เศรษฐกิ�จไทย 100 ปี�หลั�งสนธิ�ส�ญญาเบาวร��ง ค.ศ. 1850 - 1950(พ.ศ. 2393 - 2493)
1
เอกิสารอ�างอ�ง James Ingram: Economic Change in Thailand
during1850- 1970, Chs. 2-6 ฉั�ตรท�พย! นาถส#ภา (2543), ปีระว�ต�ศาสตร!
เศรษฐกิ�จไทย Chris Dixon: The Thai Economy: Uneven
Development and Internationalisation, Ch. 2 น�รมลั ส#ธิรรมกิ�จ (2551), ส�งคมกิ�บ
เศรษฐกิ�จ กิรณี(ศ)กิษาปีระเทศไทย 25 00 2545– ) บทท(� 5
เอกิสารอ�างอ�ง James Ingram: Economic Change in Thailand
during1850- 1970, Chs. 2-6 ฉั�ตรท�พย! นาถส#ภา (2543), ปีระว�ต�ศาสตร!
เศรษฐกิ�จไทย Chris Dixon: The Thai Economy: Uneven
Development and Internationalisation, Ch. 2 น�รมลั ส#ธิรรมกิ�จ (2551), ส�งคมกิ�บ
เศรษฐกิ�จ กิรณี(ศ)กิษาปีระเทศไทย 25( 00 2545– ) บทท(� 5
ปีระเด็+นสนธิ�ส�ญญาเบาวร��งม(สาระส,าค�ญอย-างไร
แลัะม(ผลักิระทบต-อเศรษฐกิ�จไทยอย-างไรคนไทยได็�ร�บปีระโยชน!จากิกิารเปี2ด็
ปีระเทศมากิน�อยเพ(ยงใด็ แลัะบทบาทของคนต-างชาต� (รวมถ)งคนจ(นอพยพ ) ในเศรษฐกิ�จไทยม(มากิน�อยเพ(ยงใด็
ท,าไม Ingram จ)งเห+นว-า กิารเปีลั(�ยนแปีลังของเศรษฐกิ�จไทยไม-น,าไปีส5-ความกิ�าวหน�าแลัะกิารพ�ฒนาทางเศรษฐกิ�จมากิน�กิ
ปีระเด็+นสนธิ�ส�ญญาเบาวร��งม(สาระส,าค�ญอย-างไร
แลัะม(ผลักิระทบต-อเศรษฐกิ�จไทยอย-างไรคนไทยได็�ร�บปีระโยชน!จากิกิารเปี2ด็
ปีระเทศมากิน�อยเพ(ยงใด็ แลัะบทบาทของคนต-างชาต� (รวมถ)งคนจ(นอพยพ ) ในเศรษฐกิ�จไทยม(มากิน�อยเพ(ยงใด็
ท,าไม Ingram จ)งเห+นว-า กิารเปีลั(�ยนแปีลังของเศรษฐกิ�จไทยไม-น,าไปีส5-ความกิ�าวหน�าแลัะกิารพ�ฒนาทางเศรษฐกิ�จมากิน�กิ
4
สนธิ�ส�ญญาเบาวร��ง (Bowring Treaty) ม(ผลัส,าค�ญให�ไทยเปี2ด็ปีระต5ค�าขายกิ�บต-างชาต�
สยามในปี� 1850: เศรษฐกิ�จแบบเกิษตร ข�าวเปี7นพ8ชหลั�กิ นอกิน�9นค8อ อ�อย ฝ้;าย พร�กิไทย ผลัไม�แลัะผ�กิต-างๆ
อ#ตสาหกิรรมน�อยมากิ ส-วนใหญ-เปี7นส�นค�าห�ตถกิรรมพ89นบ�าน
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
5
พอเลั(9ยงตนเองได็�ในด็�านอาหารแลัะเคร8�องน#-งห-ม
ไม�ส�กิแลัะด็(บ#กิ: ผลั�ตโด็ยผ5�ปีระกิอบกิารชาวจ(น สยามค�าขายกิ�บปีระเทศเพ8�อนบ�านแลัะจ(น ส-งออกิส�นค�าข�9นปีฐม (ข�าว น,9าตาลั แลัะ
แร-ด็(บ#กิ ) แลัะน,าเข�าส�นค�าอ#ตสาหกิรรม (ส��งทอ)
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
