Yavuz MUTLUtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS03402.pdf · 2020. 8. 20. · iii (MUTLU, Yavuz, Kırâat-Anlam İlişkisi Açısından İbn Kesîr Kırâatinde Ferşü’l- Hurûf, Yüksek Lisans

T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TEMEL İSLÂM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI

KIRÂAT-ANLAM İLİŞKİSİ AÇISINDAN İBN KESÎR

KIRÂATİNDE FERŞÜ’L-HURÛF

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Yavuz MUTLU

1630207023

Danışman:

Dr. Öğr. Üyesi ALİ BULUT

ISPARTA, 2019

iii

(MUTLU, Yavuz, Kırâat-Anlam İlişkisi Açısından İbn Kesîr Kırâatinde Ferşü’l-

Hurûf, Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 2019)

ÖZET

Bu çalışma, on sahih kırâatten biri olan İbn Kesîr kırâatini konu edinmektedir.

Önce İbn Kesîr ve râvileri hakkında bilgi verilmiş, akabinde kırâatinin özellikleri, usûl

ve ferş yönünden incelenmiştir. İnfirâd ettiği kelimelerin, Kur’ân tefsirine nasıl bir

etkisi olduğu îzah edilmiştir.

Bu tezde sırasıyla, dünyada en çok okunan ‘Âsım kırâati ile İbn Kesîr kırâati

arasındaki kırâat ve farklı okunan kelimelerin “Fâtihâ sûresinden Nâs sûresine kadar”

hangi sûrede ve hangi âyette geçtikleri tespit edilmiş ve bu kelimeler çalışmanın

sonunda tablo şeklinde gösterilmiştir. Âyetlerin Arapça metin ve mealleri verilmiş,

âyetin icmâlî tefsiri ve kırâatler arası tefsir ilişkisi açısından ele alınarak, netîce kısmıyla

sonlandırılmıştır.

Bu çalışmada, İbn Kesîr kırâatindeki okuyuş farklılıklarının, genel îtibâriyle

mânâyı değiştirmemekle birlikte, bazı âyetlerin farklı yorumlanmasına sebep olduğu

görülmüştür.

Anahtar Kelimeler: Kur’ân, Kırâat, İbn Kesîr, Ferş, Usûl, İnfirâd.

iv

(MUTLU, Yavuz, Farshü’l-Hurūf Which is in The Recitation of Ibn Kathīr in

Terms of Recitation-Meaning Relationship, Master’s Thesis, Isparta, 2019)

ABSTRACT

The focus of this study is giving information about Ibn Kathīr and his narrators,

examining the features of his recitations in terms of method (usūl) and (farsh) and to

reveal the effects of only the words are recited by Ibn Kathīr (infirād) to the Qurānic

exegesis.

In this study, it is determined the words have been read differently by reciters

Āsım and Ibn Kathīr, from the first chapter of the Qurān, Sūrah al-Fātihah to the last

chapter of that, Sūrah al-Nās. It has shown those words in a table. In addition, the texts

and meanings of the verses have been given the meanings of the words which recited

differently also mentioned. The general explanation of the verses and their relations

with the recitation have been illuminated.

The result obtained in this study is that the reading differences in the recitation

of Ibn Kathīr do not change the meaning in general, but it has been observed that it adds

a different perspective.

Key Words:Qurān, Recitation, Ibn Kathīr, Farsh al-Hurūf, Method, İnfirād.

v

İÇİNDEKİLER

TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI .......................................................................... i

YEMİN METNİ .............................................................................................................. ii

ÖZET ............................................................................................................................... iii

ABSTRACT .................................................................................................................... iv

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... v

KISALTMALAR ......................................................................................................... viii

TABLOLAR DİZİNİ ..................................................................................................... ix

ÖNSÖZ ............................................................................................................................. x

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

BİRİNCİ BÖLÜM

KIRÂAT-I ‘AŞERE İÇERİSİNDE İBN KESÎR KIRÂATİ,

İNFİRÂDI VE USÛLÜ

1. İBN KESÎR (ö. 120/738) VE RÂVÎLERİ .............................................................. 4

1.1. Bezzî, Ahmed b. Muhammed el-Mekkî (ö. 250/864) ......................................... 6

1.2. Kunbûl, Muhammed b. ‘Abdirrahman el-Mekkî (ö. 291/904) ........................... 7

2. DİĞER KIRÂAT İMAMLARI VE RÂVİLERİ .................................................. 8

2.1. Nâfi‘ b. Ebî Nu’aym el-Medenî (ö. 169/785) ..................................................... 8

2.1.1. Kâlûn ‘Îsâ b. Mînâ (ö. 220/835) ................................................................... 9

2.1.2. Verş Osman b. Sâ‘id (ö. 197/812) ................................................................ 9

2.2. Ebû ‘Amr İbnü’l-‘Alâ (ö. 154/771) .................................................................... 9

2.2.1. Hafs b. Ömer ed-Dûrî (ö. 246/863) .............................................................. 9

2.2.2. Ebû Şu‘ayb, es- Sûsî (ö. 261/875) .............................................................. 10

2.3. ‘Abdullah b.‘Âmir el-Yahsûbî (ö. 118/736) ..................................................... 10

2.3.1. Hişâm b. ‘Ammâr(ö. 245/868) ................................................................... 11

2.3.2. ‘Abdullah b. Zekvân (ö. 242/856) .............................................................. 11

2.4. ‘Âsım b. Ebi’n-Necûd (ö. 127/745) .................................................................. 11

2.4.1. Ebû Bekr b.‘Ayyâş (ö. 193/809) ................................................................ 11

2.4.2. Hafs b. Süleyman (ö. 180/796) .................................................................. 12

2.5. Hamza b. Habîb ez-Zeyyât (ö. 156/773) .......................................................... 12

2.5.1. Halef b. Hişâm el-Bezzâr (ö. 229/844) ...................................................... 12

2.5.2. Hallâd b. Hâlid (ö. 220/835) ...................................................................... 13

2.6. ‘Ali b. Hamza el-Kisâî (ö. 189/805) ................................................................. 13

2.6.1. el-Leys b. Halid Ebü’l-Hâris (ö. 240/854) ................................................. 13

2.6.2. Hafs b.Ömer ed-Dûrî (ö. 246/863) ............................................................. 13

2.7. EbûCa‘fer el-Medenî (ö. 130/747) ................................................................... 14

2.7.1. ‘Îsâ b. Verdân (ö. 160/777) ........................................................................ 14

2.7.2. Süleyman b. Müslim b. Cemmâz (ö. 170/786) .......................................... 14

2.8. Ya‘kûb b. İshâk el-Basrî (ö. 205/821) .............................................................. 15

2.8.1. Rüveys, Muhammed İbnü’l-Mütevekkil (ö. 238/852) ............................... 15

2.8.2. Ravh b.‘Abdilmü’min (ö. 233/848) ........................................................... 15

2.9. Halefü’l-‘Âşir (ö. 229/844) ............................................................................... 15

2.9.1. İshak b. İbrâhîm b. Osman b.‘Abdillah (ö. 286/889) ................................. 16

2.9.2. İdris el-Haddâd (ö. 292/905) ...................................................................... 16

3. KIRÂAT İLMİNDE İNFİRÂD ............................................................................ 16

vi

4. İBN KESÎR KIRÂATİNDE USÛL ...................................................................... 20

4.1. Genel Kâideler .................................................................................................. 20

4.1.1. İstiâze ......................................................................................................... 20

4.1.2. Besmele ...................................................................................................... 21

4.1.2.1. İbn Kesîr Kırâatinde Evvel-i Sûrede Besmele Vecihleri ..................... 21

4.1.2.2. İbn Kesîr Kırâatinde İki Sûre Arasında Besmele Vecihleri ................. 23

4.1.3. Med ve Kasr ............................................................................................... 25

4.1.3.1. Medd-i Munfasıl .................................................................................. 25

4.1.3.2. Medd-i Muttasıl ................................................................................... 26

4.1.4. Çoğul Mîmi’nin Sılası ................................................................................ 26

4.1.5. Te’nîs Tâ’sı ................................................................................................ 27

4.1.6. Hâu’l-Kinâye .............................................................................................. 29

4.1.6.1. İki Harekeli Harfin Arasındaki Zamirin Durumu ................................ 29

4.1.6.2. Biri Harekeli Diğeri Sâkin Olan İki Harfin Arasındaki Zamirin

Durumu ................................................................................................ 29

4.1.7. Sekte ve İdrâc ............................................................................................. 30

4.1.8. İdğâm ve İzhâr ............................................................................................ 31

4.1.9. İbdâl............................................................................................................ 32

4.1.10. Hazf .......................................................................................................... 33

4.1.11. Nakil ......................................................................................................... 34

4.1.12. Hemze ...................................................................................................... 35

4.1.12.1. Aynı Kelimede Bir Araya Gelen İki Hemzenin Durumu .................. 37

4.1.12.2. Ayrı Kelimelerde Yan Yana Gelen İki Hemzenin Durumu .............. 38

4.1.12.3. Hemze Husûsunda İmam Bezzî’nin Metodu ..................................... 39

4.1.12.4. Hemze Husûsunda İmam Kunbûl Metodu ........................................ 40

4.1.13. İzâfet Yâ’sı ............................................................................................... 40

4.1.14. Zâid Olan Yâ Harfinin Okunuşu .............................................................. 43

4.1.15. İbn Kesîr’in Farklı Okuduğu Diğer Bazı Kelimeler ................................ 44

4.1.16. Tekbîr ....................................................................................................... 48

İKİNCİ BÖLÜM

İBN KESÎR KIRÂATİNİN FERŞÜ’L-HURÛF YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

1. BAKARA SÛRESİ ................................................................................................ 51

2. ÂL-İ ‘İMRÂN SÛRESİ ......................................................................................... 56

3. NİSÂ SÛRESİ ........................................................................................................ 58

4. EN‘ÂM SÛRESİ .................................................................................................... 59

5. ENFÂL SÛRESİ .................................................................................................... 64

6. TEVBE SÛRESİ .................................................................................................... 69

7. YÛNUS SÛRESİ .................................................................................................... 69

8. HÛD SÛRESİ ......................................................................................................... 72

9. YÛSUF SÛRESİ .................................................................................................... 74

10. RA‘D SÛRESİ ...................................................................................................... 82

11. HİCR SÛRESİ ..................................................................................................... 83

12. NAHL SÛRESİ .................................................................................................... 86

13. İSRÂ SÛRESİ ...................................................................................................... 87

14. KEHF SÛRESİ .................................................................................................... 89

15. MERYEM SÛRESİ ............................................................................................. 90

vii

16. TÂHÂ SÛRESİ .................................................................................................... 91

17. ENBİYÂ SÛRESİ ................................................................................................ 93

18. HAC SÛRESİ ....................................................................................................... 95

19. MÜ’MİNÛN SÛRESİ .......................................................................................... 97

20. NÛR SÛRESİ ....................................................................................................... 98

21. FURKÂN SÛRESİ .............................................................................................. 99

22. NEML SÛRESİ .................................................................................................. 103

23. KASAS SÛRESİ ................................................................................................ 106

24. RÛM SÛRESİ .................................................................................................... 107

25. LOKMÂN SÛRESİ ........................................................................................... 108

26. AHZÂB SÛRESİ ............................................................................................... 110

27. SEBE’ SÛRESİ .................................................................................................. 111

28. SÂD SÛRESİ ...................................................................................................... 112

29. ZÜMER SÛRESİ ............................................................................................... 114

30. ŞÛRÂ SÛRESİ ................................................................................................... 115

31. MUHAMMED SÛRESİ .................................................................................... 117

32. FETİH SÛRESİ ................................................................................................. 118

33. HUCURÂT SÛRESİ ......................................................................................... 120

34. KÂF SÛRESİ ..................................................................................................... 124

35. TÛR SÛRESİ ..................................................................................................... 125

36. NECM SÛRESİ ................................................................................................. 126

37. KAMER SÛRESİ .............................................................................................. 127

38. VÂKIA SÛRESİ ................................................................................................ 128

39. MEÂRİC SÛRESİ ............................................................................................. 128

40. KIYÂME SÛRESİ ............................................................................................. 129

41. ‘ALAK SÛRESİ ................................................................................................. 130

42. TEBBET SÛRESİ .............................................................................................. 131

SONUÇ ......................................................................................................................... 132

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 136

ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 158

viii

KISALTMALAR

a.g.e. :Adı Geçen Eser

A. mlf. :Adı Geçen Müellif

a.s. :Aleyhisselâm

b. :İbn/Bin

bkz. :Bakınız

byy. :Baskı Yeri Yok

c. :Cilt

c.c. :Celle Celâluh

h. :Hicrî

H. No. :Hadis Numarası

Hz. :Hazreti

m. :Mîlâdî

M.Ü.İ.F.V.Y. : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları

ö. :Ölüm Tarihi

r.a. :Radıyallâhu Anh

s. :Sayfa

s.s :Sayfadan sayfaya

s.a.v. :Sallallâhu Aleyhi ve Sellem

TDV :Türkiye Diyanet Vakfı

thk. :Tahkik Eden

ts. :Tarihsiz

vb. :Ve Benzeri

vd. :Ve diğerleri

Yay. :Yayınevi

ix

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1: Kur’ân-ı Kerîm’de İbn Kesîr ve Râvilerinin İnfirâd Ettiği Kelimeler ............ 146

x

ÖNSÖZ

İnsanlığa hidâyet olarak Kur’ân’ı indiren Allâh’a (c.c.) hamd, âlemlere rahmet

olarak gönderilen Hz. Peygamber’e salât ve selâm olsun.

Kur’ân-ı Kerîm İslâm Dîni’nin en temel kaynağı olup inanç ve ibâdet esaslarını

beyan eden ve haram ile helâli açıklayan kutsal kitaptır. Bu yüce kitabın okunup

yaşanması kadar tilâvet edilip öğrenilmeside büyük önem arz etmektedir. Hz.

Peygamber (s.a.v.) Kur’ân-ı Kerîm’in yedi harf, yâni yedi farklı kırâat üzere

indirildiğini bildirmiş ve geçmişten günümüze Kur’ân bu şekilde okunup okutulmuştur.

Kısaca açıklamak gerekirse; bu kırâat ihtilafları, tezat ve tenâkuz teşkil etmez.

Peygamberden (s.a.v.) sahih olarak sâbit olan kırâatlerin hepsini kabul etmek gereklidir.

Ümmetten hiçbir kimse kırâatlerden birisini dâhi reddedemez. Hepsinin Allah (c.c.)

tarafından indirilmiş olduğuna iman etmek lazımdır. Çünkü kırâatlerin birbirlerine olan

nispeti, Kur'ân-ı Kerîm'in bir âyetinin diğer bir âyetine olan nispeti gibidir. Hepsine

iman etmek, ilmen ve amelen mânâsının gereklerine uymak lazımdır.

Kırâat imamlarının ihtilafları; fukahâ ihtilafları gibi içtihâda dayalı bir ihtilaf

değildir. Çünkü fukahâ ihtilafları, hata ihtimali olmakla beraber diğerine nispetle

doğrudur. Fakat her kırâat diğerine nispetle hata ihtimali olmaksızın haktır ve doğrudur.

İbn Kesîr kırâati de, bu yedi kırâatten birisidir. İbn Kesîr, kırâat ilminde Mekke

ekolünün önemli isimlerinin başında gelmektedir. Bu tezde “Kırâat-Anlam İlişkisi

Açısından İbn Kesîr Kırâatinde Ferşü’l-Hurûf” konusu ele alınmıştır. İslâm âleminde ve

özellikle Türkiye’de İbn Kesîr kırâatiyle alâkalı yapılan yüksek lisans ve doktora

tezlerinin oldukça az olması, yapılan bu çalışmanın önemini arttırmaktadır.

Tezin giriş bölümünde İbn Kesîr ve kırâat ilmiyle alakalı genel bir bilgi

verilmiş, İbn Kesîr’in ve râvilerinin hayatları anlatıldıktan sonra diğer kırâat

imamlarının hayatları da kısaca ele alınmıştır. Yine aynı zamanda kırâat ilminde infirâd

usûlüne bu kısımda yer verilmiştir.

Birinci bölümde İbn Kesîr kırâati usûl yönünden incelenmiş ve bu kırâatin genel

kâidelerine yer verilmiştir.

xi

İkinci bölümde İbn Kesîr kırâati Fâtihâ sûresinden Nâs sûresine kadar Ferşü’l-

Hurûf yönünden incelenmiş ve bu kırâat farklılıklarının Kur’ân tefsirine kattığı

mânâlara dikkat çekilmiştir.

Bu çalışmada, kıymetli vaktini ayırıp destek ve görüşleriyle bize dâimâ yol

gösteren değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Ali BULUT’a, bu süreçte mânevi desteklerini

bizden hiçbir zaman esirgemeyen sevgili eşime, görüş ve tecrübelerinden faydalandığım

değerli meslektaşım İsmail TÜRKMEN ve Faysal MUHAMMED’e çalışmamızı

başından sonuna kadar titizlikle okuma nezâketini gösteren, bu süre zarfında maddî ve

mânevi desteklerini esirgemeyen tüm dostlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

Yavuz MUTLU

Isparta-2019

1

GİRİŞ

Çalışmanın Konusu ve Amacı: Istılâh açısından “Kırâat” kelimesi, Kur’ân’daki

kelimelerin edâ keyfiyetini, farklılıklarını, ittifak veya ihtilâf ettikleri edâ yollarını ve

nakledilen tüm vecihleri kapsayan, arz ve semâ’a dayanan, okuyuş şekilleri îtibariyle

Hz. Peygamberden (s.a.v.) muttasıl bir senetle tevâtüren gelen ve meşhur on kıraât

imamına nispet edilen kıraâtler ve bunları konu alan ilim dalı için kullanılan bir

terimdir.1

Allah (c.c.) Kur’ân-ı Kerîm’i Hz. Peygamber’e (s.a.v.) vahiy yoluyla, noksansız

bir biçimde, lafız ve mânâaçısından fevkalâde bir kitap olarak indirmiştir. Kur’ân-ı

Kerîm okuyuş îtibâriyle birtakım kırâat farklılıklarını barındırmaktadır. Arap dilinin çok

köklü ve zengin bir lisan olması sebebiyle birtakım lehçe farklılıkları meydâna gelmiş

ve Hz. Peygamber’in de (s.a.v.) onayıyla bu farklılıklar Kur’ân-ı Kerîme de etki

etmiştir. Kur’ân-ı Kerîm’in Mushaf hâline getirilmesi ve çoğaltılmasını da kapsayan

dönemde, onun anlaşılması ve anlatılması yönündeki gayretler kırâat ilmine olan

ihtiyâcı ortaya çıkarmıştır. Kırâat ilmi, Kur’ân-ı Kerîm ile alâkalı olan ilmî çalışmalar

açısından büyük bir öneme sahiptir.

Bu öneme binâen; yapılan bu çalışmada Mütevâtir kırâatler arasında yer alan İbn

Kesîr (ö. 120/738) kırâatinin Kur’ân tefsirindeki yeri ve kırâat farklılıkları incelenmiştir.

Çalışmanın amacı, İbn Kesîr kırâatinin özellikleri, infirâd ettiği kelimelerin

tespîti ve bu kelimelerin mânâya etkisini ortaya koymaktır.

Çalışmanın Metodu: “Kırâat Anlam İlişkisi Açısından İbn Kesîr Kırâatinde

Ferşü’l-Hurûf” adlı çalışmada tâkip edilenen metot ana hatlarıyla şu şekilde

özetlenebilir.

1. Kırâat ilmiyle alâkalı kadîm eserlerden istifâde edilmeye çalışılmıştır.

2. Çalışmanın başında, konu hakkında bilgilendirmek maksadıyla, kırâat ilmi,

özellikle İbn Kesîr kırâatindeki infirâd usûlünün mâhiyeti, bu kırâatin usûl ve ferş yönü

hakkında genel bir mâlûmat verilmiştir.

1 İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf (ö. 833/1429), Müncidü’l-Mukriîn ve

Mürşidü’t-Tâlibîn, Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye, I. Baskı, Beyrut, 1420/1999, s. 9.

2

3. Çalışmada ferş yönünden İbn Kesîr kırâatinde değişikliğe konu olan

âyetlerdeki kelimelerin, diğer mütevâtir kırâatlerle mukâyesesi yapılarak, kırâat anlam

ilişkisi tespit edilmeye çalışılmıştır.

4. Dipnotlarda, kaynak verilirken; eserin ilk geçtiği yerde tam bibliyografik

künyesi verilmiştir. Dipnottaki eser isimlerinden sonra gelen rakam, eserin cildini; diğer

rakamlar ise eserin sayfasını göstermektedir. Eserin bir sonraki geçtiği yerde eser

isiminin kısaltması ve müellifinin de kısa ismi kullanılmıştır.

5. Çalışmada geçen bütün Kur’ân kelimelerinin ait olduğu sûre ve âyet numarası

belirtilmiştir. Sûre isminden sonraki rakam, tilâvet tertîbine göre sûre sıra numarasını;

sonraki rakam da âyet numarasını bildirmektedir. Ayrıca, âyetin Arapça metni yanı sıra

Türkçe meâli de verilmiştir.

6. Çalışmada geçen bütün Kur’ân kelimeleri önce Kırâat-ı Hafs’a göre

yazılmıştır. İbn Kesîr kırâatinin, bütün kurrâya ihtilâf ettiği kelimeler tespit edilip,

meydâna gelen okuyuş farklılıklarında gereken değişikler yapılarak metinde

gösterilmiştir.

7. Çalışmada geçen kıraât farklılıkları, ana kaynaklardan bulunarak dipnotlarda

gösterilmiştir.

8. Çalışmada geçen kıraât terimleri dipnotta açıklanmıştır.

Çalışmanın Kaynakları: Çalışmada, Arapça eserlerden İbn Mücâhid (ö.

324/936) tarafından yazılmış olan, kırâat ilminin temel kaynakları arasında yer alan

Kitâbü’s-Seb‘â isimli eserinden ve İbnü’l-Cezerî’nin (ö. 833/1429) kırâat ilmince en

meşhur kaynakları arasında yer alan en-Neşr fi’l-Kırâati’l-‘Aşr isimli eserinden ve

‘Abdülfettâh el-Kâdî’nin (ö. 1403/1983) el-Budûru’z-Zâhiratü fi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-

Mütevâtirati min Tarîki’ş-Şâtibiyyeti ve’d-Dürre isimli eserinden yararlanılmıştır.

Ayrıca şâz kırâatlerle mütevâtir kırâatlerin berâber incelendiği Ahmed b.

Muhammed el-Bennâ ed-Dimyâtî’nin (ö. 1117/1705) İthâfü Fudalâi’l-Beşer bi’l-

Kırââti’l-Erba‘ate ‘Aşer adlı eserinden de istifâde edilmiştir. Söz konusu müellifin bu

kıymetli eseri Türkiye’de Haseki Dînî Yüksek İhtisas Merkezi Kırâat Bölümü’nün

1975’te kuruluşundan itibâren kırk yılı aşkın bir süredir yardımcı ders kitabı olarak

takip edilmektedir.

3

Bunun yanında; müstakil olarak telif edilmiş Tevfîk İbrâhîm Damra’nın, et-

Tarîkü’l-Münîr ilâ Kırâati İbn Kesîr bi Rivâyeti’l-Bezzî ve Kunbûl min Târîki’ş-

Şâtıbiyyeti ve’d-Dürre, Muhammed Nehbân b. Hüseyin Mısrî, el-Kameru’l-Munîr fî

Kırâati’l-İmâmi’l-Mekkî ‘Abdullâh İbn Kesîr ve Hâmid Şâkir el-‘Ânî’nin, ed-Dürrü’l-

Vefîr fî Kırâati’l-Mekkî İbn Kesîr adlı eserlerinden usûl ve yöntem olarak istifâde

edilmiştir.

Ayrıca kişilerin biyografilerinin belirlenmesinde Ebü’l-Hasen Alemüddîn

Muhammed b. Abdissamed es-Sehâvî’nin (ö. 643/1245) Cemâlü’l-Kurrâ’ ve Kemâlü’l-

İkrâ’, İbnü’l-Cezerî’nin Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’ ve Zehebî’nin

(ö.748/1347) Siyeru A’lami’n-Nübelâ ve Ma‘rifetü’l-Kurrâi’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti

ve’l-A‘sâr adlı eserlerinden istifâde edilmiştir. Sözlük anlamlarının tespiti maksadıyla

Râgıb el-İsfahânî’nin (ö. 502/1108) el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Ḳurʾân ve İbn Manzûr’un

(ö. 711/1311) Lisânü’l-‘Arab adlı eserleri başta olmak üzere bazı lügatlardan

faydalanılmıştır. Âyetler incelenirken, Meâl kullanımında ilk baskısı 1982 yılında

gerçekleştirilmiş olan Türkiye Diyânet Vakfı’nın “Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı

Meâli’nden” yararlanılmıştır. Bu mealin tercih edilmesinin sebebi; işbölümü esasına

göre yapılan bir çalışma ürünü olarak ortaya çıkması, mealin ve açıklamaların heyet

(Ali Özek, Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sadrettin

Gümüş, Ali Turgut) halinde gözden geçirilmesi ve açıklamalardan da anlaşılacağı üzere

bir kişinin değil, bir heyetin eseri olmasıdır. Adı geçen eserlerin yanında mürâcaât

edilen diğer kaynaklar da ilgili dipnotlarda ve kaynakça bölümünde gösterilmiştir.

