati ills BISENGIMANA wad
ucumbitse muff H6tel IzubaM6ddien, appartement.., yad afite appartement yose magana atatu na
cumi na gatandatu, magana atatu na cumi n’umunani tariki ya makumyabiri n’icyenda z’ukwa
gatatu, ni ejobundi, yatelefonye bene wabo baba mu Burundi ababwira ko "umujyi wa Gisenyi
bamaze kuwugota, ahasigaye akaba ari uk~ca abatavuga rumwe na FPR". Hum! Nguko rero uko
inkuru ee... iza. Ni uko noneho baravuga bati "Banyagisenyi rero", hum, "hi ukuryamira
amajanja, kubera ko ubwo ngubwo mu migambi koko bashobora kuba barite...". Hum, bati
"cyakora turasaba Directeur wa H6tel M6ridien kutubwira, kutubwira yenda izo nama bakorera
aho ngaho icyo ziba zigamije", hum, ati "n’abakozi benshi afite ni abavuye muff Goma mud
Zaire", ati "ntabwo tuzi neza uko ibyo bintu bimeze".
Ati na none had umuntu witwa Solange ukomoka i Bibwe mud Zaire, hein ati %bu rero akoresha
amanama y’ubutitsa afatanyije n’umugabo wigisha mud Saint Fid61e" ati "hano area.., amanama
akorerwa.., hnun.., ya... ati "akorerwa mu nzu iwe, ku buryo nimero za telefone zose", ati
"z’Abahutu batufiye umujyi wa Gisenyi zamaze kwandikwa", hum, ngo "ha n’ubu izabuze zika...
zikaba zikibadrizwa". Hum! Ati "turabasaba kuba maso kuko agahishe mu nzu ya Solange ad
injyanamuntu", ati "muramenye kandi mwitondere kadya gatsiko kagizwe na TABARO Modeste,
SEMUCYO, SEMUKANYA Jean-Made Vianney, ruka... RUKAZABIGUNDA na
NZIGIYIMANA Gilbert", hum, "kuko ku mugambi wabo watahuwe, ubundi ibuye
ryamenyekanye ntabwo ryica isuka".
Hanyuma noneho (fire) umugabo rein bita KILINGITI na we, umugabo bita KILINGITI na
duhuriye hano hasi, ati "Kantano biratangaje kumva uvuga ko nashatse k~ca KABONABAKE,
nti ndarengana soma ibyanditse, ati "rwose nkaba ntadca n’inkoko", ati "hanyuma se niba nshaka
kwiea KABONABAKE nabanje nkiea abandashe, abandashe ubushize’. Ati "cyakora rero" ati
"icyo ntahakana ni uko ndi Inkotanyi", ati "ubundi se wagira ngo robe iki"? Hum! Ati "abantu
barandashe, iki", ati "abo ngabo nka.., hi... nda.., nshatse kwica ni bo nakwiea, ati "ariko bose
Cassette n° 0190 transcrite par OL 24
baraho", ati "Imana izabafashe’. Ati "ariko rwose mu bishe kabona.., mu bashaka kwica
KABONABAKE ati "rwose ntabwo ndimo’, ati "twahuriye Arusha turaganira gusa, nibereye
hamwe n’Inkotanyi" ati "ariko ntabwo twigeze.., nigeze mvuga na gato y’uko namwica. Ati ubwo
" di"rero abaft mu wundi mu... abaft mu mugambi ni avan , ati "ntabwo ari KILINGITI uri muff uwo
mugambi.
Ariko se abantu bail mu migambi yo kwica abandi koko, ibintu rwose babiretse mwokagira Imana
rowe, ubu ngubu iki gihugu cyacu abantu bitaga paradizo y’"Affika" kigiye kuba noneho Sodoma
na Gomora! Ni akumiro, ibi bintu rwose ni akaga t
24.3
Abantu basenga, ejo muzasenge cyane kuri Pasika, musenge cyane, muscngere abantu barite
umutima mubi, ari Inkotanyi zishaka kumara abo zitavuga rumwe kugira ngo zitegeke iki gihugu
ku ngufu, ari abandi bose barite umutima wose wo kwihorera~ abo bose rwose Imana izabafashe
hanyuma bareke gukora amahano.
Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira hanoi Kigali, mu kanya saa sita e... mu kanya
saa.., saa mu kanya mu minota.., mu minota irindwi biraba bibaye saa sita, mu minota irindwi nako
itandatu biraba bibaye saa sita. Ubwo rero saa sita ubundi ubusanzwe icyo mu nda kiba gishaka
icyo mu nkono, (fire) ni yo mpamvu rero saa sita dufunga ibyuma byaeu. Ariko rero
batekereza kuri week-end, mbibutse y’uko hari umupira, hari umupira w’amaguru uhuza Kiyovu
na STIR, uhuza Kiyovu na STIR, Kiyovu rero aho yatsindiwe mu i... mu irushanwa, Kiyovu aho
yakatsindiwe mu irushanwa ubu ngubu yatangiye kugira.., abantu baribaza ese Kiyovu iracyari ya
yindi, yaraeitsemo kabiri. Byagenze gute kuva aho Aloys asezereye ? Abantu rero bategereje
kureba uko ibintu bimeze, hanyuma abandi bati "STIR ese mama iraeyabaho? Amaeenga yayo
yagiye he ? Bite? Bimeze bite ? Hum, KANAMUGIRE Aloys umenya ngo ari we "uyantrena",
bigenze gute ? Ni uko, ugasanga nyine abantu bibaza, abantu bakunda umupira. Abantu rero
bakunda umupira ntimucikwe kuri Stade Amahoro, kuri Stade Amahoro kuko ni ho ayo makipe
yombi e... STIR iza guhura na... na .... ee... na... na Kiyovu Sport mu rwego rw’umupira witwa
Cassette n° 0190 transcrite par OL 25
"Joban round", Joban round rero ikaba yaratunganyijwe na... ikaba yarateguwe na "Parteners
international na Joban Putras group". Hanyuma ifatanyije na FERWAFA kugira ngo bateze
umupira imbere, noneho bakora toumoi y’amakipe umunani, ayo makipe rero umunani hum, ayo
makipe umunani azagenda ahura hanyuma noneho ku buryo 6quipe izaba iya mbere izakina finale
igatsinda izatwara mini-busi.., ya miliyoni eshatu n’ibihumbi magana atanu na makumyabiri.
Abantu rero batangiye kuvuga ngo ariko se aba.., aba Rayon sport rero ni bo bavuga bati "rwose
Rayon Sport ni twe tuzayitwara", ati "hanyuma, ni uko", urasanga rero abantu biratana. Kugira
ngo rero mu by’ukuri e... ah! Ndabona ni 6quipes zo... na... do... kugira ngo abantu nyine
beregukomeza kwi.., kwiratanaho, hein! Birashoboka ko Rayon sport kuko mud iki gihe koko ari
yo iri imbere ishobora kugitwara, ariko rero burya n’amakipe yo mu gihugu yinyaye mu isunzu,
cyane eyane ko ari toumoi imara akanya gato, buriya yagitwara da! Yagitwara gato ahubwoi
byatuma na Rayon sport na yo yikubita agashyi ikamenya uko imeze. Ubu rero amakipe mato
rwose azagerageze ku... guea agahigo, Rayon sport ye kubona imodoka ebyiri zose, izatware inini
ya Pr6sident wa Repubulika ariko noneho bayereke ko na yo bayi1~a isataburenge.
27.4
Byatuma yikubita agashyi na yo noneho ikazamuka. Uzi nk’ubu nka Flash iyigaraguye, hein,
yavuga iti eh, eh, eh niveau yaguye! Noneho bigatuma Arbitre nako Entra~neur avuga ati hah,
hinga ndebe ukuntu byagenda.
