Z recenzji prof. zw. dr. hab. Bronisława SiemienieckiegoRozdział trzeci – Media w procesie dydaktycznym porusza treści, w których podkreślona została wartość edukacji medialnej

100 80 60 40 20 5

CYAN MAGENTA YELLOW BLACK

100 80 60 40 20 5

100 80 60 40 20 5C+ M C+ Y M+Y

� ��

Pomysł napisania książki poświęconej ukazaniu znaczenia medióww szkolnej rzeczywistości, a szczególnie w wychowaniu i dydaktyce,należy uznać za cenny. W dobie systematycznego i jednocześnie bardzoszybkiego nasycania edukacji technologią informacyjno-komunikacyjnąznaczenia nabiera dyskusja nad jej wykorzystaniem w szkole i co za tymidzie – nad umiejętnościami nauczycieli w tym zakresie.[...] książka jest istotnym głosem w dyskusji o edukacji medialnej oraz jejwprowadzeniu do szkół jako przedmiotu nauczania. Niewątpliwie stano-wi ona znaczący krok na drodze budowania praktyki pedagogiki medial-nej. Książka jest adresowana do wszystkich tych osób, które są zaintere-sowane wykorzystaniem mediów w edukacji, a szczególnie nauczycieliczynnie uczestniczących w procesie kształcenia oraz studentów kierun-ków pedagogicznych. Ze względu na walory poznawcze, jakie posiada,może być wykorzystana w pracy wychowawczej w szkole.

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Bronisława Siemienieckiego

Media w wychowaniu, dydaktyce oraz zarządzaniu

informacją edukacyjną szkoły

Tomasz Huk

T. Huk, Media w wychowaniu, dydaktyce oraz zarządzaniu informacją edukacyjną szkoły, Kraków 2011 ISBN: 978-83-7587-875-2, © by Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2011

© Copyright by Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2011

Recenzent:prof. zw. dr hab. Bronisław Siemieniecki

Redakcja wydawnicza:Zuzanna Bochenek

Opracowanie typografi czne:Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

Publikacja sfi nansowana przezUniwersytet Śląski w Katowicach

ISBN 978-83-7587-875-2

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel.: (12) 422-41-80, fax: (12) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2011

Huk_Media w wychowaniu - 16 XI 2011.indd 4 2011-11-21 11:45:37


Spis treści

Wstęp ......................................................................................... 7

Rozdział 1Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów ............. 11

1.1. Rola mediów w życiu człowieka ........................................................... 111.1.1. Rodzaje mediów oraz ich wpływ na człowieka ........................... 191.1.2. Oświatowo-wychowawcza rola radia i telewizji .......................... 27

1.2. Kompetencje kluczowe a kompetencje medialne współczesnego człowieka ...................................................................... 321.2.1. Charakterystyka kompetencji medialnych .................................. 351.2.2. Kształtowanie kompetencji medialnych ..................................... 39

Rozdział 2Cele i zadania edukacji medialnej .................................... 43

2.1. Treści edukacji medialnej w podstawie programowej kształcenia ogólnego na różnych poziomach wychowania i nauczania ....................................................................... 472.1.1. Przedszkole ................................................................................. 482.1.2. Szkoła podstawowa .................................................................... 492.1.3. Gimnazjum ............................................................................... 602.1.4. Szkoła ponadgimnazjalna .......................................................... 68

2.2. Zalecane warunki i sposób realizacji treści edukacji medialnej ............. 83

Rozdział 3Media w procesie dydaktycznym ...................................... 85

3.1. Metody kształcenia wykorzystujące media proste i złożone .................. 883.2. Przykłady wykorzystania mediów w procesie dydaktycznym ............... 1013.3. Media w wewnątrzszkolnym systemie oceniania .................................. 127

3.3.1. Rodzaje ocen szkolnych .............................................................. 1283.3.2. Ocena wytworów medialnych ..................................................... 130



© Copyright by Uniwersytet Śląski w Katowicach, 2011

Recenzent:prof. zw. dr hab. Bronisław Siemieniecki

Redakcja wydawnicza:Zuzanna Bochenek

Opracowanie typografi czne:Anna Bugaj-Janczarska

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

Publikacja sfi nansowana przezUniwersytet Śląski w Katowicach

ISBN 978-83-7587-875-2

Ofi cyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel.: (12) 422-41-80, fax: (12) 422-59-47www.impulsofi cyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsofi cyna.com.pl

Wydanie I, Kraków 2011



Spis treści

Wstęp ......................................................................................... 7

Rozdział 1Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów ............. 11

1.1. Rola mediów w życiu człowieka ........................................................... 111.1.1. Rodzaje mediów oraz ich wpływ na człowieka ........................... 191.1.2. Oświatowo-wychowawcza rola radia i telewizji .......................... 27

1.2. Kompetencje kluczowe a kompetencje medialne współczesnego człowieka ...................................................................... 321.2.1. Charakterystyka kompetencji medialnych .................................. 351.2.2. Kształtowanie kompetencji medialnych ..................................... 39

Rozdział 2Cele i zadania edukacji medialnej .................................... 43

2.1. Treści edukacji medialnej w podstawie programowej kształcenia ogólnego na różnych poziomach wychowania i nauczania ....................................................................... 472.1.1. Przedszkole ................................................................................. 482.1.2. Szkoła podstawowa .................................................................... 492.1.3. Gimnazjum ............................................................................... 602.1.4. Szkoła ponadgimnazjalna .......................................................... 68

2.2. Zalecane warunki i sposób realizacji treści edukacji medialnej ............. 83

Rozdział 3Media w procesie dydaktycznym ...................................... 85

3.1. Metody kształcenia wykorzystujące media proste i złożone .................. 883.2. Przykłady wykorzystania mediów w procesie dydaktycznym ............... 1013.3. Media w wewnątrzszkolnym systemie oceniania .................................. 127

3.3.1. Rodzaje ocen szkolnych .............................................................. 1283.3.2. Ocena wytworów medialnych ..................................................... 130



6 Spis treści

3.3.3. Komputer w procesie oceniania ucznia ....................................... 1333.3.4. Dziennik elektroniczny w szkole ................................................ 136

3.4. Innowacje pedagogiczne wykorzystujące media .................................... 1443.4.1. Charakterystyka innowacji pedagogicznych

wykorzystujących media ............................................................. 1473.5. Media w wewnątrzszkolnym systemie doskonalenia nauczycieli .......... 161

3.5.1. Wiedza i umiejętności medialne nauczyciela .............................. 162

Rozdział 4Media w procesie wychowania realizowanym przez szkołę ................................................... 165

4.1. Uczeń a media ...................................................................................... 1664.1.1. Media w kształtowaniu pozytywnych postaw uczniowskich ....... 1684.1.2. Negatywne aspekty mediów ....................................................... 171

Rozdział 5Promocja i informacja edukacyjna w szkole ................... 189

5.1. Zarządzanie informacją w szkole .......................................................... 1905.2. Kształtowanie wizerunku szkoły ........................................................... 1935.3. Wykorzystanie szkolnego monitoringu ................................................ 1985.4. Szkolny serwis WWW ......................................................................... 2005.5. Informacja edukacyjna a mass media .................................................... 208

Zakończenie ............................................................................. 211

Bibliogra a ................................................................................ 213



Wstęp

Szkoła jest miejscem spotkania, podczas którego nauczyciel i uczeń wspólnie odkrywają bogactwo i osiągnięcia współczesnego świata. Nauka szkol-na rozpoczyna się od tego, co dla dziecka najbliższe, a kończy na tym, co dla dorosłego człowieka oddalone i abstrakcyjne. Ten zaplanowany, świadomy i sys-tematyczny proces poznawczy realizowany jest współcześnie dzięki zastosowaniu mediów w wychowaniu, dydaktyce i organizacji pracy edukacyjnej. Postęp cywi-lizacyjny, ze swoimi dobrymi i złymi stronami, jest przyczyną wielu przeobrażeń zachodzących bezpośrednio w środowisku oświatowym. Sytuacja ta wymusza konieczność stałej diagnozy i opisu wszystkich obszarów edukacyjnych, które zmieniają się pod wpływem mediów.

Dokonujące się zmiany w edukacji stały się inspiracją do napisania niniejszej książki, w której zaprezentowano zagadnienia dotyczące roli i znaczenia mediów w szkolnej rzeczywistości. Naukowe uchwycenie istoty problemu pozwoliło na usystematyzowanie ważnych dla pedagogów, ludzi nauki i studentów zagadnień z zakresu pedagogiki medialnej.

Priorytety zmian oświatowych wskazują na potrzebę skonstruowania w edu-kacji opisu sytuacji dydaktycznych, które będą pomocne studiującej młodzieży w rozpoznawaniu, akceptowaniu i wykorzystywaniu treści edukacji medialnej w praktyce edukacyjnej. Wszak wiedza, umiejętności i postawy stanowią podstawę do dalszego rozwoju i samokształcenia studentów.

Współczesna praca wychowawcza i dydaktyczna nauczyciela charakteryzuje się wykorzystaniem mediów, które są stałym elementem szkolnej rzeczywistości. Ten specyfi czny charakter pracy wymaga od dyrektorów szkół oraz nauczycieli zorganizowania jak najlepszych warunków dla rozwijającego się młodego czło-wieka. Zapewnienie właściwego zaplecza materialnego w postaci mediów dy-daktycznych oraz wykształconej kadry pedagogicznej jest spełnieniem zaleceń władz oświatowych. Owa mediatyzacja szkoły zmierza w kierunku dużych zmian w obszarze czynników osobowych i materialnych sytuacji dydaktycznej. Sytuacja ta związana jest ze zwiększeniem nakładów materialnych i niematerialnych na uruchomienie sprawnego systemu informatycznego, który integrowałby działal-ność wychowawczą, edukacyjną i organizacyjną szkoły.