4

BİRİNCİ BÖLÜM

KIRÂAT-I ‘AŞERE İÇERİSİNDE İBN KESÎR KIRÂATİ, İNFİRÂDI

VE USÛLÜ

1. İBN KESÎR (ö. 120/738) VE RÂVÎLERİ

Asıl adı ‘Abdullah b. Ömer b.‘Abdillah b. Zâdân b. Feyrûz b. Hermez el-Mekkî

ed-Dârî’dir. Ebû Ma’bed el-Mekkî olarak da bilinen İbn Kesîr, aynı zamanda kokuculuk

yapması sebebiyle Attâr diye de anılmaktadır. Attâr kelimesi ise Dâreyn bölgesindeki

Arapların koku satıcılarına verdikleri bir isimdir.2

İbn Kesîr, hicrî 45 yılında Mekke’de dünyaya gelmiştir. Sahâbe ve tâbiîn’den;

Ebû Eyyûb el-Ensârî (ö. 52/672), ‘Abdullah b. Zübeyr (ö. 73/692), Dirbâs (ö. 91/710),

Enes b. Mâlik (ö. 93/712), Mücâhid b. Cebr (ö. 104/722) ve diğer isimlerle

görüşmüştür.3

Kırâat ilmini Ebü’s-Sâib ‘Abdullah İbnü’s-Sâib el-Mahzûmî (ö. 68/687), Dirbâs

ve Mücâhid b.Cebr el Mekkî’den (ö. 104/722) okumuştur. İbnü’s-Sâib kırâat ilmini

‘Ubey b. Ka’b’tan (ö. 21/642) ve Hz. Ömer’den (ö. 23/644), Mücâhid ise İbnü’s-

Sâib’den ve ‘Abdullah b. ‘Abbas’tan (ö. 68/687), Dirbâs ise İbn ‘Abbas’tan, İbn ‘Abbas

ise ‘Ubey b. Ka’b ve Zeyd b. Sâbit’ten (ö. 45/665) ve bütün bu isimler, Hz.

Peygamberden (s.a.v.) nakletmişlerdir.4

‘Abdullah b. Kesîr el-Mekkî, Kırâat-i Seb‘â kurrâsı arasında yer almaktadır.

Zabt ve kırâat ilminde Mekke’nin imamı, toplumda sözü geçen, verâ’ sahibi ve

2 Dâreyn bölgesi, Bahreyn’de bulunan güzel koku ticaretinin merkezi idi. Ebû Abdillâh Şemsü’d-Dîn

Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî’nin de (ö. 748/1347), zikrettiği bir başka rivâyette bu

bölge Hindistan’da bulunan bir yerdir. Rivâyetler için bkz. ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr

‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1417/1997,c. I, s. 49; İbnü’l-

Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, Mektebetü İbn Teymiye, I. Baskı, byy, 1351/1932, c. I,

s. 443. 3 ‘Abdülfettah el-Kâdî, Târihü’l-Kurrâi’l-‘Aşrati ve Ruvâtihim ve Tevâtüri Kırââtihim ve Menhecü

Küllin fî Âli Kırâat, Mektebetü’l-Kâhire, I. Baskı, Mısır 1419/1998, s. 15. 4 Muhammed b. Sâlim Muhaysin (ö.1422/2001), Mu’cemü Huffâzi’l-Kur’ân ‘Abre’t-Târîh, Dâru’l-

Celîl, I. Baskı, Beyrut 1412/1992, c. I, s. 366.

5

insanlara nasihat eden, önemli bir şahsiyet olmasıyla birlikte tâbiî’nin ikinci

tabakasındandır.5

Süfyân b.‘Uyeyne (ö. 198/814)6 Mekke’de Hamîd b. Kays (ö. 30/651) ve

‘Abdullah b. Kesîr’den daha büyük bir kâri olmadığını öne sürmektedir.7 İbn Mücâhid;

İbn Kesîr’in, Mekke’de kırâat ehlinin imamı olduğu görüşündedir.8 İbn Kesîr, Arap

Edebiyatının önde gelen isimlerinden, belâğat ilmini iyi kullanan ve konuştuğu

anlaşılan, kırâat ilminde cumhûrun kabul ettiği bir imamdır. İbn Mücâhid; Mekke

ehlinin, İbn Kesîr kırâatini aynı asırda yaşayan diğer kârilerden ayrı tuttuklarını haber

vermiştir.9 İbn Kesîr, Kur’ân-ı Kerîm okutmadan önce arkadaşlarına vaaz ederdi. Bunu

yapmasının hikmeti ise okudukları Kur’ân-ı Kerîm’i daha iyi anlayıp, hayatlarında

uygulamayı ve kalplerini yumuşatmayı hedef ittihaz etmiş olmalarıdır. İbn Kesîr kırâati,

“Kırâatin İpeğidir.”10 Böyle vasıflandırılmasının sebebi, kırâatinin yumuşak, güzel ve

okuyuşunun kolay olmasıdır.11

İbn Kesîr, kendisinden hadîs rivâyet edilebilecek derecede, bu alanda güvenilir

bir yere sahiptir. ‘Abdullah b. Zübeyr (ö. 73/692), Ömer b. ‘Abdilaziz (ö. 101/720),

‘İkrime Mevlâ b. ‘Abbâs (ö. 105/723), Ebû Minhâl ‘Abdurrahman b. Mut‘ım (ö.

106/724), Eyyûb es-Sahtiyânî (ö. 131/749), İbn Cureyc (ö. 150/767), Hüseyin b. Vâkid

(ö. 157/774), Hammâd b. Seleme (ö. 167/784), Cerîr b. Hâzım (ö. 170/787) ve diğer

isimler, onun hadîs ilmindeki güvenilirliğine şâhitlik etmektedirler.12

5 ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 21. 6 Sufyân b. ‘Uyeyne; Kûfe’de doğmuş, Mekke'de oturmuş ve yine orada vefât etmiştir. İmam Şafiî:

“Mâlik ve Sufyân olmasaydı, Hicaz'ın ilmi gitmişti.” Demiştir. [el-Câmi’ fi’l-Hadîs, et-Tefsîr] onun

kitaplarındandır. Bkz. ez-Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1427/2006, c.VIII, s.

454. 7 ez-Zehebî, a.g.e., c. V, s. 320. 8 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 445. 9 es-Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemü’d-Dîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed (ö. 643/1245), Cemâlü’l-

Kurrâ’ ve Kemâlü’l-İkrâ’, thk. Mervân el-‘Atiyyeh-Muhsin Harâbeh, Dâru’l-Me’mûni li’t-Türâs, I.

Baskı, Beyrut 1418/1997,c. I, s. 534. 10 İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdir, III. Baskı, Beyrut

1414/1993, c. V, s. 346. 11 es-Sehâvî, a.g.e., c. I, s. 533. 12 ez-Zehebî, a.g.e., c. V, s. 318-319.

6

Nesâî (ö. 215/830), Muhammed b. Sa’d (ö. 230/845), Yahya b. Mu‘în (ö.

233/848), ‘Ali b. el-Medenî (ö. 234/849) gibi âlimler İbn Kesîr’in hadîs ilminde

güvenilirliğine ve rivâyet ettiği hadîslerin sahihliğine vurgu yapmışlardır.13

İbn Kesîr’den pekçok isim istifâde etmiştir. Kırâatini rivâyet edenler arasında

‘Abdullah b. Zeyd b. Yezîd (ö. 32/653), Şibl b.‘Abbâd (ö. 148/765), ‘Abdülmelik b.

Cureyc (ö. 149/766), Îsa b. Ömer es-Sekafî (ö. 149/766), Ebû‘Amr b.‘Alâ (ö. 154/771),

Ma’ruf b. Müşkân (ö. 165/782), Süleyman b. Muğîra (ö. 165/782), Şibl b. ‘Abbâd’ın

oğlu Sadaka b. ‘Abdillah b. Kesîr (ö. 166/783), Hammâd b. Seleme, İsmâil b.‘Abdillah

Kıst (ö. 170/787), Halil b. Ahmed (ö. 170/787), Cerîr b. Hâzım, Kuz‘â b. Süveyd (ö.

173/789), Hammâd b. Zeyd (ö. 179/795) ve diğer isimler bulunmakla birlikte, en

meşhur râvileri Bezzî ve Kunbûl’dür.14 ‘Abdullah İbn Kesîr Mekke’de kıraatte üzerinde

ittifak edilen imam olmuş ve 120/738 yılında vefat etmiştir.15

1.1. Bezzî, Ahmed b. Muhammed el-Mekkî (ö. 250/864)

İbn Kesîr kırâatinin edâ yönünden öncüsü ve en meşhur râvisidir.16. Asıl adı

Kâsım b. Nâfi‘ b. Bezze’dir. Ebû Bezze; Beşşâr ismi ile de tanınmaktadır. Hamedanlı

olup fars kökenlidir. Ebü’s-Sâib b. Sâib el-Mahzûmi vesilesiyle Müslüman olmuştur.

Hicrî (170/787) yıllarında Mekke’de dünyaya gelmiştir. Bezzî, kırâat ilminde imam,

muhakkik, dikkatli, sağlam, güvenilir bir yere sahipti. Bu sayılan sıfatları hocaları

vermiştir. Aynı zamanda Mescid-i Haram’da 40 sene müezinlik yapmıştır. Duhâ sûresi

ile Nâs sûresi arasında getirilen tekbirler Bezzî’ye isnâd edilmektedir.17 Hasan b.

13 İbn Mûsâ, Muhammed b. ‘Ali b. Âdem (ö. 1412/1992), Zehîratü’l-Ukbâ fi Şerhi’l-Müctebâ (Şerhü

Süneni’n-Nesâî), Dâru’l-Mi’râci’d-Düvelî, I. Baskı, Riyâd 1417/1996, c. XXXV, s. 81-82. 14 ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 49; Tevfîk İbrâhîm Damra,

et-Tarîkü’l-Münîr ilâ Kırâati İbn Kesîr bi Rivâyeti’l-Bezzî ve Kunbûl min Târîki’ş-Şâtıbiyyeti ve’d-

Dürre, Dâiratü’l-Mektebeti’l-Vataniyye, I. Baskı, Amman 1427/2006, s. 13-14. 15 İbn Kesîr’in hayatıyla ilgili daha geniş bilgi için bkz. es-Sehâvî, a.g.e.,c. I, s. 507-524-533; Ebü’l-

Haccâc, Yûsuf b. ‘Abdirrahmân (ö. 742/1341), Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Beşşâr ‘Avvâd

Ma’rûf, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1400/1980, c. XV, s. 468; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 86-

88; A mlf., Târîhü’l-İslâmi Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, Mektebetü’t-Tevfîkiyye, byy, ts, c. VI, s.

191; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. V, s. 318-322; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 443-444; ez-

Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrü’d-Dîn (ö. 1396/1976), el-A‘lâm, Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, XV.

Baskı, Beyrut 1423/2002, c. IV, s. 115. 16 ez-Zehebî, a.g.e., c. XII, s. 50. 17 İbnü’l-‘İmâd, Ebü’l-Felâh Abdü’l-Hay (ö. 1089/1679), Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, Thk.

Mahmûd el-Arnavûd, Dâru İbn Kesîr, I. Baskı, Beyrut 1406/1986, c. III, s. 229; ‘Ulemâ ve devlet

adamlarının biyografilerini ve 1000/1592 yılına kadar meydana gelen olayları içeren “Şezerâtü’z-

Zeheb” adlı eserin sahibi İbnü’l-‘İmâd, Şam’dan Mısır’a geçip orada Ali b. Süleyman el-Mansûrî’nin

7

Habbâb18 Bezzî’ye tekbir’in mâhiyetini sormuş ve “لا اله الا الله و الله اكبر” diye cevap

aldığını beyân etmiştir.19

Bezzî, İbn Kesîr kırâatini, İkrime b. Süleyman (ö. 250/864) ve Vehb b.

Vâdıh’tan (ö. 190/806) bu silsile usûlü üzere okumuştur.

İkrime b. Süleyman, “Kıst” ismiyle bilinen İsmâil b.‘Abdillah b. Kostantin ve

İbn Kesîr, Ebû‘Amred-Dânî (ö.444/1052)20 İsmâil el-Kıst’ın İbn Kesîr’de okuduğu

hususunda nakledenlerin görüş birliğine vardığını beyan etmiştir. Sadece Ebû İhrîd (ö.

190/806) bu görüşe katılmamıştır. Bezzî’nin ise İbn Kesîr kırâatini okuduğuna dâir

cumhûr ittifak etmiştir.21

Bezzî’den; Ebû Rabîa Muhammed b. İshak er-Rabîi (ö. 240/854), Kunbûl

Muhammed b. ‘Abdirrahman el-Mekkî (ö. 291/904), Mûsâ b. Hârûn (ö. 294/907),

Ahmed b. Ferah (ö. 303/916), Muhammed b. Hârûn (ö. 307/919), İshak b. Muhammed

el-Huzâî (ö. 308/920) ve diğer isimler kendisinden istifâde etmişlerdir.22 İmam Bezzî 80

yaşında Mekke’de vefât etmiştir.23

1.2. Kunbûl, Muhammed b. ‘Abdirrahman el-Mekkî (ö. 291/904)

Asıl adı Muhammed b.‘Abdirrahman b. Muhammed b. Hâlid b.Sâ‘id el

Mahzûmi’dir, Kanâbil’e denilen bir kabîleye mensup olduğu için, Kunbûl ünvânı ile

tanınmış olmasının yanı sıra, Hicaz’ın kırâat şeyhi denilecek kadar, bu ilimde üstün bir

hocalarından Bâbilî, Mezzâhî ve Şebrâmellisî’nin derslerine katılmıştır. Ayrıca bkz. ez-Ziriklî, a.g.e.,

c. III, s. 290; Tomar, Cengiz, “İbnü’l-İmâd”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2000, c. XXI, s. 95. 18 Hasan b. Habbâb b. Muhalled (ö. 301/913), Hocaların hocası ve güvenilir bir kişi, Ehl-i Edâ'nın

Mahirlerindendir. Muhammed b. Ğâlib el-Enbâtî’den ve Bezzî’den okumuş. لا اله الا الله Lafzını tekbire

eklemiştir. Konuyla ilgili geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm ve Vefiyyâtü’l-Meşâhiri ve’l-

A’lâm, c. XXIII, s. 40. 19 ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 105. 20 Ebû ‘Amr ed-Dânî 371/981'de Kurtuba (Cordoba)'da doğmuştur. Uzun müddet Bülensiye (Valencia),

eyaletine bağlı Dâniye (Danie), şehrinde ikamet ettiği için ed-Dânî nisbesiyle meşhur olmuştur.

417/1026 tarihinde vefâtına kadar (27 yıl), kalacağı Dâniye'ye yerleşmiştir. ed-Dânî 14 Şcvval 444 (8

Şubat 1053), Pazartesi günü 73 yaşında olduğu halde Dâniye'de vefat etmiştir. Geniş bilgi için bkz.

‘Abdurrahman Çetin, “Ebû ‘Amr ed-Dânî ve Kırâat İlmindeki Yeri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat

Fakültesi Dergisi, III, (1991), s. 15. 21 ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 631. 22 ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 103. 23 Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 102; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’ , c. XII, s. 50; A

mlf., Târîhü’l-İslâm ve Vefiyyâtü’l-Meşâhiri ve’l-A’lâm, c. XVIII, s. 110-111; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c.

I, s. 119-120; ez-Ziriklî, a.g.e., c. I, s. 204.

8

seviye ve güçlü bir konuma ulaşmıştır.24 İnsanlar, dünyanın dört bir tarafından ilim

tahsil etmek için, kendisini ziyâret etmiş ve pek çok kişi kendisinden istifâde etmiştir.25

Kunbûl kırâat ilmini; İbn Kesîr, İsmâil b. ‘Abdillah el-Kıst, Vehb b. Vâdıh,

Ahmed b. Muhammed b.‘Avn en-Nebbâl (ö. 240/854), Ebû Hasan Ahmed b.‘Avn en-

Nebbâl el-Kavvâs (ö. 240/854) ve diğer isimlerden tahsîl etmiştir.26

Kırâatini rivâyet edenler arasında; Ebû Râbia Muhammed b. İshak (ö. 250/864),

İshak b. Ahmed el-Huzâî (ö. 308/920), Ahmed b. Mûs‘âb Mücâhid (ö. 324/936),

Muhammed b. Ahmed b. Şenebûz (ö. 388/988) ve diğerleri27 isimler bulunmaktadır.

Kunbûl, 96 yaşında vefât etmiştir.28

2. DİĞER KIRÂAT İMAMLARI VE RÂVİLERİ

2.1. Nâfi‘ b. Ebî Nu’aym el-Medenî (ö. 169/785)

Adı Nâfi‘ b. ‘Abdirrahman b. Naîm el-Medenîdir. Ebû‘Abdirrahman ve Ebû

Ruveym künyeleriyle de anılan Nâfi‘, Aslen isfehanlı olup (90/709) yılında dünyaya

gelmiştir. Yedi kırâat imamı arasında yer almakla beraber, Medîne ehlinin kırâat

âlimidir. Kâlûn ve Verş kendisinden kırâat eğitimi almış ve rivâyette bulunmuşlardır.

Nâfi‘,79 yaşında vefât etmiştir.29

24 ez-Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. XIV, s. 84. 25 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 166. 26 Tâhâ Fâris, Terâcimü’l-Kurrâi’l-Aşr ve Ruvâtihimü’l-Meşhûrîn, Müessesetü’r-Reyyân, I. Baskı, byy,

1435/2014, s. 41-42. 27 Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 42. 28 Geniş bilgi için bkz. el-Cezerî, Ebû Abdillâh Şemsü’d-Dîn Muhammed b. İbrâhîm b. Bekr ed-Dımaşkî

(ö. 739/1338), Havâdisü’z-Zamân ve Enbâʾühû ve Vefeyâtü’l-Ekâbir ve’l-Aʿyân min Ebnâʾihî, thk.

İhsan Abbâs, Dâru Sâdir, I. Baskı,Beyrut 1415/1994, c. III, s. 42; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-

Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 133-134; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. XIV, s. 84.

İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr,thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘, Dâru'l-Kütübi’l-‘İlmiyye,

Beyrut ts,c. II, s. 217-221; A mlf., Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. II, s. 166; ez-Ziriklî,

a.g.e., c. VI, s. 190. 29 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, et-Temîmî, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs (ö. 324/936),

Kitâbü’s-Seb‘ati fî’l-Kırâât, thk. Şevkî Dayf, Dâru’l-Ma‘rûf, I. Baskı, Mısır 1400/1980 c. I, s. 53; İbn

Ebî Hâtim er-Râzî, Muhammed ‘Abdurrahman b. Muhammed (ö. 327/938), el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru

İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut 1271/1952, c. VIII, s. 56; es-Sehâvî, a.g.e., c. I, s. 507; Ebü’l-

Haccâc, a.g.e., c. XXIX, s. 281; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c.

I, s. 64; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 330-333.

9

2.1.1. Kâlûn ‘Îsâ b. Mînâ (ö. 220/835)

Adı ‘Îsâ b. Mîna b. Verdân b.‘Îsâ b.‘Abdissamed b. Ömer b.‘Abdillah ez-

Zerkî’dir. Ebû Mûsâ, Kâlun ismiyle tanınmıştır. Kendisine bu ismi imam Nâfi‘

vermiştir. Sebebi ise kırâatindeki güzelliğinden kaynaklanmaktadır. Medîne ve

çevresinin kârîsidir. (120/738) yılında dünyaya gelmiş, hicri 150 yılında imam Nâfi‘den

ders almaya başlamıştır.30 Medîne’de 100 yaşında vefât etmiştir.31

2.1.2. Verş Osman b. Sâ‘id (ö. 197/812)

Adı Osman b. Sâ‘id b.‘Abdillah b.‘Amr’dır. Osman b. Sâ‘id, İbn Ğazven, Ebû

Saîd, Ebû ‘Amr ve Ebü’l-Kâsım künyeleriyle anılmış olmasına rağmen “Verş” ismiyle

meşhur olmuştur. (110/728) senesinde Mısır’da dünyaya gelmiştir. Hicrî 155 senesinde

İmam Nâfi‘den ders almaya başlamıştır. Mısır’da vefât etmiştir.32

2.2. Ebû ‘Amr İbnü’l-‘Alâ (ö. 154/771)

Adı Zebbân b. ‘Alâ b. ‘Ammâr b. ‘Uryân’dır. et-Temîmî, el-Mâzinî künyeleriyle

de anılan Ebû ‘Amr el-Basrî, hicrî 68 veya 70 yılında Mekke’de dünyaya gelmiş, fakat

hayatını BasRa‘da geçirmiştir. Kırâat ilminde kolaylaştırıcı ve hafifletici bir yol

izlemesi sebebiyle bu alanda ekol olmuştur. Halîfe Mansûr zamanında Kûfe’de vefât

etmiştir.33

2.2.1. Hafs b. Ömer ed-Dûrî (ö. 246/863)

Ebû Ömer Hafs b. Ömer b.‘Abdilazîz ed-Dûrî el-Ezdî en-Nahvî, (150/767)

senesinde Bağdat’ın “Dûr” mıntıkasında dünyaya gelmiştir. İbnü’l-Cezerî (ö.

833/1429), Kırâat-ı‘Aşere’yi onun tarîki ile rivâyet ettiğini ifâde etmiştir. Yedi kırâat

30 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 615. 31 Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm ve Vefiyyâtü’l-Meşâhiri ve’l-A’lâm, c. XV, s. 202; A

mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. X, s. 326; A mlf., a.g.e., c. I, s. 93-94; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s.

615-616; A mlf., a.g.e., c. I, s. 615; Tâhâ Fâris, a.g.e, s. 25. 32 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. VI, s. 153; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-

Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 91; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. IX, s. 295-296;

İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 502-503; ez-Ziriklî, a.g.e., c. IV, s. 205. 33 Geniş bilgi için bkz. es-Sehâvî, a.g.e., c. I, s. 534; ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm ve Vefiyyâtü’l-Meşâhiri

ve’l-A’lâm, c. XXX IV, s. 120-130; A mlf., Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c.

I, s. 58-62; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. VI, s. 407; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 288-292; Tâhâ

Fâris, a.g.e., s. 50-54.

10

râvilerindendir. Aynı zamanda pek çok kitap telif etmiştir. (Mettefakat Elfâzuhû,

Meânîhi’l-Kur’ân, Kırââti’n-Nebiyyi (s.a.v.) Eczâu’l-Kur’ân),34 bunlardan bâzılarıdır.

Yahya b. Mübârek Yezîdî’den Ebû ‘Amr kırâatini, Kisâî’den kendi kırâatinin rivâyetini

okumuştur.35 Kuvvetli bir rivâyete göre (246/863) senesinde vefât etmiştir.36

2.2.2. Ebû Şu‘ayb, es- Sûsî (ö. 261/875)

Sâlih b. Zeyyâd b.‘Abdillah b. İsmâil b. İbrahim b. el-Cârûd b. Mesrah er-

Rustebî, Ebû Şuayb, es-Sûsî 37 er-Raggî; kırâatte imam, aynı zamanda hadîs alanında

mûteber bir âlimdir. Sûsi, doksanlı yaşlarda vefât etmiştir.38

2.3. ‘Abdullah b.‘Âmir el-Yahsûbî (ö. 118/736)

‘Abdullah b.‘Âmir Yezid b. Temîm b. Rabîa, Ebû ‘İmrân ‘Ali el-Esah, el-

Yahsûbî ed-Dimaşkî, h. 61 veya h. 68 yılında dünyaya gelmiştir.39 Yedi kırâat

imamlarından biri olan İbn ‘Âmir’in, Hz.Osman’dan (r.a.) Kur’ân-ı Kerîm dinlediğine

dâir rivâyetler vardır.40 ‘Abdullah b. ‘Âmir’in en meşhur râvileri Hişâm ve b.

Zekvan’dır. Şam’da vefât etmiştir.41

34 ez-Ziriklî, a.g.e., c. II, s. 264. 35 es-Sehâvî, a.g.e., c. II, s. 476; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I,

s, 122. 36 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, a.g.e., c. I, s. 53; İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. III, s. 183; Ebû

Hâtim b. Hibbân, Muhammed b. Ahmed et-Temîmî (ö. 354/965), es-Sikât, Dâiratü’l-Meârifi’l-

Osmâniyye, I. Baskı, Hindistan 1393/1973, c. VIII, s. 200; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. VII, s. 34-37; ez-

Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s, 113-114; A mlf., Siyeru

A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. XI, s. 541-543; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 423-425. 37 “Sûs şehri, İran’ın Ahvâz bölgesindedir.” Şihâbü’d-Dîn, Ebû ‘Abdillâh b. Yâkût ‘Abdullâh er-Rûmî

el-Hamevî (ö. 626/1229), Mu’cemü’l-Büldân, Dâru Sâdir, II. Baskı, Beyrut 1416/1995, c. II, s. 124. 38 Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. VIII, s. 319; A

mlf., Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s, 115; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s.

331-333. 39 es-Sehâvî, a.g.e., c. II, s. 454. 40 Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 68. 41 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, a.g.e., c. I, s. 85-87; es-Sehâvî, a.g.e., c. I, s. 545; Ebü’l-Haccâc,

a.g.e., c.XV, s. 143-149; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 46-49; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. V, s.

292-293; A mlf., Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. VII, s. 234-235; Tâhâ Fâris,

a.g.e., s. 70.

11

2.3.1. Hişâm b. ‘Ammâr(ö. 245/868)

Asıl adıHişâm b.‘Ammârb. Nasîr b. Ebbân es-Sülemîed-Dimaşkî’dir,Ebû Velîd

künyesi ile tanınmıştır. (153/770) senesinde dünyaya gelmiştir.“Fedâilü’l-Kur’ân”

isminde bir eser kaleme aldığı bilinmektedir.42

2.3.2. ‘Abdullah b. Zekvân (ö. 242/856)

Asıl adı ‘Abdullah b. Ahmed b. Beşir b. Zekvân b. Ömer’dir. Ebû ‘Amr ve Ebû

Muhammed el-Kureşî, el-Behrâmî, el-Fehrî, ed-Dimaşkî künyeleri ile tanınmıştır.

