YUNAN ULUSAL KİMLİĞİNİN OLUŞUMU SÜRECİNDE İÇSEL VE DIŞSAL PARAMETRELERİN ANALİZİ.pdf

Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Dergisi C. 46, S. 1 (2006), ss. 53-78

YUNAN ULUSAL KMLNN OLUUMU SRECNDE SEL VE DISAL PARAMETRELERN ANALZ

Ferhat Pirini*

zet Yunanistan gnmzde, Yunan kimlii ekseninde dil, etnik kken, tarih, din

ve kltr gibi deerleri ile 1830da kurulan Yunan devletinden olduka farkl bir siyasal kltre ve toplumsal yapya sahip olmutur. Yunan devletindeki teritoryal genilemenin yan sra Yunan bilincinde yaanan deiim/dnm, hem sre hem de anlam itibariyle kendine zg bir ulus ina sreci ile ilikilidir. ster isel ve dsal unsurlarn etkileimi isterse de ulusal glerin yeni deer yaratma sreci asndan baklsn, Yunan ulus ina srecinin gerek dnsel gerekse eylemsel boyuttaki geliimi byk oranda dsal deikenlerin etkisi altnda gereklemitir. Bu balamda, almada Yunan ulusuluunun bir devlete dnmesinden nceki periyotta isel ve dsal boyut irdelendikten sonra, Yunan devletinin kurulmasyla ulus inas erevesinde ekillenen Yunan ulusal kimlii ve bu kimlii etkileyen parametreler isel ve dsal unsurlaryla analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler: Helen, Yunanistan, Yunan Ulusal Kimlii, Megali dea, Trk-Yunan likileri

Abstract Analyze of Internal and External Parameters in the Process of Greek

National Identity Formation With her values as language, ethnic root, history, religion and culture in the

axis of Greek identity, contemporary Greece has a very different political culture

* Ara. Gr., Uluda niversitesi, ..B.F., Uluslararas likiler Blm.

Ferhat Pirini 54

and social structure than the Greek state founded in 1830. Besides the territorial expansion of Greek state, the change/transformation occurred in Greek consciousness is closely related with a sui generis nation building process. Whether the interaction of internal and external elements or creation of new values by national powers regarded; the progress of Greek nation building process in theoretical and practical dimensions, is heavily influenced by external factors. In this context, after examining the dynamics of Greek nationalism in the era of pre-Greek state; the article will analyze the internal and external parameters of Greek national identity which have shaped in the frame of Greek nation building process.

Key words: Hellen, Greece, Greek National Identity, Megali Idea, Turkish-Greek Relations

Giri

Gnmz Yunanistan, Yunan kimlii ekseninde dil, etnik kken, tarih, din ve kltr gibi deerleri ile 1830da kurulan Yunan devletinden olduka farkl bir siyasal kltre ve toplumsal yapya sahip olmutur. Yunan devletindeki teritoryal genilemenin yansra Yunan bilincinde yaanan deiim/dnm, hem sre hem de anlam itibariyle kendine zg bir ulus ina sreci ile ilikilidir. ster isel ve dsal unsurlarn etkileimi isterse de ulusal glerin yeni deer yaratma sreci asndan baklsn, Yunan ulus ina srecinin gerek dnsel gerekse eylemsel boyuttaki geliimi byk oranda dsal deikenlerin etkisi altnda gereklemitir. Dsal deikenler, Rnesans ve Aydnlanma hareketleriyle birlikte Avrupann dnsel, tarihsel ve kltrel kklerini antik Helende aramaya balamas ve bu miras ortaya karmak iin almalar yapmas ile balar. Dier bir deyile Avrupallarn, kltrel gemiine kadim bir tarih yaratma arzusu, tm Avrupada antik Helene duyulan hayranln glenmesine yol amtr (Morin, 1988: 89). Avrupadaki bu yaklam dorultusunda ortaya kan Yunanlarn antik Helenlerin torunu olduu iddias ise, Yunanlarn, Bat medeniyetinin kurucusu gibi alglanmasna yol amtr. Avrupa tarafndan Yunanlara atfedilen bu kimlik, dnemin Yunan entelektelleri iin ei bulunmaz bir frsat olarak deerlendirilmi ve ulusal kimlik yaratma abas, Avrupann ne kard deerler zerinden yaplmtr.

1830da bir Yunan devletinin kurulmas ise, Osmanl mparatorluunun askeri ve siyasal anlamda zayflad ve Avrupada politikadan edebiyata ve sanata uzanan bir izgide antik Helene duyulan hayranln glendii bir dneme rastlar. Asl ilgin olan nokta, Osmanl egemenliinde bamsz bir devlet kurmak iin ilk ayaklanan Srplar olmasna ramen; Osmanldan ayrlarak ilk devlet kuranlarn Yunanlar olmasdr. Avrupada antik Helene duyulan hayranlk ve Avrupann kltrel kklerini burada arama abasnn Yunanlar asndan olumlu

Yunan Ulusal Kimliinin Oluumu Srecinde sel ve Dsal Parametrelerin Analizi 55

etkileri, Yunanistann kurulmasnda verilen askeri ve siyasal destekle snrl kalmamtr. Yunanistann megali idea politikas erevesinde topraklarn byk oranlarda geniletmesi de reelpolitiin yan sra bu faktrle ilikilidir. Bu yaklamn gnmz Yunan d politikasnda da etkili olduu ifade edilebilir. Trkiye ile yaad sorunlarda olduu gibi, Makedonya konusunda da Avrupa devletlerinin Atina ile atmaktan kanmalar bu gerei yanstmaktadr.

Trk-Yunan ilikilerini Yunan ulusal kimliini oluturan eleri dikkate alarak analiz etmek, hem gemii hem de gelecei anlamada daha yararl bir yntem olacandan; almada, esas olarak en byk aamas 1920lere kadar gerekleen ve byk lde dsal faktrler ekseninde gelien Yunan ulus ina sreci analiz edilecektir. Avrupa Birlii srecindeki Trkiyenin Yunanistanla ilgili sorunlarnda nc boyutun rol bylelikle daha iyi ortaya konabilir.

Nitekim ilk kurulduunda, yaklak 47 bin km2 topraa ve bir ulusun sahip olmas gereken ortak deerler olan dil, etnik kken, tarih bilinci gibi zellikler asndan birbirinden farkllk gsteren bir buuk milyondan az nfusa sahip olan Yunanistanda, Ortodoksluk lkede yaayanlarn tek ortak zelliini yanstmaktayd. Gnmzde ise Yunanistan 132 bin km2 topraa ve 10 milyondan fazla nfusa sahip olan bir lke haline gelmi ve Ortodoksluk ulusal bir bilin yaratmada kullanlmaya devam etmektedir.

Sonuta, dsal faktrlerin etkisiyle kendisini srekli yeniden ekillendiren Yunan ulus ina srecinin, Yunan devletinin kurulmasyla birlikte, ulusuluk olgusu temelinde gelitii ve ulusuluun neredeyse btn unsurlarnn ve/veya aralarnn Yunan bamszlna giden sreten gnmze kadar sklkla kullanld grlmektedir. almada Yunan ulusuluunun bir devlete dnmesinden nceki periyotta isel ve dsal boyut irdelendikten sonra, Yunan devletinin kurulmasyla ulus inas erevesinde ekillenen Yunan ulusal kimlii ve bu kimlii etkileyen parametreler isel ve dsal unsurlaryla analiz edilecektir.

1. Bamszlk ncesinde sel Dinamikler Osmanlda Fatih Sultan Mehmetle birlikte Ortodoks Hristiyanlara

verilen millet stats, daha sonralar Gregoryen Hristiyanlara (Ermeniler) ve Yahudilere de verilmi olmakla beraber buradaki millet kavram, modern anlamda ulusun tad ierikten olduka farklyd. Zira, Osmanldaki millet sistemi, modern ulusun paylat ortak deerlerden sadece biri olan dine dayanmaktayd. Bu adan bakldnda, modern anlamdaki ulusun iinde bulunan dier unsurlarn hemen hemen hi birisi, sadece din unsuru temel alnarak yaplan millet tanmnda bulunmamaktayd (Vucinich, 1962: 605-606).

Ferhat Pirini 56

Osmanlda Rum1 milleti olarak da adlandrlan Ortodoks milleti ve Patrik, Fatih Sultan Mehmet bata olmak zere padiahlarn yaynlam olduklar beratlarla bir dizi haklara ve ynetsel zerklie sahip olmulard. Bu beratlardan kaynaklanan haklar Bizans mparatorluu dneminde tannan haklarla neredeyse ayn ierie sahipti. Nitekim Rumlar, din deitirmeye zorlanmamakta, dinlerinin gereklerini zgrce yerine getirmekte ve Patrikhanenin ynetimine mdahale edilmemekteydi. Patrik ve Kutsal Meclis (Sen Sinod), din adamlarn atama, grevden alma, kendilerine bal kiliseleri ve manastrlar denetleme hakkna sahipti. Patrikhaneye bal kiliselerin, manastrlarn ve dier sosyal kurulularn malvarlklar ve bunlarla ilgili ilemlerde Patrik ve Piskoposlar son sz hakkna sahipti. Ayrca Rumlarla ilgili hem medeni hukuka hem de ceza hukukuna ilikin konularda yetki Patrikhanedeydi (Katsiadakis, 1995: 16; Arnakis, 1952: 242-243).

Bu balamda, Fenerliler, ounluunu Yunanlarn oluturduu ve adn stanbulun Fener blgesinden alan bir grup olmakla beraber Rum milletinden sorumlu olan Patrikhane zerinde en etkili olan kesimdi. Rum milleti iinde olduka etkin olan Fenerlilerin, Yunanlarn milletten devlete giden srelerinde zellikle dnsel alanda nemli rol oynadklarn belirtmekte yarar var. Nitekim, Osmanl dneminde Rum milleti iinde bir aristokrat snf olarak grlen Fenerliler, kurulacak olan devlette de siyasal/kltrel elitlerden biri pozisyonuna sahip olmular ve Yunan ulus kimliine dayal bizin oluturulmasnda nemli rol oynamlardr2 (Volkan/Itzkowitz, 1995: 70; Vucinich, 1962: 611; Clogg, 1976: 46).

