Zdrowie publiczne na rzecz zdrowia społeczeństwa

BIULETYN

FORUM DEBATY PUBLICZNEJ

NUMER 26

LUTY 2013

Rada programowa:

Olgierd Dziekoński, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP (redaktor naczelny)

Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP

Maciej Klimczak, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP

Sekretarz redakcji: Anna Jórasz

Adres redakcji:

Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

ul. Wiejska 10, 00-902 Warszawa

(22) 695-29-00

fax: 695-22-38

Projekt graficzny okładki: Marcin Bogusławski

Wydawca:



(22) 695-29-00

fax: 695-22-38

Redakcja zastrzega sobie prawo do dokonywania skrótów.

Kopiowanie całości bądź części artykułów może odbywać się za zgodą redakcji.

Biuletyn opiera się na stenogramie ze spotkania i zawiera teksty autoryzowane.

Druk, oprawa:

Centrum Obsługi KPRP,



Warszawa 2013

Biuletyny w formie elektronicznej są dostępne na oficjalnej stronie internetowej

Prezydenta RP (prezydent.pl) w zakładce Forum Debaty Publicznej

FDP Jak wspierać zdrowie Polaków? Zdrowie publiczne na rzecz zdrowia społeczeństwa, 19 września 2012 r.

5

Spis treści

Wstęp ...................................................................................................................................................... 6

Wystąpienia otwierające .............................................................................................................. 7

Bronisław Komorowski, Prezydent RP ................................................................................................. 7

Maciej Piróg, Doradca Prezydenta RP ds. zdrowia .............................................................................. 8

Wystąpienia prelegentów ............................................................................................................. 9

Zdrowie publiczne a polityka prozdrowotna państwa, prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtczak ........ 9

Zdrowie Polaków wciąż aktualnym wyzwaniem, prof. nadzw. Bogdan Wojtyniak........................... 12

Aspekty zdrowia publicznego, prof. Bolesław Samoliński ................................................................. 21

Epidemia otyłości – najważniejsze zagrożenie zdrowia i cywilizacji XXI wieku (Nie stać nas na

leczenie, czas na prewencję), prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz ............................................... 23

Zdrowie publiczne w polityce państwa, Adam Kozierkiewicz ........................................................... 30

Sytuacja makroekonomiczna Polski i jej wpływ na finanse sektora opieki zdrowotnej,

prof. dr hab. Krzysztof Opolski, mgr Marcin Dwórznik ..................................................................... 32

Wystąpienia przedstawicieli Rządu, Parlamentu i Kancelarii Prezydenta RP ................................ 40

Igor Radziewicz-Winnicki, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia ......................................... 40

Maciej Jakubowski, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej ............................... 42

Beata Małecka-Libera, Przewodnicząca Podkomisji Stałej do spraw Zdrowia Publicznego ............. 43

Irena Wóycicka, Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP .................................................... 44

Rekomendacje z debaty .............................................................................................................. 45

Notki biograficzne prelegentów ........................................................................................................... 48

Lista instytucji, których przedstawiciele uczestniczyli w debacie ................................................. 51


6

Wstęp

Niniejsze opracowanie stanowi podsumowanie debaty publicznej zorganizowanej z udziałem

Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Bronisława Komorowskiego, w ramach Forum Debaty Publicznej

„Jak wspierać zdrowie Polaków? Zdrowie publiczne na rzecz zdrowia społeczeństwa.” Spotkanie

odbyło się 19 września 2012 roku w Pałacu Prezydenckim.

Program spotkania obejmował wystąpienia specjalistów z dziedziny zdrowia publicznego

oraz przedstawicieli administracji rządowej. Po prezentacjach miała miejsce otwarta dyskusja

wszystkich uczestników debaty, której zwieńczeniem są rekomendacje, stanowiące podsumowanie

w niniejszym dokumencie.

Celem debaty z założenia było opracowanie rekomendacji stanowiących podstawę

do utworzenia regulacji prawnych w dziedzinie zdrowia publicznego, zgodnych z zasadami

solidaryzmu społecznego, publicznej odpowiedzialności państwa i organów samorządu

terytorialnego. Dyskusja dotyczyła nakreślenia obszarów i instrumentów niezbędnych

do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych społeczeństwa oraz umiejscowienie w polityce państwa roli

profilaktyki i medycyny naprawczej, leczenia i zapobiegania chorobom cywilizacyjnym, czy potrzeby

edukacji zdrowotnej wobec przemian społeczno-ekonomicznych.

Debata stanowiła podsumowanie dotychczasowych dyskusji w środowisku ekspertów

zajmujących się zdrowiem publicznym. Powstałe w jej efekcie rekomendacje umożliwiają właściwe

umiejscowienie w polityce państwa systemu zdrowia publicznego.

Spotkanie odbywało się pod hasłem: Jak wspierać zdrowie Polaków? Proponowana ustawa

powinna zawierać czytelną odpowiedź na to pytanie, oferując narzędzia, środki, partnerów i strony

konieczne do podjęcia działań na rzecz zdrowia wszystkich Polaków, pozwalająca im na długie

i szczęśliwe życie w zdrowiu.


7

Wystąpienia otwierające

Bronisław Komorowski – Prezydent RP

„Największą wartością każdego narodu jest zdrowie”. Czyni to temat zdrowia publicznego

ważną inicjatywą krajową, a kluczowym zagadnieniem jest pytanie o wpływ stanu zdrowia

społeczeństwa na długość życia i przyszłą kondycję państwa. Ogromny wpływ na jakość życia

i zdrowie Polaków ma niedocenienie roli zdrowia publicznego, w tym przede wszystkim profilaktyki,

promocji zdrowia i medycyny naprawczej. Aktualnie brakuje podejścia kompleksowego,

obejmującego wszystkie te dziedziny. Dlatego tak niezwykle ważne jest zainicjowanie debaty

publicznej na temat roli zdrowia publicznego oraz wypracowanie rekomendacji stwarzających

Polakom poczucie bezpieczeństwa i wsparcia w zdrowotnych wyborach. Pragnę podkreślić,

że do osiągnięcia tych celów powinny być wykorzystane wszystkie środki i metody stosowane

w polityce społecznej i gospodarczej państwa, jest ono bowiem odpowiedzialne za tworzenie

systemu prawa i warunków społeczno-ekonomicznych oddziałujących na procesy demograficzne.

W Polsce, podobnie jak w Unii Europejskiej, jedynym z istotnych zjawisk demograficznych jest

proces starzenia się społeczeństwa. Wpływa to na zmianę struktury chorób, znacząco podnosząc

koszty i zagrażając równowadze systemu ochrony zdrowia. Trend ten, stosunkowo nowy, wydaje się

nieodwracalny, co sprawia, że skala problemów, przed jakimi stoimy, jest coraz większa. Obecnie

obchodzimy Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności Międzypokoleniowej. Promując

aktywne starzenie się, musimy pamiętać, że jego warunkiem koniecznym jest utrzymanie wysokiej

jakości życia, w tym zachowanie zdrowia. Ważna jest również dyskusja na temat właściwego startu

i dobrego dzieciństwa Polaków, które wpływa na całe późniejsze życie. Potrzebna jest ustawa

o zdrowiu publicznym, koordynowana przez Ministerstwo Zdrowia. Powinna ona objąć swoim

zakresem w szczególności: ustalenie zasad organizacji i funkcjonowania systemu zdrowia

publicznego, strategię jego finansowania, działania na rzecz profilaktyki chorób, promocji zdrowia

i edukacji zdrowotnej.

Widzę konieczność przygotowania ustawy o zdrowiu publicznym która stworzy możliwość

realnego koordynowania działań różnorodnych instytucji mających wpływ na zdrowie Polaków.

Dyskusja na temat zdrowia publicznego zorganizowania w ramach Forum Debaty Publicznej

„Solidarne społeczeństwo, bezpieczna rodzina” powinna zakończyć się konkluzjami i propozycjami

działania. Obecnie żyjemy emocjami i kwestiami związanymi z reformą służby zdrowia, przeżywamy

problemy, których doświadczają instytuty czy szpitale kliniczne. Mniej ważnym, a także mniej

dostrzeganym obszarem jest funkcjonowanie zdrowia publicznego w szerokim znaczeniu, łącznie

z promocją zdrowia, zdrowego stylu życia, z edukacją prozdrowotną. Powinno to stanowić wspólny

kompleks z propozycjami i założeniami szeroko zakrojonej reformy systemu opieki zdrowotnej.

W moim przekonaniu jest potrzebna ustawa, która mówiłaby o zdrowiu publicznym w szerokim

ujęciu, jakim jest problem funkcjonowania, ustroju, zasad i finansowania służby zdrowia. Chciałbym

stworzyć możliwość realnego koordynowania działań bardzo różnorodnych instytucji mających

wpływ na zdrowie Polaków.


8

Zjawiskiem niezwykle pozytywnym jest to, że Polacy coraz większą uwagę zwracają

na te aspekty życia, które pozwalają zachować sprawność organizmu i zdrowie. Działania te trzeba

wesprzeć poprzez skoordynowaną i skuteczną politykę państwa w obrębie zdrowia publicznego.

Zdrowie publiczne w tym ujęciu to edukacja, profilaktyka, promocja, bezpieczne zachowania. „Nasze

zdrowie w naszych rękach” – powinno przestać być hasłem, a stać się materią żywą, zorganizowaną,

finansowaną i podlegającą regulacjom ustawowym.

Podsumowując, należy stwierdzić, iż zdrowie społeczeństwa stanowi dobro publiczne i jest

niepodważalnym prawem każdego obywatela. Troska o osiąganie oczekiwanego przez społeczeństwo

poziomu zdrowia jest powinnością państwa, w tym samorządów, organizacji pozarządowych oraz

każdego z nas. Zdrowie publiczne pełni ważną rolę i powinno stanowić element wszelkich działań

społecznych podejmowanych na rzecz utrzymania zdrowia, tj. właściwych warunków życia, pracy,

mieszkania, odżywiania, wypoczynku, a nawet chorowania. Należy również podkreślić znaczenie

rodziny i szkoły w kształtowaniu nawyków i zachowań prozdrowotnych społeczeństwa,

a wychowywanie dla zdrowia jako jedno z ich najważniejszych zadań. Debata – chciałbym

to podkreślić z całą mocą – to odpowiedź na potrzebę wypracowania rekomendacji stanowiących

podstawę do utworzenia regulacji prawnych w zakresie zdrowia publicznego.

Maciej Piróg – Doradca Prezydenta RP ds. zdrowia

Zdrowie publiczne, edukacja, profilaktyka, promocja, bezpieczne zachowania, choroba

i medycyna naprawcza, Ministerstwo Zdrowia czy ministerstwo choroby, nasze zdrowie w naszych

rękach - te i wiele innych haseł, które towarzyszą mówieniu o zdrowiu publicznym, powinny przestać

być tylko hasłami, a stać się materią żywą, zorganizowaną, finansowaną, podlegającą regulacjom

ustawowym. Pamiętajmy o procesach demograficznych, o zdrowym starzeniu się – którym powinny

przyświecać hasła: „dodaliśmy lat do życia, a musimy dodać życia do lat”, czy: „zdrowie dzieci

i młodzieży podstawą zdrowia dorosłych i ludzi starszych”.

Znaczenie dla idei zdrowia publicznego nabierają działania wszystkich zaangażowanych

instytucji publicznych i niepublicznych na poziomie rządu, w tym działania ponadsektorowe, działania

samorządu, organizacji obywatelskich, wreszcie nas samych. Istotna staje się potrzeba regulacji

prawnych i ustawowych dla organizacji zdrowia publicznego i jego finansowania, takiego

finansowania, którego efekty będą bardzo wymierne, ale w odległym przedziale czasowym – a jest

to jeden z problemów, w związku z którymi problematyce zdrowia publicznego trudniej przebić się

przez działania polityczne.

Dyskusja na temat zdrowia publicznego powinna zacząć się od właściwego określenia zasad

funkcjonowania, ale także ustalenia priorytetów; od trafnego zdefiniowania koniecznych do podjęcia

działań, których celem będzie właściwe zarządzenia problematyką w tym obszarze.

Dyskusja publiczna na temat potrzeby skoordynowanego systemu zdrowia publicznego

to również umiejętność ustosunkowania się i przełożenia na konkretne działania rozwiązań,

które obowiązują w Unii Europejskiej, a tym samym działanie również w oparciu o ścisłe aspekty

ekonomiczne zdrowia publicznego. To również właściwe umiejscowienie zdrowia publicznego

z punktu widzenia rządu i parlamentu.


9

Wystąpienia prelegentów

Zdrowie publiczne a polityka prozdrowotna państwa

prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtczak

Zainicjowana przez Pana Prezydenta dyskusja w gronie osób na co dzień związanych

z problemami zdrowia, stanowi niezwykłą okazję do zastanowienia się nie tyle nad przyczynami,

ale przede wszystkim nad drogami możliwie szybkiej poprawy stanu zdrowia współobywateli.

Niestety, stan zdrowia Polaków, w porównaniu z wieloma krajami Unii Europejskiej,

pozostawia wiele do życzenia. Podczas gdy w krajach zachodniej Europy wskaźnik przedwczesnej

umieralności mężczyzn przed 60 rokiem życia jest jednocyfrowy, to w Polsce jest on niemal

dwukrotnie wyższy. Wartym przypomnienia jest fakt, że tylko zdrowe społeczeństwo może zapewnić

wzrost gospodarczy i społeczny kraju, bowiem ludzie chorzy sami potrzebują bardzo kosztownej

pomocy ze strony państwa. Nic dziwnego, że walka o utrzymanie zdrowia społeczeństwa powinna

pozostawać w centrum uwagi władz państw.

Obserwowane w wielu krajach gospodarczo rozwiniętych przedłużenie przeciętnego trwania

życia do 80 lat i powyżej oraz zmniejszenie przedwczesnych zachorowań i zgonów jest efektem

przede wszystkim zmiany stylów życia ludzi i ograniczenia nałogów, a także poprawy warunków życia

i pracy w skali populacji, a nie interwencji leczniczych. Mimo że większość ludzi uznaje werbalnie

zdrowie jako wartość której nie można kupić, to jednak w praktyce jest ono doceniane w różnym

stopniu i ze zmienną konsekwencją, przeważnie gdy jest utracone. Jednak działania umacniające

i zachowujące zdrowie, co jest celem zdrowia publicznego, pomimo że są znacznie efektywniejszą

inwestycją społeczną, przegrywają z coraz kosztowniejszymi interwencjami leczniczymi. Interwencje

te niejednokrotnie przywracają lekkomyślnie tracone zdrowie i stwarzają wrażenie, że są w stanie je

zapewnić. Z drugiej strony działania zdrowia publicznego, które wymagają aktywnego współudziału

ludzi są niepopularne, bowiem utrudniają życie, zmuszając do samokontroli zachowań: niepalenia,

ograniczenie spożywania alkoholu, ograniczenia ilości spożywanego cukru czy soli, czy zwiększenia

aktywności fizycznej. Nikt tego nie lubi i chętniej słucha głosów typu „jeśli wystąpią niepokojące

objawy, zdiagnozujemy i podejmiemy leczenie”.

Nic więc dziwnego, że działania lecznicze przykuwają znacznie większą uwagę tak ludzi, jak

i państwa. A warto dodać, że powszechnie dostępna, dobrze zorganizowana i wyposażona w sprzęt

i leki opieka medyczna jest w stanie zmniejszać cierpienia chorych, a w licznych przypadkach również

przywracać zdrowie. Daje to ludziom poczucie bezpieczeństwa i stwarza wrażenie, że interwencje

lecznicze są w stanie zapewnić zdrowie wszystkim obywatelom. Jednak nawet najskuteczniejsze

interwencje medyczne, nie mogą poprawić stanu zdrowia społeczeństw, bowiem nie mają

one wpływu na zmniejszenie liczby przedwczesnych zachorowań i zgonów w skali populacji,

w przeciwieństwie do programów zdrowia publicznego.

Określenie „zdrowie publiczne” , które weszło do słownictwa medycznego w Polsce dopiero

w latach 90-tych, wraz ze zmianami w organizacji i finansowaniu opieki zdrowotnej, nadal odbierane

jest niejednoznacznie, również przez środowisko medyczne. Często utożsamiane jest ono z różnego


10

rodzaju programami leczniczymi, inicjowanymi i finansowanymi przez Ministerstwo Zdrowia,

a ukierunkowanymi na grupy specjalnej troski np. opieka nad matką i dzieckiem, walka

z uzależnieniem od leków czy alkoholu lub zwalczaniem chorób o znaczeniu społecznym, jak choroby

układu krążenia czy nowotwory lub niebezpiecznych, jak gruźlica czy HIV.

Czym jest więc zdrowie publiczne? Z punktu widzenia nauki nie jest ono specjalnością

ale dziedziną nauki i działań praktycznych, wspartych wieloma dyscyplinami naukowymi, takimi

jak: epidemiologia, nauki biomedyczne, nauki społeczne, socjologia, psychologia, antropologia, nauki

behawioralne, nauki ekonomiczne, prawne, informatyka i zarządzanie. W wymiarze praktycznym

zdrowie publiczne obejmuje różnego rodzaju programy i działania ukierunkowane na poprawę

i umocnienie zdrowia społeczeństwa. Wiąże się to z aktywnym zaangażowaniem ludzi, a także

rożnych sektorów społecznych i gospodarczych, administracji państwa oraz w bardzo dużym stopniu

samorządów terytorialnych. Tak więc, nowoczesna koncepcja zdrowia publicznego i jego zakres,

to mozaika założeń polityki i celów zdrowotnych realizowanych aktywnym udziałem społeczności

lokalnych, z pełnym wsparciem rządu i organizacji społecznych.

