47yöremiz

Mudanya’n›n kuruluflu, Anadolu’nun bat›k›y›lar›nda ticaretle u¤raflan flehir devletlerininMarmara Denizi koylar›nda koloniler oluflturdu¤usürece rastlar. Bu dönem MÖ. 750’den bafllayarak200 y›l kadar sürmüfltür.

Miletliler Kius (Gemlik), Kyzikos (Erdek-Belkis) ve Abidos’u (Nara-Çanakkale) Kolofonlu-lar da Myrleia ad›yla Mudanya’y› kurmufllard›r.Ancak, yöredeki arkeolojik buluntular Traklar›nve Fyriglerin de yerleflmifl bulunduklar›n› göster-mektedir. Yüzey araflt›rmalar›na dayan›larakMyrleia’n›n bugün Hisarl›k ad›yla an›lan tepe üze-rinde kuruldu¤u denize do¤ru geniflleyerek eski birlimana sahip oldu¤u söylenebilir. Mudanya veyöresi Fyrig, Lidya ve Pers egemenliklerinin ya-fland›¤› süreçlerden geçmifltir. Pers’lerden sonraortaya küçük küçük yeni devletler ç›kt›. MÖ.185y›l›nda Mudanya Bergama Krall›¤› egemenli¤in-deydi. Ancak Bitinyal›lar Makedonya kral› V. Fi-lip’in deste¤iyle Myrleia’y› ele geçirip ad›n› daApameia koydular. Bursa’n›n kuruluflu da bu dö-nemlere rastlar. Bitinya kral› Prusias yeni bir fle-hir kurarak Prusa (Bursa) ad›n› vermifltir. Bitinyakrallar›ndan IV. Nicomedes MÖ. 74’te ölmedenönce ülkesini Romal›lara b›rakt›. Bat› Roma’n›n

y›k›lmas›ndan sonra Bizans döneminde AnadoluThema ad› verilen eyaletlere bölündü. MudanyaOpsikion eyaletine ba¤l›yd›. Bu dönemde Mudan-ya yöresinde H›ristiyanl›¤›n simgesi olan kiliseleryap›ld›. (Mudanya’n›n antik önemi için bkz. Bo-ardman, 1964; s.240-246, Johnes, 1940,s.17,61,133; Ramsay 1961, s.214; Strabon XII,s.53).

Antik dönemde Mudanya Bursa’n›n “biri-cik liman flehri” olarak gösterilir. Roma’n›n Akde-niz dünyas› ile entegre olan Marmara k›y›lar› Mu-danya’n›n da önemini artt›rm›flt›.Yük gemilerininMihal›ç (Karacabey) Bo¤az›ndan Uluabat gölünekadar girdikleri, kay›k ve sallarla Susurluk-Gölya-z› taraflar›na kadar geçtikleri anlafl›l›yor. ‹znik’inöneminin artmas›ndan sonra Mudanya-Gemlik-‹z-nik ba¤lant›s› sa¤land›. Ascanius (‹znik Gölü) ve›rma¤› ile Gemlik Körfezi’ne gelinmekteydi. Ro-mal›lar Mudanya-Gemlik ars›nda flose açt›lar.(Mehmet Ziya, 1328, s.7, 27.)

Türkmenlerin Mudanya

Yöresine Egemen Olmalar›

1300 y›l›na do¤ru Yeniflehir’i kurarak bey-lik merkezi yapan Osman Gazi’nin Türkmenleribirkaç y›l içinde Bursa ovas›na yerleflmeye baflla-

Ulusal zaferimizi taçland›rankasaba: M U D A N Y A

Prof. Dr.Yusuf O⁄UZO⁄LU, Uluda¤ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

m›fllard›. Mudanya bu süreçte daha Bursa fethedil-meden önce 1321 y›l›nda Türkmenlerin eline geç-ti. Bu yörede Mirzaoba, Kaymakoba, Muratoba,K›z›k ve Balaban gibi O¤uz topluluklar›n›n ad›n›tafl›yan yerleflim birimleri olufltu. Bursa Mudanyaaras›na Nilüfer Köprüsü infla edilerek ulafl›m altyap›s› sa¤land›. Bu köprünün bulundu¤u yerdeGeçit’te ulafl›m› düzenleyen bir birim oluflturuldu.

Ayr›ca Göynük-Belen’de de derbent kurul-mufltu. Türkçe bir sözcük olan Belen “üzerindenyol geçen tepe, iki tepe ars›ndaki geçit yeri” de-mekti. Göynük ise Türkçe’de “orman yak›larakaç›lan tarla” anlam›na geliyordu.

Osmanl› arfliv kay›tlar› yeni kurulan köyler-de önemli bir üretim art›fl› sa¤land›¤› gösteriyor.Örne¤in Bademli köyü ile bitifli¤indeki Ça¤r›flanköyünde ba¤lar›n bulundu¤unu, mercimek ve no-hut ekildi¤ini, de¤irmencilik, ar›c›l›k yap›ld›¤›n›görüyoruz (Tahrir Defterleri, s.26 vd.). Orhan Beyzaman›nda 1330’larda Ceneviz ticaret gemileriyleyörenin üretim fazlas›n›n ‹stanbul’a nakledildi¤ianlafl›l›yor.

