Özel Öğretim Yöntemleri · 2019. 3. 15. · T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize

Özel Öğretim YöntemleriCilt-1

Editörler:

Doç. Dr. Abdulkadir UZUNÖZ

Doç. Dr. Vedat AKTEPE

2. Baskı

Editörler: Doç. Dr. Abdulkadir UZUNÖZ - Doç. Dr. Vedat AKTEPE

ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Cilt 1

ISBN 978-605-241-180-3DOI 10.14527/9786052411803

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anı-lan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Şubat 2018, Ankara2. Baskı: Mart 2019, Ankara

Yayın-Proje: I. Tual ŞekercigilDizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım

Kapak Tasarım: Pegem Akademi

Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1

İskitler/ANKARATel: 0312-3411020

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

ÖN SÖZ

21.Yüzyıl gerek eğitimde gerekse diğer alanlarda hızlı değişim ve gelişimlerin yaşandığı bir yüzyıl olmuştur. Bu değişim ve gelişimlerden, diğer meslek alanları olduğu gibi öğretmenlik mesleği de etkilenmektedir. Dolayısıyla Eğitim-Öğretim sürecinin bu değişim ve gelişimlere ayak uydurması, tabiri caizse kendini gün-cellemesi kaçınılmaz bir gerçektir. Bu bağlamda başta öğretmenler olmak üzere tüm eğitim paydaşlarının bu hızlı değişim ve gelişmeler doğrultusunda kendini yenilemesi ve eğitim-öğretimle ilgili tüm yeni gelişmeleri sınıf ve okulda uygula-ması önem arz etmektedir. Nitekim 21.yüzyılın bilgi, beceri ve değerlerini sınıf ve okul ortamında çocuklara kazandırmak tüm eğitim paydaşlarının ortak amacıdır. Öğrencilerin araştırma becerisi, bilgi ve iletişim teknolojilerini kullanma, iletişim becerisi, eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme, karar verme, empati yapma, gözlem, işbirliği, sorun çözme, kanıt kullanma, sosyal katılım, doğayı ve kendini koruma gibi temel yaşam becerilerini edinmesi gerekmektedir. Aynı şekilde vatanseverlik, dürüstlük, duyarlılık, yardımseverlik, saygı, sevgi, barış, adalet, eşitlik, özgürlük, sorumluluk, çalışkanlık, dayanışma, bilimsellik, estetik, aile birliğine önem verme ve tarihi-kültürel değerleri koruma ve yaşatma gibi temel değerlerin yenilenen öğ-retim programlarında öğrencilere kazandırılması önemsenmektedir. Temel yaşam becerileri ve temel değerlerin yanı sıra ilköğretim ve ortaöğretimde yer alan ders-ler, konular ve kazanımların da öğrencilere öğretilmesi esas olduğundan özel öğ-retim yöntem ve tekniklerinin kullanılması gerekmektedir. Bu anlamda öğretmen tarihten bugüne kadar her zaman önemli bir role sahip olmuştur. Öğretmenler ta-rafından öğrencilerin hayata hazırlanması, 21.yüzyılın istediği bilgi, beceri ve de-ğerlerin beklentilere cevap vermesi ve yeni neslin iyi yetiştirilmesi gerekmektedir

Eğitim fakültelerinde okuyan öğretmen adaylarının, öğretmenlik mesleğini en iyi şekilde öğrenebilmeleri, mesleğe ilişkin olumlu tutum ve davranışlar ka-zanmaları beklenmektedir. Eğitim fakültelerinde okutulan “Özel Öğretim Yön-temleri” dersi de bu amacı gerçekleştirmek için konulmuş derslerden biridir. Bu ders kapsamında teoride ve uygulamada yapılan birçok faaliyetin yenilenen programlara ve yeni öğretim strateji-yöntem-teknik ve yaklaşımlara uygun olması arzu edilmektedir. Bu bağlamda, Özel Öğretim Yöntemleri dersinin amacı; Alan öğretimiyle ilgili genel amaçları ortaya koymak,alana özgü temel kavramlara yer vermek, ilgili alanda kullanılan strateji-yöntem-teknikler hakkında bilgi sahibi olmaktır. Ayrıca Özel Öğretim Yöntemleri dersi ile öğretmen adaylarının; İlgili alana yönelik materyal-araç-gereçler, ilgili öğretim programları, ders kitabı ve öğ-renci çalışma kitaplarının incelenmesi ve değerlendirilmesi hakkında yeterli bilgi, beceri ve değere sahip olması amaçlanmaktadır.

iv Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Eğitimde yaşanan son gelişmeler ışığında yeni eğitim anlayışlarına uygun ola-rak hazırlanan kitap, dersleri yürüten akademisyenlere ve öğretmen adaylarına teoride ve uygulamada kullanabilecekleri pek çok bilgi ve beceriyi içermektedir. Kitabın öğrenme ortamlarında kullanmak üzere akademisyenlere ve öğretmen adaylarına rehber olması ümit edilmektedir. Kitabın hazırlanmasında farklı üni-versitelerde görev yapmakta olan pek çok akademisyenin emeği ve desteği olmuş-tur. Kitabın ortaya çıkmasına katkı veren tüm akademisyenlere şükranlarımızı sunarız. Eserin bütün eğitim camiasına faydalı olmasını temenni ediyoruz.

