1. Przedmiot zainteresowań i klasycy socjologii.

Socjologia, nauka o społeczeństwie i procesach, które w nim zachodzą. Zajmuje się badaniem stosunków społecznych, określa prawidłowości powstawania i przekształcania się różnych form życia zbiorowego, analizuje zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach. Jako samodzielna dyscyplina naukowa pojawiła się w 2. poł. XIX w. Termin socjologia wprowadził francuski filozof A. Comte - w znaczeniu ogólnej nauki o strukturze społeczeństwa, prawach jego rozwoju i metodach badania.Przedmiot, zakres i zadania socjologii były różnie rozumiane i określane w poszczególnych okresach, co miało wpływ na pojawienie się rozmaitych kierunków i teorii. Do bardziej znanych należą: teoria strukturalno-funkcjonalna, teoria konfliktu, teoria ekologiczna, teoria działania społecznego, teoria systemów.We współczesnej socjologii przeważa tendencja do ujmowania jej jako nauki empirycznej o strukturze i funkcjonowaniu różnych zbiorowości, co spowodowało szybki rozwój badań specjalistycznych i wyodrębnienie szeregu szczegółowych dyscyplin socjologicznych, m.in. socjologia: pracy, przemysłu, miasta, wsi, opinii publicznej, wychowania, rodziny, wojska, sportu, medycyny, religii.

August Comte (1798-1857). Za twórcę socjologii uważa się francuskiego filozofa Augusta Comte'a, który ukuł ten termin w 1838 roku w celu określenia szczególnej metody badania społeczeństwa. Comte chciał wykorzystać nową naukę do naprawy schorzeń społecznych Comte koncentrował się na dwóch konkretnych aspektach życia społecznego: porządku i stabilizacji, które nazywał statyką społeczną, oraz na zmianach społecznych określanych mianem dynamiki społecznej. Według Comte'a czynniki te zespalają społeczeństwo i stają się motorem zmian. Comte uważał, że głównym czynnikiem sprzyjającym stabilizacji jest wspólnota przekonań wszystkich członków społeczeństwa. Zmianę społeczną widział jako proces ewolucyjny, dzięki któremu społeczeństwo osiąga coraz wyższe stadia rozwoju. Choć specyficzne poglądy Comte'a nie odgrywają już znaczącej roli we współczesnej socjologii, to wyeksponowanie przez niego problemu zmian społecznych oraz położenie nacisku na przestrzeganie ściśle naukowej metodologii, wpłynęło w olbrzymim stopniu na innych myślicieli społecznych, zapewniając tym samym Comte'owi trwałe miejsce w historii socjologii.

Herbert Spencer (1820-1903). Dzieło Comte'a zostało rozwinięte przez angielskiego socjologa Herberta Spencera. Spencer usiłował wyjaśnić porządek i zmiany społeczne przez porównanie społeczeństwa do żywego organizmu. Spencer opisywał społeczeństwo jako "system" składający się ze współzależnych części. Według niego socjologia odkrywa podstawowe struktury społeczne i bada, jak ich funkcjonowanie wpływa na stabilizację społeczeństwa. Pod pewnymi względami Spencer był prekursorem szkoły "strukturalistyczno-funkcjonalistycznej" w myśli socjologicznej. Szczególnym zainteresowaniem Spencera cieszyło się ewolucjonistyczne pojęcie "przetrwania najlepiej przystosowanych", którym posługiwał się w badaniach nad zmianami społeczeństw. W myśl jego teorii określanej mianem darwinizmu społecznego, w społeczeństwie uwolnionym od interwencji rządu "nieprzystosowani" musieliby zniknąć; tylko najlepsi mieliby prawo do przetrwania i reprodukcji.

Karol Marks (1818-1883). Ten urodzony w Niemczech filozof i rewolucjonista poświęcił wiele lat życia szczegółowym badaniom historycznym nad naturą społeczeństwa. Podobnie jak Comte interesował się badaniami struktur i procesów społecznych po to, by ulepszyć społeczeństwo. Jego poglądy stały się fundamentem socjologicznej "szkoły konfliktu. Marks uważał, że podstawowe "prawa" historii można odnaleźć w strukturze ekonomicznej społeczeństwa. Według niego społeczeństwo dzieli się na dwie klasy: tych, którzy są właścicielami środków produkcji, i tych, którzy tych środków nie posiadają, czyli tych, którzy "mają", i tych, którzy "nie mają". Podział ten nieuchronnie prowadzi, zdaniem Marksa, do "konfliktu klasowego". Marks ujmował historię świata w kategoriach historii walki klas.

Wedle Marksa sprzeczności immanentnie tkwiące w kapitalizmie wywołują kryzysy ekonomiczne, które, z kolei, dają początek nowym strukturom społecznym. Pogląd ten, nazywany materializmem dialektycznym, zakłada, że nowo powstałe struktury będą doskonalsze od starszych, bardziej represyjnych. Z tej przyczyny Marks nie widział w konflikcie zła, lecz raczej motor postępu. Wpływ Marksa na socjologię jest odczuwalny do tej pory. Chociaż jego pogląd o dominującym wpływie czynników ekonomicznych, na społeczeństwo nie cieszy się powszechną akceptacją, większość socjologów przypisuje owym czynnikom istotną rolę w życiu społecznym.