Mudanya Osmanl› yönetim düzeninde1500’lü y›llar›n sonuna kadar Kite (Ürünlü) kaza-s›na ba¤l›yd›. 1530 tarihli muhasebe defteri kay›t-lar›na göre (166 Numaral› Defter, s.133-140) Mu-danya kasabas› 13 mahalle, 253 hane ve 35 mücer-red (bekâr) nüfusundan olufluyordu. Ayn› kay›tlaragöre Tirilye ve Kurflunlu da Kite’ye ba¤l›yd›.XVI.yy.da güney Marmara iskelelerindeki kural-s›z mal ak›fl›, evlerinden kaçan kölelerin fazlal›¤›ve yol güvenli¤ini sarsan olaylar›n artmas› bölge-nin güvenli¤ine yeni bir düzenleme getirdi. Mu-danya ve ba¤lar›, Mihal›ç (Karacabey) iskelesi, Ti-rilye (Zeytinba¤›) ve ba¤lar›, Filedar (Gündo¤du)köyünü kapsayan k›y› sahas›nda Yeniçeri oca¤›namensup askerler (yoldafllar) “yasakç›l›k hizmetin-de” bulunmaya bafllad›lar. Bu sorun Kite’ye uzak-ta bulunan Mudanya’n›n XVII.yy. da kazaya dö-nüflmesinin sebebi olmal›d›r.

1559 tarihinde M›s›r’dan gelen iki gemi ‹s-tanbul’un tüketimi için ayr›lan pirinci Mudanyasahillerine indirmiflti. Bir y›l sonra Kumla veGemlik iskelelerine yine kaçak olarak pirinç ve fle-

48 yöremiz

Mudanya Foto¤raflar›: UÜ E¤itim Fakültesi Güzel Sanatlar E¤itimi Bölümü Ö¤retim Görevlisi Alper Bilsel

49yöremiz

ker getirilmiflti. Birkaç y›l sonra bu kez Kite kad›s›n›n Mu-

danya’daki vekili ‹stanbul’a gitmesi gereken zahi-reyi “der-mahzen” etti¤i gerekçesiyle suçlanm›flt›(Da¤l›o¤lu, 1940, s.34- 35). ‹stanbul’daki narh fi-yatlar›n›n düflüklü¤ü Bursa yöresinde karaborsa fi-yatlar›n›n oluflmas›na yolaçm›fl olmal›d›r. 1640 ta-rihli ‹stanbul Narh Defteri (Kütüko¤lu Yay›n›,1983, s. 286, 287) ‹stanbul’la Mudanya aras›ndakiulafl›m düzenine iliflkin bilgiler verir.

Buna göre dört kürekli pereme (a¤›r kay›k)Mudanya’ya var›p gelmeye 300, ancak varmaya180 akça al›yordu. Bu tafl›ma ücreti pamuklu birgiysinin 200 akça, ayakkab›n›n 50 akça, ekme¤in1 akça oldu¤u bir dönemde fazla olarak düflünüle-bilir. Mudanya ve Armutlu’dan yük getiren gemi-ler ise 1 okkadan (1,3 kg) 1 akça almaktayd› (NarhDefteri, s.287). XVI.yy.a iliflkin bir belgeden Mu-danya’da Osmanl› donanmas› için kalyon inflaedildi¤ini ö¤reniyoruz (Osmanl› Ormanc›l›¤›,1999, s.54).

Baflka kay›tlardan, özellikle Uluda¤’›nÜrünlü ovas›na bakan kesiminden sa¤lanan keres-tenin ‹stanbul’daki Kas›mpafla Tersanesi’ne gön-derildi¤ini biliyoruz. Gemi yap›m›na uygun kalite-li kereste ve Bursa’da üretilen dayan›kl› yelken be-zi yörede kalyon inflas› için gerekli altyap›y› olufl-turuyordu.

Sanayi Devrimi’nden sonra Avrupa’dan ge-len koza talebi Mudanya ve yöresinin önemini art-t›rd›. Özellikle Fransa ve ‹ngiltere piyasalar› yük-sek fiyatla koza ithal ediyordu. Mudanya yöresin-deki arazi sahipleri baflka ürün yetifltirmek yerinetopraklar›n› dutluk haline getirdiler.

1892’de iflletmeye aç›lan Bursa-Mudanyademiryolunun bu yeni dönemdeki ticari hareketli-likle ilgisi vard›r. 1892 y›l›nda iflletmeye aç›landemiryolu sayesinde karayolu ile befl saatte al›nanyolculuk yaklafl›k bir buçuk saate düflmüfltür. Dö-nemin koflullar›nda a¤›r yük tafl›mas›n›n zorlu¤u-nu ve masraf›n› düflündü¤ümüzde demiryolununönemi kendili¤inden artar. Mudanya-Bursa trenseferleri karayolunun yenilendi¤i ve kamyon se-ferlerinin bafllad›¤› Cumhuriyet döneminde öne-mini yitirecek 1948 y›l›nda ekonomik olmad›¤›için seferler durdurulacakt›r.

Bursa, Gemlik ve ‹stanbul aras›ndaki konu-mu nedeniyle kasaban›n transit tafl›mac›l›ktan kay-naklanan özel konumu, buray› gün geçtikçe gelifl-tirdi.

Mudanya’n›n nüfusunu 1899 y›l›nda befl bi-ni geçiyordu. Bu nüfusun yar›s›na yak›n› Müslü-mand›. Ayn› y›llarda flehir içindeki dini ve sosyalyap›lar artm›flt›r. 6 cami, 2 mescid, 1 tekke, 3 kili-se ile birlikte 10 han, 2 hamam, 116 dükkan, 12 f›-r›n ve 6 harir (ipek) fabrikas› ile flehrin hareketli

Mudanya ‹skelesinden Üç Y›lda Yap›lan Toplam

‹thalat ve ‹hracat

(Hüdavendigâr Vilayeti Salnâmesi, H.1325, s.321.)