Abdulkadir UZUNÖZ-Vedat AKTEPE

Şubat, 2018

Bölümler ve YazarlarıEditörler: Doç. Dr. Abdulkadir UZUNÖZ - Doç. Dr. Vedat AKTEPE

1. Bölüm: Eğitim-Öğretim-Milli Eğitimin İlkeleri-Program Doç. Dr. Ergin ERGİNER Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

2. Bölüm: Kavram Öğretimi Doç. Dr. Tekin ÇELİKKAYA Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi

3. Bölüm: Değerler Eğitimi Doç. Dr. Vedat AKTEPE Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Doç. Dr. Mevlüt GÜNDÜZ Süleyman Demirel Üniversitesi

4. Bölüm: Beceri Eğitimi Dr. Öğr. Üyesi Kemal KAYA Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

5. Bölüm: Öğrenme Kuramları Dr. Öğr. Üyesi Emel TÜZEL İŞERİ Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

6. Bölüm: Öğretim Stratejileri Dr. Öğr. Üyesi Erhan GÖRMEZ Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Doç. Dr. Zihni MEREY Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi

7. Bölüm: Öğretim İlke ve Yöntemleri Doç. Dr. Lütfi ÜREDİ Mersin Üniversitesi

8. Bölüm: Öğretim Teknikleri Doç. Dr. Abdulkadir UZUNÖZ Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

9. Bölüm: Planlama, Eğitim ve Öğretim Çalışmalarının Plânlı Yürütülmesi Dr. Öğr. Üyesi Sevim GÜVEN Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

vi Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

10. Bölüm: Ölçme ve Değerlendirme Doç. Dr. Sabri SİDEKLİ Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Arş. Gör. Sedat ALTINTAŞ Sinop Üniversitesi

11. Bölüm: Öğretim Teknolojileri ve Materyal Tasarımı Prof. Dr. Ali MEYDAN Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

12. Bölüm: Eğitimde Bilgisayar Kullanımı Dr. Öğr. Üyesi Gökçe Becit İŞÇİTÜRK Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Dr. Öğr. Üyesi Şeyhmus AYDOĞDU Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

13. Bölüm: Sosyal Etkinlikler ve Topluma Hizmet Uygulamaları Doç. Dr. Ömer Faruk SÖNMEZ Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

14. Bölüm: Ders Kitabı Örneklerinin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi Doç. Dr. Elvan YALÇINKAYA Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Yakup AZRAK Anadolu Üniversitesi

15. Bölüm: Okul Dışı Öğrenme Ortamları Doç. Dr. Fatma ÜNAL Bartın Üniversitesi

16. Bölüm: Sosyal Bilgiler Dersinde Drama Yönteminin Önemi ve Uygulama Örnekleri Doç. Dr. Tekin ÇELİKKAYA Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi

İÇİNDEKİLERÖn Söz .................................................................................................................................. iiiBölümler ve Yazarları ...........................................................................................................v

1. BÖLÜM

EĞİTİM-ÖĞRETİM-MİLLİ EĞİTİMİN İLKELERİ-PROGRAM

Eğitimle İlgili Temel Kavramlar ........................................................................................2Programın Özellikleri ve Öğeleri .......................................................................................8Program ve Türleri .............................................................................................................10Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri .........................................................................12Program Geliştirmenin Felsefi Kaynakları .....................................................................13Eğitimi Etkileyen Felsefi Akımlar ....................................................................................16Özet ......................................................................................................................................18Bölüm Değerlendirme .......................................................................................................19Değerlendirme Soruları .....................................................................................................20Kaynakça..............................................................................................................................21

2. BÖLÜM

KAVRAM ÖĞRETİMİ

Giriş ......................................................................................................................................27Kavram .................................................................................................................................27

Kavramların Özellikleri ...............................................................................................28Kavramların Sınıflandırılması ....................................................................................29

Olgu, Kavram ve Genelleme .............................................................................................32Kavram Öğretimi ................................................................................................................36Sosyal Bilgiler Derslerinde Kavram ve Kavram Öğretimi ...........................................41Kavram Yanılgıları .............................................................................................................43Kavram Yanılgılarının Tespiti ve Giderilmesinde Kullanılacak Teknikler .................46

Analoji ...........................................................................................................................47Anlam Çözümleme Tablosu (AÇT) ...........................................................................48Kavram Ağı (KA) .........................................................................................................49Kavram Bulmacaları (KB) ...........................................................................................50Kavramsal Değişim Metinleri (KDM) .......................................................................51Kavram Haritaları (KH) ..............................................................................................53

viii Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Kavram Karikatürleri (KK) .........................................................................................56Kelime İlişkilendirme ..................................................................................................58Metaforlar ......................................................................................................................59Yapılandırılmış Grid ....................................................................................................60

Özet ......................................................................................................................................61Değerlendirme Soruları .....................................................................................................63Kaynakça..............................................................................................................................64

3. BÖLÜM

DEĞERLER EĞİTİMİ

Değer Eğitimi ......................................................................................................................71Giriş ................................................................................................................................71Değerin Tanımı ve Önemi ..........................................................................................72Değerlerin Özellikleri ..................................................................................................74Değerlerin İşlevleri .......................................................................................................75Değerlerin Sınıflandırılması .......................................................................................77

Değer Eğitimi Yaklaşımları ...............................................................................................79Değerlerin Doğrudan Öğretimi .................................................................................80Değer Açıklama ............................................................................................................81Değer Analizi ................................................................................................................83Ahlaki Muhakeme ........................................................................................................85Eylem Öğrenme ............................................................................................................86Gözlem Yoluyla Öğrenme Yaklaşımı .........................................................................87Değerlerin Gizli Öğretimi (Örtük Program) ............................................................87

