Yıkıcı Davranış Bozuklukları ve Çözüm Önerileri

Özlem DEMİRKANPsikolojik Danışman

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

Karşı Gelme Bozukluğu

Davranım Bozukluğu

BTA Yıkıcı Davranış Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Yıkıcı Davranış Bozuklukları

04.09.2003 GATA 3

04.09.2003

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

(DEHB)

Aşırı Hareketlilik

Kısa Dikkat Süresi

Yetersiz Dürtü Kontrolü

DEHB

ALT TİPLERİ

DİKKAT EKSİKLİĞİ

ÖNDE OLAN TİP

AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN

TİP

BİRLEŞİK TİP

04.09.2003 GATA 7

DEHB (hiperaktif):

. Aşırı hareketli . Enerjik . Çok konuşkan

DEB (dikkat eksikliği) : . Düşük enerjili . İçe dönük . Sınıfta daha az konuşan . Hayal kuran

04.09.2003 GATA 8

ZEKA ile ilgisi yoktur.

Zekası normal

Zekası normalin altında

Zekası normalin üzerindeDEHB

Okul Çağı Çocukların %3-5

Erkek/Kız Oranı 3-5/1

Irksal farklılık yok

Dikkat Sorunları

Dikkati vermede ve sürdürmede güçlük

Söylenenleri duymamış izlenimi verirler

Bir görevi bitirmeden diğerine geçerler

Zihinsel çaba gerektiren işlerden kaçınırlar

Günlük etkinliklerde sıklıkla unutkandırlar

Dikkatleri ilgisiz uyaranlarla kolayca dağılır

Aşırı Hareketlilik

Gerektiği zamanlarda yerinde

oturmama

Oturduğu yerde kıpırdanıp durma

Çok konuşma

Sessiz etkinlikler sırasında gürültü

yapma

Yetersiz Dürtü Kontrolü(İmpulsivite)

Sonunu düşünmeden davranışa

geçme

Sorular tamamlamadan cevap

yapıştırma

Sırasını beklemede güçlük

Başkasının konuşması ya da işi

arasına girme

04.09.2003 GATA 13

Dağınıklık, düzensizlik

Dalgınlık, hayal kurma

Tutarsızlık

Bellek sorunları

Sakarlık, koordinasyon

güçlükleri

Sosyal ilişkilerde sorunlar

Düşük benlik saygısı

Eşlik Eden Belirtiler

04.09.2003 GATA 14

“ Odası darmadağınık ”

“ Sürekli bir şeylerini kaybeder “

“ Üstü başı dağınıktır ”

“ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken

kalemi kaybeder, yeni bir kalem

arar...bir türlü başlayamaz ”

“ Defterleri çok düzensiz ”

“ Sırasının üstü karmakarışık ”

04.09.2003 GATA 15

“ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum”

“ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ”

“ Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda gibi ”

“ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan duruyor ”

04.09.2003 GATA 16

“Belleği iyi mi kötü mü ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor”“Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor”“Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor”“Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor”“Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor”

04.09.2003 GATA 17

“ Çok sakar ”

“ Yürürken kapılara

eşyalara

çarpar ”“ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer kalmadı ”

Koordinasyon Sorunları

04.09.2003 GATA 18

“ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ”“ Arkadaş partilerine çağırılmıyor ““ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ”“ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ”“ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ”“ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor

04.09.2003 GATA 19

“Kötü çocuk olduğunu söylüyor “

“ Kendine değer vermiyor”

“ Kimsenin onunla arkadaş olmak istemediğini düşünüyor “

“ Başarısız olduğunda hemen vazgeçiyor, uğraşmıyor “

“ Onu sevmediğimizi düşünüyor”

KLİNİK DEĞERLENDİRME

Aile ve çocuk görüşmeleri

Klinik Gözlem

Fizik ve nörolojik muayene

Davranış değerlendirme testleri

Bilişsel testler

Algıladıklarını organize etmede güçlük (b, d, p harflerini karıştırma) Konum örgütlemesinde güçlük (Sağ-sol karıştırma) Derinlik algısındaki sorunlar (Eşyalara çarpma, sakarlık) Silik nörolojik belirtiler

