Yrd. Doç. Dr. H. Hasan YOLCU hasanyolcu.wordpress.com

En az iki atomun belli bir düzenlemeyle kimyasal

bağ oluşturmak suretiyle bir araya gelmesidir. Aynı

atomda olabilir farklı atomlarda olabilir.

H2 , O2

O2 molekülleri

H2 molekülleri S8 Molekülü

Farklı elementlerin atomlarının kimyasal bağ sonucu bir araya gelmesidir.

Fe + S FeS Demir + kükürt Demir kükürt bileşiği

Demir Kükürt Demir kükürt bileşiği

renk Gümüş yeşili Sarı Siyah

Demir sülfür karışımını mıknatısla birbirinde fiziksel yolla ayırabilirsiniz.

Fakat FeS bileşiği oluştuktan sonra fiziksel yolla birbirinden ayıramazsınız

H2O

Su molekülünün olması için iki hidrojen bir oksijen atomunun olması lazım.

Moleküler yapıda olmayan bileşikleri oluşturan atomlar arasında iyonik bağ vardır. Bu tür bileşikler iyonik yapılı bileşik olarak adlandırılır. Örneğin, kalsiyum oksit bileşiğinde kalsiyum ve oksijen iyonları arasında, sodyum iyodür bileşiğinde ise iyot ve sodyum iyonları arasında iyonik bağ bulunmaktadır

Molekül, element, bileşik, iyonik bağlı bileşik kovalent bağlı bileşik

Element Numara formatı Elektron Periyodik tablo grubu

F 2, 7

Flor atomu 9 elektron sahiptir 2 Tanecisi birinci enerji seviyesinde

geri kalan 7 si ikinci enerji seviyesindedir.

7 grup elementidir.

Ne 2, 8

Ne 10 elektrona sahiptir 2 elektronu birinci enerji seviyesinde geri kalan 8 elektron 2. enerji seviyesindedir. İkinci enerji seviyesindeki elektron

kapasitesi dolmuştur bu yüzden kimyasal reaksiyonlara girme isteği

yoktur.

8. Grup elementidir.

Elementin Numara formatı Elektron Periyodik tablo grubu

Na 2,8,1

2 elektronu 1. enerji seviyesinde 8 elektronu 2. enerji seviyesinde son

1 elektorun ise 3. enerji seviyesindedir.

1. Grup elementidir.

Ca 2, 8, 8, 2

2 elektronu birinci enerji seviyesinde 8 elektronu 2. enerji

seviyesinde diğer 8 3.enerji seviyesinde son 2elektronu ise 4.

enerji seviyesindedir.

2. grup elementidir.

Bazı elementlerin elektron dizilimi

1.1. Elementlerin Elektron Alma-Verme-Ortaklaşma

Eğilimleri

Bileşikler, atomların elektron alma-verme veya

ortaklaşa kullanma eğilimleri sonucu mu oluşurlar?

Bileşiklerin oluşmasının elektron dizilimi ile ilişkisi var

mıdır?

Sorular

Hangi elementlerin atomları elektron almaya

eğilimlidir?

Hangi elementlerin atomları elektron vermeye

eğilimlidir?

Hangi elementlerin atomları elektronlarını

ortaklaşmaya eğilimlidir?

Bağ Yapma – Elektron Dizilimi İlişkisi

Atomların elektron alma, verme ya da ortaklaşa

kullanma eğilimini belirlemek için elektron dizilimine

bakılır.

Elektron alma-verme ilişkisi

Son katmanındaki elektron sayısı soy gazın son

katmanındaki elektron sayısına yakın olan VA, VIA,

VIIA grubundaki atomların çoğunluğu elektron alır.

Son katmanında elektron sayısı 1, 2 ve 3 olan IA, IIA

ve IIIA grubu atomlar (Hidrojen hariç) elektron verme

eğilimindedir.

Elektron Ortaklaşa Kullanma

Bor, Karbon ve Kükürt elektronlarını genellikle ortaklaşa

kullanma eğilimindedir.

Karbonun birinci katmanında 2, ikinci katmanında 4 elektron

vardır. Karbon 4 elektron alabilir ya da 4 elektron verebilir.

Ancak bileşik oluşurken bu durum gözlenmez.

Çünkü karbon atomunun elektronlarını ortaklaşa kullanma

eğilimindedir.

Elektron alma-verme eğilimi

Periyodik Tablo’nun sol tarafındaki elementler (metaller) elektron verme eğilimindedir.