Osmanl dneminde Fenerlilerin yan sra Yunan ulusal hareketi asndan etkili olan bir baka grup ise Yunan tccarlaryd. Bu noktada Yunan tccarlarnn Yunan ulusuluk hareketinin domas aamasndaki rolleri konusunda farkl grler bulunmaktadr. Bununla beraber, zellikle Avrupa lkeleri ve Rusya ile yapm olduklar ticaret sonucu bu lkelerin dillerini renmeleri, bu lkelerle ilikileri gelitirmeleri, Avrupada gelien fikirlerin Osmanl topraklarnda yaayan Yunanlar arasnda yaylmasn

1 Rum terimi gnmzde sadece Yunanlar artrmakla beraber, kken olarak Romadan gelmektedir. Dolaysyla Rum milleti, sanldnn aksine sadece Yunanlar deil; eski Dou Roma mparatorluu topraklarnda yaayan, Ortodoks olan ve iinde bir ok etnik grubu barndran topluluu ifade etmektedir. 2 Ancak, Yunanlarn Osmanl mparatorluundaki etkilerinin bir Yunan devletinin kurulmasyla son bulmad da belirtilmelidir. Zira, Yunan Krallnn kurulmasndan ve bunun Osmanl tarafndan tannmasndan 50 yl sonra bile Yunanlarn zellikle mparatorluun d ilikileri zerinde etkilerinin devam ettii sylenebilir. Osmanlnn gerileme dnemlerinden konuya ilikin rnekler verilebilir: Berlin Kongresinde Osmanl mparatorluu aslen bir Yunan olan Alexander Caratheodory tarafndan temsil edilmekteydi. Ayn ekilde II. Abdlhamit dneminde mparatorluun Londra, St. Petersburg ve Atinadaki bykelileri de Yunan kkenliydi.


salamalar ve stanbulun yan sra zmir, Bkre, Sakz, Ayvalk gibi yerlerde eitli okullar ve ktphaneler amalar asndan deerlendirildiinde, Yunan tccarlarn ulusuluk hareketinde en azndan pasif olmayan bir rol oynadklar grlmektedir (Clogg, 1997: 37-40; Volkan/Itzkowitz, 1995: 81; Grel, 1993: 24-25).

Yunan ulusal hareketinin domasnda ve zellikle dnsel boyutunun gelimesinde en etkili olan unsur, Yunan entelektelleriydi. ounlukla Avrupada yaayan bu grup, burada meydana gelen gelimeler ve akmlardan dorudan etkilenmekteydi. Rnesans ve Aydnlanma sonras dnemde Avrupa entelektellerinde bir antik dnem hayranl olumu ve bu balamda Yunanlar, antik dnemin mirass olarak ele alnmt. Yunan ulusal kimliinin olumasnda nemli unsurlardan biri olan bu dnce, Yunan entelektelleri tarafndan da kabul grerek gerek bamszlk ncesi dnemde gerekse bamszlk sonrasnda ulus inasnn nemli bir parasn oluturacaktr. Bunun yan sra Yunan entelekteller, bamszlk sonras srete tutucu ve geleneki olarak nitelendirdikleri dier gruplara kar durmular ve Yunan devletinde etkili siyasal/kltrel elitlerden biri olmulardr (Millas, 1999: 43-46).

Son olarak, zellikle Yunanlarn youn olarak yaad Mora yarmadasnda, ekyalk yapan yerel Yunan eteleri (Klepht) ve Osmanl tarafndan bunlarla mcadele etmek iin yerel Yunanlardan oluturulan glerin (Armatole) Yunan ulusuluunda oynadklar rol de hatrlatmakta yarar var. Klepht ve Armatole gruplar Yunan devletinin kurulmasna ynelik kan ayaklanma esnasnda bir araya gelerek, ayaklanmay bastrmaya alan Osmanl karsnda etkili rol oynamlardr (Volkan/Itzkowitz, 1995: 81; Grel, 1993: 22).

2. Filiki Eterya ve Yunan Ayaklanmas Bir Yunan devleti kurmak iin eylemsel boyutta en nemli hareket,

Filiki Eterya (Dostluk Dernei) adl rgtn 1814 yaznda kurulmasdr. Bununla beraber, Yunan devletinin kurulmas ncesinde n-ulusuluk olarak ifade edilebilecek ilk hareketler kendini 1700l yllarn sonlarnda ve 1800l yllarn balarnda gstermeye balamtr. Yunan ulusuluunun eitli unsurlarnn oluturulmaya baland bu dnemde dil, din, kltr ve gemile ban kurulmas gibi eler doacak olan ulusuluk hareketinde n planda gzkmekteydi. Yunanlar arasnda ulusuluk hareketinin domas ve bir Yunan devletinin kurulmasna ynelik nemli bir admn Rigas Velestinlis3 (1757-1798) ile birlikte atld sylenebilir. Balkanlarda Fenerli Voyvodalarn hizmetinde bir sre alan

3 Teselyann Velestino kynde doan Rigas, nceleri Rigas Velestinlis eklinde anlmakla beraber, Yunan ulus inas sreci dorultusunda doduu yrede bulunan antik Pherai kentinden esinlenilerek Rigas Pheraios eklinde nitelendirilmitir. Dolaysyla gnmz Yunanistannda Rigas Pheraios olarak adlandrlmaktadr.

Ferhat Pirini 58

Velestinlis, 1790larda bir sre Viyanada kalm ve 1797de yaynlam olduu manifestolarla (Clogg, 1997: 45) Yunan ulusuluunun ncleri arasndaki yerini almtr.

Rigas Velestinlis, yaynlam olduu Rumeli, Kk Asya, Ege Adalar, Eflak ve Bodanda Yaayan Halklarn Yeni Siyasal Anayasas isimli bildiride, yeni bir imparatorluk kurmak iin bu blgelerde yaayan halklarn Osmanl ynetimine kar isyan etmesini savunmaktayd. (Clogg, 1976: 149-163) Velestinlisin amac her ne kadar Osmanl ynetimine kar Yunanlarn yan sra Srplarn, Romenlerin, Bulgarlarn ve hatta Trklerin ayaklanmasn tevik etmekse de bu ayaklanma sonucunda kurulacak olan imparatorluk Yunan mparatorluu adn alacakt. Bunun yan sra kurulacak olan devlette yaayacak olan insanlar da herhangi bir din veya dil ayrm yaplmakszn Yunan halk olarak adlandrlacakt (Clogg, 1976: 157-158). Bu balamda, modern anlamda Yunan ulusuluunun, 1700l yllarn sonlarnda Avrupadan etkilenen Velestinlis gibi isimlerin de etkisiyle baz ortak deerler zerine ekillenmeye balad grlmektedir.4

Dier giriimlere ramen, Filiki Eterya Yunan ulusuluk hareketinde bir devletin kurulmas ncesinde en etkili rgt olmutur. Bu balamda kurulan dier rgtlerin Yunan gruplarnn yaad blgelerdeki etkileri ou kez yerel dzeyde kalmaktayken, Filiki Eteryann faaliyetleri giderek daha geni kitleleri etkisi altna almtr.5 rgtn kurucularnn daha nceden baka rgtlerle olan ilikileri, kurulan Filiki Eteryann rgtlenme yapsn, hedeflerini ve faaliyetlerini byk lde etkilemitir (Dakin, 1973: 41; Xanthos, 1976: 184-185). 1816 ylna kadar gerek ye says gerekse faaliyetleri asndan nemli bir etkinlik gsteremeyen rgt, 1816dan sonra Rusya ile temasa gemi ve faaliyetlerini giderek

4 Ayn dnemlerde, Velestinlisin dnda Yunan ulusuunu besleyen eitli eitim kurumlar ve kiiler de mevcuttu. Bunlarn banda Padua niversitesindeki akademi ve Venedikte eitim grm Yunan retmenlerin balarnda bulunduu Yunan akademileri gelmekteydi. Ayrca, Avrupada eitim grm ve baz nemli kentlerde yaayan Yunanlar da nemli birer faktrd. Bunlarn arasnda Dionysis Solomos, M. Anthrakites, E. Boulgares, Beniamin Lesbios, Andreas Kolvos, Antonios Marteleos ve zellikle Adamantios Koreas gibi isimler tpk Rigas Velestinlis gibi baz Yunan gruplar zerinde ulusuluk asndan ciddi bir etkiler yaratmlard. (Bkz. Pappas, 1985: 1-2; Millas, 1999: 43) Velestinlis, 1798 yaznda Osmanl mparatorluu tarafndan yakalanp idam edilmitir. Bugn Yunanistanda nl bir air ve byk bir vatansever olarak kabul edilen Velestinlisin Yunan ulusuluu asndan nemi, Yunanistanda Velestinlis adna yaplan eitli anma trenleri ve yarmalarla vurgulanmaktadr. Bunun da tesinde 2002ye kadar kullanlan 50 ve 200 Drahmilerde Velestinlisin resimleri yer almaktayd. AB yesi olarak 2002de ulusal paras Drahmi yerine Euroya geen Yunanistanda kullanlan 10 Eurocentlerin arka yznde de Velestinlisin resmi baslmtr. 5 Filiki Eterya, Odessada Athanasios Tsakalov, Nikolaos Skoufas ve Emmanuil Xanthos adl Yunan tccar tarafndan kurulmutur.


geniletmitir. Bu erevede, Filiki Eterya yeleri ar I. Alexander zerinde etkili bir isim olan Yunan asll Kont Ioannis Capodistrias ile grm ve sonrasnda Balkanlardaki Voyvodalklarda grev yapan nemli isimlerin rgte katlm salanmtr. rgt, 1818in ilk yarsnda merkezini Odessadan stanbula, Emmanuil Xanthosun Fenerdeki evine tamtr (ahin, 1996: 181; Dakin, 1973: 42-44). Filiki Eterya, bir taraftan yelerini arttrrken dier taraftan yeni rgtlenmesi altnda etkili bir lidere ihtiya duymaktayd. Bu balamda rgtn bana Rus ar I. Alexandern yaveri olan Alexandros Ipsilantis getirilmitir (Xanthos, 1976: 189-192).

stanbulda doan ve bir Fenerli olan Ipsilantisin liderliiyle birlikte Filiki Eteryada Osmanlya kar ayaklanmak ve bir devlet kurmak iin son hazrlklar yaplmaya balanmt. Filiki Eterya, Osmanlya kar mcadelede yeterli gce sahip olmadndan; olas bir ayaklanmada Yunanlarn yan sra Srplarn, Romenlerin ve Bulgarlarn da destekleri beklenmekteydi. Ipsilantisin 24 ubat 1821de Osmanlya kar ayaklanmay balatmak ve bir Yunan devleti kurmak iin yaymlad bildiri ise, Yunan ulusuluk hareketinin hangi aamaya geldiinin en belirgin gstergesiydi (Clogg, 1976: 201-203).