173/789) senesinde dünyaya gelmiş, imam Nâfi‘ve Kisâî’den ders almıştır.43 Şam’da

vefât etmiştir.44

2.4. ‘Âsım b. Ebi’n-Necûd (ö. 127/745)

Künyesi, ‘Âsım b. Behdele, Ebü’n-Necûd el-Esedî, Ebü’l-Kürr’dür, asıl isminin

‘Abdullah, babasının gerçek isminin ise “Behdele” olduğu belirtilmiştir.45 Yedi kırâat

imamından biridir. Kûfe’de vefât etmiştir.46

2.4.1. Ebû Bekr b.‘Ayyâş (ö. 193/809)

Asıl adı Şu‘be b.‘Ayyâş b. Sâlim el-Esed’î el-Kûfî el-Hannât’tır. Ebû Bekr

künyesi ile tanınmıştır.(95/714) senesinde dünyaya gelmiş ve Kûfe’de 96 yaşındayken

vefât etmiştir.47

42 Geniş bilgi için bkz. Ebü’l-Haccâc, a.g.e.,c.XV, s. 143-149; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr

‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 85. 43 Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 77. 44 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. V, s. 5; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. XIV, s. 280-282;

ez -Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XVIII, s. 393; A mlf., Ma‘rifetü’l-

Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 117-119; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 404-405; ez-

Ziriklî, a.g.e., c. IV, s. 65,85. 45 Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e.,c. IX, s. 233. 46 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, a.g.e., c. I, s. 69-70; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-

Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 51; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. V, s. 256-259; İbnü’l-Cezerî,

a.g.e., c. I, s. 346-347. 47 Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. V, s. 495-507; A mlf., Ma‘rifetü’l-

Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 82; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 347-348; Tâhâ

Fâris, a.g.e., s. 97.

12

2.4.2. Hafs b. Süleyman (ö. 180/796)

Hafs b. Süleyman b. Muğîra, Ebû Ömer künyesi ile tanınmış ve Hafscık

mânâsına gelen “Hufeys” ismi ile anılmıştır. (90/709) senesinde dünyaya gelmiştir.

İmam ‘Âsım kırâatinin en çok tanınan râvisidir. 90 yaşında vefât etmiştir.48

2.5. Hamza b. Habîb ez-Zeyyât (ö. 156/773)

Asıl adı Hamza b. Habib b. ‘Amâra b. İsmâil el-Kûfî et-Teymî ez-Zeyyât’tır.

Ebû ‘Amâra künyesi ile tanınmıştır. (80/699) yılında dünyaya gelmiştir. Yedi kırâat

imamından biri olan Hamza, Kûfe’de yaşadığı asırda kırâati en çok okunan kârî

olmuştur. Bir sene Kûfe’de, bir sene Hilvan bölgesinde kırâat okutmuştur. Hilvan

şehrinde vefât etmiştir.49

2.5.1. Halef b. Hişâm el-Bezzâr (ö. 229/844)

Asıl adı Halef b. Hişâm el-Bezzâr, Halef b. Hişâm b. Sa‘leb’tir. Ebû Muhammed

el-Esediyyü’l-bağdâdiyyü’l-Bezzâr (hubûbat ve diğer tüketim maddelerini satan kimse)

lakabıyla anılmaktan hoşlanmaz, kendisine “Mukrî” denmesini isterdi. Aslen Vâsıt

bölgesine yakın olan “Femi’s-Sulh” bölgesindendir.50 (150/767) senesinde dünyaya

gelmiştir. Yedi kırâat râvisinden biri ve aynı zamanda on kırâat imamından mühim bir

kârîdir. Bağdat’ta vefât etmiştir.51

48 Geniş bilgi için bkz. Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. VII, s. 10-16; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 84; A mlf.,

Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 174; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-

Kırââti’l-‘Aşr, c. I, s. 155;A mlf., a.g.e., c. I, s. 254-255; ez-Ziriklî, a.g.e., c. II, s. 264; Tâhâ Fâris,

a.g.e., s. 103. 49 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. III, s. 209; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. VII, s. 314-

319; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 66-71; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. VIII, s. 496; İbnü’l-Cezerî,

a.g.e., c. I, s. 261; A mlf., Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s. 327. 50 ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 112. 51 Geniş bilgi için bkz. Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. VIII, s. 228; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. VIII, s. 299-

302;ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 113; A mlf., a.g.e., c. X, s. 576-580; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 263; ez-

Ziriklî, a.g.e., c. II, s. 311; Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 122.

13

2.5.2. Hallâd b. Hâlid (ö. 220/835)

Asıl adı Hallâd b. Hâlid b.‘İsâ’dır. Ebû İsâ ve Ebû ‘Abdillah künyeleri ile

tanınmıştır. (220/835) yılında Kûfe’devefât etmiştir.52

2.6. ‘Ali b. Hamza el-Kisâî (ö. 189/805)

Asıl adı ‘Ali b. Hamza b.‘Abdillah b. Behmen b. Feyrûz el-Esedî er-Rûhî’dir.

Ebû Hasan el-Kisâî künyesi ile tanınmıştır. Aslı Irak’ın “Evlâdü Fers” bölgesindendir.53

(120/735) senesinde Kûfe’de dünyaya gelmiştir. Yedi kırâat imamından biridir ve aynı

zamanda birçok kitap yazmıştır. Meâni’l-Kur’ân, Müteşâbihu’l-Kur’ân, Maktû‘u’l-

Kur’ân, Mâ Yelhanu fîhi’l-‘Avâm, Muhtasaru fi’n-Nahv, Kitâbu’n-Nevâdir’ul-Kebîru

ve’l-Evsatu ve’s-Sağîr, el-Masâdir, Kitâbu’l-Hurûf, el-Kırâât, el-‘Aded, el-Hêât, el-

Hece, bunlardan bazılarıdır.54 Kisâî, “Rayy Köyü” yakınlarında bulunan Rambûya

bölgesinde vefât etmiştir.55

2.6.1. el-Leys b. Halid Ebü’l-Hâris (ö. 240/854)

Asıl adı Leys b. Hâlid’dir. Ebü’l-Hâris ve el-Merûzî künyeleri ile tanınmıştır.

Yedi kırâat imamlarının râvilerinden biridir.56

2.6.2. Hafs b.Ömer ed-Dûrî (ö. 246/863)

Dûrî, gerek İbn Mücâhid’in (ö. 324/936) Kitâbü’s-Sebʿâ’sında Kisâî kırâatinin

râvileri arasında yer almasının, gerekse daha sonra telif edilen ve Kırâat-i Seb‘â

imamlarının râvilerini iki ile sınırlayan kırâat kitaplarında, hem hocası Kisâî’nin hem de

kendisinden bizzat kırâat öğrenmemiş olmasına rağmen Ebû ‘Amr b. ‘Alâ’nın iki

râvisinden biri olarak tercih edilmiştir. Bunun sebebi, hiç şüphesiz onun genel anlamda

52 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. III, s. 368; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 124; A mlf.,

Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XV, s. 279; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 274; ez-

Ziriklî, a.g.e., c. II, s. 309; Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 124. 53 Kırâat imamlarından biridir. İmam Hamza’ın râvisi olmakla birlikte, ilm-i kırâatin bazı konularında

kendisine muhalefet etmiştir. Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 39. 54 ez-Zehebî, a.g.e., c. VII, s. 554; ez-Ziriklî, a.g.e., c. IV, s. 283. 55 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, a.g.e., c. I, s. 78; İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. VI, 182; Ebû

Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. VIII, s. 457; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-

A‘sâr, c. I, s. 72-77; ez-Ziriklî, a.g.e., c. IV, s.283; Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 133 56 ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XVII, s. 232; A mlf., Ma‘rifetü’l-

Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 124; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 34.

14

bu ilimdeki üstünlüğü yanında, Ebû ‘Amr ed-Dânî’nin de belirttiği gibi, her iki imamın

kırâatiyle ilgili rivâyetine güvenilmesi ve buna bağlı olarak Ebû ‘Amr ve Kisâî

kırâatlerinin bu rivâyetle yaygın bir şekilde okunmasıdır. Dûrî, kırâatteki senedinin yedi

imama doğrudan veya en kısa yoldan ulaşması sebebiyle, kendi çevresi dışındaki kırâat

âlimleri tarafından da başvurulan bir kaynak haline gelmiş, etrafında kırâat

mütehassıslarının toplandığı bir üstat olarak şöhret yapmıştır.57

2.7. EbûCa‘fer el-Medenî (ö. 130/747)

Asıl adı Yezîd b.Ka‘kâ‘dır. Feyruz b.Ka‘kâ‘ ve Ebû Ca‘fer künyeleri ile

tanınmıştır. Ebû Ca‘fer, kuvvetli olan görüşe göre halîfe Mervan döneminde vefât

etmiştir.58

2.7.1. ‘Îsâ b. Verdân (ö. 160/777)

Asıl adı ‘Îsâ b. Verdân el-Medenî el-Hazzâ’dır. Künyesi Ebü’l-Hâris’dir.

Medîne-i Münevvere’de vefât etmiştir.59

2.7.2. Süleyman b. Müslim b. Cemmâz (ö. 170/786)

Asıl adı Süleyman b. Müslim b. Cemmâz el-Medenî’dir. Künyesi Ebü’r-Rabî‘

ez-Zehrî’dir. Medine-i Münevvere’de vefât etmiştir.60

57 Geniş bilgi için bkz.es-Sehâvî, a.g.e., c. II, s. 476; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s, 122. 58 Geniş bilgi için bkz.İbn Mücâhid, a.g.e., c. I, s. 57-85; İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. IX, 285; Ebû

Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. V, s. 543; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. XXXIII, s. 200-201; ez-Zehebî, a.g.e., c.

I, s. 40; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. V, s. 287;A mlf., Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri

ve’l-A’lâm, c. XI, s. 158; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. I, s. 178; A mlf., Ğâyetü’n-

Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. II, s. 382; ez-Ziriklî, a.g.e., c. VIII, s. 186; Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 144. 59 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. III, 183; Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. VIII, s.

200; Ebü’l-Haccâc, a.g.e., c. V, s. 34-37; ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-

A‘sâr, c. I, s. 66-191; A mlf., Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XI, s. 158; A mlf.,

Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. XI, s.541; İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s.

616. 60 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. IV, s. 142; ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm

Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. IX, s. 274; A mlf., Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti

ve’l-A‘sâr, c. I. s, 114; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. I, s. 178-179; A mlf., Ğâyetü’n-

Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s. 315.

15

2.8. Ya‘kûb b. İshâk el-Basrî (ö. 205/821)

Asıl adı Ya‘kûb b. İshâk b. Zeyd b.‘Abdillah b. Ebû İshâk el-Hadramî el-Mukrî

en-Nahvî el-Basrî’dir. Ebû Muhammed künyesi ile tanınmıştır. (117/735) senesinde

BasRa‘da dünyaya gelmiştir. Zilhicce ayında vefât etmiştir.61

2.8.1. Rüveys, Muhammed İbnü’l-Mütevekkil (ö. 238/852)

Muhammed b. Mütevekkil, Rüveys ismi ile tanınmıştır. BasRa‘da vefât

etmiştir.62

2.8.2. Ravh b.‘Abdilmü’min (ö. 233/848)

Ravh b.‘Abdilmü’min b.‘Ubde b. Müslim, el-Hüzlî, el-Basrî en-Nahvî, Ebû

Hasan künyesi ile tanınmıştır.63

2.9. Halefü’l-‘Âşir (ö. 229/844)

Kırâat-i Seb‘â imamından Hamza b. Habîb’in kırâatini bizzat kendisinden

almamış olmasına rağmen yedi imamın kırâatlerinin râvilerini iki ile sınırlayan

kaynaklarda onun iki râvisinden biri olarak tercih edilen Halef, Hamza’nın okuyuşuna

aykırı biçimde çeşitli rivâyetlerden yaptığı 120 yerdeki isâbetli tercihleri sebebiyle de

on kırâat imamından biri sayılmıştır. Onun Hamza’ya aykırı olarak yaptığı tercihleri

incelediğini söyleyen İbnü’l-Cezerî, biri müstesna bunların Kûfeliler’e ve bizzat Hamza,

Kisâî ve Ebû Bekr b. ‘Ayyâş’a âit kırâatlerin dışında sayılamayacağını ileri sürmüşse de

‘aşere’ye dâir eserlerinde onuncu imam olarak Halef’e yer vermiştir.64

61 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c. IX, s. 204; Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. IX, s.

283; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 94; A mlf., Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XIV, s.

248-249; İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. II, s. 386; ez-Ziriklî, a.g.e., c. VIII,

s. 195; Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 158. 62 Geniş bilgi için bkz. ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XVII, s. 235; A

mlf., Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 126; A mlf., Siyeru A‘lâmi’n-

Nübelâ’, c. XI, s. 542; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. I, s. 183; A mlf., Ğâyetü’n-Nihâye

fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. II, s. 234. 63 Geniş bilgi için bkz. İbn Ebî Hâtim er-Râzî, a.g.e., c.III, 499; Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. VIII, s.

244; ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XVII, s. 79; A mlf., Ma‘rifetü’l-

Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 126; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. I,

s. 185; A mlf., Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s. 285; ez-Ziriklî, a.g.e., c. II, s. 311. 64 Geniş bilgi için bkz.Ebû Hâtim b. Hibbân, a.g.e., c. II, s. 311; ez-Zehebî, a.g.e., c. I, s. 83; İbnü’l-

Cezerî, a.g.e., c. II, s. 234.

16

2.9.1. İshak b. İbrâhîm b. Osman b.‘Abdillah (ö. 286/889)

Ebû Ya‘kûb el-Mervezî, el-Bağdadî künyeleri tanınmış,“Verrâk Halef” ismi ile

meşhûr olmuştur.65

2.9.2. İdris el-Haddâd (ö. 292/905)

İdrîs b.‘Abdilkerim el-Haddâd,66 Ebû Hasan el-Bağdadî künyesi ile tanınmıştır.

(199/815) senesinde Bağdat’ta dünyaya gelmiştir. Kurbân Bayramı günü vefât

etmiştir.67

3. KIRÂAT İLMİNDE İNFİRÂD

İnfirâd; “tek olma” ve “berâberinde kimse bulunmama” anlamına gelir.68 Kırâat

ıstılâhında ise kırâatleri tek tek okuma, rivâyetleri herhangi bir karışıklığa mahal

vermeden okuma, tüm rivâyetlere özel hatim indirme olarak mânâlandırılmaktadır.69

Kur’ân vücûhatı, tüm râvi ve imamlar için ayrı ayrı hatim yapmak sûretiyle tâlim

ve tedrîs edildiği takdirde, infirâd metodu uygulanmış olmaktadır.70 Allah Rasûlü’nün

(s.a.v.) zamanında Kur’ân-ı Kerîm okunurken ya da tedrîs edilirken, infirâd metodunun

tatbîk edildiği, birden çok kırâatin bir kişi tarafından aynı vakitte okunduğu yönünde bir

yöntemin söz konusu olmadığı bilinmektedir.71

Kırâatlerin tedvîn döneminin akabinde Kur’ân’ın tamamı infirâd metoduyla

tilâvet ve tedrîs edilmiş, talebe bir kırâatteki hatmi tamamlamadan diğer imamın

kırâatine başlatılmamıştır.72

65 Geniş bilgi için bkz.ez-Zehebî, Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XXV, s. 317; A

mlf., Târîhü’l-İslâm Vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, c. XXV, s. 317; İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-

Kırââti’l-‘Aşr, c. I, s. 188-192; A mlf., Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s. 212. 66 Geniş bilgi için bkz.ez-Zehebî, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-Tabakâti ve’l-A‘sâr, c. I, s. 179; A

mlf., Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, c. XIV, s. 44-45; İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’,

c. I, s. 154. 67 Tâhâ Fâris, a.g.e., s. 172. 68 ez-Zebîdî, Muhammed Murtadâ (ö. 1205/1791), Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Mısır 1306/1889,

c. II, s. 449. 69 es-Suyûtî, Celâlu’d-Dîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk.

Muhammed Ebi’l-Fadl İbrâhîm, Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitâb, Mısır 1394/1974, c. I, s.

352. 70 Abdülhamit Birışık, Kırâat İlmi ve Tarihi, II. Baskı, Emin Yayınları, Bursa 2014, s. 152. 71 Necâti Tetik, Başlangıçtan IX Asra kadar Kırâat İlminin Tâlimi, İşâret Yayınları, İstanbul 1990, s. 99. 72 Birışık, a.g.e., s. 152.

17

Kırâat tedrîsinde infirâd tekniği hicretin ilk yıllarından ed-Dânî, İbn Şîtâ (ö.

445/1053), el-Ehvâzî (ö. 446/1054) ve el-Hüzelî’ye (ö. 465/1072) yâni hicrî beşinci asra

kadar tatbîk edilmiştir.73 Uygulanan bu metod tüm kırâat ve rivâyetlere ayrı ayrı hatim

gerektirdiğinden, epey vakit alan ve sabır isteyen bir yöntemdir. Bu şekliyle kırâat

ilmini öğrenmek uzun yıllara mâl olduğundan, bu ilme olan rağbetin giderek azaldığı

gözlemlenmiştir.

Kırâatlerin infirâd usûlüyle okunması hakkında İbnü’l-Cezerî “en-Neşr” isimli

eserinde şu bilgilere yer vermektedir:

1. Ebü’l-Hasen ‘Ali b. ‘Abdi’l-Gânî el-Husarî el-Kayravânî (ö. 468/1075),

Kırâat-i Seb‘â’yı tâlim etmek maksadıyla hocası Ebû Bekr el-Kasrî’nin huzurunda on

yılda doksan defa hatmetmiş ve bunu beyitlerle şöyle ifâde etmiştir:

مام وأذكر أشياخي ي بكر أب الذين قرأتها ... عليهم فأبدأ بال

بع تسعين ختمة ... بدأت ابن عشر ثم أ ر ش ت في ع كمل قرأت عليه الس

“Kırâati tâlim ettiğim hocalarımı zikrediyorum ve Şeyh Ebû Bekr el-Kasrî ile

başlıyorum.

Ona on yaşımda başlayıp on yılda doksan hatim yaparak yedi kırâati okudum.”74

2. İbn Mücâhid’in arkadaşlarından olan ve yıllarca ondan ilim tahsil etmiş Ebü’l-

Hafs el-Kettânî (ö. 390/1000), ‘Âsım kırâatini hocasına tilâvet etmesinin akabinde bu

kırâat dışında da kırâatler öğrenmek istemesine rağmen hocası bu talebini münâsib

bulmamıştır.75

3. Ebü’l-Feth Ferec b. Ömer el-Vâsitî (ö. 380/991), Kur’ân-ı Kerîm’i Ebû Bekr

Şû‘be rivâyetinden, Yahyâ el-‘Uleymî (ö. 243/857)76 tarîkini hocalarından biri olan İbn

Sevvâr’a okumuş ve yıllarca farklı hatimler okuduğu halde hiçbir rivâyeti diğer

rivâyetle birleştirmemiştir.77

4. Hicrî ilk asırdan beşinci asra kadar infirâdî metodla okuma usûlü devam

etmiştir. Hicrî beşinci asrından itibâren tüm kırâatleri bir araya getirme işlemi

73 İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. II, s. 195. 74 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 194. 75 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 194. 76 Asıl ismi Yahyâ b. Muhammed b. Kays el-‘Uleymî el-Ensârî el-Kûfî (ö. 243/857) ’dir. Bkz. İbnü’l-

Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. II, s. 378. 77 İbnü’l-Cezerî, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, c. II, s. 195.

18

indirâc/cem metodu ortaya çıkmış ve İbnü’l-Cezerî dönemine dek devam etmiştir.

Bununla berâber kırâat bilginlerinin bir kısmı geçmişe dayalı bu şekilde bir uygulama

bulunmadığını iddiâ ederek, bu geleneği (indirâcı) uygun görmeselerde bu usûl kısa

sürede fazla bilgi öğrenilmesine fayda sağladığı için uygulanmıştır.78

5. Şâtıbî’nin damadı Kemâl ed-Darîr (ö. 661/1262), Şâtibî’den kırâat tâlim

ettiğinde Kırâat-i Seb‘â’nın tamamı için üçer kez hatim indirmiştir. Örneğin; Kırâat-i

Seb‘â imamlarından olan İbn Kesîr’in kırâatini tilâvet edeceği vakit, evvela bu kırâatin

râvilerinden olan Bezzî’nin rivâyeti üzere bir hatim okumuş daha sonra Kunbûl için

aynı işlemi yapmıştır. Akabinde her iki imamın rivâyetini indirâc usûlü üzere

birleştirerek üçüncü bir hatim okumuştur. Bu metodu uygulayarak Kırâat-i Seb‘â’yı on

dokuz hatimle tamamlamıştır. Fakat Kırâat-i Seb‘â imamlarından biri olan Kisâî’nin

birinci râvisi Ebü’l-Hâris’e (ö. 240/854) sıra geldiği vakit onun rivâyetini ikinci râvisi

olan Dûrî’nin rivâyetiyle birleştirmiştir. Kemâl ed-Darîr bu hususta şu açıklamalarda

bulunmaktadır: “Kisâînin birinci râvisi Ebü’l-Hâris rivâyeti üzere bir hatim indirmek

arzu ettim. Hocam, Kisâînin ikinci râvisi Dûrî kırâati ile cem etmemi emretti. Bu şekilde

iki râvi’yi birleştirerek Ahkâf sûresine ulaştığımda hocam vefât etti.”79

6. İbnü’l-Cezerî’nin üstâdının üstâdı et-Takî es-Sâiğ, yirmibir hatim indirerek

yedi kırâati ve otuz hatim indirerek on kırâati tamamlamadan hiç kimseye indirâc

metodu için müsâade etmemiştir.80

Kırâatleri birleştirme metoduna misâl olarak yine şu mâlumata yer vermek

uygun olacaktır: Hâlihazırda İslâm âleminin genelinde ‘Âsım kırâatinin Hafs rivâyeti

üzerine Kur’ân infirâdî olarak hem tilâvet hem de hıfz edilmektedir. Bu usûl Hafs’ın tek

rivâyetinin bir hatim olarak okunması yönünde kısmî bir infirâda örnek teşkil

etmektedir. Hafs’ın bütün rivâyetleri ayrı ayrı birer hatim olarak okunduğu takdirde,

Hafs’ın kırâat farklılıklarının tamamı infirâdî olarak okunmuş olacaktır. Çünkü infirâd,

tüm kırâat farklıklarını bütün imam ve râviler için tek tek icra etmektir.

Ayrıca 2008-2011 tarihleri arasında Pendik Haseki Dînî Yüksek İhtisas Eğitim

Merkezinde öğrenci iken kırâat hocalarımızdan Ramazan Pakdil, Tâlip Akbal, Murat

78 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 195. 79 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 195. 80 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 195.

19

Sefiloğlu ve İbrahim Çavdar, hicrî beşinci asra kadar infirâdî metodla kırâat

okutulduğunun bir göstergesi olarak usûlen, Bakara sûresinin ilk otuzyedi âyetini İbn

Kesîr kırâatine göre okutmaktadırlar. İbn Kesîr kırâatinin infirâdî usûlle okunmasına

misâl olarak yazdığımız nüshânın ilk sayfalarından şu örnek verilebilir:

İbnMücâhid ve ondan sonraki ilk yüzyılda dahi infirâd metodunu îtinâ ile tatbîk

edenler olmuş, yıllarca kırâat tâlim etmiş kişilere bile kırâatleri indirâc etme hususunda

izin verilmemiştir.81 Fakat Şâtibî’nin, talebesine Kisâî kırâatinde râvileri indirâc ederek

81 Tetik, a.g.e., s. 101.

20

tilâvet etmesine müsâade etmesi, yedi ve on kırâati iyice bellemiş ve okumuş (kırâat,

rivâyet ve tarik ayrımlarını iyi hazmetmiş) kimselere kısa zamanda çok mesâfe almak

amacına yönelik bir tâlim usûlü şeklinde kabul edilmesi ve yeni nesilce de uygulanması,

kırâatleri toplama usûlüne (indirâc metoduna) meşrûiyet sağlamıştır. Bununla beraber

İbnü’l-Cezerî’nin, üstâdı Ebü’l-Meâlî İbnü’l-Lebbân’dan (ö. 776/1374) kırâatleri,

indirâc usûlü ile öğrendiğine de parmak basmak gerekir.82

4. İBN KESÎR KIRÂATİNDE USÛL

4.1. Genel Kâideler

Usûl; sözlükte “asl” kelimesinin çoğulu olmakla beraber “kök, kaynak, temel,

gövde ve kâide” mânâlarına gelmektedir.83 İlm-i Kırâatte usûlden gâye şöyle îzah

edilmiştir. Kırâat imamlarının belirli kelime ve kâidelerle (sekte, nakil, beyne, imâle)

istisnaları olmakla birlikte Kur’ân-ı Kerîm’in her yerinde aynı şekilde okumalarıdır.84

Burada, İbn Kesîr ve râvilerinin kırâatindeki; istiâze, besmele, med ve kasr gibi

kavramlar usûl yönünden incelenecektir.

