Upload
others
View
31
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
YOumlNETİM VE
ORGANİZASYON
Hazırlayan
YrdDoccedilDr Hayrettin ERTAN
KAVRAMLAR
Uumlretim İnsanların ihtiyaccedil duyduğu mal ve
hizmetlerin kıtlık derecesini azaltmak
ihtiyaccedillarla kaynaklar arasındaki dengeleri
kurabilmek iccedilin insan ihtiyaccedillarını karşılayan
mal ve hizmetlerin ccediloğalmasıdır
Uumlretim Faktoumlrleri Herhangi bir mal ya da
hizmetin uumlretilmesinde kullanılan faktoumlrlerdir
Emek sermaye doğal kaynak ve girişim Bu
doumlrt uumlretim faktoumlruumlnuumln gelirleri sırasıyla
uumlcret faiz rant ve kacircrdır
UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE
FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ
EMEK UumlCRET
SERMAYE FAİZ
TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT
GİRİŞİM KAcircR
İŞLETME
İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır
İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml
DIŞ CcedilEVRE
İşletme
TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER
(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
KAVRAMLAR
Uumlretim İnsanların ihtiyaccedil duyduğu mal ve
hizmetlerin kıtlık derecesini azaltmak
ihtiyaccedillarla kaynaklar arasındaki dengeleri
kurabilmek iccedilin insan ihtiyaccedillarını karşılayan
mal ve hizmetlerin ccediloğalmasıdır
Uumlretim Faktoumlrleri Herhangi bir mal ya da
hizmetin uumlretilmesinde kullanılan faktoumlrlerdir
Emek sermaye doğal kaynak ve girişim Bu
doumlrt uumlretim faktoumlruumlnuumln gelirleri sırasıyla
uumlcret faiz rant ve kacircrdır
UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE
FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ
EMEK UumlCRET
SERMAYE FAİZ
TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT
GİRİŞİM KAcircR
İŞLETME
İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır
İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml
DIŞ CcedilEVRE
İşletme
TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER
(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
UumlRETİM FAKTOumlRLERİ VE
FAKTOumlR GELİRLERİ UumlRETİM FAKTOumlRLERİ FAKTOumlR GELİRLERİ
EMEK UumlCRET
SERMAYE FAİZ
TOPRAK (DOĞAL KAYNAK) RANT
GİRİŞİM KAcircR
İŞLETME
İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır
İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml
DIŞ CcedilEVRE
İşletme
TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER
(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İŞLETME
İşletme belli bir ortamda dış ccedilevresinden aldığı girdileri (input) belirli bilgi teknoloji ve suumlreccedilleri kullanarak muumlşterisi olan insanlar iccedilin değer ifade eden pazarı olan mal ve hizmetlere (output) doumlnuumlştuumlren ve bunları pazarda oluşan fiyat uumlzerinden satan ve buumltuumln bunları yaparken iccedilinde faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan ccedilevre unsurlarına zarar vermeyen ayrı bir kişiliği ve kendine has kuumlltuumlruuml olan değişen koşullara uyum goumlstererek yaşamını suumlrduumlren bir sistem bir sosyal canlıdır
İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml
DIŞ CcedilEVRE
İşletme
TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER
(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İŞLETMENİN GOumlRUumlNUumlMUuml
DIŞ CcedilEVRE
İşletme
TEDARİKCcedilİLER Girdiler UumlRETİM SUumlRECİ Ccedilıktılar MUumlŞTERİLER
(Satıcılar) (Doumlnuumlşuumlm Suumlreci)
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İşletmeler uumlretim faktoumlrleri sahiplerine
faktoumlr bedellerini oumldeyen birimlerdir bu
ccedilerccedilevede ldquotoprakrdquo sahiplerinin ldquorantrdquo
geliri ldquoemekrdquo sahibinin ldquouumlcretrdquo geliri
ldquosermayerdquo sahibinin ldquofaizrdquo geliri ve
ldquoteşebbuumlsrdquo sahibi muumlteşebbisin ldquokacircrrdquo
gelirini sağlayan birimlerdir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Youmlnetim
- Başkaları vasıtasıyla iş goumlrmek
- Oumlrguumlt amaccedillarının ekonomik ve etkin
olarak gerccedilekleştirilmesi iccedilin faaliyetlerin
placircnlanması oumlrguumltlenmesi yuumlruumltuumllmesi
uyumlaştırılması ve denetlenmesidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Girişimci Kacircr elde etmek amacı ile belirli bir risk taşıyan başkalarının ihtiyacını karşılamak uumlzere mal ve hizmet uumlretmek iccedilin uumlretim faktoumlrlerinin elde edilmesi ve birleştirilmesi imkacircnlarını sağlayan kişidir
Youmlnetici Kacircr ve riski başkalarına ait olmak uumlzere uumlretim faktoumlrlerinin bilinccedilli ve sistemli olarak birleştirilmesini sağlayan ve bunları belirli bir ihtiyacı karşılamak amacına youmlnelten kişidir
Lider Başkalarını belirli amaccedillar doğrultusunda davranışa sevk eden kişidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YOumlNETİM BECERİLERİ
İşletmelerde başlıca uumlccedil youmlnetim kademesi vardır Alt kademe orta kademe ve uumlst kademe İşletmenin buumlyuumlkluumlğuumlne goumlre değişmekle beraber şef ustabaşı gibi unvanlarla anılan youmlneticiler alt kademe youmlnetimini temsil ederler Boumlluumlm muumlduumlrleri orta kademe youmlnetime oumlrnek verilebilir Genel muumlduumlr youmlnetim kurulu başkanı ve yardımcıları uumlst kademe youmlnetimi iccedilinde kabul edilir
Youmlneticilerde oumlzellikle alt kademeden uumlst kademeye doğru bulunması gereken başlıca youmlnetim becerileri aşağıda verilmiştir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Teknik beceri Herhangi bir işin başarı ile yerine getirilmesi iccedilin oumlzel bilgi youmlntem ve tekniklerin kullanılması becerisidir Oumlrneğin şef garsonun youmlnetimi altındakileri denetlemesi eğitmesi youmlneltmesi buumlyuumlk oumllccediluumlde servis tekniklerini bilmesi ile muumlmkuumlnduumlr
İletişim becerisi Yazılı soumlzluuml veya soumlzluuml olmayan (beden dili) iletişimi başarıyla kullanabilme becerisidir Oumlrguumltlerde birccedilok sorunun oumlzellikle koordinasyon sorununun en oumlnemli nedeni iletişim bozukluğudur
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Beşericirc ilişkiler becerisi Başkalarını anlama onlarla anlaşma ve barış iccedilinde birlikte ccedilalışma becerisidir Youmlneticilerin diğerlerini anlaması buumlyuumlk oumllccediluumlde empati kurması ile muumlmkuumlnduumlr
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Analitik beceri Sorun ccediloumlzmede mantıksal ve bilimsel yaklaşımlarda bulunma becerisidir Daha ccedilok uumlst kademe youmlnetimi iccedilin gereklidir Oumlrneğin geccedilmiş verilerin ışığında geleceğin resmini goumlrmede regresyon analizinden yararlanmak gibi
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Karar verme becerisi Amaccedillara ulaşmak iccedilin alternatifler iccedilinden en uygununu seccedilme becerisidir
Programlanabilen (rutin) ve programlanamayan (rutin dışı) kararlar
Stratejik ve operasyonel kararlar
Kişi ve grup kararları
Alt ve uumlst kademe kararları
Belirlilik ve belirsizlik şartları altında verilen kararlar
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
KARAR VERME SUumlRECİ
1 safha 2 safha 3 safha 4 safha 5 safha
Amaccedil
belirleme ve
sorun
tanımlama
Amaccedil ve
sorunları
irdeleme
oumlncelik
belirleme
Alternatif
belirleme
Alternatifleri
irdeleme ve
değerleme
Seccedilim
kriterini
belirleme ve
seccedilim
yapma
KARAR
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Kavramsal beceri İşletme birimleri ile
enduumlstri kolu siyasal sosyal ve ekonomik
guumlccediller arasındaki ilişkileri goumlrebilme
becerisidir Oumlrneğin işccedili ve işveren
sendikalarının faaliyetleri ulusal veya
uluslar arası oumlrguumltlerin ccedilalışmaları ve
etkileri gibi konularda bilgi sahibi olunması
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YOumlNETİM BİLİMİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Youmlnetim bilimi başlıca iki doumlneme
ayrılabilir 1880rsquoden oumlnce ldquobilimsel youmlnetim
oumlncesi doumlnemrdquo ve 1880rsquoden sonra
ldquobilimsel youmlnetim doumlnemirdquo
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
BİLİMSEL YOumlNETİM OumlNCESİ DOumlNEM
Youmlnetim uygulamaları goumlruumllmekle beraber youmlnetimin bilimsel olarak ele alınmadığı doumlnemdir Oumlrneğin Mısırrsquoda piramitlerin yapılmasında youmlnetim ve organizasyon faaliyetleri uygulanmıştır Yine orduların kurulmasında teccedilhiz edilmesinde sevk edilmesinde youmlnetim ve organizasyondan bahsedilebilir Oumlzellikle XVIII yyrsquoın sonlarında enduumlstri devrimi ile yeni uumlretim youmlntemleri uygulanmaya başlamış fabrika sistemi verimlilik koordinasyon denetim başlıca youmlnetim sorunları olarak ele alınmıştır Oumlrneğin Adam Smith 1776rsquoda Ulusların Zenginliği adlı kitabında işboumlluumlmuumlnuumln yararları ile ilgili olarak şunları soumlylemişti Ccedilalışanın becerisini belirli bir alanda geliştirmesi zamandan tasarruf ve yeni makinelerin ve tekniklerin daha iyi kullanılması muumlmkuumln olur