Değerlerin Öğretim Programındaki Yeri ve Önemi ......................................................88I.Sınıf Hayat Bilgisi Programında Değer Eğitimi .....................................................88II.Sınıf Hayat Bilgisi Programında Değer Eğitimi ...................................................91III.Sınıf Hayat Bilgisi Programında Değer Eğitimi ..................................................93IV.Sınıf Sosyal Bilgiler Programında Değer Eğitimi ................................................94

Değerler Eğitimi Etkinliği .................................................................................................98Özet ....................................................................................................................................101Bölüm Değerlendirme .....................................................................................................101Değerlendirme Soruları ...................................................................................................102Kaynakça............................................................................................................................103

İçindekiler ix

4. BÖLÜM

BECERİ EĞİTİMİ

Beceri Eğitimi ...................................................................................................................109Giriş ..............................................................................................................................109Zaman, Kronoloji Algılama Becerisi .......................................................................111Mekânı Algılama Becerisi .........................................................................................114Zaman ve Mekâna İlişkin Becerilerin Öğretimi ....................................................116Mekânı Algılama Becerisi Öğretimi ........................................................................122Değişim ve Sürekliliği Algılama Becerisi ................................................................122

Değişim ve Sürekliliği Algılama Becerilerinin Öğretimi İçin Kullanılabilecek Bazı Stratejiler..........................................................................124

Gözlem Becerisi ..........................................................................................................125Sosyal Katılım Becerisi ..............................................................................................129Empati Becerisi ...........................................................................................................134

Özet ....................................................................................................................................138Değerlendirme Soruları ...................................................................................................140Kaynakça............................................................................................................................142

5. BÖLÜM

ÖĞRENME KURAMLARI

Öğrenme Kuramları .........................................................................................................149Giriş ..............................................................................................................................149

Davranışçı Öğrenme Kuramları .....................................................................................150Klasik Koşullanma (Şartlanma) Kuramı .................................................................150Edimsel Koşullanma ..................................................................................................153

Bilişselci Öğrenme Kuramları .........................................................................................155Gestalt Öğrenme Yaklaşımı .....................................................................................156Bilgiyi İşleme Kuramı ................................................................................................159Buluş Yoluyla Öğrenme .............................................................................................160

Yapılandırmacı Öğrenme Kuramları .............................................................................161Bilişsel Yapılandırmacılık ..........................................................................................162Sosyal Yapılandırmacılık ...........................................................................................163Radikal Yapılandırmacılık .........................................................................................163

Özet ....................................................................................................................................164Bölüm Değerlendirme .....................................................................................................166Değerlendirme Soruları ...................................................................................................167Kaynakça............................................................................................................................169

x Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

6. BÖLÜM

ÖĞRETİM STRATEJİLERİ

Giriş ....................................................................................................................................174Öğretim Stratejileri ..........................................................................................................175

Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi ..............................................................................176Sunuş Yoluyla Öğrenmenin Özellikleri ...................................................................178

Sunuş Yoluyla Öğretimin İlkeleri Dikkate Alınarak Hazırlanan Bir Ders Planı Örneği ..........................................................................................................179

Buluş Yoluşla Öğretim ...............................................................................................180Buluş Yoluyla Öğretimin Uygulanışı .................................................................182Bruner ve Buluş Yoluyla Öğretim ......................................................................182Buluş Yoluyla Öğrenmenin Özellikleri .............................................................184Buluş Yoluyla Öğretimin İlkeleri Dikkate Alınarak Hazırlanan Bir Ders Planı Örneği ..........................................................................................................184

Araştırma İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi ......................................................186John Dewey ve Problem Çözme Aşamaları ......................................................186Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğrenmenin Özellikleri ....................................188Araştırma İnceleme Yoluyla Öğretimin İlkeleri Dikkate Alınarak Hazırlanan Bir Ders Planı Örneği......................................................................188

Özet ....................................................................................................................................190Bölüm Değerlendirme .....................................................................................................191Kaynakça............................................................................................................................194

7. BÖLÜM

ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ

Giriş ....................................................................................................................................197Öğretim İlkeleri ................................................................................................................198Öğretim Yöntemleri .........................................................................................................202

Anlatım Yöntemi ........................................................................................................202Soru Cevap Yöntemi ..................................................................................................204Tartışma Yöntemi .......................................................................................................205Örnek Olay Yöntemi ..................................................................................................207Problem Çözme Yöntemi ..........................................................................................209Gösterip Yaptırma Yöntemi ......................................................................................210Rol Oynama Yöntemi ................................................................................................211Drama Yöntemi ..........................................................................................................213İşbirliğine Dayalı Öğretim (Kubaşık Öğretim) ......................................................215

İçindekiler xi


8. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNİKLERİ

Giriş ....................................................................................................................................227Anlatım/Takrir Teknikleri.........................................................................................227

Söylev/Nutuk .......................................................................................................227Demeç ...................................................................................................................227Brifing ....................................................................................................................227Seminer ................................................................................................................227Konferans .............................................................................................................228

Tartışma Teknikleri ...................................................................................................228Görüş Geliştirme .................................................................................................228Münazara .............................................................................................................228Sempozyum .........................................................................................................228Panel ......................................................................................................................228Açık Oturum .......................................................................................................228Forum ...................................................................................................................228Zıt Panel ...............................................................................................................228Çalışma Grubu ....................................................................................................228Kollegyum ............................................................................................................229Delphi Tekniği ......................................................................................................229Workshop .............................................................................................................229Sokrat Semineri ...................................................................................................229Sokratik Tartışma ................................................................................................229Güdümlü Tartışma ..............................................................................................230Vızıltı/Philips .......................................................................................................230