YIL ‹hracat YIL ‹thalat

Kurufl Kurufl

1902 639.352 1902 1.376.783

1903 800.933 1903 1.437.947

1904 822.105 1904 1.780.923

‹hraç edilen: Zeytin, peynir ‹thal edilen: Bu¤day, un, fleker,

kahve, peynir, koza, üzüm, gazya¤›, demir, manifatura vb.tütün vb.

50 yöremiz

bir yerleflim merkezi oldu¤unu ifadeye yetmekte-dir.

1902-1904 y›llar›na ait Mudanya iskelesin-de yap›lan d›fl al›m ve d›fl sat›m kay›tlar› mevcut-tur. D›fl al›m›n iki kat bir de¤ere sahip oldu¤u dik-kati çekmektedir. Ayr›ca sadece tar›msal ürünlerinihraç edilmifl olmas› Osmanl› sanayiinin potansi-yeline ›fl›k tutmaktad›r. ‹thal edilen mallar aras›n-da bu¤day, un, fleker gibi temel tüketim ürünleri-nin bulunmas›, bunlar›n yan›nda bir zamanlar Bur-sa’n›n d›fl dünyaya övünerek satt›¤› ipek, ipeklidokuma, kadife ve di¤er tekstil ürünlerinin d›flar-dan al›n›yor olmas› anlaml›d›r.

Mudanya Depremleri

Mudanya’da kumtafl› Marn, kireçtafl› Ne-ojen ve yafll› tortul kütleler çok genifl bir alan› kap-sar. Deniz k›y›s›nda sahil kumullar› ve alüvyon sa-hil batakl›klar› bulunur. Bunlar denizin etkisiyley›l›n önemli bölümünde yafl ya da batakl›k duru-munda olan topraklard›r. Yörenin bu jeolojik yap›-s› binlerce y›ld›r Marmara Denizi’ndeki fay alan-lar›n›n k›r›lmas›ndan kaynaklanan depremlerin et-

kisini artt›rm›flt›r. Ayr›ca Uluda¤ çevresinin depremselli¤i de

Mudanya’y› etkilemifltir. Mudanya’y› etkiledi¤i san›lan depremler flu

tarihlerde olmufltur: MS.32, 120, 358-368, 447,478, 543, 740, 989, 1063, 1323- 27, 1418, 1463,1509, 1674, 1766, 1855, 1894, 1999.( Bursa Yöre-sinin Depremselli¤i ve Deprem Tarihi, 2001).1509 y›l›nda Marmara Denizi’nin do¤usunda olandeprem ‹stanbul’da 4500 kiflinin ölümüne ve bü-yük tahribata sebep olmufltur.

Bursa ve Mudanya da bu depremden etki-lendi. 1766 Marmara Depremi de Bo¤aziçi ile Mu-danya Körfezi aras›nda a¤›r y›k›ma neden oldu(Ambraseys-Finkel, 1995, s. 41-42, 136; Sakin,2002, s. 45, 53). 1855 Bursa depreminin de Mu-danya’y› etkiledi¤i görülüyor.

31 Ocak 1855 Çarflamba günü ö¤leyin saat12:00’da gök gürültüsüyle bafllayan fliddetli birya¤murun ard›ndan saat 15:15’te “misli bu kadarsenelerdir görülmemifl surette gayet fliddetli vedehfletli bir hareket-i arz zuhur etti”. “Bu deprem

51yöremiz

Mudanya kazas›nda haylice hasarata yol açm›flt›”(Baflbakanl›k Arflivi ‹rade-i Dahiliye TasnifiNo:20363). 1894 ‹stanbul depremi sonucunda Mu-danya’da “binalar y›k›lm›fl, ekser haneler hafifçeçatlam›fl” idi (O.Sakin, 2002, s.124).

Mudanya’y› etkileyen bu depremler sonu-cunda eski dönemlerin bir iki katl› yap›lar› bile y›-k›lm›fl, hasar görmüfl, insan kay›plar› olmufltu.Günümüzün çok katl› yap› sto¤unun, zemin etütle-rinin ve inflaat kalitesinin en k›sa süre içerisindesonuçland›r›larak güçlendirme çal›flmalar›na ivediolarak geçilmesinde yaflamsal bir önem vard›r.

Yunan Irkç›l›¤›n›n

Tarihte B›rakt›¤› Kara Leke

Mudanya’n›n tarihsel geç-miflinde bir de iflgal y›llar› vard›r.Marmara’n›n bu güzel kasabas›1920-22 y›llar› aras›nda 27 ay Yu-nan iflgalinde kald›. Ancak bu olay,bir d›fl gücün geçici egemenli¤in-den öte bir fley. ‹flgal y›llar› bask›,iflkence ve katliamlar› aflan bilinçlibir soyk›r›ma dönüfltü. Çok kültür-lülü¤ü içeren, ›rkç›l›¤› reddeden vebar›fl› öngören bilgi ça¤›n›n ger-çekleriyle elbet gelece¤e bakmal›-y›z. Ancak geçmiflin de sorgulan-mas›na bir daha böyle olaylar›nyaflanmamas› için tarih bilincininyard›m›na ihtiyac›m›z vard›r. Yu-nanistan’›n Osmanl› yönetimindenç›karak ba¤›ms›z bir devlet olma-s›ndan sonra , “megali idea” olarakbilinen “büyük Yunanistan ülküsü” olufltu. Yunanulusal siyaseti haline gelen bu proje, Rumlar›n ya-flad›¤› yerlerin ele geçirilmesini amaçlayarak bü-yük bir Yunan Devleti’ni öngörüyordu.