6 Spis treści

3.3.3. Komputer w procesie oceniania ucznia ....................................... 1333.3.4. Dziennik elektroniczny w szkole ................................................ 136

3.4. Innowacje pedagogiczne wykorzystujące media .................................... 1443.4.1. Charakterystyka innowacji pedagogicznych

wykorzystujących media ............................................................. 1473.5. Media w wewnątrzszkolnym systemie doskonalenia nauczycieli .......... 161

3.5.1. Wiedza i umiejętności medialne nauczyciela .............................. 162

Rozdział 4Media w procesie wychowania realizowanym przez szkołę ................................................... 165

4.1. Uczeń a media ...................................................................................... 1664.1.1. Media w kształtowaniu pozytywnych postaw uczniowskich ....... 1684.1.2. Negatywne aspekty mediów ....................................................... 171

Rozdział 5Promocja i informacja edukacyjna w szkole ................... 189

5.1. Zarządzanie informacją w szkole .......................................................... 1905.2. Kształtowanie wizerunku szkoły ........................................................... 1935.3. Wykorzystanie szkolnego monitoringu ................................................ 1985.4. Szkolny serwis WWW ......................................................................... 2005.5. Informacja edukacyjna a mass media .................................................... 208

Zakończenie ............................................................................. 211

Bibliogra a ................................................................................ 213



Wstęp

Szkoła jest miejscem spotkania, podczas którego nauczyciel i uczeń wspólnie odkrywają bogactwo i osiągnięcia współczesnego świata. Nauka szkol-na rozpoczyna się od tego, co dla dziecka najbliższe, a kończy na tym, co dla dorosłego człowieka oddalone i abstrakcyjne. Ten zaplanowany, świadomy i sys-tematyczny proces poznawczy realizowany jest współcześnie dzięki zastosowaniu mediów w wychowaniu, dydaktyce i organizacji pracy edukacyjnej. Postęp cywi-lizacyjny, ze swoimi dobrymi i złymi stronami, jest przyczyną wielu przeobrażeń zachodzących bezpośrednio w środowisku oświatowym. Sytuacja ta wymusza konieczność stałej diagnozy i opisu wszystkich obszarów edukacyjnych, które zmieniają się pod wpływem mediów.

Dokonujące się zmiany w edukacji stały się inspiracją do napisania niniejszej książki, w której zaprezentowano zagadnienia dotyczące roli i znaczenia mediów w szkolnej rzeczywistości. Naukowe uchwycenie istoty problemu pozwoliło na usystematyzowanie ważnych dla pedagogów, ludzi nauki i studentów zagadnień z zakresu pedagogiki medialnej.

Priorytety zmian oświatowych wskazują na potrzebę skonstruowania w edu-kacji opisu sytuacji dydaktycznych, które będą pomocne studiującej młodzieży w rozpoznawaniu, akceptowaniu i wykorzystywaniu treści edukacji medialnej w praktyce edukacyjnej. Wszak wiedza, umiejętności i postawy stanowią podstawę do dalszego rozwoju i samokształcenia studentów.

Współczesna praca wychowawcza i dydaktyczna nauczyciela charakteryzuje się wykorzystaniem mediów, które są stałym elementem szkolnej rzeczywistości. Ten specyfi czny charakter pracy wymaga od dyrektorów szkół oraz nauczycieli zorganizowania jak najlepszych warunków dla rozwijającego się młodego czło-wieka. Zapewnienie właściwego zaplecza materialnego w postaci mediów dy-daktycznych oraz wykształconej kadry pedagogicznej jest spełnieniem zaleceń władz oświatowych. Owa mediatyzacja szkoły zmierza w kierunku dużych zmian w obszarze czynników osobowych i materialnych sytuacji dydaktycznej. Sytuacja ta związana jest ze zwiększeniem nakładów materialnych i niematerialnych na uruchomienie sprawnego systemu informatycznego, który integrowałby działal-ność wychowawczą, edukacyjną i organizacyjną szkoły.



Wstęp8

Prezentowana praca monografi czna składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i zakończenia.

W pierwszym rozdziale pt. Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów za-mieszczono treści dotyczące pedagogiki medialnej w kontekście działalności współczesnego człowieka. Przedstawiono tam informacje o rodzajach mediów oraz ich wpływie na zachowanie człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem gier komputerowych, których podział zestawiono z podziałem gier i zabaw dziecię-cych. W drugiej części rozdziału scharakteryzowane zostały kompetencje me-dialne w odniesieniu do kompetencji kluczowych kształtowanych we współcze-snej szkole. Opisano również walory wychowawcze kształtowania omawianych kompetencji.

W rozdziale drugim – Cele i zadania edukacji medialnej przedstawione zosta-ły treści edukacji medialnej, które możemy znaleźć w obowiązującej podstawie programowej przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgim-nazjalnej, oraz warunki i sposoby ich realizacji.

Rozdział trzeci – Media w procesie dydaktycznym porusza treści, w których podkreślona została wartość edukacji medialnej w szkolnej rzeczywistości. Zwrócono tam uwagę na cele i treści edukacji medialnej w podstawie kształce-nia ogólnego. W kolejnych podrozdziałach odnajdujemy: charakterystykę metod kształcenia, które oparte są na wykorzystaniu mediów dydaktycznych, przykłady zastosowania mediów w procesie dydaktycznym, sposoby wykorzystania mediów w wewnątrzszkolnym systemie oceniania ze szczególnym uwzględnieniem dzien-ników elektronicznych, analizę innowacji pedagogicznych opartych na mediach oraz znaczenia mediów w systemie doskonalenia nauczycieli.

Rozdział czwarty poświęcony został wybranym aspektom wpływu mediów na proces wychowania. Zaprezentowana problematyka skupia się wokół postaw ucznia wobec mediów w kontekście kształtowania pozytywnych postaw oraz w kontekście negatywnego wpływu mediów na zachowanie dzieci i młodzieży. W rozdziale tym przedstawiono również trudne sytuacje wychowawcze będące wynikiem negatywnego oddziaływania mediów.

Rozdział piaty dotyczy, jakże często pomijanych, promocji i informacji edukacyjnej w szkole. Problematyka ta nie jest zbyt często charakteryzowana w literaturze pedagogicznej, gdyż wiąże się głównie z procesem organizacyjnym. Przedstawione treści oscylują wokół zagadnień z zakresu public relations szkoły i dotyczą kształtowania wizerunku szkoły, zarządzania informacją, wykorzy-stania szkolnego monitoringu, który posiada większość szkół w Polsce, kwestii związanych ze szkolną stroną internetową oraz kontaktów przedstawicieli szkoły z mass mediami, które są coraz częstsze.

Niniejsza publikacja wnosi istotny wkład w toczący się dialog na temat wpro-wadzenia do szkół edukacji medialnej jako przedmiotu. Ukazuje i uświadamia szerokie spektrum zastosowania mediów we wszystkich procesach przebiegają-cych w szkole. Książka analizuje problematykę negatywnego wpływu mediów na



Wstęp 9

dzieci i młodzież, ale również wskazuje możliwości ich pozytywnego zastosowa-nia zarówno w procesie wychowania, jak i w procesie dydaktycznym.

Praca adresowana jest do licznego grona odbiorców, którzy pragną, aby media stały się sojusznikiem zmian zachodzących w systemie edukacji. Liczę, że przed-stawione w monografi i rozważania i wnioski przysłużą się zarówno nauczycie-lom, studentom pedagogiki, pedagogom, jak i pracownikom nauki jako materiał źródłowy oraz inspiracje do dalszych samodzielnych i pogłębionych studiów nad wykorzystaniem mediów w edukacji.

Tomasz Huk



Wstęp8

Prezentowana praca monografi czna składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i zakończenia.

W pierwszym rozdziale pt. Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów za-mieszczono treści dotyczące pedagogiki medialnej w kontekście działalności współczesnego człowieka. Przedstawiono tam informacje o rodzajach mediów oraz ich wpływie na zachowanie człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem gier komputerowych, których podział zestawiono z podziałem gier i zabaw dziecię-cych. W drugiej części rozdziału scharakteryzowane zostały kompetencje me-dialne w odniesieniu do kompetencji kluczowych kształtowanych we współcze-snej szkole. Opisano również walory wychowawcze kształtowania omawianych kompetencji.

W rozdziale drugim – Cele i zadania edukacji medialnej przedstawione zosta-ły treści edukacji medialnej, które możemy znaleźć w obowiązującej podstawie programowej przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgim-nazjalnej, oraz warunki i sposoby ich realizacji.

Rozdział trzeci – Media w procesie dydaktycznym porusza treści, w których podkreślona została wartość edukacji medialnej w szkolnej rzeczywistości. Zwrócono tam uwagę na cele i treści edukacji medialnej w podstawie kształce-nia ogólnego. W kolejnych podrozdziałach odnajdujemy: charakterystykę metod kształcenia, które oparte są na wykorzystaniu mediów dydaktycznych, przykłady zastosowania mediów w procesie dydaktycznym, sposoby wykorzystania mediów w wewnątrzszkolnym systemie oceniania ze szczególnym uwzględnieniem dzien-ników elektronicznych, analizę innowacji pedagogicznych opartych na mediach oraz znaczenia mediów w systemie doskonalenia nauczycieli.

Rozdział czwarty poświęcony został wybranym aspektom wpływu mediów na proces wychowania. Zaprezentowana problematyka skupia się wokół postaw ucznia wobec mediów w kontekście kształtowania pozytywnych postaw oraz w kontekście negatywnego wpływu mediów na zachowanie dzieci i młodzieży. W rozdziale tym przedstawiono również trudne sytuacje wychowawcze będące wynikiem negatywnego oddziaływania mediów.

Rozdział piaty dotyczy, jakże często pomijanych, promocji i informacji edukacyjnej w szkole. Problematyka ta nie jest zbyt często charakteryzowana w literaturze pedagogicznej, gdyż wiąże się głównie z procesem organizacyjnym. Przedstawione treści oscylują wokół zagadnień z zakresu public relations szkoły i dotyczą kształtowania wizerunku szkoły, zarządzania informacją, wykorzy-stania szkolnego monitoringu, który posiada większość szkół w Polsce, kwestii związanych ze szkolną stroną internetową oraz kontaktów przedstawicieli szkoły z mass mediami, które są coraz częstsze.

Niniejsza publikacja wnosi istotny wkład w toczący się dialog na temat wpro-wadzenia do szkół edukacji medialnej jako przedmiotu. Ukazuje i uświadamia szerokie spektrum zastosowania mediów we wszystkich procesach przebiegają-cych w szkole. Książka analizuje problematykę negatywnego wpływu mediów na



Wstęp 9

dzieci i młodzież, ale również wskazuje możliwości ich pozytywnego zastosowa-nia zarówno w procesie wychowania, jak i w procesie dydaktycznym.

Praca adresowana jest do licznego grona odbiorców, którzy pragną, aby media stały się sojusznikiem zmian zachodzących w systemie edukacji. Liczę, że przed-stawione w monografi i rozważania i wnioski przysłużą się zarówno nauczycie-lom, studentom pedagogiki, pedagogom, jak i pracownikom nauki jako materiał źródłowy oraz inspiracje do dalszych samodzielnych i pogłębionych studiów nad wykorzystaniem mediów w edukacji.

Tomasz Huk



Rozdział 1

Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów

1.1. Rola mediów w życiu człowieka

Współczesny świat to miejsce, gdzie człowiek „tonie” w medialnych przekazach. Od narodzin aż po śmierć towarzyszące nam media ze wzmożoną siłą pokazują rzeczywistość taką, jaką chcemy odbierać, taką, jakiej się obawiamy, oraz taką, jaką sami tworzymy. A. Kępiński ujął tę sytuację w zdaniu:

Człowiek ma w stosunku do siebie i swego otoczenia postawę podmio-tu do przedmiotu, chce siebie i swoje otoczenie zmieniać, przekształcać według wykoncypowanego modelu, ale jednocześnie ma do siebie i do otoczenia postawę podmiotu do podmiotu�.