Ipsilantis, yaymlam olduu bildiride Velestinlisin manifestosundan farkl bir ekilde, bir ulusa ait olan unsurlardan etnik kken, din ve topraa zel bir vurgu yapmtr. Nitekim, bu bildiride ulusu tekilerden farkllatran ve bize dayal ulus kimliini alayan bir ok e dikkat ekmektedir. Dinsel boyutta Hristiyanla yaplan vurgunun yan sra mezhepsel olarak da Ortodoksluk zellikle vurgulanmtr. Bu balamda, Ortodoksluk, yzyllardr sren Osmanl ynetimi altnda Yunanlara dierlerinden farkl olduklarn hissettiren temel bilinti (Heraclides, 2002: 53). Bunun yan sra ulusu dier sosyal gruplardan farkl klan temel zellik olan bir toprak parasyla iliki de bildiride vurgulanmtr. Temel hedef olarak vatan eklinde ifade edilen ve adres gsterilen topraklarn artk zgrle kavuturulmas gerektii belirtilmektedir. Bu noktada Ipsilantisin bildirisinde vurgulanan topraklarn sadece Yunanlarn youn olarak yaad topraklar olmad; antik dnem topraklarnn tmn kapsad belirtilmelidir.

Ipsilantisin bildirisindeki ifadelerden, Avrupadaki dncelerden dorudan etkilendii grlmektedir. O dnemde Rnesans ve Aydnlanma hareketleri sonucunda, Yunanlarn antik Helenlerin torunu olduklar ileri srlmekteydi. Bu noktada, bildiride Yunan (Greek) ifadesiyle birlikte Helen ifadesinin kullanlm olmas dikkat ekicidir.6 Zira, Helen kelimesi Bizans dneminde uzun bir sre putperest anlamnda kullanlm; 1350den sonra putperest anlam dnda, bir toplu kimlii dile getirmek

6 Yunan kelimesinin kkeni yonya adalarndan gelmektedir. Yunanlarn kendini ifade ettii Greek kavram ise antik dnemde bir Helen kabilesinin ismiydi.

Ferhat Pirini 60

amacyla kullanlmaya balanmt (Heraclides, 2002: 92-93; Prevelakis, 2004: 8). Dolaysyla kullanlan Helen kelimesiyle, Rnesans ve Aydnlanma ile beraber ortaya kan Yunanlarn antik Helenle balantsna gnderme yaplmaktayd. Kald ki Ipsilantisin bildirisinde antik dneme zg yerlere sklkla gnderme yaplmas da oluturulmaya allan bu balanty glendirmeye ynelikti.

Sonu olarak Ipsilantis, 6 Mart 1821te Prut nehrini geerek Eflak ve Bodanda Yunan ayaklanmasn balatt. Ancak burada balayan ayaklanma, Ipsilantisin beklediinin aksine Srplarn, Bulgarlarn ve Romenlerin desteini alamad. Bunda Ipsilantisin nclk ettii hareketin Yunan arlkl olmas ve bir Yunan devleti kurma amac tamasyla Rusyann tavr etkili olmutu. Kald ki Eflak ve Bodanda ynetimi ellerinde bulunduran Fenerliler ile burada yaayan halk arasnda da sorunlar bulunmaktayd (Armaolu, 1999: 170). Bylece Eflak ve Bodandaki ayaklanma Osmanl tarafndan 1821 Hazirannda bastrlm ve Ipsilantis Avusturyaya kamtr. Ipsilantisin balatt Yunan ayaklanmas, Yunanlarn nfusa az olduu Eflak ve Bodanda bastrlmakla beraber; ayaklanma Yunan nfusunun daha fazla ve homojen olduu Mora yarmadasna ve Ege adalarna sramt. Moradaki ayaklanmann ncln Filiki Eterya tarafndan bu blgeye gnderilen Alexandros Ipsilantisin kardei Demetrios Ipsilantis yapmaktayd.

Bu arada Osmanl mparatorluu, kendi toprak btnl asndan olduka tehlikeli sonular dourabilecek Yunan ayaklanmasn bastrmaya alrken baka sorunlarla da kar karya kalmtr. Nitekim, Yanya Valisi Tepedenli Ali Paa, II. Mahmut tarafndan grevinden alnnca Osmanlya kar isyan balatmt. Tepedenli Ali Paa, 1822 ubatnda etkisiz hale getirilmekle beraber Yunan ayaklanmas hl bastrlamamt. Bunun zerine Osmanl mparatorluu, Msr Valisi Mehmet Ali Paadan yardm istemi ve Mehmet Ali Paa, kendisine Msr Valiliine ek olarak Girit Valiliinin de verilmesi karlnda olu brahim Paay ayaklanmay bastrmaya yardm etmek zere gndermitir (Armaolu, 1999: 173-174).

brahim Paann desteiyle beraber Osmanlnn Yunan isyanclar karsnda baarlar elde etmeye balamas, Yunan ulusal hareketinin farkl bir boyutta ekillenmesine yol amtr. Zira, bu gelimelerle beraber ayaklanmaya nclk eden Yunan liderler byk devletlerle ittifaka gitmek amacyla siyasi partiler kurmulardr. ngiliz, Fransz ve Rus yanls olmak zere ana grupta ifade edilebilecek olan bu siyasi partiler, Yunanlar tarafndan kurulmakla beraber ayaklanma blgesinde bulunan ilgili lke temsilcileri, bu partilerin kurulmasnda youn aba harcamlardr. Avrupada Yunanlara kar duyulan sempatiden olduka gl bir ekilde yararlanmak isteyen bu siyasi partilerin temel amac, askeri ve siyasal anlamda olabildiince fazla koruma, destek, yardm veya bor almakt. Bu balamda ngiliz yanls olan parti, 30 Haziran 1825te ngiliz himayesi


altna girmeye ynelik bir dileke hazrlam ve bu dileke Epidavrostaki Meclis tarafndan onaylanarak ngiltereye gnderilmitir. Buna karlk Fransz yanls parti, 1826 ubatnda Fransadaki Nemours Dknn Yunan Kral olarak atanmasna ynelik talepte bulunmutur. Demetrios Ipsilantisin destekledii Rus yanls parti ise 1825 Kasmnda Rusyann himayesini isteyen bir tasar hazrlamtr (Pappas, 1985: 11-12). Olay tersinden yorumlayacak olursak, dnemin tm Avrupal byk glerinin Yunan topraklar ierisinde siyasal talepleri bulunan gruplarla iliki ierisinde olduu ve bunlarn bamszlk taleplerini destekledii grlmektedir.

Nitekim, Osmanl gleri Yunan ayaklanmasn kontrol altna almak zereyken, dnemin Avrupal glerinin kendi aralarndaki ihtilafa ramen Yunanlara bir devlet kurmak iin harekete gemesi ve 1827de Osmanl ve Msr donanmasn Navarinde yakmas, bamsz bir Yunan devletinin temellerini oluturmaktadr. Bu noktada, Yunan ulusuluunun douunda olduu gibi, amacn gerekletirmesine ynelik olarak da dsal faktrlerin bal bana nemli bir rol oynad grlmektedir.

3. Dsal Faktrlerin Rol Dsal faktrlerin, Yunan ulusuluunu ve ulus inasn biri dnsel

dieri eylemsel boyut olmak zere iki ana boyutta etkiledii sylenebilir. Daha nce de ifade edildii gibi, dnsel boyutta Avrupada meydana gelen Rnesans ve Aydnlanma, burada bulunan Yunan entelektelleri ve Yunan tccarlarnca benimsenmi ve zellikle antik dnemin mirasn sahiplenme konusu, ayaklanma ncesinde baz Yunanlara ilham kayna olmutu (Prevelakis, 2004: 9). zellikle Pariste Fransz devriminin etkisi altnda ve Victor Hugo, Voltaire, Agusto Comteun fikirleri ile dolu bir ortamda yaayan Yunan rencilerin byk bir ksm modern ulusuluk akmnn etkisi altnda kalmlard. Avrupada yaayan Yunanlar, Osmanl topraklarndaki blgelere dndnde edindikleri fikirleri ve zellikle ulusuluk dncesini kendi toplumlar ierisinde yayma gayreti ierisinde olmulardr. Bunun yan sra Avrupadaki Yunanlarn yaadklar ve/veya etkilendikleri lkelerdeki yaam biimini, sistemi ve dnceleri ayaklanma srasnda ve zellikle de bir Yunan devletinin kurulmasndan sonra uygulamaya geirmeye altklar grlmektedir. Nitekim, 1825te kurulan Yunan siyasal partilerinin savunduklar politikalar bu duruma rnek tekil etmektedir. Dnsel boyuttaki etkiler, Yunan devletinin kurulmasndan sonra da kendini hissettirmeye devam etmitir.

Dsal faktrlerin eyleme dnk etkisiyse, Yunan ulusuluunun domas aamasndaki Rus giriimleriyle beraber balam ve gerek Yunan ayaklanmas srasnda gerekse Yunan devletinin kurulmasndan sonra devam etmitir (Xanthos, 1976: 190-192; Dakin, 1973: 43-44). 1774 tarihli Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl mparatorluu snrlar iindeki

Ferhat Pirini 62

Hristiyanlarn hamilii konusunda nemli imtiyazlar elde etmi olan Ruslar, 1800lerin bandan itibaren Osmanl topraklarnda yaamakta olan Hristiyan gruplar etkileri altna almaya almlardr. Rus siyaseti, ayn zamanda Osmanl ynetimi altndaki Hristiyan aznlklar bamsz bir ynetim kurma ynnde de etkilemitir (Dekmenjian, 1968: 510). te yandan Fransz devriminin dourduu ulusuluk akmnn imparatorluklar paralayc etkilerini nlemek isteyen Avusturya, ngiltere ve Fransa gibi devletlerin kar kmas zerine; Rusya, ilk balarda Yunan ayaklanmasn aktif bir ekilde desteklemekten ekinmitir. Ayaklanmann balarnda Avusturya, ngiltere ve Fransa Osmanlnn toprak btnln savunan bir pozisyon almlardr. Ancak, Avrupa ve Amerika kamuoyunda Yunan ayaklanmasna artan bir destek ve ilgi sz konusu olunca byk glerin Yunan sorununa bak da bundan ciddi llerde etkilenmitir. Bu balamda, ABDnden yaplan yardm kampanyalar ile isyana dorudan maddi destek salanmaya allmtr (Woodhouse, 1952: 126-127; Pappas, 1985: 117-126).

kan isyan nedeniyle Fener Ortodoks Patrii I. Gregorius ve baz Ortodoks din adamlarnn Babali tarafndan idam edilmesinin de ilgili devletlerin Yunan hareketine ynelik baklarnn deimesinde tetikleyici bir rol oynad sylenebilir. Nitekim, Rusya o dnemde tek bamsz Ortodoks devletti. Farkl mezheplere sahip olsalar da byk lde Rnesans ve Aydnlanmayla beraber antik dneme gsterilen ilgi sonucunda ngiltere ve Fransa kamuoylarnda oluan Yunan hareketine ynelik sempati ise bu olayn etkisiyle geni lde artmtr (Pappas, 1985: 21; Armaolu, 1999: 171).