6
กิารส-งออกิข�าวผ�นผวนมากิ เพราะนโยบายแลัะปีร�มาณีกิารผลั�ต
กิารค�าระหว-างปีระเทศย�งเปี7นส-วนเลั+กิของเศรษฐกิ�จ
ราชวงศ!แลัะข#นนางผ5กิขาด็ในกิารค�าระหว-างปีระเทศ แลัะเกิ+บภาษ(กิารค�าในอ�ตราส5ง
อ,านาจผ5กิขาด็บางอย-างขายให�พ-อค�าชาวจ(น
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
7
ร 4. ยอมตกิลังสนธิ�ส�ญญาเบาวร��ง (Bowring) ในปี� 1855 โด็ยหว�งให�
อ�งกิฤษคานอ,านาจฝ้ร��งเศส (ลั-าอาณีาน�คม) ลัด็ภาษ(กิารค�าเหลั8อ 3% กิารค�าเสร( ยกิเลั�กิผ5กิขาด็กิารค�า ค�าฝ้2� นได็�ถ5กิต�องตามกิฎหมาย
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
8
สนธิ�ส�ญญาเบาวร��ง (Bowring) ในปี� 1855 ปีระเทศท(�ได็�ร�บกิารอน#เคราะห!ย��ง Most-favored-nation status (MFN)
ส�ทธิ�สภาพนอกิอาณีาเขต (extraterritoriality)ยอมตกิลังสนธิ�ส�ญญาคลั�ายกิ�นกิ�บปีระเทศ
ตะว�นตกิอ8�นๆ ในเวลัาต-อมา
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
9
กิารผลั�ตแลัะส-งออกิข�าวแลัะส�นค�าอ8�นๆ (ด็(บ#กิ ยางพารา แลัะไม�ส�กิ ) ขยายต�วอย-างรวด็เร+วมากิ
เร��มเปีลั(�ยนสภาพจากิกิารผลั�ตพอพ)�งตนเอง (self sufficiency ) ไปีส5-กิารผลั�ตตามความถน�ด็ (specialization ) ในส�นค�าน�อยอย-าง
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
10
ข�าวส,าค�ญเพ��มข)9น: 80% ของปีระชากิรปีลั5กิข�าว แลัะ ม(ม5ลัค-า 60% ของกิารส-งออกิท�9งหมด็
พ89นท(�ปีลั5กิข�าวขยายกิ-อนในภาคกิลัาง แลัะต-อมาขยายไปีในภาคเหน8อแลัะอ(สาน (บทบาทของรถไฟแลัะกิารเลั�กิทาส )
กิารข#ด็คลัองเพ8�อชลัปีระทานแลัะขนส-ง
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
11
ร�ฐบาลัยกิเว�นเกิ+บภาษ(ท(�ด็�น คนไทยพอใจท(�จะท,านา ยอมให�คนจ(นท,า
หน�าท(� พ-อค�าคนกิลัาง“ ”แรงงานในเกิษตร : ปีระชากิรขยายต�ว
แลัะกิารเลั�กิทาส แรงงานนอกิเกิษตร : แรงงานจ(นอพยพ
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
12
ส�นค�าส-งออกิอ8�นๆ : ด็(บ#กิ ไม�ส�กิ แลัะยางพารา เกิ8อบท#กิข�9นตอนกิารผลั�ตแลัะกิารค�าอย5-ในม8อ
ของต-างชาต�: ด็(บ#กิ : ท#นจากิย#โรปีแลัะจ(น + แรงงานจ(น ไม�ส�กิ: โรงเลั8�อยโด็ยท#นย#โรปีแลัะจ(น +
แรงงานจ(น ยางพารา: ชาวสวนขนาด็เลั+กิชาวไทยแลัะจ(น
+ พ-อค�าจ(น
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