Wymyślony przez człowieka „precyzyjnie przedstawiony świat” w medialnych granicach przekazu informacji wpływa na działalność ludzką, która skupiona była we wczesnym dzieciństwie na zabawie, w wieku szkolnym na nauce, a następnie na pracy zawodowej. Obecnie działalność ludzka nie kończy się tylko i wyłącznie na pracy, ale również na nauce, a właściwie na permanentnym uczeniu się, któ-rego realizację umożliwiają współczesne media.

Kontakt człowieka z mediami może się zacząć już w prenatalnym okresie rozwoju. I choć z pozoru jest to odważna teza, potwierdzenie jej zasadności od-najdujemy w psychologii rozwojowej, która dowodzi, że reakcje na silne dźwięki

� A. Kępiński, Autoportret człowieka. Myśli-aforyzmy, WL, Kraków 2007, s. 30.



12 Rozdział 1. Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów

występują już u płodu w ostatnich miesiącach ciąży . Naprzeciw oczekiwaniom kobiet w ciąży i ich nienarodzonym jeszcze dzieciom wychodzą wydawnictwa fonografi czne, oferując kompilacje muzyczne. Muzyka ta reklamowana jest jako idealna dla kobiet, które chcą się wyciszyć i zrelaksować. Ma ona pomóc zredu-kować stres i zwiększyć odporność na ból, co jest szczególnie ważne w okresie ciąży i podczas porodu. Producenci oraz wydawcy płyt CD twierdzą, iż muzyka ta ma pozytywny wpływ na rozwój samego dziecka w okresie prenatalnym .

Po narodzinach dziecka działalność ludzka zaczyna się od zabawy, która jest najbardziej typowa dla okresu dzieciństwa, aczkolwiek występuje również w ży-ciu młodzieży i ludzi dorosłych. O ile jednak młodzież głównie się uczy, a do-rośli wykonują przede wszystkim określoną pracę, o tyle dzieci najwięcej czasu spędzają na zabawach.

Różnica między zabawą a innymi formami działalności ludzkiej tkwi w od-mienności motywów. Motywem zabawy nie jest osiągnięcie praktycznie waż-nych rezultatów, ani nawet samo działanie (tj. przyjemność funkcjonalna), lecz doświadczenie pewnych ważnych dla dziecka stron rzeczywistości.

Wyróżniamy kilka charakterystycznych rodzajów zabaw dziecięcych: kon-strukcyjne, tematyczne (zwane inaczej zabawami w role lub iluzyjnymi bądź fi k-cyjnymi), dydaktyczne i ruchowe. Rozwój rodzajów zabaw poprzedzają czynności manipulacyjne niemowlęcia, traktowane także jako specyfi czny rodzaj zabawy – zabawa manipulacyjna .

Dzieci w tym okresie rozwojowym również mogą być narażone na wpływ me-diów za sprawą nieświadomego przyzwolenia rodziców, np. „przy okazji” ogląda-nia przez nich telewizji lub słuchania radia w obecności niemowlęcia. Dziecko, które rozwija się w domu, gdzie centralne miejsce zajmuje telewizor, asymiluje nawyki, które reprezentują jego rodzice w stosunku do tego medium. A zatem kształtują się w nim nawyki i kompetencje medialne będące odbiciem nawyków i kompetencji medialnych rodziców. Przykładem zabawy manipulacyjnej jest wykorzystanie przez półtoraroczne dziecko pilota telewizyjnego, które pomimo niskiego poziomu manualnego swoich rączek wie, do czego służy to urządzenie, potrafi je skierować w stronę odbiornika telewizyjnego i wpatrzone wyczekuje na włączenie telewizora lub zmianę kanału. W tym okresie rozwojowym rodzice oglądający wspólnie ze swoimi dziećmi telewizję mogą również zaobserwować ich reakcję na wysyłany przez media określony bodziec. Może to być kolorowy obraz jednej z reklam, specyfi czna muzyka lub połączenie obrazu i muzyki. Re-akcja dzieci w wieku poniemowlęcym polega na charakterystycznym poruszaniu ciałem w rytm muzyki, klaskaniu lub wydawaniu odgłosów radości, a zdarza się, że i przerażenia.

M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1972, s. 138. http://my-music.pl z dnia 5.03.2010. M. Tyszkowa, Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, Wyd. WSiP, Warszawa 1977, s. 43.



Rozdział 1

Pedagogiczne aspekty wykorzystania mediów


Współczesny świat to miejsce, gdzie człowiek „tonie” w medialnych przekazach. Od narodzin aż po śmierć towarzyszące nam media ze wzmożoną siłą pokazują rzeczywistość taką, jaką chcemy odbierać, taką, jakiej się obawiamy, oraz taką, jaką sami tworzymy. A. Kępiński ujął tę sytuację w zdaniu:

Człowiek ma w stosunku do siebie i swego otoczenia postawę podmio-tu do przedmiotu, chce siebie i swoje otoczenie zmieniać, przekształcać według wykoncypowanego modelu, ale jednocześnie ma do siebie i do otoczenia postawę podmiotu do podmiotu�.

Wymyślony przez człowieka „precyzyjnie przedstawiony świat” w medialnych granicach przekazu informacji wpływa na działalność ludzką, która skupiona była we wczesnym dzieciństwie na zabawie, w wieku szkolnym na nauce, a następnie na pracy zawodowej. Obecnie działalność ludzka nie kończy się tylko i wyłącznie na pracy, ale również na nauce, a właściwie na permanentnym uczeniu się, któ-rego realizację umożliwiają współczesne media.

Kontakt człowieka z mediami może się zacząć już w prenatalnym okresie rozwoju. I choć z pozoru jest to odważna teza, potwierdzenie jej zasadności od-najdujemy w psychologii rozwojowej, która dowodzi, że reakcje na silne dźwięki

� A. Kępiński, Autoportret człowieka. Myśli-aforyzmy, WL, Kraków 2007, s. 30.




występują już u płodu w ostatnich miesiącach ciąży . Naprzeciw oczekiwaniom kobiet w ciąży i ich nienarodzonym jeszcze dzieciom wychodzą wydawnictwa fonografi czne, oferując kompilacje muzyczne. Muzyka ta reklamowana jest jako idealna dla kobiet, które chcą się wyciszyć i zrelaksować. Ma ona pomóc zredu-kować stres i zwiększyć odporność na ból, co jest szczególnie ważne w okresie ciąży i podczas porodu. Producenci oraz wydawcy płyt CD twierdzą, iż muzyka ta ma pozytywny wpływ na rozwój samego dziecka w okresie prenatalnym .

Po narodzinach dziecka działalność ludzka zaczyna się od zabawy, która jest najbardziej typowa dla okresu dzieciństwa, aczkolwiek występuje również w ży-ciu młodzieży i ludzi dorosłych. O ile jednak młodzież głównie się uczy, a do-rośli wykonują przede wszystkim określoną pracę, o tyle dzieci najwięcej czasu spędzają na zabawach.

Różnica między zabawą a innymi formami działalności ludzkiej tkwi w od-mienności motywów. Motywem zabawy nie jest osiągnięcie praktycznie waż-nych rezultatów, ani nawet samo działanie (tj. przyjemność funkcjonalna), lecz doświadczenie pewnych ważnych dla dziecka stron rzeczywistości.

Wyróżniamy kilka charakterystycznych rodzajów zabaw dziecięcych: kon-strukcyjne, tematyczne (zwane inaczej zabawami w role lub iluzyjnymi bądź fi k-cyjnymi), dydaktyczne i ruchowe. Rozwój rodzajów zabaw poprzedzają czynności manipulacyjne niemowlęcia, traktowane także jako specyfi czny rodzaj zabawy – zabawa manipulacyjna .

Dzieci w tym okresie rozwojowym również mogą być narażone na wpływ me-diów za sprawą nieświadomego przyzwolenia rodziców, np. „przy okazji” ogląda-nia przez nich telewizji lub słuchania radia w obecności niemowlęcia. Dziecko, które rozwija się w domu, gdzie centralne miejsce zajmuje telewizor, asymiluje nawyki, które reprezentują jego rodzice w stosunku do tego medium. A zatem kształtują się w nim nawyki i kompetencje medialne będące odbiciem nawyków i kompetencji medialnych rodziców. Przykładem zabawy manipulacyjnej jest wykorzystanie przez półtoraroczne dziecko pilota telewizyjnego, które pomimo niskiego poziomu manualnego swoich rączek wie, do czego służy to urządzenie, potrafi je skierować w stronę odbiornika telewizyjnego i wpatrzone wyczekuje na włączenie telewizora lub zmianę kanału. W tym okresie rozwojowym rodzice oglądający wspólnie ze swoimi dziećmi telewizję mogą również zaobserwować ich reakcję na wysyłany przez media określony bodziec. Może to być kolorowy obraz jednej z reklam, specyfi czna muzyka lub połączenie obrazu i muzyki. Re-akcja dzieci w wieku poniemowlęcym polega na charakterystycznym poruszaniu ciałem w rytm muzyki, klaskaniu lub wydawaniu odgłosów radości, a zdarza się, że i przerażenia.

M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1972, s. 138. http://my-music.pl z dnia 5.03.2010. M. Tyszkowa, Aktywność i działalność dzieci i młodzieży, Wyd. WSiP, Warszawa 1977, s. 43.




Zabawy stanowią główny rodzaj działalności małych dzieci, zwłaszcza w wie-ku przedszkolnym, zajmują też wiele miejsca w życiu dzieci w młodszym wieku szkolnym. Poprzez zabawę i w jej toku dziecko poznaje świat przedmiotów. Opanowuje nie tylko szereg sprawności (np. w zabawach konstrukcyjnych), ale również istotne elementy wiedzy o świecie, uczy się różnych ról społecznych, poznaje i przeżywa zasady pełnienia tych ról, przyswaja normy moralne. Zaba-wa dziecka ma więc, obok innych form działalności, ważne znaczenie kształcące i może być ujmowana jako czynność poznawcza o swoistym charakterze .

Pojęcie zabawy odegrało kluczową rolę w rozwoju popularnych mediów kom-puterowych oraz teorii tożsamości i podmiotowości w kulturze cyfrowej, u której podstaw leży cyberkulturowa koncepcja przemian podmiotu, zwłaszcza w inter-netowej „grze tożsamościowej” . Ten szczególny rodzaj zabawy reprezentowany jest przez media, które wykorzystywane są przez dzieci i młodzież do grania w gry komputerowe . Gry te są programami komputerowymi o charakterze roz-rywkowym, edukacyjnym. Jest to rodzaj interaktywnej rozrywki, zabawy prowa-dzonej za pomocą systemu komputerowego.