Diğer Öğretim Teknikleri ..........................................................................................230Beyin Fırtınası .....................................................................................................230Beyin Eseri ...........................................................................................................230Bilişsel Çıraklık ....................................................................................................231Konuşma Halkası ................................................................................................231Kartopu .................................................................................................................231

xii Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Düşün-Eşleş-Paylaş .............................................................................................231Rol Oynama .........................................................................................................232Drama ...................................................................................................................232Soru-Cevap ..........................................................................................................232Soru Turu .............................................................................................................232Karar Verme .........................................................................................................232Dedikodu .............................................................................................................233Öğrenme Galerisi ................................................................................................233İstasyon .................................................................................................................233Köşeleme ..............................................................................................................233Çember .................................................................................................................234Akvaryum ............................................................................................................234Öykü Oluşturma .................................................................................................234Çözümlemeli Öykü .............................................................................................235Değer Analizi .......................................................................................................235Balık Kılçığı/Neden-Sonuç Diyagramı ............................................................236İlişki Diyagramı ...................................................................................................239İlgi Diyagramı .......................................................................................................239Nasıl-Niçin Ağaç Diyagramı .............................................................................240Altı Şapka Düşünme Tekniği .............................................................................241Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği ......................................................................242Kaynaştırma Eğitimi ...........................................................................................243Akran Eğitimi ......................................................................................................243Tutor Destekli Eğitim .........................................................................................243Sinektik .................................................................................................................243Mikro Eğitim .......................................................................................................243Benzetim/Benzetişim/Simülasyon .....................................................................244Serbest Çağrışım .................................................................................................2445N -1K Tekniği ....................................................................................................244Sözlü Tarih ...........................................................................................................245Bireyselleştirilmiş Öğretim Teknikleri ..............................................................245Dört Mevsim ........................................................................................................245Ateş Çember ........................................................................................................246


İçindekiler xiii

9. BÖLÜM

PLANLAMA/EĞİTİM VE ÖĞRETİM ÇALIŞMALARININ PLÂNLI YÜRÜTÜLMESİ

Giriş ....................................................................................................................................253Plan ve Planlama ........................................................................................................254Plân Yapma Gerekliliği .............................................................................................255Planlama Öncesi Yapılması Gerekenler ..................................................................257Plan Çeşitleri ...............................................................................................................259Ünitelendirilmiş Yıllık Plân ......................................................................................260

Ders Plânı .............................................................................................................264Gezi-Gözlem Planı ...............................................................................................279Deney Planı ...........................................................................................................281Çalışma Yaprağı ....................................................................................................281

Özet ....................................................................................................................................282Değerlendirme .................................................................................................................282Kaynakça............................................................................................................................283

10. BÖLÜM

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Giriş ....................................................................................................................................287Ölçme ...........................................................................................................................289Ölçme Yöntemleri ......................................................................................................290

Doğrudan Ölçme .................................................................................................290Dolaylı Ölçme .......................................................................................................290Türetilmiş Ölçme .................................................................................................291

Ölçmede Kullanılan Ölçekler ...................................................................................291Sınıflama Ölçekleri ..............................................................................................291Sıralama Ölçekleri ................................................................................................291Eşit Aralıklı Ölçekler ...........................................................................................292Eşit Oranlı Ölçekler .............................................................................................293

Değerlendirme ..................................................................................................................294Değerlendirme Türleri ...............................................................................................295

Amaca Göre Değerlendirme ..............................................................................295Tanıma ve Yerleştirme ...................................................................................295Biçimlendirme ve Geliştirme .......................................................................295Düzey Belirleme .............................................................................................296

xiv Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Ölçüte Göre Değerlendirme ...............................................................................296Mutlak Değerlendirme ..................................................................................296Bağıl Değerlendirme .....................................................................................296

Ölçme Aracında Olması Gereken Özellikler ................................................................296Geçerlilik .....................................................................................................................297

Geçerlilik Türleri ..................................................................................................297Kapsam (İçerik) Geçerliliği ..........................................................................297Yapı Geçerliliği ...............................................................................................298Ölçüt Geçerliliği .............................................................................................298Kestirimsel Geçerlik (Yordama Geçerliği) ..................................................299Uyum Geçerliği ..............................................................................................299Görünüş Geçerliliği .......................................................................................299

Güvenirlik ...................................................................................................................299Kullanışlılık .................................................................................................................300

Alternatif Ölçme ve Değerlendirme Teknikleri (Tamamlayıcı Ölçme ve Değerlendirme / Otantik Değerlendirme) ....................................................................300

Portfolyo (Öğrenci Gelişim Dosyası / Tümel Dosya) ............................................301Tanılayıcı Dallanmış Ağaç ........................................................................................303Yapılandırılmış Grid ..................................................................................................304Kelime İlişkilendirme ................................................................................................306Proje .............................................................................................................................306Performans Değerlendirme ......................................................................................308Öz Değerlendirme ......................................................................................................309Akran Değerlendirme ................................................................................................310Grup Değerlendirme .................................................................................................311Kavram Haritası .........................................................................................................311Görüşme (Mülakat) ...................................................................................................312Gözlem.........................................................................................................................313Poster ...........................................................................................................................314Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrik) ....................................................................314Kontrol Listesi .............................................................................................................316


İçindekiler xv

11. BÖLÜM

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ VE MATERYAL TASARIMI

Giriş ....................................................................................................................................329Öğretimde Materyal Kullanımı ve Tasarımı Temel Kavramlar ..................................331Öğretim Teknolojisi ve İletişim ......................................................................................332