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
BİLİMSEL YOumlNETİM DOumlNEMİ
XIX yyrsquoın sonlarında insan youmlnetiminin nasıl
olması gerektiği konusunda bilimsel ccedilalışmalar
yapılmaya başlamıştır Başlıca uumlccedil youmlnetim
duumlşuumlncesinden oluşmakta olup bu youmlnetim
okullarının kronolojik sıralaması şoumlyledir
1) 1880-1940 Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
2) 1940-1960 Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi
3) 1960-hellip Modern youmlnetim duumlşuumlncesi
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Klasik Youmlnetim Duumlşuumlncesi - Klasik youmlnetim duumlşuumlncesi uumlccedil ayrı odakta
toplanan goumlruumlşlerden oluşmaktadır (1) Frederic W Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı (2) Henri Fayolrsquoun Youmlnetim Suumlreci Yaklaşımı (3) Max Weberrsquoin Buumlrokrasi Yaklaşımı
- Klasik teorinin oumlzellikle vurguladığı iki ana goumlruumlşuuml vardır - İşletmelerde etkinlik ve verimliliğin artırılması
- Bunu sağlamak iccedilin formal organizasyon yapısının ve bunun iccedilindeki youmlnetim faaliyetlerinin duumlzenlenmesi
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
UumlCcedil KLASİK GOumlRUumlŞUumlN ODAĞI
Taylorrsquoun BYY ccedilalışanların verimliliğinin ve
etkinliğinin nasıl artırılabileceği
Fayolrsquoun YSY bir işletmede youmlnetim suumlreci
olarak adlandırılan bir dizi birbirine bağlı
faaliyetin neler olduğu ve iyi bir formal
organizasyonun nasıl oluşturulabileceği
Weberrsquoin BY en etkin ve verimli ccedilalışma duumlzeni
olarak buumlrokrasi uumlzerinde durmuşlardır
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Klasik teori etkinlik ve verimliliğin
artırılması ve ldquoen iyirdquo bir organizasyon
yapısı ve youmlnetim uygulaması iccedilin
uyulması gereken ilkeleri belirlemeye
ccedilalışmış bu ilkelere uyulduğu taktirde
etkinlik ve verimliliğin artacağını bu
ilkelerin her yerde ve her organizasyon iccedilin
geccedilerli olduğu fikrini ileri suumlrmuumlştuumlr
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
a) Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinin başlıca ilkeleri
- Oumlrguumltsel amaccedil Amaccedillar ulaşılmak istenen sonuccedillar olarak tanımlanabilir Oumlrguumltuumln amaccedilları boumlluumlmlerin amaccedilları ve bireylerin amaccedilları birbiriyle uyumlu olmalıdır
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
- İşboumlluumlmuuml uzmanlaşma ve boumlluumlmlere
ayırma Klasik goumlruumlşe goumlre bir iş ne kadar
kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılırsa ccedilalışanın işini
daha etkin ve verimli yapması ve o iş
uumlzerinde uzmanlaşması muumlmkuumln olur
Boumlluumlmlere ayırma benzer oumlzelliklere sahip
belirli işlerin bir araya getirilmesidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
- Yetki ve sorumluluğun denkliği Yetki oumlrguumlt iccedilinde başkalarına iş yaptırabilme guumlcuuml iken sorumluluk verilen goumlrevi yerine getirme yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Klasik goumlruumlşe goumlre sorumluluğa sahip kişilerin karar verme hakkına da sahip olmaları gerekmektedir
- Emir-komuta birliği Oumlrguumlt iccedilinde bir kişinin belirli bir iş hakkında sadece bir uumlstten emir almasıdır
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
- Denetim alanı Bir youmlneticinin goumlzetimi altında tutabileceği ast sayısıdır Denetim alanı youmlneticilerin yetenek duumlzeyi işgoumlrenlerin eğitim duumlzeyi oumlz-denetim anlayışı standartlaşma derecesi işlerin karmaşıklığı ekip ccedilalışması işin niteliği kurmay hizmetlerin varlığı coğrafi yakınlık haberleşme tekniklerinin etkinliğine bağlı olarak değişir
- Hiyerarşik yapı Emirlerin belli bir basamak sırasına goumlre yukarıdan aşağıya doğru akmasıdır Tepede uumlst kademe altında orta kademe altında alt kademe youmlnetimi ve altında işgoumlrenler bulunan bir oumlrguumlt yapısı soumlz konusudur Hangi astın hangi uumlstten emir aldığı accedilıkccedila bellidir
- Yetki devri Oumlrguumltte karar verme hakkının gerektiğinde alt kademelere devredilmesidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
[1] Tartışma sorusu İş basitleştirme işin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Klasiklerin oumlnerdikleri bu yaklaşımın yararları ve sakıncaları hakkında neler soumlylersiniz Sakıncalı youmlnlerini gidermek iccedilin neleri oumlnerirsiniz
[2] Tartışma sorusu Bir oumlrguumltte bir ast birden fazla uumlstten emir aldığında hangi sakıncalar olur Tartışınız
[3] Tartışma sorusu Yetki devrinin yararları ve sakıncaları nelerdir Youmlneticiler neden yetki devretmekten kaccedilınır Tartışınız
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesinde
başlıca yaklaşımlar
Klasik youmlnetim duumlşuumlncesine sahip
başlıca yaklaşımlar iccedilinde Frederic
Winslow Taylorrsquoun (1856-1915) bilimsel
youmlnetim yaklaşımı Henry Fayolrsquoun (1841-
1925) youmlnetim suumlreci yaklaşımı ve Max
Weberrsquoın (1864-1920) buumlrokrasi yaklaşımı
sayılabilir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Taylorrsquoun Bilimsel Youmlnetim Yaklaşımı
(Scientific Management Approach)
Taylor 1911rsquode yayınladığı Bilimsel Youmlnetimin İlkeleri (The Principles of Scientific Management) adlı kitabında youmlnetim ile ilgili bazı saptamalarda bulunmaktadır Orsquona goumlre
a) Her iş bu işi oluşturan unsurlarına ayrılmalı
b) Bu goumlrevlerin her biri bilimsel accedilıdan incelenmeli
c) Bu inceleme yapılırken goumlrevlerin nasıl daha kısa suumlrede ve daha etkin yapılabileceği (metot) bunun iccedilin hangi araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılması gerektiği (zaman ve hareket) goumlrevi yapanın nasıl davranması ve hangi hareketleri nasıl yapması gerektiği araştırılmalı
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
d) İşi yapan kişide yorgunluğu artıran zaman kaybı ve israf olan hareketler belirlenerek ortadan kaldırılmalı
e) Boumlylece goumlrev ve işlerin en iyi yapılma şekli bulunduktan sonra bunlar zaman metot ve davranış olarak standartlaştırılmalı
f) Daha sonra standartları belli olan bu işleri yapabilecek fizikicirc ve zihnicirc kabiliyeti yeterli olan kişiler seccedililmeli
g) Bu kişiler uygun bir şekilde eğitilerek işi oumlngoumlruumllen
şekilde yapabilecek hale getirilmeli
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
h) Teşvik edici uumlcret sistemi geliştirilerek
işgoumlrenlerin oumlngoumlruumllen şekilde ccedilalışmaları
finansal olarak desteklenmeli
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
(1) youmlnetim organları deneyime dayanan eski iş goumlrme usulleri
yerine her işin her oumlğesinin bilimsel metoda dayalı youmlntem ve
usullerini geliştirmeli (2) Youmlnetim organları işgoumlrenleri bilimsel
olarak seccedilmeli ve eğitmeli (3) youmlnetim organları bilimsel ilkelere
uygun olarak işgoumlrenlerle işbirliği kurarak işin yapılmasını sağlamalı
(4) iş ve sorumluluk işgoumlrenler ve youmlnetim arasında
boumlluumlştuumlruumllmelidir
Taylor bilimsel youmlnetimi şoumlyle oumlzetlemektedir Tecruumlbe yerine
bilim anlaşmazlık yerine ahenk bireycilik yerine işbirliği kısıtlanmış
uumlretim yerine maksimum uumlretim bireyleri en yuumlksek verimlilik ve
refah duumlzeyine ulaşmaları iccedilin geliştirmek
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Taylorrsquoun bilimsel youmlnetim ile ilgili oumlnerileri şunlardır
(1) İş unsurlarına ayrılmalı ve goumlrevler incelenmeli
(2) işgoumlren bilimsel olarak seccedililmeli ve geliştirilmeli
(3) goumlrevle ilgili araccedil ve gereccedillerin nasıl kullanılacağı araştırılmalı
(4) işlerin yapılma şekli standartlaştırılmalı
(5) youmlnetim gerekli denetimi yapıp aksaklıkları bilimsel olarak incelemeli
(6) teşvik edici uumlcret sistemi kurulmalı
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Taylorrsquoun oumlnerdiği teşvik edici uumlcret sistemine goumlre işgoumlrenler belirli bir zaman diliminde uumlretilmesi gereken uumlretim miktarı (N) veya uumlzeri bir uumlretim yaparlarsa hak ettikleri uumlcret uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak yuumlksek bir katsayı ile ccedilarpılarak bulunur Buna karşılık standart uumlretimin altında uumlretim yapanların uumlcretleri uumlrettikleri miktar ile goumlreceli olarak duumlşuumlk bir katsayının ccedilarpımı ile hesaplanır Alttaki oumlrnek konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır
Oumlrnek Bir işyerinde Ali ile Mehmet ccedilalışmaktadır Standart uumlretim miktarı guumlnde 10 adettir (N=10 adetguumln) Ali o guumln 8 adet Mehmet ise 11 adet uumlretmiştir Buna goumlre her birinin hak ettiği uumlcret nedir (K1=1 K2=2)
Cevap Alirsquonin hak ettiği uumlcret = n x K1= 8 x 1= 8 TL guumln
Mehmetrsquoin hak ettiği uumlcret = n x K2= 11 x 2= 22 TL guumln
Taylorrsquoun uumlcret sistemi işccedili sendikaları tarafından olumsuz olarak eleştirilmekle beraber verimliliği arttırdığı goumlruumllmuumlştuumlr[1]
[1] Tartışma sorusu Taylorrsquoun uumlcret sistemi size goumlre niccedilin eleştirilmiştir Sistemin yarar ve sakıncaları nelerdir Tartışınız
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Fayolrsquoun youmlnetim suumlreci
yaklaşımı
Fayol her işletmede faaliyetlerin altı grup iccedilinde toplanabileceğini ve başarılı olmak iccedilin bunların iyi youmlnetilmesi gerektiğini ifade etmektedir Bu faaliyetler (1) teknik (2) ticaricirc (3) finansman (4) guumlvenlik (5) muhasebe ve (6) youmlnetim faaliyetleridir
Fayol youmlnetimi bir suumlreccedil olarak ele almakta ve oumlngoumlruuml organizasyon emir-komuta koordinasyon ve kontrol olarak tanımlamaktadır
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Weberrsquoın buumlrokrasi yaklaşımı
Weber buumlrokrasinin ideal tip olduğunu yani her zaman ve her yerde geccedilerli ilkelere dayalı zihinsel bir yapı olduğunu ileri suumlrmektedir Buumlrokratik oumlrguumlt yapısının başlıca oumlzellikleri şunlardır
(1) fonksiyonel uzmanlaşmaya dayanan ileri derecede işboumlluumlmuuml
(2) otoritenin merkezicircleşmesi
(3) buumlrokratik ilke ve youmlntemler
(4) gayri şahsi ilişkiler
(5) rasyonel bir personel youmlnetimi sistemi
(6) yasal yetkinin uygulanması
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Weberrsquoe goumlre başlıca uumlccedil otoriteden bahsedilebilir Yasal geleneksel ve karizmatik
Yasal otoritede yasaya uygun emirlere uymak ve bunu uygulayan kişilerin de yasalara uyması soumlz konusudur
Geleneksel otoritede ise yaşayan geleneklere uygun olarak otoriteyi elinde bulunduranların meşruluğunun kutsal olduğu inancı hacirckimdir
Karizmatik otoritede ise kişinin kendi yapısından kaynaklanan kutsallık veya kahramanlık guumlcuuml başkalarının ona kayıtsız ve şartsız teslimiyet iccedilinde bağlanmaları soumlz konusudur
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Neo-Klasik Youmlnetim
Duumlşuumlncesi
Neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesi klasik goumlruumlşuumln ilkelerini kabul etmekle beraber insan davranışları ve ilişkileri uumlzerinde durmasıyla klasik goumlruumlşten ayrılmaktadır Bu duumlşuumlnceye katkıda bulunan yazarlar daha ccedilok psikolog sosyolog ve sosyal psikologlar olmuştur Oumlrguumlt iccedilinde insanın nasıl davrandığı niccedilin oumlyle davrandığı ve oumlrguumltsel yapı ile davranış arasındaki ilişkilerin neler olduğu uumlzerinde durulmuştur
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Neo-klasik teori insan ilişkilerine dayanır
Başlıca ccedilalışma alanları iccedilinde insan ilişkileri
yaklaşımı motivasyon liderlik grup davranışı
haberleşme biccedilimsel ve biccedilimsel olmayan oumlrguumlt
sayılabilir 1924rsquode Harvard Uumlniversitesi
hocalarından Prof Elton Mayo tarafından
Western Electric Corsquonun Hawthorne tesislerinde
yuumlruumltuumllen bir dizi araştırmanın sonuccedilları ve
tartışmaları neo-klasik youmlnetim duumlşuumlncesine
oumlnemli katkılar yapmıştır
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Hawthorne araştırmaları
1924rsquode başlayan Hawthorne araştırmaları klasik teorinin başlıca iki varsayımını sınamak iccedilin yapılmıştır Bu varsayımlar (1) işyerinin fiziksel şartlarıyla ccedilalışanın verimi arasında pozitif ilişki vardır ve (2) insan en yuumlksek duumlzeyde kazanccedil elde etmek ister (rasyonellik) Ona en yuumlksek kazancı sağlayacak bir youmlnetim kurulmalı ve birey dışarıdan youmlnetilmelidir (dış denetim) varsayımlarıdır 1930 yılında tamamlanan araştırmanın başlıca sonuccedilları şunlardır
- Rasyonel insan modeli gerccedileklere uymamaktadır
- İnsanlar iccedilin maddicirc oumlduumlllerden ccedilok sosyal ihtiyaccedillar oumlnemlidir
- Grup iccedilindeki bireyler baskı altında kalmaktan ccedilekinirler
- Rasyonel insan modeline karşılık sosyal insan modeli geccedilerlidir
- Ccedilalışanların değişikliklere karşı her zaman mantıklı tepki vermesi beklenmemelidir Duygusal faktoumlrler değer yargıları ve değişikliğin onlar iccedilin anlamı tepkiyi belirlemektedir
- Youmlnetimin uygulamalarına youmlnelik tepki kişisel olmaktan ccedilok toplumsaldır
- Biccedilimsel oumlrguumlt yanında bireylerin tutum davranış tatmin ve verimliliklerini etkileyen biccedilimsel olmayan oumlrguumlt de dikkate alınmalıdır Youmlre ccedilıkar meslek ve oumlzel durumlarla biccedilimsel olmayan oumlrguumltlerin (informel oumlrguumltler) kuruldukları goumlruumllmektedir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İnsan ilişkileri hareketi
Neo-klasik teori insan unsuru uumlzerinde oumlzellikle durmuştur Bu bağlamda insanın toplum ve oumlrguumlt iccedilindeki davranışı ve nedenleri ile ilgili yaklaşımlar ve modeller geliştirilmiştir Bunların başlıcaları iccedilinde
Douglas Mc Gregorrsquoun X-Y yaklaşımı
Herbert Simonrsquoun karar alma yaklaşımı
Chester Bernardrsquoın oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoin olgun ve olgun olmayan kişi yaklaşımı sayılabilir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
X-Y yaklaşımı Douglas Mc Gregor 1957rsquode yayınladığı ldquoOumlrguumltlerin
Beşericirc Youmlnuumlrdquo adlı kitabında oumlrguumlt iccedilinde youmlneticilerin davranışlarının diğer insanları algılama biccedilimi ve goumlruumlş şekline bağlı olduğunu ileri suumlrmektedir
Sosyal psikolojide tutum bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili duumlşuumlnce duygu ve davranışlarını duumlzenli bir biccedilimde oluşturan eğilim olarak tanımlanmaktadır Davranışlar ise goumlzlemlenen eylemlerdir Bununla ilgili olarak basit tutum-davranış modeline goumlre davranışın sebebi bireyin tutumuna atfederek accedilıklanmaktadır
X-Y yaklaşımına goumlre youmlneticilerden bir kısmı X diğer kısmı Y yaklaşımı altında toplanabilecek oumlzelliklere sahiptir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
X yaklaşımında olan youmlneticilerin duumlşuumlnceleri şoumlyledir (1) Ortalama bir insan ccedilalışmayı sevmez muumlmkuumln olduğunca işten kaccedilar (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilındıklarından oumlrguumlt amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin onları denetlemek ve ceza-i muumleyyideler uygulamak gerekir (3) Ortalama bir insan ekonomik guumlduumllere daha ccedilok ilgi goumlsterir (4) Bireyler youmlnetilme eğilimindedirler
Buna karşılık Y yaklaşımını benimseyen youmlneticilere goumlre (1) bireyler iccedilin ccedilalışmak oyun oynamak gibi doğaldır (2) Bireyler sorumluluk almaktan kaccedilmaz aksine kişilik ve saygınlık kazanmak iccedilin sorumluluk almaya hazırdırlar Bireylerin yeteneklerinden yararlanmak iccedilin fırsatlar verilmelidir (3) Bireylerin kendilerini denetlemelerine imkacircn verilmelidir (4) Uygulamada insanların zihinsel kapasitelerinden ccedilok fazla yararlanılmamaktadır
X yaklaşımı cezalandırma ve dış denetimi oumlnerirken Y yaklaşımı kararlara katılmayı ve oumlz denetimi savunmaktadır
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Merkezcil olmayan youmlnetim ve
karar alma yaklaşımı Bu yaklaşıma goumlre oumlrguumltlerin etkinliğinin artması iccedilin uumlst youmlnetim
kademeleri alt kademelere daha fazla karar alma yetkisi tanıma eğilimindedir Uumlst youmlnetimin aldığı kararlar ldquostratejikrdquo orta kademedekilerin aldıkları ldquotaktikrdquo ve alt kademelerin aldığı kararlar da ldquooperasyonelrdquo kararlar olarak ifade edilir Karar alma suumlrecinin başlıca evreleri şunlardır Amaccedillar accedilık ve kesin olarak belirtilir
Amaccedilları gerccedilekleştirecek seccedilenekler belirlenir
Seccedilenekler arasında bir karşılaştırma yapılır ve her seccedileneğin uumlstuumln ve sakıncalı youmlnleri değerlendirilir
Seccedilenekler arasında uumlstuumlnluumlğuuml en ccedilok goumlruumllenin seccedilimi yapılır
Karar alma yaklaşımının temel amacı bireyi yetenekleri oumllccediluumlsuumlnde oumlrguumltle ilgili kararlara katmak ve boumlylece bireyin motivasyonunu ve oumlrguumltteki etkinliğini arttırmaktır
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrguumltsel davranış yaklaşımı