Yunan Krall›¤› daha en baflta Makedonya,Teselya, Epir ve Girit gibi Osmanl› vilayetlerininkurtuluflu ile görevli birimler kurmufltu. YunanAyaklanmas› 1821 y›l›nda bafllat›lm›flt›. Bafl Pis-kopos Germanos’un yönlendirdi¤i bu baflkald›r›-n›n ayaklanman›n slogan›, “Hristiyanlara huzur!Türklere ölüm” idi. Aç›kça bir soy k›r›m yürütül-

meye baflland›. Bu tarihlerde Mora’n›n Türk Müslüman nü-

fusu 25 000 kifli idi. Ayaklanman›n patlak verme-sinden sonra 3 hafta içinde, kentlere kaçabilenlerd›fl›nda Mora’da, bir tek Türk b›rak›lmam›flt›r(McCarthy, 1995, s.9).

Bursa’ya ait salnameler 19. yüzy›l›n ikinciyar›s›nda yerel düzeni yans›t›r. Bu s›ralarda Rumnüfus yörede sadece %8’lik bir orana sahipti (bkz.Dönemin Salnameleri). Rumlar›n piskoposlar› ara-c›l›¤› ile belediye meclisinde temsil edildiklerini,il genel meclisinde kontenjanlar› bulundu¤unu,kazalardaki yönetim içinde görev yapt›klar›n› gö-rüyoruz. Bu süreçte a¤›r d›fl borç yükü alt›nda ezi-

len Osmanl› Devleti d›fl bask›larsonucu az›nl›klara genifl haklar ta-n›m›flt›.

1880’li y›llarda Rumlar›nyaflad›¤› köylerde kiliseler inflaedilmifl, okullar kurulmufltu. Yerlihalka Yunanca ö¤retiliyordu. Türk-çe o kadar güçlüydü ki Rum ço-cuklar› Yunanca’y› seyrek konuflu-yorlard›. Kökeni Hellen olmayan,sadece Ortodoks oldu¤u için birba¤ yarat›lan yerli halk için flimdiYunanistan ve Adalarda birer kökuydurulmaya bafllanm›flt› (Koca-eridis, 1999, s.28). Yaylac›k Köyükilisesi 1886’da infla edilmiflti.Mudanya Yal› Çiftlik köyünde 6 s›-n›fl›k bir Rum ilk okulu vard›.1821 Yunan ihtilali önderlerinin

kahramanl›klar›, kendileri için yaz›lan fliirler veflark›lar Osmanl› yönetimi alt›ndaki bir okulda ra-hatça söyleniyordu.

Ayr›ca bu köylerden Yunan deniz kuvvetle-rini güçlendirmek için yard›mlar toplanm›fl olmas›örgütlenmenin hangi boyutlara ulaflt›¤›n› göster-mektedir (Kocaeridis, 1999, s.32, 38).

E¤itimi yayg›nlaflt›ramam›fl olan Osmanl›düzeni kendi insanlar›n›n kafas›na ça¤dafl fikirlerisokamam›flt›. fiimdi Rum okullar›nda bu bofllu¤uHellen flovenizmi dolduruyordu. Üstelik Yunan

Gelenekselgiysi

52 yöremiz

Ortodoks papaz› ba¤naz söylemlerle toplumsal ya-banc›laflmay› derinlefltiriyor, “öteki”yi yarat›yor-du.

15 May›s 1919’da ‹zmir’e ç›kar›lan iflgalciYunan ordusu, genel bir sald›r› bafllatarak 2 Tem-muz 1922’de Mustafakemalpafla ve Karacabey’izaptetti. Bursa bölgesindeki harekata Gemlik veMudanya taraf›ndan denizden ‹ngiliz kuvvetleridestek veriyordu. ‹ngilizler Mudanya’ya asker ç›-kard›lar (5 Temmuz 1920). Bursa’ya sald›ran Yu-nan kuvvetlerinin toplam say›s› 20 bini bulmak-tayd›. Oysa yöredeki ulusal kuvvetlerin mevcudu3500 civar›ndayd›.

Ankara’dan gelen emir üzerine 56. TümenBursa’da yerel bir yönetim oluflturarak geri çekil-di (Günefl, 1985, s.140-166; Türk ‹stiklal HarbiCilt 2, ks. 2, 1965, s.215 vd; Yüceer, 2001, s.61vd.)

Döneme iliflkin arfliv kay›tlar› ve gazete ve-rileri Yunanistan’›n Anadolu’daki iflgal alan›ndaTürklere yönelik bilinçli bir yoketme politikas› iz-ledi¤ini gösteriyor. Bu ba¤lamda Türkler için tica-ret izne ba¤lanm›flt›. Oysa Rum ve Ermeni tüccar-lar için öyle bir kay›t yoktu. Türk köylerinden si-lahlar toplanm›flt›. Rumlar silahlanmaya bafllam›fl,çeteler oluflturulmufltu.

