OPŠTINA PLUŽINE

PLAN ZAŠTITE OD ZEMLJOTRESA

Plužine, februar 2017. godine

Sadržaj

(2)

GLAVA I5Procjena ugroženosti od zemljotresa5OPŠTI DIO5Geogafski položaj5Reljef5Geomorfološki faktori5Geološko-hidrološke odlike terena6Inženjersko-geološke odlike terena7Korišćenje voda za vodosnabdijevanje7Klimatske karakteristike8Stanje životne sredine i kulturnog nasleđa8Demografske karakteristike9Privredni i infrastrukturni objekti9Privredni objekti u turizmu9Elektroprivredni objekti10Saobraćajna infrastruktura10Telekomunikacije11Vanprivredni objekti i ustanove11Obrazovne ustanove11Zdravstvene ustanove11Sportski objekti12Vjerski objekti12GLAVA II13POSEBNI DIO13Geološka građa terena13Tektonska struktura terena17Karta regionalnog rupturnog sklopa182.2.3 Neotektonska aktivnost terena19Seizmološke odlike terena21Seizmičnost21Indukovana seizmičnost23Seizmički hazard25Nalazi mikroseizmičkog zoniranja za opštinu Plužine27Inžinjersko geološke karakteristike terena28Stabilnost terena29Geološko-hidrološke odlike terena30Karakteristične seizmičke zone i podzone terena31Seizmički rizik34Stanovništvo kao element rizika - lokacija i izloženost34Stanovanje i zgrade – tipovi, izloženost i vulnerabilitet37Infrastrukturni sistemi412.5.4 Infrastrukturni objekti43Procjena rizika za odabrani Scenario zemljotres44Scenario zemljotres44Prilozi za odabir karakterističnog scenario zemljotresa44Seizmo-geološki parametri izabranog scenario zemljotresa46Ocjena rizika u slučaju izabranog Scenario zemljotresa49Štete stambenog fonda53Štete objekata obrazovanja56Oštećenja putne infrastrukture56Ljudske povrede i žrtve57Potrebe privremenog smještaja59Rezultati ocjene rizika za dati Scenario zemljotres592.7. Zaključna razmatranja uz Ocjenu rizika za dati Scenario zemljotres60GLAVA III62DOKUMENTA PLANA ZAŠTITE OD ZEMLJOTRESA OPŠTINE PLUŽINE62MJERE SMANJENJA SEIZMIČKOG RIZIKA62Mjere preventivne zaštite62Mjere smanjenja seizmičkog rizika koje se sprovode nakon zemljotresa u toku fazespasavanja631.2.1 Urgentne mjere641.2.2. Kratkoročne mjere65Mjere za fazu otklanjanja posljedica - dugoročne mjere65Organizacija mjera zaštite i spasavanja od zemljotresa u Opštini Plužine66OPERATIVNE JEDINICE (ljudski i materijalni resursi)721.3.3.. ORGANI LOKALNE UPRAVE, PRIVREDNA DRUŠTVA, DRUGA PRAVNA LICA IPREDUZETNICI (ljudski i materijalni resursi)72Mobilizacija, rukovođenje i koordinacija pri akcijama zaštite i spasavanja od zemljotresa73Međuopštinska i međunarodna saradnja73Informisanje gradjana i javnosti74Evakuacija75Zatvaranje puteva75Obnova zaliha76Pitanja od značaja za javno zdravlje koja su povezana sa otpadnim vodama i ključnomkanalizacionom infrastrukturom76Način održavanja reda i bezbjednosti prilikom intervencija77Finansijska sredstva za sprovođenje planova77GLAVA IV78Prilozi Plana78

GLAVA I

Procjena ugroženosti od zemljotresa1.OPŠTI DIO

Geogafski položaj

Opština Plužine se nalazi na sjeverozapadu Crne Gore uz granicu Bosne i Hercegovine. Prostire se na teritoriji od 854 km² što je čini sedmom opštinom po veličini u Crnoj Gori. Najviša tačka u Opštini je Bobotov kuk na 2522 m nad morem, a najniža tačka je na sastavcima Pive i Tare kod Šćepan Polja i iznosi 433 m nad morem. Opština ima jasne prirodne granice. Najčešće su to prirodni grebeni, a samo prema sjevero-istoku je to rijeka Tara koja je takođe jasna prirodna granica. Sa istoka je odvojena grebenima Durmitora i kanjonom Sušice od opštine Žabljak. Sa jugo-istoka južnim obroncima Durmitora i kanjonom Komarnice od opštine Šavnik. Granica sa opštinom Nikšić na jugu su planine Vojnik i Javorak a na zapadu greben planine Golije. Od opštine Gacko i Foča u Bosni i Hercegovini prema zapadu odvojena je planinom Ledenicom, prevojem Ravno, Volujakom i Maglićem a sjeverna granica počinje od Maglića preko Ulobića i Vučeva, pa do Šćepan Polja. Od Šćepan Polja granica se nastavlja uzvodno rijekom Tarom do Kaluđerovače u Tepcima.

Teritorija u najvećem obimu pripada morfološkom slivu Pive i pritoke Komarnice, potom slivu Tare, a samo malim dijelom slivovima Zete, Trebišnjice i Sutjeske.

Izgradnjom HE „Piva“ potopljemo je prvobitno naselje Plužine, tadašnji opštinski centar. Sadašnji, novi opštinski centar izgrađen je neposredno uz akumulaciju HE „Piva“.

Reljef

Geomorfološki faktori

U geomorfološkom smislu, teren Opštine je veoma raznolik (relativno niže zemljište u zoni Pivske Župe i visoka planinska zona istočno od rijeke Pive). Pripada oblasti visokih planina i površi; u reljefu Crne Gore ova geomorfološka cjelina ima dominantan izgled. Čine je više planinskih lanaca, dinarskog pravca pružanja, između kojih su planinske površi i duboki kanjoni.

Na bazi morfoloških kriterijuma, a djelimično i ukupnih prirodnih karakteristika, ceo prostor Opštine može se podijeliti na tri osnovne cjeline:

· zonu relativno nižeg zemljišta uz tok Pive i proširenja uz tokove njenih pritoka – za

koju je već poznat naziv Pivska Župa;

· visoku planinsku zonu istočno od Pive, koju od korita Pive odvajaju strmi kanjonski

odsjeci – zonu poznatu pod nazivom Pivske planine; i

· zapadnu planinsku zonu (Bioča, ogranaka Volujka, Maglića, Lebršnika i Golije). Mada su vrhovi u ovoj zoni većih visina, ona je ipak više otvorena prema rijeci Pivi.

Pivska planina je prostrana krečnjačka zaravan prosječne visine 1450 m. Znatan dio Pivske planine izgrađen je od krečnjaka trijaske starosti. Pivsko-drobnjačka površ je razvijena sa obe strane Komarnice i Pive. Ova površ je razvijena u pet nivoa (od 800 do 1450 m.n.v.). Najviši nivo ove površi je razvijen u predjelu Pišča i Borkovića, a najniži se zapaža sa lijeve strane Pive u području Rudinica i Seljana.

Volujak je prostrana i visoka planinska oblast u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore. Ograničavaju ga duboke doline Vrbnice, Pive, Drine i Sutjeske, a čine ga planine Maglić, Bioč i Volujak.

Volujak se pruža smjerom sjeverozapad-jugoistok, a od Maglića ga odvaja potok Suški potok na sjeveru. Najviši vrh nalazi se na samoj granici Opštine sa BiH (Volujak, 2336 m.n.v.).

Maglić je dinarska planina na granici Crne Gore i BiH, sa Maglićem kao najvišim vrhom (2386 m.n.v.). Izgrađen je od permskih stijena, mezozojskih krečnjaka, dijabaza i malafira, a vidljivi su i lednički tragovi. Obrastao je bukovom i crnogoričnom šumom. Gornja šumska granica je na 1600 m.n.v., a iznad te visine je plato sa pašnjacima i brojnim grebenima i visovima. Najpoznatije visoravni su Vučevo i Mratinjska gora. Podnožje planine i sve padine su bogate vodom, sa brojnim izvorima od kojih je najizdašniji Carev Do, koji nikad ne presušuje.

Bioč je dinarska planina, pripada oblasti Volujka, sa najvišim vrhom Veliki Vitao (2397 m.n.v). Nalazi se između Volujka i Pivskog jezera, a jednim dijelom se oslanja na masiv Maglića.

Speleološki objekti, kao specifične pojave kraške morfologije, zapaženi su i na prostorima Pivske planine. Na ovom području je istraženo 7 objekata. Po morfološkom tipu, to su jame koje karakteriše izrazita vertikalnost (Ruđina jama na Planinici, Žuljača na Ćeranića gredama, Maglena i Bujna jama na Grabač vrhu, Piščanska i Vukovića jama u Piščama, Zatrpana jama u Vojinovićima).

Opštinu karakterišu veoma velike visinske razlike, pa je najniža tačka Opštine na samom sjeveru, na ušću rijeka Pive i Tare, dok se najviši vrh nalazi na samoj istočnoj granici Opštine, na planini Durmitor. Na samoj granici Opštine se nalazi najviši vrh Durmitora, Bobotov Kuk (2.523 m).

Nagibi terena su veoma veliki (preko 30°) na planini Durmitor i Pivskoj površi, dok su u centralnom delu Opštine oni znatno manji.

Geološko-hidrološke odlike terena

Hidrološku osnovu opštine Plužine čine rijeke Piva i Tara, kao i rijeke Komarnica, Vrbnica i Sušica. Opština obiluje vodama među kojima se ističu Pivsko jezero, zatim Durmitorska jezera, Veliko Škrčko jezero i Šušičko jezero, a na sjeverozapadu i zapadu Opštine se nalaze Trnovačko i Veliko i Malo Stabansko jezero.

Na osnovu hidrogeoloških svojstava i funkcija stijenskih masa, tipova izdani i prostornog položaja hidrogeoloških pojava na prostoru opštine Plužine mogu se izdvojiti:

· dobrovodopropustnestijenepukotinsko-kavernozneporoznosti,predstavljene

krečnjacima, dolomitičnim krečnjacima i dolomitima trijaske, jurske i kredne starosti;

· slabovodopropustne stijene pukotinske poroznosti predstavljene: slojevitim krečnjacima sa rožnacima donjojurske i srednjojurske starosti i vulkanskim stijenama- andezitima trijaske starosti;

· kompleks slabovodopropustnih do vodonepropustnih stijena mješovite strukture poroznosti, koji je predstavljen neogenim sedimentima u Brezanskom i Crkvičkom polju;

· kompleks dobrovodopropustnih, slabovodopropustnih i nepropustnih stijena intergranularne poroznosti predstavljen kvartarnim glacijalnim i deluvijalnim sedimentima; i

· vodonepropustnestijenepredstavljene:glincima,laporcimaipješčarima

donjotrijaske starosti i kredno-paleogene starosti.

Inženjersko-geološke odlike terena

Prema inženjersko-geološkim i hidrogeološkim karakteristikama izučavani teren područja Opštine Plužine može se razvrstati u tri kategorije: stabilni, uslovno stabilni i nestabilni.

Relativno stabilni tereni obuhvataju područja izgrađena od kamenitih karbonatnih stijena i područja izgrađena od kvartarnih sedimenata sa nagibom padina manjem od 10o.

Uslovno stabilni tereni obuhvataju područja izgrađena od flišnih sedimenata i kvartarnih koluvijalnih i eluvijalno-deluvijalnih tvorevina, prisutnih na relativno strmim padinama, sa nagibom većim od 10o. Ovi tereni imaju najveće rasprostranjenje na urbanom području Plužina.

Kao nestabilni tereni izdvojene su nestabilne padine izgrađene od koluvijalnih nanosa, umirenih ili aktivnih klizišta i padine izgrađene od drobina i aktivnih sipara. Najveće rasprostranjenje kao što je rečeno imaju na područjima južno i jugozapadno od naselja Plužina, kao i u slivnom području Mratinjskog potoka.

Najveći broj umirenih i aktivnih klizišta registrovan je na širem području Gojkovića dola i Okruglice kao i u zoni puta Plužine-Stabna. Ova klizišta formirana su u deluvijalnim sedimentima na brdskoj padini a uslovljena su: promjenama naponskog stanja na padini (deluvijalni proces i režim podzemnih voda) što su suštinski prirodni uticaji.