Ze względu na pewne kryteria (czasowe, tematykę, wymagane umiejętności, ujęcie, z jakiego się ogląda akcję) wśród gier komputerowych wyróżnić możemy następujące gatunki: gry labiryntowe, gry platformowe, gry „bijatyki”, gry akcji, gry sportowe, gry samochodowe, gry „strzelaniny”, symulatory, gry logiczne, gry ekonomiczne, gry przygodowe, gry fabularne, gry edukacyjne, gry strategiczne. Granice podziałów są płynne, wiele gier łączy w sobie cechy wielu gatunków .

Rodzaje gier komputerowych odpowiadają w pewnym sensie rodzajom za-baw. A zatem gry komputerowe są niejako „symulatorami” zabaw, które z prze-strzeni rzeczywistej przeniesione zostały w przestrzeń wirtualną. Procesy symu-lacyjne są tu bardzo istotne, ponieważ tworzą pewną rzeczywistość, która jest ustrukturyzowana i zdeterminowana matematycznie. Doświadczenie przez gra-cza cyberprzestrzeni nie polega jedynie na jej eksploracji, lecz także na realizacji i powoływaniu do istnienia świata gry w semiotycznym i cybernetycznym cyklu . W obszarze zabaw tematycznych (schemat 1) wyróżnić możemy komputerowe gry: samochodowe, sportowe, akcji, platformowe, labiryntowe, „bijatyki”, „strze-laniny”, ekonomiczne, symulatory, strategiczne, edukacyjne, fabularne, przy-godowe. Zabawy dydaktyczne (schemat 2) swoje odwzorowanie mają w grach komputerowych: samochodowych, sportowych, akcji, platformowych, labiryn-towych, ekonomicznych, symulatorach, strategicznych, edukacyjnych, fabular-nych, przygodowych, logicznych.

Ibidem, s. 43 i n. M. Listner i in., Nowe media. Wprowadzenie, Wyd. UJ, Kraków 2009, s. 432. J. Skrzypczak (red.), Popularna encyklopedia mass mediów, Kurpisz, Poznań 1999, s. 171 i n. Ibidem, s. 173. M. Listner i in., Nowe media..., op. cit., s. 70.




Schemat 1. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw tematycznych

Schemat 2. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw dydaktycznych

Gry samochodowe

Gry sportowe

Gry akcji

Gry platformowe

Gry labiryntowe

Gry ekonomiczne

Gry logiczne

Symulatory

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Gry fabularne

Gry przygodowe

Zabawadydaktyczna

Gry samochodowe

Gry sportowe

Gry akcji

Gry platformowe

Gry labiryntowe

Gry „bijatyki”

Gry „strzelaniny”

Gry ekonomiczne

Symulatory

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Gry fabularne

Gry przygodowe

Zabawatematyczna

Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne.

Typowe zabawy konstrukcyjne (schemat 3) mają swoje odpowiedniki w kom-puterowych grach logicznych, strategicznych czy edukacyjnych.

Schemat 3. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw konstrukcyjnych

Gry logiczne

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Zabawakonstrukcyjna

Źródło: opracowanie własne.




Zabawy stanowią główny rodzaj działalności małych dzieci, zwłaszcza w wie-ku przedszkolnym, zajmują też wiele miejsca w życiu dzieci w młodszym wieku szkolnym. Poprzez zabawę i w jej toku dziecko poznaje świat przedmiotów. Opanowuje nie tylko szereg sprawności (np. w zabawach konstrukcyjnych), ale również istotne elementy wiedzy o świecie, uczy się różnych ról społecznych, poznaje i przeżywa zasady pełnienia tych ról, przyswaja normy moralne. Zaba-wa dziecka ma więc, obok innych form działalności, ważne znaczenie kształcące i może być ujmowana jako czynność poznawcza o swoistym charakterze .

Pojęcie zabawy odegrało kluczową rolę w rozwoju popularnych mediów kom-puterowych oraz teorii tożsamości i podmiotowości w kulturze cyfrowej, u której podstaw leży cyberkulturowa koncepcja przemian podmiotu, zwłaszcza w inter-netowej „grze tożsamościowej” . Ten szczególny rodzaj zabawy reprezentowany jest przez media, które wykorzystywane są przez dzieci i młodzież do grania w gry komputerowe . Gry te są programami komputerowymi o charakterze roz-rywkowym, edukacyjnym. Jest to rodzaj interaktywnej rozrywki, zabawy prowa-dzonej za pomocą systemu komputerowego.

Ze względu na pewne kryteria (czasowe, tematykę, wymagane umiejętności, ujęcie, z jakiego się ogląda akcję) wśród gier komputerowych wyróżnić możemy następujące gatunki: gry labiryntowe, gry platformowe, gry „bijatyki”, gry akcji, gry sportowe, gry samochodowe, gry „strzelaniny”, symulatory, gry logiczne, gry ekonomiczne, gry przygodowe, gry fabularne, gry edukacyjne, gry strategiczne. Granice podziałów są płynne, wiele gier łączy w sobie cechy wielu gatunków .

Rodzaje gier komputerowych odpowiadają w pewnym sensie rodzajom za-baw. A zatem gry komputerowe są niejako „symulatorami” zabaw, które z prze-strzeni rzeczywistej przeniesione zostały w przestrzeń wirtualną. Procesy symu-lacyjne są tu bardzo istotne, ponieważ tworzą pewną rzeczywistość, która jest ustrukturyzowana i zdeterminowana matematycznie. Doświadczenie przez gra-cza cyberprzestrzeni nie polega jedynie na jej eksploracji, lecz także na realizacji i powoływaniu do istnienia świata gry w semiotycznym i cybernetycznym cyklu . W obszarze zabaw tematycznych (schemat 1) wyróżnić możemy komputerowe gry: samochodowe, sportowe, akcji, platformowe, labiryntowe, „bijatyki”, „strze-laniny”, ekonomiczne, symulatory, strategiczne, edukacyjne, fabularne, przy-godowe. Zabawy dydaktyczne (schemat 2) swoje odwzorowanie mają w grach komputerowych: samochodowych, sportowych, akcji, platformowych, labiryn-towych, ekonomicznych, symulatorach, strategicznych, edukacyjnych, fabular-nych, przygodowych, logicznych.

Ibidem, s. 43 i n. M. Listner i in., Nowe media. Wprowadzenie, Wyd. UJ, Kraków 2009, s. 432. J. Skrzypczak (red.), Popularna encyklopedia mass mediów, Kurpisz, Poznań 1999, s. 171 i n. Ibidem, s. 173. M. Listner i in., Nowe media..., op. cit., s. 70.




Schemat 1. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw tematycznych

Schemat 2. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw dydaktycznych

Gry samochodowe

Gry sportowe

Gry akcji

Gry platformowe

Gry labiryntowe

Gry ekonomiczne

Gry logiczne

Symulatory

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Gry fabularne

Gry przygodowe

Zabawadydaktyczna

Gry samochodowe

Gry sportowe

Gry akcji

Gry platformowe

Gry labiryntowe

Gry „bijatyki”

Gry „strzelaniny”

Gry ekonomiczne

Symulatory

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Gry fabularne

Gry przygodowe

Zabawatematyczna

Źródło: opracowanie własne. Źródło: opracowanie własne.

Typowe zabawy konstrukcyjne (schemat 3) mają swoje odpowiedniki w kom-puterowych grach logicznych, strategicznych czy edukacyjnych.

Schemat 3. Rodzaje gier komputerowych w zbiorze zabaw konstrukcyjnych

Gry logiczne

Gry strategiczne

Gry edukacyjne

Zabawakonstrukcyjna

Źródło: opracowanie własne.




Proces wykorzystania przez dzieci i młodzież gier komputerowych charak-teryzuje się podobnymi cechami do tych, które obserwujemy podczas dziecię-cych zabaw. Pierwsza z nich to temat zabawy, który zdeterminowany jest przez płeć dziecka. Większość dziewcząt wybiera gry komputerowe, które związane są z ubieraniem lalek, gotowaniem, obowiązkami domowymi czy wychowaniem niemowląt. Natomiast chłopcy sięgają po gry komputerowe zawierające bijatyki, strzelaniny, wyścigi samochodowe . Druga cecha dotyczy rodzaju gratyfi kacji za zabawę. W grach komputerowych jest to zazwyczaj suma punktów przyznana za wykonanie jakiegoś zadania, np. zestrzelenie jakichś stworzeń, rzeczy, w zależ-ności od tematyki gry. W zwykłych grach i zabawach jest to gratyfi kacja w po-staci żetonów lub innych fantów. Trzecia cecha dotyczy wywoływanych emocji. Podczas zabawy podwórkowej i przed komputerem u dziecka wywoływane są podobne emocje, a więc siła i natężenie gier komputerowych są podobne do siły i natężenia emocjonalnego, które towarzyszą podczas realnej zabawy. W chwi-lach dobrych są to zadowolenie, śmiech, euforia, natomiast w chwilach przegra-nej – smutek, żal, rozpacz, przygnębienie. Gry komputerowe, poza zaspokoje-niem potrzeb związanych z rozrywką, mogą być wykorzystane przez nauczyciela w edukacji, a wtedy stają się jednym z elementów procesu kształcenia. Zarówno odpowiedni ich dobór, jak i prawidłowe wykorzystanie powodują, że są nośnika-mi wartości ważnych dla edukacji .

Dzieci w wieku szkolnym wchodzą w fazę uspołeczniania się. Lubią przeby-wać w towarzystwie swoich rówieśników, wymieniać się informacjami z zakresu wspólnych zainteresowań. Współczesne media mogą wspomagać rozwój proce-su uspołeczniania się, integrując dzieci. Zjawisko to można zaobserwować pod-czas zajęć komputerowych, na których uczniowie bardzo chętnie wymieniają się swoimi doświadczeniami i osiągnięciami dotyczącymi „przejścia” do kolejnego etapu gry komputerowej czy przechwalają liczbą znajomych na portalu społecz-nościowym . Potrzeby socjalizacyjne dzieci powodują, że większą przyjemność z grania czerpią one podczas korzystania z komputera w towarzystwie rówieśni-ków. Uczniowie w trakcie zabawy z komputerem mającym dostęp do Internetu bardzo często grają w gry sieciowe. Ten typ komputerowej zabawy sprawia, że za pomocą awatarów, które są ich reprezentacją w wirtualnym świecie, dzieci spo-tykają się na wirtualnych przestrzeniach będących jedynie częścią ich wyobraźni.

Prowadzone badania w zakresie zainteresowań dzieci i młodzieży wskazują, że chłopcy naj-częściej interesują się aktywnością fi zyczną, techniką, polityką i handlem. Natomiast zainte-resowania dziewcząt skupiają się na sztuce, muzyce, literaturze, pracy z ludźmi, nauczaniem, pracami biurowymi. Szczegółowa charakterystyka tego problemu przedstawiona został przez A. Gurycką w książce pt. Rozwój i kształtowanie zainteresowań (WSiP, Warszawa 1978).