Periyodik Tablo’nun sağ tarafındaki elementler (ametaller) elektron alma eğilimindedir. (Oksijen, Flor, Klor, Brom, İyot…)

Soy gazların son katmanları elektronlarla tamamen doludur. Kararlı elektron düzenlerine sahiptirler.

Diğer elementler de elektron alarak-vererek veya ortaklaşarak elektron düzenlerini soy gaz elektron düzenine benzetirler.

Periyodik Tablo

Periyodik Tablo’da Gruplar

IA, IIA, IIIA grubu elementlerinin son katmanında sırasıyla 1, 2 ve 3 elektron vardır.

Periyodik cetvelin sol tarafındaki elementler elektron verme eğilimindedirler.

VIA grubu elementlerinin son katmanında 6 elektron vardır. İki elektron aldıklarında -2 yüklü olurlar. Soy gaz elektron düzenine benzerler.

VIIA grubu elementlerinin son katmanında 7 elektron vardır. Bir elektron aldıklarında -1 yüklü olurlar. Soy gaz elektron düzenine benzerler.

Soy Gazlar

Soy Gaz Elektron dizilimi

He

2 2

Ne

10 2, 8

Ar

18 2, 8, 8

Kimyasal olaylara karşı son derece isteksizdirler.

Erime ve kaynama noktaları oldukça düşüktür. Helyumun kaynama noktası -269 0C’dir.

Gaz halinde bulunurlar.

Kararlı elektron düzenine sahiptirler.

Alkali Metaller 1H, 3Li, 11Na, 19K, 37Rb, 55Cs, 87Fr

IA Elektron dizilimi 1 e-

verdikerinde Soy Gaz elektron dizilimine benzerler

Soy Gaz Elektron dizilimi

1

H 1

3

Li 2, 1 2

He

2 2

11

Na 2, 8, 1 2, 8

Ne

10 2, 8

19

K 2, 8, 8, 1 2, 8, 8

Ar

18 2, 8, 8

Alkali Metallerin Özellikleri

IA grubu elementleridir.

Hepsinin son katmanında bir elektron vardır.

Son katmanlarındaki 1 elektronunu verme eğilimindedirler.

Aktif metaller olarak bilinirler.

Isı ve elektriği iyi iletirler.

Toprak Alkali Metaller

IIA Elektron dizilimi 2 e-

verdiklerinde Soy Gaz elektron dizilimine benzerler

Soy Gaz Elektron dizilimi

4

Be 2, 2 2

2

He

2

12

Mg 2, 8, 2 2, 8

10

Ne 2, 8

20

Ca 2, 8, 8, 2 2, 8, 8

18

Ar 2, 8, 8

Toprak Alkali Metaller

IIA grubu elementleridir.

Hepsinin son katmanında iki elektron vardır.

Son katmanlarındaki 2 e- verme eğilimindedirler.

Alkali metallere göre tepkimeye girme eğilimi daha azdır.

Erime ve kaynama noktaları daha düşüktür.

Halojenler

VII A grubu elementleridir.

Elementel hâlde 2 atomlu moleküller halinde bulunurlar.

(F2, Cl2, Br2, I2)

Bileşik oluştururken elektron alma eğilimindedirler.

Oda koşullarında F2, Cl2 gaz, Br2 sıvı, I2 katıdır.

Grupta yukarıdan aşağıya indikçe erime ve kaynama

noktaları artar.

1.2. İyon Yükü ve Yükseltgenme Basamağı

Yüksüz atomda, proton sayısı elektron sayısına eşittir.

Atomlar, kararlı hâle gelebilmek için kendine en yakın soy

gaz elektron düzenine erişmeye çalışır. Bunun için ya

elektron alır ya da verirler.

İYON

• Nötr bir atom veya molekülün kimyasal değişim sonucu

elektron kazanması veya kaybetmesiyle yüklü duruma

geçmesidir.

• Mg+2, Na+1, OH-1

• Katyon: Nötr bir atomun elektron kaybetmesiyle katyon

oluşur. Pozitif yüklü iyondur.

Na Atomu Na+ iyonu

11 proton 11proton

11 elektron 10 elektron

• Anyon: Atomun elektron alması sonucu anyon

oluşur. Negatif yüklü iyondur.

CI Atomu CI - İyonu

17 proton 17 proton

17 Elektron 18 Elektron

• A -2 iyonunun 36 elektron, 45 nötron bulunduğuna

göre , A elementinin kütle numarası kaçtır ?

• 79

X-2 iyonu 3 elektron vererek Xn iyonuna dönüşmektedir.