Od ostalih uticaja, na intenzitet pomjeranja terena na ovom području (Gojkovića do i u zoni lokalnog puta) su značajni, slivanje površinskih voda sa asfaltnog puta Plužine-Nikšić, oscilacije nivoa jezera, usled čestih punjenja i pražnjenja akumulacije kao i idukovana seizmičnost, izazvana Pivskom akumulacijom.

Pojave nestabilnosti, kojim je zahvaćen teren u okviru putnog pojasa, na potezu Gradac- Vojinovića vrelo registrovane su na više lokaliteta. Posebno je ugrožen dio puta ispod kuća Adžića, koji je zahvaćen kliženjem. Takođe pojave nestabilnosti izražene su i u samim Plužinama i manifestuju se odronjavanjem breča i krečnjačke drobine, odnosno kvartarnih sedimenata, koji su zastupljeni preko glinovito-laporovite serije fliša u osnovi.

Uticaj oscilacija nivoa Pivskog jezera na nožicu padine je jasan i iste se manifestuje deformacijama u samom putu, koji je u više navrata iz tih razloga saniran. Takođe, pojave nestabilnosti registrovane su i u široj zoni Mratinja a iste se ispoljavaju kroz lokalna klizišta formirana u deluvijalnim sedimentima.

Korišćenje voda za vodosnabdijevanje

Grad Plužine se snabdijeva vodom sa izvora Sutulije. Dužina cjevovoda je 14 km sa cijevima spoljnog prečnika 218 mm. Na kompletnoj trasi cjevovoda do Plužina ventili na cjevovodu su u lošem stanju.

Slivno područje izvorišta izgrađuju slojeviti pjeskoviti krečnjaci flišne serije kredno paleogene starosti.

Minimalna izdašnost izvora iznosi Qmin=50-60 l/s. Na osnovu osnovnih pokazatelja fizičko - hemijskih svojstava pripada malomineralizovanim vodama, hidrokarbonatne klase kalcijske grupe. Procijenjene isporučene količine vode (prema PDSV Crne Gore) iznose u danima maksimalne potrošnje oko 18 l/s.

U opštini Plužine pored glavnog vodovoda postoji još 8 javnih vodovoda, namijenjenih za

vodosnabdijevanje vodom seoskih naselja.

Sa izuzetkom vodovoda D. Brezna koji koristi vode zbijene izdani formirane u neogenim

sedimentima, u sve ostale vodovode uključene su izvorske vode.

Pojedina naselja nemaju još uvijek kvalitetno riješen problem vodosnabdijevanja (Gornja Brezna, Zabarje, Pejovića polje, Miljkovac i dr.) već se snabdijevaju iz cistijerni, ublova ili lokalnih izvora male izdašnosti.

Klimatske karakteristike

Pivski kraj se načazi u zoni planinskog kontinentalnog klimatskog pojasa. Veći dio teritorije Opštine ima srednju godišnju temperaturu od 2 - 8°C. Srednje mjesečne temperature u decembru, januaru i februaru su uglavnom ispod nule. Srednje mjesečne temperature (jul, avgust) kreću se oko 18 ° C i u tim danirna (ima ih oko 30%) jula i avgusta maksimalna dnevna temperatura dostiže i prelazi vrijednosti od 25° C.

Apsolutne maksimalne i minimalne temperature vazduha pokazuju mjesečne amplitude od 35° C a godišnje do 53° C. Dakle u ovom području ekstremne temprature su jako izražene. Samo u toku 3 Ijetnja mjeseca (jun, jul i avgust) tempratura ne pada ispod nule. Najhladnije je u decembru, januaru i februaru kada se temperature spuštaju ispod -20 C.

Kada je riječ o padavinama, one su uglavnom dosta pravilno raspoređene idući od juga prema sjeveru. Ovakva prostorna raspodjela padavina je uslovljena reljefom i smjerom kretanja vazdušnih masa. Teritorija opštine Plužine godišnje dobije prosječno 2.499 (na jugu Opštine) do 1.300 mm/m2 padavina godišnje.

Snijeg najčešće pada u decembru i januaru mjesecu, a javlja se čak i u maju.

Srednja godišnja oblačnost za uže područje Plužina iznosi 6 desetina. Ujednačena je u godišnjem toku i ima minimum u junu mjesecu.

Što se tiče vjetra, u zimskom periodu preovlađuju vazdušna strujanja iz sjevernog kvadranta, dok ta strujanja ljeti dolaze iz sjeverozapadnog pravca. Najzastupljeniji su sjeverni i južni vjetrovi, čija je jačina ujednačena.

Stanje životne sredine i kulturnog nasleđa

Geografski položaj opštine Plužine, niska gustina naseljenosti (najniža u Crnoj Gori), relativno nerazvijena mreža naselja razbijenog tipa, nizak stepen izgrađenosti infra i suprastrukturnih objekata, nepostojanje značajnijih privrednih kapaciteta uticali su povoljno sa aspekta kvaliteta životne sredine. Plužine u poređenju sa ostalim opštinama u pogledu očuvanosti i kvaliteta životne sredine predstavlja jedno od najvrijednijih u Crnoj Gori. Glavni problem predstavlja upravljanje otpadom i tretman otpadnih voda. Na teritoriji Opštine nijesu zabilježena prekoračenja graničnih vrijednosti zagađujućih materija. Uočeno je lokalno povećanje koncentracije teških metala na lokacijama neuslovnih deponija, što može predstavljati rizik za zdravlje ljudi, ukoliko se trajno na regionalnom nivou ne riješi problem upravljanja otpadom. U samom gradskom naselju Plužine najveća je koncentracija aktivnosti,

koja nema većih negativnih uticaja na osnovne elemente životne sredine, tako da se može konstatovati da su u načelu vazduh, voda, zemljište nepromjenjeni. Tranzitni saobraćaj je relativno malog intenziteta, tako da ne predstavlja ekološko opterećenje. Glavni privredni objekti (Fabrika elektroda i pilana u Breznima) rade sa smanjenim kapacitetima, tako da nemaju negativnih uticaja na životnu sredinu. Planirani turistički kapaciteti, su u skladu sa strategijama razvoja Sjevernog regiona i opredjeljenjima razvoja turizma na osnovu vrijednih prirodnih potencijala i kapaciteta prostora, tako da nemaju negativni uticaj, s tim da je neophodno da se svi turistički kapaciteti planiranju i grade u skladu sa mjerama i uslovima zaštite životne sredine.

Demografske karakteristike

Po popisu stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. u Crnoj Gori, koji je obavljen od 1. do

15. aprila 2011. u opštini Plužine živjelo je ukupno 3.246 stanovnika, što predstavlja 0,52% od ukupnog broja stanovnika Crne Gore. U odnosu na popis iz 2003. godine zabilježen je pad u broju stanovnika za 23%. Broj gradskog stanovništva na području opštine bio je 1.341 (41,31%), a seoskog 1.905 (58,69%).

Broj zaposlenih osoba iznosio je 1.051, što predstavlja 32,38% od ukupnog broja stanovništva Plužina. Broj zaposlenih muškaraca bio je 623 (37,39% od ukupnog broja muškaraca), a zaposlenih žena bilo je 428 (27,09% od ukupnog broja žena). Od ukupnog broja stanovnika u opštini Plužine bilo je 1.666 (51,32%) muškaraca i 1.580 (48,68%) žena, što predstavlja odnos muškaraca i žena 1.054:1000. Prosječna starost stanovništva bila je 43,7 godina, muškaraca 42,3, a žena 45,2 godina.

Udio stanovništva starijeg od 18 godina u opšini Plužine je 82,1% (2.665), od čega je udio punoljetnih muškaraca 51,4% (1.375), a udio punoljetnih žena 49,6% (1.290). Odnos broja punoljetnih muškaraca i žena je 1065:1000.

Privredni i infrastrukturni objekti

Privreda opštine Plužine zasniva se uglavnom na poljoprivredi, turizmu, drvnojindrustriji i uslužnim djelatnostima. Takođe Opštinu karakteriše i veliki hidroenergetski potencijal, a najveći privredni subkat je HE „Piva“. Imajući u vidu prirodne atrakcije na teritoriji Opštine u prirvrednom razvoju sve veću ulog uzima i turizam.

U opštini Plužine posluju privredna preduzeća: HE „Piva“, Fabrika elektroda Plužine, Uprava za šume, Preduzeće za primarnu preradu drveta „Brezna“ d.o.o. i privatna preduzeća.

Sjedište svih privrednih preduzeća kao i njihova djelatnost nalaze se u opštini osim Uprave za šume i HE „Piva“.

Privredni objekti u turizmu

Na teritoriji opštine Plužine nalazi se veliki broj objekata koji pružaju ugostiteljske usluge u oblasti turizma. Smještajni kapacitet svih ugostiteljskih objekata je oko 800 kreveta. Glavni razvojni potencijal u turizmu ostvaruje se kroz etno i eko sela, turistička domaćinstva i kampove:

· Spomen dom u Crkvičkom polju

· Hotel „Piva“

· Restoran „Sočica“

· Eko selo „Jugoslavija“

· Eko selo „Milogora“

· Eko selo „Meadows“

· Etno selo „Izlazak“

· Etno selo „Montenegro“

· Turističko domaćinstvo „Vuković“

· Turističko domaćinstvo „Jokanović“

· Kamp „Monte River“

· Kamp „Waterfall“

· Kamp „Sastavci“

· Kamp „Green“

· Kamp „Brijeg“

· Kamp „Brštanovica“

· Kamp „Grab“

· Kamp „Evergreen“

Napomena: Svi gore navedeni objekti moraju imati „Plan zaštite i spašavanja od zemljotresa“.

Elektroprivredni objekti

Sistem napajanja i prenosa električne energije se vrši preko dalekovoda 35 KV, takozvanog

„durmitorskog prstena“, Pljevlja-Šule-Crkvičko polje-HE „Piva“-Plužine-Brezna-Žabljak-Pljevlja i preko 110KV dalekovoda (koji radi pod naponom 35KV) Nikšić- Brezna, koji je i osnocni pravac napajanja. Mreža 10KV u gradu je podzemna i daje sigurnost u napajanju trafostanica 10/0,4 KV, dok je na vangradskom području vazdušna, uz jednostrano napajanje TS 10/0,4 KV. Ovaj sistem napajanja je nepouzdan, ali za sada nije moguće napajanje u prstenu. Mreža 0,4KV je uglavnom zadovoljavajuća, a u vangradskom području egzistira jedan broj drvenih stubova koje treba zamjeniti.

Sadašnja instalisana snaga u trafostanicama 35/10KV, koja iznosi 13,3 MVA je zadovoljavajuća, ali zbog dužine vodova 10KV potrebno je oformiti nova čvorišta 35KV. Sigurnosti u napajanju doprineće trafostanica 110/35KV koja će biti izgrađena u Brezni snage 1x 20 MVA.

Saobraćajna infrastruktura

Drumski saobraćaj je osnovni saobraćaj u Opštini ali se i povezanost opštine Plužine sa drugim područjima oslanja na drumski saobraćaj. Kroz Opštinu prolazi magistralni put M-18 (E762) koji vodi od Tirane, preko Podgorice za Sarajevo i dalje ka Evropi, koji zajedno sa regionalnim putem R-14 Žabljak-Trsa-Plužine čini mrežu državnih puteva. Od granice sa Bosnom i Hercegovinom (Šćepan Polje) Plužine su udaljene 28 km, a od Nikšića gdje se nalazi najbliža željeznička stanica 54 km. Najbliži aerodrom je na udaljenosti od 120 km i nalazi se u Podgorici (Golubovci).

Lokalni putevi povezuju naseljena mjesta na području Opštine. Ukupna dužina lokalnih i nekategorisanih puteva je 390 km od čega je preko 200 km asfaltirano.

(10)

Telekomunikacije

Mrežna grupa opštine Plužine pripada u organizacionom pogledu glavnoj centrali u Nikšiću sa pozivnim brojem – 040. Prenosni sistem je analogni i ostvaren je po RR vezama Nikšić – Plužine i optika Plužine – Goransko.

Opština Plužine ima u funkciji 2 RSS-a (Plužine i Goransko). Kapaciteti digitalnih komutacionih čvorova broje instaliranih 768 PSTN i 32 ISDN, a aktivnih 474 PSTN i 14 ISDN priključaka. U funkciji je jedan ADSL čvor (u TK centru Plužine) sa 152 aktivna ADSL priključka.