T. Huk, Educational Value of Computer Games [w:] Veda – Vzdelávanie – Prax, Wyd. Unive-rzita Konštantína Filozofa v Nitre, Nitra 2007, s. 143.

Wyniki bezpośrednich, jawnych obserwacji prowadzonych systematycznie przez autora w trakcie zajęć komputerowych z uczniami w szkole podstawowej.




Okres późnego dzieciństwa charakteryzuje się szeregiem zmian rozwojowych, wśród których wyróżnić możemy przekształcenie dotychczasowej aktywności dziecka, głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne . W tym okresie dziecko znaczną część dnia spędza w szkole, a główną jego działalnością staje się uczenie się. Działanie to stanowi zespół czynności mających na celu przyswoje-nie przez człowieka określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Zajmuje ono (jak już wcześniej wspomniano) najwięcej miejsca w życiu dzieci i młodzieży oraz przybiera postać uczenia się szkolnego. Tej specyfi cznej formie działalno-ści odpowiadają także specjalne motywy, które w zakresie przyswajania wiedzy w szkole przez dzieci i młodzież określa się jako motywy szkolnego uczenia się.

Głównym zadaniem uczenia się jest opanowanie systemu wiedzy. W miarę rozwoju społeczeństwa rozrasta się zasób wiedzy, a jej przyswajanie wymaga wy-dłużenia okresu życia przeznaczonego na naukę. Komplikują się również różno-rodne formy pracy ludzkiej, do której przygotowanie uzyskuje się w toku nauki. We współczesnym świecie uczenie się w coraz większej mierze staje się więc składnikiem działalności człowieka w ciągu całego życia, a w celu jego organizo-wania wprowadza się kształcenie permanentne – „przez całe życie” .

Dorastanie jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się prze-obrażenie dziecka w osobę dorosłą. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu zachodzą radykalne zmiany fi zyczne i psychiczne, które umożliwiają spełnienie zadań rodzinnych, zawodowych i społecznych . Dzisiejsze pokolenie nastolat-ków dorasta w świecie zdominowanym przez media, które mają istotny wpływ na dojrzewanie fi zjologiczne, społeczne, emocjonalne i kulturowe.

Współczesne media odgrywają kluczową rolę w działalności dzieci, mło-dzieży oraz osób dorosłych. Media, które stworzone zostały przede wszystkim w celu podniesienia kompetencji ich użytkowników, określane są mianem me-diów dydaktycznych. Ich charakterystyka przedstawiona zostanie w kolejnych rozdziałach. Warto jednak wspomnieć w tym miejscu o tym, jakie media kształ-tują nasze zdolności, stanowiące rodzaj właściwości psychicznej przejawiającej się w odmiennych czynnościach i wytworach . Otóż najczęściej wykorzystywa-nym medium w procesie mniej lub bardziej świadomego rozwijania zdolności własnych jest telewizja, która obecnie posiada bogatą ofertę programów edu-kacyjnych. Poza typowymi programami dla dzieci, których zadaniem jest cie-szyć, bawić i uczyć, oferuje ona szereg fi lmów dokumentalnych, popularnonau-kowych, w jej zasobach znajdują się również fi lmy biografi czne czy ekranizacje

B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, WN PWN, Warszawa 2000, s. 130.

M. Tyszkowa, Aktywność i działalność..., op. cit., s. 44. M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986, s. 664.

B. Hornowski, Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, WSiP, Warszawa 1978, s. 46.




Proces wykorzystania przez dzieci i młodzież gier komputerowych charak-teryzuje się podobnymi cechami do tych, które obserwujemy podczas dziecię-cych zabaw. Pierwsza z nich to temat zabawy, który zdeterminowany jest przez płeć dziecka. Większość dziewcząt wybiera gry komputerowe, które związane są z ubieraniem lalek, gotowaniem, obowiązkami domowymi czy wychowaniem niemowląt. Natomiast chłopcy sięgają po gry komputerowe zawierające bijatyki, strzelaniny, wyścigi samochodowe . Druga cecha dotyczy rodzaju gratyfi kacji za zabawę. W grach komputerowych jest to zazwyczaj suma punktów przyznana za wykonanie jakiegoś zadania, np. zestrzelenie jakichś stworzeń, rzeczy, w zależ-ności od tematyki gry. W zwykłych grach i zabawach jest to gratyfi kacja w po-staci żetonów lub innych fantów. Trzecia cecha dotyczy wywoływanych emocji. Podczas zabawy podwórkowej i przed komputerem u dziecka wywoływane są podobne emocje, a więc siła i natężenie gier komputerowych są podobne do siły i natężenia emocjonalnego, które towarzyszą podczas realnej zabawy. W chwi-lach dobrych są to zadowolenie, śmiech, euforia, natomiast w chwilach przegra-nej – smutek, żal, rozpacz, przygnębienie. Gry komputerowe, poza zaspokoje-niem potrzeb związanych z rozrywką, mogą być wykorzystane przez nauczyciela w edukacji, a wtedy stają się jednym z elementów procesu kształcenia. Zarówno odpowiedni ich dobór, jak i prawidłowe wykorzystanie powodują, że są nośnika-mi wartości ważnych dla edukacji .

Dzieci w wieku szkolnym wchodzą w fazę uspołeczniania się. Lubią przeby-wać w towarzystwie swoich rówieśników, wymieniać się informacjami z zakresu wspólnych zainteresowań. Współczesne media mogą wspomagać rozwój proce-su uspołeczniania się, integrując dzieci. Zjawisko to można zaobserwować pod-czas zajęć komputerowych, na których uczniowie bardzo chętnie wymieniają się swoimi doświadczeniami i osiągnięciami dotyczącymi „przejścia” do kolejnego etapu gry komputerowej czy przechwalają liczbą znajomych na portalu społecz-nościowym . Potrzeby socjalizacyjne dzieci powodują, że większą przyjemność z grania czerpią one podczas korzystania z komputera w towarzystwie rówieśni-ków. Uczniowie w trakcie zabawy z komputerem mającym dostęp do Internetu bardzo często grają w gry sieciowe. Ten typ komputerowej zabawy sprawia, że za pomocą awatarów, które są ich reprezentacją w wirtualnym świecie, dzieci spo-tykają się na wirtualnych przestrzeniach będących jedynie częścią ich wyobraźni.

Prowadzone badania w zakresie zainteresowań dzieci i młodzieży wskazują, że chłopcy naj-częściej interesują się aktywnością fi zyczną, techniką, polityką i handlem. Natomiast zainte-resowania dziewcząt skupiają się na sztuce, muzyce, literaturze, pracy z ludźmi, nauczaniem, pracami biurowymi. Szczegółowa charakterystyka tego problemu przedstawiona został przez A. Gurycką w książce pt. Rozwój i kształtowanie zainteresowań (WSiP, Warszawa 1978).

T. Huk, Educational Value of Computer Games [w:] Veda – Vzdelávanie – Prax, Wyd. Unive-rzita Konštantína Filozofa v Nitre, Nitra 2007, s. 143.

Wyniki bezpośrednich, jawnych obserwacji prowadzonych systematycznie przez autora w trakcie zajęć komputerowych z uczniami w szkole podstawowej.




Okres późnego dzieciństwa charakteryzuje się szeregiem zmian rozwojowych, wśród których wyróżnić możemy przekształcenie dotychczasowej aktywności dziecka, głównie spontanicznej i zdominowanej przez zabawę, w system działań sterowanych przez stałe zadania, obowiązki i normy społeczne . W tym okresie dziecko znaczną część dnia spędza w szkole, a główną jego działalnością staje się uczenie się. Działanie to stanowi zespół czynności mających na celu przyswoje-nie przez człowieka określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Zajmuje ono (jak już wcześniej wspomniano) najwięcej miejsca w życiu dzieci i młodzieży oraz przybiera postać uczenia się szkolnego. Tej specyfi cznej formie działalno-ści odpowiadają także specjalne motywy, które w zakresie przyswajania wiedzy w szkole przez dzieci i młodzież określa się jako motywy szkolnego uczenia się.

Głównym zadaniem uczenia się jest opanowanie systemu wiedzy. W miarę rozwoju społeczeństwa rozrasta się zasób wiedzy, a jej przyswajanie wymaga wy-dłużenia okresu życia przeznaczonego na naukę. Komplikują się również różno-rodne formy pracy ludzkiej, do której przygotowanie uzyskuje się w toku nauki. We współczesnym świecie uczenie się w coraz większej mierze staje się więc składnikiem działalności człowieka w ciągu całego życia, a w celu jego organizo-wania wprowadza się kształcenie permanentne – „przez całe życie” .

Dorastanie jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się prze-obrażenie dziecka w osobę dorosłą. Na przestrzeni stosunkowo krótkiego czasu zachodzą radykalne zmiany fi zyczne i psychiczne, które umożliwiają spełnienie zadań rodzinnych, zawodowych i społecznych . Dzisiejsze pokolenie nastolat-ków dorasta w świecie zdominowanym przez media, które mają istotny wpływ na dojrzewanie fi zjologiczne, społeczne, emocjonalne i kulturowe.

Współczesne media odgrywają kluczową rolę w działalności dzieci, mło-dzieży oraz osób dorosłych. Media, które stworzone zostały przede wszystkim w celu podniesienia kompetencji ich użytkowników, określane są mianem me-diów dydaktycznych. Ich charakterystyka przedstawiona zostanie w kolejnych rozdziałach. Warto jednak wspomnieć w tym miejscu o tym, jakie media kształ-tują nasze zdolności, stanowiące rodzaj właściwości psychicznej przejawiającej się w odmiennych czynnościach i wytworach . Otóż najczęściej wykorzystywa-nym medium w procesie mniej lub bardziej świadomego rozwijania zdolności własnych jest telewizja, która obecnie posiada bogatą ofertę programów edu-kacyjnych. Poza typowymi programami dla dzieci, których zadaniem jest cie-szyć, bawić i uczyć, oferuje ona szereg fi lmów dokumentalnych, popularnonau-kowych, w jej zasobach znajdują się również fi lmy biografi czne czy ekranizacje

B. Harwas-Napierała, J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, WN PWN, Warszawa 2000, s. 130.

M. Tyszkowa, Aktywność i działalność..., op. cit., s. 44. M. Żebrowska (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986, s. 664.

B. Hornowski, Rozwój inteligencji i uzdolnień specjalnych, WSiP, Warszawa 1978, s. 46.




lektur szkolnych. Coraz więcej ośrodków akademickich posiada w swojej ofercie telewizję , w której emitowane są np. wykłady.