Byk devletlerin politikalar 1823ten sonra Yunanlar lehine daha belirgin ekilde deimeye balam ve olaylar, ayaklanmay bastrmakta olan Osmanl-Msr donanmasnn 1827de Navarinde yaklmasna kadar varmtr. Navarin olay Yunan ulusuluu asndan bir dnm noktas olmutur. Ancak, Osmanlnn toprak btnln savunan bir politika izleyen ngilterenin de iinde bulunduu byk devletin Yunan ayaklanmas nedeniyle birleerek Osmanl-Msr donanmasn yakmas, sadece reelpolitikle aklanabilecek bir olay olarak grlmemelidir. Zira, Navarin olayyla beraber Dou Akdenizde Rus donanmasna kar bir denge unsuru kalmamas, ngilterenin karna olmamtr (Crawley, 1929: 52-53; Pappas, 1985: 17-23). Dolaysyla dier gelimelerde olduu gibi Navarin olaynda da kltrel/dinsel faktrlerin etkili olduu sylenebilir.

Nitekim, ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda 1829da Londrada imzalanan bir protokolle Yunan ulusu hareketi amacna olduka yaklam ve kurulacak devletin yaps ekillenmeye balamtr. mzalanan protokole gre Yunanistan Osmanlya bal bir krallk olacak; baa geecek olan kral ise ngiltere, Rusya ve Fransa hanedanlklarndan birine mensup olamayacakt. 1830da devlet arasnda yine Londrada imzalanan bir


baka protokolle Yunan devletinin bamszl tannmtr (Dakin, 1973: 226-230; Woodhouse, 1952: 139-141). Bu noktada ngiltere ile Rusya arasnda yaanan rekabetin ve Avrupada Rnesans ve Aydnlanma nedeniyle Yunanlara kar oluan sempatinin Yunan ulusuluu asndan pozitif etki yaptn aka belirtmekte yarar var.

Somut olarak ifade etmek gerekirse, Yunan ulusu hareketinin belki de tek bana gerekletiremeyecei amacna, byk lde dsal faktrlerin etkisiyle ulalmtr. Zira, Mehmet Ali Paann da yardmn alan Osmanl, Yunan ayaklanmasn bastrmak zereyken; Avrupa devletlerinden Yunan ayaklanmaclara yaplan destek ve zellikle de Navarin olay nedeniyle ayaklanma bastrlamamtr. Ancak, Yunan ayaklanmas esnasnda Osmanl mparatorluunun iinde bulunduu durum da gz nnde bulundurulmaldr. Yaad savalar nedeniyle olduka ypranm bir durumda olan Osmanl, Yunan ayaklanmasn bastrmaya alrken dier yandan Tepedenli Ali Paa ayaklanmas ve srekli artan Rus basks gibi bir dizi sorunla kar karya bulunmaktayd. Dolaysyla, Yunan hareketinin bir devlete kavumas, konjonktrel etmenlerin olduka iyi bir zamanlamayla akmas ve zellikle de Avrupa devletlerinin destei ile mmkn olmutur (Kostis, 2002: 60). Kald ki kurulan Yunan devletinin ynetim ekli ve kraln kim olacana ngiltere, Rusya ve Fransa tarafndan karar verilecekti.

4. Yunan Krallnda Devlet ve Ulusun Btnletirilmesi Yunan ulusuluunun 1830da bamsz bir devlete sahip olmasndan

sonra, 1832de ngiltere, Rusya, Fransa ve Bavyera arasnda yaplan bir antlamayla Bavyera Kralnn 17 yandaki olu Otto von Wittelsbach, Kral I. Otto adyla Yunanistan Kral ilan edilmitir. Ancak Ottonun yann kk olmas nedeniyle Yunan Krall 1835e kadar kiiden oluan Bavyeral danmanlar araclyla ynetilmitir. Bu dnemde, Mora Yarmadasnn yan sra Bat Ege Adalarndan oluan 47.515 km2lik bir alana ve 1.500.000den az bir nfusa sahip olan Yunanistanda Bavyeral ynetimin zerinde durmas gereken nemli konularn banda, devlet altyapsnn ve organlarnn oluturulmas ile bir ulusun ve ulus kimliinin oluturularak, lke iinde yaayan halkn devlete sadakatinin salanmas gelmekteydi (Clogg, 1997: 65-66).

Bununla beraber, Yunan Krall henz yeni kurulmu olduu bu yllarda bir dizi problemle kar karyayd. Her eyden nce Bavyera ynetiminin devlet ina srecinde giritii baz uygulamalar ve oluturduklar sistem, halkn geleneklerinden ve beklentilerinden uzakt. Kald ki byk ounluu Ortodoks olan lkenin banda farkl mezhebe sahip bir hanedanlk bulunmaktayd ve bu farkllk, bir noktadan sonra ulusun devletle btnlemesini olumsuz etkilemekteydi (Clogg, 1997: 71). Nitekim, Otto ynetimine kar duyulan huzursuzluklar sonucunda

Ferhat Pirini 64

dzenlenen bir askeri darbe ile bamszlk sonras ilk anayasa 1844te yrrle sokulmutur. Anayasal monariye dnen Krallkta 1862de dzenlenen bir baka darbeyle de Otto devrilmitir. Otto dneminin sona ermesinden sonra ngiltere, Fransa ve Rusyadan oluan Garantr Devletler, Danimarkal Holstein-Glucksbourg hanedanndan Prens Christian Wilhelm Ferdinand Adolphus Georgeu, Kral I. George unvanyla Yunan Kral olarak ibana getirdi. 1864te tahta kan ve yaklak 50 yl tahtta kalan Kral Georgela birlikte ikinci bir anayasa hazrlanarak yrrle sokuldu (bkz. PoG, 2004: 1).

Yunanistanda siyasal yap oluturma sreci Bavyera ynetiminin baa gemesiyle balamt. zellikle, hukuk ve eitim sistemi oluturulurken Alman ve Fransz modellerinden esinlenilmiti. Bunun haricinde ayaklanmann son dnemlerinde kurulmaya allan dzenli birlikler de bamszlkla beraber bata Fransa olmak zere Avrupa lkelerinin yardmyla ulusal bir orduya dntrlmeye allmtr (Veremis, 1997: 12). in en ilgin yan ise, Almanlarn ynetiminde ve Fransz, ngiliz ve Rus glerinin askeri korumas altnda bir Yunan Devletinin oluturulmasnda bu drt ihtilafl gcn birlikte almasyd. Oysa o tarihte byle bir uzla, ne Ermeniler ne Srplar ne de Bulgarlar iin sz konusu olmutu.

Ulus inas boyutunda ise, Avrupada Rnesans ve Aydnlanma hareketiyle beraber ortaya kan antik Helen hayranl ve bu balamda ele alnan antik Helene dayal Kadim Yunan Tarihi anlay, Yunan Krallnn ilk yllarnda devlete neredeyse hazr bir ulusal kimlik salamt. Yunan devletine Avrupadan ithal edilen bu balant sayesinde Yunan halkna hazr ve vnlecek bir gemi salanmaktayd. Zaten, antik Helen uygarl ile bugn Krallkta yaayanlar yaklak olarak ayn blgede bulunmaktayd. Ayn zamanda bu ba dolaysyla Yunanlarla o dnemde Phillhellenismin etkisinde olan Avrupa arasnda gl bir iliki kurulmutu (Prevelakis, 2004: 11).

1850li yllara kadar Yunan ulusal kimliinin antik Helen balants simgesel dzeyde, anka kuu (Phoenix) ile temsil edilmekteydi. Bylece, Makedonlar, Romallar, Bizans ve Osmanl tarafndan ynetilen Yunanistann kllerinden yeniden doarak bamsz bir ekilde ortaya kmas efsanedeki anka kuuna benzetilmekteydi. Bavyera ynetimi de antik dnem hayran olduundan kralln bu kimlikle zdelemesine ynelik giriimlerde bulunmutur. Bu balamda, Yunanistann antik Helenle balantsn glendirmek iin Kralln bakenti 1834te Naupliondan Atinaya tanmtr. O dnemde 4.000 dolaynda nfusu olan ve yaayanlarn genellikle Arnavuta konutuu Atinada, Yunan ulusunun ve devletinin inasna paralel olarak klasik dnem mimarisi dorultusunda youn bir ina srecine giriilmitir (Skrinis, 2003: 2-3; Stavros, 2004: 3-4; Clogg, 1997: 69). Bu yaplanmann antik dnem formuna kavumasndan


sonra, Yunanlarn antik dnemle balantsn destekleyen bir baka unsur olarak, gnmzde de devam eden olimpiyat oyunlar 1896da Atinada yeniden balatlmtr.