Deliyannis iflgalcilerin yerli halk› örgütle-diklerini bir bak›ma itiraf ediyor:

“Yunan hükümeti taraf›ndan Küçük AsyaHellenizminin korunmas› için Bursa’da bir teflkilatkuruldu. Bu teflkilat›n çal›flma esaslar› ayr›nt›l›olarak saptand›. An›lan teflkilat›n bas›n kolu tara-f›ndan bir genelge ç›kar›larak Küçük Asya Helle-nizminin içinde bulundu¤u tehlike kaleme al›nd›.Bursa yöresindeki bütün Rum ö¤retmenler ve okulidarecileri mücadeleye ça¤r›ld›. Hürriyet için hertürlü fedakarl›¤› –son damla kanlar›na kadar– yap-maya davet edildiler” (Deliyannis, s.54,55).

Etnik milliyetçilik düflmanl›k tohumlar›n›ekmifl, yerli Rumlar Türk komflular›na sald›rmayabafllam›fllard›. ‹stanbul Baflbakanl›k Arflivi ve Ge-nel Kurmay ATASE Arflivi’nde bulunan belgelerbu olaylar› tüm aç›kl›¤›yla yans›tmaktad›r:

“Yunanl›lar bu tarihe kadar (6-7 Temmuz

1921) Bursa ve civar› köylerinden 10.000 silahtoplad›klar› ve bu silah aramas› esnas›nda bahaneile pek çok miktarda cinayet ve ya¤ma yapt›klar›görülmüfltür.

Gemlik ve civar›nda silahland›klar› tespitedilen Ermeni ve Rum çetelerinin yapm›fl oldukla-r› zulümlerden son derece rahats›z olan halk, buçirkin ve alçakça ifllenen zulümler hakk›nda Gem-lik liman›nda bulunan ‹ngilizlere müracaat etmifl-ler ise de, iç asayifl ile ilgilenmedikleri için ‹ngiliz-ler bir fley yapamayacaklar›n› bildirmifllerdir.

Yunanl›lar Mudanya’y› iflgal ettikleri esna-da befl Müslüman evini yakt›klar› ve yerli Rumlar-la birlikte Ermenilerin yüz kadar Müslüman› se-bepsiz yere flehit ettikleri raporla bildirilmifltir”(Tayla, 2001, s.59,97.; krfl.ATASE Baflkanl›¤› Ar-flivi; Kls. 681, Dos.120, F.19-10, 19-11).

29 May›s 1921 Tarihli bir baflka arfliv kay-d›nda afla¤›daki bafll›k alt›nda giriflilen soy k›r›mdile getirilmifltir:

“...Yunan mezâliminden kurtulmak üzereGemlik, Pazarköy (Orhangazi), Büyükkumla, Kü-çükkumla, K›rcaali, Umurbey köylerinden ço¤un-lu¤u kad›n ve çocuk olmak üzere 1510 kiflinin va-

53yöremiz

purlarla ‹stanbul’a iltica etti¤i, Küçükkumla’da el-liyi aflk›n kad›n ve çocu¤un kesilerek öldürüldü-¤ü...”

Yunan iflgal gücünün örgütledi¤i Rumlar›nyüzy›llarca komflu olarak yaflad›klar› Türk halk›nakarfl› girifltikleri soy k›r›m ‹ngiliz arfliv belgelerinede yans›m›flt›r (Anadolu’da Yunan Mezalimi,s.224; krfl. BOA. HR. SYS. 2625/16).

Dönemin ‹ngiliz gazeteleri de Yunan meza-limine iliflkin haberler vermifltir.

Örne¤in 6.06.1922 Daily Telegraph “KüçükAsya’daki Yunanl›lar, Türkler’in ‹ddialar›”.7.6.1922 tarihli Westminster Gazetesi, “AnadoluHarbi ve Yunanl›lar’›n Barbarl›klar›”. Manches-ter Guardian 10.06.1922, “Anadolu’daki TahripEdilmifl Köyler”.

Bursa’n›n Türk Ordusu taraf›ndan kurtar›l›-fl›ndan bir gün sonra (12 Eylül 1922) yöredeki y›-k›m› belirlemek üzere valilikçe bir komisyon olufl-turuldu.

Belediye doktoru Mehmet Ali Bey, SorguHakimi Ahmet Bey, Hidayet Mahkemesi Savc›s›Hüsnü Bey, foto¤rafç› Ali Sak›p Bey ve ‹talyanHükümetinin temsilcisi Mösyö Muici belgesel birrapor haz›rlad› (Bursa Vilayetinde Yunan Feca-yii,1340, s.11 vd. )

Yunuseli, Geçit ve Bademli köylerinde 8Eylül akflam›ndan bafllayarak Rum ve Ermeniler-den oluflan çeteler Türk halk›n› iflkence yapm›fllar,paralar›n› gasp etmifllerdir. 55 hanelik Sö¤ütp›-nar’› köyü bas›lm›fl, köy halk› camiye doldurula-rak para ve de¤erli eflyalar› gasp edilmifltir. He-men sonra köye gelen Yunan askeri birli¤i köyüatefle vermifl, camideki 2-70 yafl aras› 21 köylü öl-dürülmüfltü.

Zeytin Diyar›na Bar›fl Yak›fl›r

26 A¤ustos sabah› Türk ordular›n›n Afyoncephesinde bafllatt›¤› “Büyük Taarruz” MudanyaMütarekesi’nin yolunu açt›. TBMM Baflkan› veBaflkumandan Gazi Mustafa Kemal Pafla, 29/30A¤ustos 1922 gecesi Afyon Belediye Binas›n›n birodas›nda Erkan-› Harbiye-i Umumiye Reisi FevziPafla ve Garp Cephesi Kumandan› ‹smet Pafla ilebirlikte çal›flm›flt›. 30 A¤ustos’ta Dumlup›nar’da

kazan›lan Büyük Zafer (Baflkumandan MeydanMuharebesi) Yunan kuvvetlerinin tüm iflgal bölge-lerinde çözülmesine neden oldu. Türk ordusu 11Eylül’de Bursa’y›, 13 Eylül’de Mudanya’y› kur-tard›.