Współczesne radio i audycje radiowe nie stanowią atrakcyjnego medium edu-kacyjnego dla dzieci i młodzieży. Są natomiast znakomitym środkiem przekazu informacji dla osób dorosłych, umożliwiającym uczenie się podczas wykonywa-nia czynności dodatkowych.

Ucząc się, dzieci, młodzież i osoby dorosłe często sięgają do prasy, która obecnie zmaga się z problemem upowszechniania nowych technologii. Często informacje znajdujące się w gazecie możemy przeczytać również w Internecie. Nie zmienia to jednak faktu, że dzieci i młodzież nadal czytają czasopisma, które nastawione są bardziej na rozrywkę niż na edukację. Szczególne walory eduka-cyjne posiadają czasopisma popularnonaukowe, które przeznaczone są dla mło-dzieży oraz osób dorosłych.

Internet zdominował współczesny świat mediów, wkraczając w struktury działania każdego z wcześniejszych mediów elektronicznych. Wykorzystywany jest w prasie, radiu, telewizji oraz w systemie uczenia się przez całe życie. Popu-laryzowany w społeczeństwie e-learning, będący formą nauczania na odległość za pomocą technik multimedialnych – głównie internetowych, daje możliwość dokształcania się bez wychodzenia z domu. Internet to również niezmierzone źródło informacji, któremu człowiek coraz częściej zawierza bez namysłu.

Uczenie się przez całe życie jest celem zarówno jednostki, jak i określonej gru-py społecznej. A zdobyta wiedza może się stać cennym towarem poszukiwanym na rynku pracy . W procesie wychowania przez pracę należy zatem nadać pracy odpowiednią jakość i rangę w świadomości ludzkiej, zwłaszcza że w różnych zawodach i na różnych stanowiskach bardzo zmienił się charakter pracy i wyma-gania przez nią stawiane . Praca w jej aspekcie psychologicznym stanowi spo-łecznie zorganizowaną działalność człowieka, której cel to zaspokojenie potrzeb. Motywem działań człowieka pracującego jest osiągnięcie określonego społecznie pożytecznego rezultatu. Ów wynik, wyobrażony przed podjęciem działań, sta-je się jego celem. Przebieg działania zostaje podporządkowany osiągnięciu celu i z tego punktu widzenia planowane są czynności człowieka pracującego oraz kontrolowane wykonanie działań. W warunkach istnienia społecznego podziału pracy działalność poszczególnych pracujących ludzi polega na realizowaniu okre-ślonych społecznie zadań.

Telewizję akademicką posiadają m.in.: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uni-wersytet Opolski, Uniwersytet Warszawski, Politechnika Gdański, Politechnika Wroc-ławska.

S.M. Kwiatkowski, Edukacja dorosłych [w:] S.M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak (red.), Pedagogika pracy, WAiP, Warszawa 2007, s. 195 i n.

W. Rachalska, Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy, WSiP, Warszawa 1978, s. 56.




Z uwagi na społeczną ważność rezultatów pracy jednostki jest ona też regu-lowana przez szereg norm społecznych, a stosunek do niej stanowi kategorię nie tylko psychologiczną, ale także moralną.

Najbardziej charakterystyczną formą pracy ludzkiej jest praca produkcyjna. Obok niej istnieje wiele innych rodzajów pracy, ważnych społecznie i angażu-jących nie tylko ludzki wysiłek, ale całą osobowość człowieka. Wśród nich wy-różnia się pod tym względem praca twórcza, której elementy tkwią w różnych innych formach pracy .

Lista zawodów stale jest poszerzana o nowe, głównie te związane z nowymi technologiami i mediami. Nasi ojcowie i dziadkowie pracowali w innych warun-kach, używali innych narzędzi.

Obecnie świat przechodzi od cywilizacji przemysłowej do informacyjnej, od społeczeństwa przemysłowego do informacyjnego . Większość czynności wy-konywanych przez człowieka w pracy jest zautomatyzowana, sterowana kom-puterowo, a zadaniem pracownika jest zaprogramowanie urządzenia za pomocą multimedialnego panelu sterowania. Media poza tym, że wykorzystywane są do pracy w celach produkcyjnych, również umilają ludziom czas pracy. Przykładem takiego medium jest radio lub telewizja, które odbierane są za pomocą tradycyj-nych odbiorników lub za pośrednictwem Internetu.

Rozwój technologiczny sprawił, że na rynku wykorzystywana jest cała gama różnych mediów, które kiedyś zarezerwowane były tylko dla specjalistów z woj-ska oraz naukowców akademickich. Takimi mediami są np. komputer oraz In-ternet. W latach 40. XX wieku pierwsze prymitywne komputery wykorzysty-wano w USA do badań związanych z budową bomby atomowej. Jednym z nich był komputer ENIAC, który za pomocą swoich 18 tys. lamp wykonywał 5 tys. operacji na sekundę. Ważył zaledwie 27 t i miał wymiary 30 × 2,4 × 0,9 m, zaj-mował 167 m2. Zużywał 160 kW mocy, a w całej Filadelfi i przygasały światła, kiedy go uruchamiano.

Następnie pojawił się Internet. Jego powstanie łączyło się z koncepcją P. Ba-rana, która opierała się na tzw. wymianie pakietów. Układ ten, nazywany packet switching, pozwala na wymianę informacji między różnymi komputerami wyko-rzystującymi ten sam kabel, ponieważ każdy z pakietów posiada swój adres, który przeciwdziała zagubieniu. Ten nowy system pozbawiony jest centralnego kom-putera, a komputery sieciowe mają bardzo wiele dróg łączenia się ze sobą. Kon-cepcja ta była bardzo cenna dla wojska, ponieważ zniszczenie kilku węzłów sieci nie niszczyło całej sieci. W roku 1969 na uniwersytecie w Los Angeles powstał węzeł sieciowy oparty na wymianie pakietów. Potem do Los Angeles dołączyły trzy kolejne uniwersytety (w Santa Barbara, Utah i Stanforda). Sieć wykorzy-

M. Tyszkowa, Aktywność i działalność..., op. cit., s. 45. A. Bogaj, Człowiek w środowisku pracy [w:] S.M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak (red.),

Pedagogika pracy, op. cit., s. 28.




lektur szkolnych. Coraz więcej ośrodków akademickich posiada w swojej ofercie telewizję , w której emitowane są np. wykłady.

Współczesne radio i audycje radiowe nie stanowią atrakcyjnego medium edu-kacyjnego dla dzieci i młodzieży. Są natomiast znakomitym środkiem przekazu informacji dla osób dorosłych, umożliwiającym uczenie się podczas wykonywa-nia czynności dodatkowych.

Ucząc się, dzieci, młodzież i osoby dorosłe często sięgają do prasy, która obecnie zmaga się z problemem upowszechniania nowych technologii. Często informacje znajdujące się w gazecie możemy przeczytać również w Internecie. Nie zmienia to jednak faktu, że dzieci i młodzież nadal czytają czasopisma, które nastawione są bardziej na rozrywkę niż na edukację. Szczególne walory eduka-cyjne posiadają czasopisma popularnonaukowe, które przeznaczone są dla mło-dzieży oraz osób dorosłych.

Internet zdominował współczesny świat mediów, wkraczając w struktury działania każdego z wcześniejszych mediów elektronicznych. Wykorzystywany jest w prasie, radiu, telewizji oraz w systemie uczenia się przez całe życie. Popu-laryzowany w społeczeństwie e-learning, będący formą nauczania na odległość za pomocą technik multimedialnych – głównie internetowych, daje możliwość dokształcania się bez wychodzenia z domu. Internet to również niezmierzone źródło informacji, któremu człowiek coraz częściej zawierza bez namysłu.

Uczenie się przez całe życie jest celem zarówno jednostki, jak i określonej gru-py społecznej. A zdobyta wiedza może się stać cennym towarem poszukiwanym na rynku pracy . W procesie wychowania przez pracę należy zatem nadać pracy odpowiednią jakość i rangę w świadomości ludzkiej, zwłaszcza że w różnych zawodach i na różnych stanowiskach bardzo zmienił się charakter pracy i wyma-gania przez nią stawiane . Praca w jej aspekcie psychologicznym stanowi spo-łecznie zorganizowaną działalność człowieka, której cel to zaspokojenie potrzeb. Motywem działań człowieka pracującego jest osiągnięcie określonego społecznie pożytecznego rezultatu. Ów wynik, wyobrażony przed podjęciem działań, sta-je się jego celem. Przebieg działania zostaje podporządkowany osiągnięciu celu i z tego punktu widzenia planowane są czynności człowieka pracującego oraz kontrolowane wykonanie działań. W warunkach istnienia społecznego podziału pracy działalność poszczególnych pracujących ludzi polega na realizowaniu okre-ślonych społecznie zadań.

Telewizję akademicką posiadają m.in.: Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Uni-wersytet Opolski, Uniwersytet Warszawski, Politechnika Gdański, Politechnika Wroc-ławska.

S.M. Kwiatkowski, Edukacja dorosłych [w:] S.M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak (red.), Pedagogika pracy, WAiP, Warszawa 2007, s. 195 i n.

W. Rachalska, Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy, WSiP, Warszawa 1978, s. 56.




Z uwagi na społeczną ważność rezultatów pracy jednostki jest ona też regu-lowana przez szereg norm społecznych, a stosunek do niej stanowi kategorię nie tylko psychologiczną, ale także moralną.

Najbardziej charakterystyczną formą pracy ludzkiej jest praca produkcyjna. Obok niej istnieje wiele innych rodzajów pracy, ważnych społecznie i angażu-jących nie tylko ludzki wysiłek, ale całą osobowość człowieka. Wśród nich wy-różnia się pod tym względem praca twórcza, której elementy tkwią w różnych innych formach pracy .

Lista zawodów stale jest poszerzana o nowe, głównie te związane z nowymi technologiami i mediami. Nasi ojcowie i dziadkowie pracowali w innych warun-kach, używali innych narzędzi.

Obecnie świat przechodzi od cywilizacji przemysłowej do informacyjnej, od społeczeństwa przemysłowego do informacyjnego . Większość czynności wy-konywanych przez człowieka w pracy jest zautomatyzowana, sterowana kom-puterowo, a zadaniem pracownika jest zaprogramowanie urządzenia za pomocą multimedialnego panelu sterowania. Media poza tym, że wykorzystywane są do pracy w celach produkcyjnych, również umilają ludziom czas pracy. Przykładem takiego medium jest radio lub telewizja, które odbierane są za pomocą tradycyj-nych odbiorników lub za pośrednictwem Internetu.