Chester Bernard (1886-1961) oumlrguumltuuml fiziksel biyolojik psikolojik ve sosyal unsurlardan oluşan bir sisteme benzetmektedir Orsquona goumlre bir işletme organizasyonunun amaccedillarına ulaşması katkıda bulunmaya istekli ve diğer kişilerle iletişim kurma becerisine sahip kişilerin varlığına bağlıdır Bir oumlrguumltuumln ortaya ccedilıkması ortak amaccedil işbirliği arzusu ve haberleşme ile olmakta oumlrguumltuumln yaşaması ve gelişmesi de etkinlik ve verimlilikle muumlmkuumln olmaktadır
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrguumlt-birey yakınlaşması sağlandığı oumllccediluumlde buumltuumlnleşme suumlreci gerccedilekleştirilebilir Rensis Likert oumlrguumltlerin etkinliği ile ilgili olarak Sistem 1-4 modelini ortaya koymuştur Buna goumlre Sistem 1rsquode bireylere guumlvensizlik ve onları korkutarak baskı altına alma ve cezalandırma yoluna başvurulurken Sistem 4rsquode astlara guumlven duyulmakta amaccedilların belirlenmesi ve ulaşılan sonucun değerlendirilmesinde onlara kararlara katılma imkacircnı tanınmaktadır Sistem 1 (istismarcı otokratik youmlnetim Sistem 2 (yardımsever otokratik youmlnetim) Sistem 3 (danışmaya dayanan youmlnetim) ve Sistem 4 (demokratik gruba dayalı youmlnetim)
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Olgun ve olgun olmayan kişi
yaklaşımı
Chris Argyrisrsquoe goumlre bireyler geliştikccedile olgun olmayan insan oumlzelliğinden olgun insan oumlzelliğine doğru değişmektedir Birey ccedilocukluk ccedilağında pasif ve bağımlı iken buumlyuumlyuumlp geliştikccedile aktif ve bağımsız duruma gelmektedir Yetişkin bireylerden buumlrokratik oumlrguumltlerde pasif ve bağımlı olmaları beklenmektedir ki işi yavaşlatma ccedilatışma gibi tepkilere yol accedilmaktadır
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Modern Youmlnetim Duumlşuumlncesi
1960rsquolı yıllarda hacirckim olan bu duumlşuumlnce akımının
başlıca oumlzelliği bilimsel kavramlara dayanan
analitik bir temele sahip olması ampirik
araştırmalardan geniş oumllccediluumlde yararlanması ve
sentez yapmaya model ve sistem kurmaya
youmlnelik olmasıdır Sistem ve durumsallık olmak
uumlzere başlıca iki yaklaşımdan bahsetmek
muumlmkuumlnduumlr
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Sistem yaklaşımı Sistem birbirleriyle ve ccedilevre ile ilişkileri olan parccedilalardan oluşan bir
yapı olarak tanımlanabilir Sistem yaklaşımına goumlre oumlrguumlt birbiriyle ilişki hacirclinde bulunan alt sistemlerden oluşan[1] ve ccedilevresiyle girdi-ccedilıktı ilişkisi bulunan accedilık bir sistemdir
Ccedilevresi ile enerji bilgi ve malzeme alışverişi olan sistemlere ldquoaccedilık sistemrdquo olmayan sistemlere ldquokapalı sistemrdquo denir Kaynak değişiminin olmaması sistemin duumlzensizliğe youmlnelişi ve sonuccedilta oumlluumlmuuml ldquoentropirdquo olarak ifade edilir Kapalı sistemler ccedilevrelerinden enerji bilgi ve malzeme alamadıkları iccedilin entropiye maruz kalırlar Accedilık sistemler entropinin etkisini negatif kılarlar Oumlrneğin bir insan sisteminde alınan besin veya ilaccedil negatif entropi sağlamaktadır Bir işletme sisteminde ise işletmenin yeni insan kaynaklarını istihdam etmesi teknolojiyi yenilemesi entropinin etkisini negatif kılmaktadır
[1] Alt sistemlerle ilgili oumlrnek olayı (Efil s66) okuyup tartışalım
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Durumsallık yaklaşımı
Durumsallık yaklaşımı oumlrguumlt yapısını ccedileşitli iccedilsel
ve dışsal şartlar arasındaki ilişkilere goumlre şekil
alan bir yapı olarak ele almaktadır Bu yaklaşım
klasik goumlruumlşten farklı olarak her yer ve koşulda
en iyi tek bir oumlrguumlt yapısının olmadığını savunur
Durumsallık yaklaşımına goumlre oumlrguumlt yapısı
dışsal ve iccedilsel faktoumlrlerden etkilenir Aşağıda
herhangi bir oumlrguumlt yapısının etkilendiği ccedilevre
faktoumlrleri goumlruumllmektedir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrguumlt Yapısını Etkileyen Dışsal ve İccedilsel Faktoumlrler
Muumlşteriler Pazar Koşulları Rekabet Devlet Muumldahalesi
OumlRGUumlT YAPISI
Yapılacak İş Personelin Niteliği Kullanılan Teknoloji Amaccedillar
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YOumlNETİM FONKSİYONLARI
Başlıca youmlnetim fonksiyonları placircnlama
oumlrguumltleme yuumlruumltme koordinasyon ve
kontrolduumlr
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
KAYNAKLAR KONTROL PLAcircNLAMA OumlRGUumlTLEME PERFORMANS
-İnsan
-Finansal -Hammadde
-Teknoloji -Bilgi
Faaliyetleri goumlzleme ve duumlzeltici oumlnlemler alma
Amaccedillar ve bu amaccedillara ulaşmak iccedilin kullanılacak youmlntemlerin seccedililmesi
Goumlrevlerin başarılması iccedilin sorumlulukların belirlenmesi
-Amaccedillara ulaşma
-Uumlruumlnler
-Hizmetler
-Verimlilik
-Etkinlik
KOORDİNASYON
YOumlNLENDİRME
Ccedilalışanları motive etmek iccedilin etki kullanımı
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
PLAcircNLAMA
Placircnlama amaccedilların ve bu amaccedilların elde edilebilmesi iccedilin gerekli olan eylemlerin belirlenmesi suumlreci veya neyin ne zaman nasıl nerede ve kim tarafından yapılacağını oumlnceden kararlaştırma suumlreci olarak tanımlanabilir
Placircnlama yapılırken işletmenin iccedil ve dış ccedilevresi dikkate alınmalıdır
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
DIŞ CcedilEVRE
Huumlkuumlmet Rakipler Sendikalar
İCcedil CcedilEVRE
Goumlrev
Halk Amaccedillar Pay Sahipleri
Tepkisel Standartlar
Placircnlama Placircnlar
Politikalar
Usul ve Kurallar
İşguumlcuuml Muumlşteriler Hammadde Sağlayanlar
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Placircnlama Suumlrecinin Evreleri Placircnlama suumlreci ana ve alt amaccedilların
belirlenmesi ile başlar Sonra amaccedillara
ulaştıracak yolların belirlenmesi ve işletme
kaynaklarının değerlemeye tacircbi tutulması
gelir Bundan sonra alternatiflerin
karşılaştırılması gerekir Sonunda en
uygun alternatif seccedililir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Ana ve alt amaccedilların belirlenmesi
Ana amaccedil bir işletmenin varoluş nedeni ile
ilgilidir Alt amaccedillar ise işletmenin belirli
suumlrelerde ulaşmayı duumlşuumlnduumlkleri hedeflerdir
Amaccedillar
(1) kantitatif olmalı
(2) beklenen sonuccedilları accedilıkccedila goumlstermeli
(3) gerccedilekccedili ve objektif olmalı ve
(4) hangi suumlrede gerccedilekleştirileceği belirtilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Amaccedillara ulaştıracak yolların
belirlenmesi ve işletme kaynaklarının
değerlemeye tacircbi tutulması
Ekonomik politik sosyal ve hukukicirc ccedilevre youmlneticinin denetim alanının dışında yer alırken işgoumlrenin verimliliği teknoloji işgoumlren devir hızı[1] gibi konular youmlneticinin kısmen denetimi altındadır Yeni eleman alımı uumlretim miktarı dağıtım kanalları satış ve finans politikaları uumlzerinde ise tam bir tasarrufu vardır
Youmlneticiler iccedil ve dış ccedilevre faktoumlrlerini dikkate alarak belirlenen amaccedilları gerccedilekleştirecek alternatifleri saptar Bu bağlamda finansal teknik beşericirc ve fiziksel kaynakların değerlemesi yapılmalıdır
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Alternatiflerin karşılaştırılması
Alternatifler karşılaştırılırken başlıca şu kriterler kullanılır
(1) Teknik yapılabilirlik
(2) Maliyet
(3) Zaman
(4) Gereken kaynakların ccedileşidi ve niteliği
(5) Sosyal accedilıdan uygulanabilirlik
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
En uygun alternatif seccedilimi
İşletmenin amaccedillarını gerccedilekleştirecek en
uygun alternatifin seccedilimi yapılır Seccedililen
alternatifin işletmenin kacircrlılığını
suumlrekliliğini buumlyuumlmesini goumlreceli olarak
daha iyi bir konuma getirmenin yanında
sosyal amaccedillarla da ccedilatışmaması
gerekmektedir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İşgoumlren devir hızı
[1]
İDH herhangi bir işletmede işten ayrılan veveya işe giren işgoumlren sayısının toplam işgoumlren sayısı iccedilindeki payını veren bir orandır Hesaplamada ilkin ortalama işgoumlren sayısı hesaplanır Doumlnem başı işgoumlren sayısı ile doumlnem sonu işgoumlren sayısının aritmetik ortalaması alınır Sonra işgoumlren devir hızı aşağıdaki formuumllle hesaplanabilir
Girişler + Ccedilıkışlar
2
İDH () = x 100 Ortalama İşgoumlren Sayısı
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
doumlnem başı işgoumlren sayısı + doumlnem sonu işgoumlren sayısı
Ortalama işgoumlren sayısı =
2
Oumlrnek Bir işyerinde doumlnem başı işgoumlren sayısı 100 doumlnem sonu işgoumlren sayısı 120rsquodir Doumlnem iccedilinde
işe giren işgoumlren sayısı 40 işten ccedilıkan işgoumlren sayısı 20rsquodir Buna goumlre işgoumlren devir hızını
bulunuz
Cevap
40+20
2 30
İDH () = x 100 = x 100 = 27 İDH= 27
100+120 110
2
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Placircnlamada Kullanılan
Başlıca Teknikler
Placircnlamada birccedilok teknik ve analiz