W tej wielosektorowej współpracy kluczowym słowem jest „zachowanie zdrowia”, a słowo

„publiczne” podkreśla, że działania ukierunkowane są na umacnianie i zachowanie zdrowia ludzi,

a wsparte są przez zorganizowany wysiłek społeczeństwa z pełnym wsparciem rządu i organizacji

społecznych. Potencjalnym „pacjentem” tych działań jest całe społeczeństwo, a ich istotą jest

nie leczenie ludzi zdrowie „tracących”, ale zapobieganie chorobom i umacnianie zdrowia całej

populacji.

Zasadniczy wpływ na ukształtowanie nowoczesnej koncepcji zdrowia publicznego miała

Światowa Organizacja Zdrowia, która od początku wspierała rozwój zdrowia publicznego w krajach

członkowskich. Przyjęcie przez 30-te Światowe Zgromadzenie Zdrowia w maju 1977 r. rezolucji

„Zdrowie dla Wszystkich”, zapoczątkowało zmianę w tradycyjnym spojrzeniu na zdrowie jako obszar

działań medycznych, ukierunkowanych na walkę z chorobami. To nowe podejście do spraw zdrowia

publicznego znalazło pełny wyraz w tzw. „Ottawskiej Karcie Promocji Zdrowia”, uchwalonej przez

uczestników Międzynarodowej Konferencji zorganizowanej przez Światową Organizację Zdrowia

wraz z rządem Kanady w 1986 r. w Ottawie. Uczestnicy Konferencji przyjęli też używaną obecnie

powszechnie definicję zdrowia publicznego, jako „sztukę i naukę zapobiegania chorobom,

promowania zdrowia oraz wydłużania życia poprzez zorganizowane wysiłki społeczeństwa”.

Powyższe działania zapoczątkowały głębokie zmiany w spojrzeniu na rolę ochrony zdrowia

społeczeństw, które wybiega daleko poza ramy tradycyjnych działań medycznych, ukierunkowanych

na walkę z chorobami. Słowem o podstawowym znaczeniu stało się „zachowanie i umacnianie

zdrowia”, a nie „jego przywracanie” poprzez zabiegi lecznicze. Punktem wyjścia są czynniki ryzyka

wiążące się ze stylami życia ludzi oraz stanem środowiska i warunkami, w których żyją i pracują.

Jednym z haseł przyjętych na tej Konferencji było „Twoje zdrowie w Twoich rękach”,

co wskazuje wyraźnie na współodpowiedzialność wszystkich obywateli za swoje zdrowie

pod warunkiem, że spełnione jest drugie hasło brzmiące „Zdrowe wybory łatwymi wyborami”, które

nakłada obowiązek na administrację państwową i samorządy terytorialne do zapewnienia

obywatelom warunków do dokonywania zdrowych wyborów, gdzie zdrowa żywność jest tańszą

żywnością, istnieją możliwości uprawiania aktywności fizycznej (dróżki rowerowe, boiska sportowe),

a warunki mieszkaniowe, pracy i nauki sprzyjają zdrowiu.

Warto przypomnieć, że podczas gdy do połowy XX wieku, jako główna przyczyna zachorowań

i zgonów, dominowały choroby zakaźne, to od lat 60-tych XX wieku zanotowano szybki wzrost


11

przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak udary mózgu, zawały serca, czy choroby nowotworowe,

które stały się główną przyczyną przedwczesnych zachorowań i zgonów. W etiologii tych chorób

czynnikami ryzyka są palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, dieta bogata w kwasy tłuszczowe

nasycone, brak aktywności fizycznej. Kontrola tych czynników stała się centralnym zadaniem

programów promocji zdrowia, a spadek przedwczesnej umieralności z powodu wspomnianych

chorób notowany w ostatnich dekadach, to niezaprzeczalny sukces działań zdrowia publicznego.

Obecnie, kiedy kraje rozwinięte stoją w obliczu narastającej epidemii nadwagi i otyłości,

palenia tytoniu, nadużywania leków i alkoholu, braku aktywności fizycznej oraz starzenia się

społeczeństw, Światowa Organizacje Zdrowia oraz Unia Europejska kładą duży nacisk na rozwój

polityki prozdrowotnej, wyrażonej w działaniach zdrowia publicznego w krajach członkowskich.

Działania te zależą zarówno od zdrowia publicznego, jak i interwencji medycznych. Są one inwestycją

w zdrowie, bowiem tylko zdrowe społeczeństwo jest zdolne efektywnie tworzyć dobra kulturowe,

społeczne i ekonomiczne. Z drugiej strony zmniejszenie liczby osób wymagających kosztownych

wysoko-specjalistycznych interwencji medycznych pozwoli w efekcie na lepszą dostępność i wyższą

jakość opieki medycznej.

Warto dodać, że wysoki wzrost gospodarczy państw nie zawsze przekłada się wprost

na sytuację ekonomiczną i społeczną (a pośrednio na stan zdrowia ludności), ponieważ zależy

to także od redystrybucyjnej interwencji państwa, a nie tylko od „niewidzialnej ręki rynku”.

Bezrefleksyjne więc traktowanie wzrostu ekonomicznego, jako celu samego w sobie, w perspektywie

średnio i długoterminowej, wywierać może negatywny wpływ na zdrowie ludzi, na wielkość

przedwczesnych zachorowań i zgonów.

Należy bardzo mocno podkreślić to, że przyszłość zdrowia naszego społeczeństwa zależeć

będzie od szybkiego opracowania kompleksowej polityki zdrowotnej państwa i harmonijnej

współpracy przedstawicieli zdrowia publicznego oraz opieki medycznej. Przeszkodą w tej współpracy

jest brak orientacji profilaktycznej w kształceniu naszych lekarzy. Wynika też z odbywania studiów

klinicznych w warunkach szpitalnych, ukierunkowanych na leczenie w dużej mierze przypadków

chorób o szybkim przebiegu, a nauka i technologia medyczna ukierunkowane są na pacjenta,

a nie na zapobieganie w skali społeczeństwa.

Polityka prozdrowotna państwa powinna zapewnić respektowanie działań umacniających

zdrowie populacji w polityce i programach wszystkich sektorów społeczno-gospodarczych,

w szczególności w rolnictwie, pracy i polityce społecznej, handlu, edukacji, przemyśle i komunikacji.

Jest sprawą polityki prozdrowotnej rządu, aby wszystkie te resorty w porozumieniu z resortem

zdrowia były odpowiedzialne za zapewnienie aspektów zdrowotnych w ich resortowych planach

i programach działań i odpowiadały za konsekwencje podejmowanych decyzji. Wymaga to pilnych

regulacji ustawowych, które powinny stworzyć ramy prawne działań tego systemu, a w szczególności

określić jasno cele i obszary działań zdrowia publicznego.

Ustawa o zdrowiu publicznym powinna określić narzędzia kształtowania polityki zdrowotnej

państwa, rodzaj i zakres zadań instytucji odpowiedzialnych za realizację polityki zdrowotnej oraz

wprowadzić profesjonalizację zatrudnienia w systemie zdrowia publicznego. Warto dodać,

że od szeregu lat kształceni są w szkołach wyższych, państwowych i prywatnych, fachowi pracownicy

zdrowia publicznego na poziomie studiów licencjackich oraz magisterskich. Są oni przygotowani

do opracowywania i realizacji programów zdrowotnych oraz zarządzania systemem opieki

zdrowotnej, pozostając nadal niewykorzystani, na marginesach systemu.


12

Narzędziem tworzenia i realizacji polityki zdrowotnej państwa powinien być Narodowy

Program Zdrowia, którego tradycje są już ponad 20-letnie, który dobrze precyzuje strategiczne cele

zdrowotne. Powinien stać się on rządowym dokumentem polityki prozdrowotnej państwa,

zatwierdzanym przez Sejm z odpowiednią alokacją budżetową. Realizacja tych programów

ukierunkowanych na całą populację kraju wymaga współdziałania wielu sektorów gospodarczo-

społecznych, administracji państwowej i samorządów terytorialnych oraz aktywnego zaangażowania

społeczeństwa.

Opracowywanie programów zdrowia publicznego i ich wdrażanie wymaga koordynatora na

wysokim szczeblu rządowym, bowiem jest sprawą decyzji rządu, aby wszystkie resorty społeczne

i gospodarcze w porozumieniu z resortem zdrowia były odpowiedzialne za zapewnienie aspektów

zdrowotnych w ich resortowych planach i programach działań. Muszą one również odpowiadać

za konsekwencje podejmowanych decyzji.

Najlepszymi przykładami skuteczności takich rozwiązań może być program poprawy zdrowia

Kanadyjczyków opracowany w 1973 roku przez Ministra Zdrowia Marc Lalonde – „Nowe Perspektywy

Zdrowia Kanadyjczyków”, który postawił za cel zapobieganie przedwczesnej umieralności

i niepełnosprawności poprzez szeroko zakrojone działania prozdrowotne. Podobnie ukierunkowanym

programem jest program opracowany w tym samym czasie pod kierunkiem Profesora Pekka Puska

w Finlandii. Programy te konsekwentnie wdrażane przez lata sprawiły, że społeczności tych krajów

są przykładem zdrowia obywateli, mierzonego wskaźnikami niskiej przedwczesnej zachorowalności

i umieralności, oraz wysoką przeciętną średnia życia obywateli w zdrowiu.

Programy zdrowia publicznego ukierunkowane na populację w żadnym wypadku

nie pretendują do zastępowania interwencji medycznych niosących pomoc potrzebującym.

Skuteczność programów zdrowia publicznego w zakresie tzw. profilaktyki pierwotnej, wymierzonych

w czynniki zagrażające zdrowiu i ukierunkowanych na populację, zależy od wdrażania ich od możliwie

jak najwcześniejszego wieku. Wymagają jednak zaangażowania osobistego i konsekwencji.

Chciałbym tu zacytować słowa wypowiedziane przez Johanna Wolfganga Goethego, jako

motto naszej debaty: „Wiedzieć to nie wystarcza, trzeba to stosować, chcieć to nie wystarcza, trzeba

to czynić”.

Zdrowie Polaków wciąż aktualnym wyzwaniem

prof. nadzw. Bogdan Wojtyniak

Dlaczego uważam, że zdrowie Polaków jest tak bardzo aktualnym i ważnym wyzwaniem?

Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że są dwa zasadnicze powody. Pierwszy to ten, że stan

zdrowia naszego społeczeństwa - ogólnie biorąc - jest wciąż znacznie gorszy niż ludności większości

krajów Unii Europejskiej, a drugi powód to bardzo duże zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne stanu

zdrowia Polaków. Krótko przedstawię istotne fakty w tym zakresie.

Jak Polacy sami oceniają stan swojego zdrowia? Wyniki Europejskiego Badania Warunków

Życia Ludności (EU-SILC) koordynowanego przez Eurostat, które w Polsce od 2005 r. prowadzi Główny

Urząd Statystyczny na losowej próbie mieszkańców kraju, pokazują, że w latach 2009–2010 61%

mężczyzn i 54% kobiet w wieku 16 lat i więcej oceniało swój stan zdrowia jako bardzo dobry


13

lub dobry, a jako zły lub bardzo zły oceniało odpowiednio 14% i 17%. Jak wynika z danych Eurostatu

wyniki samooceny stanu zdrowia polskich mężczyzn i kobiet są gorsze od wartości średnich

dla mieszkańców Unii Europejskiej (UE27), które wynosiły w przypadku oceny bardzo dobrej

lub dobrej 71% i 66% odpowiednio dla mężczyzn i kobiet, a w przypadku oceny złej 8% i 10%. Należy

podkreślić, że różnice na niekorzyść ludności Polski powiększają się wraz z wiekiem. Jeżeli przyjrzeć

się sytuacji w często występujących ostatnio w dyskusjach ze względów emerytalnych grupach wieku

60–64 lata i 65–69 lat, to odsetek osób oceniających swój stan zdrowia jako co najmniej dobry jest

w Polskim społeczeństwie o ponad połowę niższy od przeciętnego dla krajów UE27 (ryc. 1).

Ryc. 1. Odsetek mężczyzn i kobiet oceniających swój stan zdrowia jako bardzo dobry lub dobry wg wieku w Polsce

i przeciętny w krajach Unii Europejskiej w latach 2009-2010 (obliczenia własne na podstawie danych Eurohex Database,

EU SILC)

Również najbardziej podstawowy i pozbawiony subiektywizmu wskaźnik stanu zdrowia, jakim

jest przeciętna długość życia, wskazuje na znacznie gorszą sytuację mieszkańców Polski, a zwłaszcza

mężczyzn, w porównaniu z ogółem mieszkańców Unii Europejskiej. W roku 2011 przeciętna długość

życia mężczyzn wynosiła 72,4 lat a kobiet była o 8,5 roku dłuższa i wynosiła 80,9 lat. Długość życia

mieszkańców Polski systematycznie wydłuża się po roku 1991 i w tym okresie zwiększyła

się w przypadku mężczyzn o ponad sześć lat (6,5 roku) a w przypadku kobiet o niecałe sześć lat

(5,8 roku). Nie wszyscy może uświadamiamy sobie fakt wyraźnego spowolnienia wzrostu długości

trwania życia w latach 2002–2008. Proszę zwrócić uwagę, że o ile w latach 1991–2002 różnica między

długością trwania życia mężczyzn w Polsce i przeciętną dla krajów Unii Europejskiej zmniejszyła

się o ponad jeden rok (z 5,6 lat do 4,3 lat) to w latach 2002–2008 „dołożyliśmy” niestety

do tej różnicy 1 rok i wzrosła ona do 5,3 lat (ryc. 2).


14

Ryc. 2. Przeciętne trwanie życia w wieku 0 lat mężczyzn i kobiet w Polsce oraz średnie dla krajów UE27 w latach 1991–

2011 – jego trendy oraz średnioroczne tempo wzrostu (dane GUS, WHO oraz obliczenia własne).

Przeciętne roczne tempo wzrostu długości życia mężczyzn w Polsce w tych latach wynosiło

0,13 roku, o tyle z roku na rok zwiększała się długość trwania ich życia, podczas gdy średnia dla Unii

Europejskiej wynosiła 0,3 roku, czyli Unia nam „uciekała”. Również w przypadku trwania życia kobiet

nie zmniejszaliśmy w tym okresie różnicy jaka dzieliła Polki od przeciętnego poziomu

w UE. Szczęśliwie, w ostatnich latach wzrost długości trwania życia mieszkańców Polski przyspieszył

i jest większy od przeciętnego dla krajów UE co oznacza, że niekorzystna dla nas różnica znowu

zaczęła się powoli zmniejszać.

Szacuje się, że obecnie mężczyźni w Polsce żyją przeciętnie o ok. 4,8 lat krócej niż wynosi

średnia długość życia mieszkańców UE, przy czym różnica w stosunku do najdłużej żyjących

mieszkańców Szwecji wynosi 7,5 lat. W przypadku kobiet różnice są mniejsze i Polki żyją przeciętnie

o ok. 2,1 lat krócej niż wynosi średnia długość życia dla ogółu mieszkanek UE a o ok. 4,6 lat krócej

niż kobiety w Hiszpanii, które żyją najdłużej.

Znacznie krótsza długość życia mężczyzn niż kobiet w Polsce wynika z niekorzystnego zjawiska

dużej nadumieralności mężczyzn w stosunku do kobiet. Rodzący się w 2011 r. chłopcy mogli

oczekiwać, że będą żyli przeciętnie o 8,5 lat krócej niż rodzące się dziewczynki, podczas gdy średnia

różnica dla krajów UE wynosi ok. 5,9 lat, a w takich krajach jak Szwecja, Holandia czy Wielka Brytania

wynosi tylko 4 lata. Nawet mężczyźni w wieku 65 lat mają przed sobą o 4,4 lat mniej życia niż kobiety

w tym samym wieku (średnia różnica dla UE wynosi ok. 3,6 lat). Za niekorzystny należy uznać brak

poprawy w tym zakresie, a problem znacznie krótszego trwania życia mężczyzn wydaje się być wciąż

jeszcze niedostatecznie dostrzegany przez programy polityki zdrowotnej w naszym kraju.


15

Trzeba zadać pytanie co powoduje, że mieszkańcy Polski żyją krócej niż większość

mieszkańców Unii Europejskiej? Otóż jest to w zasadniczym stopniu sprawa chorób układu krążenia,

które wciąż są znacznie większym zagrożeniem życia Polaków niż ogółu mieszkańców Unii

Europejskiej pomimo tego, że to właśnie spadek umieralności z powodu chorób układu krążenia

w decydującym stopniu przyczynił się do wydłużenia życia mieszkańców Polski po roku 1991. Jak

widać na rycinie 3 wyższa umieralność z powodu tych chorób zabiera polskim mężczyznom ponad

trzy lata życia więcej w porównaniu z Francuzami, Hiszpanami, Holendrami, Włochami czy

Brytyjczykami. Mniejszy, ale też znaczący, wkład w skracanie życia mężczyzn w Polsce w porównaniu

z mężczyznami innych krajów UE mają nowotwory złośliwe oraz przyczyny zewnętrzne zgonów.

Ryc. 3. O ile lat mężczyźni w Polsce żyją krócej niż mieszkańcy innych krajów w wyniku wyższej umieralności z powodu

głównych przyczyn zgonów(obliczenia własne na podstawie danych z WHO Mortality Database).

Natomiast w przypadku Polek choroby układu krążenia są zdecydowanie dominującą

przyczyną tego, że żyją one krócej niż mieszkanki wielu innych krajów UE (na przykład aż w ok. 80%

tłumaczą fakt krótszego życia Polek w porównaniu z Holenderkami czy Brytyjkami, ryc. 4). Jako swego

rodzaju ciekawostkę można uznać, że choroby te zabierają polskim mężczyznom aż o blisko 4 lata

życia więcej, a polskim kobietom aż 5 lat życia więcej niż mieszkańcom Japonii, którzy jeszcze

do niedawna żyli najdłużej na świecie.