Rozwój technologiczny sprawił, że na rynku wykorzystywana jest cała gama różnych mediów, które kiedyś zarezerwowane były tylko dla specjalistów z woj-ska oraz naukowców akademickich. Takimi mediami są np. komputer oraz In-ternet. W latach 40. XX wieku pierwsze prymitywne komputery wykorzysty-wano w USA do badań związanych z budową bomby atomowej. Jednym z nich był komputer ENIAC, który za pomocą swoich 18 tys. lamp wykonywał 5 tys. operacji na sekundę. Ważył zaledwie 27 t i miał wymiary 30 × 2,4 × 0,9 m, zaj-mował 167 m2. Zużywał 160 kW mocy, a w całej Filadelfi i przygasały światła, kiedy go uruchamiano.

Następnie pojawił się Internet. Jego powstanie łączyło się z koncepcją P. Ba-rana, która opierała się na tzw. wymianie pakietów. Układ ten, nazywany packet switching, pozwala na wymianę informacji między różnymi komputerami wyko-rzystującymi ten sam kabel, ponieważ każdy z pakietów posiada swój adres, który przeciwdziała zagubieniu. Ten nowy system pozbawiony jest centralnego kom-putera, a komputery sieciowe mają bardzo wiele dróg łączenia się ze sobą. Kon-cepcja ta była bardzo cenna dla wojska, ponieważ zniszczenie kilku węzłów sieci nie niszczyło całej sieci. W roku 1969 na uniwersytecie w Los Angeles powstał węzeł sieciowy oparty na wymianie pakietów. Potem do Los Angeles dołączyły trzy kolejne uniwersytety (w Santa Barbara, Utah i Stanforda). Sieć wykorzy-

M. Tyszkowa, Aktywność i działalność..., op. cit., s. 45. A. Bogaj, Człowiek w środowisku pracy [w:] S.M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak (red.),

Pedagogika pracy, op. cit., s. 28.




stującą mikrokomputery Honeywell 516 przyjęła nazwę ARPANET . Tym, co zdecydowało, że Internet objął cały świat, było powstanie WWW (World Wide Web). Ten sieciowy system informacji opracowany został w 1990 roku przez T. Bernersa-Lee, który stworzył wstępną specyfi kację języka HTML. Kolejnym produktem internetowym była przeglądarka internetowa, którą szczegółowo do-pracował student M. Andreessen z uniwersytetu w Illinois .

Media grają coraz istotniejszą rolę w życiu człowieka, intensyfi kując rozpo-wszechniający się globalizm. Szybkość i dostępność komunikacji dzięki telefonii komórkowej, Internetowi, telewizji satelitarnej znoszą nie tylko granice formal-ne, ale także granice kulturowe i religijne zmieniające utarty system wartości i styl życia . Nowoczesne media są cennym źródłem informacji, ale również źródłem zagrożeń, które „ogłupiają ludzki umysł”. Ułatwiona komunikacja za pośrednic-twem multimedialnego panelu sterowania sprawia, że człowiek zawierza bezgra-nicznie komputerowym wskaźnikom, prowadząc do swoistego uzależnienia od komputera. Przykładem są urządzenia GPS, wykorzystywane przez kierowców w celu dotarcia do określonego celu, które powodują obniżone spostrzeganie rzeczywistego ruchu drogowego na rzecz wirtualnej mapy. Nie wszyscy ludzie dostrzegają te i inne problemy związane z rozpowszechnianiem się mediów. M. Tanaś uważa, że niedostrzeganie roli stale rozwijających się mediów elektro-nicznych oraz bagatelizowanie ich miejsca w rozwoju człowieka przynieść może niepowetowane szkody społeczne . Dlatego powinniśmy być świadomi mediów towarzyszących człowiekowi od poczęcia, poprzez narodziny, niemowlęctwo, wiek przedszkolny, wiek szkolny, okres dojrzewania, dojrzałości, aż po starzenie się. Media te rejestrują nasz obraz na odpowiednich nośnikach pamięci, tworząc sylwetkę człowieka od narodzin aż do śmierci. Media uczą nas, ale i bombardują niepotrzebnymi informacjami, chronią nas, ale i stwarzają zagrożenia, bawią nas, ale i doprowadzają do smutku i rozpaczy, pozwalają zapomnieć, ale powodują też, że pamiętamy, a zatem uczmy się żyć z mediami.

1.1.1. Rodzaje mediów oraz ich wpływ na człowieka

Termin „media” w szerszym znaczeniu obejmuje nie tylko telewizję, radio oraz prasę, ale również wszelkie technologie utrwalania i przekazywania

Z. Bajka, Historia mediów, ABCmedia Zbigniew Bajka, Kraków 2008, s. 205–210. M. Castells, Galaktyka Internetu. Refl eksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Rebis, Poznań 2003, s. 25 i n.

M. Wawrzak-Chodaczek, Nowe technologie informacyjne a społeczeństwo [w:] S. Juszczyk (red.), Edukacja medialna w społeczeństwie informacyjnym, Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 65.

M. Tanaś, O potrzebie pedagogicznej refl eksji nad kulturą i językiem mediów [w:] M. Tanaś (red.), Kultura i język mediów, Impuls, Kraków 2007, s. 11.




informacji w czasie i przestrzeni . A zatem do mediów zaliczamy również: kom-puter, Internet, telefon komórkowy, wszystkie rodzaje aparatów fotografi cznych i kamer rejestrujących obrazy. Bez żadnych wątpliwości możemy stwierdzić, że media te miały i mają duży wpływ na zachowanie człowieka i jego dalszy rozwój w sferze intelektualnej, społecznej, emocjonalnej, duchowej, a nawet fi zycznej.

Okres technologicznego rozwoju mediów to również czas intensywnych ba-dań nad ich wpływem na zachowanie człowieka. W dalszej części tego podroz-działu przedstawione zostały takie media, jak: telewizja, radio, komputer, Inter-net, telefon komórkowy, oraz ich wpływ na nasze społeczeństwo.

Telewizja jest jednym z najpopularniejszych mediów. Stanowi jedno z trzech, obok radia i prasy, mediów masowych, mając bardzo duży wpływ na pojedyn-czego człowieka, ale również na grupy ludzi tworzące społeczności. Powstanie telewizji wiązało się z pracami eksperymentalnymi nad przesyłaniem obrazu na odległość, które prowadzone były na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, a zwłasz-cza ze skonstruowaniem przez V. Zworykina ikonoskopu i kineskopu – urządzeń umożliwiających elektroniczne transmitowanie i odbieranie obrazów. Regularne programy telewizyjne zaczęto emitować pod koniec lat 30. w Stanach Zjedno-czonych, Anglii, Niemczech i ZSRR, jednak dynamiczny rozwój tego medium rozpoczął się po 1945 roku. W 1952 roku telewizja w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy odegrała bardzo ważną rolę w wyborach powszechnych. W 1954 roku sprzedano pierwsze telewizory przystosowane do odbioru programu w ko-lorze. W Polsce systematyczne nadawanie programów telewizyjnych rozpoczęło się w 1956 roku. Począwszy od lat 50., telewizja stała się najpotężniejszym me-dium o największej sile oddziaływania. Obecnie jest głównym źródłem informacji i rozrywki, wywiera też największy wpływ na kształtowanie kultury popularnej .

Polskim przykładem oddziaływania telewizji na społeczeństwo i prób ma-nipulacji za pośrednictwem tego medium stała się transmisja telewizyjna obrad Okrągłego Stołu. O tym, co działo się podczas obrad, Polacy najszybciej in-formowani byli za pośrednictwem polskiej rządowej telewizji. W konsekwencji do opinii publicznej przedostawała się ta telewizyjna wersja sprawozdania, która była po części realizacją założonego programu informacyjnego, a po części rezul-tatem tego, co na wizję i fonię wnieśli sami uczestnicy .

Przykładów dotyczących manipulacji w przekazach telewizyjnych jest bardzo wiele. Należy je zatem zebrać i strać się wyjaśnić z zachowaniem odpowiedniej metodologii badawczej. Według A. Ogonowskiej, główne problemy i kontro-wersje wokół telewizji skupiają się na:

E. Chudziński (red.), Słownik wiedzy o mediach, ParkEdukacja, Warszawa – Bielsko-Biała 2007, s. 9.

J. Skrzypczak (red.), Popularna encyklopedia..., op. cit., Poznań 1999, s. 552. J. Mikułowski-Pomorski, Zmieniający się świat mediów, Universitas, Kraków 2008, s. 89.




stującą mikrokomputery Honeywell 516 przyjęła nazwę ARPANET . Tym, co zdecydowało, że Internet objął cały świat, było powstanie WWW (World Wide Web). Ten sieciowy system informacji opracowany został w 1990 roku przez T. Bernersa-Lee, który stworzył wstępną specyfi kację języka HTML. Kolejnym produktem internetowym była przeglądarka internetowa, którą szczegółowo do-pracował student M. Andreessen z uniwersytetu w Illinois .

Media grają coraz istotniejszą rolę w życiu człowieka, intensyfi kując rozpo-wszechniający się globalizm. Szybkość i dostępność komunikacji dzięki telefonii komórkowej, Internetowi, telewizji satelitarnej znoszą nie tylko granice formal-ne, ale także granice kulturowe i religijne zmieniające utarty system wartości i styl życia . Nowoczesne media są cennym źródłem informacji, ale również źródłem zagrożeń, które „ogłupiają ludzki umysł”. Ułatwiona komunikacja za pośrednic-twem multimedialnego panelu sterowania sprawia, że człowiek zawierza bezgra-nicznie komputerowym wskaźnikom, prowadząc do swoistego uzależnienia od komputera. Przykładem są urządzenia GPS, wykorzystywane przez kierowców w celu dotarcia do określonego celu, które powodują obniżone spostrzeganie rzeczywistego ruchu drogowego na rzecz wirtualnej mapy. Nie wszyscy ludzie dostrzegają te i inne problemy związane z rozpowszechnianiem się mediów. M. Tanaś uważa, że niedostrzeganie roli stale rozwijających się mediów elektro-nicznych oraz bagatelizowanie ich miejsca w rozwoju człowieka przynieść może niepowetowane szkody społeczne . Dlatego powinniśmy być świadomi mediów towarzyszących człowiekowi od poczęcia, poprzez narodziny, niemowlęctwo, wiek przedszkolny, wiek szkolny, okres dojrzewania, dojrzałości, aż po starzenie się. Media te rejestrują nasz obraz na odpowiednich nośnikach pamięci, tworząc sylwetkę człowieka od narodzin aż do śmierci. Media uczą nas, ale i bombardują niepotrzebnymi informacjami, chronią nas, ale i stwarzają zagrożenia, bawią nas, ale i doprowadzają do smutku i rozpaczy, pozwalają zapomnieć, ale powodują też, że pamiętamy, a zatem uczmy się żyć z mediami.

1.1.1. Rodzaje mediów oraz ich wpływ na człowieka

Termin „media” w szerszym znaczeniu obejmuje nie tylko telewizję, radio oraz prasę, ale również wszelkie technologie utrwalania i przekazywania

Z. Bajka, Historia mediów, ABCmedia Zbigniew Bajka, Kraków 2008, s. 205–210. M. Castells, Galaktyka Internetu. Refl eksje nad Internetem, biznesem i społeczeństwem, Rebis, Poznań 2003, s. 25 i n.