‹ngiltere, Fransa ve ‹talya, 23 Eylül’de ver-dikleri bir nota ‹zmit ya da Mudanya’da görüflme-ler yap›lmas›n› önermifllerdir. Kendilerine 6 günsonra ‹smet Pafla’n›n kaleme ald›¤› cevabi notagönderilerek ateflkes görüflmelerinin Mudanya’dayap›lmas› kabuledildi. Mudanya Mütarekesi gö-rüflmeleri 3 Ekim 1922 Sal› günü saat 15.15”tebafllad›.

Her biri ayr› ayr› gelen müttefik generalleri-ni karfl›layan ‹nönü, ev sahibi olarak hemen top-lant›n›n yöneticisi bir tav›r alm›flt›. Harrington’usa¤›na, Charpy’i soluna ve Monbelli’yi de karfl›s›-na oturtmufltu.

Türk taraf›, Trakya’n›n belirli bir süre için-de ve tümüyle boflalt›l›p kendilerine teslim edilme-sini öngören tasla¤› sundu¤unda tart›flma sertleflti.5 Ekim günkü oturumda Frans›z temsilcisi, Trak-ya’n›n TBMM Hükümetine teslim edilmesini ka-bul etmiflti. ‹talyan temsilcisi bu konuda hüküme-

54 yöremiz

tinden talimat almas› gerekti¤ini öne sürdü, Har-rington bu öneriye fliddetle karfl› ç›k›yordu. Buolumsuz davran›fl karfl›s›nda Mustafa Kemal ‹nö-nü’ye gönderdi¤i talimatta, gerekirse görüflmelerinkesilerek ateflkesin sona erdi¤inin aç›klanmas›n›istedi. Türk kuvvetlerine ‹stanbul üzerine harekatemri verildi. ‹smet Pafla da Bat› Cephesi Komu-tan› olarak birliklerden bir k›sm›n› Çanakkale veKocaeli bölgesine kayd›rd›. Türk taraf›n›n bu ka-rarl› tutumu müttefikleri telaflland›rm›flt›.

Bunal›m, Frans›z Yüksek Komiseri Gnl.Pelle ile Franklin Bouillon’un araya girmeleriylek›smen giderilebilmiflti.

9 Ekim’de Harrington da, Karara¤aç’› daiçerme kofluluyla tüm Trakya’n›n Türk taraf›nateslim edilmesine hükümetinin de raz› oldu¤unuaç›klad›. Böylece de ateflkes anlaflmas› metnini dü-zenleme olana¤› bulunmufltu.

Mütareke için Mudanya’ya gelen müttefikdevletlerin temsilcileri, 11 Ekim günü ‹stanbul’ahareket ettiler. Savafl›n resmen sona eriflinden her-kes memnun gözüküyordu. fievket Süreyya Ayde-mir, Mudanya’daki veda görüntülerini canl› bir bi-çimde yans›t›r:

“Son oturumda müttefik generalleri, bir evsahibi olarak ‹smet Paflaya, gördükleri iyi kabul venezaket için ayr› ayr› teflekkür ettiler. ‹smet Pafla,her zamanki güler yüzlülü¤ü ile misafirlerine mu-kabele etti ve her birinin iyi niyetlerini övdü.Konferans binas› önünde bir askeri bando bekli-yordu.

Önde General Harrington oldu¤u haldemüttefik generalleri ile yan›ndakiler, eski tacirAleksandr Ganyanof’un ahflap köflkünün mermerholünde göründüler. Limanda gemiler, efendilerinibekliyorlard›. ‹smet Pafla orada misafirlerine sondefa veda ederken, bir askeri ihtiram k›tas› selamvaziyetini ald›.

Müttefik generaller, bu k›tay› teftifl ederekgeçerlerken askeri bandonun flefi de¤ne¤ini kald›r-d›. M›z›ka bir marfla girdi. ‹tilaf devletleri ku-mandanlar› bu marfl›n ahengine ayak uydurarakr›ht›ma do¤ru yürüdüler. Fakat nedense bu marflbiraz fazla oynakt›. Müttefik delegeleri ilerledik-

çe bandonun temposu da h›zlan›yordu. ‹smet Pa-fla misafirlerinin bu ahenge ayak uydurmak çaba-lar›n›, o her zamanki çocuksu tebessümüyle izli-yordu. Bando, temposunu büsbütün h›zland›rd›.Na¤meler gittikçe oynaklaflt›. Bu marfl›n çal›n›fl›bir tesadüf müydü, yoksa bando flefinin zeki birazizli¤i miydi; bu hâlâ belli olmam›flt›r. Ama Mu-danya Anlaflmas›n› imzalayanlar, Mudanya’y› buoynak marfl›n temposu içinde terk ettiler.”

Mudanya Ateflkes Antlaflmas›, Türk taraf›-n›n kararl›l›¤› ve yapt›¤› ataklar sonucunda ‹ngil-tere’yi, kendi önerilerini kabul etmek zorunda b›-rakm›flt›.