16

Ryc. 4. O ile lat kobiety w Polsce żyją krócej niż mieszkanki innych krajów w wyniku wyższej umieralności z powodu

głównych przyczyn zgonów(obliczenia własne na podstawie danych z WHO Mortality Database).

Pan Profesor Wojtczak wspomniał o problemie przedwczesnej umieralności mieszkańców

Polski. Jest to rzeczywiście problem niezwykle palący. Organizacja Współpracy Gospodarczej

i Rozwoju (OECD) zaprezentowała ostatnio wskaźniki porównujące rozmiar tego problemu w krajach

członkowskich. Wskaźniki te pokazują względną wielkość utraconych potencjalnych lata życia (PYLL).

Idea tego wskaźnika jest następująca. Otóż jeżeli przyjąć, że zgon w wieku poniżej 70 lat jest

w obecnych warunkach zgonem przedwczesnym, gdyż przynajmniej takiego wieku powinno

się dożywać, to jego fakt przynosi utratę takiej liczby potencjalnych lat życia, jaka brakuje do 70 lat.

I tak na przykład mężczyzna który zmarł w 2010 r. w wieku 20 lat utracił 50 potencjalnych lat dalszego

życia, a kobieta, która zmarła mając 60 lat utraciła 10 potencjalnych lat życia. Z tego względu zgony

w młodszym wieku mają większe znaczenie niż w wieku starszym. Uwzględniając ten fakt obliczono,

ile potencjalnych lat życia utracili mieszkańcy krajów członkowskich OECD. Utrata potencjalnych

lat życia przez polskich mężczyzn i kobiety zalicza się do jednej z największych w europejskich krajach

członkowskich tej organizacji. Współczynnik utraconych potencjalnych lat życia w przeliczeniu na 100

tys. mężczyzn w wieku do 70 lat tylko w Estonii i na Węgrzech jest wyższy niż w Polsce, a w przypadku

kobiet - tylko na Węgrzech i na Słowacji. Obliczyliśmy w jakim stopniu poszczególne przyczyny

zgonów przyczyniają się do straty potencjalnych lat życia przez mieszkańców Polski. Otóż około jedna

czwarta utraconych przez polskich mężczyzn potencjalnych lat życia była wynikiem zgonów

spowodowanych przyczynami zewnętrznymi, wśród których, na co należy zwrócić szczególną uwagę,

największe znaczenie miały samobójstwa (8,3% ogółu utraconych potencjalnych lat życia), a dopiero

po nich były wypadki komunikacyjne (6,3%) (ryc.5).


17

Ryc. 5. Udział procentowy najważniejszych przyczyn zgonów w utraconych potencjalnych latach życia mężczyzn w Polsce,

2010 r. (obliczenia własne).

W trochę mniejszym stopniu niż przyczyny zewnętrzne za przedwczesne zgony mężczyzn

odpowiedzialne są choroby układu krążenia (24%), wśród których wiodącą rolę odgrywają choroby

serca inne niż choroba niedokrwienna (9,0% ogółu utraconych potencjalnych lat życia) oraz właśnie

choroba niedokrwienna serca (7,9%). Trzecie w ogólnej kolejności są choroby nowotworowe (19%),

wśród których największą rolę odgrywa rak tchawicy, oskrzela i płuca (5,9% ). Natomiast w przypadku

kobiet zdecydowanie dominującą przyczyną utraconych potencjalnych lat życia są nowotwory

złośliwe, które odpowiadają za blisko 40% PYLL, natomiast choroby układu krążenia mają znaczenie

o połowę mniejsze (ryc. 6). Warto zwrócić uwagę, że rak płuca powoduje wśród kobiet większą utratę

potencjalnych lat życia niż rak sutka czy choroba niedokrwienna serca, a wypadki komunikacyjne

mają większe znaczenie niż samobójstwa.


18

Ryc. 6. Udział procentowy najważniejszych przyczyn zgonów w utraconych potencjalnych latach życia kobiet w Polsce,

2010 r. (obliczenia własne).

Chciałbym teraz krótko zwrócić uwagę na zróżnicowanie stanu zdrowia Polaków, a przede

wszystkim społeczny wymiar tego zróżnicowania, gdyż – jak wspomniałem na początku - jest

to w naszym kraju problem naprawdę poważny i ma on duży wpływ na ogólny obraz stanu zdrowia

naszego społeczeństwa. Otóż czynnikiem, który bardzo silnie jest związany z długością życia

mieszkańców Polski, jest poziom ich wykształcenia. Jak wynika z szacunków Europejskiego Urzędu

Statystycznego(Eurostatu), mężczyźni w wieku 30 lat z wykształceniem wyższym mogą oczekiwać,

że będą żyli o ok. 12 lat dłużej niż mężczyźni z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym,

przy czym ta niekorzystna różnica wprawdzie zmniejsza się z wiekiem, ale nawet wśród mężczyzn

w wieku 65 lat wynosi około 3 lat (ryc. 7). W przypadku kobiet te różnice są znacznie mniejsze

i wynoszą odpowiednio ok. 5 lat i jeden rok. Trzeba również zwrócić uwagę, że wspomniana

wcześniej duża nadumieralność mężczyzn w stosunku do kobiet wyrażająca się ich krótszym

trwaniem życia, również szczególnie mocno zaznacza się wśród osób o niższym wykształceniu.

Mężczyźni trzydziestoletni z wykształceniem zasadniczym zawodowym i niższym mogą oczekiwać,

że będą żyli przeciętnie o blisko 12 lat krócej niż kobiety o takim samym wykształceniu, podczas

gdy w przypadku osób o wykształceniu wyższym ta niekorzystna dla mężczyzn różnica zmniejsza

się do 4,5 lat.


19

Ryc. 7. Przeciętne dalsze trwanie życia mężczyzn i kobiet w wieku 30, 45 i 65 lat w zależności od poziomu wykształcenia

w Polsce, 2010 r. (dane Eurostatu).

Zróżnicowanie stanu zdrowia związane ze statusem społeczno-ekonomicznym, mierzonym

poziomem wykształcenia, obserwuje się we wszystkich krajach europejskich. Również w Skandynawii,

z bardzo prospołecznym nastawieniem. Tyle tylko, że w krajach „z przeszłością”, a więc w krajach

Europy Środkowo-Wschodniej, w tym w Polsce, to zróżnicowanie jest znacznie większe

niż w pozostałych krajach UE. W konsekwencji różnice w długości życia mieszkańców Polski i innych

krajów europejskich są znacznie większe w przypadku osób o niższym poziomie wykształcenia

niż wyższym. Szczególnie uderzające różnice występują wśród mężczyzn. I tak statystyczny młody

Polak w wieku 30 lat z wykształceniem zasadniczym zawodowym lub niższym może oczekiwać,

że będzie żył przeciętnie o 8–11 lat krócej niż jego rówieśnik też z tym wykształceniem mieszkający

w Danii, Finlandii, Norwegii, Portugalii i Szwecji (ryc. 8). Natomiast Polak w tym samym wieku

z wykształceniem wyższym będzie przeciętnie żył krócej niż mieszkańcy wspomnianych krajów

już tylko o 1–3 lata. W przypadku kobiet problem ten również występuje, ale już nie tak ostro. Można

zatem powiedzieć w pewnej przenośni, że pod względem zdrowia bardziej obecne w Unii

Europejskiej są osoby lepiej wykształcone.


20

Ryc. 8. Różnica przeciętnego dalszego trwania życia mężczyzn i kobiet w wieku 30 lat w Polsce i w innych krajach

europejskich w zależności od poziomu wykształcenia w 2010 r. (obliczenia własne na podstawie danych Eurostatu).

Należy jeszcze wspomnieć o ważnym problemie, jakim jest zróżnicowanie geograficzne stanu

zdrowia mieszkańców Polski, i to zarówno w skali makro, jak i lokalnej. Przedstawiona rycina

9 pokazuje przeciętną długość życia według powiatów. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć,

że południe Polski – w przypadku mężczyzn, a południe i północny wschód – w przypadku kobiet,

są regionami gdzie mieszkańcy żyją najdłużej. Natomiast środek Polski i „ściana zachodnia”,

są regionami mniej sprzyjającymi długiemu życiu. Ten podział Polski jest dosyć trwały. Różnica

w długości życia mieszkańców najlepszego i najgorszego powiatu wynosi 7,8 lat w przypadku

mężczyzn i 6,8 lat w przypadku kobiet, a zatem pozytywne wyrównanie tych nierówności

w zasadniczy sposób zmieniłoby sytuację Polski na tle innych krajów UE. Od lat „kłuje w oczy”

ekspertów zajmujących się zdrowiem publicznym sytuacja w Łodzi, gdzie mężczyźni żyją przeciętnie

krócej o ponad 5 lat niż mężczyźni mieszkający w niezbyt odległej Warszawie. Jednak także w samej

Warszawie występują dramatyczne wręcz różnice w stanie zdrowia mieszkańców dzielnic,

gdyż przeciętna długość mężczyzn mieszkających na Pradze Północ jest według ostatnich obliczeń

dla lat 2008–2010 o 15 lat krótsza niż mieszkańców Wilanowa i o 11 lat krótsza niż mieszkańców

Ursynowa. W przypadku kobiet różnice te wynoszą po 6 lat. Trzeba powiedzieć, że różnice te powoli

zmniejszają się, ale wciąż jeszcze są czymś bardzo niedobrym.


21

Ryc. 9. Oczekiwana długość życia w wieku 0 lat wg powiatów w latach 2008-2010 (obliczenia własne).

Kończąc, chciałbym podkreślić, że nie powinniśmy mieć wątpliwości, iż sprawy zdrowia

Polaków są wciąż aktualnym i naprawdę dużym wyzwaniem. Doganianie pod względem stanu

zdrowia bogatszych krajów Unii Europejskiej jest możliwe tylko przy odpowiednim wzmocnieniu

zdrowia publicznego i jego działań w zakresie skutecznej promocji zdrowia i prewencji chorób,

prowadzonych w ramach polityki międzysektorowej.

Aspekty zdrowia publicznego

prof. Bolesław Samoliński

Zdrowie publiczne nabrało obecnie szczególnego znaczenia w aspekcie nowych wyzwań

demograficznych i gospodarczych. Starzejące się społeczeństwo, przy jednoczesnym spadku

dzietności, daje nam bowiem wizję katastrofy ekonomicznej. Za 25 lat osoby w wieku 65+ będą

stanowić 25% społeczeństwa. Jeżeli dzisiaj nie podejmiemy kroków zwiększających ich poziom

aktywności w zdrowiu, to z ekonomicznego, społecznego i organizacyjnego punktu widzenia będą

one istotnym obciążeniem. Zdrowie ma bowiem nie tylko wymiar moralny, lecz także ekonomiczny.

Ludzie schorowani są kosztowni dla sytemu opieki zdrowotnej, ubezpieczeń społecznych

i zdrowotnych. Są także problemem dla otaczającego społeczeństwa, czy najbliższych. Potrafią

ograniczać zdolność zarobkową i aktywność życiową rodziny oraz innych osób z bezpośredniego

otoczenia. Z kolei osoby aktywne, zdrowe i w dobrej kondycji psychicznej są wydolne zawodowo,

społecznie i rodzinnie. Mogą pełnić wiele funkcji, ważnych i poprawiających sytuację ekonomiczną.

Są w ten sposób produktywni w szerokim tego słowa znaczeniu - nie tylko przez aktywne


22

podejmowanie prac zarobkowych, choć ma to szczególne znaczenie w grupie osób wieku podeszłego,

to dotyczy wszystkich przedziałów wiekowych.

W ostatnim czasie w Polsce coraz wyraźniej zaczęła rysować się wizja, iż istnieje konieczność

inwestycji w zdrowie publiczne jako system zapobiegania chorobom i walki o poprawę stylu życia

całego społeczeństwa. Regulacje w tym zakresie winny być misją państwa i samorządów – instytucji

odpowiadających za dobrostan narodu. Dobrostan nie jest bowiem jedynie uzależniony od statusu

ekonomicznego, lecz także, albo przede wszystkim, od zdrowia. Organizacja wszystkich struktur

administracji publicznej i samorządowej na potrzeby realizacji promocji zdrowia, profilaktyki,

wczesnej wykrywalności powszechnych chorób, przywracania do zdrowia, innowacyjności w tym

zakresie, wymaga nowego podejścia. Warto, aby problemy te były uwzględniane w polityce

wszystkich resortów, zgodnie z międzynarodowymi standardami wskazującymi wielosektorowy

charakter problematyki zdrowotnej. Dzisiaj aktywne zdrowe starzenie się jest podstawowym nurtem

w programach Unii Europejskiej i Światowej Organizacji Zdrowia, a więc główną misją zdrowia

publicznego. Nowoczesne rozwiązania tych problemów w naszym kraju możemy uzyskać dzięki

ustawie o zdrowiu publicznym.

Ustawa o zdrowiu publicznym to trudny temat z politycznego punktu widzenia, bowiem

międzysektorowy charakter działań w obszarze zdrowia publicznego znacznie wykracza poza resort

zdrowia. Zaangażowane w te zagadnienia winny być bardzo liczne urzędy centralne,

a w szczególności Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Sportu i Turystyki,

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Nie bez znaczenia

byłoby zaangażowanie Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Skarbu Państwa, a przede wszystkim

Ministerstwa Finansów, bowiem działania prozdrowotne, znane powszechnie pod nazwą profilaktyki

pierwszo- i drugorzędowej oraz edukacja w tym zakresie winny mieć miejsce na wszystkich

poziomach kształcenia, być widoczne w programach badawczych oraz być odzwierciedleniem

w polityce socjalnej zakładów pracy, polityce społecznej państwa itd.

Każda ustawa i rozporządzenie powinny być analizowane również pod kątem efektów

prozdrowotnych. Ponadto polityka ta winna być realizowana na wszystkich poziomach administracji

centralnej i terenowej oraz w samorządach. Istnieje potrzeba stworzenia Narodowego Programu

Zdrowia Publicznego, który zawierałby wytyczne dla wszystkich ww. instytucji i wskazywałby

priorytety zarówno w skali narodowej jak i lokalnej społeczności, odnoszącej się do programów

prozdrowotnych. Tak więc instytucja, która powstałaby w wyniku ustawy o zdrowiu publicznym,

mająca na celu zarządzanie tą problematyką w skali kraju, winna z jednej strony podlegać Ministrowi

Zdrowia, ale jednocześnie naczelny organ tej instytucji warto, aby był ciałem doradczym Premiera.

Wobec tego, ustawa o zdrowiu publicznym znacznie wychodzi poza kompetencje jednego resortu

zajmującego się tą problematyką i dlatego spozycjonowanie jej na poziomie Władz Centralnych

Państwa, szczególnie na etapie przygotowania projektu ustawy, wydaje się być uzasadniona. Jest

więc niezwykle ważne, iż problematyka ta została podjęta przez Prezydenta RR Bronisława

Komorowskiego, o czym świadczy debata, podczas której przedstawione poglądy mogły zostać

zaprezentowane.


23

Epidemia otyłości – najważniejsze zagrożenie zdrowia i cywilizacji XXI wieku

(Nie stać nas na leczenie, czas na prewencję)

prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz

Obecnie otyłość stanowi ogromny problem epidemiologiczny na świecie. Od kilkudziesięciu

lat w wielu krajach obserwuje się narastanie epidemii otyłości. Częstość jej występowania na świecie

w ciągu ostatnich 30 lat wzrosła blisko dwukrotnie. Według szacunków Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO) w roku 1980 otyłość występowała u 5% mężczyzn i 8% kobiet, a w roku 2008

już u 10% mężczyzn i 14% kobiet. Uwzględniając również osoby z nadwagą oceniono, że nadmierna

masa ciała (nadwaga i otyłość) występowała u 34% mężczyzn i 35% kobiet. Do regionów o dużym

rozpowszechnieniu nadwagi i otyłości należy Europa. Nadmierna masa ciała występowała tu u blisko

60% mężczyzn i ponad 50% kobiet, przy czym ponad 1/3 mężczyzn i blisko połowa kobiet z tej grupy

to osoby otyłe.

W Polsce dotychczas przeprowadzono wiele badań oceniających częstość występowania

nadwagi i otyłości. Najbardziej wiarygodnych informacji dostarczają badania reprezentatywne

dla ludności całego kraju, prowadzone na podstawie pomiarów antropometrycznych. Do badań

takich, przeprowadzonych wśród ludności dorosłej, należą badania Instytutu Żywności i Żywienia (IŻŻ)

z 2000 r., badania NATPOL z 2002 r. (dane z roku 2011 są obecnie analizowane) oraz badania

WOBASZ z lat 2003–2005. Ich wyniki wskazują, że nadwaga i otyłość również w naszym kraju

są poważnym problemem zdrowotnym, a występowanie tych nieprawidłowości w niektórych

grupach niepokojąco narasta. Ocenia się, że obecnie w Polsce ok. 20% dorosłych osób jest otyłych,

a nadmierna masa ciała występuje u 50–60% osób (Ryc. 1). Bardzo niepokojące jest częste

występowanie nadwagi i otyłości wśród dzieci. Dane Światowej Organizacji Zdrowia wskazują,

że w 2010 roku zbyt wysoką masą ciała w stosunku do wysokości odznaczały się 43 mln dzieci poniżej

5. roku życia.