04.09.2003 GATA 22

04.09.2003 GATA 23

TANI İÇİN

9 semptomdan 6’sını karşılaması

7 yaşından önce başlaması

Ev ve okul gibi en az iki

ortamda gözlenmesi

Etiyoloji Genetik Nedenler

Beyin Hasarı

Nörotransmitterler

Gıda -Katkı ve Toksik Maddeleri

Psikososyal Etkenler

Birlikte Bulunduğu Bozukluklar

Davranım Bozukluğu Karşı Gelme Bozukluğu Öğrenme Bozukluğu Tik Bozukluğu Otistik Bozukluk Mental Retardasyon Fragil-X

04.09.2003 GATA 27

DEHBKARŞI GELME BOZUKLUĞU (%35-65)DAVRANIM BOZUKLUĞU (%20-45)

ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU (%20-35)DEPRESYON (%3-75)ANKSİYETE BOZUKLUĞU (%5-15)

GİDİŞ

Belirtilerin Kaybolması (%30) Belirtilerin Sürmesi (%40) Gelişimsel Bozulma (%30)

Antisosyal Kişilik Bozukluğu Madde Kötüye Kullanımı

Duygudurum Bozuklukları

TEDAVİ

Tıbbi Tedavi

Anne-Baba Eğitim

Bilişsel Davranışsal Terapiler

Özel Eğitim Programları

Diyetin Düzenlenmesi

04.09.2003 GATA 30

Uyarıcıların Etkileri

Davranış kontrolüne yardımcı olurlarDürtüselliği azaltırlarEngellenmeye tahammül gücünü

artırırlar Hareketlerin organize olmasına yardım

ederlerDikkat süre ve kalitesini artırırlarReaksiyon süresini kısaltırlar

04.09.2003 GATA 31

• Hiç yorulmayan,• Söylenenleri yapmayan,• Ne yapacağı ya da yapmayacağı belli olmayan,• Kurallara uymayan bir çocuğunuz var.• Haftada 3 kez okula çağırılmaktan ya da öğretmenle

görüşmekten yorgunsunuz.

04.09.2003 GATA 32

• Çoğu kez sizi duymayan,• Dağınık, eşyalarını kaybeden• Zeki görünmesine karşın başarılı olamayan,• Aynı dersten bir gün 5 bir gün 1 alabilen,• Bilgisayar başında saatlerce oturan ama ödev

başında en fazla 10 durabilen... bir çocuğunuz var.

04.09.2003 GATA 33

• DEHB olan bir çocuğun anababası olmak her şeyden önce temel çocuk yetiştirme ilkelerine uymayı gerektirir.

• Çocuğuyla sağlıklı iletişim kuramayan, ona empatik yaklaşamayan, sevgi ve disiplin dengesini ayarlayamayan bir anababanın davranış sorunları için önerilen uygulamalarla başarıya ulaşması zordur.

04.09.2003 GATA 34

Temel Çocuk Yetiştirme İlkeleriTemel Çocuk Yetiştirme İlkeleri1. Empati2. Etkili iletişim3. Sevgi göstermek4. Çocuğu tanımak ve kabul etmek5. İşe yaramayan yaklaşımları değiştirebilmek6. Başarı duygusunu yaşamasına yardım etmek7. Hataları öğrenme fırsatı olarak görebilmesine yardım

etmek8. Sorumluluk ve yardımseverliğin gelişimini sağlamak9. Problem çözme ve karar verebilme becerilerini

geliştirmek10. Disiplin

04.09.2003 GATA 35

Empati

• Anababanın çocuğun gözüyle dünyaya bakabilmesidir.

• Çocuğa anababasının onu duyduğunu ve anladığını gösterir.

• İlişkiyi sağlamlaştırır. Çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar.

• Empatik olmak çocukla her konuda aynı düşüncede olmak ve her zaman onu mutlu edecek şekilde davranmak değildir.