Twebwe rero kugi.., ku gipande ey’abafana, hinga tujye tureba iriya mipira bud munsi, nako uko
yabaye noneho uko yabaye rero tuyirebe, noneho nitumara kuyireba dushakemo abakinnyi batatu,
abakinyi batatu mu myanya itatu abatsinda, abo hagati, n’abinyuma. Hanyuma noneho
tuzashakemo umukinnyi wa mbere koko wa kabutindi mu makipe yose, hanyuma mu... mu
batsinda umukirmyi wa kabiri mu ba...e.., nako umukinnyi umeze neza mu... mud distribution
hagati, hanyuma n’umukinyi uri mu ba... na none inyuma wugarira neza, noneho abo ngabo kuri
op6ration tuzakora RTLM na Joban round e... nitumara kubona abayobora iryo.., iyo...
abashyinzwe iyo toumoi, hanyuma noneho muzajye mwandikira RTLM ubwo muyibwire
umukinnyi mwabonye umeze neza, hanyuma tuzateranye ku buryo uzahe.., uzaba uwa mbere nako
Cassette n° 0190 transcrite par OL 26
uzagenda.., abazajya bahuriza ku mukinnyi mwiza w’imbere. Tuzakora tombola, uzatomborwamo
tumuhe radiyo, had abantu bavuga ko bazamuha radiyo. Uza... abazahuriza ku mukinnyi mwiza,
ni uko nk’abantu igihumbi nibahudza ku muldnnyi mwiza wo hagati tuzatomboza na bwo
dukuremo umwe hanyuma noneho na we abone radiyo. Uzah... abazahuriza ku mukinnyi mwiza
w’inyuma wugadra neza, na bo ubwo ngubwo tuzahufiza.., tuza.., na none twongere
tumuhurizeho a... dutomboze uwa.., umwe abone radiyo. Urumva y’uko had abakinyi ba... batatu.
Ubwo rero murumva y’uko namwe mubonye akanya ko kuba mwabona radiyo, kandi kubera
kujya kureba umupira gusa. Mutangire rero murebe umupira, uyu munsi had STIR na kiyo...
Kiyovu, turebe aho ayo makipe yacu.ageze, turebe aho umupira w’amaguru ugeze.
Mu kanya rero nababwiraga itangaz0 ry’ishyaka CDR, CDR rero yakoresheje ikiganiro mbwirwa
banyamakuru, ikiganiro mbwirwa banyamakuru. Ariko rero kubera ko iri tangazo ritishyuye hinga
nso.., mbabwire gusa utuntu dukeya muyo CDR yavuze. Yavuze iti "ku byerekeye ishyirwaho
ry’Inzego z’Inzibacyuho, ishyaka CDR rirageza ku baturarwanda ibi bikurikira ¯ FPR n’abambari
bayo bad muri PSD n’abantu bamwe ku giti cyabo, ad bo Madamu UWILINGIYIMANA Agata,
TWAGIRAMUNGU Fawusitini: MDR, NAYINZIRA N~pomuse~ne: PDC na NDASINGWA
Landuwaridi wo mu ishyaka PL-ntutsi, FPR ikoresha abo bantu bishakira ubutegetsi ku giti cyabo
kugira ngo ishake uburyo yakwigarurira ubutegetsi muri Guverinoma no mu Nteko Ishinga
Amategeko by’Inzibaeyuho. Ni yo mpamvu baremye agatsiko ko kubuza abadahuje na bo
ibitekerezo kujya mu butegetsi by’Inzibacyuho.
30,3
Hanyuma rero ku byerekeye umutekano muke uri mu gihugu, ishyaka CDR riramagana
Guvednoma iriho, ubu yanze gukora akazi kayo kugira ngo irengere umutekano w’abaturage. Ati
"ikibabaje ahubwo ni uko Ministre w’Intebe Madame UWlLING[YIMANA Agata yishyize mu
maboko ya FPR, kandi azi neza ko ari yo yashoze intambara yazanye ibyago bitagira ingano,
cyane cyane ubwicanyi bw’inzirakarengane". Mu magambo make rero ee... nibyo CDR yavuze,
Cassette n° 0190 transcrite par OL 27
K021 0989
ariko bilmbiye mu ngingo.., mu ngingo eshanu, sinazisoma zose kuko itangazo ubundi ryagombye
kuriha "’amafranga". Mu kanya rero ndabasomera itangazo ribika ryihutirwa ritugezeho nonaha
hanyuma dufunge ibyuma byacu, (sous fond sonore) hanyuma ubwo ngubwo turaza kubonana
mugoroba.
( FIN DE LA FACE B ).
Cassette n° 0190 transcrite par OL 28