4.1.1. İstiâze

“el-‘Avz” kökünden türeyen bu kelime istif’âl bâbından olup ilticâ, sığınma

mânâsına gelmektedir.85 Istılahta ise “ جيم يطان الر Kur’ân/فإذا قرأت القرآن فاستعذ ب الل من الش

okuduğun zaman, kovulmuş şeytandan Allah’a sığın.”86 Âyetindeki emir sîgasından

dolayı istiâze “Allâh’a (c.c.) sığınmaktır.” şeklinde tanımlanmaktadır.87 Umum kurrânın

tercih etmiş oldukları istiâze sîgası “جيم şeklindedir. İbn Kesîr’in ”أعوذ بالل من الشيطان الر

ise şu iki sîgayı

82 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 196. 83 İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris (ö. 395/1004), Mu‘cemü Mekâyîsü’l-Lüga, thk. Abdüsselam

Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, Mısır, 1399/1979, c. I, s. 109; İbn Manzûr, a.g.e., c. I, s. 87. 84 ‘Abdü’l-‘Alî el-Mesûl, Mu’cemu Mustalahâti’l-‘İlmi’l-Kırââti’l-Kur’âniyye, Dâru’s-Selâm, Kâhire

1440/2007, s, 87. 85 el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd, (ö. 393/1003), es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye,

thk. Ahmed ‘Abdulğafur ‘Addâr, IV. Baskı, Dâru’l-‘ilm li’lmelâyîn, Beyrut 1987/1407, c. II, s. 597;

İbn Fâris, a.g.e., c. IV, s. 184; İbn Manzûr, a.g.e., c. IV, s. 3162. 86 Nahl, 16/96. 87 İbn Kesîr, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. ‘Abdülkâdir el-Arnavûd, Dâru’l-Feyhâ, I. Baskı, Dimaşk

1414/1993, c. I, s. 27.

21

“ جيم الل أعوذ ب يطان الر العظيم من الش , جيم إن الل أعوذ ب يطان الر ميع الله العظيم من الش العليم هو الس

tercih ettiği görülmektedir.88

4.1.2. Besmele

Lügatte besmele fiilinin mastarı olup, besmele çekmek mânâsına gelmektedir.89

Istılahta ise حيم الله بسم حمن الر الر “Rahmân ve Râhîm Allâh’ın (c.c.) adıyla başlarım”

demektir. İbn Kesîr, Fâtiha sûresindeki besmeleyi de âyet saymaktadır.90 İstiâze ile

evvel-i sûreye başlanıldığı vakit, bütün kırâat imamları için dört vecih vardır. Bunun

indirâc usûlü ile sûret üzerinde görünümü şu şekildedir:

جيم حيم ال الله بسم أعوذ بالل من الشيطان الر حمن الر العالمين رب لل حمد الر

جع يع خل ح ك ن ف ر د ا————————————————وصل جميع

—————————————قطع جميع

———————قطع اول وصل ثاني

—————وصل اول قطع ثاني

4.1.2.1. İbn Kesîr Kırâatinde Evvel-i Sûrede Besmele Vecihleri

1.Vasl-u Cemî‘

Kırâate başlarken; İstiâze, besmele ve ibtidâ edilecek sûreyi, nefes almaksızın

birbirine vaslederek okumaktadır. Misâl:

جيم حيم الله بسم ←أعوذ بالل من الشيطان الر حمن الر ب العالمين ر لل لحمد ا ← الر

2. Kat-‘u Cemî‘

İstiâze, besmele ve ibtidâ edilecek sûreye başlarken, her birinde vakıf yapmak

sûretiyle okumaktadır. Misâl:

جيم أعوذ بالل حيم الله بسم • من الشيطان الر حمن الر رب العالمين لل لحمد ا•الر

88 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 250. 89 İbn Manzûr, a.g.e., c. I, s. 286. 90 ‘Abdülfettâh b. ‘Abdülğanî b. Muhammed el-Kâdî, el-Ferâidü’l-Hısân fî ‘Addi Âyi’l-Kur’ân,

Mektebetü’d-Dâr, I. Baskı, Medine 1983/1404, s. 2.

22

3. Vasl-u Evvel, Kat-‘u Sânî

İstiâze ve besmeleyi birbirine vaslettikten sonra vakfedip, sûre başından tilâvete

başlamaktadır. Misâl:

جيم حيم الله بسم ←أعوذ بالل من الشيطان الر حمن الر رب العالمين لل لحمد ا•الر

4. Kat-‘u Evvel, Vasl-u Sânî

İstiâze çekdikten sonra vakfedip, besmele ile sûre başını birbirine vaslederek

kırâate başlamaktadır. Misâl:

جيم حيم الله بسم •أعوذ بالل من الشيطان الر حمن الر ين رب العالم لل لحمد ا ← الر

İbn Kesîr kırâatinde, Tevbe Sûresi dışındaki bütün sûrelere yukarıda zikredilen

vecihlerden biri tercih edilerek tilâvete başlanılır. Fakat Tevbe sûresine istiâze ile

başlanılacak ise bütün imamlar için iki vecih vardır. Sûret üzerinde gösterilecek olursa;

جيم شركين دتم من الم ين عاه الذ ورسوله إلى الله براءة من أعوذ بالل من الشيطان الر

ادح ك ن ف رجع يع خل —————————بسملةوصل بلا

————قطع بلا بسملة

1. Vasl Bilâ Besmele

Besmele okumaksızın, istiâzeyi Tevbe sûresine vaslederek okumaktadır.

جيم كين المشر ى الذين عاهدتم من ورسوله إل الله براءة من ← أعوذ بالل من الشيطان الر

2. Kat‘u Bilâ Besmele

İstiâze’de vakfedip, besmele okunmaksızın sûreye başlamaktadır.91 Misâl:

جيم ين لمشرك ى الذين عاهدتم من اورسوله إل الله براءة من •أعوذ بالل من الشيطان الر

İbn Kesîr kırâatinde, istiâze ve besmele vecihleri incelendikten sonra, İbn

Kesîr’in iki sûre arasındaki besmele metodu, kadîm eserlerden istifâde edilerek îzah

edilmeye çalışılacaktır.

ورتين بسنة ... رجال نموها درية وتحم لا وبسمل بين الس

ورتين فصاحة ... وصل واسكتن كل جلاياه لا حص ووصلك بين الس

91 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, ed-Dürrü’l-Vefîr fî Kırâati’l-Mekkî İbn Kesîr, byy, ts, s. 28.

23

İki sûre arasında besmele okumak sünnettir. Kâlûn, Kisâî, ‘Âsım ve İbn Kesîr,

iki sûre arasında besmele okuyarak bu sünneti îfâ etmişlerdir.

Hamza kırâatinde olduğu gibi vasıl ve sekit yapman fesâhettir. Vaslet ve sekit

yap! İşte o zaman en güzelini yapmış olursun.92

Bütün kırâat imamlarının iki sûre arasındaki besmele vecihlerinin indirâc usûlü

ile sûret üzerinde rumuzları ile birlikte gösterimi aşağıdaki gibidir:

حيم الله بسم ←واعبد ربك حتى يأتيك اليقين 93 حمن الر فلا تستعجلوه الله أتى أمر ← الر

د ن رجع ا ————————————————وصل جميع

———————————قطع جميع

————————قطع اول وصل ثاني

ج ح ك ف يع خل——————————————وصل بلا بسملة

ج ح ك يع —————————————— سكت بلا بسملة

4.1.2.2. İbn Kesîr Kırâatinde İki Sûre Arasında Besmele Vecihleri

Besmelenin iki sûre arasındaki okunuşunda üç vechi vardır. Bunlar şöyle

sıralanabilir:

1. Vasl-u Cemî‘

Bir önceki sûreyi besmeleye, besmeleyide bir sonraki sûreye vaslederek

okumaktadır. Misâl:

حيم الله بسم ←واعبد ربك حتى يأتيك اليقين 94 حمن الر فلا تستعجلوه سبحانه وتعالى الله أتى أمر ←الر

ا يشركون عم

2. Kat-‘u Cemî‘

Besmeleyi bir önceki ve sonraki sûreden ayırmak sûretiyle okumaktadır. Misâl:

92 eş-Şâtıbî, Ebû Muhammed (ö. 590/1194), Metnü’ş-Şâtıbiyyeti-Hirzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî fi’l-

Kırââti’s-Sebi’, Thk. Muhammed Temîmü’z-Ze’bî, Mektebetü Dâru’l-Hüdâ ve Dâru’l-Ğavsânî li’d-

Dirâsâti’l-Kur’âniyyeti, IV. Baskı, Dimaşk 1426/2005, c. I, s. 9; ‘Abdülfettâh ‘Abdülğanî el-Kâdî, el-

Vâfî fî Şerhi’ş-Şâtıbiyyeti fi’l-Kırââti’s-Seb‘i, el-Mektebetü’s-Sevâdî, V. Baskı, Cidde 1420/1999, s.

45-47. 93 el-Pâluvî, Hâmid b. ‘Abdülfettâh, Zübdetü’l-‘İrfân fî Vücûhi’l-Kur’ân, Hilal Yayınları, İstanbul,

1389/1969, s. 6-7. 94 Hicr, 15/99; Nahl, 16/1.

24

ح الله بسم •واعبد ربك حتى يأتيك اليقين حمن الر ا عجلوه سبحانه وتعال فلا تست الله أتى أمر •يم الر ى عم

يشركون

3. Kat-‘u Evvel, Vasl-u Sânî

Besmeleyi bir önceki sûreden ayırıp, bir sonraki sûre ile birleştirmek sûretiyle

okumaktadır. Misâl:

ح الله بسم •واعبد ربك حتى يأتيك اليقين حمن الر ا عجلوه سبحانه وتع فلا تست الله أتى أمر ← يم الر الى عم

يشركون

İbn Kesîr ve diğer kırâat imamları için; Enfâl sûresinin son âyetini, Tevbe

sûresinin başına vasletmek husûsunda üç vecihleri bulunmaktadır. Daha iyi anlaşılması

için sûret üzerinde rumuzları ile birlikte gösterimi aşağıdaki gibidir:

اهدتم من المشركين ورسوله إلى الذين ع الله براءة من بكل شيء عليم الله إن 95 …

جع يع خل ح ك ن ف ر د ا —————————————— وصل بلا بسملة

————————سكت بلا بسملة

———————— قطع بلا بسملة

1. Vasl Bilâ Besmele

Enfâl sûresinin son âyetinden, Tevbe sûresinin ilk âyetine geçerken besmele

çekmeksizin, iki sûreyi birbirine birleştirerek okumaktadır. Misâl:

ورسوله إلى الذين عاهدتم من المشركين الله براءة من ←بكل شيء عليم الله إن 96…

2. Sekt Bilâ Besmele

Enfâl sûresinin son âyetinden, Tevbe sûresinin ilk âyetine geçerken besmele

çekmeden, iki sûre arasında bir süre durup, nefes almaksızın okumaktadır. Misâl:

ن مشركيلذين عاهدتم من ال ورسوله إلى ا الله براءة من ¤ بكل شيء عليم الله إن …

3. Kat‘u Bilâ Besmele

Enfâl sûresinin son âyetinde vakfedip, besmele çekmeden Tevbe sûresinin ilk

âyetine geçiş yapmaktadır. Misâl:

95 el-Pâluvî, a.g.e., s. 6-7. 96 Enfâl, 8/75; Tevbe, 9/1.

25

ن مشركيذين عاهدتم من ال ورسوله إلى ال الله براءة من • بكل شيء عليم الله إن …

4.1.3. Med ve Kasr

Med kelimesi; gün ışığının etrafa yayılması, insanın yolda yürümesi, bir şeyin

ziyâdeleşmesi, bir kimseye yardımcı olmak, yazı yâhut konuşmada harfi uzatmak gibi

mânâlara gelmektedir.97

Istılahta ise med harflerinden biriyle sesi uzatmaktır.98 Med harflerinden sonra

gelen hemzeye yâhut sükûna göre medler tasnîf edilmektedir. Bu sınıflandırmaya göre

İbn Kesîr’in medleri uzatma miktârı aşağıdaki gibidir.

4.1.3.1. Medd-i Munfasıl

Med harfi ile sebeb-i med ayrı ayrı kelimelerde bulunursa, munfasıl med olur.99

İbn Kesîr, Medd-i munfasılı iki hareke ile yâni bir elif miktârı uzatarak okumaktadır.100

Misâl: 101,بما أنزل

مخضلا ا و فإن ينفصل فالقصر بادره طالبا ... بخلفهما يرويك در

Harf-i medden sonra gelen kelimenin ilk harfi hemze olursa, sen rivâyetini

okuduklarından hulf102 üzere kasretmeyi yani; sadece bir elif miktarı uzatmayı tercih

et.103

97 el-Cevherî, a.g.e., c. II, s. 537; İbn Fâris, a.g.e., c. V, s. 269; İbrâhîm Mustafa, Ahmed ez-Zeyyât,

Hâmid ‘Abdü’l-Kâdir, Muhammed en-Neccâr, el-Mu’cemü’l-Vasît, Dâru’d-Da’ve, Kâhire 1380/1970,

s. 858. 98 Efendizâde, Yusuf, Risâletü’l-Meddât, Thk. İbrahim Muhammed el-Cürmî, Dâru Ammar, ‘Ammân

1421/2000, s. 24. 99 Efendizâde, a.g.e., s. 29. 100 ed-Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. ‘Abdülğanî, İthâfu Fudalâi’l-Beşer fî’l-Kırââti’l-

Erbaati ‘Aşer, Thk. Enes Mühre, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Lübnan 1427/2006, s. 55. 101 Bakara, 2/4. 102 Hulf: Bir kırâat terimi olarak, imam veya râvinin bir kelime hakkında kendi kırâat veya rivâyetinin

dışında diğer râvilere muvâfakat ettiği ikinci vecih anlamına gelmektedir. Geniş bilgi için bkz. İbn

Manzûr, a.g.e., c.IX, s. 82; ez-Zebîdî, a.g.e., c. XI. s. 94. 103 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 14; el-Kâdî, a.g.e., s. 72.

26

4.1.3.2. Medd-i Muttasıl

Med harfi ile sebeb-i med olan hemze aynı kelimede olursa, muttasıl med

olur.104 İbn Kesîr kırâatinde bu med dört hareke yâni; iki elif miktarı (tavassut)

uzatılarak okunur.105

لا همز إذا ألف أو ياؤها بعد كسرة ... أو الواو عن ضم لقي ال طو

Üstünden sonra gelen ‘elif’ esreden sonra gelen ‘ya’ ve ötreden sonra gelen

‘vâv’ hemze ile buluşursa uzatılır. 106

İbn Kesîr’in medd-i muttasıl ve Medd-i munfasıldaki med mîzânı, Medd-i

muttasıl da tavassut (iki elif) Medd-i munfasılda ise kasr (bir elif) şeklindedir. Şâyet; bu

iki med, aynı âyette bir araya gelirlerse; Medd-i munfasıl bir elif, Medd-i muttasıl ise iki

elif miktarı uzatarak okumaktadır.107 Misâl:

والذين سعوا في آياتنا معاجزين أولئك لهم عذاب من رجز أليم 108

————— 1 ————————2 د —————

4.1.4. Çoğul Mîmi’nin Sılası

Ashâb-ı sıla olarak bilinen İbn Kesîr ile birlikte Kâlûn ve Ca‘fer, cemî‘

mîmlerini, kendisinden önceki harfin harekeli olması durumunda, ‘vâv’a doğru sılalı bir

şekilde okumaktadır.109 Buna misâl:

ا رزقناهم 111 ,عليهم أأنذرتهم 113,112يا أيها الناس اعبدوا ,وممربكم أنعمت عليهم غير المغضوب عليهم 110

تتقون الذي خلقكم والذين من قبلكم لعلكم

ك ... دراكا وقالون بتخيير لا ه ج وصل ضم ميم الجمع قبل محر

104 Efendizâde, a.g.e., s. 27. 105 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 28. 106 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 14; el-Kâdî, a.g.e., s. 72. 107 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 28. 108 Sebe’, 34/5. 109 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 273. 110 Fâtiha, 1/7. 111 Bakara, 2/3. 112 Bakara, 2/6. 113 Bakara, 2/21.

27

Öncesi harekeli olan cemî‘ mîmini İbn Kesîr ve Kâlûn gibi damme ile vaslet.114

Bununla birlikte ‘vâv’ harfine vasledilen ‘mîm’ harfi, Medd-i munfasılda olduğu

gibi bir elif miktârı uzatılır. ‘Mîm’ harfinden sonra hemze de gelse farklı bir harf de olsa

durum aynıdır. Fakat mîm harfinden sonra hemze gelirse ve bu ‘mîm’ harfinde

durulmak istenirse, buradaki ‘mîm’ harfi uzatılmaksızın sâkin hareke ile okunur. Misâl:

الله عليهما ادخلوا عليهم الباب فإذا دخلتموه فإنكم غالبون وعلى الله قال رجلان من الذين يخافون أنعم 115

لوا إن كنتم مؤمنين فتوك

Yukarıdaki عليهم الباب kelimesi gibi yerlerde sıla yapılmaksızın sükûn üzere

vakfedilir.116

4.1.5. Te’nîs Tâ’sı

Müennes (dişilik) ‘tâ’sı demektir. Yazıda, ya ( ـة –ة ) yazımıyla geçer ki, bu

şekline “Tâ-i Marbûta” denir. Bunun özelliği: Vasl hâlinde ‘ta’ vakf hâlinde he olarak

kullanılmasıdır. Diğer şekli ise: ت olarak kullanılır ve bunun adınada: “Tâ-i Mecrûra”

denir. Bunun özelliği de genelde vakfında da vaslında da ‘ta’ olarak okunmasıdır.117

İmam Şâtıbîye göre; Te’nîs ‘Tâ’sında vakıf yapılacak olursa bu harf ‘ha’ harfine

kalbedilir.118

لا هاء مؤنث ... فبالهاء قف حقا رضى وم إذا كتبت بالتاء عو

Müennes ‘hâ’sı ‘tâ’ ile yazılmışsa sen yine de hakkını vermek için ‘hâ’ ile dur.119

Misâl:

kelimesinde vakıf yapılacak واذكروا نعم ت الله عليكم وما أنزل عليكم âyetindeki 120 نعمت...

olursa (نعمة), امرأت âyetindeki 121 إذ قالت امرأت عمران kelimesinde vakıf yapılacak olursa

114 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 9; el-Kâdî, a.g.e., s. 183. 115 Mâide, 5/23. 116 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 18. 117 ‘Ali Osman Yüksel, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Yayınları, İstanbul 1996, s. 379. 118 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 18. 119 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 31; el-Kâdî, a.g.e., s. 72. 120 Bakara, 2/231. 121 Âl-i ‘İmrân, 3/35.

28

قوم ,(امرأة) (شجرة) kelimesinde vakıf yapılacak olursa شجرت âyetindeki 122 إن شجرت الز

şeklinde durulur.123

لا ح ياء كفؤا دنا وكأي ن الـ ... وقوف بنون وهو بال وقف يا أبه ص

kelimesinde ‘nûn’ ile durulsa da onun aslı ‘ya’ ile وكأي ن .diye dur يا أبه

durmaktır.124

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, يا أبت kelimesinde ‘ha’ harfi üzerine يا أبة

şeklinde vakıf yapmaktadır.125

ف لا ر يه وفي اللات مع مرضات مع ذات بهجة ... ولات رضى هيهات هاد

Ve ولات ,ذات بهجة ,مرضات ,في اللات ve هيهات kelimelerinde de ‘ha’ ile durarak

güzelleştir.126

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, هيهات kelimesinde ‘ha’harfi üzerine هيهاة

şeklinde vakıf yaparken; İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl ise ‘ta’ okuyarak هيهات

şeklinde vakfetmektedir. İbn Kesîr, sonu te harfi ile biten bâzı kelimelerde vakıf

yaptığında te okuyarak durmaktadır.127 Misâl: 130 ولات حين مناص 129,ذات بهجة 128,هيهات.

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî: مم ,لم ,بم ,فيم ,عم bu beş kelimede duracak olursa;

iki şekilde vakfetmektedir: 131

1. Hafs’ın kırâatinde olduğu gibi, mîm harfini sâkin okumaktır ki tercih edilen

görüş budur.

2. Hâ-i sekit ile durmaktır.

) مم - ممه ,لم - لمه ,بم - بمه ,فيم - فيمه ,عم - عمه(132

ي و ه لمه بمه ... بخلف عن البز ه قف وعم لا ع مجه ادف وفي مه ومم

122 Câsiye, 45/43. 123 Geniş bilgi için bkz. İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 129. 124 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 31; el-Kâdî, a.g.e., s. 181. 125 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 328. 126eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 31; el-Kâdî, a.g.e., s. 180-181. 127 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 139. 128 Mü’minûn, 23/36. 129 Neml, 27/60. 130 Sâd, 38/3. 131 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 134. 132 Muhammed Nehbân b. Hüseyin Mısrî, el-Kameru’l-Munîr fî Kırâati’l-İmâmi’l-Mekkî ‘Abdullâh İbn

Kesîr, III. Baskı, byy, ts, s. 19.

29

gibi kelimeleri Bezzî’den rivâyetle hulf ile sonuna ‘ha’ ekleyerek مم ,لم ,بم ,فيم ,عم

oku. İlm-i kırâatten bîhaber olan biri “Sen yanlış okuyorsun!” Derse de, ilmî delillerle

onu başından sav gitsin.133

4.1.6. Hâu’l-Kinâye

Kinâye, sözlükte dolaylı ifâde etme, söz veya işâretle îmâ etme gibi anlamlara

gelmektedir.134 Hâu’l-Kinâyeden maksat; müfred müzekker ğâib zamiri olan ‘ha’

harfidir.135 İbn Kesîr’in kırâat usûlünde; müfred müzekker ğâib zamiri, ister iki harekeli

harfin arasında yâhut biri sâkin diğeri harekeli harfin arasında olsun ‘vâv’a doğru

dammeli, ‘ya’ya doğru kesreli bir şekilde uzatılması gerekmektedir.136

4.1.6.1. İki Harekeli Harfin Arasındaki Zamirin Durumu

İbn Kesîr iki harekeli harfin arasındaki zamiri aşağıdaki örneklerde gösterildiği

gibi;

a) لا برهان له و به ي فإنما âyetini 137لا برهان له به فإنما şeklinde,

b) صاحبه و وهوâyetini 138 صاحبه وهو şeklinde,

c) يرضه و لكمâyetini 139 يرضه لكم şeklinde,

d) فألقهي إليهم âyetini 140 فألقه إليهم şeklinde okumaktadır.

4.1.6.2. Biri Harekeli Diğeri Sâkin Olan İki Harfin Arasındaki Zamirin

Durumu

İbn Kesîr biri harekeli diğeri sâkin olan iki harfin arasındaki zamiri aşağıdaki

örneklerde gösterildiği gibi;

a) فيه ي مهاناâyetini 141فيه مهانا şeklinde,142

133 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 32; el-Kâdî, a.g.e., s. 51. 134 İbn Manzûr, a.g.e., c.V, s. 3944. 135 Safvet Mahmûd Selîm, Fethu Rabbü’l-Beriyyeti Şerhü’l-Mukaddimetü’l-Cezeriyyetü fî ‘İlmi’t-Tecvîd,

Dâru Nûri’l-Mektebât, II. Baskı, Cidde 1423/2003, s. 80. 136 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 49. 137 Mü’minûn, 23/117. 138 Kehf, 18/37. 139 Zümer, 39/7. 140 Neml, 27/28.

30

b) .şeklinde okumaktadır منه فليس âyetini 143منه و فليس

Burada dikkat edilmesi gereken bâzı noktalar vardır. Şöyleki:

1. İbn Kesîr ‘kaf’ harfini kesre ile ‘ha’ harfini ise ‘ya’ya doğru sılalı

okunmaktadır. Misâl: ويتقه ي فأولئك âyetini 144 ويتقه فأولئك gibi.145

2. İbn Kesîr ‘cîm’ ve ‘ha’ harfinin arasına sâkin bir hemze ziyâdesiyle, ‘ha’

harfini de damme ile vâv’a doğru sılalı okumaktadır. Misâl: i âyetin 146 أرجه وأخاه

gibi.147 أرجئه ووأخاه

3. İbn Kesîr öncesi harekesiz ‘ya’ olan dammeli ‘ha’ harfini kesre ve sılalı bir

şekilde okumaktadır. Misâl: وما أنسانيه ي إلا الشيطانâyetini 148 وما أنسانيه إلا لشيطان gibi.149

4. İbn Kesîr Lafza-i Celâlin öncesinde bulunan ‘ha’ harfini kesreli, sılasız ve

ince okunmaktadır. Misâl:

gibi.151 عليه الله âyetini 150 عليه الله

4.1.7. Sekte ve İdrâc

Sekte; terim anlamı itibâriyle susmak, sözü kesmek, konuşmamak, hareketin

durması, öfkenin nihâyet bulması gibi mânâlara gelmektedir.152 Istılahtaki mânâsı ise

Nefes almadan sesi âdet olarak vakıf قطع الصوت زمنا هو دون زمن الوقف عادة من غير تنفس

zamanından daha kısa bir süre kesmek şeklindedir.153

بلا وسكتة حفص دون قطع لطيفة ... على ألف التنوين في عوجا

وصلا ت م وفي نون من راق ومرقدنا ولا ... م بل ران والباقون لا سك

‘elif’ tenvîninde, Hafs’ın Kehf sûresindeki sektesi عوجا قيما çok tatlıdır.

141 Furkân, 25/69. 142 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 419. 143 Bakara, 2/249. 144 Nûr, 24/52. 145 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 51. 146 A‘râf, 7/111. 147 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 287. 148 Kehf, 18/63. 149 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 15. 150 Fetih, 48/10. 151 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 369; İbn Hüseyin, a.g.e., s. 12. 152 el-Cevherî, a.g.e., c. I, s. 253; İbn Fâris, a.g.e., c. III, s. 89; Heyet, el-Mü’cemü’l-Vasît, s. 438. 153 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 85; ‘Abdülazîz b. ‘Abdülfettâh el-Kâri’, Kavâidü’t-Tecvîd ‘Alâ Rivâyeti Hafs

‘an ‘Âsım b. Ebî’n-Necüd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut ts, s. 89.

31

,kelimesindeki lâm harfini بل ران kelimelerindeki ‘nûn’ harfini ve مرقدنا ve من راق

vasıl yaparak oku.154

âyetini durmaksızın, Kıyâme sûresinde 156من مرقدنا هذاâyetini ihfa ile 155عوجا قيما

bulunan m ile ââyetini idğ 158بل ران kiMutaffifîn sûresinde veâyeti 157من راق

okumaktadır.159 İbn Kesîr, Hafs kırâatinde bulunan sektelerin tamamını idrâc

etmektedir.