Emil Durkheim (1858-1917). Durkheim - pod wpływem Spencera i Comte'a - interesował się szczególnie tym, co scala społeczeństwo, czyli problemem porządku społecznego. Jego podejście do tej sprawy było z gruntu funkcjonalistyczne: badał znaczenie funkcji różnych elementów życia społecznego dla zachowania spójności społeczeństwa. Podkreślał wagę wspólnoty przekonań i wartości ( "świadomości zbiorowej") oraz zbiorowych rytuałów.Durkheim uważał, że społeczeństwo zespala forma struktury społecznej. W społeczeństwach pierwotnych - mniej złożonych i mniej wyspecjalizowanych od społeczeństw współczesnych - ludzie łączyli się ze względu na podobieństwa. Większość z nich robiła podobne rzeczy; byli wszechstronni, a nie wyspecjalizowani. To łączenie się przez podobieństwo Durkheim nazwał solidarnością mechaniczną. Wraz z rozwojem i różnicowaniem się społeczeństwa ludzie zaczęli wykonywać wyspecjalizowane zadania, stając się sobie wzajemnie niezbędni. Ten rodzaj związku, polegający na wzajemnym wsparciu i współzależności, Durkheim nazwał solidarnością organiczną. Durkheim przyczynił się także do rozwoju metodologii socjologicznej. Twierdził, że socjologia musi badać "fakty" społeczne, czyli siły istniejące poza jednostką i ograniczające jej zachowanie. Uważał, że ludzie wkomponowują owe ograniczające wpływy społeczne we własną tożsamość i tym samym przekształcają "kontrolę społeczną" w "samokontrolę"

Max Weber (1864-1920). Niemiecki socjolog Max Weber wywarł olbrzymi wpływ na współczesną socjologię. Przyczynił się zarówno do rozwoju wiedzy, jak i metodologii socjologicznej. Główną dziedziną badań Webera były działania społeczne. Szczególnie interesowały go wartości, przekonania, zamiary i postawy, które kierują naszym zachowaniem. Weber postulował socjologię wolną od wartościowania, domagał się wyeliminowania z procesu badawczego założeń wstępnych i uprzedzeń. Jego kolejną innowacją było stworzenie typu idealnego, czyli takiej konstrukcji pojęcia dowolnego zjawiska, która uchwyci jego najistotniejsze elementy, i z którą można by porównywać zjawiska świata rzeczywistego. Weber traktował elementy ekonomiczne jako jeden z kilku istotnych czynników mających wpływ na życie społeczne. Przywiązywał zasadniczą wagę do statusu społecznego, na który składały się cechy indywidualne i odbiór społeczny, a także do władzy politycznej, czyli możliwości wpływania na działania innych. Badania Webera nad organizacjami, szczególnie biurokracją, wciąż są wykorzystywane w praktyce badawczej i teorii tej dziedziny. Weber połączył powstanie kapitalizmu z wartościami i postawami zawartymi w teologii rozwijającego się protestantyzmu. Jego badania nad różnymi religiami przyczyniły się do zrozumienia roli kultury i struktury społecznej w teologii.

2. Osobowość społeczna - jej definicja i komponenty.

Człowiek, żyje, działa i rozwija się w społeczeństwie, środowisku, grupie społecznej, w których spełnia określone funkcje. Wymaga to od niego określonych cech osobowości. Osobowość społeczna człowieka kształtuje się i rozwija pod wpływem środowiska biologicznego o środowiska społecznego.

Osobowością społeczną nazywamy względnie trwałą strukturę psychiczną człowieka, ukształtowaną pod wpływem czynników środowiska biologicznego i społecznego, wpływającą na jej zachowanie i działanie nadając kierunek i organizację.

Osobowość społeczna stanowi względnie autonomiczna i dynamiczną całość cech psychicznych, uformowaną w procesie życia jednostki, posiadającą swoistą strukturę i rządzącą się własnymi prawami. Znaczy to, że:

1. Osobowość jest złożonym systemem cech wzajemnie się przenikających i warunkujących, których istotę można zrozumieć jedynie wówczas, gdy będzie się je analizować na tle całokształtu życia psychicznego i systemu działań jednostki.

2. Osobowość jest całością zorganizowaną, a więc posiadającą swoistą strukturę, w której ramach wszystkie cechy psychiczne są od siebie zależna, ale nie wszystkie jednakowo ważne; pewne z nich są dominujące, bardziej aktywne i wywierają decydujący wpływ na zachowanie jednostki.

3. Cechy składające się na strukturę osobowości nadają całej osobowości charakter dynamiczny i aktywny

4. Aktywność osobowości skierowana jest na realizację określonych celów i ideałów, ukształtowanych na podłożu przyswojonych przez jednostkę wartości społecznych

5. Osobowość jako całość jest tworem ukształtowanym na podłożu życia jednostkowego, osobistych doświadczeń nagrodzonych w toku pracy i współżycia z innymi ludźmi, rozbudzonych potrzeb oraz przyswojonych ideałów i wzorów życia.

3. Postawa społeczna i jej składowe.

W .Kozłowski – „Pod pojęciem postawy rozumie się zazwyczaj względnie trwały układ przekonań, emocji i uczuć oraz zachowań jednostki w odniesieniu do danego obiektu (osoby, przedmiotu, idei).”

Mają one aspekt poznawczy, emocjonalny i motywacyjny. Składnik intelektualny postawy polega na porównywaniu jednostki z przyjętymi standardami, wzorcami i dokonywaniu wartościującej oceny. Składnik emocjonalny ma znak dodatni lub ujemny, łączy się z przyjemnymi lub przykrymi doznaniami. Składnik motywacyjny ukierunkowuje nasze zachowanie „do” lub „od” przedmiotu postawy”.

Postawy społeczne kształtują się pod wpływem różnych czynników społeczno-kulturowych. Według T. Mądrzyckiego są to następujące czynniki: wpływ kultury, wpływ podstawowych grup społecznych, wiedza, płeć, wiek.

Postawy jednostki mają swe uwarunkowania kulturowe. Według T .Mądrzyckiego „wiąże się to przede wszystkim z jej przynależnością do określonego narodu, klasy lub warstwy społecznej. Każda z tych społeczności posiada swoją kulturę. W skład kultury wchodzą pewnego rodzaju twierdzenia dotyczące rzeczywistości - naukowo sprawdzone lub wierzenia i mity - oraz ideologie, normy społeczne, style zachowania, wzory osobowe, itp. Wszystkie te elementy kultury oddziałują na postawy jej uczestników”.

Tworząc własną postawę, jednostka opiera się w mniejszym lub większym stopniu na wartościach społecznych, które stanowią podstawowy budulec kształtowania się postawy.

Do czynników wpływających na kształtowanie się postawy zalicza się również wpływ podstawowych grup społecznych. W każdym środowisku społecznym istnieją pewne normy społeczne, zwyczaje, obyczaje, wierzenia, praktyki wychowawcze, rozpowszechniane przekonania, które często są uprzedzeniami i bezpośrednio wpływają na kształtowanie się postaw.

Według T. Mądrzyckiego bezpośredni wpływ na kształtowanie się postaw mają małe grupy społeczne. Według tego autora małe grupy społeczne to „...zbiór ludzi połączonych ze sobą więzią społeczną, więź zaś stanowią kontakty i stosunki, w które wchodzą ze sobą”.

Jedną z podstawowych grup społecznych wpływających na kształtowanie się postaw jest rodzina. Rodzice mają znaczny wpływ na kształtowanie się postaw i zachowanie się dziecka, ponieważ zaspokajają jego potrzeby. Rodzice posiadają odpowiednie doświadczenie społeczne, wiedzę i dojrzałość umysłową. Według T.Mądrzyckiego „duży wpływ rodziców na dziecko wynika również stąd, iż są oni pierwszymi osobami oddziaływującymi na jego psychikę. Oddziałują oni na dziecko w okresie, kiedy jego psychika jest bardzo plastyczna. W okresie wczesnego dzieciństwa, jak wskazuje wielu psychologów, kształtują się podstawy osobowości jednostki”.

Rodzina więc, przekazuje dziecku wartości społeczne, normy moralne, obyczajowe, wierzenia religijne i różne stereotypy społeczne, przez co kształtuje jego postawy.

Ważnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się postaw jest wiedza. Zdaniem T.Mądrzyckiego „... wiedza sprzyja formowaniu się postaw mało stereotypowych, likwidacji uprzedzeń i przesądów, kształtowaniu się tolerancji i postaw adekwatnych do rzeczywistości. Można stwierdzić, iż przesądy, stereotypy, nieracjonalne przekonania rozpowszechnione są głównie w społeczeństwach o niskim stopniu wiedzy”.

Wiedza ma więc duże znaczenie w procesie kształtowania się postaw.

Innym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się postaw jest płeć. „Z płcią wiążą się określone właściwości anatomiczne, fizjologiczne i psychiczne. Można sądzić, iż charakterystyczne dla każdej płci cechy budowy ciała, funkcje organizmu i tempo rozwoju wpływają na różnice we właściwościach psychicznych”.

Należy tu podkreślić, że z płcią wiążą się ukształtowane historycznie wzory osobowe, role i zachowania społeczne, które również wpływają na kształtowanie się postaw.

T.Mądrzycki twierdzi, że „... w konsekwencji odrębnych wzorów osobowych i stosowanych metod wychowania kształtują się odmienne właściwości osobowości dziewcząt i chłopców”.

Tak więc dziewczęta są z natury mniej impulsywne, bardziej opanowane, łatwo ulegają wpływom środowiska, są sugestywne i lękliwe. Chłopcy natomiast charakteryzują się większa dynamiką, impulsywnością, pewnością siebie, tendencją do nonkonformizmu i agresją. Wymienione wyżej cechy osobowości obu płci mają duże znaczenie i wpływ na kształtowanie się postaw.

Do czynników, które w istotnym stopniu kształtują charakter postaw społecznych można również zaliczyć wiek. Według T. Mądrzyckiego: „Mówiąc o wieku jako o czynniku rozwoju postawy, mamy na myśli dokonujące się w ciągu życia jednostki zmiany w oddziaływaniu środowiska zewnętrznego oraz przemiany wewnętrzne”.

Rola wieku w ujawnianiu postaw wiąże się ze zmianą stawianych przed jednostką zadań, pełnionych ról społecznych oraz jej kontaktów z innymi osobami i grupami społecznymi. Wraz z wiekiem zmienia się kierunek i rodzaj postaw.

Opisane powyżej czynniki wpływają bezpośrednio i decydują o kształtowaniu się postaw społecznych.

W odniesieniu do osób niepełnosprawnych czynnikami wpływającymi na kształtowanie się do nich postaw społecznych są m.in.: kontakty interpersonalne z osobami niepełnosprawnymi oraz rodzaj upośledzenia.

Według T. Mądrzyckiego podejmowanie kontaktów interpersonalnych z osobami niepełnosprawnymi to bardzo ważny czynnik, który decyduje o postawach społecznych wobec tych osób.

Na podstawie wyników badań naukowców (H. Larkowej, A. Giryńskiego) można przyjąć, że postawy osób pełnosprawnych wobec niepełnosprawnych, z którymi istniały jakiekolwiek bezpośrednie kontakty, częściej miały charakter pozytywny niż negatywny.

Czynnikami wpływającymi dodatnio na zmianę postawy wobec jednostek niepełnosprawnych z negatywnej na pozytywną były powtarzające się kontakty z osobami odchylonymi od normy.

Rodzaj upośledzenia osób niepełnosprawnych to kolejny czynnik, wpływający na tworzenie się postaw wobec osób odchylonych od normy.

H.Larkowa twierdzi, że „Na pozytywną czy negatywną postawę wpływa więc nie tyle rodzaj upośledzenia, co jego widoczność i stopień ciężkości zaburzenia funkcji organizmu. Początkowo widok uszkodzenia ciała i upośledzenia jego funkcji znajduje się w centrum uwagi jako coś odmiennego, wzbudzając przykre uczucia, a także ciekawość”.

Wielu autorów przypisuje odtrącenie osoby kalekiej faktowi, że jest ona odmienna od innych. Według H.Larkowej „Odmienność innej osoby pod względem fizycznym stwarza niepokój, ponieważ nie odpowiada dobrze uporządkowanemu obrazowi ciała”.

4. Pojęcie roli społecznej - konflikt ról społecznych.

Rola społeczna stanowi zbiór oczekiwań wobec jednostki związany z posiadaniem określonego statusu społecznego. Jest to zespół praw i obowiązków wynikających z zajmowania pozycji społecznej. Każda rola posiada swoje nakazy, zakazy i wyznacza margines swobody. W ramach paradygmatu funkcjonalnego rola często jest używana alternatywnie z pojęciem funkcja. W ramach podejścia interpretatywistycznego rola ma charakter bardziej swobodny, określa zarówno zbiór oczekiwań, jak i twórczy wkład aktora.

Każdy aktor społeczny we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Konflikty mogą być minimalizowane poprzez odpowiedni dobór ról. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze względu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.

Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.

Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją sprawuje. Może być traktowana jako tymczasowa osobowość, wyobrażenie jednostki o sobie na użytek określonego kontekstu społecznego.

Role podobnie jak statusy społeczne mogą mieć charakter przypisany i osiągany.

Człowiek przyjmuje postawę aktora, kiedy wykonuje sensowną czynność, wynikającą z przyjętych przez niego wartości, natomiast jest obserwatorem, kiedy dystansuje się od obserwowanych zjawisk i potrafi przyjąć różne punkty widzenia. Ta dychotomia wiąże się z innymi: romantyzm-konserwatyzm, subiektywność-obiektywność, bezkrytyczność-krytycyzm, rozwój-przetrwanie i inne.

Zaobserwowano istotne różnice w zachowaniu aktorów i obserwatorów nawet w ramach tych samych sytuacji. Aktor w wielu sytuacjach ma do radzenia sobie z dylematami podejście bardziej konserwatywne i emocjonalne niż obserwator. Aktor koncentruje się na przewidywaniu zdarzeń i warunkach wystarczających do jego zajścia, co powoduje występowanie typowych błędów wnioskowania; przyjęcie postawy obserwatora pozwala na spełnianie wymogów racjonalności myślenia.

5. Pojęcie świadomości społecznej.

Świadomość społeczna - pojęcie socjologiczne wprowadzone przez Émile Durkheima oznaczające zbiór wyobrażeń, symboli, pojęć, opinii, poglądów i przesądów, wspólnych dla olbrzymiej większości danej społeczności. Świadomość społeczna w szerszym znaczeniu obejmuje całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa treści i formy życia duchowego: wyobrażeń rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, czyli całość poglądów naukowych, filozoficznych, ideologicznych, politycznych, prawnych, religijnych, etycznych, estetycznych, które się składają się na sposób myślenia i kulturę umysłową danego społeczeństwa. W tym znaczeniu świadomość obejmuje opinie, poglądy i postawy ludzi, właściwości psychiczne klas i warstw społecznych, określonych grup etnicznych, środowisk zawodowych, oraz różne formy życia duchowego jednostek.

6. Więź społeczna i jej składowe.

Więź społeczna to ogół stosunków społecznych, które łączą ludzi w trwałe zbiorowości. Oprócz więzi społecznej istnieją także trzy rodzaje styczności:

1. styczność psychiczna: tworzy ją wzajemne zaufanie, które z kolei prowadzi do powstania postaw wzajemnej sympatii, koleżeństwa, itp.,

2. styczność przestrzenna : jednostki uświadamiają sobie obecność innych ludzi w danej przestrzeni,

3. styczność społeczna : to układ złożony z co najmniej 2 osób oraz pewnej wartości, która jest przedmiotem styczności . Wyróżniamy styczności :

- trwałe/ przelotne,

- prywatne/ publiczne,

- osobiste/ rzeczowe,

- pośrednie/ bezpośrednie.

Wzajemne oddziaływanie jest systematycznym i trwałym wykonywaniem działań, aby wywołać u partnera określoną reakcję, a reakcja ta wywołuje nowe działania pierwszego osobnika. Samo zaś działanie jest układem składającym sie z przedmiotu działania, narzędzia działania metody i reakcji przedmiotu oraz wzorów działania, których naśladowanie daje szansę na sukces.

Istnieje kilka wzorów działań społecznych. Są to m.in.:

- uczestniczące podporządkowanie - A podporządkowuje się B, bo B dopuszcza go do współudziału w czynności,

- celowe podporządkowanie - A podporządkowuje sie B dla osiągnięcia celu,

- naśladowanie,

- samoobrona,

-represja - A ma środki, za pomocą których może zmusić B do zaprzestania działania,

- bunt,

- opozycja międzygrupowa,

- agresja,

- działanie wrogie,

- egoistyczny kompromis - A i B przystosowują swoje działania, ale negatywnie uprzedzają sie do nich.

Z racji tego, że jednostka jest członkiem różnych grup, podlega zależnościom społecznym, które wynikają ze świadomych oddziaływań na siebie ludzi jako członków grupy. Mogą to być zależności

funkcjonalne, przyczynowe, czy strukturalne. Jednak ich cechą wspólną jest fakt, że są niezależne od intencji i woli członków grupy.

7. Pojęcie styczności społecznej - definicja i klasyfikacja.

Wyróżniamy trzy rodzaje styczności:

1)styczność przestrzenna pojawia się wówczas, gdy jednostki spostrzegają innych ludzi lokalizację ich w przestrzeni i uświadamiają sobie tę ich obecność;

2) styczność psychiczna stanowi ona efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostających w styczności przestrzennej. Osoby te, widząc wzajemne u siebie cechy pozwalające imzaspokajać różne potrzeby, interesują się sobą i zacieśniają powstającą więź;

3) styczność psychiczna powstała na gruncie styczności przestrzennej może się przekształcić w łączność psychiczną, nastąpi to wówczas, gdy między jednostkami pozostającymi w styczności psychicznej wzajemne zainteresowania spowodują ukształtowanie się wzajemnych postaw, sympatii, przyjaźni itp.

Styczność społeczna występuje wtedy, gdy osoby pozostające ze sobą w styczności przestrzennej dostrzegają wzajemne u siebie interesujące ich cechy bądź rzeczy, wówczas starają się nie tylko dokładniej poznać, ale i pozyskać lub wymienić jakieś wartości.

8. Grupy pierwotne i wtórne - analiza porównawcza.

Grupa wtórna

Grupa wtórna, typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu określonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.

Grupa pierwotna

Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton Cooley w roku 1909. Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Pierwotność tych grup ma wiele wymiarów, ale najważniejszym jest to, że tworzy ona społeczną naturę jednostki.

Ze względu na to, że nie każda mała grupa społeczna może być określana jako pierwotna, Cooley opisał 5 cech tego typu grup:

- relacje między członkami grupy muszą przebiegać "twarzą w twarz", co powoduje, że wszyscy muszą się znać osobiście i nie mogą istnieć żadne bariery dla takiej komunikacji;

- charakter kontaktów nie może być wyspecjalizowany - grupy angażują członków totalnie i nie są to celowe grupy zadaniowe;

- względna trwałość, co oznacza, że ich struktura nie jest tymczasowa, jak w przypadku grup celowych, które rozwiązują się po wykonaniu zadania;

- mała liczebność - mogą one liczyć do kilkudziesięciu członków;

- dominacja intymnych stosunków społecznych, która jest silniejsza w mniejszych grupach.

Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:

- rodzina – grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,

- grupa zabawowa (grupa rówieśnicza) – grupa oparta na stosunkach przyjaźni

- grupa sąsiedzka – grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.

W tym znaczeniu grupa pierwotna jest taką, ze względu na funkcje socjalizacyjne wobec jednostki, jednakże grupy spełniające powyższe warunki nie muszą tych funkcji wobec jednostki pełnić. Oznacza to, że nie jest ona specyficznym typem grupy społecznej.

9. Wspólnota i stowarzyszenie - analiza porównawcza.

Wspólnota

Typ zbiorowości oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący przede wszystkim w społeczeństwach pierwotnych.

W ujęciu Ferdinanda Tönniesa wspólnota (Gemeinschaft) jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia (Gesellschaft) i charakteryzuje się tym, że więzi wytwarzane są w oparciu o pokrewieństwo lub braterstwo, kontrola społeczna sprawowana jest dzięki tradycji, natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa.

Według dynamicznej teorii wspólnoty, jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakaś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi "do wewnątrz" przewyższa sumę więzi "na zewnątrz". Cechami charakterystycznymi dla wspólnoty są wówczas:

- trwałość - nieprzypadkowość, nieprzelotność;

- duchowość - coś co przekracza sferę interesowności (przeciwnie do stowarzyszenia);

- ekskluzywność - podział na swoich i obcych (ojkofilia i ksenofobia), gdzie przynależność do wspólnoty jest samoistna (np. narodziny) i dożywotnia;

- tradycja - rozciągłość w czasie: pamięć o zmarłych, troska o żywych, jak i nienarodzonych, dążenie do przetrwania. Intensywnosć troski o wychowanie jest wyrazem żywotności wspólnoty;

- bezwarunkowość przynależności - możemy należeć tylko do jednej wspólnoty duchowej danego poziomu. Jeżeli wydaje się, że jestesmy członkami dwóch, lub więcej wspólnot (na przykład mniejszości narodowe), o tym do której należymy dowiadujemy się w przypadku konfliktu (np. wojny).

Cechy wspólnot posiadają: grupy etniczne, rodziny, społeczności lokalne.

Stowarzyszenie

Organizacja społeczna (zrzeszenie) powoływana przez grupę osób mających wspólne cele lub zainteresowania. Specjalnymi odmianami stowarzyszeń, oddzielnie skodyfikowanymi i mającymi specjalne cele, są w Polsce komitety wyborcze, związki wyznaniowe, organizacje pracodawców, związki zawodowe, cechy rzemieślnicze. Cechą wspólną wszystkich tych organizacji jest działalność niezarobkowa.

10. Poziomy integracji społecznej.

Integracja społeczna

Integracja społeczna jest terminem używanym w socjologii i innych naukach społecznych. Ogólnie oznacza proces włączania (się) do zasadniczej części społeczeństwa różnorodnych, zwykle mniejszościowych grup społecznych takich, jak mniejszości narodowe, uchodźcy, emigranci i repatrianci, itp., i w konsekwencji uzyskanie możliwości, praw i usług dotychczas dostępnych tylko dla większości. Jest to jednocześnie zjawisko pełne sprzeczności, gdyż wymaga akceptacji obu stron, co nie jest sprawą oczywistą, gdyż może oznaczać konieczność wyrzeczenia się przez jedna lub obie strony pełni lub części swojej tożsamości rozumianej jako role społeczne, wartości, normy, zwyczaje, tradycja, prawo, światopogląd, nawet język.

Integracja społeczna polega na przeobrażeniu się luźnych grup społecznych w dużą zbiorowość społeczną. Pierwotnie kontakty między członkami małych zbiorowości, takich jak plemiona, przerodziły się w stosunki i zależności społeczne, które w konsekwencji doprowadziły do powstania narodu.

Poziomy integracji wg Landeckera

Podziału typów integracji społecznej dokonał na podstawie analizy teoretycznej tego pojęcia W.S.Landecker .Wyróżnia cztery typy integracji społecznej:

1) Integracja kulturowa. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z wzorami kulturowymi. W każdym zakładzie pracownicy pochodzą z różnych środowisk z których każde ma inne normy i wartości kulturowe. Aby dokonała się integracja pracownicy muszą uzgodnić swoje zachowania, przyjmując wspólne normy kulturowe. Proces nabywania przez członków zespołu pracowniczego w trakcie wykonywania pracy umiejętności względnie zgodnego wartościowania jest więc procesem scalania integracji wokół uznanych wartości, a równocześnie kształtowania poczucia podobieństwa i wspólnoty (mierzy zgodność lub rozbieżność miedzy wartościami, normami, wzorami kulturowymi [spędzanie czasu wolnego, styl życia] wyznawanymi przez społeczeństwo a normami, wartościami i wzorami wyznawanymi przez odłamy tego społeczeństwa lub członków danej grupy).

2) Integracja normatywna. Polega ona na zgodności zachowań jednostek z normami wytworzonymi przez grupy społeczne w organizacji. Są to specyficzne normy i wymagane wzorce zachowań narzucane jednostkom przez grupę lub organizację rozumianą jako system społeczny. Normy te mogą być formalne lub nieformalne( bada zgodność uznawanych przez członków grupy norm i wartości z uznawanymi przez całą grupę lub społeczeństwo. Na podstawie komentarzy Landecker’a można założyć, że int. dotyczącą sfery kultury oraz wartości i norm można ująć razem jako int. normatywną

czyli stan, stopień wartości zachowania członków grupy zgodne z tymi obowiązującymi w danej grupie).

3) Integracja funkcjonalna. Polega ona na zgodności zachowań jednostki z jej rolą organizacyjną oraz rolami innych uczestników organizacji. Zadania zawodowe powierzone poszczególnym pracownikom zgodnie z ich kwalifikacjami, zainteresowaniami i predyspozycjami sprawiają, że konieczne staje się uzgodnienie działań i zrozumienie znaczenia własnego wkładu w powodzenie całości społecznej. Integracja funkcjonalna uświadamia pracownikom ich wzajemną współzależność w procesie pracy (wymiana świadczeń i usług między jednostkami powstała na bazie podziału pracy. Z jednej strony członkowie grupy są od siebie uzależnieni a z drugiej jest samowystarczalność samowystarczalność brak zharmonizowania działań).

4) Integracja komunikatywna. Polega ona na uzgodnieniu znaczeń nadawanych informacjom w danym systemie społecznym. Każda informacja jest społecznie definiowana, jeśli te definicje są uzgodnione w organizacji, to również reakcje na te informacje są podobne. Ludzie rozumieją się nawzajem (relacja dotycząca stosunków stosunków i kontaktów między członkami jakiejś społeczności).

11. Czynniki dezintegracji normatywnej.

1. Podstawowym problemem dotyczącym braku zwartości a co za tym idzie brakiem skutecznego funkcjonowania grupy jest brak informacji i łączności (komunikacji) między członkami grupy lub członkami a instytucjami. Brak komunikacji izoluje członków danej grupy. Przez to nie poznają oni norm i wartości obowiązujących w danej grupie. Dzisiaj środki przekazu likwidują dystanse przestrzenne ale zjawisko izolacji społecznej ukazuje się w miastach, gdzie tworzą się środowiska wielkomiejskie. Sytuacja taka jawi się również w dużych zakładach pracy gdzie informacje nie docierają do pracowników na niższych szczeblach.

2. Ruchliwość społeczna. Sprzyja ona dezintegracji normatywnej. Aniel zbadał, że jeśli występowała duża ruchliwość społeczna w danym mieście wówczas wzrastał wskaźnik przestępczości. Wynika to z niedostosowania się członków danej grupy do c grupnorm i wartości uznawanych w niej lub w społeczeństwie. Członkowie nie angażują się w życie grupowe ponieważ wiedzą, że nie pozostaną w niej zbyt długo i wówczas skłonni SA do dewiacji. Awanse i degradacja sprzyjały zachowaniom patologicznym.

3. Heterogeniczność i złożoność grupy. Gdy między członkami grupy wzrasta zróżnicowanie oraz złożoność, wówczas wzrasta dezintegracja norm. grupy.

Aniel zbadał, ze gdy w danej zbiorowości terytorialnej wzrastał poziom wydatków na cele społeczne, wówczas niższy był wskaźnik przestępczości. W grupach niejednorodnych niejednorodnych i złożonych instytucje nie mają możliwości wpłynąć na zachowania jednostek. W takich grupach tworzą się subkultury. Występuje różnorodność światopoglądowa i kulturalna. W takiej sytuacji int. normatywna może mieć miejsce tylko wtedy gdy będą zachodzić kompromisy i konformizm.

4. Kolejnym czynnikiem dezintegracji norm. jest konflikt ról. Ludzie z danym statusem zachowuja się tak w stosunku do innych aby spełnić ich oczekiwania będących w jakiejś relacji do danego statusu. Grupa społ. Na ogół jest złożona i zróżnicowana, każdy członek tej grupy ma różne oczekiwania przez co status społeczny rodzi zestaw ról a nie jedna rolę. Np. rodzina: kobieta w rodzinie pełni role matki,

zony, synowej, córki, często uczennicy, pracownicy. Każda z tych osób ma inne oczekiwania wobec tej kobiety. Rola nie jest więc jakimś schematem ale jest kreowana, tworzona przez interakcję z osobami, do których kieruje się swoje działania.

12. Naród - różne sposoby definiowania.

To zjawisko ściśle związane ze sferą świadomości, tożsamości, wartości. To przedewszystkim „organizacja uczuć". Już Max Weber pisał, że pojęcie narodu należy do sfery wartości, a to oznacza, iż w pewnych grupach możemy się spodziewać szczególnej solidarności podczas ich zetknięcia z innymi grupami. Taką zbiorowością na poziomie makrospołecznym jest naród. Jest on przez jej członków postrzegany jako grupa własna z wszystkimi tego konsekwencjami, znanymi psychologii i socjologii.Jeśli próbuje się określać naród za pomocą obiektywnych cech danej zbiorowości, kategoria narodu staje się mało, jeśli w ogóle, odróżnialna od kategorii społeczeństwa. Nic w tym dziwnego, albowiem naród jako zbiorowość w skali makrospołecznej ma wszystkie cechy społeczeństwa, chociaż społeczeństwo nie ma wszystkich cech narodu. Nawet jeśli zachodziłaby (a jest to możliwe) pełna zbieżność między zbiorem jednostek tworzących społeczeństwo a zbiorem jednostek tworzących naród, to określenie tego zbioru mianem społeczeństwa kieruje uwagę w zupełnie inną stroną i ku innym kwestiom niż określenie gonarodem. Społeczeństwo nie budzi emocji. Z narodem wiążą się niezwykle silne uczucia. Dla narodu ludzie oddają własne życie i w imię narodu odbierają je innym. Naród jest wartością autoteliczną. Społeczeństwo ma wartość instrumentalną jako forma organizacji życia zbiorowego w obrębie jakiegoś terytorium. W myśleniu potocznym występuje intuicyjne odróżnianie narodu i społeczeństwa. Przykładem może być wypowiedź jednego z naszych parlamentarzystów, który stwierdził, że „naród potrzebuje dobrze wykształconego społeczeństwa". W realnej rzeczywistości zakresy zbiorowości określanej mianem społeczeństwa i mianem narodu zazwyczaj krzyżują się. Społeczeństwa się najczęściej złożone z członków różnych narodów i grup etnicznych, a członkowie jednego narodu wchodzą w skład różnych społeczeństw. Społeczeństwo jest wielorako zróżnicowaną i często rozdzieraną konfliktami całością. Nie tylko konfliktami o podłożu ekonomicznym, ale również narodowościowymi. Naród jest postrzegany jako jednolita całość, jako wspólnota, której wszyscy członkowie są braćmi bez względu na to, pod jaką szerokością geograficzną żyją i czym się zajmują; także jako całość jednorodna etnicznie, chociaż i w tym przypadku, podobnie jak w przypadku wszystkich innych obiektywnych cech narodu, istnieją znamienne wyjątki. Wszak trudno odmówić miana narodu zróżnicowanym etnicznie Amerykanom czy Szwajcarom. Niemniej pojęcie narodu jest ściśle związane z pojęciem etniczności i zbiorowości etnicznej, określanej najczęściej mianem grupy etnicznej, chociaż nie spełnia ona wszystkich kryteriów grupy w ścisłym, socjologicznym rozumieniu.

13. Ekonomiczne ujęcie klas społecznych wg Karola Marksa.

Karol Marks rozumie pojęcie klasy społecznej dwojako, co często prowadzi do nieporozumień i błędnej interpretacji.Z jednej strony Marks rozważa klasę społeczną jako pojęcie historyczne: w tym wypadku struktura klasowo-warstwowa u Marksa jest rozbudowana, nigdy nie jest dualistyczna. Uogólniając można powiedzieć, że klasa społeczna w sensie historycznym przez Marksa jest

rozumiana tak, jak obecnie rozumiemy grupę społeczną - posiada wszystkie jej definiensy (wyjaśnienie profesora Kłopota (Instytut Socjologii UWr)). W społeczeństwie kapitalistycznym klasy społeczne w rozumieniu historycznym to odpowiedniki stanów - mamy zatem strukturę klasowo-warstwową składającą się z wielkich właścicieli, właścicieli środków produkcji, drobnomieszczan, chłopów i robotników. Warto wspomnieć także, że Marks akcentuje, że grupa społeczna może mieć różne cechy położenia klasowego.

Z drugiej strony Marks definiuje klasę społeczną jako pojęcie socjologiczno-ekonomiczne. W tym ujęciu mamy u Marksa strukturę dualistyczną - dwie klasy antagonistyczne, których konflikt jest motorem dziejów. W społeczeństwie kapitalistycznym klasy te to właściciele środków produkcji - burżuazja oraz robotnicy - proletariat. Zgodnie z najpopularniejszą definicją Lenina klasy w ujęciu socjologiczno-ekonomicznym wyróżniają się:

- miejscem w historycznie ukształtowanym sposobie produkcji;- określonym stosunkiem do środków produkcji (w kategoriach posiadają/nieposiadają);- rolą i miejscem w społecznej organizacji sposobu produkcji;- sposobem uczestnictwa w podziale dochodu.

Klasa społeczna w rozumieniu socjologiczno-ekonomicznym była dla Marksa nie tylko kategorią analityczną, lecz miała lub mogła mieć (w różnych jego pismach inaczej problem jest ujmowany) znamiona wspólnoty. W tym względzie Marks ujmował je w dwóch typach: klasa w sobie i klasa dla siebie. W ujęciu marksowskim podział społeczeństwa ogranicza się do dwóch klas rozumianych socjologiczno-ekonomicznie: proletariatu i burżuazji, między którymi zachodzi immanentny konflikt, ponieważ tylko burżuazja jest klasą posiadającą środki produkcji, natomiast proletariat jest klasą wyzyskiwaną (zob. walka klas). Dzięki postrzeganiu wzajemnym swojego położenia przez proletariuszy rodzi się świadomość klasowa, a wraz z nią antagonizm wobec burżuazji.

Marks uważał, że poprzez uświadomienie własnego położenia ekonomicznego członkowie klas społecznych podlegają procesowi grupotwórczemu, poprzez co z klasy w sobie wytwarza się klasa dla siebie. Według niego proces ten w wyniku eksploatacji robotników w systemie kapitalistycznym miałby dotyczyć przede wszystkim proletariatu. Natomiast rozwój organizacji robotniczych, w tym związków zawodowych oraz partii komunistycznych, miał doprowadzić do utworzenia społeczeństw socjalistycznych, a w przyszłości komunistycznych, które byłyby społeczeństwami bezklasowymi.

14. Maxa Webera koncepcja klas, warstw i stanów.

Klasa społeczna w ujęciu Maxa Webera

Koncepcje klasy społecznej pojawiały się w wielu wariantach w socjologii wraz ze zmianami zachodzącymi w składzie społecznym, ekonomicznym i kulturowym kolejnych form społeczeństwa. O ile dla Marksa podział na klasy był jedynym istotnym podziałem społeczeństwa, z którego wynikają dalsze podziały, o tyle Max Weber poza klasami, które rozumiał jako odrębne kategorie ekonomiczne, (traktowane tylko jako kategorie analityczne, a nie wspólnotowe) wyodrębniał także stany i partie.

W jego ujęciu podział klasowy był bardziej skomplikowany, niż biegunowy podział Marksa. Wymieniał on trzystopniowy podział klasowy:

- klasy własności - gdzie wyróżniał uprzywilejowanych rentierów oraz przeciwstawnie wobec nich ustosunkowanych osób nieposiadających własności czy dłużników;- klasy zawodowo-dochodowe - gdzie z jednej strony istnieli przemysłowcy, a wobec nich na przeciwnym biegunie znajdowali się pracownicy najemni;- klasy społeczne - wyodrębniające się na wielu płaszczyznach kategorie społeczne, zbliżone do stanów.

W przypadku klas właścicieli i klas zawodowo dochodowych zakładał istnienie klas pośrednich pomiędzy nimi. Warstwy społeczne w ujęciu M. Webera

Warstwy społeczne określa jako: Zbiory ludzi , którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu- honoru.Zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia, tj .sposobami, zakresem i formą uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych.Zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie określonymi dystansami społecznymi czyli zakresami styczności, stosunków, w jakie mogą ze sobą wchodzić, a jakie godzą w prestiż danej warstwy.Warstwy społeczne są tworami połączonymi pewną więzią wew. I poczuciem wspólnej przynależności, maja w luźny sposób zarysowaną zasadę odrębności, która znajduje wyraz w przybieraniu postaw wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw.

15. Funkcjonalna teoria stratyfikacji (K. Davis, W.E. Moore).

- Jej prekursorami byli K. Davis i W. Moore. Głosiła ona, że nierówność społeczna jest zjawiskiem odwiecznym, nieusuwalnym a co więcej niezbędnym dla istnienia i funkcjonowania społeczeństw ludzkich.Davis i Moor uważali, że:1. Różne zawody mają różną doniosłość funkcjonalną, tzn., w różnym stopniu zaspokajają wymogi funkcjonalne społeczeństwa, inaczej mówiąc, jedne zawody są ważniejsze od innych (lekarze są ważniejsi od pielęgniarek, burmistrzowie od śmieciarzy itd.)2. Różne zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności, talentów, wrodzonych predyspozycji a ponadto dłuższego lub krótszego kształcenia lub treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencje. Krótko mówiąc, różne zawody wymagają różnych kwalifikacji i różnego nakładu pracy.3. Kształcenie i trening wymaga poniesienia kosztów i wyrzeczeń i aby skłonić społeczeństwo do podejmowania tego trudu należy je odpowiednio motywować np. poprzez lepsze zarobki, większą pulę władzy czy większy prestiż.

KRYTYKA:Aby funkcjonalna teoria stratyfikacji mogła się sprawdzić wszyscy musieliby mieć zapewniony równy start. Wątpliwa jest tutaj doniosłość funkcjonalna różnych zawodów i brak racjonalności wyboru.

16. Pojęcie klasy średniej.

Klasa średnia – w stratyfikacji społeczeństwa klasa społeczna znajdująca się pomiędzy klasą wyższą i klasą niższą.

W XIX wieku do klasy średniej przynależeli drobni przedsiębiorcy oraz coraz częściej urzędnicy, czyli te kategorie społeczne, które nie miały miejsca w dwubiegunowym podziale społeczeństwa na proletariat i burżuazję zaproponowanym przez Karola Marksa.

W obecnym rozumieniu tego pojęcia do klasy średniej włącza się przede wszystkim kategorie społeczno-zawodowe, charakteryzujące się względną samodzielnością, osoby pracujące we własnych firmach lub mających pracę umysłową oraz pewnym poziomem dobrobytu, nie będące jednakże ani posiadaczami dużych majątków ani nie legitymujących się arystokratycznym pochodzeniem (głównie w Wielkiej Brytanii). Do klasy średniej należą przede wszystkim osoby o wyższym wykształceniu oraz o wyższych kompetencjach kulturowych niż klasa robotnicza (niższa).

17. Pojęcie rodziny - definicja, realizowane funkcje.

Rodzina jako grupa społeczna.

Związek intymnego, wzajemnego uczucia, współdziałania i wzajemnej odpowiedzialności, w którym akcent pada na wzmacnianie wewnętrznych relacji i interakcji.

W tym ujęciu rodzina pełni funkcje osobowe:

- małżeńską lub partnerską - bycie żoną lub mężem, partnerem lub partnerką,- rodzicielską - bycie ojcem lub matką,- braterską - bycie siostrą lub bratem.

Rodzina jako instytucja społeczna

Grupa określona przez stosunki seksualne, odpowiednio unormowane i trwałe, tak by mogła zapewnić odnawianie się sfery reprodukcji. Funkcje instytucjonalne rodziny:

1.) materialno-ekonomiczna (polega na zaspokajaniu przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków)

2.) opiekuńczo-zabezpieczająca (stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy)

3.) prokreacyjna (polega na zaspokajaniu rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa)

4.) seksualna (zaspokajanie popędu seksualnego)5.) legalizacyjno-kontrolna (sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez

rodzinę, nadzorowanie jego postępowania)6.) socjalizacyjno-wychowawcza (wprowadzanie dziecka w świat kultury danego

społeczeństwa)7.) klasowa (określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa)8.) kulturalna (zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi

pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych)9.) rekreacyjno-towarzyska (umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej

równowagi emocjonalnej).10.) emocjonalno-ekspresyjna (zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny,

sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego).

18. Pojęcie zmiany społecznej.

Zmiana społeczna to termin odnoszący się do szeroko rozumianej przemiany instytucji, norm, kultury, czy też struktury społecznej.

Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czasu. Zachodzi ona wtedy, gdy w pewnym systemie, organizacji lub grupie społecznej powstają nowe elementy lub zanikają elementy dotychczas występujące.

Zmiana społeczna prowadząca do wzbogacenia i zróżnicowania elementów składowych systemu nazywana jest rozwojem społecznym.

Podział paradygmatów w naukach społecznych w popularnej typologii Garetha Morgana i Gibsona Burrella z 1979 (Sociological paradigms and organizational analysis) opierał się z jednej strony na dychotomii podejść, w których rzeczywistość społeczna ma charakter obiektywny lub subiektywny, a z drugiej strony na dychotomii przekonań, że świat społeczny ulega ciągłej przemianie lub jest stale taki sam.

Podobnego podziału dokonał już w pierwszej połowie XIX wieku twórca terminu "socjologia" - August Comte. Wyróżnił on dwa główne spojrzenia na rzeczywistość społeczną: statykę i dynamikę. To właśnie dynamika społeczna miała być dziedziną opisującą zmiany dokonujące się w społeczeństwie.