04.09.2003 GATA 36

Empati

– “Niye alamayacağımızı açıklarım.”– “Paramız yetmez derim.”– “Duymamazlıktan gelirim.”– “İlgisini başka yere çekmeye çalışırım.”– “Rezil olmamak için gidip oyuncağı alırım.”

–“O oyuncağı almayı çok istiyordun, almadığımız için öfkelisin.”

• Oyuncak alınmadı diye öfkelenen ve tutturan çocuğa nasıl yaklaşırsınız ?

04.09.2003 GATA 37

Uygun iletişim davranış kontrolünün en önemli

basamağıdır.

DEHB olan çocuklar söylediklerinizin sadece bir kısmını

duyabilir,

Mesajı uygun biçimde vermeli ve ne kadarının alındığını kontrol

etmelisiniz.

04.09.2003 GATA 38

Göz teması kurun, çocuğunuzun yüzüne bakarak ve onunda sizin gözlerinize bakmasını sağlayarak konuşun.

Normal ses tonu ile konuşun, anlaşılır ve ciddi bir ifade kullanın (kızmak, yalvarmak yok!)

Basit cümlelerle ne yapmasını istediğinizi belirtin.

Gerekirse söylediğinizi tekrarlatarak doğru anlaşıldığınızdan emin olun.

04.09.2003 GATA 39

Suçlamadan, kızmadan, “ben söylemiştim...” le başlayan cümleler kurmadan, hemen bir çözüm önermeden, sadece durumu empatik olarak anlamak ve kendi sözlerinizle geri iletmek.

Çocuk: “Ödevimi yazdığım kağıdı bulamıyorum”

Anne: “Ödevinin ne olduğunu bilemeyeceksin”

04.09.2003 GATA 40

• Etkin dinleme– “Kardeşim beni deli ediyor, yine odamı

dağıtmış” diyen çocuğa;• “Odanı kapalı tutsaydın”• “O daha küçük anlamıyor, idare edelim”• “Ben toplamana yardım ederim.”• “Sen de toplayıver, ben her gün sizin

dağınıklığınızı topluyorum”

04.09.2003 GATA 41

“Eşyalarını karıştırdığı için kardeşine kızgınsın”

04.09.2003 GATA 42

“Ben” dilini kullanmakUygun olmayan davranış karşısında ne

hissettiğini ifade etmektir.

• “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”, “Beni yoruyorsun”, “Beni çok üzüyorsun”

• “Gürültü yaptığın zaman rahatsız oluyorum”

04.09.2003 GATA 43

Sorumluluk

• Anababa sorumluluk alma konusunda çocuğa örnek olmalıdır.

• Mümkün olan en erken yaşta çocuğun yapısı ve becerilerine uygun işler varmeye başlamak.– Başlangıçta daha fazla zaman ve sabır

gerektirir.– Sorumluluk çanta taşımaya benzetilirse...

04.09.2003 GATA 44

DisiplinDisiplin acil durumlarda baş vurulması gereken

bir yaklaşım olmamalıdır.• “Söz dinlemediği zaman ne yapalım”• “Bana vurduğunda ben de ona vurmalı mıyım

?”• “Hiç bir ceza ve ödül işe yaramıyor, ne

yapacağımızı şaşırdık”• “Sorunları önceden önlememiz için ne

yapmamız gerekiyor ?”Disiplin yaşamın bir parçası olmalıdır.

04.09.2003 GATA 45

Çocuğunuzu en son ne zaman eleştirdiniz ?

Çocuğunuzu en son ne zaman övdünüz ?

“ Her 4 övgüye karşılık 1 eleştiri olmalı ”

04.09.2003 GATA 46

– Çocuğun yaşı ne olursa olsun özel zaman uygulamasında hedeflenen şey ebeveynin çocuğu eleştirmeden, yönlendirmeden, kontrol etmeye çalışmadan sadece dikkatle izlemesi ve yapılan şeyleri takdir etmesidir.