4.1.8. İdğâm ve İzhâr

İdğâm terim olarak; çiğnemeden yutmak, sıcağın veya soğuğun bir toplumu

kuşatması, bir şeyi karalamak, kötülük etmek, bir şeyi başka bir şeyin içine sokmak, ata

gem vurmak gibi mânâlara gelmektedir.160

Istılâhta ise aynı cinsten olan iki harften, birinci harfi ikinci harfe katıp şeddeli

olarak aynı mahreçten çıkararak okumak demektir. Yâni; iki harfi tek harfmiş gibi

okumaktır.161 İzhâr ise her bir harfi ayrı ayrı kendi mahrecinden çıkararak idğâma

gitmeksizin telaffuz etmektir.162

Şimdi İbn Kesîr’in idğâmla alâkalı uygulamaları örneklerle îzâh edilecektir.

İbn Kesîr ‘nûn’ harfini ‘râ’ harfine idğam yaparak okumaktadır. Misâl:163,من راق

gibi. 164 يلهث ذالك âyetinde ise idğam yapmaksızın izhâr ile okumaktadır.165

kelimesindeki ‘ba’ harfini ise sâkin hareke ile ي ع ذ ب م ن ي ش اء deâyetin 166 ي ع ذ ب

kalkaleli bir şekilde okumaktadır.167

154 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 66; el-Kâdî, a.g.e., s. 310. 155 Kehf, 18/1, 2. 156 Yâsin, 36/52. 157 Kıyâme, 75/27. 158 Mutaffifîn, 83/14. 159 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 16. 160 el-Cevherî, a.g.e., c. II, s. 636; Heyet, a.g.e., s. 288. 161 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 274. 162 ‘Abdurrahman Karabâşî, Karabaş Tecvîdi, İstanbul ts, s. 9. 163 Kıyâme, 75/27. 164 A‘râf, 7/176. 165 Hafs’ın يلهث ذلك kelimesindeki iki vechi için bkz. İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 13; ed-Dimyâtî, a.g.e.,

s. 43. 166 Bakara, 2/284; Âl-i ‘İmrân, 3/129; Mâide, 5/18-40; Ankebût, 29/21; Fetih, 48/14. 167 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 16.

32

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, âyetini idğam ve izhar olmak üzere 168اركب معنا

iki vecihle okumaktadır.169 مجريها kelimesindeki imâleye gelince bu kelimedeki ‘mîm’

harfini damme ile, ‘râ’ harfini ise fetha ile harekelemek sûretiyle مجراها şeklinde

imâlesiz okumaktadır.170

لا ل ع سواهم وفتح يا ... بني هنا نص وفي الك وفي ضم مجراها و

(Kûfiyyûn kurrâsı) Hamza, Kisâî ve Hafs dışındaki kurrânın مجراها

kelimesindeki ‘mîm’ harfini damme ile ve يابني kelimesindeki ‘ya’ harfini esre ile

okumalarının Arap dilinde yeri vardır. Ve bütün bunlar lehçe farklılığından

kaynaklanmaktadır.171

4.1.9. İbdâl

İbdâl: Kelime olarak bir şeyi başka bir şeyin yerini değiştirmek mânâsına

gelmektedir.172

İstılâhî mânâsı ise sâkin bir hemzeyi kendisinden önceki harfin harekesi

cinsinden bir med harfine çevirerek okumak gibi meselâ, bir önceki harfin harekesi

fetha olursa hemze, esre olursa ‘ya’, damme olursa ‘vâv’ harfi kullanılır.173

İbn Kesîr aşağıdaki kelimeleri ibdâl ederek/çevirerek okumuştur:

,şeklinde ياجوج وماجوج kelimesindeki Hemzeyi, elif’e ibdâl ederek ياجوج وماجوج174

şeklinde مؤصدةle l ibdâharfine i ’vâv‘yi kelimesinde hemze 175موصدة

okumaktadır. مؤصدة kelimesini hemze ile okuyanlar: Ebû ‘Amr, Ya‘kûb, Hamza, Halef

ve Hafs’dır. Hemzesiz okuyanlar ise Nâfi‘, İbn Kesîr, İbn ‘Âmir, Kisâî, Ca‘fer’dir.176

لا ء وانج لفا ومؤصدة فاهمز معا عن فتى حمى ... ولا عم في والشمس با

168 Hûd, 11/42. 169 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 11. 170 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 321. 171 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 60; el-Kâdî, a.g.e., ss. 289-290. 172 İbn Manzûr, a.g.e., c. XI, s. 48. 173 ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, el-İdâetü fî Beyâni Usûli’l-Kırâati, el-Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Türâs, I.

Baskı, Mısır 1420/1999, s. 24. 174 Kehf, 18/94; Enbiyâ, 21/96. 175 Beled, 90/20; Hümeze, 104/8. 176 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 395.

33

والشمس kelimesini hemze ile oku ve buna özen göster. Ancak مؤصدة

kelimesindeki ‘vâv’ harfini’fa’olarak okumaktan uzak dur.177

4.1.10. Hazf

Hazf, hemzeden herhangi bir eser bırakmaksızın ortadan kaldırılmasıdır. Bu

kural kırâat ilminde “İskât” olarak da adlandırılmaktadır.178 İbn Kesîr aşağıdaki

kelimeleri bu kurala göre okumaktadır. يضاهونkelimesini 179يضاهؤن şeklinde hemze

olmaksızın ve ‘ha’harfini de damme ile harekeleyerek okumaktadır.180 Kunbûl, 181ها انتم

kelimesini ه ا ن ت م şeklinde okumaktadır.182 183 واللائي kelimesini ise hemzeden sonraki ‘ya’

harfi olmaksızın واللاء şeklinde okumaktadır. Bezzî’nin hemzede iki vechi vardır;184

1. Vasıl ve vakıf hâlinde hemzeyi ‘ya’ harfine ibdâl edip, bir önceki harfi de

uzatarak okumaktadır.

2. Hemzeyi teshîl185 ile okumaktadır. Harf-i medde ise iki vecih bulunmaktadır:

2. 1. Dört elif miktarı uzatarak okumaktır ki en kuvvetli ve tercih edilen görüş

budur.

2. 2. Kasrederek okumaktır ki; bu kelime lügatte “Hapsetmek” mânâsına

gelirken, ıstılahta ise med harflerini isbât ve lîn harflerini ziyâdeleştirmeksizin

okumaktır.186

Vakıf halinde ise hemzeyi, Ravm vechi (3/1 hareke) ile med ve kasr halinde

teshîl ederek okumaktır.

177 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 89; el-Kâdî, a.g.e., s. 289-290. 178 ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, a.g.e., s. 25. 179 Tevbe, 9/30. 180 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 82. 181 Âl-i ‘İmrân, 3/66-119; Nisâ, 4/109; Muhammed, 47/38. 182 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 508. 183 Ahzâb, 33/4; Mücâdele, 58/2; Talâk, 65/4. 184 Geniş bilgi için bkz. İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 284. 185 Teshil: Lügatte kolaylaştırmak anlamına gelir. Hemzeye ârız olan bir değişiklikten ibârettir. Terim

olarak teshil, birbirini takip eden iki hemzeden ikincisini, hemze ile hemzenin harekesi cinsinden bir

sesle hemzenin şiddet sıfatını yumuşatarak okumaktır. Eğer ikinci hemze ötre ise ötre ile vâv arasında,

esre ise hemze ile ‘ya’ arasında, şâyet her ikisi de üstün ise hemze ile elif arasında okunur. Teshilin

zıddı tahkiktir. Tecvid ıstılahında teshile “beyne beyne” de denilmektedir. Geniş bilgi için bkz. ez-

Zerkeşî, Bedru’d-Dîn Muhammed b. ‘Abdillâh, el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Thk. Muhammed

Ebü’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut ts, c. I, s. 32; Muhammed ‘Ali b. ‘Ali İbnü’t-Tahânevî, Kitâbü Keşşâfi

Istılâhâti’l-Fünûn, İstanbul 1404/1984, c. I, s. 693, 694. 186 ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, a.g.e., s. 15.

34

لا هم وبالهمز كل اللاء والياء بعده ... ذكا وبياء ساكن حج

Lâm ve ‘ya’ harfinden sonra Harf-i med gelirse ona hemze ekleyerek (dört elif

miktârı) uzat.

Arkasına ‘ya’ ekleyerekte hemzeyi bir elif miktarı uzat. Böyle okuyanların delili

çok kuvvetlidir.187

Vasıl haline gelincede واللائي يئسن âyetinde ibdâl iki vecihle câiz olur:

1. İki ‘ya’ arasında hafif bir sekte ile izhâr yaparak okumaktır ki öncelikli olan

vecih budur.

2. İdğam ile okumaktır.

4.1.11. Nakil

Nakil, lügatta dönüştürmek mânâsına gelmektedir. Istılâhî mânâsı ise

Hazfedilen hemzenin harekesini bir önceki sâkin harfin harekesine eklemektir.188

İbn Kesîr’in nakil ile okuduğu kelimelere Misâl:

Emir kipi olan سل fiilinden önce ‘vâv’ veya ‘fa’ harfi gelirse;189 190واسألوا

kelimesini فاسلوا ,واسلوا kelimesini 191فاسلوهن ,فاسألوا kelimesini 192 فاسألوهن, Kur’ân-ı

Kerîm’de 49 yerde geçen القرانkelimesini 193 اصحابالايكة 195 194,القرآن kelimesini öncesinde

ve sonrasında hemze olmaksızın, lâm’ı fetha ile ve sonunu fethalı bir müennes ‘tâ’sı ile

şeklinde okumaktadır.196 ل يكة

187 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 77; el-Kâdî, a.g.e., s. 342-343. 188 ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, a.g.e., s. 15. 189 Geniş bilgi için bkz. İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 414. 190 Nisâ, 4/32. 191 Nahl, 16/43; Enbiyâ, 21/7-63. 192 Ahzâb, 33/53. 193 Bakara, 2/185. 194 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 414; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 85. 195 Hicr, 15/78; Kâf, 50/14. 196 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 476; ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, a.g.e., s. 19.

35

4.1.12. Hemze

Hemze, sözlükte çıkış yeri gırtlak olan şiddetli ses demektir.197 Kırâat ıstılâhında

ise hemze, boğazın başlangıcında göğse bitişik olan kısımdan çıkan ve kendisine has

mahreci olan bir harftir. Şiddet sıfatına sahip olan bu harfin telaffuzunda külfet ve

zorluk söz konusudur. Hemze elif’e benzer bir harftir ki, sâkin ve harekeli olabilir. Med

harfinden sonra gelirse ister harekeli olsun ister sâkin olsun med sebebi

sayılmaktadır.198

İbn Kesîr, hemzesiz olan كفؤاkelimelerini 200هزواve 199هزؤا,كفوا şeklinde hemze

ile okumaktadır.201

ابئون خذ ... وهزؤا وكفؤا في الس ابئين الهمز والص لا ن فص واك وفي الص

ابئين ابئون ve الص kelimelerini ise sâkin كفؤا ve هزؤا .kelimelerini hemzeli oku الص

harekele ancak; farklı görüşler de vardır.202

İbn Kesîr, i-Meddharfi ekleyerek a’y‘bir hemze ve in ortasınakelimesin 203ميكال

muttasılla birlikte ميكائيل şeklinde okumaktadır.204

ة والياء يحذ جملا ف أ ودع ياء ميكائيل والهمز قبله ... على حج

.kelimesindeki ‘ya’ harfini ve hemzeyi terket ميكائيل

Hiç olmazsa ‘ya’ harfinin silinmesi daha güzel olur.205

Aynı şekilde زكرياءde birhemze ekleyerek, ekelimesin 206زكريا şeklinde Medd-i

muttasılla birlikte âyetin konumuna göre harekeleyerek okumaktadır.207

لا زكريا دون همز جميعه ... صحاب ورفع غير شعبة الا وقل و

197 Heyet, el-Mü’cemü’l-Vasît, s. 44. 198 Mesûl, a.g.e., s, 332; İsmail Karaçam, Kur’ân-ı Kerîm’in Fazîletleri ve Okuma Kâideleri, İFAV Yay.

İstanbul 1432/2011, s. 279. Geniş bilgi için bkz. Durmuş, İsmail, “Hemze”, TDV İslâm Ansiklopedisi,

İstanbul 1998, c. XVII, s. 190-193. 199 İhlâs, 112/4. 200 Bakara, 2/67-231; Mâide, 5/57-58; Kehf, 18/56-106; Enbiyâ, 21/36; Furkân, 25/41; Lokmân, 31/6;

Câsiye; 45/9-35. 201 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 607. 202 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 37; el-Kâdî, a.g.e., s. 204. 203 Bakara, 2/98. 204 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 219; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 188. 205eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 38; el-Kâdî, a.g.e., s. 207. 206 Âl-i ‘İmrân, 3/37-38; En‘âm, 6/85; Meryem, 19/2-7; Enbiyâ, 21/89. 207 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 222.

36

kelimesini hemze olmadan oku. Şu‘be dışındakilerin “Raf’” ederek زكريا

okuması şîveden kaynaklanmaktadır.208

İbn Kesîr, , hemze ekleyerekammeli bir d den sonraharfin cîm’‘ kiedfiilin 209ترجي

مرجونşeklinde okumaktadır.210 den hemen sonraharfin ‘cîm’; elimesinik 211 ترجئ

dammeli bir hemze ve ardından da, bir ‘vâv’ ekleyerek م ر ج ؤ ون şeklinde okumaktadır.212

د لهم في هود ترجئ همزه ... صفا نفر مع لا د ح مرجئون وق ووح

Hûd sûresindeki ترجئ kelimesini tekil olarak hemze ile oku. ن مرجو kelimesini de

şeklinde tatlı bir biçimde oku.213 مرجئون

retiylehemze eklemek sûkin bir sâden sonra harfin ‘dâd’i dekkelimesin 214ضيزى

مناةşeklinde okumaktadır.215 den sonra fethalı birarfin‘elif’ hi dekkelimesin 216 ضئزى

hemze ekleyerek Medd-i muttasılla birlikte منائة şeklinde okumaktadır.217 İbn Kesîr’in

ikinci râvisi Kunbûl, retiyleûye dönüştürmek semzehharfini a’y‘kelimesindeki 218ضياء

şeklinde okumaktadır.219 ض ئ اء

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, (استيئس ,لا ييئس ,ولا تيئسوا ,استيئسوا منه,)أفلم ييئس221 220

kelimelerinde iki vechi vardır:

,kelimesindeki meftuh ‘ta’ harfinden sonra bir ‘elif’ ziyâde edip ولا تيئسوا .1

hemzeyi de fethalı bir ‘ya’ harfine ibdâl ederek, تايسوا şeklinde, ييئس kelimesindeki

meftuh ‘ya’ harfinden sonra bir ‘elif’ ziyâde edip, hemzeyi de fethalı bir ‘ya’ harfine

ibdâl ederek, يايس şeklinde okumaktadır.222

2. İkinci vechi ise Hafs’ın okuduğu gibidir.

208 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 44; el-Kâdî, a.g.e., s. 233. 209 Ahzâb, 33/51. 210 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 406; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 455. 211 Tevbe, 9/106. 212 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 406. 213 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 58; el-Kâdî, a.g.e., s. 283. 214 Necm, 53/22. 215 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 77. 216 Necm, 53/20. 217 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 379; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 522. 218 Yûnus, 10/5; Enbiyâ, 21/48; Kasas, 28/71. 219 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 309. 220 Yûsuf, 12/80, 87, 110. 221 Ra‘d, 13/31. 222 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 405; Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 108.

37

4.1.12.1. Aynı Kelimede Bir Araya Gelen İki Hemzenin Durumu

Şâyet iki hemze bir kelimede yan yana bir araya gelirse; İbn Kesîr’in birinci

râvisi Bezzî, hemzeyi teshîlli okumaktadır.223

Bir kelimede iki hemzenin yan yana geldiği durumlar üçtür. Bunlar şöyle

sıralanabilir:

1. Birinci ve ikinci hemzenin fethalı olduğu durumlarda ikinci hemzenin teshîl

yapılması gerekmektedir. Misal:

şeklinde.226 أأنذرتهمde kelimesini 225 أانذرتهم ,أألدkelimesini 224أالد

2. Birinci hemzenin fethalı, ikinci hemzenin dammeli olduğu durumlarda ikinci

hemzenin ‘vâv’ ile teshîl yapılması gerekmektedir. Misâl:

ءانزلkelimesini, 229ءا نزل ,ءألقيkelimesini 228ءالقي ,اؤنبئكمkelimesini, 227اانبئكم

şeklinde.230

3. Birinci hemzenin fethalı, ikinci hemzenin kesreli olduğu durumlarda ikinci

hemzenin ‘ya’ harfi ile teshîl edilmesi gerekmektedir. Misâl:

ائمةkelimesini, 233 ,ائفكا الهةkelimesini 232ائفكا الهة ,ائن ذكرتمkelimesini, 231ائن ذكرتم

şeklinde okumaktadır.234 ائمة

Ayrıca İbn Kesîr, Şu‘arâ ve A’râf sûresindeki n başındaki kelimelerini 235آمنتم

hemzeyi istifhâm ile ikinci hemzeyi de teshîlli okumaktadır.236 Fakat İbn Kesîr’in

râvileri Tâhâ sûresindeki منتمآ kelimesinde iki farklı okuyuş rivayet etmişlerdir. Birinci

223 ‘Ali Muhammed Dabbâ‘, a.g.e., s. 21. 224 Hud, 11/72. 225 Bakara, 2/6. 226 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 324. 227 Âl-i ‘İmrân, 3/15. 228 Kamer, 54/25. 229 Sâd, 38/8. 230 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 374. 231 Yâsîn, 36/19. 232 Saffât, 37/86. 233 Enbiyâ, 21/89; Secde, 32/24. 234 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 68. 235 A‘râf, 7/123; Şua’râ, 26/49. 236 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 335.

38

râvisi Bezzî, istifhâm olarak منتماآ şeklinde okurken, ikinci râvisi Kunbûl ise ihbâr olarak

şeklinde okumaktadır.237 آمنتم

وحقق ثان صحبة ولقنبل ... بإسقاطه الأولى بطه تقب لا

Kunbûl’ün Tâhâ sûresindeki آمنتم kelimesindeki birinci hemzeyi düşürerek, iskât

ile okuması kabul edilmiş bir usûldür.238

İbn Kesîr’in iki râvisi, aynı zamanda iki ilk hemzede de kelimesindeki 239اامنتم

farklı okuyuş rivayet etmişlerdir. Vasıl hâlinde ilk hemzeyi Bezzî tahkîk, Kunbûl ise

vâv’a ibdâl ederek okumuşlardır.240

صلا لك مو الم وفي كل ها حفص وأبدل قنبل ... في الاعراف منها الواو و

Mülk ve A’râf sûresindeki آمنتم ve اامنتم kelimelerini bütün kurrâ Hafs gibi

okurken; Kunbûl ise birinci hemzeyi vasıl hâlinde ‘vâv’a doğru ibdâl yaparak مت ن م ا و

şeklinde okumaktadır.241

4.1.12.2. Ayrı Kelimelerde Yan Yana Gelen İki Hemzenin Durumu

Birinci kelimenin son harfi hemze, ikinci kelimenin de ilk harfi aynı şekilde

hemze olan ve bu hemzelerin nasıl harekeleneceği (üstün, esre, ötre) hususunda İbn

Kesîr dışında tüm kurrâ farklı görüşler rivayet etmektedirler.

İbn Kesîr aşağıdaki kelimeleri şu şekilde okumaktadır:

1. Birinci hemze fethalı ikinci hemze dammeli olursa; Misâl:

şeklinde.243 جاء امةa doğru teshîl ile ’ikinci hemzeyi vâvi dekkelimesin 242جاء و مة

2. İlk hemze fethalı ikinci hemze kesreli olursa; Misâl:

şeklinde.245 شهداء اذdoğru teshîl ile ay’ay‘ hemzeikinci kelimesindeki 244 شهداء ي ذ

237 Ebû ‘Amr ed-Dânî, Osmân b. Saîd b. Ömer (ö. 444/1053), et-Teysîr fi’l-Kırââti’s-Seb‘, thk. Otto

Pretzl, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, II. Baskı, Beyrut 1404/1984, s. 125. 238 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 16; el-Kâdî, a.g.e., s. 86. 239 A‘râf, 7/123; Mülk, 67/16. 240 Ebû Şâme, Ebü’l-Kâsım Şihâbu’d-Dîn (ö. 655/1267), İbrâzü’l-Meânî Min Hirzi’l-Emânî, Dâru’l-

Kütübi’l-‘İlmiyye, byy, ts, s. 123. 241 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 16; el-Kâdî, a.g.e., s. 86-87. 242 Mü’minûn, 23/44. 243 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 404. 244 Bakara, 2/133-282; En‘âm, 6/144.

39

3. Birinci hemze dammeli, ikinci hemze fethalı olursa; Misâl:

p a dönüştürülü’vâv‘hemze hâlis fethalı bir ikinci kelimesindeki 246السفهاء ا لا

şeklinde.247 السفهاء ولا

4. Birinci hemze kesreli, ikinci hemze fethalı olursa; Misâl:

النساء اوpdönüştürülü ay’ay‘bir kelimesindeki ikinci hemze hâlis 248النساء يو


Her ne kadar İbn Kesîr’in râvileri hemzelerin harekelenmesi hususunda ittifak

etselerde, Bezzî ve Kunbûl aşağıdaki hususlarda farklı rivayetlerde bulunmuşlardır.

4.1.12.3. Hemze Husûsunda İmam Bezzî’nin Metodu

1. Yan yana gelen iki hemze de fethalı olursa ilk hemzeyi iskat, ikinci hemzeyi

kasr ve tavassut ile tahkîke dönüştürmektedir. Misal:

şeklinde.251 جاء احدkelimesini 250 جا احد

2. Her iki hemze de dammeli veya kesreli olursa ilk hemzeyi teshîl ile ikinci

hemzeyi ise kasr ve tavassut ile tahkîke dönüştürmektedir. Misal:

اولياء ا ولئكkelimesini 252اولياء ا ولئكşeklinde 253 ,هؤلاء انkelimesini ise 254 هؤلاء ان

şeklinde okumaktadır.255 Ayrıca l ederek âibd yihemzeilk kelimesindeki 256بالسوء الا

idğamlı bir ‘vâv’a dönüştürmektedir. Böylece hemzeden önceki ‘vâv’ı Harf-i med

yapmaksızın şedde ve idğamla, hemzeyi ise tahkik olarak بالسو الا şeklinde

okumaktadır.257

Bu kelimede Bezzî’nin iki vechi vardır:

245 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 193. 246 Bakara, 2/13. 247 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 171. 248 Bakara, 2/235. 249 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 204. 250 Nisâ, 4/43; Mâide, 5/6; En‘âm, 6/61; Mü’minûn, 23/99. 251 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 242. 252 Ahkâf, 46/32. 253 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 505. 254 Bakara, 2/31. 255 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 72. 256 Yûsuf, 12/53. 257 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 383.

40

1. Birinci hemzeyi ‘vâv’a ibdâl ettikten sonra ‘vâv’ harfini de idğamlı bir şekilde

okumaktır ki بالسو الا bu vecih mukaddemdir.

2. Birinci hemzede teshil yapıp, ikinci hemzeyi de kasr ve tavassut ile

okumaktır.258

4.1.12.4. Hemze Husûsunda İmam Kunbûl Metodu

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, hemze husûsunda ittifak edilen üç çeşit

okuyuşta, (yan yana gelen iki hemzenin ikisininde fethalı, kesreli ve dammeli olma

durumu) ilk hemzeyi tahkîk olarak okurken, ikinci hemzede ise iki vechi vardır:

1. Teshîl

2. İbdâl. Misâl:

,şeklinde اولياء اولئكkelimesini 260اولياء ولئك ,şeklinde جاء احدkelimesini 259 جاء احد

şeklinde okumaktadır.262 من النساء إنkelimesini 261من النساء ين

:kelimesinde Bezzî’nin olduğu gibi Kunbûlün de iki vechi vardır بالسوء الا

1. Birinci hemzeyi tahkîk, ikinci hemzeyi teshil ile

2. Birinci hemzeyi tahkîk, ikinci hemzeyi harekesi cinsinden bir harfe (vâv, yâ,

elif) ibdâl ederek doymuş bir med ile. Misâl:

لا kelimesini بالسوء الا şeklinde okumaktadır.263 بالسوء ي

4.1.13. İzâfet Yâ’sı

Bu izâfet ‘yâ’sı, mütekellim ‘yâ’sına delâlet ederek isimlere, fiillere ve harflere

birleşmektedir. Diğer bir özelliği de ortadan kaldırılmasının câiz olmasıdır. Bu harfin

yerine ‘kâf’ ve ‘ha’ harflerinin de gelmesi onun en belirgin özelliklerindendir. Misâl:

258 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 106-107. 259 Nisâ, 4/43; Mâide, 5/6; En‘âm, 6/61; Mü’minûn, 23/99. 260 Ahkâf, 46/32. 261 Ahkâf, 46/32. 262 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 25. 263 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 107.