Ne var ki anka kuu ile sembolletirilen Yunan Uyan, tarihsel btnlk iermemekteydi. Dolaysyla bu btnl salamak iin, gemiten gnmze dz bir izgi zerinde kesintisiz olarak devam eden bir Yunan tarihinin oluturulmasna allmtr. Bu noktada, 18. ve 19. yzylda Avrupa tarafndan gerici ve karanlk bir dnem olarak nitelendirilen 1100 yllk Bizans dneminin Yunan tarihine eklemlenmesi ilk aamada sorun oluturmaktayd. rnein, Aydnlanmann nclerinden olan Voltaire, Hegel, Gibbon gibi isimler, almalarnda Bizans dnemini aalayan ve kmseyen bir tavr taknrken; Aydnlanmann genel erevesi de Bizans dnemine kar negatif bir tutum iindeydi (Volkan/Itzkowitz, 1995: 179; Liakos, 2001: 32). Bu nedenle, tarihin srekliliinin salanmasna Bizans yerine Makedonlar dnemiyle balanmtr. Artk, antik Makedonlar Yunan olarak alglanm; nceleri Yunan olmayan bir hkmdar olarak ele alnan Byk skender ise Yunan medeniyetinin bir havarisi ve Yunan birliinin sembol olarak ele alnmaya balanmtr. Bunun yan sra Yunan tarihi, Kiklad, Miken ve Minoan medeniyetleri ve Homeros destann da kapsayacak ekilde geriye doru geniletilmitir (Skrinis, 2003: 3; Heraclides, 2002: 57).

Yunanistann gnmzde Makedonyayla isim konusunda yaad uyumazlkta, antik Makedonlarn Yunan tarihi kapsamnda ele alnmasnn pay byktr. Bu balamda, Byk skender Yunanistan asndan hl nemli birisi olarak grlmekte ve Yunanistann kuzeyi corafi olarak Ege Makedonyas olarak kabul edilmektedir. Bununla beraber, Makedonyann bamszla doru gitmesi, Yunanistann lkesel btnlnn ve kesintisiz tarih anlaynn sorgulanmasna neden olmutur. Bu noktada Yunanistan, Makedon kltrnn kendilerine has bir Helen kltr olduunu vurgulamak istermiesine harekete gemi ve madeni 100 Drahmide Byk skenderin resmine yer vermitir.

Makedonlarn Yunan ulusal tarihindeki yerini almasndan sonra kayp olan 1100 yllk Bizans dnemi de aktif olarak Yunan tarihine dahil edilmitir. Bizanslarn Yunan tarihi iine dahil edilmesinde, bu dnemde Avrupada ortaya kan Romantizm akmnn etkisiyle Ortaan vlmeye balanmasnn da etkili olduu savunulmaktadr. Zira, Edgar Morin Aydnlanma felsefesinin yaratt hayal krklklaryla (Fransz) Devrimin yol at rahatszlklarn ardndan gelen Romantizmin, Hristiyanln yeniden kefedilmesine neden olduunu belirtmektedir. Bu balamda, nceden dile getirilmeye ekinilen Bizans dnemi, Avrupadaki gelimelere paralel olarak Yunan tarihine dahil edilmi; hatta Yunan ulusu iin en nemli katknn, yani Yunanlarn ilk defa tek bir devlet iinde bir araya gelmelerinin bu dnemde gerekletirildii vurgulanmtr (Morin, 1988:

Ferhat Pirini 66

91; Heraclides, 2002: 57). Bizansn da eklenmesiyle Yunanistan iin kesintisiz bir tarih

oluturulmu ve bu kesintisiz tarih, Yunan Krall ile yeniden ekillendirilen dil, etnik kken ve din arasndaki ba kurmakta olduka ilevsel olmutur. Bu balamda, Yunanistan iin gnmzde de geerliliini koruyan be Helenizm dnemi ortaya kmtr: Antik Helen, Makedonya, Bizans, Trkokrasi (Osmanl egemenlii) ve yeni Yunan devleti (Heraclides, 2002: 57; Liakos, 2001: 34; Clogg, 1997: 69).

Yunan tarihine Bizansn eklemlenmesiyle hem tarihin sreklilii salanm hem de Ortodoksluk n plana kartlmtr. Ortodoksluun bir ulusal kimlik unsuru olarak etkin bir ekilde devreye sokulmasndan nce, devlet tarafndan zaten kullanld sylenebilir. Bu balamda, halkla devlet arasndaki ba salamlatrmak ve devletin kontroln olabildiince yaymak amacyla 1833te Yunan Ortodoks Kilisesi, stanbul Rum Ortodoks Patrikhanesinden ayrlarak bamszln ilan etmitir. Bylece devlet otoritesinin eitli nedenlerle ulaamad en cra blgelere din araclyla rahatlkla ulalabilmesi amalanmt (Kostis, 2002: 55; Chrysoloras, 2003: 5).

Bamsz bir Yunan Kilisesinin oluturulmasnn bir baka nedeni de ilerinde Ortodoks din adamlarnn da yer ald Yunan ayaklanmas nclerinin, Patrikhanenin etki alanndan syrlmak istemeleriydi. Zira, Patrikhane her ne kadar bizden biri olarak grlmekteyse de tekinin snrlar iinde kalm; bir baka ifadeyle Osmanlnn izdii ereve iinde hareket etmekteydi. Bunun yan sra Avrupa Aydnlanmasndan etkilenen Yunan entelekteller, tutucu grdkleri Patrikhaneden ayrlmann, devlet ve ulusun inas iin gerekli olduunu savunmaktayd (Liederman, 2003: 292-293; Heraclides, 2002: 105-110). Kald ki Yunan Kilisesinin bamszln ilan etmesine ilk aamada Patrikhane tarafndan kar klm; Yunan Kilisesinin bu stats ancak 1850de varlan uzlamayla tannmtr. Bununla beraber, Patrikhane ve Yunan Kilisesi arasndaki ayrlk, 1850ye kadar zellikle Yunan devleti snrlar dnda yaayan Yunanlara ulusal bilincin ve kimliin alanmasnda baz zorluklar dourmutur7 (Andreopoulos, 1981: 950).

Bu noktada Yunan ulusal bilincinin en nemli yap talarndan biri olan Ortodokslua ve Yunan Ortodoks Kilisesine deinmekte yarar var. Zira, din ulus inasnda zellikle tekilerden farkllamada ve biz kimliinin kazanlmas aamasnda etkili bir edir. Bu balamda, Nikos Chrysolorasn ifadesiyle, Ortodoksluk Yunan ulus kimliinin oluturulmas aamasnda en temel unsurlardan biri olarak ulusal bir din haline

7 Zira, Yunan Kilisesi sadece Krallk iindeki 1,5 milyondan az insan zerinde etkiliyken; stanbuldaki Patrikhane dier Ortodokslarn yan sra Yunan devleti dnda sadece Osmanlda yaayan 4 milyondan fazla Yunan zerinde etkiliydi.


gelmitir. Burada kastedilen, Ortodoksluun ulusal kimlii gelitirmedeki ve ulus inasn meru hale getirmedeki roldr (Chrysoloras, 2004a: 13). Bu erevede hem devlet hem de ulus dzeyinde tarih yazm, eitim, edebiyat, iir, mimari, rf-adet ve gnlk yaamn tm alanlarnda Ortodoksluk Yunan ulusal kimliinin ayrlmaz bir paras olarak youn bir ekilde ilenmitir. Dolaysyla Yunan Kilisesi, sadece devlet tarafndan kurulan bir kurum olarak deil; devletin ideolojik ve merulatrc mekanizmas olarak faaliyet gstermitir (Chrysoloras, 2004b: 7).

Bizansn ve Ortodoksluun Yunan ulusal tarihine ve kimliine katlmas ve aktif bir ekilde ele alnmasyla Yunan devletinin ulusla btnleme sreci de kolaylamtr. Kald ki Ortodoksluu gzard eden yaln bir antik Helen kimliinin, en byk ortak zellii Ortodoksluk olan halk zerinde bir ulusal kimlik oluturmak iin yetersiz kalaca belirtilmiti. Ancak burada vurgulanmas gereken nokta, tpk antik Helen kimliinin Yunanlarca benimsenmesinde olduu gibi, Bizans dneminin ve dolaysyla Ortodoksluk esinin Yunan tarihinde aktif olarak ele alnmas, yine dsal faktrlerin; daha zel bir ifadeyle Avrupada meydana gelen gelimelerin sonucunda olmutur.

Devletin kurulmasndan itibaren ele alnan antik Helenle zdeleme, Ortodokslukla beraber farkl bir forma brnmtr. Ksaca Heleno-Hristiyanlk (Helleno-Christianism) olarak ifade edilebilecek bu akm, bir yandan Yunanlarn antik Helenlerden geldiini belirtirken dier yandan da Ortodoksluu kapsayc nitelikteydi (Liederman, 2003: 292). Bu balamda Heleno-Hristiyan sylemi, ulusal kimliin inas srecinde Yunanlarla Yunan olmayanlar; bir baka ifadeyle biz ve tekiyi birbirinden ayrmak iin kullanlan nemli bir ara olmutur. Yunan Babakan Constantinos Karamanlisin 1981de Bizim Heleno-Hristiyan medeniyetimizi oluturan ulus ve Ortodoksluk, Yunan bilincinde neredeyse eanlaml kavramlar haline gelmitir eklindeki ifadesi, Heleno-Hristiyan akmnn gnmz Yunanistannda hl etkisini srdrdne iaret etmektedir (Chrysoloras, 2003: 18-19; Millas, 2004: 52).

Eitim konusunda ise gerek Yunan devleti iinde gerekse dier blgelerde yaayan Yunanlara ulusal kimliin alanmas iin 1837de Atina niversitesi kurulmutur. Bu balamda lkede ulusal eitimin lokomotifi olan Atina niversitesi ve ilkokullarn temel amac, antik dnemin yeniden canlandrlmas ve Yunanlara buna uygun bir kimlik alanmasyd. Nitekim, Richard Clogga gre (1997:69) Atina niversitesi daha sonralar Osmanl mparatorluunda yaayan Yunan halkn yeniden Helenletirme giriiminin g kayna olarak grlecekti.

Yunan ulus inasnda, antik dnemden gnmze kesintisiz bir Yunan tarihine, Ortodokslua, Yunan diline ve dier ortak deerlere dayanan bize ynelik vurgu yaplrken, bizden olmayan tekini

Ferhat Pirini 68

yaratmak ihmal edilmemiti. Bu noktada, ulusal kimliin teki zerinden tanmlanmasnn, ulusu btnletirici bir etki yaratt unutulmamaldr (Da, 2002: 46-50). Bu erevede ilki 1834te yaymlanan Yunan romanlarnda Trkler ortak negatif zelliklere sahip bir ulus, tarihsel dman, problemlerin kayna ve bir tehdit olarak ilenmitir (Millas, 2004: 72; Heraclides, 2002: 61-71).