İletişimde Etkili Olan Faktörler ................................................................................333Sağlıklı İletişimin Engelleri .......................................................................................334

Yaşantı Konisi ....................................................................................................................335Öğretim Tasarımı ve Teknoloji Sistemi (Assure Modeli) ............................................336Öğretimde Kullanılabilecek Araç-Gereçler ..................................................................338

Basılı Eğitim Materyalleri .........................................................................................339İki Boyutlu Eğitim Materyalleri ...............................................................................347Üç Boyutlu Eğitim Materyalleri ..............................................................................352

Görsel Materyal Tasarlama ve İlkeleri ...........................................................................358Bölüm Değerlendirme .....................................................................................................362Özet ....................................................................................................................................362Kaynakça............................................................................................................................364

12. BÖLÜM

EĞİTİMDE BİLGİSAYAR KULLANIMI

Giriş ....................................................................................................................................369Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ........................................................................................369

Sunular .........................................................................................................................370Animasyonlar .............................................................................................................371Simülasyonlar .............................................................................................................372Dijital Oyunlar ............................................................................................................372Videolar ve Sesler .......................................................................................................374

Eğitimde Web 2.0 Teknolojilerinin Kullanımı ..............................................................375Eğitim Bilişim Ağı (EBA) ................................................................................................378Çoklu Ortam Uygulamaları ............................................................................................382

Çoklu Ortam Geliştirme Yazılımları .......................................................................384Basit Resim ve Çizim Yazılımları .......................................................................384Ses İşleme Yazılımları ..........................................................................................384Video İşleme Yazılımları ....................................................................................385


xvi Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

13. BÖLÜM

SOSYAL ETKİNLİKLER VE TOPLUMA HİZMET UYGULAMALARI

Giriş ....................................................................................................................................390Sosyal Etkinliklerin Amacı ..............................................................................................391Öğrenci Kulüpleri .............................................................................................................394Topluma Hizmet ve Çalışmaları .....................................................................................397Belirli Gün ve Haftalar .....................................................................................................400Özet ....................................................................................................................................402Bölüm Değerlendirme Soruları ......................................................................................403Kaynakça............................................................................................................................404

14. BÖLÜM

DERS KİTABI ÖRNEKLERİNİN İNCELENMESİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Ders Kitabı .........................................................................................................................407Giriş ..............................................................................................................................407Ders Kitabının Tanımı, Genel Amaç, İşlev ve Yararları ........................................408Ders Kitaplarının Hazırlanması ...............................................................................412Ders Kitabında Bulunması Gereken Bölümler ......................................................415

Ders Kitabında Olması Gereken Özellikler ..................................................................417Ders Kitaplarının Nitelikleri .....................................................................................417Ders Kitaplarının İçerik Özellikleri .........................................................................418Ders Kitaplarının Görsel Tasarım Özellikleri .........................................................418Ders Kitaplarının Dil ve Anlatım Özellikleri .........................................................419Ders Kitaplarının Biçimsel Özelikleri......................................................................420

Öğretmen Kılavuz Kitabı .................................................................................................426Öğrenci Çalışma Kitabı ...................................................................................................431Özet ....................................................................................................................................435Bölüm Değerlendirme .....................................................................................................436Değerlendirme Soruları ...................................................................................................437Kaynakça............................................................................................................................440

İçindekiler xvii

15. BÖLÜM

OKUL DIŞI ORTAMLAR

Giriş ....................................................................................................................................445Okul Dışı Öğrenme Ortamları .......................................................................................448

Müzeler ........................................................................................................................449Milli Parklar ................................................................................................................452Resmi Kurumlar .........................................................................................................454Özel Sektör ..................................................................................................................455Sivil Toplum Kuruluşları ...........................................................................................457


16. BÖLÜM

DRAMA YÖNTEMİNİN ÖNEMİ VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ

Giriş ....................................................................................................................................467Drama Kavramı ve Tarihçesi...........................................................................................468Bir Öğretim Yöntemi Olarak Drama ve Drama Yönteminin Yararları .....................470Drama Çeşitleri .................................................................................................................471

Yaratıcı Drama ............................................................................................................471Eğitici Drama ..............................................................................................................472Psiko Drama ................................................................................................................472Sosyo Drama ...............................................................................................................472

Drama ile İlgili Kavramlar ..............................................................................................472Yaratıcılık .....................................................................................................................472Metaksis .......................................................................................................................473Etkileşim ......................................................................................................................473Eylem ...........................................................................................................................473Edim .............................................................................................................................473Empati ..........................................................................................................................473

Drama Uygulamasında Göz Önünde Bulundurulması Gereken Koşullar ...............473Çevre ............................................................................................................................474Yaş.................................................................................................................................474Süre ...............................................................................................................................474Etkinlik Seçimi ...........................................................................................................474

xviii Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Araç ve Gereç ..............................................................................................................474Sessizlik ........................................................................................................................474Dramanın Yapısı .........................................................................................................474Çocukların Kullandığı Dil.........................................................................................475

Sosyal Bilgiler Dersinde Drama Yönteminin Kullanılmasının Önemi .....................475Eğitimde Drama Yönteminin Uygulama Aşamaları ...................................................478

Hazırlık-Isınma Çalışmaları Aşaması .....................................................................478Canlandırma (Oyunlar) Aşaması ...........................................................................481Rahatlama Aşaması ...................................................................................................481Değerlendirme Aşaması ...........................................................................................482