Buna göre n kaçtır?

Atom birden fazla katmana sahipse, son katmanında 8 elektron bulunduğunda kararlıdır (Oktet kuralı).

Yüksüz bir atomdan elektron alış-verişi sırasında proton ve nötron sayısı değişmez. Elektron sayısı değişir.

Bir atom elektron veriyorsa pozitif (+) yüklü olur.

İyon Bir atom elektron alıyorsa negatif (-) yüklü

tanecikler oluşturur.

Pozitif ve negatif yüklü taneciklere iyon denir. yükü,

element sembolünün sağ üst köşesine yazılır.

Na+, F-, Mg2+, O2-

SO3, N2O5 gibi bileşiklerde iyon yükü terimi kullanılamaz. Çünkü burada iyon yoktur. Suda serbest iyonlar oluşturmazlar.

Bu yüzden bu atomlarda iyon yükü yerine yükseltgenme basamağı kullanmak uygundur.

Bütün atomlarda yükseltgenme basamağı kullanılabilir.

Elektron sayıları - yükseltgenme basamağı

arasındaki ilişki

Yükseltgenme

Basamağı

Son Katmandaki e-

sayısı (Değerlik e- sayısı)

Grup No

6C: 2, 4 +4, -4 4 4A

7N: 2, 5 -3 5 5A

8O: 2, 6 -2 6 6A

9F: 2, 7 -1 7 7A

11Na: 2, 8, 1 +1 1 1A

20Ca: 2, 8, 8, 2 +2 2 2A

13Al: 2, 8, 3 +3 3 3A

Yükseltgenme Basamaklarının

Hesaplanması IA grubu elementleri +1, IIA grubu elementleri +2, IIIA grubu

elementleri +3 yükseltgenme basamağına sahiptir. Li+, Na+,

K+, Be2+, Mg2+, Ca2+, Al3+

Bileşiklerde Oksijenin yükseltgenme basamağı -2’dir.

Peroksitlerde (H2O2, Na2O2,…) -1, OF2 bileşiğinde +2’dir.

Hidrojen bileşiklerinde genellikle +1’dir. Hidrürlerde

(NaH, MgH2,…) -1’dir.

Tüm bileşiklerde atomların yükseltgenme

basamakları toplamı SIFIR dır.

İYONİK BİLEŞİKLER

İYONLARDAN

BİLEŞİK OLUŞUMU

Atomlar bağ oluşturmak üzere bir araya geldiklerinde,

çekirdeklerindeki en uzak elektronlarla etkileşir.

Kimyasal bağlarda en dış tabakadaki elektronlar etkindir. Bunlara değerlik elektronları denir.

Atomların değerlik elektronları grup numaralarına eşittir.

Anyonlar

Katyonlar +1 yüklü +2 yüklü +3 yüklü

H+ Hidrojen Be2+ Berilyum Al3+ Alüminyum

Li+ Lityum Mg2+ Magnezyum Cr3+ Krom (III)

Na+ Sodyum Ca2+ Kalsiyum As3+ Arsenik (III)

K+ Potasyum Zn2+ Çinko Sb3+ Antimon (III)

Cu+ Bakır(I) Cu2+ Bakır (II) Bi3+ Bizmut (III)

Ag+ Gümüş Fe2+ Demir (II) Fe3+ Demir (III)

Hg2+2 Civa (I) Hg2+ Civa (II) +4 yüklü

NH4+ Amonyum Cd2+ Kadmiyum Sn4+ Kalay (IV)

H3O+ Hidronyum Ni2+ Nikel Pb4+ Kurşun (IV)

BİLEŞİK FORMÜLLERİNİN YAZILMASI

1. Önce pozitif yüklü iyon, sonra negatif yüklü iyon yazılır.

2. Bileşikteki iyon yükleri toplamı sıfır olmalıdır.

3. Katsayılar en küçük tamsayı olacak şekilde yazılmalıdır.

Bileşik Formüllerinin Yazılması

Xn+ ve Ym+ arasında bileşik oluşumu

Çaprazlama

Fe2O3 bileşiğinde Demir (Fe) atomunun 2 tane, Oksijen (O) atomunun ise 3 tane olduğu görülür.

Çok atomlu iyonlara kök denir.

Eğer bileşik içerisinde kök varsa parantez içerisine alınır. Örneğin, Fe2(CO3)3 Demir III Karbonat bileşiğinde 2 tane Fe atomu ile 3 tane CO3

- (Karbonat) iyonunun bulunduğu anlaşılır.