Ryc. 1. Występowanie nadwagi i otyłości wśród mężczyzn i kobiet w Polsce

4139 40

29 29 28

16 19

21

20 19 22

0

10

20

30

40

50

60

70

IŻŻ 2000 NATPOL 2002 WOBASZ 2003-

2005

IŻŻ 2000 NATPOL 2002 WOBASZ 2003-

2005

Mężczyźni Kobiety

%

Otyłość

Nadwaga


24

W Stanach Zjednoczonych w ostatnich latach odnotowano bardzo wyraźny wzrost częstości

występowania nadwagi i otyłości. Badania prowadzone w latach 2007–2008 wykazały, że wśród

dzieci i młodzieży w wieku 2–19 lat występowały one ponad trzykrotnie częściej niż na początku

lat 70. XX wieku. W Polsce nadwaga i otyłość wśród dzieci i młodzieży występują rzadziej niż wśród

dorosłych. Wśród osób poniżej 18. roku życia uczestniczących w badaniach prowadzonych przez

Instytut Żywności i Żywienia w 2000 r. otyłość stwierdzono u 4,0% chłopców i 3,4% dziewcząt.

Natomiast nadmierna masa ciała występowała u ok. 20% chłopców i prawie 15% dziewcząt.

W Instytucie Żywności i Żywienia od kilkudziesięciu lat zbierane są dane dotyczące

m.in. występowanie nadwagi i otyłości wśród młodzieży warszawskiej w wieku 11–15 lat. Badania

te wskazują, że w latach 1971–2006 roku częstość występowania nadwagi i otyłości w tej grupie

stopniowo, lecz systematycznie wzrastała. W roku 1971 otyłość występowała u 1% i 0,3%, a w latach

2005–2006 odpowiednio u 2,8% i 3,4%. Nadmierną masą ciała w 1971 r. odznaczało się ponad 10%

chłopców i 8,5% dziewcząt, a 35 lat później już 21,5% chłopców i prawie 15% dziewcząt (Ryc. 2).

W najbliższych latach spodziewany jest dalszy wzrost występowania nadwagi i otyłości, zarówno

wśród osób dorosłych, jak i wśród dzieci i młodzieży.

Ryc. 2. Wzrastający trend w występowaniu nadwagi i otyłości wśród młodzieży warszawskiej w latach 1971–2006

Coraz większe rozpowszechnienie otyłości pociąga za sobą istotne skutki zdrowotne

i ekonomiczne. Jej występowanie znacznie zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób, m.in. – cukrzycy

typu 2, nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zawałów i udarów oraz nowotworów

złośliwych. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że każdego roku co najmniej 2,8 mln osób

na świecie umiera w wyniku powikłań otyłości. Bardzo poważne konsekwencje ma występowanie

otyłości w dzieciństwie Wywołuje ona zaburzenia funkcji wielu narządów, przyczyniając

się do rozwoju różnych chorób oraz gorszych wyników w nauce. Lista konsekwencji otyłości jest długa

(Tabela 1). Otyłość w wieku dziecięcym często utrzymuje się również w późniejszym okresie życia,

zwiększając przez to ryzyko wielu zaburzeń stanu zdrowia, które z otyłością są związane. Koszty opieki

0 5 10 15 20 25

2005-2006

1999-2000

1988-1991

1982-1985

1971

%

Chłopcy

Dziewczęta


25

medycznej osób z nadmierną masą ciała są o 44% wyższe niż osób z prawidłową masą ciała.

Największy udział w zwiększeniu kosztów leczenia osób z otyłością mają wydatki związane

ze stosowaniem leków na nadciśnienie, cukrzycę i choroby układu krążenia.

Tabela 1. Powikłania otyłości u dzieci

Psychosocjalne Zła samoocena

Lęk

Depresja

Zaburzenia jedzenia

Izolacja socjalna

Gorsze wyniki w nauce

Neurologiczne Guz rzekomy mózgu

Endokrynologiczne Insulinooporność

Cukrzyca typu 2

Przedwczesne dojrzewanie

Zespół policyklicznych jajników (dziewczęta)

Hipogonadyzm (chłopcy)

Sercowo-naczyniowe Zaburzenia lipidowe

Nadciśnienie tętnicze

Koagulopatia

Przewlekłe zapalenie

Dysfunkcja śródbłonka (endotelium)

Płucne Zespół nocnego bezdechu

Astma

Nietolerancja ćwiczeń fizycznych

Żołądkowo-jelitowe Choroba refluksowa przełyku

Choroba stłuszczeniowa wątroby

Kamica żółciowa

Zaparcia stolca

Nerkowe Stwardnienie kłębuszków nerkowych (Glomerulosclerosis)

Mięśniowo-szkieletowe Bóle pleców

Zwichnięcie nasady głowy kości udowej

Złamanie przedramienia

Płaskostopie

Niekorzystna z ekonomicznego punktu widzenia jest również rosnąca liczba otyłych

pracowników. Osoby otyłe nie są w stanie wykonać niektórych prac np. wymagających większego

wysiłku bądź sprawności. Otyłość wiąże się ze zwiększoną niezdolnością do pracy i absencją.

Przewidywania są bardzo niepokojące – otyłość stanie się wiodącą przyczyną zgonów, wyprzedzającą

w tym względzie nawet palenie papierosów. W wielu krajach obserwuje się bardzo niepokojące

zjawisko zahamowywania trendu wydłużania się przeciętnego trwania życia, a jest to konsekwencją

narastania występowania otyłości. Wyniki programów prewencyjnych potwierdzają znaczenie działań

profilaktycznych dla zmniejszenia rozwoju otyłości i jej powikłań. Typowym przykładem jest badanie

fińskie – Finnish Diabetes Prevention Study (DPS). Po około 3 latach interwencji wśród osób otyłych,


26

polegającej na zmianie sposobu żywienia i zwiększeniu aktywności fizycznej, osiągnięto średnią

redukcję masy ciała o około 4 kg i w grupie tej było o 58% mniej przypadków cukrzycy niż w grupie

kontrolnej. W amerykańskim badaniu Diabetes Prevention Programm uzyskano podobny wynik –

58% redukcję progresji upośledzonej tolerancji glukozy u chorych na cukrzycę po 3 latach interwencji.

Wyniki te potwierdzają, iż działania profilaktyczne przynoszą zdecydowane korzyści

zdrowotne i finansowe. Obecnie w Polsce na cukrzycę choruje 2–2,5 mln osób, a odsetek chorych

w dorosłej populacji Polski prawdopodobnie wzrośnie z 9% do około 11% w roku 2025. Na leczenie

tej choroby w naszym kraju, jak wynika z badania przeprowadzonego przez MillwardBrown SMG/KRC

na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków (2007), wydaje się rocznie z budżetu państwa

ok. 2,5 mld zł. Łatwo więc ocenić, jaką oszczędność dałoby zmniejszenie częstości występowania

cukrzycy, co przede wszystkim można osiągnąć przez zmniejszenie częstości występowania otyłości.

Według Światowej Federacji Diabetologicznej, redukcja występowania otyłości na świecie

o 25% pozwoliłaby ograniczyć występowanie cukrzycy, aż o dwie trzecie.

Kolejnym istotnym powikłaniem nadmiernej masy ciała są choroby układu sercowo-

naczyniowego. Są one główną przyczyną przedwczesnej umieralności w Polsce. Powodują one śmierć

średnio 476 osób dziennie, w tym co piąty zgon jest przedwczesny. W Polsce nadciśnienie tętnicze

rozpoznano u około 11 milionów mieszkańców, czyli dotyczy 29% dorosłych obywateli naszego kraju.

Szacunkowy koszt leczenia nadciśnienia tętniczego w Polsce wynosi obecnie około 14 miliardów

złotych rocznie. Należy podkreślić, że nadmierna masa ciała jest jednym z głównych czynników ryzyka

rozwoju nadciśnienia, a jej redukcja głównym sposobem prewencji tego schorzenia. W Polsce

znaczenie działań prewencyjnych jest stale niedoceniane, co potwierdza fakt, że w roku 2010

na działania zapobiegawcze i zdrowie publiczne spożytkowano zaledwie 1,9% funduszy

przeznaczonych na służbę zdrowia.

Działania prewencyjne w służbie zdrowia są 80–100-krotnie tańsze niż leczenie. W średnim

i długim okresie dobrze prowadzone programy profilaktyczne i edukacyjne prowadzą do poprawy

zdrowia społeczeństw, a w rezultacie spadku wydatków na leczenie i skrócenia czasu oczekiwania

na wizytę u specjalisty. Profilaktyka jest niezwykle ważna także w związku z wydłużeniem średniej

długości życia. Z danych GUS wynika, że 2011 roku w Polsce mężczyźni żyli przeciętnie 72,4 lat,

natomiast kobiety – 80,9 lat. W stosunku do 1990 r. mężczyźni żyją dłużej o 6,2 lat, natomiast kobiety

o 5,7 lat. Co więcej, wydłużenie okresu aktywności zawodowej do 67 lat musi iść w parze

z działaniami zmierzającymi do utrzymania w dobrym zdrowiu osób w wieku produkcyjnym.

W obliczu dramatycznego wzrostu zagrożenia zdrowia publicznego otyłością i przewlekłymi

chorobami niezakaźnymi Światowa Organizacja Zdrowia opracowała już w 2004 r. strategię dotyczącą

żywienia, aktywności fizycznej i zdrowia. 22 maja 2004 r. na 57 Światowym Zgromadzeniu Zdrowia

strategia została przyjęta do realizacji przez kraje członkowskie, również przez Polskę. Stwierdzono

w niej, że nieprawidłowa dieta i mała aktywność fizyczna są jedną z wiodących przyczyn przewlekłych

chorób niezakaźnych i w znacznym stopniu odpowiadają za ilość zachorowań, zgonów i przypadków

inwalidztwa na świecie. Wezwano jednocześnie do wprowadzenia w życie skutecznej strategii zmniejszenia

zachorowalności i umieralności poprzez zmianę diety i promowanie aktywności fizycznej.

W ślad za tym eksperci Unii Europejskiej opracowali Europejską Kartę Walki z Otyłością, która

została podpisana w listopadzie 2006 r. przez Ministrów Zdrowia 48 państw Regionu Europejskiego

WHO. Sygnatariusze, w tym również Polska, deklarowali pełne zaangażowanie w działania na rzecz

zwalczania otyłości, wzywając jednocześnie do wzmocnienia działań z tego zakresu, dostosowania ich

do warunków lokalnych, poszukiwania innowacji i podjęcia nowych badań, które mogłyby wzmocnić


27

efektywność polityki. W Karcie zostało podkreślone, że epidemia otyłości stanowi jedno

z najpoważniejszych wyzwań dla zdrowia publicznego w Regionie Europejskim. Za szczególnie

alarmujący uznano trend narastania otyłości wśród dzieci i młodzieży, gdyż stanowi on zagrożenie

epidemią otyłości następnego pokolenia i może mieć niekorzystny wpływ na rozwój gospodarczy

i społeczny. Ograniczenie epidemii i odwrócenie trendu jest podstawowym celem działań w Regionie

Europejskim.

Odpowiedzią Polski na powyższe inicjatywy było opracowanie Narodowego Programu

Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę

Żywienia i Aktywności Fizycznej POL-HEALTH na lata 2007–2011, który został zatwierdzony przez

Ministra Zdrowia. Od roku 2010 program ten stanowi Moduł I Narodowego Programu

Przeciwdziałania Chorobom Cywilizacyjnym. Celem Programu jest zmniejszenie częstości

występowania nadwagi i otyłości w Polsce, zachorowalności i umieralności na przewlekłe choroby

niezakaźne oraz wydatków na ochronę zdrowia związanych z leczeniem tych chorób i skutków

ekonomicznych niepełnosprawności i przedwczesnej umieralności. W następnych latach planowana

jest jego kontynuacja.

W roku 2011 Instytut Żywności i Żywienia rozpoczął realizację Szwajcarsko-Polskiego

Programu Współpracy (SPPW), którego głównym celem jest promocja zdrowego stylu życia, w tym

zapobieganie nadwadze i otyłości, oraz innym przewlekłym chorobom niezakaźnym poprzez edukację

społeczeństwa w zakresie żywienia i aktywności fizycznej. Problem otyłości został uwzględniony

również w Narodowym Programie Zdrowia (NPZ) na lata 2007–2015, który nie ma jednak odrębnego

finansowania. Jako jeden z celów operacyjnych NPZ założono poprawę sposobu żywienia ludności

i jakości zdrowotnej żywności oraz zmniejszenie występowania otyłości.

Rekomendacje

Istnieje potrzeba kontynuacji i znacznego rozszerzenia skoordynowanych działań dotyczących

zapobiegania i zwalczania otyłości, prowadzonych w ramach narodowego programu. Działania

te powinny koncentrować się w znacznym stopniu na ograniczeniu czynników sprzyjających otyłości,

takich jak nieprawidłowe żywienie i mała aktywność fizyczna. Do priorytetów w tym zakresie należy

zaliczyć:

1. Spójny program edukacji żywieniowej dostosowany do potrzeb wszystkich grup społecznych,

ze szczególnym naciskiem na edukację dzieci i młodzieży oraz kobiet w okresie rozrodczym;

2. Ustawiczne kształcenie i podnoszenie kwalifikacji osób zawodowo zajmujących się zdrowiem

człowieka, zwłaszcza lekarzy, pielęgniarek, dietetyków odnośnie problematyki żywienia

i aktywności fizycznej;

3. Współpracę z przemysłem spożywczym, dotyczącą produkcji i wprowadzenia do obrotu

szerokiego asortymentu żywności o walorach prozdrowotnych, w tym o zmniejszonej zawartości

tłuszczu i cukru, a także z sektorem żywienia zbiorowego;

4. Zapewnienie dzieciom i młodzieży możliwości prawidłowego żywienia w przedszkolach, szkołach

i innych placówkach oświatowo-wychowawczych, a także możliwości uczestniczenia w zajęciach

sportowo-rekreacyjnych, zarówno na terenie tych placówek, jak i w miejscu zamieszkania;

5. Stworzenie możliwości spożywania racjonalnych posiłków w miejscu pracy;

6. Rozwój bazy obiektów i sprzętu sportowego i rekreacyjnego umożliwiającej uprawianie

aktywności fizycznej dostosowanej do potrzeb i możliwości różnych grup ludności;


28

7. Wdrażanie systemu poradnictwa dietetycznego do podstawowej i specjalistycznej opieki

zdrowotnej oraz do szpitali a także poradnictwa dotyczącego poprawy aktywności ruchowej

różnych grup pacjentów;

8. Wdrażanie standardów żywienia w szpitalach w celu poprawy skuteczności i obniżenia kosztów

leczenia;

9. Monitorowanie zmian w żywieniu i stanie odżywienia ludności na podstawie systematycznych,

ogólnokrajowych, reprezentatywnych badań, umożliwiające m.in. identyfikację nadwagi, otyłości

oraz najważniejszych czynników ryzyka.

W Polsce szansę taką mogłaby stworzyć realizacja II edycji Programu Zapobiegania Nadwadze

i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności

Fizycznej POL-HEALTH, która zakłada rozszerzenie dotychczasowych działań, umożliwiające bardziej

skuteczną walkę z otyłością i przewlekłymi chorobami niezakaźnymi (cukrzycą, chorobami układu

sercowo-naczyniowego, nowotworami złośliwymi, osteoporozą). Działania planowane w czasie

II edycji Programu POL-HEALTH są kompatybilne z działaniami podejmowanymi w ramach

Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (SPPW). Wspólna realizacja tych programów

pozwoliłaby na intensyfikację dotychczasowych wysiłków zmierzających do zmniejszenia częstości

występowania nadwagi i otyłości w naszym kraju.

Piśmiennictwo

1. Global status report on noncommunicable diseases 2010. Geneva: World Health Organization;

2011.

2. Obesity and overweight. Fact Sheets No 311. World Health Organization; 2011.

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.html

3. Zdrojewski T., Bandosz P., Szpakowski P., Konarski R., Manikowski A., Wołkiewicz E., Jakubowski

Z., Łysiak-Szydłowska W., Bautembach S., Wyrzykowski B.: Rozpowszechnienie głównych

czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS.

Kardiol Pol 2004; 61 (Supl. IV): IV1-IV26.

4. Szponar L., Sekuła W., Rychlik E., Ołtarzewski M., Figurska K.: Badania indywidualnego spożycia

żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. Warszawa: Instytut Żywności

i Żywienia; 2003.

5. Biela U., Pająk A., Kaczmarczyk-Chałas K., Głuszek J., Tendera M., Waśkiewicz A., Kurjata P.,

Wyrzykowski B.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u kobiet i mężczyzn w wieku 20–74

lat. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005; 63 (Supl. IV): S632-S635.

6. Chabros E., Charzewska J., Wajszczyk W., Rogalska-Niedźwiedź M., Chwojnowska Z., Fabiszewska

J.: Częstość występowania nadwagi i otyłości u młodzieży warszawskiej w wieku pokwitania.

[w:] Otyłość – epidemią XXI wieku. (red.). J. Charzewska, P. Bergman, K. Kaczanowski,

H. Piechnaczek. Warszawa: Akademia Wychowania Fizycznego w Warszawie; 2006: 54–62.

7. Kaur H., Hyder M.L., Poston W.S.: Childhood overweight: an expanding problem. Treat Endocrinol

2003; 2: 375-388.

8. Global strategy on diet, physical activity and health. Geneva: World Health Organization; 2004.

9. Europejska Karta Walki z Otyłością. [w:] Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości

oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej

http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.html

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Kaur%20H%22%5BAuthor%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Hyder%20ML%22%5BAuthor%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=%22Poston%20WS%22%5BAuthor%5D

http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15981942


29

2007–2016. Europejska Karta Walki z Otyłością. (red.) M. Jarosz. Warszawa: Instytut Żywności

i Żywienia; 2006: 85–97.