04.09.2003 GATA 47

DUR

• Çatışma anında konuşmaya, söylenmeye, bağırmaya başlamadan önce 5-10 dk durun. Kendinize ve çocuğunuza sakinleşmek için zaman tanıyın.

• “MOLA istiyorum” ,”Önce sakinleşelim, sonra konuşalım”

04.09.2003 GATA 48

NedenlerÇocuğun Duygusu

Çocuğun Gerçek Mesajı

Uygun Yaklaşım

Dikkat Çekmek

Sıkılma,İlgi ihtiyacı

“Beni farket” “Benimle ilgilen”

Ortamı zenginleştirmek, uygun davrandığında ilgilenmek

Güç mücadelesi

Kontrol ve tehdit hissetme

“Benim dediğim olacak”

Güç mücadelesine girmemek, direnmeyi azaltacak uygulamalara geçmek, seçenek sunmak

Öç alma

İncinme, haksızlığa uğradığını düşünme

“Ben de seni incitebilirim”

Misilleme yapmamak, önce sakinleşmek, sonra birlikte sorun çözmek

YetersizlikKendini yetersiz hissetme, güvensizlik

“Hiç bir şeyi iyi yapamıyorum”, “Beni zorlama”

Başarılarını görmek, başarı olmasını sağlayacak fırsat yaratmak

04.09.2003 GATA 49

Soruna çocukla birlikte 6 basamakta çözüm getirmek:

1. Sorunu tanımlamak2. Çözümler üretmek3. Çözümleri değerlendirmek4. En uygun çözüme karar vermek5. Kararın nasıl uygulanacağını

belirlemek6. Uygulamayı izlemek

04.09.2003 GATA 50

• Çocuklar kendilerinin de katıldığı bir planı uygulamaya daha istekli olurlar

• Kararlar daha nitelikli olur.

• İlişkiler daha sıcak olur.

04.09.2003 GATA 51

Kuralları çocukla birlikte belirlemenin yararları

• Çocuğun özsaygı ve özgüvenleri artar.

• Çevreyi sürekli denetleyen, kontrol etmeye çalışan bir çevre olarak algılamazlar. Daha az karşı gelirler.

• ÖZ DİSİPLİN, PROBLEM ÇÖZME BECERİSİ ve SORUMLULUK artar.

04.09.2003 GATA 52

• Oyuncaklar için “Cumartesi Kutusu”• Kirli sepetine atılmayan giysileri

yıkamamak.• Sabah hazırlanmazsa üzerindekilerle

evden çıkmak.• Mola Yöntemi

04.09.2003 GATA 53

Mola Yöntemi

Mola zamanı çocuğun olumsuz, istenmeyen bir davranışının hemen

ardından belirli bir süre kendi başına sessiz bir ortamda tutulmasıdır.

04.09.2003 GATA 54

Simgesel Ödül Yöntemi (Token Economy)

Çocukla birlikte somut ödüllendirmenin söz konusu olduğu 4-8 yaş arasındaki

çocukların olumlu davranışlar geliştirmesine yardımcı olacak bir

sistemdir.

04.09.2003 GATA 55

KARŞI GELME BOZUKLUĞU

04.09.2003 GATA 56

Toplumsal normlara ve başkalarının temel haklarına saldırı olmaksızın olumsuz, düşmanca ve karşı çıkma tarzındaki davranışlarla belirli bir yıkıcı davranış

bozukluğudur. Bu davranış özellikleri, okul sorunları, olumsuz akran ilişkileri ve anne-baba ile çatışmalar şeklinde güçlükler ve

yetersizlikler oluşturuyorsa KO-KGB tanısı konulmaktadır.