Kök, bileşikte bir tane ise paranteze alınmaz. MgSO4 , Na2CO3, KNO3 gibi.

• Bugün 13 milyonun üzerinde bilinen bileşik vardır. Bunların

isimlerini bilmek oldukça zahmetli bir iştir.

• Bu zorluğu ortadan kaldırmak için isimlendirme işlemine

başvurmuşlardır.

BİLEŞİKLERİN ADLANDIRILMASI

Bileşikler içerdikleri element türüne göre ikiye

ayrılırlar:

1. Metal – Ametal Bileşikler

2. Ametal – Ametal Bileşikler

Metal-Ametal Bileşiklerin

Adlandırılması

Genel Formül:

Metalin Adı + Ametalin Adı

…Metal-Ametal Bileşiklerin Adlandırılması

Hidrojen (H-) sonda ise HİDRÜR

Oksijen (O2-) sonda ise OKSİT

Kükürt (S2-) sonda ise SÜLFÜR

Azot (N3-) sonda ise NİTRÜR

Fosfor (P3-) sonda ise FOSFÜR

F-, Cl-, Br-, I- sonda ise –ÜR eki kullanılır.

Metalin Adı + Ametalin Adı Metal Ametal / Kök

MgF2 Magnezyum Florür

CaO Kalsiyum Oksit

CaCl2 Kalsiyum Klorür

Mg3N2 Magnezyum Nitrür

Al2S3 Alüminyum Sülfür

Ca(OH)2 Kalsiyum Hidroksit

Al2(SO4)3 Alüminyum Sülfat

Metalin birden fazla yükseltgenme

basamağı varsa Metal Ametal / Kök

Fe2+SO42- Demir (II) Sülfat

Fe3+2(SO4)3

2- Demir (III) Sülfat

Cu+Cl- Bakır (I) Klorür

Cu2+Cl2- Bakır (II) Klorür

Mn27+O7

2- Mangan (VII) Oksit

Cr23+(SO4)3

2- Krom (III) Sülfat

Cr6+O32- Krom (VI) Oksit

Cr23+O3

2- Krom (III) Oksit

Mg +2 CI -

MgCI2

Na+ K+ Mg2+ Ca2+ Al3+

Cl-

O2-

Br-

S2-

P3-

NaCl

Sodyum klorür

KCl

Potasyum klorür

MgCl2

magnesyum Klorür

CaCl2

Kalsiyum klorür

AlCl3

aluminum Klorür

Na2O

sodium hidroksit

İyonik Bileşiklerin Örgü Yapısı

İyonik bileşikleri oluşturan birimler atomlar değil

iyonlardır.

Anyon ve katyonlar elektriksel itme ve çekme

kuvvetlerini dengeleyecek şekilde bir araya gelerek

düzenli bir kristal örgü yapısı oluşturur.

Sodyum Klorür’ün Kristal Örgü Yapısı

NaCl

İyonik Bileşiklerin Özellikleri

İyonik bileşikler, iyonlar arasında kuvvetli elektriksel çekim

kuvveti olduğundan katı halde bulunurlar.

Katı halde elektrik akımını iletmezler.

Eritildiklerinde ya da suda çözündüklerinde elektrik akımını

iletirler.

Erime ve kaynama sıcaklıkları çok yüksektir.

Sert ve kırılgandırlar.

Birim hücre İyonik yapılarda tekrarlayan birimlere birim hücre

denir.

Kristal örgü yapısı nedeniyle yemek tuzu olarak bilinen

NaCl molekülü Na6Cl6 şeklinde yazılabilir. Fakat en

sade şekilde yazım kabul gördüğünden NaCl şeklinde

yazılır.

Kovalent Bileşikler

2. Ünite 3. Bölüm

Kovalent Bileşiklerin Oluşumu

MOLEKÜLER BİLEŞİKLER

• Metal olmayan

elementler arasında olan

bileşiklerdir. Kovalent

bağlı bileşiklerdir.

• Atom sayısını belirtmek

için latince kelimeler

kullanılır.

Bir Mono

İki Di

Üç Tri

Dört Tetra

Beş Penta

Altı Hegza

Yedi Hepta

Sekiz Okta

Dokuz Nona

On Deka

CO Karbon monoksit

CO2 Karbon dioksit

N2O Diazot oksit

SO3 Kükürt trioksit

NH3 Amonyak (özel ismi)

H2O Su

PCI5 Fosfor pentaklorür

SF6

Kükürt hekza florür

MOLEKÜLER BILEŞIKLERIN

İSİMLENDİRİLMESİ