41

,انك ,ان ,اني Bu harfte kurrâ’nın ihtilâfının fetha ve sükûn üzerinde olduğu ه ان

görülmektedir.264

İbn Kesîr, meftûh olan kat‘ı hemzesinden önceki izâfet ‘yâ’sını fethalı

okumaktadır.265 Misâl: ise sâkin irleeimlkebu durumun dışında olan Ancak 266 إن ي أعلم

hareke ile okumaktadır: وترحمني 269,اجعل لي آية267, أرني أنظر 268,ولا تفتن ي ألا في الفتنة سقطوا

276,فاتبعني أهدك 275,من دوني أولياء 274,هذه سبيلي أدع 273,يأذن لي أبي 272,إن ي أران 271,ضيفي أليس 270,أكن

ر لي أمري .gibi 278 ليبلوني أأشكر 277,ويس

Bezzî, Ahkâf ve Hûd sûresindeki sâkin sını ’yâ‘izâfet âyetindeki 279 ولكن ي أراكم

okuması gerekirken fetha hareke ile okumaktadır. Ancak bazı kelimelerdeki izâfet

‘yâ’sını Bezzî, sâkin hareke ile Kunbûl ise fetha hareke ile okumaktadır.280 فطرني أفلا

,إن ي أراكم بخير 281,تعقلون .gibi 285 عندي ولم 284,من تحتي أفلا 283,أوزعني أن أشكر 282

İzâfet ‘yâ’sının, kesreli kat‘ı hemzesinin öncesinde vâkî olduğu vakit, sâkin

okunması gerekmektedir.286 Misâl: ي إلهين 287,يدي إليك ,وأم أجري إلا ancak Kunbûl 289دعائي 288

kelimelerindeki izâfet ‘yâ’larını fethalı okumaktadır.292 291 آبائي إبراهيم 290,إلا فرارا

264 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 29. 265 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 29. 266 Bakara, 2/30-33; Yûsuf, 12/96. 267 Âl-i ‘İmrân, 3/41; Meryem, 19/10. 268 A‘râf, 7/143. 269 Tevbe, 9/49. 270 Hûd, 11/47. 271 Hûd, 11/78. 272 Yûsuf, 12/36. 273 Yûsuf, 12/80. 274 Yûsuf, 12/108. 275 Kehf, 18/102. 276 Meryem, 19/43. 277 Tâhâ, 20/26. 278 Neml, 27/40. 279 Yûsuf, 12/29; Ahkâf, 46/23. 280 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 27. 281 Hûd, 11/51. 282 Hûd, 11/84. 283 Neml, 27/19; Ahkâf, 46/15. 284 Zuhruf, 43/51 285 Kasas, 28/78. 286 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 29. 287 Mâide, 5/28. 288 Mâide, 5/116. 289 Yûnus, 10/72; Hûd, 11/29-51; Şu’arâ, 26/109-127-145-164-180. 290 Nûh, 71/6. 291 Yûsuf, 12/38. 292 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 21.

42

Kunbûl, vasıl hemzesinden önceki izâfet ‘yâ’sını fethalı okumaktadır.293 Misâl:

واصطنعتك 298,إن ي اصطفيتك 297,من بعدي اسمه 296,ذكري اذهبا 295,هارون أخي اشدد به 294,عهدي الظالمين

.gibi 299 لنفسي اذهب

Bezzî ise sadece sını ’yâ‘âyetindeki vasıl hemzesinden önceki izâfet 300قومي اتخذوا

fethalı, bununla birlikte من ورائي; sını sâkin’yâ‘izâfet indeki lerkelime 302 بيتيve 301 وجهي

شركائي قالواfetha hareke ile larını ise ’yâ‘kelimelerindeki izâfet 304 303,وكانت

okumaktadır.305

فلا يح ل وعم علا وجهي وبيتي بنوح عن ... لوى وسواه عد أصلا

Âl-i ‘İmrân ve En‘âm sûrelerindeki وجهي kelimelerini, Nûh ve Bakara

sûrelerindeki وبيتي kelimelerini meşhur tarik üzere (kırâat-ı Hafs) fetha ile oku.

نوا ... ولي دين عن هاد بخلف لحلا ه ال ومع شركاءي من وراءي دو

kelimelerini de hulflü bir şekilde fetha ile okuman tatlı ولي دين ,من وراءي ,شركاءي

olur.306

Kunbûl, e’Bezzî ise hulf ile Kunbûl ;sını sâkin’yâ‘izâfet kelimesindeki 307 ولي دين

iştirâk edip, ikinci vecih olarak fethalı bir şekilde okumaktadır.308 Ayrıca Bezzî وما كان

kelimesinin geçtiği dokuz âyet-i kerîmedeki izâfet ولي نعجة ve 311معي 310,ولي فيها 309,لي

‘yâ’larını sâkin okumaktadır.312 Bunlar şöyle sıralanabilir: 313 ولن ,فأرسل معي بني إسرائيل

293 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 27. 294 Bakara, 2/124. 295 Tâhâ, 20/30-31. 296 Tâhâ, 20/42-43. 297 Saf, 61/6. 298 A‘râf, 7/144. 299 Tâhâ, 20/41-42. 300 Furkân, 25/30. 301 Âl-i ‘İmrân, 3/20; En‘âm, 6/79. 302 Bakara, 2/125; Hac, 22/26; Nûh, 71/28. 303 Meryem, 19/5. 304 Fussılet, 41/47. 305 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 28. 306 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 34; el-Kâdî, a.g.e., s. 191-192. 307 Kâfirûn, 109/6. 308 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 30. 309 İbrâhîm, 14/22; Sâd, 38/69. 310 Tâhâ, 20/18. 311 Sâd, 38/23. 312 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 28. 313 A‘râf, 7/105.

43

ا فأرسله معي 317,إن معي رب ي سيهدين 316,هذا ذكر من معي وذكر من قبلي 315,معي صبرا 314,تقاتلوا معي عدو

ني ومن معي من المؤمنين vb. 319 318,ردءا ونج

4.1.14. Zâid Olan Yâ Harfinin Okunuşu

Zâide ‘yâ’sı, okuyuşu kolaylaştırmak için Mushafların resm-i hattında mahzûf

olunan ‘yâ’lardır. Bundan dolayı kırâat edilmezler. Bu durumun mânâya etkisi olmadığı

için bu ‘yâ’ya “Yâ-i zâide/ Fazlalık ‘yâ’sı” adı verilmiştir. Kırâat imamları okunuşta

bunların isbâtı veya hazfi konusunda farklı görüşler rivâyet etmişlerdir.

İbn Kesîr, aşağıdaki örneklerde olduğu üzere vakıf ve vasıl hallerinde dâimâ bu

yâ-i zâideyi isbât ederek kırâat etmektedir.320

المتعال سواء 323 ,تؤتون موثقاkelimesini 322تؤتون ي موثقا ,يوم يأت kelimesini 321يوم يأتي

kelimesini رتني إلى يوم القيامة ,المتعال ي سواء رتن إلى يوم القيامة kelimesini 324لئن أخ يهدين ,لئن أخ

يؤتين خيراkelimesini 327يؤتين ي ,إن ترن أناkelimesini 326إن ترني أنا ,رب يkelimesini 325يهديني رب ي

ا عل مت ,ما كنا نبغ kelimesini 328ما كنا نبغي ,خيرا ا عل مت رشداkelimesini 329أن تعل مني مم أن تعل من مم

,والباد ومن يرد kelimesini 331 والبادي ومن يرد ,تتبعن أفعصيت kelimesini 330تتبعني أفعصيت ,رشدا

ونني بمال ونن بمال kelimesini 332أتمد ,كالجواب وقدور kelimesini 333كالجوابي وقدور ,أتمديوم التناد 334

kelimesini اتبعوني أهدكم ,يوم التناد يi kelimesin 335 اتبعون أهدكم, kelimesini 336 الجوار في البحر

314 Tevbe, 9/83. 315 Kehf, 18/67-72-75. 316 Enbiyâ, 21/24. 317 Şu‘arâ, 26/62. 318 Kasas, 28/34. 319 Şu‘arâ, 26/118. 320 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 30. 321 Hûd, 11/105. 322 Yûsuf, 12/66. 323 Ra‘d, 13/9. 324 İsrâ, 17/62. 325 Kehf, 18/24. 326 Kehf, 18/39. 327 Kehf, 18/40. 328 Kehf, 18/64. 329 Kehf, 18/66. 330 Tâhâ, 20/93. 331 Hac, 22/25. 332 Neml, 27/36. 333 Sebe, 34/13. 334 Mü’min, 40/32. 335 Mü’min, 40/38. 336 Şûrâ, 42/32.

44

اع يقول kelimesini 338 ,يناد المناد من مكان kelimesini 337يناد المنادي من مكان ,الجواري في البحر إلى الد

بالواد kelimesini 340بالوادي ,والليل إذا يسر هل kelimesini 339والليل إذا يسري هل ,إلى الداع ي يقول


Bu âyetlere ilâveten birinci râvi Bezzî دعاءي ربناkelimesini 342يوم يدع ,دعاء ربنا

اع kelimesini 343يوم يدع الداع ي ,أهانن kelimesini 345أهانني ,أكرمن kelimesini 344أكرمني ,الد

şeklinde yâ-i zâide ile okurken; ikinci râvi Kunbûl ise إنه منkelimesini 346 إنه من يتق ويصبر

بالواد şeklinde yâ-i zâide ile okumaktadır. Kunbûl ayrıca kelimesindeki 347 يتق ي ويصبر

izâfet ‘yâ’sını hulf ile (iki vecihli) olarak kırâat etmekte ve kelimesindeki 348 فما آتاني الله

izâfet ‘yâ’sını ise vasıl ve vakıf hâlinde hazifle فما آتان الله şeklinde okumaktadır.349

علا ن حلا عن أولي ... حمى وخلاف الوقف بي وفي النمل آتاني ويفتح

Neml sûresindeki آتاني kelimesindeki ‘ya’ harfinin üzerine fetha koy ve öyle

oku.350

4.1.15. İbn Kesîr’in Farklı Okuduğu Diğer Bazı Kelimeler

İbn Kesîr, Kur’ân-ı Kerîm’deki bâzı lafızları Hafs’ın rivâyetine muhâlefet

ederek okumaktadır. Bu kelimeler İbn Kesîr’in kırâat usûlünde de olmayan kural dışı

sözcüklerdir. Bunlar şöyle sıralanabilir:

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen tüm 351 خطوات

kelimesini iskân ile خطوات şeklinde okumaktadır.352

ه عن زاهد كيف رتلا وحيث أتي خطوات الطاء ساكن ... وقل ضم

337 Kâf, 50/41. 338 Kamer, 54/8. 339 Fecr, 89/4. 340 Fecr, 89/9. 341 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 30. 342 İbrâhîm, 14/40. 343 Kamer, 54/6. 344 Fecr, 89/15. 345 Fecr, 89/16. 346 Yûsuf, 12/90. 347 Fecr, 89/9. 348 Neml, 27/36. 349 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 30. 350eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 35; el-Kâdî, a.g.e., s. 189-190. 351 Bakara, 2/168, 208; En‘âm, 6/142; Nûr, 24/21. 352 ‘Abdülfettâh el-Kâdî, el-Büdûru’z-Zâhiratü fi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-Mütevâtirati min Tarîki’ş-Şâtibiyyeti

ve’d-Dürreti, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut ts, s.171.

45

kelimesindeki ‘tâ’ harfi ister sâkin, ister dammeli okunsun. Sen şunu bil خطوات

ki tertil açısından hiçbir sakıncası yoktur. 353

2. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî بيوتkelimesini 354 بيوت, aynı kökten gelip ilk

harfi dammeli olan البيوتkelimesini 355 البيوت, şeklinde, ayrıca ع يون kelimesini 356 عيون ve

yine aynı kökten olan العيونkelimesini 357 العيون şeklinde ilk harflerini kesre hareke ile

okumaktadır.358

قبلا ل أ وكسر بيوت والبيوت يضم عن ... حمى جلة وجها على الأص

şeklinde okunsa da damme ile okumak daha بيوت kelimesi, kesre ile بيوت

uygundur.359

لا ه م يكسران عيونا الـ ... ـعيون شيوخا دانه صحب وضم الغيوب

kelimelerindeki ilk harflerin kesreli okunması ilmî dayanağı شيوخا ve عيونا ,الغيوب

olan bir metoddur.360

3. İbn Kesîr, متkelimesini 361 مت şeklinde ötre ile okumaktadır.362

جتلا انا ومتم ومتنا مت في ضم كسرها ... صفا نفر وردا وحفص ه

kelimelerindeki kesrenin, damme okunmasını Hafs’ta مت ve متنا ,متم

öngörmektedir.363

4. İbn Kesîr, Kur’ân-ı Kerîm’de geçen يا بنيkelimesini 364 يا بني şeklinde okurken;

Lokmân sûresi 13. âyetteki يا بني kelimesini cezimli olarak يا بني şeklinde okumaktadır.

Aynı sûrenin 17. âyetindeki يا بني kelimesini ise İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl يا بني

şeklinde cezimli okurken; İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî Hafs kırâatında olduğu gibi يا

kelimesindeki ‘ya’ harfini fetha hareke ile okumaktadır.365 بني

353 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 40; el-Kâdî, a.g.e., s. 213. 354 Nûr, 24/36. 355 Bakara, 2/189; Nisâ, 4/15; Ankebût,29/41. 356 Hicr, 15/45; Şu‘arâ, 26/57-134-147; Duhân, 44/25-52; Zâriyât, 51/15; Mürselât, 77/41. 357 Yâsîn, 36/34. 358 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 317. 359 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 40; el-Kâdî, a.g.e., s. 218. 360eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 50; el-Kâdî, a.g.e., s. 254. 361 Meryem, 19/23-66. 362 el-Kâdî, a.g.e., s. 199. 363 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 46; el-Kâdî, a.g.e., s. 239. 364 Yûsuf, 12/5; Saffât, 37/102. 365 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 31.

46

لا ل ع وفي ضم مجراها سواهم وفتح يا ... بني هنا نص وفي الك و

لا وآخر لقمان يواليه نه زاك وشيخه الاو أحمد ... وسك

Hamza, Kisâî ve Hafs dışındaki kurrânın مجراها kelimesindeki ‘mîm’ harfini

damme ile ve يابني kelimesindeki ‘ya’ harfini esre ile okumalarının Arap dilinde yeri

vardır. Lokmân sûresindeki بني kelimesini okurken, Bezzî hocasını takip ederek sükûn

ile okumuştur.366

5. İbn Kesîr مبينة harfini üstün hareke ile a’y‘deki kelimesin 367 مبي نة şeklinde

okumaktadır.368

فا علا شر الجمع كم وفي الكل فافتح يا مبي نة دنا ... صحيحا وكسر

.kelimesi nerede gelirse gelsin ‘ya’ harfini fetha ile oku مبي نة

Bunu kesre ile okusan da doğrudur takdir senindir.369

6. İbn Kesîr حسب fiilinden gelipte ‘sîn’ harfi üstün olan bütün kelimeleri 370 يحسب

kelimesinde olduğu gibi يحسب şeklinde kesre hareke ile okumaktadır.371

7. İbn Kesîr kırâatinde iki sâkin harf, iki farklı kelimede yan yana gelip bu sâkin

harflerin birincisi ilk kelimenin son harfi, diğer sâkin harf (hemze-i vasıl) ise ve bu

ikinci kelimenin baştan üçüncü harfinin harekesi de aslından dammeli olduğunda,

birinci kelimedeki ilk sâkin harfi ötreli bir şekilde okunmaktadır. Misâl:

gibi.375 قل ادعواkelimesini 374قل ادعوا 373,محظورا انظر kelimesini 372محظوران انظر

8. İbn Kesîr Kur’ân-ı Kerîm’de 29 yerde geçen bütün تذكرون kelimesini تذكرون

şeklinde ‘ze’ harfini şeddeli okumaktadır.376

ال كم علا رفا ش وتذكرون الغيب زد قبل تائه ... كريما وخف الذ

366 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 60; el-Kâdî, a.g.e., s. 289-290. 367 Ahzâb, 33/30; Talak, 65/1. 368 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 239. 369 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 48; el-Kâdî, a.g.e., s. 244. 370 Hümeze, 104/3. 371 el-Kâdî, a.g.e., s. 347. 372 İsrâ, 17/20-21. 373 el-Kâdî, a.g.e., s. 184. 374 A‘râf, 7/195; İsrâ, 17/110. 375 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 225. 376 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 277; Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 32.

47

En‘âm sûresindeki تذكرون fiiline ‘ta’ harfinden önce güzelce bir ‘ya’ ekleyiver,

sonra da ‘zâl’ harfini hafifleştirerek ي تذكرون şeklinde oku.377

9. İbn Kesîr, aşağıda sıralanan kelimelerdeki ‘nûn’ harflerini şeddeli ve Medd-i

lâzım olarak üç elif miktârı uzatarak okumaktadır.378 Misâl:

واللذان kelimesini 382 واللذان 381,هذان kelimesini 380هذان ,فذانك kelimesini 379فذان ك

şeklinde,383 gelecek bu iki örnekte ise هاتينkelimesini 384 385,هاتين kelimesini 386 الذين

(üç lîn olduklarından vakıf ve vasıl hâlinde tûl i-Meddşeklinde okunduğunda 387 الذين

elif), tavassut (iki elif), kasr (bir elif) ile kırâat etmektedir.388

10. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, vasıl hâlinde fiili muzâri olup; ayrı ayrı

kelimelerde bulunan ‘ta’ harflerini şeddeli ve Medd-i lâzım olarak üç elif miktârı

uzatarak okumaktadır. Misâl:

موا مواkelimesini 389ولا تيم قوا ,ولا تيم قواkelimesini 390ولا تفر ولا تعاونوا391 ,ولا تفر

kelimesini لا تناصرون ,ولا تعاونواkelimesini 392 لا تكلم نفس ,لا تناصرونkelimesini 393 لا تكلم نفس,

جن kelimesini 396ولا ,ولا تنازعواkelimesini 395ولا تنازعوا ,ولا تولواkelimesini 394ولا تولوا ولا تبر

جن سواkelimesini 398ولا ت جسسوا ,ولا تنابزواkelimesini 397ولا تنابزوا ,تبر لما تخيرون 399 ,ولا تجس

kelimesini لما تخيرون, şeklinde okurken; İbn Kesîr zamirini ’hû‘ki kelimesinde 400عنه تلهى

377 eş-Şâtıbî, a.g.e., c. I, s. 54; el-Kâdî, a.g.e., s. 269. 378 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 163. 379 Kasas, 28/32. 380 Tâhâ, 20/63; Hac, 22/19. 381 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 134. 382 Nisâ, 4/16. 383 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 238. 384 Kasas, 28/27. 385 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 349. 386 Fussilet, 41/29. 387 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 127. 388 Hâmid Şâkir el-‘Ânî, a.g.e., s. 194. 389 Bakara, 2/267. 390 Âl-i ‘İmrân, 3/103. 391 Mâide, 5/2. 392 Safât, 37/25. 393 Hûd, 11/105. 394 Enfâl, 8/20. 395 Enfâl, 8/46. 396 Ahzâb, 33/33. 397 Hucurât, 49/11. 398 Hucurât, 49/12. 399 Kalem, 68/38. 400 ‘Abese, 80/10.

48

‘vâv’a doğru sılalı okuduğundan burada meydâna gelen Meddi, Medd-i lâzım olarak

كنتم تمنون şeklinde okumaktadır. Aynı şekilde ‘ta’ harfini şeddeli okuduğu عنه و ت لهى

,كنتم و تمنون الموت ,فظلتم و تفكهون ve الموت 401

örneğinde ‘mîm’ harfini üç elif ,فظلتم تفكهون 402

miktârı uzatarak sılalı bir şekilde ‘ta’ harfine şeddeleyerek; ‘ta’ harfini şeddeli

okumadığı durumda ise ‘mîm’ harfini bir elif miktârı uzatarak sılalı bir şekilde

okumaktadır.403

4.1.16. Tekbîr

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Duhâ ve Nâs sûreleri arasındaki tüm sûreleri

tekbirle okumuştur. Bâzı âlimler buna sebep olarak fetret dönemi sonrasında Duhâ

sûresinin nâzil olduğu vakit, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) şükür maksadıyla tekbir

getirdiğini savunmaktadırlar.404 Duhâ ve Nâs sûreleri arasında okunan tekbirin hükmü

ise sünnettir. Namazda ve tilâvet esnâsında da durum aynıdır. Diğer bir görüşe göre

tekbirin Duhâ sûresi ile Nâs sûresi arasında okunması mübahtır. Okunmaması ise

mukaddem olan görüştür.405 Bezzî, İkrime b. Süleyman’dan rivâyetle İsmail b.

‘Abdillah el-Mâlikî’nin hocası, İbn Kesîr’in bu sûrelere tekbirle başlamasını emrettiğini

bildirmektedir.406 Cumhûrun görüşüne göre tekbirin sîgâsı أكبرالله’dir.

İki sûre arasında okunan tekbir vecihlerinin adedi yedidir.407 Kendi arasında üç

kısma ayrılır. Birinci kısım evvel-i sûre içindir ki bunlar iki vecihtir.

1. Sûre sonunda vakıf yapılır. Tekbir besmeleye vasledilir ve durulur. Geçiş

yapılacak sûrenin ilk âyeti okunduktan sonra tekrar vakfedilir. Misâl:

ا بنعمة حمن البسم الله ← الله أكبر • رب ك فحد ث وأم حيم الر درك ألم نشرح لك ص • ر

401 Âl-i ‘İmrân, 3/143. 402 Vâkıa, 56/65. 403 İbn Hüseyin, a.g.e., s. 15. 404 en-Nuveyrî, Muhammed b. Muhammed, Ebü’l-Kâsım, Muhibbu’d-Dîn (ö. 857/1453), Şerhu

Tayyibeti’n-Neşri fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye,

I. Baskı, Beyrut 2003/1424, c. II, s. 630. 405 Muhammed b. Sâlim Muhaysin (ö.1422/2001), Şerhu Tayyibeti’n-Neşri fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, Dâru’l-

Celîl, I. Baskı, Beyrut 1417/1997, c. III, s. 370. 406 Ebû ‘Abdillâh el-Hâkim. Muhammed b. Hamdiveyh (ö. 405/1015), el-Müstedrekü ‘ale’s-Sahîhayn,

thk. Mustafa ‘Abdulkâdir ‘Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1411/1990, c. III, s. 344,

(H. No: 5325.). 407 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 325.

49

2. Duhâ sûresinin sonunda vakıf yapılır. Tekbir, besmele ve ikinci sûrenin ilk

âyeti birbirlerine vasledilerek durulur.408 Misâl:

ا بنعمة حمن ال الله بسم ← الله أكبر • رب ك فحد ث وأم حيم الر درك ألم نشرح لك ص ← ر

İkinci kısım sûre sonu içindir ki bunlar da iki vecihtir.

1. Sûrenin sonuna tekbîr vasledildikten sonra durulur. Besmele çekilip

vakfedilir. Bir sonraki sûreye başlanıp tekrar vakıf yapılır.409 Misâl:

ا بنعمة رب ك فحد ث حمن ا الله بسم • الله أكبر ← وأم حيم الر • درك ألم نشرح لك ص • لر

Duhâ sûresinin sonundaki فحد ث kelimesinin son harfi sâkin ve önceki harfin

harekesi de esre olduğundan, الساكن اذا حرك حرك بالكسر kâidesince tekbire geçiş yapılırken

Lafza-i Celâlin ‘lâm’ harfinin telaffuzunda kolaylık olması için ince okunmasına dikkat

edilmesi gerekmektedir.

2. Sûrenin sonuna tekbîr vasledildikten sonra durulur. Sonra besmele çekilip

geçiş yapılacak sûrenin ilk âyeti birbirlerine vasledilerek okunur.410 Misâl:

حمن ا الله بسم • الله أكبر ← بأحكم الحاكمين الله أليس حيم الر الذي خلق اقرأ باسم رب ك ← لر

Üçüncü kısım üç vecih olarak takdir edilmiştir:

1. Kat‘u’l-Cemî‘: Duhâ sûresinin sonunda vakıf yapılır, tekbir getirilip

durulduktan sonra besmele çekilip tekrar ses ve nefes kesilir. Geçiş yapılacak sûrenin

ilk âyeti okunduktan sonra vakfedilir.411

Misâl:

ا بنعمة رب ك فحد ث حمن الر الله بسم • الله أكبر • وأم رك ألم نشرح لك صد • حيم الر

2. Sûresinin sonunda vakıf yapılır, tekbir getirilip durulduktan sonra besmele

çekilip geçiş yapılacak sûrenin ilk âyeti birbirlerine vasledilerek okunur.412 Misâl:

حمن ا الله بسم • الله أكبر • بأحكم الحاكمين الله أليس حيم الر ذي خلق اقرأ باسم رب ك ال ←لر

3. Vaslu’l-Cemî‘: Duhâ sûresinin sonunda durmaksızın tekbiri, besmeleyi ve

geçiş yapılacak sûrenin ilk âyeti birbirlerine vasledilerek okunur.413

408 Muhaysin, a.g.e., c. III, s. 370. 409 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 323. 410 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 322. 411 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 324. 412 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 324.

50

Misâl:

ا بنعمة رب ك فحد ث حمن ا الله بسم ← الله أكبر ← وأم حيم الر درك ص ألم نشرح لك ← لر

Okuyucu, kırâatini bitirmek istediği zaman eğer sûre sonu ise tekbir ile bitirmesi

uygun olur.414

Bu vecihlerin dışında sekizincisi vardır ki okunması câiz değildir. Şöyleki:

Sûre sonuna tekbir ve besmeleyi vasledip sonra okuyuşu bitirmek memnû’dur.

Çünkü besmele bir başka sûreye başlanacağının işâretidir.415

Misâl:

ا حمن ا الله بسم ← الله أكبر ← بنعمة رب ك فحد ث وأم حيم الر درك ألم نشرح لك ص • لر

Buraya kadar İbn Kesîr kırâatinin usûl kısmı genel kâide ve kuralları göz önünde

bulundurularak incelenmiştir. Usûl kısmında olan kelime, harf ve harekede vukû bulan

değişiklikler (izhâr, idğâm, ravm, işmâm, tefhîm, terkîk, med, kasr, imâle, beyne,

tahkîk, teshîl, nakl vb.), kelimenin resm-i hattı ve telaffuzu ayrı olup, mânâda değişiklik

olmaması şeklinde vuku bulan ihtilaflar, takdim ve te'hîrden dolayı meydana gelen

farklı okuyuşlar, resm-i hatta ve telaffuzda ziyâdelik ve noksanlık şeklinde vukû bulan

ihtilafların tamamının, mânâda herhangi bir değişikliğe sebebiyet vermediği

anlaşılmaktadır.