Son olarak, Yunan ulus inasnda oluturulan bizin, lke iindeki farkllklarn almasn salayan, hkmet politikalarn merulatran ve toplum tarafndan kabul edilen sosyal davranlar belirleyen Heleno-Hristiyanlk dncesine olduka yakn olduu sylenebilir. Bu dncenin temel parametrelerini drt argmana dayanmaktadr (Chrysoloras, 2004a: 13-14): a) Homeros dneminden balayp, gnmze kadar devam eden kesintisiz ve btn bir Yunan tarihi vardr; b) Ulusun snrlar, corafya, tarih, dil ve din tarafndan belirlenmitir; c) Ortodoks olmak, Yunan olmak iin gerekli bir n kouldur; d) Yunan ulusu, neredeyse btn byk medeniyetlerin (antik Helen, Byk skender, Dou Roma/Bizans) mirass olduundan dier uluslardan stndr.

5. Megali dea: Yaylmac Ulusun deolojisi Van Everann (1994: 10-12) belirttii gibi, eer bir devlet yakn

corafyadaki diasporay ulusuluk balamnda yaad topraklarla birlikte kendisine ilhak etmeye ynelik irredantist bir politika izlerse savan kmas kanlmazdr. Yunan devleti kurulduu dnemde ise lke dnda yaayan Yunanlar, lke iinde yaayanlarn yaklak katyd ve bunlar byk lde yakn corafyalarda, zellikle de Osmanl topraklarnda yaamaktayd. Dolaysyla diasporay ilhak etmek amacyla Osmanl mparatorluu ile savamak kanlmaz olmaktayd.

Nitekim, Yunan devletinin uzunca bir dnem temel ideolojisini oluturacak olan megali idea ileride Yunan Babakan olacak bir siyaseti, yani Ioannis Kolettis tarafndan ilk defa resmi dzeyde dile getirilmi ve diasporay ilhak etmeye ynelik bir politika izlenmeye balanmtr. Kolettis 1844te yapt konumasnda, Helenizmin biri kralln bakenti olan Atina; dieri Yunanlarn d ve umudu olan Konstantinopolis(stanbul) olmak zere iki merkezi olduunu belirtmiti (Clogg, 1997: 66):

Yunan Krall tm Yunanistan deil, yalnzca onun en kk ve en eksik parasdr. Doma byme Yunan olan kimse yalnzca bu krallk iinde yaayan deil, ayn zamanda yonyada, Teselyada, Serezde, Adrianopolisde (Edirne), Konstantinopoliste (stanbul), Trabzonda, Giritte, Samosta (Sisam) ve Yunan tarihi ya da Yunan rkyla ilikili herhangi bir toprakta yaayandr


Byk lk anlamna gelen megali idea, genel anlamda btn Yunanlar tek bir devlet altnda toplamay ngren bir politik ideolojidir. Bu erevede hedef, Dou Roma (Bizans) mparatorluunu yeniden kurmakt. Nitekim, Kolettisin yapt konuma da bunu ak bir ekilde belirtmekteydi. Megali idea resmi dzeyde ilk olarak 1844te Kolettis tarafndan ortaya konmakla beraber; Vamk Volkan ve Norman Itkowitz, (1995: 37) megali ideann dnsel temelinin 1453te stanbulun Osmanl tarafndan fethedilmesine dayandn ileri srmektedir. Volkan ve Itzkowitze gre stanbulun fethi Hristiyanlarda ve zellikle Yunanlarda derin bir travmaya yol am ve dile getirilmese bile stanbulun yeniden alnaca dncesi dimalarda canl tutulmaya allmtr.

Megali idea resmi olarak ortaya atldktan sonra Yunanistann temel ideolojisi olarak neredeyse devletin varlk nedeni haline gelmitir. Heraclidesin (2002: 60) deyimiyle Megali dea 1922 ylna dek devletin ve hkmetlerin meru klnmasnn ana kriteri oldumilletin ruhu oldu. Bu balamda, megali ideann ulus inasnn hem temel parametrelerinden biri hem de bu parametreleri birletiren, btnletiren bir emsiye haline geldii belirtilmelidir.

Megali ideann Yunanistan tarafndan herhangi bir destek almadan gerekletirilmesi aslnda olduka zordu. Zira, Yunanistan dnemin devletlerine nazaran henz zayf bir konumdayd. Ayrca, ilk dnemlerde ulus ina srecinde kullanlan Yunan kimliinin, krallk dnda yaayan Yunanlar zerinde megali idea hedeflerini gerekletirecek kadar etkili olmas en azndan bu aamada zor grnmekteydi. Nitekim, o dnemde oluturulan Yunan ulusal kimlii Yunanlln bir uyan iinde sadece antik Helenle balantsn kurmaktayd. Kald ki 1833te Patrikhaneden bamsz bir Yunan Kilisesinin kurulmas ve 1850ye kadar Patrikhane ile balarn kopuk olmas, lke dnda yaayan Yunanlara dinsel aralarla yaklalmasn zorlatrmaktayd. Sonradan Makedonlar ve zellikle de Bizansn tarih anlatmna ve Yunanlla dahil edilmesiyle birlikte sorun giderilmeye balanm ve kesintisiz bir tarih iinde Helenizmin zaman iinde birlii salanmt. Bu anlatmla birlikte Helenizmin yresel anlamda birlii de salanarak megali ideayla beraber ortaya kan irredantizm bilimsel bir platforma oturtulmutur. Bundan sonra ama, tarih iinde hep Yunanlarn yaadklar topraklarn anayurda katlmas ve bylece kardelerin tutsaklktan kurtarlmas olacaktr. Bu amac gerekletirmek iin kullanlan temel aralar ise Yunan konsolosluklar, Yunan dernekleri ve Yunan okullar olmutur (Katsiadakis, 1995: 20-21; Prevelakis, 2004: 14-15; Heraclides, 2002: 59-60). Burada vurgulanmas gereken nokta, Yunan kimliinin lke dnda yaayan Yunanlara yaylmasnda ve benimsetilmesinde kralln ilk dnemlerinde ok byk baarlar elde

Ferhat Pirini 70

edilememekle beraber, kesintisiz Yunan tarihinin oluturularak Ortodoksluun n plana karlmasyla yeni bir boyut kazanan Yunan kimliinin bu kiilere alanmasnn nispeten daha kolay olduudur. Bu kimliin etkin bir ekilde yaylmasnda ve benimsetilmesinde ise en byk rol megali ideanndr. Ayrca megali idea, sadece lke dnda yaayan Yunanlara ynelik bir hedef olmaktan ziyade; lke iinde istikrarsz bir siyasal yap ve zor ekonomik koullarda yaayan Yunanlar asndan da btnletirici bir rol oynamtr (Veremis, 1997: 40; Andreopoulos, 1981: 952-953).

1844ten sonra bir yandan ulus inas devam ederken bir yandan da zellikle d borlar nedeniyle ekonomik adan kt durumda olan Yunanistan, nceleri megali ideay gerekletirmeye ynelik birka clz giriimde bulunmutur. Ancak, megali idea dorultusunda kamlanan irredantizm gds, Yunanlar iin ksa vadede herhangi bir pratik sonu getirememitir. Nitekim, Teselya ve Epiri kendi topraklarna katmak iin Osmanl ile Rusya arasnda gerekleen Krm Savanda Rusyay desteklemeye kalkan Yunanistan hem amacn gerekletirememi hem de Atinann Pire liman 1854-1857 arasnda ngiltere ve Fransa tarafndan kuatlmtr (Veremis, 1997: 41; Clogg, 1997: 74-75).

Bununla beraber Yunanistann ilk toprak kazanm, 1864te gereklemitir. Bu balamda ngiltere, yeni Kral Georgeun tahta gemesiyle beraber yonya adalarn Yunanistana brakmtr. Bylece herhangi bir atmaya girmeden toprak kazanlmas, Yunan aristokrasisinin megali ideaya olan balln glendirmitir. Nitekim, Yunanistan Krall o dnemde Girit, Teselya ve Epiri kendi topraklarna katmak iin baarsz giriimlerde bulunurken; yonya adalarnn ngiltere tarafndan kendisine braklmas beklenmeyen bir gelime olmutu (Clogg, 1997: 78-80).

ngilterenin yeni Krala ve Yunan aristokrasisine bir jesti olarak nitelenebilecek bu gelimeden sonra Yunanistann ikinci toprak kazanm 1881de gereklemitir. 1881de 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonunda yaplan Berlin Antlamasndan sonra, Rusya gdmnde byk bir Bulgaristan engellemek iin Teselyann tamam ve Epirin bir ksm Yunanistana braklmtr. Dolaysyla Yunanistan, megali idea erevesinde herhangi bir savaa girimeden topraklarn ikinci kez geniletmitir. Ancak bu genileme, Avrupa devletlerinin diplomatik kanallardan Osmanl zerinde bask oluturmas ile salanm olsa da Yunanistan megali ideay gerekletirmeye bir adm daha yaklatrm ve cesaretlendirmitir (Armaolu, 1999: 542-546). Burada dikkat eken nokta, Yunanlarn her hangi bir mcadeleye girmeden antik Helen topraklar zerinde teker teker denetim kurmalaryd. Bu gelimelerde kukusuz Yunanistann Bat deerler sisteminde bir Bulgaristan ya da dier Hristiyan gruplardan daha fazla zmsenmi olmasnn da pay vard.


Bu arada, Yunanistan megali idea erevesinde Giriti topraklarna katmak iin 1866-1869 arasnda adada kan ayaklanmay desteklemiti. Bu giriim gerek ngiltere, Fransa ve Rusyann kendi aralarndaki g dengesi mcadelesi gerekse de Osmanlnn adadaki ayaklanmay bastrmas sonucu baarsz oldu (Kostis, 2002: 62; Blacksburg, 2000: 1). Bununla beraber, Yunanistan Giritten vazgememi ve adada yaayan Ortodoks halk arasnda Yunan kimliini ve megali ideay yaymak iin eitsel ve dinsel aralar kullanmtr. Bunun yan sra bir grup Yunan subay tarafndan Makedonya ve Giritin Yunanistanla birlemesi iin 1894te kurulan Etniki Eterya (Ulusal Dernek) gibi baz rgtler de adada ayaklananlara mali ve lojistik destek salamtr. Bu rgtlerin faaliyetleriyle Giritte ayaklanmalar kmas ve Yunanistann adaya asker gndermesi, bir Osmanl-Yunan savana neden olmutur. 1897de gerekleen savata Yunanistan ciddi bir yenilgiye uram; ancak alnan yenilgiye ramen Girite zerklik tannm ve Kral I. Georgeun olu Girite vali olarak atanmtr. (Veremis, 1997: 42-43; Grel, 1993: 31-32; Katsiadakis, 1995: 34-39) Dolaysyla Yunanistan, yenilmesine ramen Avrupa devletlerinin desteiyle Girite bir adm daha yaklamtr. Bununla beraber, Yunanistann megali ideay gerekletirmeye alrken urad 1897 yenilgisi, Yunanistana dier devletlerin destei olmadan kendi z kaynaklaryla megali ideay gerekletiremeyeceini bir kez daha gstermitir. Kald ki Yunan ordusu bu dneme kadar daha ziyade isel tehditlere gre yaplandrlmt. Ancak, bu aamadan sonra ordunun d tehditlere gre yaplandrlmasna arlk verilerek uzun dnemli modernizasyon hareketleri balatlmtr (Papacosma, 1977: 23-24).