kullanılmaktadır Bunlar iccedilinde ldquokacircra geccediliş
analizi (başa baş analizi) ldquokorelasyon
analizirdquo ve ldquoregresyon analizirdquo hakkında
bilgi verilecektir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Kacircra geccediliş analizi
İşletmenin hangi uumlretim ve satış
miktarında kacircra geccedileceğini goumlsteren bir
analizdir Bunun iccedilin işletmenin maliyet ve
satış fiyatı bilgilerine ihtiyaccedil vardır
Analizin daha iyi anlaşılması iccedilin bazı
kavramların accedilıklanması yararlı olacaktır
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Toplam sabit maliyet (TSM)
Uumlretim miktarından bağımsız olan her uumlretim duumlzeyinde aynı olan değişmeyen maliyet kalemlerinden oluşan maliyet toplamıdır Genellikle yıllık olarak hesaplanır İşgoumlrenlerin uumlcret giderleri fabrika veya atoumllyenin kira giderleri finansman giderleri (faiz) demirbaşların amortisman giderleri gibi maliyet kalemleri her uumlretim miktarında aynıdır değişmez
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Birim değişken maliyet (BDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde
doğrudan kullanılan girdi maliyetidir
Oumlrneğin bir otomobilin uumlretiminde
kullanılan ve bir araya getirilen lastik fren
balatası direksiyon hava yastığı vites
kutusu hellip gibi girdilerin maliyetidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Toplam değişken maliyet (TDM)
Herhangi bir malın bir biriminin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti ile uumlretilen miktarın ccedilarpımına eşittir (BDM x n) Yukarıdaki otomobil oumlrneğine doumlnuumllecek olursa bir otomobilin uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti 10000 TL ve belirli bir doumlnemde (genellikle 1 yıl) uumlretilen miktar 100 adet ise toplam değişken maliyet (TDM) 10000 x 100 = 1000000 TL olur
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Birim satış fiyatı (BSF)
Herhangi bir malın bir biriminin satış
bedelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Toplam gelir (TG)
Herhangi bir malın birim satış fiyatı ile
satılan miktarın ccedilarpımına eşittir
(TG = BSF x n)
Toplam satış hasılatı da denir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Kacircra geccediliş noktasındaki
uumlretim miktarı (nKGN)
İşletmenin toplam geliri ile toplam maliyetinin
birbirine eşit olduğu durumdaki uumlretim miktarıdır
Aşağıdaki formuumll ile hesaplanır
TSM
nKGN =
BSF - BDM
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrnek
Buzdolabı imal eden A işletmesinin sabit maliyet toplamı (TSM) yılda 500000 TLrsquodir Bir buzdolabının satış fiyatı (BSF) 1000 TL ve bir buzdolabının uumlretiminde doğrudan kullanılan girdi maliyeti (BDM) 500 TLrsquodir Buna goumlre
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki uumlretim miktarı (nKGN) nedir
İşletmenin kacircra geccediliş noktasındaki toplam geliri (TGKGN) nedir
İşletmenin yıllık kacircr hedefi 100000 TLrsquoye ulaşması iccedilin yılda kaccedil buzdolabı (nHK) satması gerekir
Grafik ccedilizerek goumlsteriniz
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
TSM 500000
nKGN= = = 1000 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
TGKGN = BSF x nKGN = 1000 x 1000 = 1000000 TL yıl
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
TSM + HK 500000 + 100000
nHK = = = 1200 adet yıl
BSF-BDM 1000 - 500
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Grafik
TG
TG TM (TL)
TM
TG=TM
TSM
0
nKGN n (adet)
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Korelasyon analizi
Bir bağımlı değişken ile bir veya birden fazla bağımsız değişken arasındaki ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml belirleyen bir analizdir Bu analizde ilişkinin derecesini ve youmlnuumlnuuml oumllccedilmek iccedilin korelasyon katsayısı (r) kullanılır
r katsayısı +1 ile -1 arasında bir değer alır Eğer bir değişken artarken oumlteki değişken de artıyorsa veya tam tersine biri azalırken diğeri de azalıyorsa pozitif korelasyondan bahsedilir Buna karşılık değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa negatif korelasyondan bahsedilir r=1 olduğunda iki değişken arasında tam bir ilişkinin olduğu r=0 olduğunda ise hiccedilbir ilişkinin olmadığı soumlylenir
Genel olarak r070 olduğunda ilişkinin yuumlksek olduğu kabul edilir Başlıca iki korelasyon katsayısı vardır (1) Aralıklı ve oranlı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Pearson korelasyon katsayısı ve (2) Sıralı oumllccedilekler iccedilin geliştirilen Spearman korelasyon katsayısıdır Bir oumlrnek yardımıyla korelasyon analizi daha iyi anlaşılacaktır
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrnek A işletmesinin yıllar itibariyle
promosyon harcamaları ile satış tutarları
aşağıdaki tabloda verilmiştir
Buna goumlre Pearson korelasyon
katsayısını hesaplayarak yorumlayınız
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI (BİN TL) SATIŞ TUTARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YILLAR PROMOSYON HARCAMASI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARI
(BİN TL) Y
XY X2 Y2
2011 10 100 1000 100 10000
2012 15 130 1950 225 16900
2013 20 140 2800 400 19600
2014 25 170 4250 625 28900
2015 30 190 5700 900 36100
2016 35 210 7350 1225 44100
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475 Y2 = 155600
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
n ( XY) ndash ( X) ( Y) 6 (23050) ndash (135) (940)
r = = = 0995
n ( X2) ndash ( X)2 (n ( Y2) ndash ( Y) 2 6 (3475) ndash (135)2 (6 (155600) ndash (940) 2
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
r korelasyon katsayısı 1rsquoe ccedilok yakın
olduğu iccedilin promosyon harcamaları ile
satış tutarları arasında ccedilok yuumlksek bir
ilişkinin olduğu soumlylenebilir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Regresyon analizi Regresyon analizi değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemede
kullanılan bir analizdir Analizin amacı bir veya birden fazla bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi incelemektir Oumlrneğin bir uumlruumlnuumln gelecekteki tuumlketim hacmi değişkenlerdeki değişimler dikkate alınarak tahmin edilebilir
Eğer sadece bir bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquobasit regresyon analizirdquo birden ccedilok bağımsız değişken ile bir bağımlı değişken arasındaki ilişki inceleniyorsa ldquoccediloklu regresyon analizirdquo kullanılır
Basit regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + bX olarak yazılır Y bağımlı değişken X ise bağımsız değişkendir
Ccediloklu regresyon analizinde regresyon denklemi Y = a + b1X1 + b2X2 + hellip + bkXk
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlrnek
A işletmesinin yıllar itibariyle promosyon
harcamaları ile satış tutarları aşağıdaki
tabloda verilmiştir A işletmesi 2017 yılında
45000 TL promosyon harcaması yaptığı
taktirde satış tutarı muhtemelen ne olur
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL)
SATIŞ TUTARLARI (BİN TL)
2011 10 100
2012 15 130
2013 20 140
2014 25 170
2015 30 190
2016 35 210
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YILLAR PROMOSYON HARCAMALARI
(BİN TL) X
SATIŞ TUTARLARI
(BİN TL) Y
XY X2
2011 10 100 1000 100
2012 15 130 1950 225
2013 20 140 2800 400
2014 25 170 4250 625
2015 30 190 5700 900
2016 35 210 7350 1225
X = 135 Y = 940 XY = 23050 X2 = 3475
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Y = Na + b X
XY = a X + b X2
940 = 6 a + 135 b
23050= 135 a + 3475 b
a= 59 b= 434
Y = a + b X Y = 59 + 434 X
Y = 59 + 434 45= 2543
2014rsquode satış tutarının 254300 TL olacağı oumlngoumlruumllmektedir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
OumlRGUumlTLEME
Oumlrguumlt ortak ccedilaba sarfıyla bir işi başarmak iccedilin bir araya gelen ve her birinin bir faaliyet buumltuumlnuuml iccedilinde belirli goumlrev sorumluluk ve yetkileri bulunan şahıslar veya gruplar arasındaki ilişkileri temsil eden yapıdır Oumlrguumltleme ise goumlruumllecek işlerin belirlenmesi gruplara ayrılması bu işleri yerine getirecek işgoumlrenlerin belirlenip atanması yer araccedil ve youmlntemlerin belirlenmesi suumlrecidir
Oumlrguumltleme suumlreci ile bireyleri ve aralarındaki resmicirc ilişkiler belirlenir kimin kimden emir alacağı kimin kime emir vereceği belli olur Yetki ve sorumluluk alanları belirlenir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
ORGANİZASYON
Organizasyon bir işletmedeki işleri
mevkileri ccedilalışanları ve aralarındaki otorite
ve haberleşme ilişkilerini goumlsteren bir
yapıdır
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
GRUP
Grup ortak norm ve davranış ilkelerini paylaşan
aralarında ccedileşitli rol farklılaşması gerccedilekleştiren