Obuhvat fiksne telefonije iznosi 14,85%, a fiksnog širokopojasnog pristupa 4,6%, što je u poređenju sa prosjekom u Crnoj Gori i EU daleko ispod. S tim u vezi, fiksna infrastruktura se ocijenjuje kao nedovoljno razvijena.

Teritorija opštine je pokrivena mobilnom telefonijom, internet mrežom i TV mrežom u zadovoljavajućem obimu. U segmentu mobilne telefonije, Opština je pokrivena baznim radio- stanicama sa karakterističnim brojevima Telenor 069, Monet 067 i Mtel 068. Bazne mobilne stanice su izgrađene na lokacijama Plužine, Šćepan Polje, Goransko, Mratinje, Unač, Stojkovac, Pleća, Stabna, Budanj, Zavorovi i Soko. Internet saobraćaj se odvija preko iznajmljenih vodova telefonske mreže. Emitovanje, prenos i disrtibucija radio i TV signala obavlja se preko emisionih stanica Stabna, Mratinje, Pleća, Unač, Zavorovi i Stojkovac.

Poštanske jedinice izgrađene su u Plužinama, Donjim Breznima i Trsi. Broj telefonskih priključaka na 100 stanovnika je 35 tel/100 stan.

Vanprivredni objekti i ustanove

Obrazovne ustanove

Nastava na teritoriji opštine Plužine se pohađa u JU Obrazovni centar Plužine, koji čine tri osnovne škole, jedna srednja škola ( Gimnazija i stručne škole), dječiji vrtić i dom učenika.

Osnovna škola „Braća Topalović“ u Plužinama, obuhvata više od 70% ukupnog broja učenika. Dve od tri matične osmorazredne osnovne škole na teritoriji Opštine imaju po seoskim naseljima isturena odeljenja (I-IV razreda).

Zgrada osnovne škole u Plužinama je relativno nov i kvalitetan objekat koji raspolaže sa 10 učionica (874m2 učioničkog prostora), fiskulturnom salom od 290m2, 3 kabineta i bibliotekom sa 9.500 knjiga. Osnovna i srednja škola u naselju Plužine dijele isti objekat (osnovna škola prije podne a srednja popodne).

Na području Opštine postoji jedna srednja mješovita škola koja obrazuje srednji stručni kadar opšte, turističke i ugostiteljske struke. Objekat škole je izgrađen 1975. Godine.

Napomena: Gore navedene ustanove moraju imati „Plan zaštite od zemljotresa“.

Zdravstvene ustanove

Zdravstvena zaštita stanovništva Opštine je zastupljena preko Zdravstvene stanice sa sledećim oblastima zdravstvene zaštite: dječje odjeljenje, porodilište i hitni slučajevi u naselju Plužine, kao i preko mreže od 5 zdravstvenih ambulanti u naseljima Brezna, Trsa, Stabna, Dubljevići i Polje Crkvičko.

Zdravstvena stanica u Plužinama sa pripadajućim ambulantama, po svom kapacitetu i funkcionalnoj strukturi ne odgovara potrebama zdravstvene zaštite stanovništva za opštinu Plužine.

(19)

Zdravstvenu stanicu kao i seoske ambulante karakteriše slaba pristupačnost, dotrajalost, neodgovarajuća opremljenost i deficit stručnih kadrova (posebno pedijatara i hirurga), kao i nedovoljan broj radnih dana (sati). Problemi zdravstvene zaštite posebno su izraženi u zimskom periodu.

Sportski objekti

Opština ne raspolaže razvijenom mrežom sportsko-rekreativnih objekata i otvorenih sportskih terena. U naselju Plužine postoje otvoreni tereni za male sportove. Za sportske priredbe u zatvorenom prostoru koristi se fiskulturna sala OŠ „Braća Topalović“. Ostale organizovane aktivnosti fizičke kulture uglavnom se odvijaju u sklopu redovnog nastavnog programa.

Vjerski objekti

Vjerske objekte na teritoriji opštine Plužine možemo podijeliti u tri grupe.

1. Manastiri:

· Pivski manastir,

· Hram svetog Jovana Krstitelja i Preteče na Zagrađu.

2. Kulturno istorijski spomenici:

· Spomen-kompleks u Dolima,

· Kula vojvode Lazara Sočice.

3. Crkve:

· Saborna crkva Svetog Save u Orahu,

· Crkva Svetog Jovana u Stabnima,

· Crkva Crkva Svetog Jovana u Plužinama,

· Saborna crkva Svetog Nikole u Rudinicama,

· Saborna crkva Svetog Petra i Pavla u Crkvičkom Polju,

· Crkva Svetog Jovana u Nedajnom,

· Crkva Svetog Jovana u Nikovićima,

· Crkva Svete Trojice u Kneževićima,

· Crkva Svetog Jovana na Pišču,

· Crkva Svetog Nikole u Bezuju,

· Crkva Svetog Georgija na Trsi,

· Crkva Svetog Jovana u Borkovićima,

· Crkva Svetog Jovana u Boričju,

· Crkva Svetog Jovana u Smriječnu,

· Crkva Svetom Jovanu Krstitelju u Seljanima,

· Crkva na Goransku.

GLAVA II2.POSEBNI DIO

2.1. Geološka građa terena

Terene na teritoriji Plužinske opštine najvećim dijelom izgrađuju raznovrsne mezozojske formacije koje pripadaju Trijasu, Juri i Kredi, dok geološke tvorevine iz doba Kenozoika imaju malo rasprostranjenje a nastale su u starijem Paleogenu, mlađem Neogenu i Kvartaru.

T r i j a s. Oko 50% teritorije opštine Plužine izgrađuju trijaske stijene - najčešće pripadaju različitim vrstama sedimentnih stijena, a zastupljene su i srednjotrijaske vulkanske stijene. Donjo-trijaski krečnjaci i klastiti predstavlja najstarije sedimente ovog područja. Stijene srednjeg trijasa, u odnosu na donjotrijaske, imaju znatno veće rasprostranjenje - izdvojene su kao anizijski i ladinski sedimenti i vulkanske stijene. Karbonati gornjeg trijasa, međutim, imaju najveće rasprostranjenje.

Na geološkim kartama (Slika 2-1) ove formacije predstavljene su sledećim simbolima:

· Klastiti i krečnjaci donjeg trijasa (T1) otkrivene u erozionim prozorima Mratinja i

Šćepan polja (u dolini Tare i Pive)

· Anizijski krečnjaci i dolomiti (T21) otkriveni su na sjevernim padinama Volujaka, u području Mratinja, na južnim padinama Bioča, Žagrice, Goranska, Seljana i Šćepan polja.

· Vulkanske stijene srednjeg trijasa (, , ab) otkrivene su u kanjonima Tare i Pive u području Šćepan polja na Planinici, u ataru Mratinja, kod Pivskog manastira i u Seljanima.

· Ladinski krečnjaci sa rožnacima (T22) su najrasprostranjeniji, a najviše na prostoru Pivske planine i Bioča, a zatim na terenu Vučeva, Maglića i Volujaka. Na maloj površini otkriveni su na Žagrici, kod Goranska i u ataru Seljana.

· Ladinski i gornjotrijaski krečnjaci (T23) izdvojeni su kao posebna geološka jedinica na

prostoru Planinice i Donjih i Gornjih Crkvica – na Pivskoj planini.

· Krečnjaci i dolomiti gornjeg trijasa (T3) izdvojeni su sa desne strane Komarnice i Pive, u terenima: Bezuje-Dubljevići-Borkovići, na malim površinama između Pišča i Škrke na Durmitoru i na zapadnoj padini Planinice. Sa lijeve strane istih rijeka razvijeni su u Seljanima, Goransku, Žagrici, Bioču i Volujaku. Takođe su manje pojave ovih stijena otkrivene u Breznima i Živi. Dolomiti su najviše razvijeni u izvorišnom dijelu Pive (iznad Sinjca).

J u r a. Jurske geološke formacije imaju relativno malo rasprostranjenje u središnjim i južnim djelovima opštine Plužine.

· Slojeviti crveni krečnjaci donje jure (J1) javljaju se u ataru Pišča, Šakačkog koma i izvorišta Sušice. Uska zona ovih sedimenata pruža se od Krstaca (Pirni do) preko Knež- Luka, ispod Božura, preko Borkovića i Dubljevića do Bezuja. U Pivskoj Župi otkriveni su maloj površini u Seocima, Zakamenu, Miljkovcu i na Breznima.

· Krečnjaci sa rožnacima srednje jure (J2) otkriveni su u istim područjima i lokalitetima i razvijeni su preko prethodno opisanih donjojurskih sedimenata.

· Krečnjaci gornje jure (J3) imaju najveće rasprostranjenje i to uglavnom u južnom dijelu opštine u području: Zakamen-Bukovac-Duba, zatim na prostoru: Boričje-Božur- Treskavac-Bezuje na Pivskoj planini i na krajnjem jugu – na prostoru između Brezana i Živskog razdolja i Javorka.

Slika br. 2-1. Insert iz Geološke karte Crne Gore daje uvid u glavne tektonske strukture i geološku građu terena opštine Plužine

K r e d a. Sedimenti Donje Krede razvijeni su jedino na terenima koji pripadaju Kučkoj strukturno-tektonskoj jedinici, odnosno Visokom kršu. U okviru donjokrednog kompleksa karbonata izdvojene su četiri litostratigrafske jedinice.

Krečnjaci donje krede (K1) izdvojeni su na području planina Manita gora, Dobrelica i Ledenice.

· Slojeviti i bankoviti krečnjaci starije donje krede (K11+3) na Pivskoj planini izgrađuju terene Suvog kleka, Lojanika i Buručkovca sve do Bezuja, uključujući i Kanjon Komarnice, dok su u Pivskoj Župi otkriveni u ataru Bukovca, Dube, Brezana i na sjeverozapadnim padinama Vojnika.

· Krečnjaci apt-alba (K14+5) otkriveni su u vidu uske zone na potezu između Miljkovca i

Bajovog polja.

· Krečnjaci apt-alba i cenomona (K12) izdvojeni su na čelu lokalne kraljušti u predjelu planine Golije – sve do Ledenica. Na jugoistočnom produžetku ova geološka jedinica je izdvojena kao «turonski krečnjaci» (1K22).

Gornjokredni karbonatni sedimenti razvijeni su samo u krajnim jugozapadnim djelovima teritorije opštine Plužine. Paleontološki su dokazani i na geološkim kartama su izdvojeni krečnjaci Cenomana(K21), Turona(K22) i Senona(K23) . Krečnjaci Cenomana javljaju se u uskim zonama na sjeveroistočnim padinama Ledenika, Dobrelice i Lisca. Krečnjaci Turona otkriveni su u istim područjima, kao i na jugoistočnim padinama planine Golije, na potezu između Smriječnog do Bundosa. Senonski krečnjaci izdvojeni su na sjeveroistočnim padinama Ledenika i Vučjih brda, i na prostoru između planine Ledenice (k. 1945) i Miljkovca.

K r e d a – P a l e o g e n. Durmitorski fliš (K,Pg) predstavlja poznatu geološku formaciju, regionalnog razvoja, nastalu krajem krede i početkom paleogena. Sedimenti ovog fliša dijagonalno «presijecaju» teritoriju opštine Plužine, pravcem sjeverozapad-jugoistok. Izgrađuju terene u ataru sela Ravno, Miletići, Zukva, Lisina, Smriječno, Stabna, Miloševići, novih Plužina i Boričja – odakle se u uskoj zoni nastavljaju jugozapadnim padinama Durmitora.

U okviru kompleksa sedimenata Durmitorskog fliša ovoj geoloskoj formaciji pripadaju i sljedeći simboli: bazalne krečnjačke breče i konglomerati (1K23), slojevite breče i krečnjaci (2K23), breče, krečnjaci i laporci (3K23), konglomerati, pješčari i laporci (4K23) i konačno najmlađi paket u Durmitorskom flišu koga čine čine breče, krečnjaci i laporci (5K23) (Osnovna Geolo[ka karta 1:100 000, list Gacko).

N e o g e n. Neogeni sedimenti su na teritoriji opštine Plužine razvijeni u Crkvičkom Polju i na Breznima. To su jezerski sedimenti, sa eroziono-diskordantnim odnosom sa karbonatnim paleoreljefom.