1800lerin sonunda Yunanistan byk lde dsal nedenlerle teritoryal adan iki kez genilemekle beraber nfusu da ciddi oranlarda artmt. lke nfusuna katlan bu insanlara Yunan kimliinin yaylmas ve bunlarn ulus iinde eritilerek devletle btnletirilmesi gerekmekteydi. Bir baka ifadeyle ulus inas her seferinde neredeyse yeniden balamaktayd. Dier taraftan lke ekonomik adan olduka zor bir durumdayd. 1897de Osmanl mparatorluuyla yaplan savata alnan yenilgi, ileri daha da zorlatrmt. yle ki Yunanistann d borlarnn geri denebilmesi iin bir Uluslararas Mali Komisyon kurulmutu. Bunun yan sra lke, toprak kazanmlaryla bir yandan nfusunu attrrken dier taraftan ekonomik artlarn giderek ktlemesi nedeniyle darya g vermeye balamt. Bu dnemde 380.000den fazla kii ekonomik nedenlerle bata ABD olmak zere dier lkelere g etmitir (Andreopoulos, 1981: 958-959; Papacosma, 1977: 29).

Yunanistann iinde bulunduu bu kark durum ve yaanan gelimeler nedeniyle, megali ideaya sadece Atina merkezli bir zm

Ferhat Pirini 72

getirilemeyecei anlalm ve bu yzden kazanlmas gereken topraklarda yaayan Rumlara youn bir ekilde Yunan kimlii ve bilincini artrmaya ynelik kltrel propaganda yaplmaya hz verilmiti. Megali ideay gerekletirmek iin yaplan giriimler sadece konsoloslar, piskoposlar ve Yunan okullar tarafndan yrtlen kltrel propaganda ile snrl kalmam; bunun haricinde bu blgelerde eitli rgtler kurularak askeri anlamda da hazrlklar yaplmtr. Silahl Yunan rgtlerinden bazlar, Etniki Eterya veya Panhellenic Tekilat gibi dorudan Yunanistan iinden hareket edebildii gibi; Yunan bir subayn liderliini yapt ve Makedonyann Yunanistana katlmasna ynelik silahl eylemlerde bulunan eteci gruplarn oluturduu Makedonamakhoi gibi rgtler Yunanistanla dolayl ilikiler iinde bulunabilmekteydiler. Bunun haricinde megali ideay gerekletirmeye ynelik Yunanistan dndaki silahl faaliyetler, Kastorya piskoposu Germanos Karavangelis gibi baz Ortodoks din adamlar tarafndan da desteklenmekteydi (Katsiadakis, 1995: 21,27; Papacosma, 1977: 34; Clogg, 1997: 93-96).

Yunanistan dnda bu gelimeler yaanrken, devletin iinde bulunduu skntlar sonucunda 1909da Yunan askerleri tarafndan Goudi darbesi gerekletirilmi ve Eleftherios Venizelos darbeci askerler tarafndan babakanla getirilmitir. 1887de Atina niversitesinden mezun olduktan sonra Giritteki 1897 ayaklanmasna aktif olarak katlan ve adann zerklik kazanmasndan sonra enosis iin almalarn srdren Venizelos, 1910da yaplan seimler sonucunda ezici bir ounlukla Yunan babakanl grevine devam etmitir (Volkan/Itzkowitz, 1995: 98; Papacosma, 1977: 14-32). Venizelos iktidaryla beraber, Yunanistan megali idea ekseninde irredantist politikalarna hz vermitir. Kendisi de henz kurtarlamam bir blgeden gelen Venizelos, Bulgaristan, Srbistan ve Karada ile ibirlii yaparak Osmanlya kar yrttkleri Birinci Balkan Savanda Selanik, Girit, Sisam, Gney Makedonya ve Epirin byk ksmn Yunanistana katmtr (Clogg, 1997: 107).

Bylece Yunanistanda ve lke dnda yaayan Yunanlar arasnda megali ideann sadece hayalden ibaret olmayan; gerekletirilebilir bir politika olaca izlenimi domu ve bu dorultuda megali ideay tam anlamyla gerekletirmeye ynelik faaliyetler hzlandrlmtr. Bu balamda, Birinci Dnya Savana girilip girilmemesi veya girilecekse hangi bloun yannda girilecei konularnda Kral Constantin ile fikir ayrlna den Venizelos, kendi amacn gerekletirmek iin Selanikte Krallk ynetiminden farkl bir ynetim oluturmutur. Kral Constantinin yerine olu Alexandern kral olmasyla Venizelos tekrar babakanla getirilerek lke ynetiminde birlik salanm ve Yunanistan itilaf devletlerinin yannda savaa katlmtr (Grel, 1993: 33-34). Bu noktada itilaf devletlerinin yannda savaa girilmesini isteyen Venizelosun Selanikte kurduu geici hkmetin ngiltere ve Fransa tarafndan


tannmas, Kral Costantinin tahttan indirilmesiyle sonulanmtr. Dolaysyla Yunanistann lkesel genilemesine 1864te, 1881de ve Balkan Savalar esnasnda destek veren bu devletler, gerektiinde Yunanistana dorudan mdahale etmekten ekinmemitir.

Yunanistan, bu savata megali ideann nemli aamalarndan biri olan Kk Asyay kendisine katmak iin zmire asker karm ve Yunan birlikleri Bat Anadoluda ilerlemeye balamt. Osmanl Hkmeti ile itilaf devletleri arasnda 10 Austos 1920de imzalanan Sevr Antlamas8 Yunanistan asndan megali ideada gelinebilen en ileri aamay temsil etmekteydi. Nitekim, Osmanlnn paralara ayrlarak yerine farkl devletler kurulmasn ngren Sevr Antlamasna gre zmir ve civar be yllna Yunanistann egemenliine girecek ve be yl sonunda yerel meclisin verecei karar ile de bu blgenin gelecei belli olacakt (Montgomery , 1972: 784). Ne var ki bu durum, Anadoluda balayan Trk Ulusal Kurtulu Mcadelesi ile beraber uzun srmemi ve Yunan ordusu nihai olarak 9 Eyll 1922de Anadoludan tamamen kartlmtr. Bu yenilgi Yunanistanda Kk Asya Felaketi (Mikrasiatiki Katastrofi) olarak adlandrlarak Yunan ulusal bilincinde travmalara yol amtr.

Venizelos, Anadoluda yedii darbeye ramen 1935e kadar Yunan siyasal yaamnda aktif roln srdrmtr. Yunan ulus ina srecinde ve zellikle de megali ideann hayata geirilmesi boyutunda nemli katklar bulunan Venizelos, Yunanistanda etkili bir siyasal kiilik olarak kabul edilmi ve bu balamda, 2002de ulusal paras Drahmi yerine Euroya geen Yunanistanda kullanlan 50 Eurocentlerin arka yzne Venizelosun resmi baslmtr.

1844te Kolettis tarafndan ortaya atlan megali idea Yunan ulus ina srecini farkl boyutlarda etkilemitir. lk olarak, megali idea ulusla devlet arasnda bir iletiim ortam oluturmu ve bu balamda ulusla devletin btnlemesinde pozitif bir rol oynamtr (Andreopoulos, 1981: 958). kinci olarak, megali idea lke dnda yaayan Yunanlara ulusal bilincin alanmas ve ulus kimlii kazandrlmasyla; bu kiilerin ulusun birer ferdi haline gelmesinde nemli bir paya sahip olmu ve bu durum, irredantizmin temel gdsn oluturmutur. Nitekim, lke iindeki insanlar ayn deerleri paylatklar esaret altndaki kardelerini zgrletirmek iin ellerinden geleni yapmaya almlardr. nc ve son olarak da megali ideann zmirde Kk Asya Felaketiyle byk bir darbe yemesi, Yunan ulusal kimliini sadece psikolojik adan etkilemekle kalmam; bu olay sonrasnda Anadoluda yaayan ve her ne kadar ulus kimlii nceden alansa da Yunanistanda yaayanlardan farkl olan yaklak 1.100.000

8 Sevr Antlamas, hibir ekilde uygulanmam olup; l domu bir antlama niteliindedir.

Ferhat Pirini 74

kiinin Yunanistana g etmesi ulus ina srecini geriye gtrmtr (Clogg, 1997: 107,127).

Sonu

ncelikle ulus inasnn dinamik bir sre olduunu belirtmek gerekir. Ancak buna ramen, zellikle Yunanistan rneinde ulus ina srecinin temel parametrelerinin 1920lere kadar oluturulduu ve bu dnemden sonra ulus inasnn oluturulan bu eksende devam ettii belirtilmelidir. Bu erevede bamsz bir devlet kurmak iin harekete geen birok Yunan entelekteli ve Yunan rgtnn temel esin kayna, Rnesans ve Aydnlanma bata olmak zere Avrupada gelien akmlar ve dnceler olmutur. Yunan entelektellerinin ve rgtlerinin gerek sylem gerekse eylem dzeyinde Avrupadan etkilenerek giritikleri faaliyetler bir noktadan sonra, devlet kurmaya ynelik ayaklanmalara dnm; bu giriimler, dnemin byk devletlerinin destei sayesinde 1830da bamsz bir Yunan devleti kurulmasyla sonulanmtr. Dolaysyla Yunanistann kurulmas, Yunan ulusuluunun douunda olduu gibi, byk lde dsal faktrler sayesinde gerekletirilmitir.