Do¤u Trakya savafl›lmadan geri al›nm›flt›.Bu sonucun elde dilmesinde Mustafa Kemal’in ya-k›n destek ve uyar›lar›n›n etkisi yads›namazd›.Ama baflar›da büyük pay, kuflkusuz Bat› CephesiKomutan› ‹smet ‹nönü’nündü. Mudanya’dakimüttefik temsilcileri, “‹smet Pafla bize ma¤lupmuamelesi yap›yor!” diye yak›nm›fllard›. Onunladiplomatik bir savafl›ma giren General Harring-ton’un görüflmelerin son günü, 10 Ekim’de Lond-ra’da M. Horace’a yazd›¤› mektupta ‹nönü hak-k›nda söyledikleri ise onun baflar›daki etkisini ka-n›tlam›flt›:

“Kendisiyle ilk tan›flt›¤›mda beni hiç etkile-medi. K›sa boyludur. Dikkati çeken bir yan› yok-tur. Çok az konuflur, üstelik de bir kusuru, baz›hallerde bir üstünlü¤ü vard›r: sa¤›rd›r. Öyle san›-yorum ki, 42 yafllar›ndad›r. Birçok önemli görev-lerde bulunmufltur. Komutanl›k ve Genel KurmayBaflkanl›¤› yapm›flt›r. Yunanl›lara karfl› yap›lan sonsavaflta da, bat› ordular› komutan› idi. Günlerce bi-ze karfl› haflin davrand›. Merhaba ve Allaha›smar-lad›k deyifli d›fl›nda gülümsedi¤ini hiç görmedik.Bir ayr›nt›lar ustas›d›r. Her sat›r› dikkatle okur, biryaz›n›n sonuna gelmedikçe hiçbir vakit fikir aç›k-lamaz. Okurken not al›r. Yaz›y› bitirince bir süredüflünür, sonra da her paragraf üzerinde düflünce-lerini söylemeye bafllar. Görüflmemiz s›ras›nda da-ima nazik davrand›. Hiç heyecanlanmad›. Kendin-de herhangi bir böbürlenme iflaretini katiyyen gör-medim. Bir çeflit hukukçu mant›¤›na sahiptir, öylede hareket etti. Kuflku yoktur ki iyi bir generaldir.

55yöremiz

Ordunun kendisine güveni vard›r. Yunanl›lar› boz-guna u¤ratan plânlar›n haz›rlanmas›nda pay sahi-bidir. Mustafa Kemal’in de çok yak›n arkadafl›d›r.fiüphe yok ki bir masada oturup kendisi ile yemekyenecek adam da de¤ildir; fakat kendisine sayg›moldu¤unu söylemeliyim. Lord Curzon’la ve Poin-care ile görüfltü¤ü vakit herhalde boyu uzayacak-t›r. Görüflme sahnesini tasavvur edemiyorum, fa-kat eminim ki tahmin edildi¤inden çok daha uza-¤›n› görebilen bir insand›r.”

Mudanya Mütarekesi’nin Sonuçlar›

Mudanya Mütarekesi, 15 Ekim 1922 günüyürürlü¤e girdi. Gazi Mustafa Kemal Pafla, bera-berinde Kaz›m Karabekir Pafla ve Refet Pafla oldu-¤u halde 16 Ekim’de Bursa’ya geldi. Bursal›lar ta-raf›ndan coflkun bir biçimde karfl›land›. O’nun yo-¤un geliflmelerin beklendi¤i bir dönemde Bursa’yauzun bir gezi yapmas› anlaml›d›r. Bu anlam içinde,Mudanya Anlaflmas› gibi büyük Türk zaferini be-lirleyen bir olay› bizzat yerinde yaflamak iste¤inive Bursa gibi sayg›n bir flehrin kurtar›l›fl›n›n sevin-cini ve onurunu paylaflmak duygusunu belirtmek

mümkündür. Mustafa Kemal, Milli Mücadeleyi birlikte

yürüttü¤ü yak›n arkadafllar›yla Bursa’da yaklafl›k2 hafta kald›. Bu dönemde Bursa, yeni Türk Dev-letinin yap›laflmas›n› ve bu arada ‹stanbul çeliflki-sinin giderilmesini sa¤layan önemli kararlar›nal›nd›¤› bir merkez olmufltur.

Trakya’y› teslim almakla görevlendirilenRefet Pafla 19 Ekim’de Mudanya iskelesinden ha-reket etti. ‹stanbullular, Sirkeci’de karaya ç›kanTürk askerlerini ba¤›rlar›na bast›lar.

“Kurtar›c›m›z Mustafa Kemal Pafla” seslerigöklere yükseldi. ‹stanbul’daki ‹flgal KuvvetleriKomutanl›¤› ile Padiflah›n varl›¤›, ulusun kurtar›-c›s›na duydu¤u sevgi ve coflkuyu bast›ram›yordu.

Mustafa Kemal, ‹stanbul’dan kendisini zi-yarete gelen ö¤retmenler için fiark Tiyatrosu’ndadüzenlenen toplant›da (27 Ekim) bu gerçe¤i flöyledile getirmifltir:

“Bütün cihan bir an tereddüt etmesin ki,Türkiye Devletinin tek ve gerçek temsilcisi yaln›zve ancak Türkiye Büyük Millet Meclisidir. Hasis

56 yöremiz

menfaatleri için ve flah›slar›n› korumak kayg›s›ylaulusal ba¤›ms›zl›¤› ve memleketi düflmanlara tes-limde sak›nca görmeyen, ba¤›ms›zl›¤› yok edenSevres Anlaflmas›n› kabul eden hakimlerin, sultan-lar›n, padiflahlar›n hikayelerini Türk Milleti ancakyaln›z tarihte okur.”