ortak bir amacı paylaşan ve bu amaccedil
doğrultusunda birbirleri ile haberleşme iccedilinde
olan karşılıklı olarak birbirlerini etkileyen iki veya
daha fazla kişinin bir araya gelmesi ile ortaya
ccedilıkan sosyal bir olgudur
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Formel Grup
Belli bir amacı olan bilinccedilli ve duumlzenli bir
grubun oluşturulmasıdır Grubun rolleri
statuumlsuuml yetki ve sorumlulukları oumlnceden
belirlenmiştir Emir-komuta grupları
komiteler youmlnetim konseyi youmlnetim
ekipleri ve iş grupları başlıca formel
gruplardır
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İnformel Grup
Karşılıklı etkileşimle oluşturulan doğal bir
gruptur Bireylerin kendi arzuları ile
oluşturdukları gruptur Arkadaşlık dostluk
ccedilıkar grupları başlıca informel gruplardır
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YETKİ
Yetki oumlrguumltuumln ccedileşitli kademelerinde belirlenen amaccedilların gerccedilekleşmesi iccedilin belirli goumlrevleri yaptırma denetleme duumlzenleme ve karar verme hakkıdır
Guumlccedil başka birini etkileme yeteneği iken yetki başka birine bir şeyi yaptırma hakkıdır
Yetkinin Başlıca Oumlzellikleri
- Yetki bir hak olup kişiye oumlrguumlt tarafından verilmektedir
- Yetki kullanımı bir karar vermeyi ve goumlrevlerin başarılmasını iccedilermektedir
- Yetki oumlrguumltuumln amaccedillarını gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılmaktadır
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Yetki Tuumlrleri
Yuumlruumltme yetkisi
Yuumlruumltme yetkisine sahip youmlnetici astlarının davranışlarını belirleme ve yapacakları işleri belirleyerek onlara emir verme hakkına sahiptir Yuumlruumltme yetkisini kullanan youmlnetici karar alma hakkına sahiptir
Kurmay yetki
Danışma yetkisi de denilen karar verme hakkına sahip olmayan ancak hukuk vergi psikoloji gibi alanlarda yuumlruumltme yetkisine sahip youmlneticilere danışmanlık yapan kişilerin kullandığı yetkidir
Fonksiyonel yetki
Bir youmlneticinin kendi boumlluumlmuuml dışındaki boumlluumlmlerde uzmanlık alanına giren konularda başkalarından bazı şeyleri yapmalarını isteme hakkıdır
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Yetki devri
Yetki devri veya delegasyon youmlneticinin
sahip olduğu karar verme hakkını
kendisine bağlı olan astlara devretmesidir
Yetki devrinin başarılı olması iccedilin
amaccedilların accedilıkccedila belirlenmesi astların iyi
seccedililmesi iş ile dengeli karar alma
hakkının devredilmesi ve denetim
sisteminin kurulması gerekir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Yetki devrinde karşılaşılan başlıca
sorunlar
(1) işleri kendilerinin daha iyi yapabileceklerini duumlşuumlnen youmlneticiler
(2)yetki devrinin kendi yetkilerini ve denetimlerini azalttığını duumlşuumlnen youmlneticiler
(3) astlarını kıskanan youmlneticiler
(4)sorumluluk kendilerinde olduğu iccedilin riskten kaccedilan youmlneticiler
(5) astlarına guumlvenmeyen youmlneticiler
(6) oumlz-guumlvenden yoksun astlar
(7) eleştirilere uğrama endişesi taşıyan astlar
(8) işleri başarmak iccedilin yetersiz bilgi ve kaynaklara sahip olduklarını duumlşuumlnen astlar
(9) yeni teşvik unsurlarının olmadığını duumlşuumlnen isteksiz astlar
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
SORUMLULUK
Sorumluluk iş ile ilgili faaliyetleri başarma
yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlr Yetki devredilir ancak
sorumluluk devredilemez Sorumluluk
verilen kişilerin yeterli yetki ile donanmaları
gereklidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
MERKEZIcircLEŞME DERECESİ
Karar alma hakkının hangi youmlnetim duumlzeyinde gerccedilekleştiğini goumlsteren bir kavramdır Merkezcil youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln uumlst kademelerinde toplanırken yerinden youmlnetimde karar alma hakkı oumlrguumltuumln alt kademelerine yayılmaktadır Alt kademelerdekilerin kararlara katılım duumlzeyi duumlşuumlk ise merkezicircleşme derecesi yuumlksektir
Merkezcil oumlrguumlt yapısında tuumlm karar ve emirler tepe youmlneticileri tarafından verildiği iccedilin daha ccedilok kuumlccediluumlk işletmelerde soumlzkonusu olmaktadır Buna karşılık yerinden youmlnetimde placircnlama dahil her tuumlrluuml karar alma hakkını astlar kullanmaktadır Ancak uygulamada sınırlı yerinden youmlnetimden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Buna goumlre uumlst kademe youmlneticileri politika ve programları youmlnetirken guumlnluumlk eylemlerle ilgili kararlar alt kademelerce alınmaktadır
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
FORMELLEŞME DERECESİ
Formelleşme bir oumlrguumltte işlerin standartlaşma derecesidir Kesin iş tanımları oumlrguumlt kuralları iş suumlreccedillerini iccedileren proseduumlrler formelleşmenin yuumlksek olduğunu goumlsterir Buna karşılık formelleşmenin duumlşuumlk olduğuoumlrguumltlerde ccedilalışanlar buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlzguumlrduumlrler Klasik doumlnemin ileri suumlrduumlğuuml formel oumlrguumlt yapılarının aksine guumlnuumlmuumlzde esnek ve kuumlresel rekabetin gerektirdiği yapıların alması bir gerccedilektir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
DENETİM ALANI
Bir uumlstuumln denetimi altında bulunan ast sayısıdır Youmlneticilerin astları ile yakın ccedilalışma iccedilinde olmaları gerektiğinde denetim alanının dar tutulması yararlı olmaktadır Denetim alanının dar tutulduğu yapılarda ccedilok sayıda youmlnetici yer almaktadır
Astların yerine getirdiği goumlrevler rutin ve benzer olduğunda astlar tek bir faaliyet alanında yoğunlaştıklarında eğitimli olduklarında kural ve proseduumlrler mevcut olduğunda denetim alanının geniş tutulması tercih edilebilir Mintzberg denetim alanının birimdeki uzmanlaşma derecesine goumlrevlerin benzerliğine birim uumlyelerinin bilgi ihtiyacına kişilerin otonomi taleplerinin farklılığına ve ccedilalışanların youmlnlendirme ihtiyaccedillarına goumlre belirlenmesi gerektiğini ileri suumlrmektedir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İŞBOumlLUumlMUuml VE
UZMANLAŞMA DERECESİ
İşboumlluumlmuuml oumlrguumltteki faaliyetlerin farklı
kişiler tarafından yerine getirilmek uumlzere
farklı işlere ayrılmasıdır Bu bağlamda iş
basitleştirme iş rotasyonu iş genişletme
ve iş zenginleştirme kavramlarına da atıfta
bulunmak gerekir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İş basitleştirme
İşin yalnızca birkaccedil işlevden oluşan en kuumlccediluumlk parccedilalara ayrılmasıdır Suumlrekli aynı ve basit bir işi yapan kişi uzmanlaşır ve daha verimli olur Oumlrneğin sandalye imalatı işinin doğrama vidalama duumlzleme vernikleme gibi parccedilalara ayrılmasıdır Ancak monotonluğa yol accediltığı ve motivasyonu azalttığı ileri suumlruumllmektedir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İş rotasyonu
İşgoumlrenin basitleştirilmiş ccedileşitli işlerde
sırayla ccedilalıştırılmasıdır Oumlrneğin bankada
mevduat hesaplarına bakan bir işgoumlrenin
sırasıyla krediler kambiyo servislerinde
ccedilalıştırılmasında olduğu gibi
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İş genişletme
İşe ilişkin farklı birkaccedil goumlrevin bir araya getirilmesidir Sadece daktilo kullanan bir işgoumlrenin faks ccedilekmek fotokopi makinesini kullanmak gibi goumlrevleri de yerine getirmesi oumlrnek olarak verilebilir Monotonluktan kurtarmakla beraber aşırıya kaccedilıldığında verimliliği ve motivasyonu olumsuz etkilemektedir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
İş zenginleştirme
İşgoumlrene kendi işi ile ilgili olarak placircnlama
oumlrguumltleme denetleme yapabilmesi konusunda
yetki ve sorumluluk verilmesidir Oumlrneğin muumlduumlr
sekreterinin yazacağı mektubun iccedileriğinin
tasarımını da uumlstlenmesine imkacircn verilmesidir
Oumlğretim elemanlarının dersin hazırlanışı ve
sunuluşunda serbest bırakılması da bir iş
zenginleştirmesidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
BOumlLUumlMLERE AYIRMA
Departmanlaşma veya boumlluumlmlere ayırma oumlrguumltte benzer işlerin bir araya getirilmesi aynı grup altında toplanması suumlrecidir Boumlluumlmlere ayırmada fonksiyon uumlretilen mal faaliyet boumllgesi muumlşteri zaman sayı ve suumlreccedil kriterleri kullanılmaktadır
Fonksiyonlara goumlre boumlluumlmlere ayırmada işler uumlretim pazarlama finans ve personel gibi işletme fonksiyonlarına goumlre boumlluumlmlere ayrılmaktadır
Mal ve hizmet esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla mal uumlreten işletmelerde kullanılmakta her mal iccedilin ayrı bir boumlluumlm oluşturulmaktadır