13
ไทยน,าเข�าส��งทอต�9งแต-สม�ยอย#ธิยาส��งทอ เคร8�องน#-งห-มท�องถ��นท(�ท,าด็�วยม8อ ถ5กิ
ทด็แทนโด็ยส��งทอน,าเข�าท(�ม(ราคาถ5กิกิว-าอ#ตสาหกิรรมส��งทอในปีระเทศหด็ต�ว (แต-ต-อมากิลั�บฟ@9 นหลั�งสงครามโลักิท(� 2
แลัะกิ,าแพงภาษ(น,าเข�า)
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
14
ในย#คน�9น ย�งไม-ม(โรงงานส��งทอขนาด็ใหญ-เพราะ ภาษ(ขาเข�าต,�า ตลัาด็ภายในย�งเลั+กิ ขาด็เง�นลังท#นแลัะแรงงานม(ฝ้�ม8อ
แต-กิ+เร��มม(โรงงานทอผ�าฝ้;ายไม-กิ(�โรง ลังท#นโด็ยร�ฐบาลัแลัะน�กิลังท#นชาวจ(น
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
15
ส-งออกิน,9าตาลัเพ��มข)9นหลั�งม(สนธิ�ส�ญญา แต-ต-อมากิลั�บลัด็ลังเพราะภาษ(กิารผลั�ต แลัะราคาตลัาด็โลักิตกิต,�า
กิลั�บต�องน,าเข�าน,9าตาลัจากิอ�นโด็น(เซี(ยแลัะฟ2ลั�ปีปี2นส! ระหว-างปี� 1880 to 1950
ม(กิารผลั�ตน,9าตาลัจากิโรงงานของร�ฐบาลัอย5-บ�าง แต-ในปี� 1950 ย�งไม-ม(แววว-าจะส-งออกิได็�
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
16
ส�นค�าน,าเข�าอ8�น : “ส�นค�าผ5�บร�โภค”, ท�9งท(�ฟ# Bมเฟ@อยแลัะจ,าเปี7น
กิารน,าเข�าส�นค�าเร��มม(ส�ด็ส-วนส5งข)9นม5ลัค-าน,าเข�าท�9งหมด็ = 10% ของ GNP ในปี� 1950
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
17
กิารค�าต-างปีระเทศม(ลั�กิษณีะ แบบ“อาณีาน�คม ” (“Colonial” ) ค8อค�าขายกิ�บจ�กิรวรรด็�Cอ�งกิฤษ (British Empire)
ส-วนใหญ-บร�ษ�ทของปีระเทศตะว�นตกิเปี7นผ5�ด็,าเน�นกิารค�าแลัะขนส-งระหว-างปีระเทศ
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
18
สาขาอ#ตสาหกิรรมย�งเลั+กิมากิ: ในปี� 1919 (พ.ศ . 2 4 6 2 ) กิร#งเทพฯ ม( โรงงาน “ ” 7 แห-ง (ซี(เมนต! สบ5- บ#หร(�)
กิลั#-มอ#ตสาหกิรรมส,าค�ญ : โรงส( แลัะโรงเลั8�อย
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
19
ท,าไมอ#ตสาหกิรรมย�งเลั+กิมากิ? ขาด็แคลันทร�พยากิรธิรรมชาต� ท#น ผ5�
ปีระกิอบกิาร แลัะแรงงานม(ฝ้�ม8อ ภาษ(น,าเข�าต,�า ปีกิปี;องอ#ตสาหกิรรมใน
ปีระเทศไม-ได็� ตลัาด็ในปีระเทศย�งเลั+กิ ขาด็แคลันไฟฟ;า (อาศ�ยแกิลับเปี7นเช89อเพลั�ง)
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
20
โรงงานอ#ตสาหกิรรมของเอกิชน : ซี(เมนต! ใบยาส5บ ไม�ข(ด็ไฟ สบ5- เบ(ยร! ฯ
ชาวจ(นเปี7นเจ�าของอย5-หลัายแห-งร�ฐบาลัต�9งโรงงานเอง: กิระด็าษ ทอ