Karşıt Karşıt OOlma-lma-KKarşıt arşıt GGelme elme BBozukluğu (KO-KGB)ozukluğu (KO-KGB)

04.09.2003 GATA 57

Tanı Ölçütleri-IA. En az 6 ay süren, bu sırada aşağıdakilerden dördünün (ya da daha fazlasının) bulunduğu bir negativistik, hostil ve karşı gelme davranışı örüntüsü:

1) Sıklıkla hiddetlenir

2) Sıklıkla büyüklerle tartışmaya girerler

3) Büyüklerinin isteklerine ya da kurallara uymaya çoğu zaman etkin bir biçimde karşı gelir ya da bunları reddeder

4) Çoğu zaman, kasıtlı olarak başkalarını kızdıran şeyler yaparlar

04.09.2003 GATA 58

Tanı Ölçütleri-II

5) Kendi suçları için çoğu zaman başkalarını suçlarlar

6) Çoğu zaman alıngandır, çabuk darılır ya da başkalarınca kolay kızdırılır

7) Çoğu zaman kızgın ve güceniktir

8) Çoğu zaman kincidir ve intikam almak ister

04.09.2003 GATA 59

B. Bu davranış bozukluğu toplumsal, okulda ya da mesleki işlevsellikte klinik açıdan önemli derecede bozulmaya neden olur.

C. Bu davranışlar bir Psikotik Bozukluk ya da Duygudurum Bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır.

D. Davranım Bozukluğu için tanı ölçütlerini karşılamamaktadır, kişi 18 yaşında ya da daha ileri bir yaşta ise Antisosyal Kişilik Bozukluğu için tanı ölçütlerini karşılamamaktadır.

Tanı Ölçütleri-III

04.09.2003 GATA 60

DAVRANIM BOZUKLUĞU

04.09.2003 GATA 61

Başkalarının haklarına ve yaşına uygun sosyal norm ve kurallara uymamada tekrarlayıcı ve ısrarlı

davranışlardır.

Davranım Bozukluğu

04.09.2003 GATA 62

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-I-I

En azından bir tanı ölçütünün son 6 aydır bulunması koşuluyla aşağıdaki tanı ölçütlerinden üçünün (ya da daha fazlasının) son 12 aydır bulunuyor olması ile kendini gösterir.

04.09.2003 GATA 63

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-II-II İnsanlara ve Hayvanlara Karşı Gösterilen Saldırganlık

1) Çoğu zaman başkalarına kabadayılık eder, gözdağı verir ya da gözünü korkutur.

2) Çoğu zaman kavga-dövüş başlatır.

3) Başkalarının ciddi bir biçimde fiziksel olarak yaralanmasına neden olacak bir silah kullanmıştır.

04.09.2003 GATA 64

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-III-III

4) İnsanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.

5) Hayvanlara karşı fiziksel olarak acımasız davranmıştır.

6) Başkasının gözü önünde çalmıştır

7) Birisini cinsel etkinlikte bulunması için zorlamıştır.

04.09.2003 GATA 65

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-IV-IV

Eşyalara Zarar Verme

8) Ciddi hasar vermek amacıyla isteyerek yangın çıkarmıştır.

9) İsteyerek başkalarının malına mülküne zarar vermiştir (yangın çıkarma dışında).

04.09.2003 GATA 66

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-V-VDolandırıcılık ya da Hırsızlık

10) Bir başkasının evine, binasına ya da arabasına zorla girmiştir

11) Bir şey elde etmek, bir çıkar sağlamak ya da yükümlülüklerinden kaçınmak için çoğu zaman yalan söyler (yani başkalarını “atlatır” )

12) Hiç kimse görmeden değerli şeyler çalmıştır (örn.Kırmadan ve içeri girmeden mağazalardan mal çalma; sahtekarlık)

04.09.2003 GATA 67

TTanı anı ÖÖlçütlerilçütleri-V-V

Kuralları Ciddi Biçimde Bozma

13) 13 yaşından önce başlayarak, ailenin yasaklarına karşın çoğu zaman geceyi dışarıda geçirmektedir.

14) Anne-babasının ya da onların yerini tutan kişilerin evinde yaşarken en az iki kez geceleyin evden kaçmıştır (ya da uzun bir süre geri dönmemişse bir kez).

15) 13 yaşından önce başlayarak çoğu zaman okuldan kaçmıştır.

Sağlık Slaytları http://hastaneciyiz.blogspot.com