İkinci bölümde ise İbn Kesîr kırâati, Fâtihâ sûresinden Nâs sûresine kadar

ferşü’l-hurûf yönünden incelenecektir.

413 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 324. 414 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 328. 415 Tevfîk İbrâhîm Damra, a.g.e., s. 36.

51

İKİNCİ BÖLÜM

İBN KESÎR KIRÂATİNİN FERŞÜ’L-HURÛF YÖNÜNDEN

İNCELENMESİ

1. BAKARA SÛRESİ

Bakara 2/37: “ حيم فتلقى آدم من رب ه كلمات فتاب عليه إنه ه اب الر و التو /Âdem, Rabbi’nden

emirler aldı; onları yerine getirdi. Rabb’i de bunun üzerine tevbesini kabul etti.

Şüphesiz o tevbeleri dâima kabul edendir, merhametli olandır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ادم kelimesini üstün ile كلمات kelimesini ötre ile okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları ise ادم kelimesini ötre ile كلمات kelimesindeki ت harfini

esre ile okumaktadır.1

Âyetin İcmâli Tefsîri

Bu âyet-i kerîme, Âdem’in (a.s.) Allâh’ın (c.c.) emrine muhalefet ederek yasak

olan ağaçtan yemesinden ötürü, yapmış olduğu tevbesinden ve Allâh’ın (c.c.) bu tevbeyi

kabul ettiğinden bahsetmektedir. Bu âyet-i kerîme, Âdem’e (a.s.) gelen kelimeleri

açıkça zikretmemektedir. Fakat muhtelif âyetlerde bu kelimeler açıkça beyan

edilmektedir.2

Kırâat Tefsir İlişkisi

Bu âyet-i kerîme, cumhûrun kırâatine göre; Âdem’in (a.s.) işlemiş olduğu

hatâdan dolayı Rabbine yöneldiğine ve tevbe etmesi için Allah’tan (c.c.) aldığı

kelimelere dikkat çekmektedir. İbn Kesîr kırâatine göre ise ‘Âdem’in (a.s.) Rabbine

samîmi olarak yönelişinden dolayı kendisine ilham edilen kelimelerden

bahsetmektedir.’ Taberî (ö.310/922) Allah’ın (c.c.) Âdem’e (a.s.) tevbe edeceği

1 Bkz. İbnü’l-Cezerî, a.g.e.,c. II, s. 211. 2 A‘râf, 7/23.

52

kelimeleri ilham ettiğini, Âdem’in de (a.s.) bu şekilde tevbe ederek Allah’ın (c.c.) affına

nâil olduğunu belirtmektedir.3

Kurtubî (ö. 671/1272) iki kırâatin de delilleri ve eserlerine bakıldığında, lügat

yönünden birbirlerini tamamladıklarına ve birbirlerine zıt düşmediklerine dikkat

çekmektedir.4

Fadl Hasan Abbas (ö.1432/2011) bu iki kırâatte de belağat açısından, Allâh’a

(c.c.) yönelmeye, günahından dolayı duyulan üzüntüye ve Allâh’ın (c.c.) bu tevbeyi

kabul etmesi anlamına geldiğini ifade etmektedir.5

Netîce olarak; bu âyet-i kerîme cumhûrun kırâatine göre okunduğunda ادم

kelimesi fâil, كلمات kelimesi ise mef’ul olurken, İbn Kesîr kırâatinde ise ادم kelimesi

mef’ul, كلمات kelimesinin fâil olduğu görülmektedir. Fakat bu farklılık âyetin içeriğine

etki etmemekle birlikte birbirini tamamlayıcı anlamlar içermektedir.

Bakara 2/74: “ ر ثم قست قلوبكم من بعد ذلك فهي كالحجارة أو أشد قسوة وإن م ن الحجارة لما يتفج

قق فيخرج منه الماء وإن منها لما يهبط من خشية ا تعملون الله وما الله منه الأنهار وإن منها لما يش بغافل عم /Sonra

kalbleriniz yine katılaştı, taş gibi, hatta daha da katı oldu. Nitekim taşlar arasında

kendisinden ırmaklar fışkıranlar vardır; yarılıp su çıkanlar vardır; Allah korkusundan

yuvarlananlar vardır. Allah yaptıklarınızı bilmez değildir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, âyetin son kısmını gâip olarak يعملون şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları ise muhâtap olarak تعملون şeklinde okumaktadır.6


Âyet-i kerîme, İsrâiloğulları’nın gördükleri mûcize ve delillerden sonra ibret

almaksızın kalplerinin katılıklarından bahsetmektedir. Kalplerinin katılıklarını ifâde

etmek için taş örneği verilmiştir. Öyle ki birtakım taşların içinden nehirler fışkırdığına,

3 et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Thk. Ahmed

Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1420/2000, c. I, s. 541. 4 el-Kurtubî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân (Tefsîru’l-Kurtûbî),

thk. Ahmed el-Burdûnî ve İbrahîm Etfîş, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kâhire 1384/1964, c. I, s. 326. 5 Fadl Hasan ‘Abbâs, el-Belâğâtü’l-Kur’âniyyetü mine’l-Vecheti’l-Belâğiyye, Mecelletü Dirâsâti’l-

Câmi‘ati’l-Ürdûniyye, VII. Baskı, Ürdün 1987/1408, s. 33-35. 6 İbnü’l-Cezerî, a.g.e.,c. II,s. 217.

53

yarılıp içinden su çıktığına ve Allah (c.c.) korkusundan yuvarlandığına dikkat

çekilmekte olup, Allah’ın (c.c.) âyetlerinden ibret almayanların kalplerinin taştanda katı

olduğu belirtilmektedir.7

Ebû Hayyan (ö.745/1344)’a göre bu âyette uyarma vardır. Çünkü kalplerinin

katılığından bahsederken, kalp katılığı fesâda, günâha, Allâh (c.c.) korkusunun

olmadığından dolayı kötü amellere, Allâh’ın (c.c.) peygamberleri ile inatlaşmalarına

sebep olmaktadır. Böylece Allah (c.c.) yaptıklarından gâfil olmadığını belirterek, onları

tehdit etmiştir. Yaptıklarını onların aleyhine olmak üzere korumaktadır, Allah (c.c.)

yaptıklarından gâfil olmadığına göre, onlara hak ettikleri cezayı vereceğini

bildirmektedir.8


Kırâatler arasındaki tefsir ilişkisi incelendiğinde, muhâtap ve gâib olarak iltifâta

dayalı bir üslup görülmektedir. Bazı müfessirler İbn Kesîr kırâatinde olduğu gibi يعملون

kelimesinden maksadın Hz. Peygamber (s.a.v.) veyâhut İsrâiloğulları’nın muhâtap

olarak kabul edildiğini delil göstermişlerdir. Ebû Hayyan da aynı görüşe katılmakla

birlikte, onlarda sıkça görülen günah, isyan ve Allâh’ın (c.c.) emirlerine muhâlefetleri

nedeniyle âyetin sonunda onları muhâtaplıktan düşürerek başlarına gelecek azap ile

tehdit etmiştir. Çünkü bir kişiyi muhâtap olarak kabul etmek, söz ile ona yönelmek, o

kişiye ünsiyeti gerektirir.9

Cumhûrun kırâati olan تعملون kelimesine bakıldığında, burada hitaptan maksadın,

İsrâiloğulları’nın olduğu görülmektedir. İbn Kesîr kırâatine göre يعملون kelimesindeki

muhâtabın İsrâiloğulları’nın olduğu, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) olmadığı tercih edilen

görüştür. Çünkü bu iltifât nev’indendir. İbn Kesîr kırâatine göre يعملون kelimesindeki

gaybiyet, onların yapmış oldukları amellerden dolayıdır. Onlar bu hitapta hür

7 er-Râzî, Fahreddin (ö. 606/1210), Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut

1420/1999, c. II, s. 141. 8 Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. ‘Ali b. Hayyânel-Endelüsî (ö. 745/1344), el-Bahru’l-Muhît fi’t-

Tefsîr, thk. Sıtkı Muhammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420/1999, c. I, s. 433. 9 Ebû Hayyân, a.g.e., c. I, s. 433.

54

değillerdir. Fakat cumhûrun kırâatine göre تعملون kelimesinde onlara yönelik direkt

olarak bir tehdit olduğu görülmektedir.10

Netîce olarak; İbn Kesîr bu âyetin sonunda geçen fiili يعملون şeklinde gâib olarak,

cumhur ise aynı fiili تعملون şeklinde muhâtab olarak okumaktadır.

Bakara 2/87: “ سل وآتينا عيسى ابن مريم البي نات و أيدناه ولقد آتينا موسى الكتاب وقفينا من بعده بالر

ب رسول بما لا تهوى أنفسكم بروح القدس أفكلماجاءكم تم وفريقا تقتلون استكبرتم ففريقا كذ /Celâlim hakkı için

Mûsâ’ya o kitabı verdik, arkasından birtakım peygamberler de gönderdik, hele

Meryemoğlu Îsâ’ya apaçık mûcizeler verdik, onu Rûhu’l-Kudüs ile de destekledik. Size

nefislerinizin hoşlanmayacağı bir emirle gelen her peygambere kafa mı tutacaksınız?

Kibrinize dokunduğu için onların bir kısmınayalan diyecek, bir kısmını da öldürecek

misiniz?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr القدس kelimesindeki ‘dâl’ harfini cezimli okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları ise ‘dâl’ harfini ötre ile okumaktadır.11

İbn Kesîr kırâatinde س القد kelimesindeki ‘dâl’ harfinin sâkin okunmasından

kaynaklanan kırâat farklılığının, mânâya herhangi bir etkisinin olmadığı görülmektedir.

Bakara 2/97-98:

“ له على قلبك بإذن ا لجبريل فإنه نز قا لما بين يديه وهدى وبشرى للمؤمنين من الله قل من كان عدو مصد

الله عدو للكافرين الله وملائكته ورسله وجبريل وميكال فإن كان عدو /De ki, “Cebrâîl’e düşman olan

kimse Allah’a düşmandır", çünkü O, Kur’ân-ı Allah’ın izniyle kendinden öncekini tasdik

ederek, yol gösterici ve inananlara müjdeci olarak senin kalbine indirmiştir. Allah’a,

meleklerine, peygamberlerine, Cebrâîl’e ve Mikâîl’e düşman olan kimse inkâr etmiş

olur. Allah şüphesiz, inkâr edenlerin düşmanıdır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr وجبريل -لجبريل kelimelerindeki ‘cîm’harfini üstün hareke ile لجبريل -

.şeklinde okumaktadır وجبريل

10 ‘Abdullah ‘Alî Melâhî, Tefsîru’l-Kur’ân bi’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti’l-‘Aşer min ‘Hilâli Süver, Gazze

1453/2002, s. 50. 11 Ebû Hayyân, a.g.e., c. I, s. 481.

55

2. Ebû Bekr Şu‘be وجبريل -لجبريل kelimelerindeki ‘cîm’ ve ‘râ’ harflerini üstün

hareke ile ل ئيوجبر -ل ئيلجبر şeklinde okumaktadır.

3. Hamza, Kisâî ve Halef وجبريل -لجبريل kelimelerindeki ‘cîm’ ve ‘râ’ harflerini

üstün hareke ile ‘ya’ harfi olmaksızın uzatmadan لجبرئل -وجبرئل şeklinde okumaktadır.12

وجبريل -لجبريل kelimelerinde İbn Kesîr ve diğer Kurrâ’nın, bu kelimeleri farklı

şekillerde okuyor olmalarından maksadın, Cebrâîl (a.s.) olduğu ve farklı bir mânâya

sebebiyet vermediği anlaşılmaktadır.

Bakara 2/152: “ فاذكروني أذكركم واشكروا لي ولا تكفرون/Artık Beni anın, Ben de sizi

anayım; bana şükredin, nankörlük etmeyin.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr فاذكروني kelimesindeki ‘ya’ harfini üstün hareke ile okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları ise فاذكروني şeklinde okumaktadır.13

Tefsirlere bakıldığında, İbn Kesîr kırâatindeki okuyuş farklılığının, mânâya

herhangi bir etkisinin olmadığı görülmektedir.

Bakara 2/185: “ شهر رمضان الذي أنزل فيه القرآن هدى للناس وبي نات من الهدى والفرقان فمن

ة من أيام أخر يريد شهد منكم الش ولا يريد بكم العسر بكم اليسر الله هر فليصمه ومن كان مريضا أو على سفر فعد

ة ولتكب روا على ما هداكم ولعلكم تشكرون الله ولتكملوا العد /Ramazan ayı ki onda Kur’ân, insanlara yol

gösterici ve doğruyu yanlıştan ayırıcı belgeler olarak indirildi. Sizden bu ayı idrak

eden, onda oruç tutsun; hasta veya yolculukta olan, tutamadığı günlerin sayısınca diğer

günlerde tutsun. Allah size kolaylık ister, zorluk istemez. Bu kolaylıkları, sayıyı

tamamlamanız ve size yol gösterdiğine karşılık O’nu yüceltmeniz için meşru kılmıştır;

ola ki şükredersiniz.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, القرآن kelimesindeki hemzenin harekesini ‘râ’ harfine nakletmek

sûretiyle vakıf ve vasıl hallerinde, hemze olmaksızın القران şeklinde okumaktadır.

Hamza, vakıf halinde İbn Kesîr’e eşlik etmektedir.

2. Diğer kırâat imamları ise hemze ile okumaktadır.14

12 el-Pâluvî a.g.e., s. 128; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 188. 13 el-Pâluvî, a.g.e., s. 69; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 146.

56

Bu âyet-i kerîmede İbn Kesîr kırâatinin, mânâda herhangi bir değişikliğe yol

açmadığı görülmektedir.

Bakara 2/233: “ ضاعة وعلى المولود والوالدات يرضعن أولادهن حولين كاملين لمن أراد أن يتم الر

ولود له بولده وعلى الوارث م له رزقهن وكسوتهن بالمعروف لا تكلف نفس إلا وسعها لا تضار والدة بولدها ولا

سترضعوا أولادكم فلا جناح مثل ذلك فإن أرادا فصالا عن تراض منهما وتشاور فلا جناح عليهما وإن أردتم أن ت

بما تعملون بصير الله واعلموا أن الله لمعروف واتقوا عليكم إذا سلمتم ما آتيتم با /Anneler çocuklarını,

emzirmeyi tamamlatmak isteyen baba için, tam iki sene emzirirler. Anaların yiyecek ve

giyeceğini uygun bir şekilde sağlamak çocuk kendisinin olan babaya borçtur. Herkese

ancak gücü nisbetinde teklifte bulunulur. Ana çocuğundan, çocuk kendisinin olan baba

da çocuğundan dolayı zarara sokulmasın. Mirasçıya da aynı şeyi yapmak borçtur. Ana

baba aralarında danışarak ve anlaşarak sütten kesmek isterlerse, ikisine de sorumluluk

yoktur. Çocuklarınızı sütanneye emzirtmek isterseniz, vereceğinizi örfe uygun bir

şekilde öderseniz, size sorumluluk yoktur. Allah’tan sâkinın, yaptıklarınızı gördüğünü

bilin.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, آتيتم kelimesini أتيتم şeklinde uzatmadan ‘Getirmek’ mânâsında

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise آتيتم kelimesindeki hemzeyi uzatarak, ‘vermek’ mânâsında

okumaktadır.15

İbn Kesîr kırâati ve diğer kırâatler arasındaki farklılık, anlamsal olarak değişiklik

arz etsede bu durumun âyetin vermiş olduğu mesaja etki etmediği görülmektedir.

2. ÂL-İ ‘İMRÂN SÛRESİ

Âl-i ‘İmrân 3/73: “ أن يؤتى أحد مثل ما أوتيتم أو الله ولا تؤمنوا إلا لمن تبع دينكم قل إن الهدى هدى

وكم عند رب كم قل إن الفضل بيد واسع عليم الله يؤتيه من يشاء و الله يحاج /ve dininize uyanlardan başkasına

inanmayın. De ki: Doğru yol Allah’ın yoludur. Ve yine başkasına da verildiğine veya

Rabbinizin katında Müslümanların karşı delil getirip sizi alt edeceğine inanmayın,

14 el-Pâluvî, a.g.e., s.73; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I. s. 414; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 85. 15 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 228.

57

derler. De ki: Doğrusu bol nimet Allah’ın elindedir, onu dilediğine verir. Allah’ın fazlı

her şeyi kaplar, O her şeyi bilir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ن يؤتىأ kelimesini iki hemze ve ikinci hemzeyi teshil ile

‘Azarlamak’ mânâsında ن يؤتىأأ şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurra ise أن يؤتى kelimesini üstün harekeli ve tek hemze ile

okumaktadır.16

Âyetin İcmâli Tefsiri

Bu âyet, Yahûdilerin sürekli olarak kurmak istedikleri tuzaktan ve

Müslümanların arasına ekmek istedikleri fitne tohumundan ve onların kendilerinden

başkasına uyanların hakiki îmâna sahip olmadıklarını söylemelerine karşı uyarıları

beyan etmektedir. Müfessir İbn Kesîr (ö.774/1372) şöyle tefsir etmiştir. ولا تؤمنوا إلا لمن تبع

kendi dinimizden olmayanlara güvenmeyin, herkese mutlu bir görüntü sergileyin ve دينكم

elinizdeki bütün kozları, Müslümanlara karşı kullanın ve onların size getirecekleri

delillere de hazırlıklı olun. الله قل إن الهدى هدى Hz. Muhammed’e (s.a.v.) indirdiği âyetlerle

ve kesin delillerle, Mü’minlerin kalbini eksiksiz îmâna hidâyet eden ancak odur. Ey

Yahûdiler; sizin elinizde tahrif etmiş olduğunuz kitaplarınızdan başka neyiniz var! Hz.

Muhammed’e (s.a.v.) âit olan sıfatlardan hangisi sizde mevcut ki! Böyle bir işe cür’et

ediyorsunuz. أن يؤتى أحد مثل ما أوتيتم Diyorlar ki: Sahip olduğunuz bilgileri Müslümanlarla

paylaşmayın ki onu öğrenip de îmânlarının kuvvetinden dolayı size deliller

getiremesinler ve sizden üstün olamasınlar. وكم عند رب كم sizin elinizdekileri size أو يحاج

karşı kullanabilirler, dünya ve âhirette size delil getirebilir ve ayaklanabilirler. قل إن

يؤتيه من يشاء الله الفضل بيد her şey onun tasarruffâtı altındadır. Veren de alan da O’dur.

Dilediğini hidâyete dilediğini de küfre sevkeder, gözünü ve basîretini kör eder. Kalbine

ve kulaklarına mühür vurur, gözüne perde indirir. Bütün eksiksiz deliller ona âittir. O

her şeyi hakkıyla bilendir.17

16 ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 225. 17 İbn Kesîr, a.g.e., c. I, s. 496-497.

58


Âyetteki nehyin kimden geldiği ve kime yöneldiği diğer bir ifâde ile nehyin

muhâtıbının ve muhâtabının kimler olduğu husûsunda ise temelde farklı yaklaşımlar söz

konusudur.18 Taberî’ye göre muhâtıb yahûdiler muhâtâb ise Hz. Peygamber (s.a.v.)’dir.

Mekkî b. Ebî Tâlib (ö.437/1045) أن يؤتى أحد kelimesindeki elif’in uzatılması

Allah’ın (c.c.)Yahûdilere verdiğini hiç kimseye vermediğine dair beyanına olan

inkârlarını te’yîd için olduğu görüşünü belirtir.19

İbn Âşûr (ö.1393/1973) İbn Kesîr kırâatinde أأن يؤتى أحد Yahûdiler, kendilerinden

başka bir milletten peygamber gelmesini inkâr ettiklerinden, siyâkın delâleti için

ortadan kaldırılan hemzenin, onların inkârını ortaya çıkartmak olduğu görüşündedir.20

Âyetin tek hemze ile okunduğu diğer kırâatler ise İbn Kesîr kırâatinde olduğu

gibi ellerindeki delilleri Müslümanlara öğretmemeleri mânasına gelen farklı bir inkâr

illeti ortaya çıkarmaktadır. Bütün bu kırâatlerin ortak vardığı nokta, Yahûdilerin

kendilerine verilen nimetin hiç kimseye verilmediği hususundaki inkârlarıdır. Bunun

üzerine onlara bahşedilen nimetleri ve bilgileri ellerinde tutmak ve kimsenin onlara eşit

olmamaları, başkaları tarafından öğrenilen bu bilgilerin kendilerine karşı delil olarak

kullanılamaması için gayret göstermeleri gerektiğini beyan etmektedir.21

Netîce olarak; İbn Kesîr ve cumhûrun kırâatinin, aynı mânâya işâret ettiği

görülmektedir.

3. NİSÂ SÛRESİ

Nisâ 4/16: “ ا الله حا فأعرضوا عنهما إن واللذان يأتيانها منكم فآذوهما فإن تابا وأصل با رحيما كان تو

/İçinizden zina eden iki kimseye eziyet edin, tevbe edip düzeltirlerse onları bırakın.

Doğrusu Allah tevbeleri daima kabul ve merhamet eder.”

18 Geniş bilgi için bkz. Ali Bulut, Kur’ân’da “Âmene” Fiili ve Müştaklarına Dâir Dilbilimsel Tefsîr

Yönünden Bir İnceleme, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Isparta 2018, 2/41,

s. 44-51. 19 Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî (ö. 437/1045), el-Keşfü an

Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘a, thk. Muhyi’d-Dîn Ramazan, Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut

1401/1980, c. II, s. 347. 20 İbn Âşûr, Muhammed Tâhir (ö. 1393/1973), et-Tahrîru ve’t-Tenvîr, Dâru Sahnûn li’n-Neşri ve’t-

Tevzî‘, Tunus 1440/1997, c. II, s. 282. 21 Melâhî, a.g.e., s. 205.

59

Kırâatler

1. İbn Kesîr, واللذان kelimesindeki ‘nûn’ harfini, واللذان şeklinde şeddeli ve

uzatarak okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise واللذان kelimesini şeddesiz ve medsiz bir şekilde okumaktadır.22


Âyetin mânâsı ve kısa tefsiri şu şekildedir: Zinâ edenlerden size gelenleri

azarlamak ve hakâret etmek sûretiyle, “Allâh’tan (c.c.) korkmadın mı, utanmadın mı?”

Şeklinde eziyet edin. Eğer tevbe ederler, bu günahı bırakıp düzelirlerse, onlardan yüz

çevirin ve onlara eziyet etmeyi bırakın. Şüphesiz ki Allâh (c.c.) tevbeleri kabul eden ve

merhamet sâhibidir.23


İbn Kesîr, واللذان kelimesindeki ‘nûn’ harfini şeddeli bir şekilde okumaktadır. İbn

Kesîr kırâatindeki bu şeddeleme, zinâ yapan erkek ve kadını azarlamak sûretiyle, eziyet

edilmesine işâret etmektedir.24

Netîce olarak; İbn Kesîr kırâati bu âyetin mânâsına zenginlik katmakla beraber,

te’kîd dışında, herhangi bir anlam farklılığına neden olmamaktadır.

4. EN‘ÂM SÛRESİ

En‘âm 6/37: “ ل عليه آية من رب ه قل إن ل آية ولكن أكثرهم لا الله وقالوا لولا نز قادر على أن ينز

:Rabbinden ona (Muhammed’e) bir belge indirilseydi ya" dediler. De ki/يعلمون

"Doğrusu Allah bir belge indirmeye Kâdir’dir, fakat çoğu bilmezler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr ل kelimesindeki ‘nûn’ harfini cezimli, ‘za’harfini ise şeddesiz ve ينز

esre hareke ile ينزل şekilde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ل şeklinde okumaktadır.25 ينز

22 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., ss. 127-314; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 238. 23 Muhammed b. Ömer Nevevî’l-Câvî (ö. 1316/1898), Merâhu Lebîd el-Keşfü Meâni’l-Kur’âni’l-Mecîd,

thk. Muhammed Emin es-Sınâvî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1417/1996, c.I, s. 188. 24 et-Taberî, a.g.e., c. VIII, s. 83. 25 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 193.