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Boumllge esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma birden fazla boumllgede faaliyette bulunan işletmenin daha etkin faaliyette bulunması iccedilin belirli boumllgelerdeki faaliyetlerin o boumllge youmlneticisinin sorumluluğuna verilmesidir Farklı coğrafik boumllgelerin farklı satın alma oumlzelliklerine sahip bireylerden oluştuğu varsayımı ile hareket edilmektedir
Muumlşteri esasına goumlre boumlluumlmlere ayırmada muumlşteri grupları dikkate alınmaktadır Oumlrneğin perakende olarak giyim uumlruumlnleri satan bir mağazada bayan erkek ccedilocuk gibi departmanlar oluşturmaları ve konusunda bilgili ve deneyimli youmlneticiler ve işgoumlrenler atamaları muumlşteri memnuniyeti iccedilin ccedilok yararlı olmaktadır
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Zaman esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma aralıksız ccedilalışan oumlrguumltlerde vardiya adı verilen ccedileşitli zaman dilimlerine ayırma şeklinde uygulanmaktadır 24 saatlik bir ccedilalışma 8-16 16-24 ve 24-8 vardiyaları şeklinde boumlluumlmlere ayrılabilir
Sayı esası işgoumlrenin sayısının oumlnem kazandığı durumlarda uygulanmaktadır Orduda 10 astın sorumluluğunun onbaşıya verilmesinde olduğu gibi
Suumlreccedil esasına goumlre boumlluumlmlere ayırma işletmenin faaliyetlerinin izlenen suumlreccedillere goumlre boumlluumlmlere ayrılması gerektiğinde kullanılır Oumlrneğin lastik yapımında hamurhane fırın kaynak gibi boumlluumlmler oluşturulmaktadır
Bunların dışında sayılan esasların birden fazlasının bir arada kullanıldığı boumlluumlmlere ayırma şekilleri kullanılmaktadır Genellikle uumlst duumlzeyde fonksiyonel boumlluumlmlendirme orta kademede mal ya da boumllge temeline goumlre alt kademede ise suumlreccedil temeline goumlre boumlluumlmlendirme şekilleri goumlruumllmektedir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
YOumlNELTME Youmlneltme işgoumlrenlere liderlik etmektir Organizasyon
amaccedillarına erişmek iccedilin işgoumlrenleri guumlduumllemek amacıyla etki kullanmaktır
Youmlneltme youmlneticiye bağlı olarak ccedilalışan bireylerin yanında organizasyonun buumltuumln birimlerini guumlduumllemeyi kapsar Youmlneltme ya da yuumlruumltme ile başta emir ya da buyruklar olmak uumlzere ccedileşitli araccedillar kullanılarak herkes amaccedillar youmlnuumlnde harekete geccedilirilir
Youmlneltme işlevinin temel unsurları şunlardır
1048713 Guumlccedil ndash otorite ndash yetki ndash emir ve etkileme
1048713 Oumlnderlik (liderlik)
1048713 Haberleşme
1048713 Motivasyon
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Guumlccedil Otorite Yetki Emir ve
Etkileme Guumlccedil olayının ortaya ccedilıkabilmesi iccedilin biri başkasını
etkilemek iccedilin guumlccedil kullanan diğeri de başkasının kullanıldığı guumlccedilten etkilenen en az iki kişinin varlığına ihtiyaccedil vardır Bu bize guumlcuumln kişiler arasında ilişkisel bir olay şeklinde ortaya ccedilıktığını goumlstermektedir Guumlccedil alanı guumlccedil sahibi olduğu kabul edilen kişinin etkileyebildiği kişilerin toplamını ifade eder Guumlccedil konusu ise guumlccedil sahibinin başkalarını hangi konularda etkileyebildiğini goumlsterir Başlıca guumlccedil kaynakları şunlardır Zorlayıcı guumlccedil ( maddi ve manevi zorlama) yasal guumlccedil (resmi yetki) oumlduumlllendirme guumlcuuml (oumlduumlllendirmeyle olumlu motivasyonun pekiştirmesi) benzeşim ve kişisel oumlzelliklerden kaynaklanan karizmatik guumlccedil ve uzmanlık guumlcuuml (youmlneticinin deneyim ve uzmanlığı)
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Otorite yasal guumlccedil ile eş anlamda kullanılmaktadır Belli bir oumlrguumlte mensup olanların uumlstlerin emir ve
talimatlarına istekli ve koşulsuz olarak itaat etmeleri anlamına gelir Otorite bir guumlccedil şeklidir Otorite uumlccedil tiptir Bunlar geleneksel otorite (kaynağını tuumlm zamanlar iccedilin geccedilerli geleneklerin uumlstuumlnluumlğuumlne ve belirleyiciliğine olan doğal inanccediltan alır) karizmatik otorite (karizmatik otoriteyi kullananın kişiliğinde toplanan karizmaya olan guumlven nedeniyle kullandığı yetkiler karizması suumlrduumlğuuml suumlrece tartışmasız kabul edilir) rasyonel ndash yasal ndash buumlrokratik otorite (saptanmış kurallar emir verme yetkisinin yasallığına olan inanccediltan kaynaklanır)
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Yetki astlara emir verebilme ve onların davranışlarını belirleme hakkıdır Kurumsallaşmış otorite ile eş anlamda kullanılan yetki kavramı oumlrguumltlerde belirli bir mevkiye bağlanmış bulunan veya mevkiyi işgal eden belirli bir kişiye verilmiş olan karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkını ifade eder Oumlrguumltsel yapıdaki hiyerarşik farklılaşma ve biccedilimsel ilişkilerden kaynaklanan yetki tuumlrleri uumlccedil başlık altında toplanabilir 1) Emir ndash komuta yetkisi (karar verme hakkına sahip olmak) 2) kurmay yetki (fikir verme ve oumlneride bulunma hakkına sahip olmak) 3) fonksiyonel yetki (bir youmlneticinin kendi departmanı dışındaki departmanların ve personelin neyi nasıl ve ne zaman yapacaklarını belirleme hakkına sahip olması)
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Emir yetki sahibi kişinin işletmelerde youmlneticinin işlerin yapılmasını youmlnetilenlerden istemesidir Youmlneticinin isteklerini yerine getirilme zorunluluğu isteklerin emirler olarak nitelenmesine neden olur
Etkilemeyi ast konumundaki bir kimsenin uumlst konumundaki başka birinin talimat veya emirlerini yerine getirmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Başkalarını etkileyebilmek kişinin guumlcuumlnuuml arttırdığı gibi kişinin guumlcuuml arttıkccedila da başkalarını etkileme olasılığı ve oranı yuumlkselmektedir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Oumlnderlik (Liderlik)
Liderlik belirli amaccedilları gerccedilekleştirmek uumlzere başkalarını etkileme suumlrecidir Lider başkalarını amaccedillar etrafında toplamak uumlzere etkileyen kişidir
Birccedilok liderlik teorisi olmakla beraber bunlar iccedilinde ldquoBlake ve Moutonrsquoun iki boyutlu youmlnetim kafesirdquo uumlzerinde durulacaktır Model liderin youmlnetimi altında bulunan oumlrguumlt ccedilerccedilevesinde ne oumllccediluumlde uumlretim faktoumlruumlne ve ne oumllccediluumlde insan unsuruna oumlnem verdiğini goumlstermektedir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Blake ve Moutonrsquoun İki Boyutlu Youmlnetim
Kafesi
yuumlksek 19 99
İnsan
unsuruna 55
ilgi
duumlşuumlk 11 91
duumlşuumlk Uumlretime ilgi yuumlksek
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Buna goumlre uumlretime ve insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (11) ldquoliberal tiprdquo uumlretime en alt ve insana en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (19) ldquososyal kluumlp tipirdquo her iki faktoumlre orta duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (55) ldquoorta yol tipirdquo uumlretime en yuumlksek fakat insana en alt duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (91) ldquoişe youmlnelik tiprdquo ve her iki faktoumlre en uumlst duumlzeyde ilgi goumlsteren lider (99) ldquo ekip ccedilalışması ağırlıklı tiprdquo olarak ifade edilebilir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Haberleşme
Haberleşme bireyler ve kurumlar arasında bilgi duumlşuumlnce veri ve duygu alışverişi veya aktarımı şeklinde tanımlanabilir Bu bilgi veri ve duumlşuumlnce aktarımında guumlduumllen temel amaccedil ortak zemin ve noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmaktır
Oumlrguumltsel haberleşme suumlreci bir kurumda ast ve uumlst konumlardaki bireylerle ya da aynı duumlzeydeki kişiler arasında bilgi veri algı ve duumlşuumlncelerin aktarılmasına hizmet eden ve bu kişilerin belirli bir yapı iccedilerisinde anlaşmalarını sağlayan bir koumlpruuml goumlrevi goumlrmektedir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Motivasyon
Motivasyon işgoumlrenleri ccedilalışmaya
isteklendirme ve oumlrguumltte verimli ccedilalıştıkları
taktirde kişisel ihtiyaccedillarını en iyi şekilde
tatmin edeceklerine inandırma suumlrecidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Maslowrsquoun İhtiyaccedillar Merdiveni
Teoriye goumlre insan ihtiyaccedilları oumlncelik sırasına goumlre bir merdivenin basamakları gibi sıralanabilir Bir basamaktaki ihtiyaccedil karşılandığında bir sonraki basamaktaki ihtiyaccedillar motive edici olur Merdivenin birinci basamağında yeme iccedilme barınma gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquofizyolojik ihtiyaccedillarrdquo yer alır İkinci basamakta iş guumlvencesi ve guumlvenliği sağlık sigortası emeklilik gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquoguumlvenlik ihtiyaccedillarırdquo bulunur Uumlccediluumlncuuml basamakta ait olma sevgi arkadaşlık gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosevgi ihtiyaccedillarırdquo yer alır Doumlrduumlncuuml basamakta başarıları karşısında saygı goumlrme terfi unvan gibi ihtiyaccedillardan oluşan ldquosaygı ihtiyacırdquo yer alırken son basamakta bireysel gelişme yetenek ve becerilerinden yararlanılması gibi ihtiyaccedillardan meydana gelen ldquokendini kanıtlama ihtiyacırdquo yer almaktadır