K v a r t a r . Ledena doba u poslednjih 300 hiljada godina geološke istorije, erozionim procesima su znatno uticala na morfologiju reljefa, o kojima svjedoče i glacijalni nanosi (morene) u planinskim predjelima Durmitora, Vojnika, Bioča i Maglića i glaciofluvijalni sedimenti oko korita Tare i u potopljenim dolinama Pive i Komarnice. Takođe su zastupljene deluvijalne i aluvijalne naslage.

· Morene (gl) su nastale erozijom lednika (glečera) čije ostatke danas nalazimo: na Pivskoj Planini (Nedajno, Jokanovića i Lučanski Urljaj, Vukotino brdo, Dubljevići i Bezuje), na području Pivske Župe (Smriječno, Polje Pejovića, Bajovo polje, Bundos, Gornja i Donja Brezna, Živsko razdolje), na Goliji, Bioču, Magliću i Vučevu. Debljina morenskih nanosa je od 3 do 30 m.

· Glaciofluvijalni sedimenti (glf) izgrađuju terase u Knež Luci, Paležu, Vrušku i Čokovoj

Luci. To su slabovezani konglomerati, šljunkovi i pijeskovi, debljine do 10 m.

· Deluvijalni nanosi (d) nalaze se na padinama Durmitora, Bioča, Maglića, u ataru Mratinja i na blažim dolinskim stranama rijeka Tare, Pive i Komarnice.

· Aluvijalni sedimenti (al) imaju malo rasprostranjenje u koritima rijeka. Predstavljeni

su šljunkovito-pjeskovitim materijalom, male debljine.

Tektonska struktura terena

Tereni opštine Plužine imaju vrlo složenu tektonsku strukturu. Prostorno oni pripadaju dvijama geotektonskim jedinicama: Spoljašnjim i Unutrašnjim Dinaridima, odnosno Visokom Kršu i Zoni paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka. U geološkoj literaturi autori ovo područje bliže svrstavaju u Kučku i Durmitorsku tektonsku jedinicu.

K u č k a t e k to n s k a j e d i n i c a obuhvata sjeveroistočni dio strukture Visokog krša. Od Durmitorske jedinice razdvojena je Durmitorskim flišem. Teren Kučke jedinice je vrlo složen, pri čemu se u strukturnom pogledu znatno razlikuju tereni izgrađeni od karbonatnih i flišnih stijena:

· Od nabornih oblika u karbonatnim terenima se ističu se antiklinala Komarnice i Treskavca, i razvijeni uspravni kosi nabori na planini Goliji.

· Rupturni tektonski oblici imaju mnogo veći značaj, među kojima se posebno ističu: kraljušt Golije, kraljušt Goranska, i nešto manje značajana kraljušt Jasenovog polja. Na području Pivske Planine konstatovana je manja kraljušt Nikolinog dola.

· U karbonatnim terenima su konstatovani veći rasjedi, kao što su: rasjed Sinjca (na čijoj trasi se nalazi izvorište Sinjac) i rasjed Sušice duž koga je spušten istočni blok.

· U terenima izgrađenim od Durmitorskog fliša konstatovani su brojni uspravni i prevrnuti

nabori od kojih se posebno ističu sinklinale Lebršnika, Brštevca i Todorova dola.

D u r m i t o r s k a t e k t o n s k a j e d i n i c a navučena je preko Kučke jedinice duž dislokacije koja se u stručnoj literaturi naziva Durmitorska navlaka (ili kraljušt). Ova dislokacija je formirana na sjeveroistočnom kontaktu zone Durmitorskog fliša sa karbonatno- klastičnim mezozojskim stijenama – koje pretežno izgrađuju ovu jedinicu. Površina navlačenja ima padni ugao prema sjeveru-sjeveroistoku pod uglom od od 30o do 60o.

-Od nabornih struktura u okviru ove jedinice ističu se: antiklinala Mratinja, antiklinala Kruševa (u donjem toku Pive) antiklinala Tare i sinklinala Crkvice.

-Od disjunktivnih oblika konstatovana je manja kraljušt Dubrovnika (zapadno od Škrka na Durmitoru), kao i brojni rasjedi kilometarskih dimenzija, ali različite prostorne orjentacije, koji su naročito ispoljeni na površini karbonatnih terena Pivske planine, Bioča, Maglića i Vučeva.

Detaljnije istraživanje rupturnog sklopa i aktivnih tektonskih procesa izvršeno je 1988. Godine i to za neposredne kanjonske strane rijeke Pive, odn. padine akumulacionog jezera HE "Piva" ( od početka jezera u rekama Vrbnica i Komarnica, do Sćepan Polja, kao najnizvodnije tačke). Istraživanja su sistematizovana u „Studiji regionalnog i detaljnog rupturnog sklopa, neotektonske aktivnosti i stabilnosti padina i kosina u području akumulacije HE Piva". U sledeća dva podnaslova dati su njeni važniji nalazi.

Karta regionalnog rupturnog sklopa

Karta regionalnog rupturnog sklopa (Slika 2.2) pokazuje da se u najširem području rijeka Pive, Komarnice i Tare razlomne strukture po svojoj orijentaciji grupišu u tri jasno definisana sistema. Dva zastupljenija sistema čine razlomi orijentacije SZ-JI do ZSZ-IJI i razlomi orijentacije SI-JI. Treći, nešto slabije zastupljen sistem čine rupture orijentisane pravcem S-J, sa odstupanjima do pravca SSZ-JJI.

Legenda

Regionalni rupturno predisponirani pravci : složene razlomne strukture,

individualni razlomi koji se nastavljaju po pružanju, rasjedne zone, ešalonirani rasjedi, sistemi bliskih, međusobno paralelnih rasjeda. Sigurno utvrđeni i pretpostavljeni.

Manje razlomne strukture, lokalnog značaja u regionalnom rupturnom sklopu: individualni rasjedi, rasjedne zone, sistemi paralelnih rasjeda, ešalonirani rasedi i veće pukotine. Sigurno utvrđeni i predpostavljeni.

Dominantni pravci pružanja Sistema rasjeda

Slika br. 2-2 . Karta regionalnog rupturnog sklopa

· Rupture pravca SZ-JI do pravca ZSZ-IJI predstavljaju longitudinalne razlome, orijentisane paralelno generalnom pružanju nabornih struktura. Isto pružanje ima i regionalna navlaka duž koje su trijaski sedimenti navučeni na gornjokredni fliš. Iz ovih odnosa moglo bi se zaključiti da su rupture orijentisane pravcem SZ-JI do ZSZ-IJI po postanku najstarije razlomne strukture. Njihova aktivnost, medjutim, višestruko je obnavljana. Dobra izraženost u reljefu ukazuje i na neotektonsku aktivnost.

· Rupture pravca SI-JZ imaju transverzalni karakter. Po vremenu nastanka i aktivnosti reč je o mladjim razlomima, nastalim nakon regionalnih navlačenja. Njihova aktivnost je, medjutim, takodje višefazna, o čemu svedoče međusobni odnosi razloma ovog i prethodno opisanog sistema.

Ove rupture su takodje, veoma dobro izražene na kanjonskim stranama Pive i Komarnice. Zajedno sa razlomima prethodno opisanog sistema ovi rasedi intenzivno raščlanjavaju reljef, deleći ga na blokove hektometarskih, pa i dekametarskih dimenzija. Po rupturama je pojačano dejstvo spoljašnjih uticaja, pa su se po trasama razloma se, na kanjonskim stranama, formirali sipari. Koluvijalni proces na kanjonskim stranama time se višestruko intenzivira.

· Rupture trećeg sistema, orijentacije S-J do SSZ-JJI, kontrolišu položaj dela kanjona Komarnice i Pive, kao i dolinu Sušice. Uz najkrupnije razlome javlja se niz manjih, pratećih ruptura, obično u snopovima. Realna je predpostavka da su ovi razlomi najmladji na istraživanom terenu, kako po postanku, tako i po vremenu aktivnosti.

Razlomi orijentacije SZ-JI do ZSZ-IJI i SI-JZ imaju regionalno posmatrano direktni uticaj na stabilnost padina i kosina. Oni facetiraju kanjonske strane Pive, odn. Komarnice, deleći stensku masu na krupne blokove. Posebno značajne u ovom pogledu su, medjutim, regionalne rupture koje kontroiišu položaj kanjona Pive, odn. Komarnice, generalne orijentacije S-J do SSZ-JJI. Duž ovih ruptura dolazi, naime, do pojave otkidanja i odronjavanja blokova izdeljenih rupturama prethodno navedenih sistema - čime se objašnjavaju i najveće pojave odrona na stranama kanjona Pive i Komarnice. Regionalne rupture, osim toga, predstavljaju i neotektonski aktivne zone, duž kojih dolazi do diferencijalnih vertikalnih kretanja pojedinih blokova.

Neotektonska aktivnost terena

Rezultati ispitivanja neotektonske aktivnosti prikazani su kartom neotektonskih struktura (Slika 2-4). Karta sadrži izolinije anomalija morfometrijskog parametra i neotektonski aktivne strukture.

· Neotektonski aktivne strukture razdvajaju blokove različitih neotektonskih pokreta. One predstavljaju ose ili prevojna područja izmedju blokova koji se relativno izdižu i onih koji relativno tonu. To su najčešće složene razlomne strukture.

· Morfometrijski parametar definiše neotektonsku aktivnost. Pri tome, maksimalne vrednosti izolinija morfometrijskog parametra odgovaraju neotektonski najaktivnijim područjima.

Model neotektonskih struktura u širem području akumulacije HE "Piva", uključujući i teren oko Pive, nizvodno od brane do Sćepan polja dat je na Slici 2-5.

· Osnovne neotektonski aktivne strukture predstavljaju složene snopove razloma generalne orijentacije S-J, sa odstupanjima od pravca SSZ-JJI do pravca SSI-JJZ. Duž ovih složenih struktura formirani su kanjoni Pive i Komarnice. Duboko usecanje reka,

· Drugo područje nestabilnosti na koje znatno utiče i neotektonska aktivnost, predstavlja neposredna oblast brane HE "Piva". Ovde se stiču dve krupne neotektonske strukture što dovodi do pojačanog odronjavanja stijenske mase.

· Neotektonska aktivnost posredno utiče na stabilnost terena. Najintenzivniji pokreti su u predelu donjeg toka Komarnice (završetak Pivskog jezera u Komarnici). Ovde je logično očekivati i intenzivne pojave odronjavanja i osipanja stenske mase (koluvijalni procesi).

Slika 2-4. Karta neotektonskih struktura

svakako uslovijeno sastavom terena, nesumnjivo je potpomognuto i intenzivirano vertikalnim kretanjima pojedinih blokova.

(20)

Seizmološke odlike terena

Seizmičnost

Na seizmičnost predmetnog područja utiču seizmogena žarišta iz širokog okolnog prostora centralne i južne Crne Gore, istočne Bosne i Hercegovine i Srbije.

Od okolnih seizmogenih zona značajni su: seizmički aktivni Jadranski priobalni pojas, središnji seizmički aktivni pojas koji definiše pravac Skadarsko - Bjelopavlićke ravnice, kao i područje oko Gackog u Bosni i Hercegovini.

(a)

(b)

Slika br. 2-5. Zemljotresi na teritoriji Crne Gore i okoline: (a) Prostorna distribucija glavnih udara zemljotresa magnitude ML veće od 3.5 za Crnu Goru i okolinu (Izvor: Sektor za seizmologiju, ZHMS , 2012), (b) Insert iz kataloga uzet je za široko okruženje Plužina (18-20 E,41-44 N) i magnitude veće od 4,5 ML

Na Slici 2-5a. Prikazani su epicentri zemljotresa magnitude veće od 3,5 jedimice Rihterove skale. Na slici desno (Slika 2-5b.) prikazani su epicentri jačih zemljotresa iz neposredne bliže okoline opštine Pužine (ograničeni datim geografskim širinama i dužinama: 41.0-44.0 N, 18.0-20.0 E ) sa magnitudama većim od Mw>4.5. U Tabeli 2-1, za isto područje, dat skraćeni pregled parametara dogođenih zemljotresa M>5.0 Sami region sjevezapadne Crne Gore tokom istorije pokazao je odlike značajne seizmičnosti, pa tako Tumač karte seizmicke regionalizacije teritorije SR Crne Gore (Seizmogeološke podloge za Prostorni plan Crne Gore; Radulovic V., Glavatovic B., Arsovski M., Mihailov V.; 1982 g.) prepoznaje ovo dinarsko - durmitorsko područje kao posebnu seizmogenu zonu.