10. Ogden C., Carroll M.: Prevalence of Obesity Among Children and Adolescents: United States,

Trends 1963–1965 Through 2007-2008. NCHS Health E-Stat; 2010.

http://www.cdc.gov/nchs/data/hestat/obesity_child_07_08/obesity_child_07_08.htm

11. Leczenie i koszty cukrzycy w Polsce. Raport z badania Desk Research przygotowany dla Polskiego

Stowarzyszenia Diabetyków. Warszawa: MillwardBrown SMG/KRC; 2007.

12. Więczkowska H., Bryl W., Hoffmann K.: Nadciśnienie tętnicze — choroba trudna i kosztowna.

Forum Zaburzeń Metabolicznych 2011; 2 (2): 132–136.

13. Projekt Badawczy NATPOL 2011. http://www.natpol.org/

14. Narodowy Rachunek Zdrowia za 2010 rok. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny; 2012.

15. Trwanie życia w 2011 r. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny; 2012.

16. Lindström J., Louheranta A., Mannelin M., Rastas M., Salminen V., Eriksson J., Uusitupa M.,

Tuomilehto J., and for the Finnish Diabetes Prevention Study Group: The Finnish Diabetes

Prevention Study (DPS) Lifestyle intervention and 3-year results on diet and physical activity.

Diabetes Care 2003; 26 (12): 3230-3236.

17. Diabetes Prevention Program. National Diabetes Information Clearinghouse (NDIC); 2011.

http://diabetes.niddk.nih.gov/dm/pubs/preventionprogram/

http://www.fzm.viamedica.pl/index1.phtml?VSID=d2e1f6f39ad6506cf69f4c49ec48e728

http://www.natpol.org/

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Jaana+Lindstr%C3%B6m&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Anne+Louheranta&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Marjo+Mannelin&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Merja+Rastas&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Virpi+Salminen&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Johan+Eriksson&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Matti+Uusitupa&sortspec=date&submit=Submit

http://care.diabetesjournals.org/search?author1=Jaakko+Tuomilehto&sortspec=date&submit=Submit


30

Zdrowie publiczne w polityce państwa

Adam Kozierkiewicz

Badania opinii Europejczyków wskazują, że zdrowie zajmuje pierwsze miejsce na liście

determinantów szczęścia (73% wskazań). Na kolejnych miejscach znalazły się takie wartości,

jak: miłość (44%), praca (37%), pokój (35%) czy pieniądze (32%). Jednym z zadań podejmowanych

przez władze publiczne współczesnych państw jest ochrona zdrowia, na którą składają się działania

służące zapobieganiu utraty zdrowia (nie tylko zapobieganiu chorobom, ale także urazom, zatruciom

itp.), diagnostyka, leczenie oraz rehabilitacja, a także opieka na etapie umierania, mimo że zdrowia

na tym etapie już się nie chroni, ani nie poprawia. W większości krajów świata działają systemy, które

można nazwać systemami ochrony zdrowia (healthsystems). Według definicji Światowej Organizacji

Zdrowia z 2005 r. system ochrony zdrowia stanowi sumę organizacji, instytucji i zasobów mających

na celu poprawę, podtrzymywanie lub przywracanie zdrowia, jeśli dodamy do niej definicję zdrowia

z 1946 r. oraz koncepcję wielosektorowej odpowiedzialności za zdrowie, można dojść do wniosku,

że system ochrony zdrowia to właściwie całokształt aktywności społeczeństw i państw. Takie

podejście jest jednak mało praktyczne, stąd już definicja Organizacji Współpracy Gospodarczej

i Rozwoju z 2000 r. ogranicza pojęcie systemu ochrony zdrowia do systemu opieki zdrowotnej

(healthcare system) oraz wybranych organizacji i działań, których głównym celem jest zapobieganie

chorobom (np. służby sanitarno-epidemiologiczne).

W klasycznej definicji Winslowa z 1920 roku, zdrowie publiczne z kolei „to nauka i sztuka

zapobiegania chorobom, przedłużania życia i promocji zdrowia fizycznego, poprzez: wysiłek

społeczności, higienę środowiska, kontrolę zakażeń, nauczanie zasad higieny indywidualnej,

organizację służb medycznych i pielęgniarskich ukierunkowaną na zapobieganie chorobom i wczesną

diagnozę, rozwój mechanizmów społecznych zapewniających każdemu indywidualnie i społeczności,

warunki życia pozwalające na utrzymanie zdrowia”. Nie podejmując dyskusji ze szczegółowymi

elementami wymienionymi (lub niewymienionymi) przez Winslowa, można uznać, że pojęcie ochrony

zdrowia obejmuje opiekę zdrowotną (healthcare) oraz co najmniej część działań z zakresu zdrowia

publicznego (public health). Część z tych działań jednak do systemu ochrony zdrowia ewidentnie

nie należą, jak na przykład szkoły czy system wodociągowo-kanalizacyjny, które poprzez swoją

działalność w pewnej mierze także wpływają na stan zdrowia społeczności.

Z powyższych rozważań można zatem wyciągnąć wniosek, że kategoria zdrowia publicznego

obejmuje działania o następujących cechach:

Koncentrują się na determinantach zdrowia – wzmacniając czynniki pozytywnie i osłabiając

czynniki negatywnie wpływające na zdrowie,

Oddziałują na całe społeczności, choć często poprzez zmianę dotyczącą indywidualnych osób,

Działania, jeśli mają charakter usług lub dóbr, często mają charakter dóbr publicznych,

Podejmowane są przez osoby i instytucje, dla których, w większości, zdrowie nie jest jedynym,

ani głównym celem działania,

Działania są wielokierunkowe, wielowątkowe i heterogeniczne w swojej naturze.

Z powodu tych cech, zarządzanie zdrowiem publicznym jest trudne. Podmiotem zarządzania

są bowiem prawie wszystkie instytucje i organizacje działające w państwie, a dodatkowo instytucje te

zwykle nie uznają zdrowia i jego ochrony za swój priorytet. Osoby indywidualne z kolei, uznają swoje

zachowania i fakt ich wpływu na zdrowie za obszar prywatnych decyzji. Oddziaływanie

na zachowania osób jest zatem do pewnego stopnia ingerencją w zakres wolności obywatelskiej.


31

Definiując zagadnienie zdrowia publicznego w Polsce w kontekście regulacji prawnych, warto

zwrócić uwagę na kilka aspektów, które pojawiały się w podobnych sytuacjach gdzie indziej.

Zasada pomocniczości,wywodząca się z nauki społecznej kościoła katolickiego, stanowi,

że instytucje społeczne (w tym państwowe) nie powinny ingerować w sprawy, z którymi poszczególne

jednostki są w stanie poradzić sobie same, a jedynie tam, gdzie pomoc jest niezbędna i w skali, jaka

jest niezbędna. Zasada pomocniczości wymieniona jest w preambule Konstytucji RP jako jeden

z fundamentów państwa polskiego, a także w traktatach stanowiących Wspólnotę Europejską,

głównie w odniesieniu do relacji między Wspólnotą a poszczególnymi krajami członkowskimi.

Proporcjonalność w stanowieniu prawa – zasada stosowana w legislacji, która mówi,

że nie należy podejmować działań regulacyjnych wykraczających poza to, co jest konieczne

do osiągnięcia celów. Zasada proporcjonalności jest wymieniona m.in. w art. 5 Traktatu WE, gdzie

ogranicza zakres działania Wspólnoty w stosunku do Krajów Członkowskich.

Wolności obywatelskie – Konstytucja RP w art. 41 zapewnia ochronę wolności i nietykalności

osobistej. Prawo do wolności jest jednym z podstawowych praw człowieka. Jednocześnie jednak

w Konstytucji wskazano, że zakres wolności jednostki (lub jej ograniczenia) określa się w ustawie.

Władza prawodawcza może zatem zdecydować o ograniczeniu wolności osobistej, na przykład

w zakresie dotyczącej zachowań wpływających na indywidualne zdrowie,

Rozliczalność/odpowiedzialność (accountability) – to niezgrabne polskie tłumaczenie

ważnego pojęcia stosowanego w zarządzaniu oznacza, że podmiot odpowiedzialny za określone

działania może zostać rozliczony ze swych działań. Dobrą praktyką w zarządzaniu, w tym

w ustanawianiu regulacji na poziomie państwa jest zapewnienie „rozliczalności” z zadań nakładanych

na instytucje i podmioty, czy osoby fizyczne. Zasada ta działa także w drugą stronę – bezcelowe jest

obarczanie zadaniami podmiotów i instytucji, jeśli nie ma możliwości rozliczenia tych podmiotów

z realizacji tych zadań.

Definiując zatem potencjalny zakres regulacji dotyczącej zdrowia publicznego, istotne wydaje

się, by wymienione wyżej elementy wziąć pod uwagę. Obserwowana w naszym kraju praktyka

legislacyjna napawa pewnymi obawami, że regulacje z dziedziny zdrowia publicznego, z powodu

swojej wielosektorowości i adresowania ich do gremiów niezainteresowanych bezpośrednio

zagadnieniem, może prowadzić do stworzenia regulacji biurokratycznych, niepraktycznych i w efekcie

ignorowanych.

Dobór narzędzi zdrowia publicznego powinien być zatem rozważny, a ich charakter

umiarkowany. Jednym z takich narzędzi może być konieczność ujmowania oceny wpływu na zdrowie

(healthimpactassessment) w procedurze tworzenia regulacji prawnych ze wszystkich dziedzin.

Na zasadzie analogii z wymogiem określenia skutków finansowych nowo przygotowywanych aktów

prawnych, można by nałożyć wymóg przygotowania oceny wpływu na zdrowie (HIA). Rozwiązanie

to pozwoliłoby na uświadomienie kierownictwu poszczególnych resortów, wspólnej

Odpowiedzialności za zdrowie (wielosektorowa odpowiedzialność) i mogłoby prowadzić

do identyfikacji determinantów zdrowia występujących w społeczeństwie i gospodarce,

a w rezultacie do wywierania wpływu na ich modyfikację.


32

Sytuacja makroekonomiczna Polski i jej wpływ na finanse sektora opieki

zdrowotnej

prof. dr hab. Krzysztof Opolski, mgr Marcin Dwórznik

Celem niniejszej prezentacji jest pokazanie zależności pomiędzy podstawowymi danymi

makroekonomicznymi oraz ich wpływu na sektor ochrony zdrowia. W pierwszej części zostanie

dokonana charakterystyka zależności pomiędzy podstawowymi danymi makroekonomicznymi.

Następnie zostanie przeprowadzona analiza wpływu zmian podstawowych danych

makroekonomicznych na sektor ochrony zdrowia. W kolejnej części zostanie przeprowadzona analiza

zmian podstawowych danych makroekonomicznych. Na końcu publikacji zostanie podjęta próba

identyfikacji potencjalnych szans wynikających ze zmian w danych makroekonomicznych dla ochrony

zdrowia. Zostanie pokazany potencjalny pozytywny wpływ negatywnych zmian danych

makroekonomicznych na rozwój systemu ochrony zdrowia.

Zależności pomiędzy podstawowymi danymi makroekonomicznymi

Śledząc podstawowe dane makroekonomiczne: PKB, inflacja, płace, stopa bezrobocia,

spożycie indywidualne, można zaobserwować oznaki spowolnienia gospodarczego w Polsce.

W ostatnim okresie oraz zgodnie z projekcjami przedstawionymi przez NBP dynamika PKB spada,

poziom inflacji nieco wzrósł i pozostaje na wysokim poziomie, płace realne spadają, stopa bezrobocia

wzrasta oraz spada wielkość spożycia indywidualnego. Należy pamiętać, że zmian ww. zmiennych nie

należy analizować odrębnie. Zmiany każdej danej makroekonomicznej wpływają na zmiany innej

zmiennej. PKB to wartość wytworzonych dóbr i usług. Im więcej dóbr i usług jest wytwarzane

w gospodarce tym więcej osób jest potrzebne do pracy, zatem wzrostowi PKB powinien towarzyszyć

spadek stopy bezrobocia. W ostatnich latach możemy obserwować odwrotną sytuację, spadającej

dynamice PKB towarzyszy wzrost stopy bezrobocia. Ze wzrostem liczby osób pozostających bez pracy

(wzrost stopy bezrobocia) związany jest spadek dochodów ludności, a co z tym się wiąże - spadek ich

wydatków na konsumpcję (spadek wielkości spożycia indywidualnego). Negatywne zjawiska

w postaci spowolnienia gospodarczego, objawiającego się przede wszystkim spadkiem dynamiki

wzrostu PKB, rosnącym bezrobociem oraz spadającą dynamiką spożycia indywidualnego wywołują

zwiększenie niepewności w gospodarce i zwiększenie ryzyka związanego z projektami „biznesowymi”.

Skutkuje to tym, że instytucje udzielające finansowania projektów (głównie banki) rekompensują

sobie zwiększone ryzyko podnoszeniem kosztu kapitału (głównie oprocentowanie kredytów).

Ponadto na rynku pojawiają się działania spekulacyjne przyczyniające się m.in. do wzrostu kosztu

surowców, głównie ropy naftowej. Rezultatem wzrostu cen ropy naftowej na światowych rynkach

połączonego z osłabieniem waluty krajowej (złotówka) jest wzrost kosztów działalności gospodarczej.

Efektem wzrostu kosztu kapitału oraz kosztów surowców jest wzrost inflacji. Wzrost inflacji powoduje

spadek płac realnych ludności. Ze spadkiem płac realnych połączony jest spadek spożycia

indywidualnego. Wzrastająca stopa bezrobocia to mniej osób, które płacą podatki, a zatem mniejsze

dochody budżetu państwa i samorządów. Ponadto pogarszająca się sytuacja przedsiębiorstw (główny

przejaw to spadek dynamiki PKB) to również mniejsze wpływy do budżetu państwa (podatek CIT).

Wreszcie spadająca dynamika spożycia indywidualnego to mniejsze, potencjalne wpływy do budżetu

państwa z tytułu podatku od towarów i usług (VAT), czyli głównego źródła dochodów podatkowych.

Spowolnienie gospodarcze, wynikające z negatywnych zmian danych makroekonomicznych

wymienionych powyżej, wpływa także na spadek konkurencyjności Polski, jako kraju atrakcyjnego


33

do inwestycji. Powyższy fakt, powiązany z kłopotami krajów z Europy środkowo-wschodniej

prowadziło osłabienia polskiej waluty względem walut obcych. Danymi makroekonomicznymi, które

należy śledzić są także zmienne dotyczące demografii. Istotna jest tutaj zarówno ogólna liczba

ludności, jak i zmiany struktury wiekowej społeczeństwa. Zgodnie z danymi historycznymi

oraz prognozami prezentowanym przez Główny Urząd Statystyczny w najbliższych latach będą

występować dwie negatywne tendencje. Liczba ludności Polski powinna spadać oraz powinno

przybywać ludności w wieku poprodukcyjnym. Wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym

to wynik z jednej strony wyżu demograficznego z lat wcześniejszych, przechodzącego do grupy osób

w wieku poprodukcyjnym, z drugiej potencjalnych powrotów ludności z emigracji zawodowej.

Wpływ zmian podstawowych danych makroekonomicznych na sektor ochrony zdrowia

Mniejsze spożycie indywidualne to potencjalne mniejsze wydatki ludności na ochronę

zdrowia (prywatne leczenie, ograniczanie zakupu leków tylko do tych niezbędnych). Podobny wpływ

na wydatki na ochronę zdrowia ma pogarszająca się sytuacja przedsiębiorców. W związku

ze spowolnieniem gospodarczym, a co za tym idzie potencjalnie mniejszymi przychodami

przedsiębiorcy zmuszeni są do szukania oszczędności. Jednym ze źródeł pierwszych oszczędności

są oszczędności związane z finansowaniem pracownikom dostępu do prywatnej ochrony zdrowia.

Równocześnie mniejsze dochody budżetu państwa i samorządów to mniejsze środki, zmuszające

administrację do szukania oszczędności. Podobnie jak w przypadku przedsiębiorstw, dla administracji

wydatki na ochronę zdrowia to jedna ze sfer osiągnięcia oszczędności. Zmiany demograficzne będą

wiązały się z większymi oczekiwaniami od ochrony zdrowia w zakresie liczby świadczonych usług.

Więcej ludności w wieku poprodukcyjnym to większe, konieczne wydatki na ich opiekę zdrowotną.

Jest to zjawisko negatywne również dlatego, że ludność w wieku poprodukcyjnym, to osoby,

co do zasady, nie pracujące a zatem ich świadczenia trzeba finansować z innych źródeł. W przypadku

osób, które przez okres swojej aktywności zawodowej przebywały w Polsce i odprowadzały składki

na ubezpieczenie zdrowotne do polskiego budżetu zjawisko to nie będzie jeszcze istotnie negatywne.

W przypadku osób wracających z tzw. emigracji zarobkowej, może to być istotne obciążenie

dla budżetu państwa. W ich przypadku występuje konieczność finansowania świadczeń zdrowotnych

dla osób, które wcześniej, w czasie swojej aktywności zawodowej, nie wnosiły wkładu na rzecz

systemu ochrony zdrowia w Polsce. Deprecjacja (osłabienie złotówki) ma pozytywny wpływ

na ochronę zdrowia, z punktu widzenia zmniejszenia kosztu zakupów środków medycznych (głównie

leków) z zagranicy. Osłabienie złotówki może mieć również potencjalnie negatywny wpływ

na ochronę zdrowia poprzez zmniejszenie konkurencyjności eksportu usług medycznych (oferowania

„turystyki medycznej”). Poniżej zostanie przedstawiona szczegółowa analiza podstawowych,

wymienionych powyżej, danych makroekonomicznych. Zostanie także podjęta próba identyfikacji

szans, jakie potencjalnie (i paradoksalnie) mogą wynikać ze spowolnienie gospodarczego dla ochrony

zdrowia.