Yukarda da belirtildii gibi Avrupal glerin Yunan isyanna destek vermesinde, kar esinin yannda ideolojik boyut da nemli bir rol oynamtr. Bu ideolojik boyut, Avrupa uygarlnn kklerini bugnk Yunanistana atfedilen Antik Helende aramasyla olumutu. Fransa Cumhurbakan Jacques Chiracn da ifade ettii gibi Avrupa kendisini Bizansn torunlar olarak grmekteydi. Ayn ekilde Fransa eski Cumhurbakan ve Avrupa Birlii Anayasa taslann mimarlarndan birisi olan Valery Giscard d'Estaingin Avrupa anayasasn yazarken bizi kaynatran zellikleri tanmlamaya altk: Antik Yunan ve Roma'nn kltr miras, Avrupa hayatnn zmsedii dini gemi, Rnesans'n yaratma evki, Aydnlanma a felsefesi ve rasyonel dnce... eklindeki ifadesi de bu ideolojik boyutu ortaya koymaktadr (BBC, 2004: 1).

lk dnem Yunan aristokrasisinin nce Bizans reddetmesi; ancak daha sonra Avrupann Bizans sahiplenmesiyle birlikte, Bizans dneminin Yunan tarihine dahil edilmesi ve Heleno-Hristiyan syleminin ekillenmesi arasnda dorudan bir iliki bulunmaktadr. Nitekim, Avrupada yaanan Romantizm akmyla beraber Bizansa ynelik negatif bak asnn deimesiyle, Yunanlar Bizans ulusal tarihlerine katmakta gecikmemilerdir. Dolaysyla Yunan ulus inasnn byk lde Avrupaya baml olarak gelitii grlmektedir.

Ayrca, kendini Rum, Helen veya Yunan olarak niteleyen insanlarn byk ksmnn kurulan devlet snrlar dnda kalmalar, Yunan devleti asndan nemli bir handikap olmutur. Bu handikabn almasna ynelik abalar ise irredantizmi dourmutur. Bu balamda, ulus inasnn temel


unsurlarndan biri olarak ulus inasnn btnletiricisi haline gelen megali idea, irredantizmi belirli bir kalba sokmutur. Megali idea erevesinde lke dnda yaayan kiilere Yunan ulusal bilincinin alanmas ve ulus kimliinin kazandrlmasyla; bu kiiler neredeyse ulusun birer ferdi haline gelmitir. Bununla beraber, megali ideaya ulamak iin giriilen faaliyetlerde Avrupa devletlerinin desteine ihtiya duyulmu; bu destek saland zaman nemli kazanmlar elde edilmitir.

Sonu olarak, gnmzde Yunanistann bata Trkiye olmak zere dier devletlerle karlat sorunlarda ve gerekletirmeye alt politikalarda hl dsal faktrlerin arl hissedilmektedir. Bu faktrlerin kkeni ise geni lekli bir biz-teki ayrmas ile Rnesans ve Aydnlanmaya kadar gtrlebilir. Dolaysyla, Yunanistann kurulduu gnden bugne kadar gerek ulus inasnda gerekse uluslararas politika zemininde gerekletirdii baarlarda, salanan dsal destein nemli bir yeri vardr. Yunanistana salanan bu destek, ou zaman reelpolitikle rtrken; reelpolitikle att zamanlarda bile devam etmitir. Bu balamda gerek Trkiyenin gerekse dier lkelerin Yunanistanla kar karya kalaca sorunlarda bu faktr gz nnde bulundurmas gerekmektedir. Sonuta kendisine atfedilen Avrupa uygarlnn kurucusu deeri sayesinde Yunanistan, zellikle Trkiye ile yaad sorunlarda Avrupa kamuoyunun desteini arkasna almada ok byk bir aba sarfetmeye gerek duymamaktadr. Trkiyenin ise Avrupa ile ilikilerinde nasl bir nyargyla kar karya olduu kolayca anlalmaktadr.

Ferhat Pirini 76

KAYNAKA

ANDREOPOULOS, George. (1981). State and Irredentism: Some Reflexions on the Case of Greece, The Historical Journal. 24(4), 949-959.

ARMAOLU, Fahir. (1999). 19. Yzyl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

ARNAKIS, G. Georgiades. (1952). The Greek Church of Constantinople and the Otoman Empire, The Journal of Modern History, 24(3), 235-250.

BBC. (2004). http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2004/11/printable/ 041125_giscard-turkey.shtml, (e.t. 29/11/ 2004).

BLACKSBURG, Seth. (2000). Greek Irredentist Claims to Asia Minor, http://ase.tufts.edu/hemispheres/seth_blacksburg_2000.htm, (e.t. 08/09/2004)

BOZOS, Stavros. (2004). Neoclassicism, Modernity and the Masses: National Identity Issues in 19. Century Athens, http://www.esh.ed.ac.uk/urban_history/text/BozosS13.doc, (e.t. 20/10/2004), 1-8.

CHRYSOLORAS, Nikos. (2003). Why Orthodoxy? Religion and Nationalism in Greek Political Culture. The LSE Hellenic Observatory 1 st LSE PhD Symposium on Modern Greece, LSE, 21 June 2003,http://www.lse.ac.uk/collections/hellenicObservatory/pdf/NicosChrysoloras1stLSESymposiumPaper.pdf

CHRYSOLORAS, Nikos. (2004a). Orthodoxy and Greek National Identity: An Analysis of Greek Nationalism in Light of A. D. Smiths Theoretical Framework. http://www.ksg.harvard.edu/kokkalis/GSW7/GSW%206/Nikos%20Chrysoloras%20Paper.pdf, (E.T. 10/09/2004).

CHRYSOLORAS, Nikos. (2004b). Religion and Nationalism in Greece, Second Pan-European Conference Standing Group on EU Politics. Bologna, 24-26 June 2004.

CLOGG, Richard. (1976). The Movement for Grek Independence 1770-1821: A Collection of Documents. London: McMillan Publications..

CLOGG, Richard. (1997). Modern Yunanistan Tarihi. (ev. Dilek endil), stanbul: letiim Yaynlar.

CRAWLEY, C.W. (1929) Anglo-Russian Relations 1815-40. Cambridge Historical Journal, 3 (1), 47-73.


DAI, Zeynep. (2002). Kimlik, Milliyetilik ve D Politika: Rusyann Dnm. stanbul Boyut Kitaplar.

DAKIN, Douglas. (1973). The Greek Struggle for Independence 1821-1833. California: University of California Press.

DEKMENJIAN, R.H. (1968). Soviet-Turkish Relations and Politics in the Armenian SSR, Soviet Studies. 19(4), 510-525.

GREL, kr S. (1993). Tarihsel Boyut inde Trk-Yunan likileri (1821-1993), mit Yaynclk, Ankara.

HERACLIDES, Alexis. (2002). Yunanistan ve Doudan Gelen Tehlike Trkiye: Trk-Yunan likilerinde kmazlar ve zm Yollar. (ev. Mihalis Vasilyadis ve Herkl Milas), stanbul: letiim Yaynlar.

KATSIADAKIS, Helen Gardikas. (1995). Greece and the Balkan Imbroglio: Greek Foreign Policy, 1911-1913. Athens: Syllogos Pros Diadosin Ophelimon Biblion.

KOSTIS, Kostas P. (2002). The Formation of the State in Greece, 1830-1914, (ed. Marco Dogo and Guido Franzinetti). Disrupting and Reshaping: Early Stages of Nation-Building in the Balkans. Longo: Ravenna Pub. (47-64).

LIAKOS, Antonis. (2001). The Construction of National Time: The Making of the Modern Greek Historical Imagination, Mediterranean Historical Review, 16(1), 27-42.

LIEDERMAN, Lina. Molokotos (October 2003). Identity Crisis: Greece, Orthodoxy and the European Union, Journal of Contemporary Religion. 18( 3), 291-315.

MILLAS, Hercules. (2004). The Imagined Other as National Identity: Greeks and Turks. EC Representation NGO Support Team (Euromed): Civil Society Development Program .

MILLAS, Herkl. (1999). Yunan Ulusunun Douu. 2. Bask, stanbul: letiim Yaynlar.

MONTGOMERY, A.E. (1972). The Making the Treaty of Sevres of 10 August 1920, The Historical Journal. 15(1), 775-787.

MORIN, Edgar. (1988). Avrupay Dnmek. (ev.: irin Tekeli), stanbul: Afa Yaynlar.

PAPACOSMA, Victor S. (1977). The Military in Greek Politics: The 1909 Coup Dtat. Ohio: Kent University Press.

PAPPAS, Paul Constantine. (1985). The United States and the Greek War for Independence: 1821-1828. New York: Columbia University Press.

Ferhat Pirini 78

Parliament of Greece. (2004). http://www.parliament.gr/english/politeuma/default.asp, (e.t. 18/10/2004).

PREVELAKIS, Nicolas. The Spirit of Greek Nationalism: The Greek Case in the Light of Greenfields Conceptual Framework, http://www.lse.ac.uk/collections/hellenicObservatory/pdf/symposiumPapersonline /N.Prevelakis.paper.pdf, (e.t. 25/10/2004).

SKRINIS, Stavros. (2003). Nation-State Building Process and Cultural Diversity, MigPol-Project: Greece. Overview about Immigration, Integration, and Refugee- Protection Politics in all Member States of the European Union.

AHIN, M. Sreyya. (1996). Fener Patrikhanesi ve Trkiye. stanbul: tken Yaynlar.

VAN EVERA, Stephen. (1994). Hypotheses on Nationalism and War, International Security, 18(4), 5-39.

VEREMIS, Thanos. (1997). The Military in Greek Politics: From Independence to Democracy. London: Hurst&Company.

VOLKAN, Vamk D. ; Itzkowitz, Norman. (1994). Turks and Greeks: Neighbours in Conflict, Cambridgeshire: The Eothen Press.

VUCINICH, Wayne S. (1962). The Nature of Balkan Society Under Otoman Rule, Slavic Review, 21 (4), 597-616.

WOODHOUSE, C. M. (1952). The Greek War of Independence: Its Historical Settings. New York: Longmans&Green and Company.

XANTHOS, Emmanouil. (1976). The Memoirs of Emmanouil Xanthos, A Founder Member of Philiki Etairia. (ed. Richard Clogg), The Movement for Greek Independence 1770-1821: A Collection of Documents. London: McMillan Publications. (182-200).