(29)

Tabela br. 2-1. Zemljotresi magnitude ML>4.5 locirani u široj okolini Plužina

(42.0- 44.0 N, 18.0 – 20.0 E)

Godina

Latituda

Longituda

Dubina

Magnituda

1563

42.25

18.46

10

6.3

1608

42.25

18.46

10

5.7

1608

42.27

18.38

10

6.3

1631

42.25

18.47

10

5.2

1632

42.24

18.45

10

5.1

1639

42.23

18.46

10

5.7

1667

42.6

18.1

10

7.4

1667

42.24

18.47

10

5.2

1780

42.5

18.7

10

6.3

1876

42.26

19.16

10

5.2

1902

43.1

18.5

12

5.5

1905

42.02

19.5

18

6.6

1905

42

19.5

15

5

1905

42.3

19.2

20

5.5

1905

42.1

19.6

12

5.5

1905

42.1

19.6

15

5

1905

42

19.6

12

5.4

1905

42.1

19.6

9

5.9

1905

42

19.5

20

5.5

1905

42

19.5

18

5.3

1908

43.7

20

10

5

1926

42.8

19.9

4

5.2

1927

43

18.1

17

6

1927

42.4

19.5

6

5.2

1932

42.7

19.4

20

5

1948

42

19.5

11

5.5

1961

42.3

19.4

12

5

1962

43.6

18.4

8

6

1966

42.1

18.8

15

5

1966

42.2

18.9

6

5.2

1966

42.2

18.9

12

5.4

1966

42.2

19

7

5.1

1968

42

19.3

20

5.5

1979

42.167

18.727

7

5.1

1979

42.243

18.729

15

5.7

1979

42.458

18.624

11

5.1

1979

42.335

18.873

0

5.1

1979

42.179

18.766

5

6.1

1979

43.099

18.108

3

5.1

1995

42.644

18.189

18

5.1

Indukovana seizmičnost

Učestalost pojavljivanja zemljotresa i cio seizmički režim regiona i ove seizmogene zone u velikoj mjeri je modifikovan i promijenjen nakon izgradnje HE Pive, ali i ostalih vještačkih akumulacija izgrađenih u širem području u periodu od 1954. do 1991. godine. Na slici 2-6 grafički je prikazan položaj bližih akumulacija izgrađenih u tom periodu; uporedno su prikazani zemljotresi (iznad magnitude 3.5).koji su se desili tokom XX i XXI vijeka na ovom području.

Slika br.2-6. Položaj i relativna veličina vještačkih akumulacija na karti epicentara jačih zemljotresa.

Izgradnjom hidrotehničkih objekata sa velikim vještačkim akumulacijama, neminovno nastaje uvećanje hidrostatičkih pritisaka i značajna promjena u stanju pornih pritisaka u stijenama zemljine kore u široj zoni akumulacije. Ovi dodatni naponi predstavljaju stimulativnu (okidačku), komponentu za proces oslobađanja seizmičke energije, što nazivamo indukovana seizmičnost. Ovaj fenomen se gotovo redovno javlja kod velikih akumulacija u tektonski aktivnim regionima. Punjenje basena brane vodom može usloviti:

· Ugibanje basena rezervoara, te uspostavljanje novog ravnotežnog stanja stijenskih

masa osnove basena;

· Ponovna aktiviranja postojećih tektonskih rasjeda u zoni akumulacije i okidački efekat kod kritički napregnutih postojećih tektonskih rasjeda;

· Stvaranju tektonskih dislokacija u uslovima nehomogenih, oslabljenih i degradiranih zona u stijenskim masama u zoni akumulacije.

Akumulacija “Mratinje” na rijeci Pivi, na sjeverozapadu Crne Gore, predstavlja tipičan primjer sa izrazito razvijenom indukovanom seizmičnošću. Brana hidrotehničkog sistema HE “Mratinje” je lučna betonska, sa građevinskom visinom od 220 metara, dok je dužina u kruni brane 261 metar. Prvo punjenje formirane akumulacije započelo je 1976. godine.

Na slici 2-7. prikazan je vremenski razvoj seizmičnosti u zoni akumulacije “Mratinje”, koji je iskazan po parametru broja dogođenih zemljotresa u jedinici vremena (1 mjesec) - u periodu od 1960. godine do 1997. godine, sa indikacijom vremena početka prvog punjenja akumualcije. Ovaj dijagram jasno ukazuje na proces intenziviranja seizmičke aktivnosti u

regionu akumulacije, posebno u periodu nakon 2 godine od njenog prvog punjenja (koliko je zapravo i bilo potrebno za njeno potpuno formiranje).

Slika br. 2-7. Učestanost događanja zemljotresa tokom perioda 1960.-

1997. godina, sa indikacijom početka prvog punjanja akumulacije “Mratinje”.

Trend sezonskog povećanja seizmičnosti koji se poklapa sa periodima visokog vodostaja u akumuacionom jezeru ili sa naglim punjenjem ili pražnjenjem akumulacije i danas je vrlo uočljiv. Reprezentativna je serija zemljotresa koja je registrovana tokom decembra 2010. i januara 2011. godine. - od kojih se najjači desio 24. januara 2011. godine u 02 časa i 26 minuta, sa Rihterovom magnitudom 4.2 jedinice.

U uspostavljenim seizmičkom monitoringu krajem XX vijeka jasno je utvrđen stimulativni seizmički efekat akumulacije. Na osnovu decenijaskih praćenja seizmičnosti, sa sigurnišću se može reći da je seizmički režim ovog područja promijenjen. Nasuprot tome, ne može se potpuno precizno utvrditi u kojoj mjeri je ovaj režim promijenjen u odnosu na prethodno prirodno stanje - jer se uspostavljanje široke mreže seizmičkih stanica praktično vremenski poklopilo sa indukovanim povećanjem seizmičnosti. Prema tekućim istraživanjima maksimalna širi prostor akumulacije “Piva” prirodno je predisponiran na stvaranje zemljotresa umjerene jačine do Rihterove magnitude 5.4 (Saopštenje Seizmološkog zavoda Crne Gore o seizmičkoj aktivnosti u zoni akumulacije HE „Piva“ krajem 2010 i početkom 2011. godine).

Slika br. 2-8. Epicentari zemljotresa jačine iznad Rihterove magnitude 3.0 u zoni akumulacionog jezera “Piva” : (lijevo) do kraja novembra 2010. i (desno) tokom decembra 2010. i januara 2011. godine.

Seizmički hazard

Prema Seizmičkoj regionalizaciji Crne Gore (V. Radulović, B. Glavatović, M. Arsovski i V. Mihailov, 1982) u najugroženijem zapadnom dijelu opštine mogući zemljotresi mogu dostići efekte VII stepena Merkalijeve skale (Slika 2-9). Oko 91% površine opštine, uključivo i urbano područje Plužina, nalazi se u VII zoni seizmičnosti. Manji, sjevero-istočni, dio opštine pripada zoni mogućeg VI stepena inteziteta.

Slika br. 2-9. Seizmička rejonizacija Crne Gore data parametrom maksimalnog očekivanog intenziteta zemljotresa; Detalj – opština Plužine

Savremena istraživanja definišu seizmički hazard parametrom očekivanog maksimalnog ubrzanja. Za potrebe uvođenja novih građevinskih normi projektovanja (EuroNorms - EUROKOD 8) seizmički hazard definiše se za definisani povratni period od 475 godina i za normom utvrđene uslove tla. Karta ovakvih očekivanih maksimalnih horizontalnih ubrzanja data je na Slici 2-10 u skladu je sa usvojenim Nacionalnim Aneksom (nacionalno definisani parametri za Tehničke norme projektovanje seizmički sigurnih zgrada). Aneksom su date propisane diskretne vrijednosti ubrzanja za listu definisanih mjesta. Slijedi relevantni izvod za Plužine i Sjeverni region:

Tabela 2-2. Izvod is spisaka gradova i naselja sa pripadajućom seizmičkom zonom i referentnim

maksimalnim horizontalnim ubrzanjem agR za povratni period T = 475 godina (u abecednom redu)

Grad-naselje

Seizmička zona

agR (g)

agR (m/s2)

Žabljak

II

0.105

1.03

Pljevlja

I

0.077

0.76

Otilovići

I

0.074

0.73

Plužine

II

0.133

1.30

Šavnik

II

0,126

1,24

Mojkovac

I

0.097

0.95

Slika br. 2-10. Rezultati BSHAP projekta: Očekivano max horizontalno ubrzanje (izraženo u djelovima g- za povratni period od 475 i 95 godina).

Nalazi mikroseizmičkog zoniranja za opštinu Plužine

Pored regionalnih seizmogeoloških karakteristika terena - tj. položaja seizmogenih zona i moguće jačine zemljotresa, za realno očekivano dejstvo zemljotresa na površini terena bitno je poznavanje lokalnih seizmogeoloških osobina terena. Drugačije rečeno – dok osnovne makro-seizmološke osobine (Slike 2-9 i 2-10) daju osnovno seizmičko obilježje određenog mjesta, lokalne (mikro)seizmogeološke osobine određuju kako će se dejstvo zemljotresa lokalno manifestovati. Naime, zavisno od građe tla, osnovno dejstvo zemljotresa može se manje ili više uvećati, a u pojedinim slučajevima i umanjiti. Da bi se mapirale zone koje na različit način utiču na lokalni intenzitet zemljotresa sprovode se opsežna multidisciplinarna istraživanja. Za područja tadašnjih urbanih djelova opština, u period 1982- 1985 godine, sprovedena su takva istraživanja, te objedinjena u referatima mikroseizmičkih rejonizacija opština SR Crne Gore. Istraživanja su obuhvatala seizmološka, geološka, hidrogeoloških istraživanja, inženjersko-geološka, te geoelektrična i refrakciona seizmička ispitivanja mikrotremora tla. Na Slici 2-11 prikazani je Prilog br. 4 GUPa Plužine, naslovljen Karta seizmičke mikrorejonizacije urbanog područja Plužina (Stojković, Aleksovski, 1985.) koje je za potrebe RZUP-a Titograd i SO Plužine uradio IZIIS, Skoplje. Dati Prilog je isječak iz originalne karte sačinjene od objedinjenih 6 listova rađenih u razmjeri 1:5000.

Za izradu ovog plana korišćen je pomenuti Prilog 4. GUPa dok kompletan sadržaj objedinjene karte nije bio dostupan. Takodje knjige pratećih referata nisu bile dostupne, ali su u daljnjem tekstu preneseni njihovi izvodi koji se danas mogu naći u aktuelnim planskim dokumentima.

Slika br 2-11. Seizmička mikrorejonizacija Plužina - Prilog 04 Revizije GUPa Plužine, 1988.

Inžinjersko geološke karakteristike terena

Sa inženjersko-geološkog aspekta na području opštine Plužine mogu se generalno izdvojiti

sledeće grupe stijena: vezane, nevezane i poluvezane stijene.

V e z a n e d o b r o o k a m e n j e n e s t i j e n e uglavnom izgrađuju stabilne i dobro nosive terene. U te se mogu se uvrstiti vulkanske stijene (andeziti, keratofiri, spiliti), krečnjaci, dolomitični krečnjaci i dolomiti, kao i pjeskoviti i laporoviti krečnjaci. Ove stijenske mase čine najveći dio Pivske planine što se posebno odnosi na dio terena sa lijeve i desne strane vodotoka Pive nizvodno od Plužina i uzvodno od Sinjca (Pivskog oka).

V e z a n e s l a b o o k a m e n j e n e s t i j e n e čine flišni sedimenti, na dijelu terena gdje su isti predstavljeni glincima, laporima i laporcima. Ovi sedimenti izgrađuju najveći dio sliva Vrbnice kao i šire područje naselja Plužina. Ovaj tip stijena se odlikuje relativno povoljnim geotehničkim karakteristikama sa aspekta nosivosti.

N e v e z a n e i p o l u v e z a n e s t i je n e predstavljene su glacijalnim, deluvijalnim i deluvijalno-eluvijalnim sedimentima (pretežno zaglinjena drobina i pjeskovite gline sa sadržajem drobine), kao i neogenim sedimentima Brezana koje čine gline, pjeskovi i šljunkovi sa proslojcima treseta i uglja.

Od savremenskih e g z o d i n a m i č k i h p r o c e s a na izučavanom dijelu terena treba istaći:

· Proces fizičko-hemijskog r a s p a d a n j a koji je u direktnoj vezi sa djelovanjem mraza i godišnjim temperaturnim kolebanjima. Proces se manifestuje raspadanjem ispucalih stijenskih masa u sitnu drobinu, dok se hemijsko djelovanje ogleda u promjeni mineraloškog sastava, odnosno dezintegraciji krečnjaka u crvenicu i dolomita u grus.