Drama Teknikleri .............................................................................................................484Rol Oynama ................................................................................................................484Pandomim (Mim) ......................................................................................................485Doğaçlama...................................................................................................................486Öykünme (Taklidi Oyun) .........................................................................................487Hayal Oyunu (Hayali Oyun) ....................................................................................487Rol Değiştirme ............................................................................................................487Zihinde Canlandırma ................................................................................................488Öykü/Olay Canlandırma ..........................................................................................489Kukla ............................................................................................................................490

Özet ....................................................................................................................................491Değerlendirme Soruları ...................................................................................................492Kaynakça............................................................................................................................494Ek: Drama Yöntemine Göre Hazırlanmış Ders Planı Örneği .....................................498

Yazarlar Hakkında ............................................................................................................503

Kazanımlar◊ Devletin eğitim ve öğretimle ilgili görevlerini eğitimle ilgili temel kav-

ramları kullanarak açıklar.◊ Eğitim programı kavramına, kökeni ve güncel olarak yüklenen anlam-

ların farkındadır.◊ Eğitimde program geliştirme süreci hakkında genel kültür sahibidir.◊ Eğitim programlarını etkileyen tarihi, kültürel, sosyal ve felsefi yönelim-

ler hakkında genel kültür sahibidir. ◊ Eğitimle felsefe yapmaya ilişkin düşünsel denemeler yapabilir.◊ Eğitimle ilgili sorunların çözümüne daha duyarlıdır. ◊ Ülkemizin eğitim sorunlarına, popüler değil, bilimsel çözüm yaklaşım-

ları sergiler.Anahtar Kavramlar: Eğitim, Öğretim, Program, Felsefe, Eğitim Felsefesi

1. Bölümün İçeriği

1. Eğitimle İlgili Temel Kavramlar 2. Programın Özellikleri ve Öğeleri3. Program ve Türleri4. Program Geliştirmenin Tarihi Temelleri5. Program Geliştirmenin Felsefi Kaynakları6. Eğitimi Etkileyen Felsefi Akımlar

Özet

Bölüm Değerlendirme

Değerlendirme Soruları

Kaynakça

1. BÖLÜM

EĞİTİM-ÖĞRETİM-MİLLİ EĞİTİMİN İLKELERİ-PROGRAM

Doç. Dr. Ergin ERGİNER - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

1. EĞİTİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

Giriş

En özlü anlamıyla, davranışlarını değiştirerek, insanın kendisini tanıma ve ifade etmesine yardım ve onu mutlu etme olarak tanımlanabilecek eğitim, ön-celikli olarak kişileri birey yapmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda, Tyleryan bir yaklaşımla, yıllar öncesinden, Ertürk (1972) tarafından eğitim tanımlanmaya ça-lışılırken de, bireyin davranış değişiklikleri üzerine odaklanıldığı görülmektedir. Davranış değişimi sürecinde, bireyin zihninde oluşturduğu resmin ve belleğinde oluşturduğu filmin, ona iyi gelecek şekilde ve de onu kendisinin dışında başka bir kişiye ya da şeye dönüştürmeyecek şekilde yapılanması, eğitimin nihai hedefi olmaktadır.

Tanilli (2004)’den yararlanarak eğitim kavramının köklerini incelemek istedi-ğimizde, kavramın etimolojisinden işe başlamak gereği açıktır. Latincedeki eğitim sözcüğünün tam karşılığı olan “education” sözcüğünü açıklamak için, “educure: çıkarmak, dışarıya koymak” ve “educare: hayvanları ya da bitkileri yetiştirme, gi-derek çocuklara özen gösterme” sözcüklerini incelemek gerekmektedir. İkinci an-lamın, eğitimin bugünkü anlamına daha yakın olduğu görülür.

Eğitimi tanımlarken, kasıtlı -eğitimin planlı ve programlı yapılıp, tesadüf-lere bırakılmaması- ve istendik -gelişim özelliklerine uygun yapılması- en temel iki kavram olma niteliğindedir. Eğitimin kasıtlı olması, bilimsel olarak toplumsal ve politik yönünün, istendik olması da bireysel ve gelişimsel yönünün açılımıdır. Hatta bu iki kavramın, çoğu zaman eğitimin sosyolojik ve psikolojik yönü şeklin-de açıklandığı da görülür ve bu iki temel özellik, eğitimi bilim olarak psikoloji ve sosyoloji bilimlerinden ayırır ve ona pedagoji denmesiyle sonuçlanır.

Günümüzde insan, doğadaki en akıllı, aynı zamanda en vahşi olan canlıdır ve doğadaki tüm canlıları kendine hizmetçi sayan, hükmedici bir pozisyondadır, fakat eğitim felsefesi ve pedagoji bilimi, kullandığı en son bilimsel verilerle, insana rağmen, insana savaş açmış durumdadır. Böyle bir bakış açısıyla eğitim, felsefe ve program döngüsü içinde Türk Milli Eğitiminin özelliklerini yorumlamaya amaç-layan kitabın bu bölümü, okuyucu bir yandan eğitimi anlamaya, bir yandan felse-fenin eğitim üzerindeki etkisini anlamlandırmaya, bir yandan eğitim üzerinden felsefe yaptırmaya, bir yandan da Türk eğitim sisteminin işleyişini sorgulamaya yöneltecektir. Şimdi, eğitim üzerinden tekrar düşünmeye başlayalım:

2 Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

Eğitim Ne Değildir?