Analiza zmian podstawowych danych makroekonomicznych

Zgodnie z projekcją PKB, przedstawioną przez NBP, w lipcu 2012 roku, w I kw. przyszłego roku

tempo wzrostu PKB spadnie do 2%. Od II kw. 2013 roku tempo wzrostu PKB będzie się zwiększać,

osiągając na koniec 2014 r. poziom 3% (patrz Rysunek 1).


34

Rysunek 1. Projekcja lipcowa dynamiki PKB na tle projekcji marcowej, lata 2009–2014, %

Źródło: „Projekcja inflacji i wzrostu gospodarczego Narodowego Banku Polskiego na podstawie modelu NECMOD”,

Instytut Ekonomiczny NBP, lipiec 2012

Jednocześnie Począwszy od III kw. 2012 roku inflacja powinna zacząć spadać. Na koniec

2014 r. inflacja powinna być na poziomie nieco poniżej 2% (patrz Rysunek 2).

Rysunek 2. Projekcja lipcowa inflacji CPI na tle projekcji marcowej, lata 2009–2014, %



Wzrastająca dynamika wytworzonych produktów i usług w kraju połączona ze spadającą

dynamiką wzrostu cen powinna umożliwić wzrost dynamiki płac. Tempo wzrostu płac w latach 2012–

2013 powinno być na poziomie nieco poniżej 5%. Od roku 2014 tempo wzrostu płac powinno zacząć

sukcesywnie rosnąć, osiągając 6% pod koniec 2014 roku. Lipcowa projekcja wzrostu płac jest

na poziomie niższym w stosunku do marcowej (patrz Rysunek 3).


35

Rysunek 3. Dynamika płac, lata 2005–2014, %



Jednocześnie rozpoczęty wzrost dynamiki PKB powinien umożliwić ograniczenie wzrostu

stopy bezrobocia. Stopa bezrobocia w latach 2012–2014 powinna nieznacznie wzrosnąć i na koniec

2014 r. nieco przekroczyć poziom 10% (patrz Rysunek 4).

Rysunek 4. Dynamika stopy bezrobocia, lata 2005–2014, %



Wzrost dynamiki płac i ograniczenie tempa wzrostu bezrobocia powinien przyczynić

się do wzrostu środków pieniężnych posiadanych przez gospodarstwa domowe, którego efektem

powinien być wzrost spożycia indywidualnego. Spożycie indywidualne powinno spadać do II kw.

2013 r. (spadek dynamiki do niecałych 2%). Począwszy od III kw. 2013 r. dynamika spożycia

indywidualnego powinna wzrastać, osiągając na koniec 2014 r. poziom ok. 2,75% (patrz Rysunek 5).


36

Rysunek 5. Dynamika spożycia indywidualnego, lata 2005–2014, %



Wzrost spożycia indywidualnego potencjalnie powinien mieć pozytywny wpływ m.in.

na wzrost skłonności ludności do wydatków na ochronę zdrowia. Należy jednak pamiętać,

że w pierwszej kolejności będą wzrastać wydatki na dobra zaspokajające podstawowe potrzeby

bytowe. Do tych artykułów należy zaliczyć przede wszystkim artykuły spożywcze. Wśród ludności

w wieku poprodukcyjnym również do tych dóbr zaliczają się leki. Potencjalnie do tej grupy artykułów

powinny zaliczać się również wydatki na prywatną ochrony zdrowia (np. „prywatne” wizyty

u dentysty). Jednak prognozowany wzrost spożycia indywidualnego nie daje podstaw do postawienia

tezy, że będzie on na tyle mocny, aby zwiększyć skłonność ludności do ponoszenia wydatków

na prywatną ochrony zdrowia. Należy pamiętać, że wzrost spożycia indywidualnego powinien

rozpocząć się od III kw. 2013 roku. do II kw. 2013 roku poziom spożycia indywidualnego powinien

spadać, czemu może towarzyszyć spadek wydatków na ochronę zdrowia.

W latach 2008 i 2011 można było zaobserwować deprecjację złotówki. W roku 2010 nastąpiło

umocnienie polskiej waluty oraz na lata 2013 i 2014 zakładana jest dalsza aprecjacja złotówki (patrz

Rysunek 6). Na zmiany wartości polskiej waluty główny wpływ miały czynniki zewnętrzne (początek

światowego kryzysu finansowego, kłopoty z zadłużeniem kraju regionu). Rysunek 6. Nominalny kurs efektywny (NEER), lata 2005–2014




37

Na popyt na usługi ochrony zdrowia z jednej strony negatywnie powinien wpływać fakt,

prognozowanego spadku liczby ludności w Polsce (patrz Tabela 1).

Tabela 1. Prognoza liczby ludności w latach 2008–2014

Rok Ludność na 31 XII

2008 38 107 406

2009 38 100 651

2010 38 091 951

2011 38 081 740

2012 38 069 101

2013 38 056 018

2014 38 037 113

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Z drugiej strony pozytywnie na wielkość popytu powinna wpłynąć prognozowana zmiana

struktury ludności. Do roku 2014 (2015) powinna wzrastać grupa osób w wieku 60+/65+ (patrz Tabela

2). Zatem wzrastać będzie liczba ludności w wieku podeszłym, które szczególnie wymagają opieki

medycznej.

Tabela 2. Zmiany liczby ludności w poszczególnych grupach wiekowych, lata 2008–2015

2008 2009 2010 2015

Ogółem -8 235 -6 755 -8 700 -75 892

0–17 -150 828 -131 478 -98 135 -189 502

18–44 15 959 14 593 -4 245 -288 671

45–59 22 831 1 302 -25 161 -564 135

60+/65+ 103 803 108 828 118 841 966 416

Źródło: Główny Urząd Statystyczny

Negatywne zmiany danych makroekonomicznych (przedstawione powyżej) negatywnie

wpływają na deficyt budżetowy sektora instytucji rządowych i samorządowych. W I kwartale 2012 r.

wynik sektora instytucji rządowych i samorządowych był ujemny, był na poziomie – 18,4 mln PLN.

Na pogorszenie wyniku sektora instytucji rządowych i samorządowych złożyło się pogorszenie wyniku

budżetu państwa o 2,9 mld PLN o 0,1 mld PLN oraz poprawa wyniku Funduszu Ubezpieczeń

Społecznych o 1,9 mld PLN, Narodowego Funduszu Zdrowia o 0,4 mld PLN i Funduszu Pracy

o 0,3 mld PLN. Szczegóły zostały zaprezentowane poniżej.


38

Rysunek 7. Szczebel centralnego sektora instytucji rządowych i samorządowych wg metodologii GFSM2001 w I kw. 2011

i 2012 r., mld PLN

Źródło: „Informacja kwartalna o sytuacji makroekonomicznej i stanie finansów publicznych”, Ministerstwo Finansów,

lipiec 2012

Potencjalne szanse dla systemu ochrony zdrowia wynikające ze spowolnienia gospodarczego

Spowolnienie gospodarcze może być potencjalnie źródłem szans dla ochrony zdrowia.

Pierwszą szansą jest konieczność wprowadzania usprawnień organizacyjnych w systemie ochrony

zdrowia, wynikających ze spadku środków na jej finansowanie. Nie oznacza to, że dotychczas nie było

wskazane wprowadzanie usprawnień organizacyjnych. W czasie ożywienia gospodarczego próby

wprowadzania usprawnień organizacyjnych spotykały się z oporem społecznym zarówno ze strony

pacjentów, jak i pracowników służby zdrowia. Obecna sytuacja wymusza oraz usprawiedliwia

podejmowanie działań mających na celu wprowadzenie usprawnień. Powinny one dotyczyć

wszystkich aspektów funkcjonowania ochrony zdrowia i polegać przede wszystkim na wprowadzeniu

zasad „biznesowych” działania podmiotów ochrony zdrowia. Spowolnienie gospodarcze i spadające

środki budżetów samorządów, jakie mogą przeznaczać na finansowania podmiotów ochrony zdrowia

(w tym głównie szpitali) to okazja do komercjalizacji placówek lub tworzenia sieci podmiotów

ochrony zdrowia. Stworzony jeden, duży podmiot, w skład którego wchodzi kilku mniejszych,

odrębnych dotychczas podmiotów, to większa pozycja przetargowa w zakupach. Dotyczy to zarówno

zakupu środków trwałych jak i pozyskiwania źródeł ich finansowania (koszty kapitału). Ze względu

na ograniczenia w możliwości zaciągania długu przez samorządy, często komercjalizacja szpitala może

być jedynym wyjściem, aby możliwe było podniesienie jakości świadczonych przez niego usług,

poprzez zakup nowoczesnego sprzętu. Duży podmiot może również prowadzić „grupowe” zakupy

takich dóbr i usług jak m.in.: energia (czyli jednego z istotnych czynników kosztowych szpitali), usługi

wspierające (usługi pralnicze, catering czy sprzątanie). Mocna siła przetargowa to również

potencjalna możliwość do negocjowania preferencyjnych warunków zakupu leków dla pacjentów.

Usprawnienia organizacyjne powinny również dotyczyć sfery zarządzania, kreowania polityki

ekonomiczno-finansowej. W ochronie zdrowia, zwłaszcza w czasie spowolnienia gospodarczego,

powinna być zwracana uwaga na rachunek ekonomiczny. Jednak należy patrzeć na rachunek

ekonomiczny nie tylko przez pryzmat realizacji tylko rentownych przedsięwzięć, ale wyboru


39

rozwiązań najbardziej efektywnych ekonomicznie (w relacji nakład/rezultat). Organy prowadzące

jednostki (zarówno jednostki budżetowe jak i właściciele prywatni) powinni wprowadzać zarządzanie

ryzykiem, oparte na identyfikacji głównych czynników ryzyka działalności i ich monitorowanie.

Wśród usprawnień organizacyjnych należy zwrócić uwagę na obszar zarządzania zasobami

ludzkimi. Powinna zostać zwrócona uwaga na zwiększenie efektywności pracy personelu (przykłady

z Polski pokazały, że w tym zakresie jest duże pole do usprawnień, jednak próby zwiększenia

efektywności pracy często spotykają się z dużym oporem pracowników służby zdrowia). Zwiększeniu

efektywności pracy towarzyszyć również powinno wprowadzenie systemu motywacyjnego

oraz podnoszenie kwalifikacji kadry.

Okres zmniejszania się środków finansowych, mogących być przeznaczonych na służbę

zdrowia, wiąże się również z koniecznością poszukiwania nowych źródeł dochodów. Warto zwrócić

uwagę na fakt, że często przewagą szpitali publicznych jest, co do zasady, lepszy sprzęt

niż w szpitalach prywatnych oraz dostęp do lepiej wykwalifikowanej kadry (przykład: Centralny

Szpital Kliniczny MSW w Warszawie, szpitale przy uniwersytetach medycznych). Są to potencjalne

źródła przewagi konkurencyjnej szpitali państwowych nad prywatnym. Fakt ten powinien

być wykorzystany przez szpitale publiczne, które swoją ofertę powinny wzbogacać o usługi

realizowane na zasadach komercyjnych, wchodząc tym samym trochę na rynek prywatnej ochrony

zdrowia.

Ponadto wśród dodatkowych źródeł dochodów w polskim systemie ochrony zdrowia

powinno znaleźć się również świadczenie usług dla pacjentów z zagranicy. Dzięki temu możliwy

będzie rozwój w Polsce tzw. turystyki medycznej. W tym przypadku przewaga konkurencyjna oparta

powinna być nie tylko na dobrze wykształconej kadrze, ale również na możliwości zaoferowania

konkurencyjnych cen w stosunku do placówek zagranicznych. Jednak w sytuacji świadczenia usług

klientom zagranicznym podmioty ochrony zdrowia powinny analizować trendy w zmianach kursu

walutowego, pamiętając, że ich przewaga konkurencyjna pod kątem cenowym będzie spadać wraz

z umocnieniem złotówki. Rozwiązaniem tego problemu mogłoby być ustalenie cen w walucie obcej.

Wadą takiego rozwiązania jest przerzucenie ryzyka zmiany kursu walutowego na placówki świadczące

usługi. Każde umocnienie złotówki wiązałoby się ze zmniejszeniem przychodów (liczonych w walucie

krajowej).

Podsumowanie

Dane makroekonomiczne należy analizować łącznie, gdyż zmiana każdej zmiennej rodzi skutki

dla pozostałych. Można powiedzieć, że dane makroekonomiczne reagują na zmiany jak naczynia

połączone. Zmiany danych makroekonomicznych nie wpływają tylko na siebie, ale również

na wszystkie sfery gospodarki i życia. Śledząc zmiany danych makroekonomicznych, można wyciągać

wnioski odnośnie zjawisk zachodzących obecnie i w przyszłości w systemie ochrony zdrowia. Dzięki

odpowiedniemu analizowaniu zmian danych makroekonomicznych można doprowadzić do sytuacji,

że nawet negatywne trendy w zmianach można wykorzystać jako szanse dla rozwoju ochrony

zdrowia.


40

Wystąpienia przedstawicieli Rządu, Parlamentu

i Kancelarii Prezydenta RP

Igor Radziewicz-Winnicki – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Zdrowia

Idea budowania zdrowia publicznego, idea tworzenia aktu prawnego, który normowałby

wszystko to, co nazywamy wspólnym zdrowiem publicznym, najbardziej znana jest ekspertom.

W świecie „pozaeksperckim” - w świecie, który nierzadko jest też światem tworzącym naszą wspólną

rzeczywistość - jest ona mniej znana, a samo zdrowie publiczne najczęściej jest utożsamiane

z sektorem koniecznych do poniesienia wydatków publicznych, a nie jest utożsamiane z zakresem

niebywale intratnej inwestycji, jak powiedział pan profesor, tj. inwestycji w kapitał ludzki, inwestycji

w dobrostan, inwestycji w zdrowie narodu, inwestycji w rozwój nauki, inwestycji w przyszłość,

inwestycji w siłę i dalszy rozwój państwa oraz naszej kultury.

W 1920 r. Charles-Edward Amory Winslow sformułował bodajże najbardziej aktualną i do dziś

niepodważoną definicję zdrowia publicznego, mówiąc, że zdrowie publiczne to nauka i sztuka

zapobiegania chorobom, wydłużania życia i promowania zdrowia przez zorganizowany wysiłek

społeczny. Ten zorganizowany wysiłek społeczny jest najważniejszym elementem nowego myślenia

o zdrowiu publicznym. Należy bowiem wreszcie zerwać z tradycją myślenia o Polsce sektorowej

i przenieść do świadomości szerokiej, do świadomości publicznej to, że odpowiedzialność za zdrowie

obywateli Rzeczypospolitej Polskiej nie leży w zakresie żadnego z sektorów, tylko że jest to kwestia

międzysektorowa. Odnosząc się do uznanych już kanonów wiedzy wspomnianych przez pana

profesora Wojtczaka, odnosząc się do koncepcji „pól zdrowia” Marca Lalonde’a, powiedziałbym,

że ze wszystkich sektorów rządowych to Ministerstwo Zdrowia ma najmniejszy udział w kreowaniu

zdrowia, albowiem koncentruje się na świadczeniu opieki zdrowotnej, co nie wpływa znacząco na

stan zdrowia obywateli. Konieczne jest zatem utworzenie takiej instytucji, takiej koncepcji i takiego

sposobu myślenia o zdrowiu publicznym, które by przewidywały wyprowadzenie odpowiedzialności

z rąk ministra zdrowia i wprowadzenie jej do instytucji ponadministerialnej, najprawdopodobniej do

Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Mamy taką koncepcję, by utworzyć Krajową Radę Zdrowia

Publicznego, która będzie kierowana przez ministra odpowiedzialnego za działanie tej instytucji

i która będzie pełniła funkcję koordynującą, funkcję integrującą, a także funkcję kreującą

w odniesieniu do polityki zdrowia publicznego.

Wydaje się absolutnie konieczne utworzenie instytucji, która będzie sięgać od poziomu

krajowego centrum zdrowia publicznego przez wszystkie struktury wojewódzkie, a nawet powiatowe,

która będzie składała się przede wszystkim z profesjonalistów z zakresu zdrowia publicznego i która

miałaby za zadanie dokonywanie profesjonalnej analizy potrzeb zdrowotnych populacji na danym

terenie, integrowanie działań i płatnika, i świadczeniodawców, ale przede wszystkim budowanie

priorytetów, definiowanie priorytetów zdrowia publicznego - definiowanie w oparciu o ustalone

kryteria oraz bardzo racjonalne, tj. naukowo pojmowane, przesłanki. Stąd koncepcja utworzenia

takiej instytucji.


41

Wydaje się konieczne budowanie świadomości tego, że musimy dzisiaj odejść

od rozumowania związanego z polityką zdrowotną państwa na rzecz rozumowania związanego

z prozdrowotną polityką publiczną, dlatego że aspekty zdrowia są obecne w każdym sektorze życia

społecznego i gospodarczego. Nie uda nam się budowanie współczesnego zdrowia publicznego, jeżeli

nie zaczniemy definiować celów i elementów polityki istotnej dla zdrowia ludzi, na przykład

w obrębie polityki fiskalnej, w obrębie polityki edukacyjnej, w obrębie polityki społecznej, w obrębie

polityki odnoszącej się do sektora nauki, sektora badawczo-rozwojowego, transportu, w zakresie

rozwoju regionalnego i praktycznie wszystkich innych resortów. O tych elementach mówimy

zdecydowanie i taką koncepcję ustawy w tej chwili przygotowujemy.