· Ka r s t n i p r o c e s je razvijen u karbonatnim stijenama trijaske, jurske i kredne starosti, što se može suditi na osnovu raznih površinskih i podzemnih karstnih oblika (vrtača, ponora, pećina i jama).

Formiranje Pivske akumulacije dovelo je do pospješivanja nestabilnosti, koje su vezane za postojeće podzemne karstne oblike. Brojne vrtače na karstnim zaravnima čije je dno zastrto crvenicom formirane su duž rasjeda koji su najčešće paralelni sa tokovima Komarnice i Pive. Elongacija vrtača je u pravcu pružanja rasjeda. Dna vrtača završavaju se najčešće ponorima, koji se nastavljaju u duboke jame i pećine. Takav je slučaj sa vrtačama na području Dube, Brezana i Miljkovca.

Velike amplitude kolebanja nivoa jezera u uslovima punjenja i pražnjenja akumulacije dovode do aktiviranja krečnjačkih blokova, razdvojenih diskontinuitetima i ispiranja podzemnih karstnih oblika (pećina) zapunjenih glinovitim materijalom. To ima za posljedicu provaljivanje tavanica pećina i pretvaranje vrtača koje su obrađivane u duboke i prostrane jame. Takav slučaj registrovan je na širem prostoru Miljkovca i Goranska.

· P r o c e s s p i r a n j a (denudacije i padinske erozije), izražen je na padinskim stranama i sa stoji se u izmještanju crvenice, grusa i sitne krečnjačke drobine. Posebno je izražen u gornjim djelovima sliva Komarnice i slivu Vrbnice, izgrađenim od sedimenata fliša, koji je izbrazdan brojnim jarugama.

· O s i p a n j e i o d r o n j a v a n j e su procesi koji su izraženi duž cijelog kanjona Pive i njenih pritoka i sastoje se u stvaranju drobinske zone, odnosno aktivnih sipara. Proces odronjavanja je veoma izražen i od posebnog je značaja za tretiranu problematiku. Može se istaći da kanjonske strane karakteriše blokovska izdijeljenost stijenskih masa, - posebno na višim djelovima terena. Ovakva izdijeljenost stijenskih

masa pri promjeni naponskih stanja uslovljava odronjavanje većih ili manjih blokova. Trase ruptura, naročito njihovi presjeci, ukazuju na moguću pojavu odronjavanja. Za aktiviranje većih odrona posebnu pogodnost pružaju relaksacione pukotine u okviru krečnjaka paralelne sa kanjonima rijeka, duž kojih može doći do pokretanja većih potencijalnih kliznih blokova, posebno u uslovima pojačane seizmičke aktivnosti.

· P r o c e s i k l i ž e n j a i m j e š t o v i t e p o j a v e (odroni i klizišta, sipari- klizišta) su karakteristični samo za dio terena izgrađen od sedimenata fliša kredno- paleogene starosti i padine izgrađene od deluvijalnih sedimenata. Klizišta se obrazuju kao posljedica združenog rada površinskih i podzemnih voda i raskvašavanjem glinovito-laporovitih sedimenata koji izgrađuju strme brdske padine.

Proces kliženja posebno je izražen na području Mratinja u donjem toku rijeke Pive. Za aktiviranje ovog procesa, od presudnog značaja su litološki sastav i nagib terena, kao i naknadno djelovanje hidrodinamičkih i mehaničkih činilaca.

Nagle i česte promjene nivoa akumulacije u uslovima punjenja i pražnjenja, kao i dugotrajno djelovanje talasa na obalni pojas, omogućile su nesmetano djelovanje regresione erozije na nožice padina. Stalno raskvašavanje nožica padina, uz česta oscilovanja nivoa vode, sa efektima pornih pritisaka i snažno eroziono djelovanje, bitno su uticali na promjenu fizičko-mehaničkih svojstava stijenskih masa, odnosno smanjenje kohezije i ugla unutrašnjeg trenja deluvijalnih sedimenata, koji izgrađuju padine sela Mratinja. Ovo je dovelo do kaskadnih otkidanja zemljanih masa u najnižim djelovima padina koje su nataložene preko karbonatnih stijena u osnovi.

Debljina pokrenutih masa je različita i kreće se, po procjeni, od 1 m do preko 10 m. Procesu pokretanja stijenskih masa usled navedenih hidrodinamičkih činilaca, pogodovao je i litološki sastav terena, raskvašenost padine na određenim mjestima podzemnim vodama (pojava izvora i pištevina) kao i nepovoljan nagib terena.

Stabilnost terena

Prema inženjersko-geološkim i hidrogeološkim karakteristikama izučavani teren područja Opštine Plužine može se razvrstati u tri kategorije: stabilni, uslovno stabilni i nestabilni.

U odnosu na stabilnost terena u obuhvatu inženjersko geoloških ispitivanog područja

definisani su tereni dati Tabelom 2-3.

Tabela br. 2-3. Karakteristike stabilnosti terena

Stabilni tereni

imaju postojana svojstva, građu i reljef bez manifestacije

pokretanja masa

Uslovno stabilni tereni

stabilni u prirodnim uslovima, ali pri antropogenom dejstvu, pod dodatnim opterećenjem ili raskvašavanjem postaju nestabilni,

Nestabilni tereni

već u prirodnim ulovima imaju manifetsciju aktiviranih ili primirenih klizišta, odronjavanja, osipanja, bujične erozije i dr.

R e l a t i v n o s t a b i l n i t e re n i obuhvataju područja izgrađena od kamenitih karbonatnih stijena i područja izgrađena od kvartarnih sedimenata sa nagibom padina manjem od 10o.

U s l o v no s t a b i l n i t e r e n i obuhvataju područja izgrađena od flišnih sedimenata i kvartarnih koluvijalnih i eluvijalno-deluvijalnih tvorevina, prisutnih na relativno strmim padinama, sa nagibom većim od 10o. Ovi tereni imaju najveće rasprostranjenje na urbanom području Plužina.

N e s t a b i l n i t e r e n i čine su nestabilne padine izgrađene od koluvijalnih nanosa, umirenih ili aktivnih klizišta i padine izgrađene od drobina i aktivnih sipara. Najveće rasprostranjenje kao što je rečeno imaju na područjima južno i jugozapadno od naselja Plužina, kao i u slivnom području Mratinjskog potoka.

· Najveći broj umirenih i aktivnih klizišta registrovan je na širem području Gojkovića dola i Okruglice kao i u zoni puta Plužine-Stabna. Ova klizišta formirana su u deluvijalnim sedimentima na brdskoj padini a uslovljena su: promjenama naponskog stanja na padini (deluvijalni proces i režim podzemnih voda) što su suštinski prirodni uticaji.

· Od ostalih uticaja, na intenzitet pomjeranja terena na ovom području (Gojkovića do i u zoni lokalnog puta) značajni su slivanje površinskih voda sa asfaltnog puta Plužine-Nikšić, oscilovanje nivoa jezera , kao i idukovana seizmičnost.

· Pojave nestabilnosti, kojim je zahvaćen teren u okviru putnog pojasa, na potezu Gradac- Vojinovića vrelo registrovane su na više lokaliteta. Posebno je ugrožen dio puta ispod kuća Adžića, koji je zahvaćen kliženjem. Takođe pojave nestabilnosti izražene su i u samim Plužinama i manifestuju se odronjavanjem breča i krečnjačke drobine, odnosno kvartarnih sedimenata, koji su zastupljeni preko glinovito-laporovite serije fliša u osnovi.

· Uticaj oscilacija nivoa Pivskog jezera na nožicu padine je jasan i iste se manifestuje deformacijama u samom putu, koji je u više navrata iz tih razloga saniran. Takođe, pojave nestabilnosti registrovane su i u široj zoni Mratinja a iste se ispoljavaju kroz lokalna klizišta formirana u deluvijalnim sedimentima.

Geološko-hidrološke odlike terena

Na osnovu hidrogeoloških svojstava i funkcija stijenskih masa, tipova izdani i prostornog

položaja hidrogeoloških pojava na prostoru opštine Plužine mogu se izdvojiti:

· Dobrovodopropustne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti, predstavljene krečnjacima, dolomitičnim krečnjacima i dolomitima trijaske, jurske i kredne starosti;

· Slabovodopropustne stijene pukotinske poroznosti predstavljene: slojevitim krečnjacima sa rožnacima donjojurske i srednjojurske starosti i vulkanskim stijenama-andezitima trijaske starosti;

· Kompleks slabovodopropustnih do vodonepropustnih stijena mješovite strukture poroznosti, koji je predstavljen neogenim sedimentima u Brezanskom i Crkvičkom polju;

· Kompleks dobrovodopropustnih, slabovodopropustnih i nepropustnih stijena intergranularne poroznosti predstavljen kvartarnim glacijalnim i deluvijalnim sedimentima; i

· Vodonepropustnestijenepredstavljene:glincima,laporcimaipješčarima

donjotrijaske starosti i kredno-paleogene starosti.

(30)

Karakteristične seizmičke zone i podzone terena

Krajnji produkt seizmičke mikrorejonizacije opštine je karta zastupljenih seizmičkih zona i podzona. Istražene prisutne geološke formacije predstavljene su geotehničkim modelima čiji je cilj da se bolje definiše uticaj lokalne sredine na dejstvo zemljotresa.

Na osnovu proučenih geotehničkih modela sa karakterističnim litološkim sastavom i proračunatim parametrima seizmičkog odgovora na području teritorije tadašnjeg urbanog dijela opštine Plužina (tj. u obimu mikroseizmičkog zoniranja) izdvojene su tri karakteristične zone A3, B2 i C1, zatim njima odgovarajuće podzone karakterističnog tla, kao i zona nestabilnog terana N.

Tabela br. 2-4. Pregled karakteristika identifikovanih seizmičkih zona

A3

a)Tereni izgrađeni od inž. geol. klase dobro okamenjenih stijena osnovnih stijena:

· Pločasti rožnaci, slojeviti,laporoviti i detritični krečnjaci sa mogulama rožnaca ,

2

sprudni koralski krečnjaci ( K i R) trijaske i jurske starosti T2 i J2

· Pjeskoviti krečnjaci, slojeviti i laporoviti krečnjaci i dol. Krečnjaci; slojeviti mrki , rumenkasti, crveni krečnjaci; sprudni krečnjaci (K) trijaske , jurske i kredne starosti T3

3

, J1 , J3 i 3K2

b) Tereni izgrađeni od inž. geol. klase dobro okamenjenih i slabo okamenjenih stijena

osnovnih stijena:

- Sivi i crveni laporci, breče i pjeskoviti krečnjaci (LC, BR, K) (stiješnjene flišne serije u površinskim procesima dosta alterisane), zona oslabljenog substrata gornje Kredne

3

strosti 3K2

B2

Tereni izgrađeni od inž. geol. klase dobro složenih i slabo okamenjenih stijenskih masa:

- Glinovita drobina mjestimično slabo vezana u breče (gdr s-d BR) kvartarne strarosti (koluvijalno-deluvijalni sedimenti)

C1

Tereni izgrađeni od kompleksa inž. geol. klase plastičnih do mekih stijena:

- Gline sa drobinom (drg el-d) ) – eluvijalno deluvijalne tvorevine kvartarne starosti kojoj su u podini slabo i dobro okamenjene stijene flišne serije (laporci, breče, krečnjaci LC, BR, K).

N

Zona sa dinamički nestabilnim sredinom u uslovima zemljotresa:

· Drobina aktivnih sipara drS

· drg ku(ka) - nanosi umirenih nanosa aktivnih klizista na podini od flišnih sedimenta (LC,

BR, K)

· drg el-d - nestabilne padine izgrađene od gline sa drobinom kojoj su podini flišni

sedimenti (LC, BR, K)

A3n, B2n,

C1n

Podzone potencijalno nestabilnih terena u pripadajućoj zoni:

-Uslovno stabilni tereni i izgrađeni od inž. geol. klase i kompleksa inž. geol. klasa stijena koji grade pripadajuću zonu.