M. Wawrzak-Chodaczek, Nowe technologie informacyjne a społeczeństwo [w:] S. Juszczyk (red.), Edukacja medialna w społeczeństwie informacyjnym, Adam Marszałek, Toruń 2002, s. 65.

M. Tanaś, O potrzebie pedagogicznej refl eksji nad kulturą i językiem mediów [w:] M. Tanaś (red.), Kultura i język mediów, Impuls, Kraków 2007, s. 11.




informacji w czasie i przestrzeni . A zatem do mediów zaliczamy również: kom-puter, Internet, telefon komórkowy, wszystkie rodzaje aparatów fotografi cznych i kamer rejestrujących obrazy. Bez żadnych wątpliwości możemy stwierdzić, że media te miały i mają duży wpływ na zachowanie człowieka i jego dalszy rozwój w sferze intelektualnej, społecznej, emocjonalnej, duchowej, a nawet fi zycznej.

Okres technologicznego rozwoju mediów to również czas intensywnych ba-dań nad ich wpływem na zachowanie człowieka. W dalszej części tego podroz-działu przedstawione zostały takie media, jak: telewizja, radio, komputer, Inter-net, telefon komórkowy, oraz ich wpływ na nasze społeczeństwo.

Telewizja jest jednym z najpopularniejszych mediów. Stanowi jedno z trzech, obok radia i prasy, mediów masowych, mając bardzo duży wpływ na pojedyn-czego człowieka, ale również na grupy ludzi tworzące społeczności. Powstanie telewizji wiązało się z pracami eksperymentalnymi nad przesyłaniem obrazu na odległość, które prowadzone były na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, a zwłasz-cza ze skonstruowaniem przez V. Zworykina ikonoskopu i kineskopu – urządzeń umożliwiających elektroniczne transmitowanie i odbieranie obrazów. Regularne programy telewizyjne zaczęto emitować pod koniec lat 30. w Stanach Zjedno-czonych, Anglii, Niemczech i ZSRR, jednak dynamiczny rozwój tego medium rozpoczął się po 1945 roku. W 1952 roku telewizja w Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy odegrała bardzo ważną rolę w wyborach powszechnych. W 1954 roku sprzedano pierwsze telewizory przystosowane do odbioru programu w ko-lorze. W Polsce systematyczne nadawanie programów telewizyjnych rozpoczęło się w 1956 roku. Począwszy od lat 50., telewizja stała się najpotężniejszym me-dium o największej sile oddziaływania. Obecnie jest głównym źródłem informacji i rozrywki, wywiera też największy wpływ na kształtowanie kultury popularnej .

Polskim przykładem oddziaływania telewizji na społeczeństwo i prób ma-nipulacji za pośrednictwem tego medium stała się transmisja telewizyjna obrad Okrągłego Stołu. O tym, co działo się podczas obrad, Polacy najszybciej in-formowani byli za pośrednictwem polskiej rządowej telewizji. W konsekwencji do opinii publicznej przedostawała się ta telewizyjna wersja sprawozdania, która była po części realizacją założonego programu informacyjnego, a po części rezul-tatem tego, co na wizję i fonię wnieśli sami uczestnicy .

Przykładów dotyczących manipulacji w przekazach telewizyjnych jest bardzo wiele. Należy je zatem zebrać i strać się wyjaśnić z zachowaniem odpowiedniej metodologii badawczej. Według A. Ogonowskiej, główne problemy i kontro-wersje wokół telewizji skupiają się na:

E. Chudziński (red.), Słownik wiedzy o mediach, ParkEdukacja, Warszawa – Bielsko-Biała 2007, s. 9.

J. Skrzypczak (red.), Popularna encyklopedia..., op. cit., Poznań 1999, s. 552. J. Mikułowski-Pomorski, Zmieniający się świat mediów, Universitas, Kraków 2008, s. 89.




– problemie obiektywności medium. W jakim stopniu telewizja reprezentuje społeczne racje, a w jakim wyraża interes określonej grupy społecznej?

– zagadnieniu relacji telewizji do rzeczywistości. Czy telewizja pokazuje prawdziwą rzeczywistość? Czy też jest narzędziem kreacji rzeczywistości, która nie ma realnego odpowiednika?

– relacji telewizji do samej siebie;– wkraczaniu w obszar prywatności. Czy wszystko można pokazywać? Gdzie

przebiega granica między sferą prywatną a publiczną?– związkach telewizji z kulturą popularną. Czy oglądnie telewizji obniża po-

ziom wykształcenia i kompetencji kulturowych odbiorców? Jakie umiejęt-ności są potrzebne, by zrozumieć programy telewizyjne?

– wpływie telewizji na relacje międzyludzkie oraz komunikację społeczną. Czy czas spędzony przed odbiornikiem zagraża związkom przyjacielskim, rodzinnym, towarzyskim? Czy oglądnie telewizji uzależnia?

– pokazywaniu agresji i przemocy w telewizji oraz ich wpływie na zachowa-nia społeczne. Czy przemoc i agresja pokazywane w telewizji wpływają na realne zachowania społeczne? Czy można się uczyć z telewizji zachowań antyspołecznych?

– relacjach między telewizją a edukowaniem. Czy telewizja może być insty-tucją edukacyjną? Czy można ją wykorzystać w celu przekazywania wiedzy, kształcenia umiejętności lub sprawności?

– telewizji wobec edukacji medialnej. Czy sama telewizja może być przed-miotem nauczania? Jak uczyć o telewizji?

– zależnościach między ramówką telewizyjną a aktywnością społeczną widza. Jak pora emitowania ulubionych programów wpływa na porządek dnia?

– potrzebach telewidzów i sposobie ich gratyfi kacji dzięki medium. Dlaczego ludzie tak chętnie oglądają telewizję? Na jakie potrzeby społeczne ona od-powiada?

– telewizji jako medium dla fi lmu oraz Internecie jako medium dla telewizji. Jak cechy medium wpływają na jego oglądanie .

Przedstawione problemy dotyczące telewizji i człowieka to zapewne tyl-ko część obszaru badawczego z tego zakresu. Nieustający rozwój tego medium i jego permanentna metamorfoza, która związana jest z rozwojem technologii medialnych, wyłonią nowe pytania, na które naukowcy, pedagodzy, psycholodzy, wychowawcy, nauczyciele oraz rodzice będą się starać odpowiedzieć, doskonaląc tym samym proces wychowania i kształcenia.

Radio jest jednym z głównych mass mediów. Jego powstanie wiąże się z od-kryciem fal elektromagnetycznych przez H. Hertza oraz pracami eksperymental-nymi G. Marconiego nad ich wykorzystaniem w przesyłaniu dźwięku na odle-głość. Pierwszą rozgłośnię radiową uruchomiono w Belgii w 1914 roku, w Polsce

E. Chudziński (red.), Słownik wiedzy..., op. cit., s. 181–190.




emisję programów radiowych rozpoczęto w 1924 roku. W początkowej fazie rozwój radia był szeroko wykorzystywany w działaniach wojennych (do prowa-dzenia tzw. wojny psychologicznej) oraz w propagandzie (szczególnie w Niem-czech w okresie III Rzeszy). Pierwsze prywatne rozgłośnie powstały w 1919 roku w Stanach Zjednoczonych. Współcześnie obserwuje się dynamiczny rozwój radia komercyjnego i tematycznego (muzycznego, informacyjnego). Stałą tendencją jest wzrost znaczenia radia lokalnego .

S. Jędrzejewski w Słowniku wiedzy o mediach zwraca uwagę, że radio „unie-ważniło” różnice wykształcenia, ponieważ w przeciwieństwie do prasy nie wyma-gało umiejętności pisania. Odbiór przekazów radiowych okazał się stosunkowo łatwy i komfortowy, ponieważ mógł mieć miejsce jako tło innych zajęć wymaga-jących większego niż słuchanie zaangażowania zmysłów.

Równoległość odbioru tych samych treści stwarza poczucie wspólnoty z inny-mi słuchaczami, a jednocześnie niejako indywidualny odbiór i izolacja odbiorców budują intymny kontakt z nadawcą.

Radio uczyniło jednak coś więcej. W przeciwieństwie do pisma, druku, a póź-niej pisma, fi lmu i fotografi i, które pomogły ocalić od zapomnienia idee i obrazy, radio, a potem telewizja zwiększyły ulotność myśli i obrazów. Wraz z pojawie-niem się radiofonii zwiększyło się znacznie rozpraszanie (broadcasting) słowa i obrazu na całym świecie.

Tej ulotności siłą rzeczy towarzyszy tzw. zanurzenie w teraźniejszości – od-cięcie od przeszłości i przyszłości stało się bodaj najpoważniejszym przedmiotem ataku krytyków mediów masowych w epoce elektronicznej, ataków złagodzo-nych pojawieniem się środków nagrywających i nośników przechowywania na-grań. Dla radia „pamięć” wynikająca z możliwości utrwalania dźwięków stała się ważnym orężem w walce z telewizją, kiedy mogło zaprezentować atrakcyjną ofertę muzyczną w największej mierze opartą na fonografi i. Wpływ radia na za-chowanie człowieka nie jest wcale mniejszy niż wpływ telewizji.

Sztandarowym przykładem takiej sytuacji jest słuchowisko radiowe Wojna światów nadane 30 października 1939 roku przez stację CBS . Tego dnia, za-miast reklamy mydła czy proszku do prania, pojawił się komunikat: „Na plane-cie Mars zaobserwowano trzy wybuchy, a niedługo potem olbrzymi, rozpalony obiekt – uznany za meteor – spadł na jedną z farm w stanie New Jersey”. Miliony ludzi w Stanach Zjednoczonych uwierzyły jednak, że nadawana przez CBS au-dycja jest relacją autentycznych wydarzeń. Nastąpiła powszechna panika. Tysiące przerażonych ludzi dzwoniło na policję, pytając, co robić. Niektórzy wybiegali na ulicę z mokrymi ręcznikami na głowach, myśląc, że nastąpił atak gazowy. W In-dianapolis jakaś kobieta wpadła do kościoła – w którym właśnie odprawiano

J. Skrzypczak (red.), Popularna encyklopedia..., op. cit., s. 448. E. Chudziński (red.), Słownik wiedzy..., op. cit., s. 155. http://kalendarium.polska.pl/wydarzenia/article.htm?id=66397 z dnia 30.05.2010.


Niedostępne w wersji demonstracyjnej.

Zapraszamy do zakupu

pełnej wersji książki

w serwisie

Documents

Z recenzji prof. zw. dr. hab. Bronisława SiemienieckiegoRozdział trzeci – Media w procesie dydaktycznym porusza treści, w których podkreślona została wartość edukacji medialnej