ผ�า น,9าตาลั บ#หร(�
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
21
ใน 1952 (พ.ศ . 2495) ร�ฐบาลัวางแผนจะต�9งอ(กิ 20 โรงงาน
จอมพลั ปี . พ�บ5ลัสงคราม ม#-งลัด็อ�ทธิ�พลัของชาวจ(นแลัะต-างชาต�อ8�นๆ ลั�ทธิ�– “ชาต�น�ยม ”(“สยาม เปี7น ไทย” “ ”)
โรงงานของร�ฐส-วนใหญ-ไม-ปีระสบผลัส,าเร+จ : คอร�ปีช��น กิารบร�หารผ�ด็พลัาด็ ขาด็ท#น
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
22
บทบาทของชาวจ(นในไทย ส,าค�ญในกิารค�าแลัะสาขานอกิเกิษตรอ8�นๆ
ในทศวรรษ 1930’s : 80% ของกิารค�าในปีระเทศอย5-ในม8อของพ-อค�าจ(น
กิารร-วมม8อกิ�น (ฮั้�9วกิ�น ) ระหว-างพ-อค�าจ(น เปี7นอ#ปีสรรคต-อกิารแข-งข�นจากิคนภายนอกิวงกิาร
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
23
ระหว-างปี� 1820-1950: คนจ(น 4 ลั�านคนอพยพมาไทย
เปี7นกิ,าลั�งแรงงานส,าค�ญในกิ�จกิารนอกิเกิษตร
ระหว-างปี� 1938-1941: จอมพลั ปี . เร��มใช�มาตรกิารต-อต�านชาวจ(นในไทย (ปี2ด็โรงเร(ยนภาษาจ(น ฯลัฯ)
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
24
กิารผสมผสานเปี7นส-วนหน)�งของส�งคมไทย : ว�ฒนธิรรม ศาสนา ปีระเพณี( แลัะเศรษฐกิ�จ
จ(นในไทยกิลัมกิลั8นเข�ากิ�บส�งคมท�องถ��นได็�ด็(ท(�ส#ด็ เท(ยบกิ�บปีระเทศอ8�นในเอเซี(ยตะว�นออกิเฉั(ยงใต�
ในปี� 1950: ไทยม(เช89อสายจ(นอย5- 3 ลั�านคน (15% ของปีระชากิร)
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
25
Ingram สร#ปีว-า ในช-วงปี� 1850 – 1950
เศรษฐกิ�จไทยเปีลั(�ยนแปีลังมากิ (“changes” ) แต-ไม-ม(ความกิ�าวหน�า (“progress” ) แลัะกิารพ�ฒนา(“development” ) มากิน�กิ
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
26
Ingram สร#ปีว-า ในช-วงปี� 1850 – 1950
กิารเปีลั(�ยนแปีลัง (“changes”): ใช�เง�นมากิข)9น ผลั�ตตามถน�ด็มากิข)9น กิารแบ-งงานกิ�นท,าตามเช89อชาต�มากิข)9น (racial division of labor ) แลัะอ�ตรากิารขยายต�วของปีระชากิรส5งข)9น
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950
27
Ingram สร#ปีว-า ในช-วงปี� 1850 – 1950ความกิ�าวหน�า (“progress”) ย�งไม-
มากิ: กิารเพ��มรายได็�ต-อห�ว กิารพ�ฒนา(“development” ) ย�งไม-
มากิน�กิ: กิารใช�ส�นค�าท#น (เท(ยบกิ�บแรงงาน ) แลัะเทคน�คกิารผลั�ตใหม-ๆ
เศรษฐกิ�จไทย 1850 - 1950