Türkiye’nin Lozan’da bar›fl konferans›nahem askeri zafer, hem de müttefiklere karfl› politikbaflar› kazanm›fl olarak kat›lma yolunu açan Mu-danya görüflmelerini, ‹smet Paflan›n diplomatikyaflam›n›n bafllang›c› da saymak bir yan›lg› de¤il-dir.

Nitekim ‹smet Pafla, bir asker olarak oturdu-¤u görüflme masas›ndan Lozan’da Türkleri temsiledecek diplomat olarak kalkm›flt›r.

Konferans süresince birkaç kez savafl efli¤i-ne gelinmifl olmas›na karfl›n bu tehlikeleri mütte-fikler ad›na çok iyi geçifltirebilmifl olan Harrington

ise, ülkesinin y›lard›r destekledi¤i Yunan delegele-rini bir kenara koyarak ve gerekli anda kendi insi-yatifini kendine gelen buyruklar›n üstünde tutarak,dolay›s›yla savafl› engelleyerek hem insanl›k, hemde iyi bir diplomasi örne¤i oluflturmufltur. Har-rington, kendisine Lloyd George’nun o anlarda nekadar k›zd›¤›n› sonra ö¤renecek, ama Lord Curzonbaflta olmak üzere Savafl Bakanl›¤›n›n ve kabine-nin pek çok yetkilisinden de kutlama mektup vetelgraflar› alacakt›r. Lloyd George ise, Mudan-ya’dan birkaç gün sonra iflas etmifl politikas› iledaha çok tutunamayaca¤›n› görerek baflbakanl›k-tan çekilmek zorunda kalacakt›r.

Mudanya Ateflkes Antlaflmas›, 1911’den buyana süregelen savafl haline son vermifl, ülkeyi is-tiladan kurtarm›fl ve iflgal alt›ndaki ‹stanbul’un dabar›fl anlaflmas› ile birlikte Türk yönetimine geriverilmesini sa¤lam›flt›.

KAYNAKÇA

–N.N.Ambraseys- C.F. Finkel, The Seismicity of Turkey and Adjacent Areas, A Historical Rewiev, 1500-

1800, Eren Yay›nc›l›k, ‹stanbul 1995.

–Osmanl› Ormanc›l›¤› ile ‹lgili Belgeler I, TC.Osman Bali Yay., Ankara 1999.

–Barkan, Ömer Lütfü, Hüdavendigâr Livas› Tahrir Defterleri, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1988.

–Bursa Yöresi’nin Depremselli¤i ve Deprem Tarihi, Ed. Nurcan Abac›, Araflt›rmalar: Y.Do¤an, K. Do¤anc›,

fi. K›l›ç, S.Sevim, H.Öcalan, Y. O¤uzo¤lu, ‹.Selimo¤lu, Uluda¤ Üniversitesi Yay. Bursa 2001.

–Bursa Vilayetinde Yunan Fecayii, Bursa Vilayet Matbaas›, Bursa 1340

–Da¤l›o¤lu, Turhan, Onalt›nc› As›rda Bursa, Bursa Halkevi Neflriyat›:10, Bursa 1940.

–Deliyannis, Vasilios N., Kuvukliya (Görükle) Küçük Asya’da Terk Edilmifl Bir Helen Kasabas›, Serez, 1956.

–Günefl, ‹hsan, “Bursa’n›n Yunan Ordusu Taraf›ndan ‹flgali ve Bunun Do¤urdu¤u Tepkiler”, ‹kinci Askeri

Tarih Semineri Bildirileri, Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Baflkanl›¤› Yay., Ankara, 1985.

–Johnes, A.H.M., The Greek City, Oxford University Press, 1940

–Kocaeridis, Georgos, Bursa Apollonia Kilise Bölgesi, Florina, 1999.

–Mccarthy, Justin, Ölüm ve Sürgün, Çev.Bilge Umar, ‹nk›lâp Kitabevi, ‹stanbul 1995.

–Mehmet Ziya, Bursa’dan Konya’ya Seyahat, Vatan Matbaas›, ‹stanbul 1328.

–O¤uzo¤lu, Yusuf, “Büyük Zafer’den Bursa’n›n Kurtuluflu’na ve Mudanya Mütarekesi’ne”, 70. Y›l›nda

Mudanya Mütarekesi ve Uluslararas› Sonuçlar› Bildiriler, Uluda¤ Üniversitesi Bas›mevi, Bursa 1993, ss.23-35.

–Ramsay, W. M. The Historical Geography of Asia Minor, London 1961.

–Strabon, Co¤rafya Anadolu XIII, XIII, XIV, Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yay. ‹stanbul 1984.

–Sakin, Orhan, Tarihsel Kaynaklar›yla ‹stanbul Depremi, Kitabevi Yay., ‹stanbul 2002

–Tayla, Mustafa, Bat› Anadolu’da Yunan Mezalimi, Stratejik Araflt›rma ve Etüdler Milli Komitesi Arfl Projeleri

Dizisi 3/2001, Ankara Üniversitesi Bas›mevi, Ankara 2001.

–Turan, fierafettin, ‹smet ‹nönü, Yaflam›-Kiflili¤i, Bilgi Yay›nevi, Ankara 2002.

–Türk ‹stiklal Harbi, Gnkur.ATASE Bflk.l›¤› Yay., Cilt 2, ks. 2, Ankara, 1965.

–Yüceer, Saime, Bursa’n›n ‹flgal ve Kurtulufl Süreci, Uluda¤ Üniversitesi Yay›nlar›, Bursa, 2001.