Elementem sine qua non wydaje się budowanie zdrowia i dobrostanu społeczeństwa przez

poszukiwanie tych czynników, które różnicują zdrowie naszego społeczeństwa wcale nie w ujęciu

regionalnym, nie w ujęciu geograficznym, ale przede wszystkim w ujęciu nierówności społecznych,

przekładających się na nierówności zdrowotne. My niestety należymy do tych społeczeństw

w Europie, w których rozbieżności czy różnice między tymi najlepiej sytuowanymi a tymi najgorzej

sytuowanymi pod względem społecznym i ekonomicznym są bodaj największe. Obserwacje

wskaźników zdrowotnych w różnych grupach - skrajnie różnych grupach situsu społeczno-

ekonomicznego - są tak przerażające, jak pewne dane z miasta stołecznego Warszawy, które

wskazują, że oczekiwana długość życia w różnych dzielnicach Warszawy może się różnić nawet

o 18 lat. Nie wspominam już o tym, że w Polsce są różne poziomy rozwoju społeczno-ekonomicznego.

Stąd adresowanie programów zdrowotnych do środowisk, do grup społecznych, do grup etnicznych,

które wymagają nieco odmiennego podejścia, jest bezwzględnie jednym z elementów bardzo istotnej

plastyczności systemu zdrowia publicznego, który to wydaje się konieczny do zagospodarowania

w budowanej koncepcji zdrowia publicznego.

Obecnie na różnie definiowane cele zdrowia publicznego wydajemy dość pokaźną kwotę

pieniędzy z sektora Narodowego Funduszu Zdrowia, ze źródeł Ministerstwa Zdrowia, ale także

z budżetów samorządów terytorialnych, z fundacji i innych organizacji społecznych. Wydajemy środki

trudne do oszacowania co do wielkości, choć można mówić o kilku miliardach złotych rocznie.

Wydaje się konieczne utworzenie warunków do pewnej harmonizacji tych działań, pewnego

dostosowania globalnej, ogólnopolskiej polityki zdrowotnej, do sformułowanych odrębnie polityk

regionalnych, konieczne jest ich wzajemne zharmonizowanie, ale przede wszystkim zapewnienie

długofalowości tak, żeby programy zdrowotne nie były realizowane w sposób akcyjny, w sposób

przypadkowy albo - jak się czasami wydaje - niekoniecznie poprzedzony dogłębną analizą

epidemiologiczną wskazującą na właściwą lub najdoskonalszą identyfikację tych obszarów

zdrowotnych, które wymagają największej interwencji.

Należy jeszcze raz wyraźnie wspomnieć o tym, że tak naprawdę zdrowie Polaków zależy

przede wszystkim od tego, w jaki sposób Polacy rozumieją swoje zdrowie, w jaki sposób realizują

swoje zachowania zdrowotne, w jaki sposób realizują swoje życie. Gdy bierze się pod uwagę

strukturę zgonów, nie ulega wątpliwości, że istnieje kilka bardzo prostych, łatwych do zwalczenia

czynników dotyczących zachowań zdrowotnych. Wykorzystując zorganizowany wysiłek społeczny,

wiedzę, świadomość, wsparcie parlamentu, osoby Pana Prezydenta, instytucji rządowych, ale przede

wszystkim wielkiego kapitału intelektualnego ekspertów, możemy zdefiniować pewne długofalowe

cele. Dobrym przykładem jest eliminacja tytoniu z naszego życia. Wymaga ona pewnego konsensusu

społecznego, budowania świadomości i zdefiniowania celu. Niech debaty staną się środkiem do tego,

żebyśmy podejmowali śmiałe, odważne decyzje, abyśmy uznali, że powinniśmy zrezygnować z tego


42

nałogu, powinniśmy prowadzić taką politykę, która zabezpieczałaby przed nim – przede wszystkim

poprzez cenę, a potem być może i przez kwestię legalności produktów, wyrobów tytoniowych –

populację najmłodszą, która jest najbardziej podatna. W Polsce osiągnęliśmy olbrzymi sukces, bo od

końca lat siedemdziesiątych o niemal połowę zredukowana została liczba osób palących czynnie

tytoń, ale ten proces zatrzymał się dziesięć lat temu. Nadszedł czas na to, żeby wykonać kolejny krok

i wyznaczyć sobie przyszłość wolną od dymu tytoniowego oraz od wielu, wielu innych złych

czynników.

Maciej Jakubowski – Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej

W czasie debaty niejednokrotnie wywołano system edukacji w związku z dwoma aspektami.

Jeden dotyczy tego, co robimy w szkołach i co więcej możemy zrobić w szkołach, żeby dbać o zdrowie

publiczne – rola edukacji i szkół jest nie do przecenienia. Drugi aspekt to efekt kształcenia. Bardzo

wyraźnie zostało pokazane, jak silny jest efekt dobrego wykształcenia, jaki ma ono wpływ na zdrowie,

szczególnie w Polsce.

Najważniejszą zmianą, wprowadzoną przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w ostatnich

latach, jest nowa podstawa programowa, sukcesywnie wprowadzana od roku szkolnego 2009/2010.

Ta nowa podstawa nadaje bardzo wysoką rangę edukacji zdrowotnej, jako bardzo ważnej składowej

szkolnego programu dydaktycznego, wychowawczego i profilaktyki. Zgodnie z zapisami nowej

podstawy treści z zakresu edukacji zdrowotnej zostały uwzględnione w wielu przedmiotach:

w wychowaniu fizycznym, w biologii, w wychowaniu do życia w rodzinie i w wiedzy o społeczeństwie,

w edukacji dla bezpieczeństwa, w przedsiębiorczości, w religii i etyce. W nowej podstawie

programowej zakres edukacji zdrowotnej rozszerzono o zagadnienia zdrowia psychospołecznego,

które często jest bardzo niedoceniane, a niezwykle ważne. Mam nadzieję, że ta nowa podstawa

programowa w szkołach rzeczywiście przyczyni się do popularyzacji wiedzy o zdrowiu wśród uczniów.

W nowym systemie ewaluacji szkoły będą oceniane pod względem tego, czy realizują nową

podstawę, w tym także w zakresie związanym z edukacją zdrowotną.

Podstawą nowego myślenia o tym, w jaki sposób w szkołach można dbać o zdrowie

publiczne, jest szereg programów, które w dużym stopniu mają charakter pilotażowy, ale obejmują

znaczną liczbę szkół w Polsce i olbrzymią liczbę uczniów. Dla przykładu program „Szkoła promująca

zdrowie”, w którym nadawano certyfikaty szkołom w specjalny sposób dbającym o edukację

zdrowotną i o profilaktykę wśród uczniów objął dwa tysiące szkół, które dalej program realizują. Są

programy, które z jednej strony upowszechniają wiedzę o zdrowych zachowaniach (np. kampania

społeczna „Wiem, co jem”), a z drugiej strony bezpośrednio wpływają na zdrowie (np. „Owoce

w szkole”, ustanowiony przez Komisję Europejską, realizowany w Polsce przez Agencję Rynku

Rolnego, obejmujący ok. 80% uczniów w Polsce). Jest także program „Szklanka mleka”, który,

obejmuje 20% uczniów oraz program „Trzymaj formę”, który jest realizowany przez Państwową

Inspekcję Sanitarną oraz Polską Federację Producentów Żywności.

Dbanie o zdrowie w Polsce jest nierównomierne. W niektórych rejonach kraju czy też

w rodzinach defaworyzowanych społecznie ze zdrowiem jest gorzej. Dlatego bardzo ważna jest

kwestia zwrócenia większej uwagi na dzieci z tych środowisk. Jest to wyzwanie, które Ministerstwo

Edukacji Narodowej chciałoby podjąć w najbliższych latach.


43

Obecnie zbieramy doświadczenia i formułujemy założenia jednego programu, który

stanowiłby spójną ofertę dla wszystkich szkół.

Edukacja w znaczący sposób wpływa na zdrowie, co zostało potwierdzone badaniami, które

pokazują, że lepsze wykształcenie oznacza lepszy stan zdrowia, ale także lepsze zachowania

prozdrowotne. Równocześnie, kiedy mówimy o inwestycjach w edukację, najczęściej mówimy

o kosztach. Tymczasem korzyści z edukacji są nie do przecenienia, a w Polsce są większe niż w innych

krajach. Ważne są badania ekonomistów nad stopą zwrotu z inwestycji w edukację. Pokazują one

korzyści prywatne, które odbieramy w postaci wynagrodzeń czy też państwo odbiera w postaci

wyższych podatków, ale także korzyści związane ze zdrowiem, które są bliskie połowy bezpośrednich

korzyści finansowych. Warto wziąć to pod uwagę. Skoro mówimy o inwestowaniu

w edukację, musimy zdawać sobie sprawę z tego, że są z tego też dodatkowe korzyści, które będą

owocowały lepszym zdrowiem Polaków.

Beata Małecka-Libera – Przewodnicząca Podkomisji Stałej do spraw Zdrowia

Publicznego

Od wielu lat próbujemy rozwiązać problem zdrowia publicznego. Dzisiaj wstąpiła we mnie

nowa wiara i optymizm, ponieważ Pan Prezydent zaprosił nas do Pałacu Prezydenckiego na debatę

o zdrowiu, nie o chorobie. Nie o medycynie naprawczej, ale właśnie o zdrowiu publicznym.

Aż 70% czynników determinuje nasze zdrowie, od nas samych zależy i mamy na nie wpływ.

85% naszego społeczeństwa to ludzie zdrowi. Należy ich wspierać, bo to oni swoją aktywnością

zawodową budują naszą gospodarkę.

Przez kilka lat pracy w podkomisji zdrowia publicznego próbowaliśmy napisać założenia

ustawy o zdrowiu publicznym i przeprowadzić cały proces legislacji, ale niestety nieskutecznie,

bo i materia jest bardzo skomplikowana. To fakt, że nie wiąże się ona tylko i wyłącznie

z Ministerstwem Zdrowia, ale z wieloma ministerstwami - nie tylko sportu, edukacji,

ale i infrastruktury czy środowiska. Wszyscy razem musimy usiąść i powiedzieć, że w każdym resorcie

zdrowie powinno być najważniejsze i polityka danego resortu powinna na pierwszym miejscu stawiać

aspekt zdrowotny. Tak naprawdę dopiero od niedawna rozmawiamy szeroko na tematy zdrowia

publicznego, doceniamy wartość profilaktyki i promocji, chociażby z racji tego, że żyjemy coraz dłużej

i ludność się starzeje. Wymaga to nowej wizji polityki zdrowotnej, nowej strategii, w której część

dotycząca zdrowia publicznego nie będzie marginalizowana jak dotychczas, ale będzie bardzo mocno

eksponowana.

Na pytanie, jak wpływać na zdrowie Polaków, po swoich przemyśleniach i na podstawie

doświadczeń parlamentarnych chcę powiedzieć tak: potrzebujemy nowej strategii zdrowia wspartej

na nowej ustawie o zdrowiu publicznym, która z kolei będzie oparta na polityce wielosektorowej.

Jednak oprócz zmian legislacyjnych i prawnych chciałabym poruszyć jeszcze jedną ważną kwestię,

a mianowicie sprawę kampanii społecznych, kampanii medialnych, kampanii, które mają

wytłumaczyć społeczeństwu, dlaczego i po co zaczynamy tak wiele mówić na temat zdrowia, jak

ważna jest profilaktyka, jak ważna jest edukacja, jak ważne są badania profilaktyczne, jak ważne jest

promowanie zdrowia. Mam nadzieję, że tym razem nam się uda - zaczniemy tworzyć nową ustawę

o zdrowiu publicznym i do końca ją zrealizujemy, dla dobra całego naszego społeczeństwa.


44

Na koniec zacytuję jednego z większych polityków Wielkiej Brytanii, który był współtwórcą

ustawy o zdrowiu publicznym. Powiedział on takie oto słowa: „Zdrowie publiczne jest fundamentem,

na którym spoczywa dobrobyt ludności i potęga kraju. Troska o zdrowie publiczne jest pierwszym

obowiązkiem męża stanu”. Cieszę się, że Pan Prezydent idzie tą drogą.

Irena Wóycicka – Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP

W podsumowaniu dzisiejszej dyskusji należy skupić się na wnioskach na przyszłość – na wagę

zdrowia publicznego, na elementy, które budzą troskę i niepokój co do stanu zdrowia mieszkańców

Polski. Należy przede wszystkim podkreślić potrzebę ponadsektorowego podejścia do zdrowia, czyli

potrzebę ponadsektorowego umieszczenia instytucji koordynującej działania z zakresu zdrowa

publicznego, w oparciu o ustawę, która będzie regulować obowiązki, sposoby prowadzenia,

partnerów i zasady koordynacji polityki.

W dzisiejszej dyskusji istotne było zwrócenie uwagi na to, że prowadzona polityka w zakresie

zdrowia publicznego powinna być oparta na specjalistycznej wiedzy, czyli na danych

epidemiologicznych i wynikach analizy czynników ryzyk zdrowotnych. Kluczowe jest również

spojrzenie na politykę zdrowotną z punktu widzenia jej efektywności. Mówiąc o ponadsektorowym

podejściu do zdrowia publicznego, nie należy zapominać o systemie opieki zdrowotnej jako istotnym

elemencie prowadzonej polityki. Niedostateczne wydaje się wykorzystanie istniejącego systemu

na rzecz promocji zdrowia, zarówno jeśli chodzi o podstawową opiekę zdrowotną, jak i o kontakt

pacjenta z lekarzem.

Ważnym aspektem rozważań o przyszłości zdrowia publicznego, o funkcjonowaniu systemu

ochrony zdrowia jest wiedza na temat tego, jak rozdzielane są środki finansowe w ramach zadań –

kto, ile wydaje na zdrowie publiczne, łącznie z partnerami sektorowymi, samorządami i instytucjami

na różne sposoby włączonymi w prowadzone działania.

Dzisiejsza debata to głos specjalistów, który służyć ma potrzebie uświadamiania decydentów

– w szeroko pojętym znaczeniu – o potrzebie strategicznego myślenia o zdrowiu publicznym, również

w perspektywie poprawy jakości życia, odpowiedzi na wyzwania demograficzne jak i zwiększenia

efektywności wydatkowania istniejących środków.


45

Rekomendacje z debaty

Poniższe rekomendacje powstały w oparciu o dyskusję, która towarzyszyła debacie. Przebieg dyskusji

można prześledzić na filmie z debaty, dostępnym na stronie www.prezydent.pl.

Procesy demograficzne w postaci starzenia się polskiej populacji, nadają ogromnego

znaczenia konieczności międzysektorowych działań z zakresu zdrowia publicznego. Skierować

je należy do całego społeczeństwa, celem jak najdłuższego zachowania zdrowia, umożliwiającego

samodzielną egzystencję i aktywność osób w podeszłym wieku, obejmującą obszar społeczny,

zawodowy i ekonomiczny. Istotne jest wypracowanie modelu zdrowia publicznego jako strategii

międzysektorowej, służącej rozwiązywaniu współczesnych problemów zdrowotnych, ze szczególnym

uwzględnieniem redukcji społecznych nierówności w zdrowiu. Niezbędna jest ustawa odpowiadająca

potrzebom nowoczesnego zdrowia publicznego i promocji zdrowia oraz zapewnienie stałego

finansowania w tym obszarze. Długookresowa strategia państwa, a także oddziaływania

środowiskowe, mają kluczowe znaczenie dla systemu zdrowia publicznego w Polsce.

Istotą projektu ustawy o zdrowiu publicznym powinno być stworzenie prawnych warunków

funkcjonowania zdrowia publicznego, ustalenie kompetencji wszystkich podmiotów

odpowiedzialnych za jej realizację – administracji publicznej, rządowej i samorządowej

oraz podległych im instytucji związanych ze zdrowiem publicznym. Skutkować to powinno

stworzeniem jednolitej i spójnej regulacji prawnej, obejmującej swoim zakresem zagadnienia

dotyczące czynników warunkujących stan zdrowia populacji oraz sposobów oddziaływania na te

czynniki, w tym także zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych i niezakaźnych.

Głównym przesłaniem przyświecającym zapisom ustawy powinno być stwierdzenie,

że zdrowie społeczeństwa stanowi dobro publiczne i jest najważniejszą częścią składową bogactwa

narodowego, a troska o osiąganie oczekiwanych przez społeczeństwo standardów zdrowia jest

powinnością państwa, samorządów, organizacji pozarządowych, a także każdego obywatela. Ustawa

o systemie zdrowia publicznego powinna przesądzać o zapobiegawczym i promocyjnym charakterze

zdrowia publicznego. Przy tworzeniu zapisów ustawy należy pamiętać, że z powodu starzenia się

populacji zwiększy się znacznie odsetek osób potrzebujących podstawowej i specjalistycznej opieki

medycznej. Jeżeli nie zaistnieją czynniki przesądzające o upowszechnieniu promocji zdrowia –

pogorszy się stan zdrowia ludzi starszych, wzrośnie odsetek populacji obarczonej

niepełnosprawnością i chorobami przewlekłymi, co zwiększy zarówno potrzeby, jak i wydatki na

świadczenia medyczne oraz usługi opiekuńcze.

Punktem wyjścia do tworzenia ustawy o zdrowiu publicznym jest przede wszystkim fakt

braku zapisów legislacyjnych regulujących kwestie związane ze zdrowiem publicznym. Obecnie

termin „zdrowie publiczne” w kontekście systemowym znajduje się jedynie w ustawie o państwowej

inspekcji sanitarnej, ustawie o inspekcji weterynaryjnej oraz ustawie o zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych. Wymienione akty prawne nie wskazują wszystkich organów administracji państwowej

odpowiedzialnych za realizację zadań związanych ze zdrowiem publicznym oraz nie wskazują

koordynatora polityki państwa w tym zakresie. Strategia zdrowia publicznego i jego koordynacja


46

powinna być umocowana jak najwyżej, bezpośrednio pod nadzorem premiera. To musi być szeroka

ustawa, która wskazuje priorytety zdrowotne, koordynuje działania różnych podmiotów, określa ich

zadania i źródła finansowania tych działań.