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Herzbergrsquoin İki Faktoumlr Teorisi
Teoriye goumlre işyerinde iki tuumlr faktoumlr işgoumlrenin motivasyonunu etkilemektedir Bunlardan ilki iccedilsel faktoumlrler ya da motivasyon faktoumlrleri diğeri dışsal faktoumlrler ya da hijyen faktoumlrlerdir Bir işi başarı ile tamamlamanın verdiği mutluluk işyerinde başarıları ile tanınma takdir edilme arzu ve yeteneklerine uygun bir işte ccedilalışma yeterli yetki ve sorumluluğa sahip olma terfi imkacircnları kendini geliştirme imkacircnları vb motivasyon faktoumlrleri iccedilinde yer alır Buna karşılık fizikicirc ccedilalışma şartları iş ve istihdam guumlvencesi uumlcret ve diğer oumldemeler barınma ve yiyecek yardımları vb hijyen faktoumlrler iccedilinde yer alır Hijyen faktoumlrleri tatmin ya da tatminsizliği etkilerken motive edici etkiye sahip değildir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Vroomrsquoun Beklenti Teorisi
Herhangi bir kişinin motivasyonunda uumlccedil faktoumlr etkili olmaktadır Ccedilekicilik araccedilsallık ve beklenti Bireyin belirli bir ccedilıktıyı isteme derecesi ldquoccedilekicilikrdquo ikinci duumlzey bir ccedilıktıya ulaşmada birinci duumlzey ccedilıktının kullanımı ldquoaraccedilsallıkrdquo ve belirli bir ccedilabanın belirli bir ccedilıktıya ulaştırma olasılığı ldquobeklentirdquo kavramları ile ifade edilir Bireyin motive edilmesi iccedilin bireyin belirli duumlzey ccedilaba harcadığında belirli bir başarıya ulaşacağına inanması (beklenti) bu başarıyı ikinci duumlzey başarılar iccedilin gerekli goumlrmesi (araccedilsallık) ve her iki oumlduumlluuml arzu etmesi (ccedilekicilik) gerekmektedir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Pekiştirme Teorileri Başlıca iki pekiştirme teorisinden bahsetmek muumlmkuumlnduumlr Pavlovrsquoun
Pekiştirme Modeli ve Skinnerrsquoın İşlevsel Pekiştirme Teorisi
Klasik pekiştirme modelinde Pavlov koumlpeğine yiyecek verirken her defasında zil ccedilalmış ve koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlrmuumlş Daha sonra yiyeceği goumlstermeden zil ccedilaldığında yine koumlpeğin ağzından salya geldiğini goumlzlemlemiştir Pavlov iccedilguumlduumlsel reflekslere dayanan bu davranışa ldquoşartlı refleksrdquo adını vermiştir
Skinner insan davranışlarının insanın iccedilinden gelen duumlrtuumllerle değil ccedilevre tarafından belirlendiğini ileri suumlrmuumlştuumlr Davranışlar ccedilevre tarafından benimseniyor ve oumlduumlllendiriliyor ise tekrar etmekte benimsenmiyor ve cezalandırılıyor ise tekrarlanmamaktadır Bireyin arzulanan davranışının devamlı tekrar etmesi iccedilin teşvik edilmesine ldquoolumlu pekiştirmerdquo istenmeyen davranışının bir daha yapılmaması iccedilin yapılan uygulamalara da ldquoolumsuz pekiştirmerdquo denir Başarılı ve ccedilalışkan işgoumlrenlerin oumlduumlllendirilmesi veya terfi ettirilmesi olumlu pekiştirmeye işe geccedil gelen işgoumlrenlere uumlcret kesme cezası verilmesi olumsuz pekiştirmeye oumlrnek verilebilir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Adamsrsquoın Eşitlik Teorisi Teoriye goumlre insanlar kendi ccedilalışmaları ile başkalarının ccedilalışmalarını ve
kendi aldıkları oumlduumlllerle başkalarının aldıkları oumlduumllleri karşılaştırırlar Birey eşitliğin ve adaletin gerccedilekleştiğine inanırsa tatmin olur
Yaş cinsiyet eğitim sosyal statuuml oumlrguumltsel mevki nitelikler gayret gibi değişkenler algılanan başlıca girdileri oluşturur
Buna karşılık uumlcret statuuml terfi gibi oumlduumlller başlıca ccedilıktıları goumlstermektedir
Bireyler aşağıdaki gibi kendilerini başkalarıyla karşılaştırmakta buna goumlre eşitsizlik olduğunu duumlşuumlnduumlklerinde tatmin duumlzeyleri duumlşmektedir Teoriye goumlre yuumlksek başarının yuumlksek doyum sağlayabilmesi iccedilin işgoumlrenlerin bekleyişleri ile oumlduumll arasında bir dengenin kurulması ve oumlrguumlt iccedilinde dağıtılan oumlduumlllerin acircdil olması gerekir
Bireyin Ccedilıktıları Başkalarının Ccedilıktıları
=
Bireyin Girdileri Başkalarının Girdileri
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Lockersquoun Amaccedil Teorisi
Teoriye goumlre davranışın temel nedeni bireylerin bilinccedilli amaccedil ve niyetleridir Amaccedilların başlıca uumlccedil oumlzelliği belirginliği guumlccedilluumlğuuml ve kabul derecesi motivasyonu etkilemektedir Belirginlik amaccedillanan başarının goumlzlenebilir ve oumllccediluumllebilir olmasıdır Oumlrneğin ldquoişgoumlren devrini 20 azaltmakrdquo belirgin bir amaccedil iken ldquoişgoumlrenlerin gelişmesini sağlamak belirgin bir amaccedil değildir Guumlccedilluumlk ulaşılmak istenen başarı duumlzeyidir Bir satışccedilı iccedilin guumlnde beş sunuş yapması kolay bir amaccedil iken yuumlz sunuş yapması ccedilok zor bir amaccediltır Kabul derecesi amaccedilların birey tarafından benimsenme derecesidir Amaccedilların motive edici olabilmesi iccedilin (1)belirgin (2)zor ancak ulaşılabilir (3)işgoumlrenlerle beraber kabul edilmiş amaccedilların belirlenmesi ve (4)amaccedillara ulaşma duumlzeyleri hakkında işgoumlrenlere geri veri sağlanmış olması oumlnerilmektedir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
KOORDİNASYON
Bir kurum ya da kuruluşun bir buumltuumln olarak işlemesini kolaylaştıracak ve başarılı olmasını sağlayacak şekilde tuumlm faaliyetlerin ahenkleştirilmesine ldquokoordinasyonrdquo denir Koordinasyon ile maddi faktoumlr ve işlere en uygun amaccedillar saptanır ve amaca uygun araccedillar sağlanmış olur
Koordinasyonun gerccedilekleşmesi iccedilin grup uumlyelerinin her birinin diğer uumlyelerin yaptıklarından haberdar olması gerekmektedir Ayrıca oumlrguumltuumln ccedilevresiyle uyumlu olabilmesi iccedilin ortamın değişen koşullarını ve ccedilevre ile ilişkileri sağlayacak bir sistem kurulmalıdır İyi bir koordinasyon iyi bir haberleşme ile gerccedilekleşmektedir
Oumlrguumltuumln kendi iccedilinde gerccedilekleştirilen koordinasyona iccedil koordinasyon ccedilevre ile ilişkilerinde gerccedilekleştirilen koordinasyona da dış koordinasyon adı verilir Bir işletme oumlrguumltuumlnde koordinasyonu sağlayacak olan organ ve tedbirlerin başında işletmenin tepe youmlneticisi her boumlluumlmuumln başında bulunan kısım youmlneticileri periyodik olarak toplanan muumlduumlrler ya da youmlneticiler kurulu işletme iccedili toplantılar koordinasyon komiteleri konferanslar ve koordinasyon amaccedillı kokteyller gelmektedir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
KONTROL
Kontrol bir kuruluşta her şeyin yapılan plan ve programlara verilen emirlere kabul edilen ilkelere uygun olarak yuumlruumltuumlluumlp yuumlruumltuumllmediğini belirlemektedir Kontroluumln amacı hata ve yanlışları ortaya ccedilıkarıp duumlzeltmek ve tekrarını oumlnlemektir
Kontrol suumlrecinde ilkin olması istenen standart ve hedefleri belirleyen tuumlm hususlar plan ve programlarda belirlenir daha sonra da fiili durum yani gerccedilekleştirilen durum saptanır Uumlccediluumlncuuml safhada olması istenen ile olan durum karşılaştırılır ve doumlrduumlncuuml safhada meydana gelen hatalar ve bunların nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması gereken tedbirler ortaya konulur
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Denetim Suumlrecinin Aşamaları Olması istenen standart ve hedefleri
belirleyen tuumlm hususlar placircn ve
programlarda belirlenir
Fiilicirc durum yani gerccedilekleştirilen durum
saptanır
Olması istenen ile olan durum karşılaştırılır
Meydana gelen hatalar ve bunların
nedenleri ile giderilmesi iccedilin alınması
gereken tedbirler ortaya konulur
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir
Etkin denetimin başlıca ilkeleri
Amaccedillar ilgili kişiler tarafından accedilık olarak anlaşılmalıdır
Standartlar oumllccediluumllebilir ve uygun bir duumlzeyde olmalıdır
İşgoumlrenlerin kendi kendilerini denetleme imkacircnı vermelidir
Kayıt duumlzeni ve bilgi akışı olmalıdır
Placircndan sapmaları zaman kaybetmeden bildirmelidir
Esnek olmalıdır
Denetimin kim tarafından nasıl ve ne zaman yapılacağı belirlenmelidir
Stratejik denetleme noktaları belirlenmelidir
Ekonomik olmalıdır
Duumlzeltici eylemin nasıl olacağı goumlsterilmelidir