(39)

L E G E N D A :

SEIZMIČKE ZONE I PODZONE

Seiz. zona A3Seiz. zona C1

Seiz. zona B2Nestabilna zona

Gušće šrafure označavaju uslovno nestabile terene iste seizmičke zone

Granica GUPa 1983.Klizište

Slika br. 2-12. Mikroseizmička mikrozoniranje Opštine Plužine – georeferencirani Prilog 04 GUPa

Plužine, 1988. Na slici je data vektorizovana karta.

Redosled oznake zona A3, B2, C1 i N implicira da se osnovni seizmički uticaji od zemljotresa u tim zonama povećavaju istim redom - prema karakteristika tla pripadajuće zone. Zona N je nestabilna i zabranuje gradnju stalnih objekata.

Pored ovih glavnih zona za prve tri kategorije izdvojene su podzone A3n, B2n i C1n, koje (u okviru datih zona) figuriraju kao uslovno stabilni tereni, definisani kao u Poglavlju

2.4.2. Usled preopterećenja ove zone mogu postati nestabilne pa predstavljaju potencijalno opasna područja.

Za potrebe izrade ovog Plana zaštie i spasavanja, navedeni Prilog 04, GUP Plužina – Karta seizmičke mikrorejonizacije sa mapiranim seizmičkih zonama i podzonama je skenirana. Njena elektronska verzija je georeferencirana i implementirana u geografski informacioni sistem (GIS, u WGS-84 projekciji) (Slika 2-12). Cilj je stvaranje jedinstvenog informacionog okvira za upravljanje zemljotresnim (ali i drugim) rizikom u opštini. Geografsko pozicioniranje manje povoljnih ili nestabilnih zona u odnosu na podatke o naseljenosti, elementima izgrađene sredine i poziciji vitalnih objekata značajan su uslov sitematskog upravljanja rizikom, ali i efikasnog neposrednog odgovora u slučaju zemljotresa.

Svaka od kartiranih zona karakteristično uvećava dejstvo zemljotresa. Maksimalno horizontalno ubrzanje (amax) u nekoj mapiranoj zoni, dobija se množenjem osnovnog parametra seizmičkog hazarda (ubrzanja tla ao) za tu lokaciju i njoj pripadajućeg koeficijenta uvećanja.

Raspoloživa dokumentaciaja Studije seizmičkog mikrozoniranja opštine nije potpuna u ovom segment, ali legenda karte sadrži proračunato amax u svakoj zoni. Naknadno je izračunat odgovarajući faktor uvećanja uticaja Ka uk u svakoj seizmičkoj zoni znajući da je Ka uk = amax(g) / ao (g),

gdje su:amax(g) dato u legendi Karte po seizmičkim zonama

ao (g) - ubrzanje na osnovnoj stijeni dobijeno iz seizmičkog hazarda

Tabela br.2-5. Koeficijenata amplifikacije za identifikovane seizmičke zone i maksimalni

očekivani intenzitet za povratni period od 50 godina

zona

amax (g) (T=100 godina)

ao(g) (T=100 godina)*

Ka uk

I

A3

0,116

0.0931

1,24

7

B2

0,200

2.15

8

C1

0,279

3.00

9

* ao (g) - vrijednost prema pratećem referatu Seizmološke karakteristike urbanog područja

SO Plužine, Seizmološki zavod CG, 1985 god.

Seizmički rizik

Pojam Seizmičkog rizika upućuje na očekivane konsekvence realizacije seizmičkog hazarda tj. izloženost materijalnih i ljudskih resursa opasnostima prilikom zemljotresa.

Drugačije rečeno seizmički rizik se može definisati kao očekivani nivo gubitaka ili šteta nastalih usljed dejstva zemljotresa na određenom mjestu i u određeno vrijeme. Kada se procjenjuje nivo seizmičkog rizika, neophodno je poznavanje:

· Seizmičkog hazarda,

· Elemenata izloženih seizmičkom hazardu: stanovništva, objekata, ekonomskih ili kulturnih i istorijskih vrijednosti itd.,

· Lokacije izloženog elementa u odnosu na hazard

· Povredljivost elementa, koja predstavlja stepen mogućih gubitaka ili oštećenja tog elementa, na datoj lokaciji, u uslovima dejstva specifičnog hazarda. Povredljivost se može odnositi kako na fizičke, tako i na socijalne i ekonomske kategorije.

Slika br. 2-13. Komponente u

procjeni seizmičkog rizika

Stanovništvo kao element rizika - lokacija i izloženost

Svi brojčani podaci o stanovništvu u ovom Planu usvojeni su prema MONSTAT-ovim Prvim rezultatima popisa stanovništva, domaćinstava i stanova objavljenim u maju 2011. godine. Opština Plužine broji po ovim podacima 3286 stanovnika.

U samom gradu tj. gradskom dijelu Opštine Plužine ukupno živi oko 41% stanovništva dok je ostalo stanovništvo naseljeno u naseljima seoskog i katunskog tipa.

Prema Popisu stanovništva iz 2011. godine u opštini ima 43 naselja, svrstanih u 33

katastarske opštine.

Mrežu naselja opštine Plužine čine jedno naselje gradskog tipa - Plužine, kao i 42 naselja seoskog tipa. Plužine, kao opštinsko središte, ima funkcionalni, demografski i socioekonomski centralni položaj. Ostala, većinom seoska i agrarna naselja Opštine su nedovoljno infrastrukturno opremljena.

Tabela br. 2-6. Demografske karakteristike opštine Plužine

Opština

Površina

Br. stanovnika

Domaćinstva

naselja

Gradska

1353

442

Ostala

1933

698

Ukupno

854 km2

3286

1140

Slika br. 2-14. Katastarske opštine na području opštine Plužine.

Opštinski centar Plužine je jedino naselje sa preko 1000 stanovnika (1353 stanovnika 2011. godine). U opštini, samo jedno naselje ima preko 200 stanovnika (Goransko), a 2 naselja broje između 100 i 200 stanovnika (Mratinje, Donja Brezna). Najveći broj naselja prema demografskoj veličini pripada kategoriji izrazito malih naselja, sa manje od 100 stanovnika, od kojih su desetak na ivici gašenja.

Prosječna gustina naseljenosti iznosi oko 3,84 st./km², što je ispod državnog prosjeka i prosjeka za Sjeverni region Crne Gore. Gustina naseljenosti KO Plužine i ostalih katastarskih opština u kojima dominiraju naselja razbijenog tipa je velika. Mreža naselja Opštine odlikuje se i niskim stepenom urbanizacije.

U cijeloj opštini prisutna je tendencija smanjenja broja stanovnika što je rezultat nepovoljnog odnosa nataliteta i mortaliteta, migracije stanovništva. Izuzetak su jedino sami opštinski centar, a porast stanovništa bilježi se i u naseljima Goransko, Bajovo Polje, Žeično i Poljana.

Detalji o prostornoj distribuciji stanovništva dati su u Tabeli 2-7.

Tabela br. 2-7. Naselja u opštini Plužine, prema Prvim rezulatatima popisa 2011, Monstat

N a s e l j e

Stanovništvo

Domaćinastva

Stanovi

Babići

z

z

8

Bajovo Polje

47

17

40

Barni Do

16

6

24

Bezuje

63

24

46

Bojati

12

0

13

Boričje

32

11

29

Borkovići

83

32

66

Brijeg

51

24

48

Brljevo

z

z

27

Bukovac

62

22

44

Crkvičko Polje

73

32

89

Donja Brezna

146

47

85

Dubljevići

34

14

44

Goransko

274

83

136

Gornja Brezna

48

23

96

Jerinići

z

z

16

Kneževići

10

7

30

Kovači

52

17

38

Lisina

16

z

14

Miljkovac

15

7

36

Miloševići

68

28

64

Mratinje

122

47

76

Nedajno

12

6

80

Nikovići

-

-

23

Osojni Orah

51

15

65

Pišče

59

22

65

Plužine (g)

1353

442

592

Poljana

24

8

11

Prisojni Orah

64

21

33

Ravno

25

7

23

Rudinice

73

25

72

Šarići

18

z

19

Seljani

40

17

69

Smriječno

66

20

62

Stabna

38

16

51

Stolac

36

8

18

Stubica

z

z

12

Trsa

35

18

54

Unač

22

8

30

Vojinovići

51

19

40

Zabrđe

26

10

22

Žeično

11

6

11

Zukva

47

11

12

UKUPNO

3286

1140

2390

U geoprostornom smislu, naselja Opštine uslovno se mogu diferencirati u 2 cjeline:

· naselja u tzv. Župi pivskoj (Plužine, Gornja Brezna, Donja Brezna, Bajovo Polje, Bukovac, Miljkovac, Rudinice, Seljani, Goransko, Plužine, Stolac, Smriječno, Kovači, Zabrđe, Osojni Orah, Prisojni Orah, Lisina, Poljana, Ravno, Zukva, Stubica, Stabna, Miloševići, Brljevo i Mratinje). Ova naselja su djelimično infrastrukturno opremljena, oslonjena na magistralni put Nikšić-Plužine-Foča i lokalni put Plužine- Gacko; imaju najveću koncentraciju stanovništva, djelatnosti i proizvođačko- uslužnih funkcija;

· naselja na Planini pivskoj (Bezuje, Dubljevići, Borkovići, Boričje, Pišče, Vojinovići, Unač, Barni Do, Babići, Trsa, Nedajno, Kneževići, Šarići, Bojati, Nikovići, Jerinići, Žeično, Crkvičko Polje i Brijeg), koja se nalaze na desnoj strani rijeka Komarnice i Pive, zatim oko Sušice i na lijevoj obali rijeke Tare, do Šćepan Polje. Zajednička osobina ovih naselja jeste njihova bezvodnost, visoka nadmorske visina, oštrija klima, izolovanost područja i orijentacija stanovništva na stočarstvo.

Najrazvijenija naselja Opštine protežu se na pravcu Plužine-Goransko-Donja Brezna. Ova naselja su se vremenom transformisala za razliku od ostalog dijela opštine – koga karakteriše odsustvo objekata javnih službi, saobraćajna izolovanost i privrednih kapaciteta.

Stanovanje i zgrade – tipovi, izloženost i vulnerabilitet

Stambeni fond opštine karakteriše neujednačenost po kvantitetu i po kvalitetu gradnje. O seizmičkoj sigurnosti fonda zgrada – bilo da se radi o stambenim objektima individulanog ili kolektivnog stanovanja ili objektima javnih ustanova nema podataka. Zato se nadalje navode glavne karakteristike stambenog fonda (prema PUP-u Plužine, 2002. godina) Stanovanje u opštinskom centru, gradskom području Plužina organizovano je u dva osnovna vida: individualno i kolektivno stanovanje. Opremljenost infrastrukturom je u najvećem broju slučajeva zadovoljavajuća, kako u individualnom tako i u kolektivnom stanovanju.

· Kolektivno stanovanje je zastupljeno u centralnom dijelu samih Plužina. Građevinski fond je, uglavnom, novijeg datuma, pogotovo višespratni stambeni objekti. To su solidno građeni objekti, organizovani u okviru urbanih blokova, spratnosti do P+6. Mnogi od njih u prizemlju imaju lokale.

· Individualna stambena izgradnja je gradskog tipa, sa slobodnostojećim porodičnim objektima na parceli. Spratnost objekata je različita u zavisnosti od godine izgradnje. Noviji objekti imaju spratnost P+1 do P+2+Pk. Prizemni objekti su pretežno stari srednjeg i lošeg boniteta. Tradicionalni vid individualne gradnje je tzv. "durmitorska" kuća i prisutniji je u ruralnom dijelu opštine. Prepoznatljivi gradivni materijali su kamen i drvo - kao osnovni materijali zidova i krovnog pokrivača. Ljetnji stočarski stanovi – katuni, građeni su u formi koliba sa niskim zidovima od kamena i dvovodnim krovom od oblica, pokrivenim slamom ili cijepanom daskom.

Na Slici 2-15. katastraska podloga korišćena pri izradi PUPa Plužine sa postojećim objektima i planirano stanje namjene prostora Plužina upoređeni su seizmičkim zonama određenim u mikroseizmičkoj rejonizaciji opštine.

(a)

L E G E N D A

GRANICA OBUHVATA DETALJNE URBANISTIČKE RAZRADE

STANOVANJEmale gustineKOMERCIJALNE DJELATNOSTI

velike gustine

(b)

DRUŠTVENE DJELATNOSTI

SPORT

KOMUNALNE DJELATNOSTI

ZELENE POVRŠINE

SEIZMIČKE ZONE I PODZONE

Seiz. zona A3Seiz. zona C1

Seiz. zona B2Nestabilna zona

* Gušće šrafure sa indeksom „n“ u oznaci odnose se na uslovno nestabile terene iste seizmičke zone

Slika br. 2-15. Katastarska podloga (a) i namjene prostora (b) prema PUP-u Plužina, 2002. upoređene sa sadržajem seizmičkog mikroziniranja

U najužem centru grada postojeći objekti društvene djelatnosti i kolektivnog stanovanja pozicionirani su u seizmičkoj zoni C1 slabih karakteristika. Objekti prevashodno komercijalne namjene i stambene namjene na izlazu magistralnog puta prema Foči nalaze se na terenima okarakterisanim kao uslovno stabilni pružaju se pravcem JI-SZ. Oni su ispod magistrale slabijeg (podzona C1n), a iznad magistrale nešto boljeg kvaliteta (podzona B2n). Isto se odnosi na dio postojećih stambenih objekata. Jugoistočni dio grada vrlo je nepovoljnih karakteristika i svi objekti na ovom prostoru se najugroženiji. Najveći dio ovog područja čine seizmički nestabilni tereni. U ovom nepovoljnom kompleksu PUP predviđa stambenu izgradnju manje gustine čime se potencijalno povećava seizmički rizik. Ovo posebno važi za terene već pznačene kao aktivna ili umirena klizišta.

Kako najveći dio opštine nije obuhvaćen mikroseizmičkim zoniranjem, to se o potencijalnim efektima lokalne građe tla- na terenima ostalih naselja, može govoriti samo na osnovo geološke i inženjersko geološke analogije. Položaj postojećih naselja i

planirane gradnje dat je na Slici 2-17. Dio opštine sjeverno od Plužina koji pripada oblasti Durmitorske navlake ima bolja lokalna svojsva tla. Središnjim dijelom opštine u pravcu SZ-JI pružaju se tereni dominantno građeniodformacija durmitorskog fliša sa vrlo nepovoljnim svojstvima. Tereni na području Miljkovca, Bajovom Polju i Brezni izgrađeni od sipara takođe značajnu uvećavaju seizmička dejstva.

Radi pregleda stabilnosti terena korišćena je Inženjersko geološka karta SFRJ, koja klasifikovala je terene prema ovom svojstvu.

L E G E N D A

nestabilnih terena

Slika 2-16. Pregled pretežno stabilnih i

nestabilnih terena prema Inženjersko geološkoj karti SFRJ (IGSFRJ).

pretežno stabilnih

L E G E N D A

NAMJENA PROSTORAPUTNA MREŽASTABILNOST TERENE PREMA IG KARTI SFRJ

Građevinsko zemljišteMagistralni putPretežno (uslovno) stabilni

tereni

(40)

Zemljišteplaniranoza

izgradnju

Regionalni putNestabilni tereni

Turizan i vikend naseljaPlanirana

saobraćajnica

Granica turizma

Slika 2-17: Planirana namjena prostora prema PUP Plužine u odnosu na položaj pretežno

stabilnih i nestabilni terena prema karti IGSFRJ).

Infrastrukturni sistemi

Osnovne odlike telekomunikacione i elektro mreže i mreže vodosnadbijevanja dati su u Opštem dijelu plana. Kod nas - do sada, nema istraživanja o osjetljivosti ovih sistema na dejstvo zemljotresa iako je njihova funkcionalnost od velikog značaja za odgovor u vanrednim uslovima. Svakako, treba imati u vidu njihovu mikro lokaciju - u odnosu na mikroseizmičko zoniranje ili sadržaj inženjersko geološke karte SFRJ, te na osnovu istih u najgrubljoj mjeri suditi o njihovoj izloženosti seizmičkim uticajima.

Opšti dio ovog Plana takođe definiše glavne odlike putne infrastrukture u opštini. Sigurnost i funkcionalnost putne infrastrukture, a potom i ostalih infrastrukturnih sistema su od posebnog značaja u slučaju dejstva zemljotresa jer trebaju da obezbijede brz i efikasan odgovor u vanrednoj situaciji. Njihova funkcionalnost, i mogućnost alternativnih komunikacija treba da obezbijede: kako prohodnost ka širem okruženju radi prijema pomoći, tako i lokalnu komunikaciju ka pogodjenim naseljima radi pružanja hitne pomoći. Važan element sigurnosti puteva vezan je za sigurnost pojedinih inženjerskih objekata na njima – mostova i tunela prevashodno.

Osnovne odlike drumskog saobraćaja – kao dominantnog vida sobraćajau opštini, koje mogu da utiču na odgovor u slučaju zemljotresa su:

· neadekvatno razvijena mreža lokalnih puteva uz smanjenu mogućnost distribucije ljudi i roba,

· saobraćajna izolovanost naselja planinskih područja (u zonama Durmitora, Bioča, Maglića i Volujka) od glavnih komunikacijskih pravaca usled klimatskih i morfoloških karakteristika područja (veliki broj dana pod snegom, planinski neprohodni tereni).

U saobraćajnom smislu područje Opštine se oslanja na magistralni put Nikšić – Plužine – Šćepan Polje (granica Republike BiH), preko koga se ostvaruju direktne veze sa Podgoricom i Republikom B i H, kao i na regionalni pravac Žabljak – Trsa – Plužine. Mrežu lokalnih puteva čini 30 puteva, među kojima se po značaju izdvaja put Plužine – Stabna – Gacko (Republika BiH) i lokalni put Trsa – Crkvičko Polje – Šćepan Polje, koji integriše istočni dio Opštine.

Ocjena vulnerabiliteta ovakvih putne mreže metodološki je drugačija od ocjene sigurnost pojedinačnih objekata ili zgrada - iz samog razloga što se uslovi temeljenja i izloženost ovih sistema mijenjaju duž njihove trase.

Studijom očekivane povredljivosti i seizmičkog rizika u Crnoj Gori (PPR 1984.god.) sekcija magistralnog puta Nikšić - Granica RCG sa oznakom M23 u opštini Plužine ima težinski koeficijent povredljivosti Ct 0,15. Regionalni put Žabljak plužine R12 ima težinski koeficijent Ct 0,0 (Slika 2-18, a i b). Ove veličine ukazuju na nisku ranjivost puteva - i to prevashodno zbog niskog nivoa očekivane seizmičke pobude.

Na slici 2-19 upoređene su trase magistralni i regionalnih puteva na teritoriji opštine sa mapiranim terenima koji se tretiraju kao uslovno stabilni ili nestabilni (Inženjersko geološka karta SFRJ). Sekcije puteva koje prolaze kartiranim nestabilnim i uslovno nestabilnim (tj. pretežno stabilnim) treba smatrati posebno povredljivim. Na Slici 2-15 vidi se detalj trase magistralnog put na području samog grada Plužina i njegova pozicija u odnosu na mapirane seizmičke zone i podzone seizmičke (ne)stabilnosti.

(49)

(a)

(b)

Slika br. 2-18. Težinski koeficijent Ct200 očekivane povredljivosti po sekcijama magistralnih (a) i regionalnih regionalnih (b) puteva u Crnoj Gori za seizmički hazard sa povratnim periodom 200 godina

Ranije citirana „Studiji regionalnog i detaljnog rupturnog sklopa, neotektonske aktivnosti i stabilnosti padina i kosina u području HE Piva” (Marković, 1989.) preciznije definiše opasnost na putnoj mreži neposredno uz akumulaciono jezero HE Piva:

“U pogledu stabilnosti najugroženiji delovi terena su neposredno područje brane HE "Piva", zatim desna obala Pivskog jezera, uzvodno od brane do Titovog mosta, i prostor urbanizacije Plužine.

U navedenim lokalnostima ugrožena su postrojenja nizvodno od brane (put Nikšić— Foča i pristupni put u mašinsku halu elektrane, te izlaz dalekovoda iz rasklopnog postrojenja elektrane), zatim magistralni put Niksić-Foča (izlazi/ulazi u tunele na potezu od brane do Titovog mosta) i razvoj urbanizacije Plužine. Stoga se za ova područja preporučuju dalja detaljna, terenska osmatranja i kartiranja pojava nestabilnosti u razmeri 1:10 000, na osnovu kojih bi se mogao raditi projekt zaštite i sanacije.

Značajne pojave nestabiinosti mogu se očekivati i u gornjem delu Pivskog jezera u Komarnici. Izvršena ispitivanja rupturnog sklopa, neotektonske aktivnosti i stabilnosti terena u području kanjonskih strana reke Pive, nizvodno od brane do Šćepan polja, pokazuju da nema realne opasnosti od većih odrona stenskog materijala, koji bi privremeno pregradili tok Pive i podigli njen nivo, te ugrozili rad elektrane. Ova konstatacija se posebno odnosi na deo nizvodno od mosta kojim put Niksić-Foča prelazi sa leve na desnu stranu Pive. Izmedju brane i mosta mogući su veći odroni koji bi, pre svega, ugrozili saobraćajnicu.“

Alternativno treba imati u vidu mogućnost korišćenja jezerskog saobraćaja na Pivskom

jezeru.

(LEGENDASAOBRAĆAJNICEMagistralni putRegionalni putPlanirana saobraćajnicaSTABILNOST TERENAPretežno (uslovno) stabilnitereniNestabilni tereniSlika br. 2-19. Prikaz važnih putnih pravaca na teritoriji opštine Plužine u odnosu na stabilnost terena definisanu Inženjersko geološkom kartom SFRJ)

2.5.4 Infrastrukturni objekti

Kao mogući scenariji ponašanja brane u slučaju jakog zemljotresa mogu se zamisliti

sledeći:

-konstruktivna oštećenja tijela lučne brane - usled samog promjene opterećenja – kako dinamičkog dejstva potresa, tako i promjene vodnih pritisaka na tijelo brane uz pojavu talasa u samom jezeru,

· prelivanje vode preko krune brane usled pojave talasa u akumulaciji – usled zemljotresa i/ili odrona stijenskog materijala masivnih razmjera u akumulaciju.

Neophodno je potencirati seizmičku sigurnost objekta brane HE Piva koji ima krucijalni značaj za ocjenu seizmičkog rizika u opštini Plužine ali i za cijelu Crnu Goru. Obrađivač nije imao uvida u eventualne studije seizmičke sigurnosti same brane niti o procjenama eventualnih posljedica njenog oštećenja. I aktuelni PUP Plužina naglašava da „trenutno stanje u pogledu zaštite od prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa karakteriše nepotpunost i nedostupnost informacijama o rizicima od mogućih prirodnih nepogoda i tehnoloških udesa, kao i o posledicama koje mogu izazvati“.

Obavezno se preporučuje provjera postojanja i raspoloživosti takvih studija iz ranijih ili

novijeg vremena ili pak iniciranje njihove izrade.

Studija seizmičkog rizika same brane trebalo bi da procijeni:

- postojeću konstruktivnu sigurnost brane i pratećih siguronosnih mehanizama (automatskih ustava na prelivu brane).

· uz predpostavku njene potpune projektovane konstruktivne sigurnosti, potrebno je ocijeniti stanje funkcionalnosti tj. operabilnosti HE u slučaju jakog zemljotresa - jer ono može imati velike posljedice kako po opštinu tako i državu.

Procjena rizika za odabrani Scenario zemljotres

Scenario zemljotres

Za svrhu planiranja odgovora nadležnih autoriteta i zajednice potrebno je da se odabere tzv. karakteristični zemljotres, tj. predvidi scenario koji je za datu zajednicu najteži.

Uobičajeno, odabere se jedan ili više reprezentativnih zemljotresa koje mogu generisati već poznata seizmogena žarišta u bližoj ili široj okolini zajednice. Mjerodavni zemljotres bira se tako da njegova magnituda odgovara maksimalno očekivanim uticajima prema analizi seizmičkog hazarda. Za tako odabrani zemljotresi proučavaju se mogući efekti, kako fizički tako i funkcionalni – i određuje najgori scenario koji predstavlja podlogu za planiranje odgovora službi i cijelog društva.

Za razvijanje scenario-zemljotresa i potrebe izrade Plana za zaštitu i spašavanje od zemljotresa u opštini Plužine odabrana su četiri potencijalno moguća zemljotresa generisana u okolnim prepoznatim seizmogenim zonama.

Simulirani su potresi u važnim bližim seizmogenim zonama Pive i Gackog, kao i udaljenijim važnim epicentralnim zonama Skadra i Ulcinja, čiji efekti bi mogli najozbiljn