Ustawa powinna zawierać:

1. Podejście międzysektorowe

Zadania w zakresie Zdrowia publicznego mają w swoim zakresie działań właściwie prawie

wszystkie ministerstwa naszego rządu. Potrzebne jest znalezienie formuły koordynacji na

szczeblu Rady Ministrów z wiodąca merytoryczną rolą Ministra Zdrowia.

2. Wzmocnienie Narodowego Programu Zdrowia (NPZ)

NPZ jest naszym, polskim rejestrem zadań i celów do osiągnięcia w zakresie zdrowia publicznego.

Jest oczywiście zgodny z podpisanymi konwencjami rekomendowanymi przez WHO. Wymaga

natomiast silniejszego niż dotychczas umocowania prawnego np. w postaci rozporządzenia Rady

Ministrów wynikającego z delegacji ustawowej (ustawy o zdrowiu publicznym).

3. Dobra statystyka

Wiadomo, że dla skutecznych działań podstawą jest dobra i wiarygodna statystyka. Niestety

od dłuższego czasu w tym zakresie nie dopracowaliśmy się wystarczających standardów. Ustawa

o Zdrowiu Publicznym powinna zawierać regulacje dotyczące tego, jakie dane i jakie instytucje

powinny je opracowywać, aby stanowiły one rzetelną podstawę do skutecznych działań.

4. Wskaźniki epidemiologiczne

Wskaźniki te mają szczególne znaczenie, powinny być podstawa działań na szczeblu centralnym

i regionalnym. Różnice: regionalne; wynikające z poziomu wykształcenia, zamożności,

uwarunkowań geograficznych i kulturowych, to czynniki, które trzeba brać pod uwagę planując

działania w zakresie zdrowia publicznego.

5. Ewaluacja

Programy zdrowotne na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym muszą trafiać w potrzeby

zdrowotne społeczeństwa do którego są adresowane. Muszą być efektywne. Należy określić

metody ewaluacji, obliczyć możliwe efekty przed i ocenić je po wdrożeniach programów.

6. Działania (programy) regionalne

W Polsce, która jest dość dużym krajem, występują różnice regionalne. Działania w obszarze

zdrowia publicznego muszą te różnice uwzględniać. Dlatego oprócz głównych działań na poziomie

krajowym, wynikających z NPZ-u, jest potrzebne wypracowanie polityk w zakresie zdrowia

publicznego na szczeblach regionalnych. Tą zasadę powinna uwzględniać ustawa o zdrowiu

publicznym, powinna także regulować zasady wypracowania tych polityk.

7. Określenie kompetencji służb działających w obszarze zdrowia publicznego

Stworzenie sprawnie działającego systemu zdrowia publicznego wymaga przejrzenia istniejących

regulacji dotyczących zakresu działania instytucji i służb działających w obszarze zdrowia

publicznego (takich jak Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa

Inspekcja Pracy, Państwowy Instytut Zdrowia Publicznego i inne), celem ustalenia przejrzystych

kompetencji i zasad współpracy, służących wykonywaniu zadań w zakresie zdrowia publicznego.

8. Finansowanie

Obecnie w Polsce mamy do czynienia z dużą dezintegracją w zakresie finansowania działań

w zakresie: promocji zdrowia, walki z uzależnieniami, profilaktyką, czy innymi zadaniami

w obszarze zdrowia publicznego. Ażeby prowadzić skuteczną politykę w tym zakresie należy


47

doprowadzić do jasnego określenia źródła finansowania zadań w zakresie zdrowia publicznego

i podmiotów które nimi dysponują. Programy i zadania służące osiągnięciu zakładanych celów

muszą mieć precyzyjnie określone źródła pozyskiwania środków finansowych.

Obszary zdrowia publicznego a działania konieczne do ujęcia w ustawie:

1. Zapewnienie właściwego systemu edukacji dzieci i młodzieży w zakresie profilaktyki i promocji

zdrowia.

2. Skoordynowanie procesu leczenia z działaniami na rzecz zdrowia publicznego poprzez

współdziałanie uczestników systemu ochrony zdrowia udzielających świadczeń na każdym

poziomie – podstawowej opieki zdrowotnej, lecznictwa ambulatoryjnego, lecznictwa

szpitalnego, oraz świadczeń wysokospecjalistycznych i rehabilitacyjnych.

3. Zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych: m.in. zapewnienie nadzoru epidemiologicznego,

w tym laboratoryjnej kontroli przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych.

4. Zapobieganie i zwalczanie chorób niezakaźnych o znaczeniu społecznym: m.in. poprzez realizację

rządowych, resortowych, regionalnych i lokalnych programów zapobiegawczych, oraz poprzez

lecznictwo i rehabilitację finansowane ze środków publicznych.

5. Ochrona zdrowia: matki i dziecka; młodzieży uczącej się i studiującej; osób starszych oraz osób

niepełnosprawnych; osób pracujących.

6. Ochrona zdrowia przed zagrożeniami biologicznymi, chemicznymi i fizycznymi

oraz przezwyciężanie skutków narażenia na te czynniki m.in. poprzez zapewnienie laboratoryjnej

kontroli zagrożeń środowiskowych: powietrza, wody, gleby, żywności, oraz kontroli poziomu

hałasu i promieniowania.

7. Ochrona zdrowia przed zagrożeniami wynikającymi z niekorzystnych warunków społecznych

i ekonomicznych: ubóstwa, bezrobocia, bezdomności, uzależnień i wykluczenia społecznego:

m.in. poprzez zapewnienie odpowiednich świadczeń w ramach polityk społecznych i zdrowotnej.

8. Zapobieganie wypadkom i urazom m.in. poprzez identyfikację i zwalczanie zagrożeń zdrowia

i życia w miejscu pracy, nauki i zamieszkania. Zapewnienie kompleksowej pomocy, w tym

medycznej (ratownictwo medyczne), ofiarom katastrof, kataklizmów i klęsk żywiołowych.

Poprawa bezpieczeństwa transportu samochodowego i kolejowego.

9. Promocja zdrowia nastawiona na kształtowanie prozdrowotnych zachowań obywateli – szerokie

działania marketingowe, przede wszystkim medialne, w tym zakresie.

10. Kształcenie profesjonalistów w zakresie zdrowia publicznego; kształcenie podyplomowe

i doskonalenie zawodowe lekarzy i innego personelu medycznego i paramedycznego.

11. Usprawnienie wczesnej diagnostyki i czynnej opieki nad osobami zagrożonymi chorobami

cywilizacyjnymi układu krążenia, udarami mózgowymi, nowotworami, powikłaniami cukrzycy,

chorobami układu oddechowego oraz chorobami reumatycznymi, szczególnie poprzez

prawidłowe działania podstawowej opieki zdrowotnej.

12. Zwiększenie i optymalne wykorzystanie systemu ochrony zdrowia, państwowej inspekcji

sanitarnej, placówek oświatowych i edukacyjnych, oraz infrastruktury samorządowej dla potrzeb

promocji zdrowia i edukacji prozdrowotnej.


48

Notki biograficzne prelegentów

prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtczak

Profesor zwyczajny na Wydziale Nauki o Zdrowiu Collegium Mazovia, Innowacyjnej Szkoły

Wyższej w Siedlcach, Przewodniczący Rady Sanitarno-Epidemiologicznej przy Głównym Inspektorze

Sanitarnym w Warszawie, Przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Medycyny Wsi w Lublinie.

Kierownik Kliniki Chorób Nerek, Akademii Medycznej w Poznaniu (1968-72), Kierownik Kliniki Chorób

Wewnętrznych Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc w Warszawie (1972-78), Dyrektor Departamentu

Nauki i Szkolnictwa Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej (1971-78), Podsekretarz Stanu

w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej (1989-91), Dziekan Studium Medycyny Społecznej,

oraz Dyrektor Szkoły Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej CMKP (1991-95), Dyrektor

w Regionalnym Biurze Europejskim Światowej Organizacji Zdrowia w Kopenhadze (1978-86),

Dyrektor w Kwaterze Głównej ŚOZ w Genewie ze stanowiskiem dyrektora Centrum ŚOZ ds. Badań

nad Zdrowiem w Kobe w Japonii (1995-99), Dyrektor Instytutu Międzynarodowych Problemów

Edukacji Medycznej CMB w Nowym Jorku (1999-2005). Autor ponad 350 publikacji naukowych

z zakresu medycyny, kształcenia medycznego i zdrowia publicznego w czasopismach krajowych

i zagranicznych. Redaktor podręcznika dla lekarzy „Choroby Wewnętrzne” (PZWL 1981-3, i 1995).

Autor podręcznika „Zdrowie Publiczne wyzwaniem systemów zdrowia XXI wieku" (PZWL 2009).

prof. nadzw. Bogdan Wojtyniak

Profesorem nadzwyczajnym, zastępcą Dyrektora w Narodowym Instytucie Zdrowia

Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny, Kierownik Zakładu – Centrum Monitorowania i Analiz

Stanu Zdrowia Ludności. Jest jednym z czołowych polskich ekspertów w dziedzinie statystyki

medycznej i metod epidemiologicznych stosowanych w analizie problemów zdrowotnych ludności.

Obszar jego działalności obejmuje przede wszystkim oceny stanu zdrowia ludności i jego

środowiskowe uwarunkowania (w tym społeczne). Był głównym wykonawcą, współwykonawcą

i konsultantem w projektach w dziedzinie zdrowia, finansowanych przez Komisję Europejską, Bank

Światowy i WHO. Uczestniczył w opracowywaniu polskich Narodowych Programów Zdrowia

i monitorowaniu ich skutków zdrowotnych. Jest członkiem Grupy Głównej i Grupy Technicznej

w Urzędzie Statystycznym UE (Eurostat) do spraw gromadzenia danych o chorobowości

i zapadalności w krajach Unii. Autor i współautor ponad 150 prac naukowych opublikowanych

w kraju i zagranicą oraz szeregu wystąpień na międzynarodowych konferencjach. Jest

współredaktorem i współautorem raportów o sytuacji zdrowotnej ludności Polski przygotowywanych

w NIZP-PZH.

prof. Bolesław Samoliński

Specjalista zdrowia publicznego, alergolog, otorynolaryngolog. Krajowy Konsultant

w dziedzinie Zdrowia Publicznego. Dziekan Centrum Kształcenia Podyplomowego Warszawskiego

Uniwersytetu Medycznego, Dyrektor Uczelnianego Centrum Zdrowia Środowiskowego, Kierownik

Zakładu Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii WUM, Przewodniczący Podzespołu

ds. Priorytetów Zdrowia Publicznego w czasie Przewodnictwa Polski w Radzie Unii Europejskiej

w 2011 roku, Członek: Komitetu Zdrowia Publicznego oraz Komitetu Nauk Klinicznych PAN, Rady

Naukowej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – PZH, Rady Sanitarno-Epidemiologicznej


49

Kraju. Uczestnik Kongresu Demograficznego, Przewodniczący Koalicji na rzecz Zdrowego Aktywnego

Starzenia się. Prezydent Polskiego Towarzystwa Alergologicznego

prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz

Dyrektor Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie; wiceprzewodniczący Rady ds. Diety,

Aktywności Fizycznej i Zdrowia przy Ministrze Zdrowia. Od 2005r. przedstawiciel Polski do współpracy

z WHO w zakresie żywienia, żywności i prewencji chorób żywieniowo zależnych. Od 2007 r.

wyznaczony przez Komitet Europejski Rady Ministrów jako przedstawiciel Polski do udziału w pracach

Grupy Roboczej Wysokiego Szczebla ds. odżywiania, aktywności fizycznej i otyłości Komisji

Europejskiej. Od 2007 r. ekspert w zakresie tematyki żywieniowej do współpracy z forum doradczym

EFSA. W 2008 r. powołany przez WHO i Komisję Europejską na lidera National Information Focal

Point for Nutrition and Physical Activity for Poland. Specjalność naukowa i kliniczna: otyłość,

żywienie, choroby wewnętrzne, gastroenterologia. Kierownik i realizator wielu grantów i projektów

badawczych krajowych i zagranicznych. Autor ponad 300 różnych publikacji naukowych

i popularnonaukowych, w tym w czasopismach polskich i zagranicznych. Twórca i przewodniczący

I edycji Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom

Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej na lata 2007–2011 (POL-HEALTH).

Laureat wielu nagród za wyróżniające się prace konferencyjne. Za szczególne osiągnięcia

w dziedzinie ochrony zdrowia uhonorowany przez Ministra Zdrowia nagrodą I stopnia (2000 r.).

Odznaczony przez Prezydenta RP Złotym Krzyżem Zasługi (2005 r.) i Krzyżem Kawalerskim Orderu

Odrodzenia Polski (2010 r.)

Adam Kozierkiewicz

Od 2008 r. pracownik Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EIB) w Luksemburgu (Senior

Health Economist), a od października 2009 r. ekspert JASPERS, komórki konsultingowej

EIB, działającej we współpracy z Komisją Europejską i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju

(EBOiR). Od 2002 r. prowadził działalność konsultingową i szkoleniową w sektorze ochrony zdrowia;

w dziedzinie organizacji, ekonomiki zdrowia, statystyki i systemów informacyjnych dla takich

instytucji jak, Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Fundusz Zdrowia, Komisja Europejska, Europejski

Bank Inwestycyjny, Bank Światowy, Georgetown University, Sheffield University i in. Prócz Polski,

pracował jako konsultant na Ukrainie, w Bułgarii, Rumunii, Kazachstanie oraz Bośni i Hercegowinie.

Poza pracą akademicką, był Wicedyrektorem i Dyrektorem Departamentu Informatyki Ministerstwa

Zdrowia oraz dyrektorem Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (w latach 1998-

2001), odpowiadając w tych latach m.in. za program informatyzacji szpitali (260 szpitali), oraz

projekty konsultingowe obejmujące zagadnienia koszyka świadczeń gwarantowanych

czy Jednorodnych Grup Pacjentów. Studiował na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej

w Krakowie oraz w Szkole Zdrowia Publicznego AM i UJ oraz na kursach zagranicznych (Harvard

University School of Public Heath, Boston MA, Semmelweis University, Budapest). Pracował

w Instytucie Zdrowia Publicznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego od 1997 do 2008

r. Tam także uzyskał tytuł doktora nauk medycznych. Autor i współautor wielu publikacji (artykułów

i książek) z dziedziny ochrony zdrowia, ekonomii zdrowia i systemów informacyjnych w ochronie

zdrowia.


50

Prof. zw dr hab. Krzysztof Opolski

Profesor ekonomii, kierownik Katedry Bankowości, Finansów i Rachunkowości Wydziału Nauk

Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autor licznych publikacji z obszaru zarządzania

jakością i ryzykiem strategicznym (ostatnia publikacja książkowa to: Zarządzanie jakością i ryzykiem

w usługach zdrowotnych, Warszawa 2012), Kierownik studiów doktoranckich na WNE UW, redaktor

naczelny pisma „Ekonomia”, opiekun naukowy studiów podyplomowych dla pracowników służby

zdrowia, członek Kapituły Godla Promocyjnego Teraz Polska, członek Komitetu Doradczego New

Connect przy GPW, członek międzynarodowego konsorcjum badawczego (Consortium for Higher

Education )w Kassel (Niemcy), członek zespołu ekspertów Narodowego Centrum Nauki.


51

Lista instytucji, których przedstawiciele uczestniczyli

w debacie

1. Bank Światowy

2. Biuro Światowej Organizacji Zdrowia w Polsce

3. Centrum Analiz Ekonomicznych CenEA

4. Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie

5. Centrum Organizacyjno-Koordynacyjnego do Spraw Transplantacji „Poltransplant”

6. Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia

7. Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

8. Dolnośląskie Centrum Zdrowia Publicznego

9. Dziennikarski Klub Promocji Zdrowia

10. Europejski Bank Rozwoju

11. Europejskie Towarzystwo Nauk Politycznych (EPSnet)

12. Gazeta Wyborcza

13. Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”

14. Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc

15. Instytut Kardiologii

16. Instytut Medycyny Pracy im. Jerzego Nofera w Łodzi

17. Instytut Medycyny Wsi w Lublinie

18. Instytut Ochrony Zdrowia

19. Instytut Zdrowia Publicznego, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu

20. Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie

21. Koalicja Hepatologiczna

22. Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce

23. Lubuska Wyższa Szkoła Zdrowia Publicznego

24. Mazowieckie Biuro Planowania Regionalnego w Warszawie

25. Ministerstwo Edukacji Narodowej

26. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

27. Ministerstwo Zdrowia

28. Naczelna Izba Lekarska

29. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny

30. Opolski Urząd Wojewódzki

31. Państwowa Inspekcja Sanitarna

32. Polska Izba Ubezpieczeń

33. Polska Unia Onkologii

34. Polski Czerwony Krzyż

35. Polskie Radio Program 2

36. Polskie Towarzystwo Medycyny Społecznej i Zdrowia Publicznego

37. Polskie Towarzystwo Programów Zdrowotnych

38. Pomorski Uniwersytet Medyczny

39. Rada Sanitarno-Epidemiologiczna

40. Puls Medycyny


52

41. Rzecznik Praw Ubezpieczonych

42. Rzeczpospolita

43. Służba Zdrowia

44. Śląski Uniwersytet Medyczny

45. Śląskie Centrum Chorób Serca

46. Świat Lekarza

47. Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

48. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

49. Uniwersytet Medyczny w Łodzi

50. Uniwersytet Rzeszowski

51. Uniwersytet Szczeciński

52. Warszawski Uniwersytet Medyczny

53. Wielkopolskie Centrum Zdrowia Publicznego

54. Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego

55. Wyższa Szkoła Ekologii i Zarządzania

56. Wyższa Szkoła Umiejętności im. Stanisława Staszica, Kielce


53

Documents

Zdrowie publiczne na rzecz zdrowia społeczeństwa