Davranış değişiminin bireyin hem aklına, hem gönlüne hem de tüm vücudu-na nüfuz etmesi gereği, yıllar içinde anlaşılmış ve bilişsel psikolojinin de etkisiyle katı davranışçı formlardan uzaklaşılır olmuştur. Günümüzde bilgi yükleme ve ez-berletmenin kötü olduğu, neredeyse bütün dünyada ve toplumun her kesiminde kabul edilir bir konumdadır. Bu anlamıyla eğitim, bilişsel, duyuşsal ve psikomo-tor olarak bireyin doğasına aykırı olmayan bir yapıdadır. Bireyi bir canlı olarak düşündüğümüzde ve formal yapılardan uzaklaştırdığımızda, bu canlının sadece insan ya da öğrenci olamayacağı hemen görülecektir. Polis merkezlerinde, sirkler-de, aslanların, köpeklerin eğitildiğini mutlaka duymuşuzdur. Eğer eğitim bireyin doğasına aykırı olmayacak şekilde düzenlenmesi gereken bir etkinlikler bütünüy-se, buralarda hayvanlara yapılan şeyin de eğitim olduğunu söyleme imkânımız yoktur.

Elma Ağacından Armut Toplanır mı?

Eğitim, Ertürk’ün (1972) bize öğrettiği gibi kasıtlı bir davranış değişikliğini zorunlu kılar. Eğitimde kasıtlılık, eğitimin tesadüflere bırakılmamasını, planlı ve programlı yapılması gerektiğini anlatır. Eğitimi kasıtlı yapmazsanız, toplumun de-ğer yargıları üzerinden şekillendiremez, zengin ve evrensel değerlerle değil de tek boyutlu yapılandırmaya çalışırsanız, yaşadığınız ülkeyi geleceğe taşıyacak ve ülke-nin kalıcılığını sağlayacak değerleri de elinizden kolayca uçurabilirsiniz. Eğitimin ülkenin madde ve insan kaynaklarını doğru kullanılmaması şeklinde yapılanması, ne dünyayı ne de birbirlerini iyi anlayamayan insanların oluşturacağı bir topluma kapı açacaktır. Böyle toplumlarda, genellikle kültürel çeşitlilik, düşünsel zengin-likler yerine, genelde anarşi doğmakta, farklılıklarına saygısı ya da tahammülü olmayan bireyler yetiştirilmektedir. Devlet, toplumun geçmişini ve kültürel değer-lerini kasıtlı ve bir arada desenleyemezse, toplumun geçmişinde yaşadığı olumlu ya da olumsuz deneyim ya da hikâyeleri tüm gerçekliğiyle eğitim programlarında kastedemezse, planlandığı düşünülen eğitimin ürünleri, genelde doğal yapısından uzaklaşacaktır.

Bu bağlamda elma ağacından armut toplamaya benzeyen yararsız bir hedefle, ülkenin madde ve insan kaynakları da tümüyle heba edilebilecektir. Bu karmaşaya neden olmamanın yollarından birinin karşılaştırmalı pedagojiyi anlamak (Kelly, 2013) ve uygulamaktan geçtiği söylenebilir. Dewey ve Freire’nin eğitimi demok-ratik haklar üzerinden yorumlayan anlayışlarının (Shyman, 2011, 1-12) –Dewey için, vatandaşlarını yetiştirebilen tek işlevsel toplumun demokratik toplum olması ve ortak çıkar olan demokrasinin eğitim programının temelinde ve merkezinde yer alarak herkesin kendine özgü kapasitesi ve doğası doğrultusunda geliştirilmesi

Eğitim-Öğretim-Milli Eğitimin İlkeleri-Program 3

gerekir, Freire için, demokrasi canlı bir deneydir, dünya ve insanlar birbirlerinin dışında değil etkileşim içindedirler– bu ortak yanının, uygulamaya geçmediği sü-rece, bir tarafta ezilenleri bir tarafta yükselenleri üreteceği açıktır.

Eğitimi ideolojiler üstü görmek (Apple, 1990) ve özgürce nefes almasını sağ-lamak gerekmektedir. İdeolojileri de öğreten bir yapıya sahip olmasına rağmen bu böyledir ve eğitim, objektif yaklaşımlar ve bilimsel bilgiyi tarafsız olarak yön-lendirmeden ortaya koyan bir yapıya sahip olmalıdır. Eğitimin hedeflerinin top-lumun geçmişten güç alarak geleceğe dönük ihtiyaçlarıyla ve tesadüflere bırakıl-madan, kasıtlı bir şekilde, doğru olduğuna inanılan bilgiyle değil, bilimsel bilgiyle şekillendirilmesi gereği bir zorunluluktur. Eğitimi kasıtlı yapmak, madde ve insan kaynaklarını doğru planlayıp, özgürlükçü ve eşitlikçi yaklaşımlarla, düşünce fark-lılıklarını ayrımcılığa ve anarşiye değil, ülkenin yararına zenginliklere dönüştüre-bilmek olmalıdır. Eğitimin kasıtlı yapılabilmesi demokratik de yapılabilmesi anla-mıyla işlev kazanmalıdır.

Ne Eti Ne de Kemiği Senin!

Eğitim için öğrenilen bilginin aynen tekrarı değil, yeni durumlara uygulan-ması temel koşulu (Tekin, 1994, 20), bilişsel alan öğrenmeler için geçerliyken, öğ-renmeyi sadece zihinsel süreçlerin etkilemediği de aşikârdır. Çocuğun öğrenme-lerinin hem aklıyla, hem duygularıyla, hem de devinimleri ile anlamlı kılınması, davranış değişiminin olumlu sonuçlara ve alışkanlıklara neden olması, eğitimde istendiklik kavramını daha sağlam gerekçelerle açıklamayı zorunlu kılmaktadır. Gelişim ihtiyaçlarını karşılayamayan eğitimin istendik olamayacağı kesindir. So-lak bir öğrenciye manasızca sağ eliyle kalem ya da kaşık tutturmak, onun bedensel gelişimini, çocuğun yaşadığı yöreye uygun gösterdiği bir davranışını geleneksel-likle bağdaştırmak, çocuğun törel gelişimini inkâr anlamına gelebilir ki bu tür çar-pık örnekler neredeyse tüm gelişim alanları için arttırılabilir.

Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor davranış değişikliklerinin birbiri üzerine sağlıklı yapılanması, bireyin yaşantısındaki problemlerle başa çıkabilme yetisi kazanması ve yeni durumlara uyum sağlaması, kendini bilme ve anlamlandırma yolculuğunda, eğitime büyük roller biçmektedir. Erginer (2005), “öğretim hizme-tiyle sunulan bilgilerin duygulardan yoksun kalması, ya da yaşamla ilişkilendi-rilmemesi sonucunda alışkanlık haline gelemeyen ama öğretilen, sonuçta bilinen ama sevilip uygulanmayan davranışsal örüntüler, eğitim sistemlerinin istenmeyen çıktıları olmaktan öteye gidemeyeceklerdir” düşüncesindedir.

Geçmişten günümüze kadar gelip hala duyduğumuzda şaşırmadığımız, Türk toplumundaki çocuğun öğretmene teslim edilme ritüeli içindeki “Eti senin, ke-miği benim!” bakış açısı, geçmişin birbirine güvenle ve bağlı yaşadığı toplulukları

4 Özel Öğretim Yöntemleri - Cilt I

için absürt bir ele alış olarak görülmeyebilir. Dönemin eğitim seviyesi düşünüldü-ğünde, bu durum, eğitime olan açlığın, eğitim alınan çevrelerin sayıca azlığının doğal bir teslimiyeti görüntüsündedir. Fakat bugünlerde, çocukların ihtiyaçlarını gidermenin onları fiziksel açıdan koruma altında tutmaktan daha ötede olduğu, onların gelişim ve öğrenme ihtiyaçlarının, yaratıcı, analitik, soyut ve estetik dü-şünmeyi, bağımsız da, bir takımla da çalışabilmeyi öğrenmesini gerekli kıldığı açıktır. Bu da öğretmene olan yalın güvenin ötesinde, artık ondan daha profesyo-nel beceriler beklenmesi gerektiği şeklinde yorumlanabilir.

Günümüz eğitimi sadece bilen değil, düşünüp sorgulayan bireyler yetiştirme-yi önemsemektedir. Artık öğretmenin vurduğu yerde gül de bitmemektedir. Gül bitmesi gereken yerler, zihniyette oluşturulacak yenilikçi ve uygar düşünme para-digmalarının yeşereceği beyinler olmalıdır. Öğretmen çocuğun zihninde estetik resimler inşa eden, duyarlı filmler çeken bir profesyonel olmalı ve onun zihninde kötü izler bırakmamalıdır.

Öğretim

Öğretmen ve öğrencilerin birbirlerinden öğrenmesi gereği (Olteanu, Kam-bouri & Stables, 2016, 636), öğretimin bilgi aktarmanın ötesinde bir şey olduğu vurgusunu güçlendirmektedir. En genel açıklamasıyla öğrenmeyi kılavuzlama ve yönetme işi olarak görebilecek öğretimin, bilgi kazandırmaktan çok, beceri kazan-dırmak, soyut ve üst düzey düşünme becerilerini kazandırma sürecinin bir elema-nı olarak algılanması, günümüzde önemi artan bir anlayışın ürünüdür. Robertson & Lang (1991), öğretimin hem bilim hem de sanat yönünün olduğunu vurgula-makta, eğitimcilerin profesyonel uygulamalarını geliştirmek ve güzelleştirmek için iş birliği yaptıklarında en iyi anlama ulaşabileceğini vurgulamaktadırlar.

Öğretimi hiyerarşik olarak bir düzene sokmaya çalıştığımızda, öğretimin strateji, model, yöntem, teknik ve taktik gibi kavramlarla açıklanmaya çalışıldı-ğı görülmektedir. Kullandığınız yol ne olursa olsun, öğrenciyi aktif kılmaya ça-lışmak, genel geçer kuraldır. Öğretimi sunuş yoluyla da yapsanız, yani öğrenciye bilgiyi sunsanız; buluş yoluyla da yapsanız, yani öğrenciyi bilgiyle buluştursanız; bilimsel yöntemi öğretip, öğrenciyi araştırmaya, incelemeye ve sorgulayışa da yön-lendirseniz, öğrencinin aktif kılınması, öğretim sürecinin temel bir yasası gibidir.

Eğitimdeki kalite probleminin öğretmenin öğretebilme yeterlikleriyle bir ilgi-sinin olduğu düşünülebilir. Erginer (2016, 103)’e göre, paradoksal olarak çocuklar-la iletişim kurmanın gün geçtikçe zorlaştığı iletişim çağında, öğretmenin öğretimi etkili kılma noktasında, donanımlı olması bir zorunluluktur. Öğretmenlik, sadece alan bilgisine sahip olmakla (mesela Matematik, Tarih, Kimya vb. bilmekle) yü-rütülebilecek bir meslek değildir. Alanla ilgili bilgi donanımına sahip olmak baş-

Eğitim-Öğretim-Milli Eğitimin İlkeleri-Program 5

Documents

Özel Öğretim Yöntemleri · 2019. 3. 15. · T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize