ZADANIA I OBOWIĄZKI SĘDZIEGO

ETYCZNE I MORALNE ASPEKTY PEŁNIENIA

FUNKCJISĘDZIEGO PIŁKI NOŻNEJ

Centralna Komisja Szkoleniowa KS PZPN

Warszawa, luty 2006 r.

Zadania i obowiązkisędziego wynikają:

a. z aktualnych przepisów PZPNb. Przepisów Gry w Piłkę Nożną

Podstawowym zadaniem każdego sędziego jest:

1.Prowadzenie zawodów zgodnie z Przepisami Gry, oraz jednolitymi w całym kraju kryteriami ich stosowania.2.Kierowanie się zasadą „Fair Play”.

Etyczne i moralne aspekty

sędziowania zawodów

Etyka jest dziedziną filozofii zajmującą się definiowaniem pojęć dobra i zła oraz ustalaniem zasad właściwego życia i zasad, którymi należy się kierować, aby osiągnąć ideał właściwego życia.

Niekiedy, w języku potocznym, pojęcia „etyka” i „moralność” funkcjonują zamiennie. Współcześnie jednak, filozofowie odróżniają te pojęcia, i na ogół przez etykę rozumieją naukę o moralności.

Przez moralność zespół wartości, norm, zasad, reguł, zakazów i nakazów oraz struktur poznawczych sterujących życie społeczne oraz postawy indywidualne wobec siebie, innych, otoczenia bliższego i dalszego.

Etyka zawodowa to zespół norm i ocen moralnych związanych z pełnieniem określonej funkcji zawodowej i uznanych oficjalnie za obowiązujące w danym środowisku zawodowym.

Zasada etyczna określa, jakie zachowania należy uznać za powinność w danej sytuacji.

Powinność ta wynika z określonego obowiązku.

Obowiązek oznacza to, za co człowiek jest odpowiedzialny w świetle odpowiednich norm funkcjonujących w społeczeństwie i regulujących daną dziedzinę życia.

Obowiązek zawsze jest oznaczony:•podmiotowo – kogo dany obowiązek obciąża,•przedmiotowo – czego dany obowiązek dotyczy (jaka jest treść obowiązku, jakie zachowanie jest odpowiednie w danych okolicznościach).

Powinności (obowiązki) moralne przedstawicieli wielu zawodów wyznaczone są przez kodeksy.

Kodeksy etyczne zawierające uporządkowany zestaw norm (zakazy, nakazy, zalecenia).

Kluczowym problemem etycznym jest

problem wyboru.

Etyki zawodowe przybliżają kryteria właściwego wyboru w sytuacjach problematycznych etycznie. Określenie tych kryteriów dokonuje się przez zdefiniowanie obowiązków spoczywających na osobach pełniących daną funkcję oraz określenie zakresu odpowiedzialności za wykonanie powierzonych obowiązków.

Sędziego piłki nożnej powinny charakteryzować w szczególności:•umiejętność spostrzegania istotnych faktów,

•umiejętność wiązania teorii z praktyką,•umiejętność organizowania pracy,•uczciwość,•rzetelność,

Sędziego piłki nożnej powinny charakteryzować w szczególności: •odpowiedzialność,•sprawiedliwość,•punktualność,•profesjonalizm,•dokładność,•umiejętność pracy w zespole (komunikacja interpersonalna).

Profesjonalizm rozumiany jest jako uprawianie zawodowo jakiejś sztuki, dyscypliny.

Profesjonalizm pracy sędziego

Jeżeli potraktować sędziego jako człowieka zawodowo zajmującego się prowadzeniem zawodów, należy akcentować jego ciągłe doskonalenie się, wzbogacanie swojej profesji. Rozbudzenie potrzeby permanentnego uczenia się, łączenia różnych obszarów umiejętności jest jednym z ważniejszych celów procesu szkolenia dla kandydatów na sędziów i samych sędziów.

Pojęcie rzetelności wymaga doprecyzowania, ponieważ występuje jako pojęcie pomiarowe oraz etyczne.

„Rzetelność decyzji”, „obiektywizm decyzji”, „dokładne decyzje”

- określenia stosowane synonimicznie, rozumiane jako punktowanie zdarzeń, określone kluczem lub schematem punktowania (przepisy) i niezależne od osoby sędziującego.

Rzetelność w ujęciu pomiarowym

Rzetelność pomiaru natomiast jest „konsekwencją, z jaką daje on pewne wyniki, to jest powtarzalnością podejmowanych decyzji w określonych warunkach”.

Rzetelność w ujęciu pomiarowym

Jedną z zasad cenionych w deontologii jest zasada rzetelności. Przypisuje się jej wartość nie tylko metodologiczną, ale i walor moralny.

Sędzia musi posiadać wysokie kompetencje zawodowe i nie wykraczać poza obszar swojej wiedzy specjalistycznej.Spełnienie wymogu rzetelności „wymaga również poczucia wolności, która może być pojmowana jako nieuleganie naciskom, wpływom, dokonywanie wyborów niezależnie od sympatii lub antypatii.

Rzetelność w ujęciu etycznym

Zachowanie wolności prowadzi do

obiektywizmu.

Każdy sędzia musi sobie zdawać sprawę z tego, iż podejmowane decyzje przez tego samego sędziego podlegają zmianom w czasie (na podstawie książki T. Tyszki „Psychologiczne pułapki oceniania i podejmowania decyzji”).

PUŁAPKI OCENY ZDARZEŃ – PODEJMOWANIA DECYZJI

Najczęściej popełniane błędy to:

Niewystarczające stosowanie kar, lęk przed podejmowaniem decyzji niepopularnych; bierze się on z pewnej ostrożności podejmującego decyzje przed popełnieniem zbyt dużego błędu.

• błąd tendencji centralnej

Sędzia ma obciążoną psychikę, gdy obserwator np. w poprzedniej kolejce wystawił maksymalną ocenę, lub po meczu o „wysoką stawkę” prowadzi zawody o mniejszej randze.

• efekt kontrastu

Przecenianie pierwszych informacjinp. surowiej oceniamy zdarzenia pojawiające się na początku niż na końcu zawodów.

• efekt pierwszeństwa

Przecenianie końcowego fragmentu prowadzonych zawodów.

• efekt świeżości

Przenoszenie ocen z jednych zawodów na inne, jeśli wcześniejszy mecz sędziego był oceniony pozytywnie, to obserwatorzy mają skłonność temu samego sędziemu przypisywania pozytywnej oceny w także następnych zawodach.Myślenie przez sędziego, że od tego obserwatora zawsze mam dobre oceny – może doprowadzić do dekoncentracji.

• efekt aureoli

Ludzie w dobrym nastroju są bardziej tolerancyjni niż osoby w złym nastroju.

• widzenie świata przez różowe, bądź przeciwnie, czarne okulary

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

A.Cechy związane z wykonywanym przez sędziego zadaniem

1) wymagana długotrwała koncentracja (sędziowanie zawodów może trwać nawet 2,5 godziny zegarowe (np. rozgrywki pucharowe!)2) powtarzanie prostych czynności, monotonia3) co chwilę coś nowego

4) zaskakiwanie techniką gry

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

B.Cechy wynikające z organizacji pracy sędziego

5) narzucone z góry tempo pracy6) presja czasu7) konflikt roli (np. sędzia, który był piłkarzem)8) ciągłe zmiany9) niezastępowalność10) przeciążenie roli11) potrzeba dostosowania się12) brak pewności „zatrudnienia”13) organizacyjne ograniczenia w pracy

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

C.Cechy wynikające z konieczności interakcji z ludźmi

14) zjawisko rywalizacji15) potrzeba kooperacji, kompromisów16) możliwość konfliktu z osobami z zewnątrz

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

D.Psychologiczne cechy pracy wynikające z relacji do potrzeb i preferencji sędziego

17) prestiż społeczny18) odpowiedzialność

19) dylematy moralne

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

E.Cechy pracy wywołujące zakłócenia w relacji:sędziowanie - praca – dom

20) dyspozycyjność21) nieobecność w domu22) system „zatrudnienia”23) sporządzanie protokołu w domu24) czasowy, negatywny wpływ pracy na sytuację rodzinną

LISTA CECH PRACY SĘDZIEGO BĘDĄCYCH POTENCJALNYM ŹRÓDŁEM STRESU

Rodzaje cech Czynniki mogące powodować stres

F.Fizyczne warunki pracy

25) utrudniające, przez co wymagają dodatkowej mobilizacji organizmu (pogoda, oświetlenie, niewygodna pozycja, ciągły ruch itp.)

Przedstawione niżej opisy sytuacji, dotyczą sędziowania zawodów. Powinny stać się źródłem refleksji sędziego oraz zaczynem dyskusjio kodeksie moralnym sędziego.

OPISY PRZYPADKÓW

Jesteś sędzią. Otrzymałeś delegację na zawody. Twój przełożony jest sponsorem jednej z drużyn, która będzie brała udział w tych zawodach.W sposób natarczywy sugeruje Ci, że dobrze byłoby abyś „objął w opiekę” tę drużynę. Prośby są coraz bardziej natarczywe. Odczytujesz w nich obietnice korzyści zawodowych (awans), jeśli spełnisz oczekiwania w zakresie korzystnego wyniku. Zauważasz też sugerowanie, w przypadku odmowy, zagrożenia twego bezpieczeństwa zawodowego. Co robisz?•Tematy dyskusji:- tajemnica służbowa,- odpowiedzialność sędziego.•Problemy do rozwiązania:- jak nie poddawać się presji ?- jakich argumentów używać w rozmowie z osobą wywierającą presję?- jak być asertywnym?

„PRESJA”

Tak się złożyło, że wybrałeś się na imieniny twego przyjaciela. Rozmowa – naturalnie – była także o sprawach piłkarskich i sędziowskich. Zaczynasz się wypowiadać. Inni słyszą, że dobrze się w tym orientujesz. W pewnym momencie twój przyjaciel prosi cię na bok. Wiesz, będziesz sędziował klubowi, gdzie prezesem jest mój kolega. W tej rundzie nie idzie im zbyt dobrze. Zrób coś. Pamiętasz, jak prosiłeś mnie o załatwienie Ci etatu? Przyszedł czas na rewanż. Co robisz?•Tematy dyskusji:- asertywność sędziego,- odpowiedzialność,- uczciwość,- tajemnica służbowa.•Problem do rozwiązania:- jak kształtować odporność na presję?

„ZNAJOMI”

Przybyłeś do klubu, w którym masz prowadzić zawody. Na godzinę przed ich rozpoczęciem zostałeś poproszony przez działacza do prezesa klubu. W gabinecie prezesa otrzymałeś propozycję „korzyści materialnych” za korzystny wynik dla tej drużyny. Co robisz?•Tematy dyskusji:- odpowiedzialność sędziego- sumienność (rzetelność) sędziego- radzenie sobie ze stanami emocjonalnymi•Problemy do rozwiązania:- jak powinien w takim przypadku postąpić sędzia?

„WYRZUT SUMIENIA”

W trakcie zawodów w wyniku złego zachowania kibiców nastąpiło poważne zagrożenie bezpieczeństwa uczestników zawodów, a kolejne czynności sędziego oraz zachowanie kibiców nie wskazują na poprawę sytuacji. Jest to 89 minuta zawodów.•Tematy do dyskusji:- odpowiedzialność sędziego- przestrzeganie procedur (przepisów)- radzenie sobie ze stanami emocjonalnymi•Problem do rozwiązania:- czy należy przerwać zawody?- jeżeli tak, to w którym momencie należy przerwać zawody? - czy sam podejmiesz decyzję?

„PODEJMOWANIE DECYZJIO PRZERWANIU ZAWODÓW”

Sędzia przybywa na wyznaczone zawody.W trakcie zawodów stwierdza, że gra jest tak szybka, następuje tak wiele przewinień, jest tak dużo przypadkowości w zagraniach, że nie jest niektórych sytuacji w stanie jednoznacznie ocenić licznych przewinień.•Tematy do dyskusji:- odpowiedzialność sędziego- sumienność (rzetelność) sędziego•Problem do rozwiązania:-jak powinien zachować się sędzia?-jak sędzia może przeciwdziałać takim przypadkom?

„KOMPETENCJE MERYTORYCZNE SĘDZIEGO”

Jesteś asystentem. Zostałeś wyznaczony na zawody. Gdy spotkałeś się z sędzią głównym – ten sugeruje Ci, abyś od czasu do czasu przy wskazaniach miał „na względzie” drużynę „x”. Ta sytuacja wpłynęła na Ciebie deprymująco, że nie byłeś w stanie w żaden sposób zareagować. Sędzia kontynuował myśl, upewniając Ciebie, że będziesz za to jeździł z nim na każde zawody. •Problemy do przedyskutowania:- jak powinieneś zachować się w takiej sytuacji,- odpowiedzialność,- asertywność,- koleżeństwo.•Problem do rozwiązania:- jak powinien zachować się asystent zgodnie z przepisami i etyką sędziego?

SUGESTIA dla asystenta

PYTANIA O OBIEKTYWIZM

OBIEKTYWIZM OSOBISTY1. Czy oceniam zdarzenia zawsze po

ochłonięciu z ewentualnego wzburzenia?2. Czy oceniam wyłącznie zaistniałe fakty

na boisku, a nie domniemane przewinienia?

3. Czy w rozmowie pomeczowej staram się wysłuchać również opinii obserwatora i kolegów, i czy jestem pozytywnie nastawiony do ich ewentualnego uwzględnienia?

4. Czy skutecznie unikam traktowania oceny jako nagrody lub kary za sędziowanie?

5. Czy moje decyzje są zawsze jasne i jednoznaczne?6. Czy mam własną dokładną interpretację zgodną z przepisami na temat każdej podjętej decyzji na boisku?7. Czy potrafię nie sugerować się nazwiskiem zawodnika i nazwą klubu?8. Czy mam jakiś sposób na upewnienie się, że decyzje w tych zawodach byłyby takie same, gdyby prowadził je inny sędzia?9. Czy moje kryteria oceny zdarzeń i faktów na boisku są stałe?10. Czy chętnie stosuję Przepisy Gry i ich aktualną interpretację?

OBIEKTYWIZM PUNKTOWANY

11. Czy posługuję się zapisami w przepisach czy też własnym opisem kryteriów, jakie powinni stosować sędziowie wg swojego wyobrażenia, by oceniać zdarzenia na boisku?12. Czy w refleksji pomeczowej analizuję przepisy co do zaistniałych zdarzeń na boisku i podjętych decyzji?13. Czy udaje mi się upewnić, że obserwatorzy rozumieją, to o czym z nimi rozmawiam i jakie to ma konsekwencje w odniesieniu do oczekiwanej oceny?14. Czy kieruję się ustalonymi wymaganiami w formułowaniu pytań, budowaniu zadań kierowanych do obserwatorów i pozostałych sędziów?15. Czy chętnie przyjmuję wnoszone uwagi przez obserwatorów do wcześniej podjętych przeze mnie decyzji?16. Czy stosuję zasadę „niezmieniania zasad w toku gry” podczas prowadzenia zawodów w całym sezonie rozgrywkowym?17. Czy oceniający mnie obserwatorzy są zawsze przekonani, że kieruję się ustalonymi wymaganiami i kryteriami zawartymi w Przepisach Gry?

OBIEKTYWIZM DYDAKTYCZNY

RACHUNEK SUMIENIA SĘDZIEGO 1. Czy zadajesz sobie pytanie: „Dlaczego jestem sędzią?”

2. Czy Przepisy Gry i kryteria oceny zdarzeń są dla Ciebie kwestią nadrzędną i czy je w pełni akceptujesz?

3. Czy podczas prowadzenia zawodów nie wybiegasz poza standardowy model prawidłowej oceny zdarzeń boiskowych?

4. Czy unikasz wszelkich okoliczności, które mogą zakłócić obiektywizm sędziowania?

5. Czy potrafisz oddalić od siebie problemy prywatne i zawodowe na tyle, by rzetelnie wypełniać obowiązki sędziego?

6. Czy pojawiające się dylematy moralne potrafisz rozstrzygnąć, przestrzegając zasad etyki?

7. Czy potrafisz współpracować z innymi sędziami i obserwatorami w zakresie doskonalenia się?

8. Czy jesteś bezstronny, a więc nie ulegasz naciskom z zewnątrz?9. Czy masz poczucie odpowiedzialności za swoją pracę?10. Czy po przeprowadzeniu tego rachunku sumienia chcesz jeszcze być

sędzią?