60


Bu âyet-i kerîme Müşriklerin inkârlarındaki ısrarlarını ve Hz. Peygamber’in

(s.a.v.) davetine karşı olan inadlarını ve kendilerine gösterilen mûcizelere karşı şirke

devam ettiklerini beyan etmektedir. Müşriklerin bu inadı, kendilerine gösterilen

mûcizelere ve mislini getirmeye âciz kaldıkları Kur’ân-ı Kerîm’in kendilerine

ulaşmasına rağmen olmuştur. ل الله إن قادر على أن ينز Allah (c.c.) onların istedikleri bütün

âyetleri ve mûcizeleri indirmeye kâdirdir ve onların hepsini hidâyet etmeye de gücü

yetendir. ولكن أكثرهم لا يعلمون Müşrikler Hz. Peygamberden (s.a.v.) istedikleri mûcizenin,

onların hidâyetine sebep olmayacaklarını, bilakis; onların helâkine ve azâbına sebep

olacağını bilmiyorlar. 26


Bu âyet-i kerîmede ل ,kelimesindeki ‘za’ harfinin şeddeli okunması ينز

Müşriklerin içerisinde bulunduğu konumu ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) dâvetine olan

inkârlarını ve Allâh’tan (c.c.) getirmiş olduğu dîni yalanlamalarındaki şiddetli inatlarını

ortaya koymaktadır. Bunun için Kâfirlerin inkâr ve mûcizeleri kabul etmeme

husûsundaki inatlarının şiddetini ortaya koymak maksadıyla bu harfin şeddeli okunması

münâsip düşmektedir. İbn Kesîr kırâatinde ise inen mûcizelerin bütün herkesi

kapsadığına ve insanlara imtihan maksadıyla geldiğine dikkat çekilmektedir. Bu

mûcizeler Allah’ın (c.c.) gücüne ve kudretine en büyük bir delildir. Az ve çok hiçbir

mûcize indirmek Allâh’ı (c.c.) âciz bırakmaz. O dilerse onların isteklerini ve diledikleri

mûcizeleri indirmek husûsunda, yegâne güç sâhibidir.27

İbn Kesîr kırâatinin, daha uygun olduğu söylenmektedir ve bundan dolayı

kitabın adı İndirilen olarak adlandırılmıştır. Çünkü bu kitap hâdiselerin ve vâkıâların

konumuna göre cümle halinde değil, âyet âyet ve sûre sûre indirilmiştir.28

26 İbn Kesîr, a.g.e., c. I, s. 398; İbn Âşûr, a.g.e., c. IV, s. 210; es-Sâbûnî, Muhammed Alî (1436/2015),

Safvetü’t-Tefâsîr, Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, IV. Baskı, Beyrut 1402/1981, c. I, s. 361. 27 Fâdıl es-Samerrâî, Belâğatü’l-Kelime fi’t-Ta’bîri’l-Kur’ânî, Dâru Âmmâr, I. Baskı, ‘Ammân

1420/1999, s. 67. 28 ez-Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Amr b. Ahmed (ö. 538/1144), el-Keşşâf an Hakâ’ikı

Ğavâmidi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut 1407/1986, c. II, s. 91; el-Alûsî,

Şehâbe’d-Dîn es-Seyyid Mahmûd (ö. 1270/1854), Rûhu’l-Meânî fî Tefsîru’l-Kur’âni’l-Âzîm ve’s-

Seb‘i’l-Mesânî, Ali ‘Abdu’l-Bârî ‘Atiy, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1994, c. VII, s. 147.

61

Bu iki kırâatte de mânâ bakımından benzerlikler olduğu görülmektedir. İbn

Kesîr kırâatinde; nüzûlün devamlı bir şekilde inkârdan ve inen mûcizelerin gerçekliğini

hafife almaktan bahsederken, diğer kırâatler de ise Müşriklerin çöllerden oluşan büyük

dağların dahi yerin dibine indirildiği mûcizeleri görmelerine rağmen, şiddetli

inkârlarından ve küfre olan inatlarından bahsedilmektedir.29

Netîce olarak; her iki kırâate göre bu âyet-i kerîme aynı mânâyı ihtivâ

etmektedir.

En‘âm 6/125: “ سلام ومن يرد أن يضله يجعل صدره ضي قا أن ي الله فمن يرد هديه يشرح صدره لل

ماء كذلك يجعل د في الس ع جس على الذين لا يؤمنون الله حرجا كأنما يص الر /Allah kimi doğru yola koymak

isterse onun kalbini İslâmiyet’e açar, kimi de saptırmak isterse, göğe yükseliyormuş

gibi, kalbini dar ve sıkıntılı kılar. Allah böylece, inanmayanları küfür bataklığında

bırakır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ضي قا kelimesini ضيقا şeklinde şeddesiz ve cezimli okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise bu kelimedeki ‘ya’ harfini şeddeli ve esre ile okumaktadır.

3. İbn Kesîr aynı âyette geçen د ع kelimesindeki ‘sâd’ harfini يص

cezimli,’ayn’harfini üstün hareke ile يصعد şeklinde okumaktadır.

4. Kırâat-ı ‘Âsım’ın ikinci râvisi olan Ebû Bekr Şu‘be اعد ’şeklinde ‘sâd يص

harfini şeddeli ve medli, ‘ayn’ harfini ise şeddesiz ve üstün hareke ile okumaktadır.

5. Diğer kurrâ د ع şeklinde okumaktadır.30 يص


Bu âyet-i kerîme; insanın fıtratına en uygun olan İslâm Dîni’ni kabul etme

husûsunda, Allâh’ın, (c.c.) hidâyete ulaşmaya kimin müstahak olduğunu beyan

etmektedir. Hidâyete lâyık olan kimsenin, Allâh’ın (c.c.) lütfuyla kalbinde hissettiği

genişlik, saâdet ve mutluluğu işâret etmektedir. Allah (c.c.)hidâyet etmek istediği

kimseye muvaffakiyet verir ve ona hak yolu öğretir. يشرح صدره للسلام kalbini açar. Ve

onun göğsüne genişlik verir, onu îmândan alıkoyan bütün şeylerden temizler ve onun

29 İbn Manzûr, a.g.e., c. XII, s. 346. 30 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 197.

62

nefsini hakkı, hakikatı kabul eder duruma getirir. Hz. Peygamber’e (s.a.v.) göğüs

genişliği hakkında sorulduğunda; “Allah (c.c.) kullarının kalbindedir ve onların

kalplerini genişletir.” sahâbe-i kirâm Hz. Peygamber’e (s.a.v.) “Yâ Rasûlallah onun bir

işâreti var mıdır?” diye sorduklarında; Hz. Peygamber (s.a.v.) “Evet” vardır. “Allâh’tan

(c.c.) yardım istemek ona yönelmek, dünyadan uzaklaşmak ve ölüm gelmeden önce

ölüme hazırlanmaktır.” Buyurmuştur.31 Bir kimse hakkı kabul ettiği zaman, onun îmânı;

hiçbir küfrün kalbine girmesine müsâade etmez. Hz Ömer (r.a.) bir bedevîye; الحرجة

kelimesinin mânâsını sorduğunda, bedevî ona; biz bu kelimeyi “Ağaçların arasında

olan, hiçbir çobanın ve hayvanın ulaşamayacağı kadar gizli bir ağacı ifâde etmek için

kullanırız.” Demiştir. Hz Ömer de (r.a.) “İşte Münâfığın kalbi de böyledir. Onun kalbine

hiçbir hayır ve îmân ulaşmaz” ifâdesini kullanmıştır.32


İbn Kesîr, ضي قا kelimesini cezimli ضيقا şeklinde, diğer kurrâ şedde ile ضي قا

şeklinde okumaktadır. Buradaki farklılık lehçeden kaynaklanmaktadır. İbn Abbas (r.a.)

(ö. 68/687) Müşrikler Allâh’ın (c.c.) adını duydukları zaman kalpleri daralır, fakat

putlara tapmak ile alakalı bir mesele duydukları zaman ise sanki havalara uçarcasına

sevinirler. İbn Kesîr kırâatindeki farklılık Müşriklerin îmân etmesinin, gökyüzüne

çıkmak kadar zor olduğunu göz önüne sermektedir. Çünkü insanın gökyüzüne

çıkmasının muhal olduğunu belirtmektedir.33

İsfahânî; د ع kelimesinin şeddeli okunması, gökyüzüne çıkmanın zorluğunu يص

ifâde ettiğini, zirâ gökyüzüne çıkmanın, yükseklere ulaşmanın, defalarca denemekle

mümkün olmayacağını, bütün kırâatlerin; kalbi neredeyse Hz. Peygamber (s.a.v.) gibi

gökyüzüne çıkacaktı mânâsına geldiğini belirtmiştir.34

31 el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd (ö.510/1116), Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân,

Thk. ‘Abdu’r-Rezzâk el-Mehdî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut 1420/1999, c. IV, s.

157. 32 İbn Kesîr, a.g.e., c. III, s. 301. 33 İbn Kesîr, a.g.e., c. III, s. 302. 34 Râgıb el-İsfahânî (ö.502/1108), el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Ḳurʾân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-

Kalem, Beyrut 1412/1992, s. 483.

63

Alûsî; İbn Kesîr kırâatinde يصعد kelimesindeki ‘sâd’ harfinin cezimli, ‘ayn’

harfinin ise üstün hareke ile okunması Kâfirin îmâna olan nefretinin, gökyüzüne

çıkmanın zorluğuna benzediği görüşündedir.35

Kurtubî ise Ebû Bekr Şu‘be اعد kırâatlerinin okunuşları aynı يصعد ve İbn Kesîr يص

mânâya gelmekle birlikte, Kâfirin îmândan olan sıkıntısını, gökyüzüne çıkmak isteyipte

güç yetiremeyen kişinin daralmasına benzeterek mezkûr görüşleri te’yîd ettiğini

belirtmektedir.36

Bu iki kırâatte de mânâ ilişkisi açıkça müşâhede edilmektedir. Kelimelerin

hareke bakımından farklılık arz etmesi, mânâ değişikliğine yol açmamaktadır. Bu ilmî

bir i’cazdır. Gökyüzüne çıktıkça yeryüzü daha farklı gözlemlenmektedir. Allah (c.c.)

buna insanoğlunun güç yetiremeyeceğini beyan etmek için bu benzetmeyi yapmıştır.

Ebû Bekr Şu‘be’ ve İbn Kesîr kırâatlerinde; bir şeyi defalarca denemekten ve bu işin zor

olduğundan; diğer kırâatlerde ise bir şeye gücü yetmediği halde kendisini defalarca

zorlamasından bahsedilir.37 Kesin olarak bütün kırâatlerde Kâfirin hâli tektir. O da

Kur’ân-ı Kerîm’den ve hakikatten yüz çevirmelerinin, îmandan dolayı daralmalarının,

gökyüzüne çıkmanın zorluğuna benzetilmiş olmasıdır.38 Akla şöyle bir soru gelecek

olursa; Kâfirin daralmasını beyan etmek için Allah (c.c.) neden gökyüzüne çıkma

örneğini vermiştir? Bunun cevabı ise bir insan yüksek mesafelere çıktıkça, nefes

almasının zorlaşması ve nefesinin daralıyor olmasından dolayıdır. Tüm bu Kırâatler

Kur’ân-ı Kerîm’in mûcizeleri ve bütün zamana ve mekâna bakan yönünü gösteren

hakikatlerdir.

Netîce olarak; her iki kırâatteki okuyuş farklılıklarının lehçe değişikliklerinden

kaynaklandığı ve mânâ yönünden herhangi bir ihtilâfa neden olmadığı görülmektedir.

En‘âm 6/153: “ او ق بكم عن سبيله ذلكم وص بل فتفر كم أن هذا صراطي مستقيما فاتبعوه ولا تتبعوا الس

Bu, dosdoğru olan yoluma uyun. Sizi Allah yolundan ayrı düşürecek yollara/به لعلكم تتقون

uymayın. Allah size bunları sakınasınız diye buyurmaktadır.”

35 Âlûsî, a.g.e., c. IV, ss. 267-269. 36 el-Kurtubî, a.g.e., c. IV, s. 73. 37 ez-Zemahşerî, a.g.e., c. I, s. 451. 38 Muhammed b. Muhammed Selim Muhaysin, el-Kırâât ve Eseruhâ fî ‘Ulûmi’l-‘Arabiyyeti,

Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyyeti, I. Baskı, Kâhire 1404/1984, c. II,s. 904.

64

Kırâatler

1. İbn Kesîr ق ق kelimesindeki ‘ta’ harfini şeddeleyerek فتفر şeklinde فتفر

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ق kelimesini şeddesiz bir şekilde okumaktadır.39 فتفر

Tefsirlere bakıldığında, İbn Kesîr kırâatindeki bu kelimenin şeddeli

okunmasının, mânâyı etkilemediği görülmektedir.

5. ENFÂL SÛRESİ

Enfâl 8/20: “ وأنتم تسمعون ورسوله ولا تولوا عنه الله يا أيها الذين آمنوا أطيعوا /Ey inananlar!

Allah’a ve peygamberine itâat edin, Kur’ân’ı dinleyip dururken yüz çevirmeyin.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ولتولوا bu kelimenin ‘lâm’ harfini medli, ‘te’

harfini ise şeddeli bir biçimde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ولا تولوا kelimesini medsiz ve şeddesiz okumaktadır.40


Ebû Ubeyde (ö. 209/824) ولا تولوا kelimesinin, uzak durmayın, sırtınızı

dönmeyin, bırakmayın mânâlarına geldiğini bildirmektedir.41

Ey inkârcılar! Zafer istiyorsanız, işte zafer geldi (aleyhinize çıktı). Peygamber’e

karşı gelmekten vazgeçerseniz sizin iyiliğinize olur, yok tekrar dönerseniz biz de

döneriz; topluluğunuz çok da olsa size hiçbir fayda vermez. Allah inananlarla

beraberdir.42

Allâhu teâla (c.c.) bu âyet-i kerîmede, Müşrikleri tehdit ettikten sonra,

Mü’mînleri edeplendirmek maksadıyla kendisine ve Rasûlüne itâati emretmiştir. Ey

îmân edenler hitâbı ile başlayarak, Müslümanların değerini ve kıymetini izhâr etmiş,

gayr-imüslimleri bir alt tabakaya indirmiştir. ولا تولوا kelimesinin aslında iki ‘ta’ harfi

39 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 232; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 277. 40 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 232; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 211. 41 Ebû Ubeyde Ma‘mer b. Müsennâ (ö. 209/824), Mecâzu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Fuâd Sezgin,

Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire 1381/1961, s. 245. 42 Enfâl, 8/19.

65

vardır. Fakat okuyuşu kolaylaştırmak maksadıyla harfin biri silinmiş ve bu haliyle yüz

çevirmek mânâsına gelmiştir. Âyet-i kerîme şu hususlara dikkat çekmektedir:

1. Hz. Peygamber’e (s.a.v.) itâat, Allâh’a (c.c.) itâattir. سول فقد أطاع 43 الله من يطع الر

2. Allâhu Teâlâ’nın (c.c.) Kur’ân-ı Kerîm’de “ ورسوله أحق أن يرضوه الله و /Allâh (c.c.)

ve Hz. Peygamber (s.a.v.) râzı edilmek için en layık olandır.” buyurduğu üzere, Allâh’a

(c.c.) ve Hz. Peygamber’e (s.a.v.) rücû etmektir.44

3.Bu âyetteki mevzû, Allâh’a (c.c.) itâat veya cihâd emrini beyan etme mânâsına

da gelmektedir. 45 وأنتم تسمعون Burada Allâh’a (c.c.) ve Rasûlüne itâatsizlikten meneden

ve bu durumu açıkça beyân eden bir ifâde vardır. “Ey îmân edenler sarhoş iken namaza

yaklaşmayın.”46 âyetinde sarhoşken ifâdesi kullanılmıştır. İncelenen âyette ise “Âyetleri

duyarken Allâh (c.c.) ve Rasûlünden yüz çevirmeyin.” Buyrulmuştur. Çünkü Müslüman

duyar, anlar ve itâat eder. Allâh’a(c.c.) ve Rasûlüne dâima itâat içerisinde bulunmaları

Mü’minlerin şe’nindendir.47


iki ‘ta’ harfi vardır. Bunlardan biri tefâ‘ul, diğeri تتولوا Bu fiilin aslında ,ولا تولوا

ise alâmet babındandır. Bu ‘ta’harflerinden biri, okuyuşu kolaylaştırmak maksadıyla

hazfedilmiştir.48

‘Ta’harfinin, hazfinde şu konular dikkat çekmektedir:

1. Genel mânâda Mü’minlerin Allâh’ın (c.c.) ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.)

emrinden yüz çevirmesinin azlığını belirtmek için.

2. Allâh (c.c.) ve Hz. Peygamberden (s.a.v.) yüz çevirmek, Mü’minlerin

âdetinden değildir.

43 Nisâ, 4/80. 44 Tevbe, 9/62. 45 en-Nesefî, Ebü’l-Berakât ‘Abdullah b. Ahmed b. Muhammed Hâfızü’d-Dîn (ö. 710/1310),

Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâikü’t-Te’vîl, Muhyi’d-Dîn Müstevî, Dâru’l-Kelimü’t-Tayyib, I. Baskı,

Beyrut 1419/1998, c. II,s. 399; eş-Şevkânî, Muhammed b. ‘Alî b. ‘Abdillah (1250/1834),Fethu’l-

Kadîr, Dâru İbn Kesîr-Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1414/1994,c. II,s. 3744. 46 Nisâ, 4/43. 47 Ebu’s-Suûd, el-İmâdî Muhammed b. Mustafa, İrşâdü Akli’s-Selîm İlâ Mizâye’l-Kitâbü’l-Kerim, Dâru

İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut ts, c. III, s. 312. 48 el-Kâdî, ‘Abdü’l-Hak b. Gâlib b. ‘Atiyye, el-Muharrarü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbü’l-Azîz,

‘Abdüsselâm ‘Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1413/1993, c. II,s.

513.

66

3. ‘Ta’ harfinin hazfi ve meddin kısa tutulması, Mü’minlerin Allâh (c.c.) ve

Rasûlünden yüz çevirmelerinin hiç olamayacağını anlatmak içindir.

Sîbeveyh (ö.796/1393) İbn Kesîr kırâatine gelince; harekesi aynı olan 49ول تولوا

iki harf bir araya gelince, idğam yapmanın güzel olduğunu, harfi meddin, idğamdaki

harekeli harfin yerine geçtiği görüşündedir.50

Sa‘îd Havvâ (ö. 1409/1989) ول تولوا kelimesindeki lâzım med ile zamanın

uzunluğuna alâmet olduğunu ve şu mânâlara işâret ettiğini belirtmektedir:

1. Allah (c.c.) Mü’minleri sürekli olarak İslâm’dan yüz çevirmekten

menetmiştir.

kelimesinde idğam ağırdır. Bu ağırlığın sebebi; Allâh (c.c.) ve ول تولوا .2

Rasûlünden yüz çevirmenin ne kadar büyük bir günah olduğunun göstergesidir.

3. Aynı zamanda Hz. Peygamber’in (s.a.v.) vefâtından sonra da Allâh’a (c.c.)

itâate dikkat çekilmektedir. Allâh’a (c.c.) itâat, O’nun kitabına uymakla gerçekleşir ve

aynı şekilde devlet başkanlarına itâatte burada emredilmektedir. Devlet başkanı

olmadan, Allâh (c.c.) yolunda cihad asla olamaz ifâdesi kullanılmaktadır.

4. Aynı zamanda insan ömrünün önemli olduğu ve Allâh’ın (c.c.) kendisine

imtihan için verdiği bu ömrü, Allâh’tan (c.c.) yüz çevirmekten uzak bir şekilde

geçirmesinin gerekliliğine dikkat çekdiğini belirtmektedir.51

Netîce olarak; her iki kırâatin Arap dilinden bir parça olduğu gözlemlense de her

bir kırâatin kendine has mânâları vardır. İbn Kesîr kırâatinde; Allâh’a (c.c.) ve Rasûlüne

yakın olma ve ondan yüz çevirme men edilirken, cumhûrun kırâatinde ise Hz.

Peygamber’e (s.a.v.) itâati ve Allâh’ın (c.c.) kitabına uyma öne çıkmaktadır. Yine

görülmektedir ki; cumhûrun kırâatinde, Allâh (c.c.) ve Hz. Peygamberden (s.a.v.) yüz

çevirmenin yasaklandığına dikkat çekilirken, İbn Kesîr kırâati ise تولواول Allâh (c.c.) ve

Rasûlüne, sürekli olarak itâat etmeyi kıyâmete kadar İslâm’dan ayrılmamayı göz önüne

sermektedir.

49 Sîbeveyh,Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanbar, el-Kitâb, Thk. Abdu’s-Selâm Hârûn, Mektebetu’l-

Hâncî, III. Baskı, Kâhire, 1408/1988, c. III, s. 84. 50 Sîbeveyh, a.g.e.,c. IV, s. 437. 51 Sa‘îd Havvâ (ö. 1409/1989), el-Esâs fi’t-Tefsîr, Dâru’s-Selâm, VI. Baskı, Kâhire 1423/2003, c. IV, s.

2146.

67

Enfâl 8/46: “ مع الله ورسوله ولا تنازعوا فتفشلوا وتذهب ريحكم واصبروا إن الله وأطيعوا

ابرين Allah’a ve Peygamber’ine itâat edin; çekişmeyin, yoksa korkar başarısızlığa/الص

düşersiniz ve kuvvetiniz gider. Sabredin, doğrusu Allah sabredenlerle beraberdir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ولا تنازعوا kelimesini med yaparak ve ‘ta’

harfini şeddeleyerek ولتنازعوا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise med yapmadan ve ‘ta’ harfini şeddelemeksizin iki ‘ta’

harfinden birini hazfetmek sûretiyle ولا تنازعوا şeklinde okumaktadır.52

Âyetin İcmâlî Tefsîri

Allâh Teâlâ (c.c.) Bedir günü Hz. Peygamber’e (s.a.v.) ve Müslümanlara olan

nimetlerini açıkladıktan sonra, onlara savaş âdâbını öğretmiştir. Sonrasında inananlara

Allâh’a (c.c.) ve Hz. Peygamber’e (s.a.v.) itâati öğütlemiştir. Yâni; Allâh’ın (c.c.)

emrettiklerine itâati, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) öğrettiklerine uymayı emretmiştir. Ve

Müslümanların birbirleri arasında çekişmelerini yasaklamıştır. Çünkü Müslümanların

aralarında çekişmesi, iki olumsuz sonuca sebep olur. Birincisi; âyet-i kerîmede فتفشلوا

ifâdesi kullanılmıştır. Yâni; “Eğer çekişirseniz zayıflarsınız.” Bir diğer olumsuz sonuç

ise وتذهب ريحكم “Devletiniz elden gider.”53 Âyetteki ريح ifâdesi zafer ve Allâh’ın (c.c.)

yardımı mânâsında kullanılmıştır.54 Allah (c.c.) dilediğine yardım eder, dilediğini

hezîmete uğratır. Hadîs-i Şerifte buyrulduğu gibi;55 56نصرت بالصبا واهلكت عاد بالدبور

“Allah (c.c.) bana sabah esen rüzgârla zaferini gönderdi. Âd kavmi ise arkalarını dönüp

kaçarken helâk edildi.” واصبروا إن الله مع الصابرين “Savaşın şiddetine karşı sabredin, çünkü

52 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 175. 53 Ebû Ubeyde, a.g.e., s. 247. 54 en-Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl el-Murâdî el-Mısrî (ö. 338/950), Meâni’l-

Kur’ân, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1425/2004, s. 429. 55 Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, thk.

Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavgi’n-Necât, I. Baskı, Lübnan, Beyrut 1422/2001,

15/Ebvâbu’l-İstiskâ, 25(II, 33), 59/Kitâbu Bedü’l-Halk, 5(IV, 109), 60/Kitâbu Enbiyâu’l-Hadîs, 8(IV,

137), 64/Kitâbu’l-Meğâzî, 31(V, 109). 56 İbn Hacer, Ahmed b. ‘Ali el-‘Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-

Ma’rife, Beyrut 1379/1959, c. VI, 301.

68

Allâh (c.c.) sabredenlerle beraberdir.” yâni Allâh (c.c.) yardımıyla sizinledir. Allâh

(c.c.) kiminle olursa ve kiminle birlikte ise kazançta mutluluk da onun içindir.57


1. Cumhûrun kırâatinde ولا تنازعوا kelimesini, fiilin aslında olan iki ‘ta’ harfinden

birini hazfetmek sûretiyle okunmaktadır. Ve bu şekilde sadece fiilde muhâtap te’si

kalmıştır. Çünkü bu fiillerin gelecek (müstakbel) olarak kullanılması âyetin belâğatına

daha uygundur.58

‘Ta’harfinin şeddesiz okunmasının işâret ettiği mânâlar şunlardır:

a) Genel mânâda Müslümanlar arasındaki çekişmenin az olması,

b) Aynı şekilde Mü’minlerin nerede ve nasıl olursa olsun, herhangi bir

çekişmeden menedilmiş olmaları,

2. İbn Kesîr kırâatine göre ولتنازعوا; Müslümanlar arasındaki çekişmenin yasak

olmasının önemini ve kıyâmete kadar bu yasağın devam ettiğini belirtmek için ‘ta’

harfini şeddeli ve medli bir şekilde okunmaktadır. Allah (c.c.) bu âyette Müslümanları

kuşatıcı bir şekilde çekişmeden menetmektedir. Hatta bu yasak, savaş dışında olduğu

gibi savaşta da geçerlidir. Aralarında sulh için, görüşmeler yapmaları tavsiye edilmiştir.

‘ta’ harfinin şeddeli bir şekilde okunması yasağa dikkat çekmek içindir. Ayrıca

Müslüman yöneticilerin çekişmeden menedilmeleri, ibâdetle emredilerinden daha

önemlidir. Çünkü onlar çekişmeden uzak dururlarsa, Müslümanlar da aralarındaki

çekişmelerden uzak duracaklardır.59

Netîce olarak; iki kırâatte karşılaştırıldığında, tefsir bakımından ciddi mânâda bir

yakınlık olduğu görülmektedir. Âyet cumhûrun kırâatine göre okunduğunda;

Müslümanların, çekişmeden uzak durması gerektiği mânâsı çıkmaktadır. İbn Kesîr

kırâatine göre Müslümanların, çekişmeden şiddetle sakındırıldıkları ve nizâdan

menedildikleri mânâsı çıkmaktadır.

57 et-Taberî, a.g.e., c. X, s. 15; el-Bikâî, Burhânü’d-Dîn Ebü’l-Hasan İbrâhim b. Ömer (ö. 885/1480),

Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyât ve’s-Süver, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Lübnan, Beyrut

1415/1915, c. III, s. 224. 58 Enf’al, 8/20. 59 İbn Âşûr, a.g.e., c. X, s. 30-31.

69

6. TEVBE SÛRESİ

Tevbe 9/100: “ لون من المهاجرين والأنصار والذين اتبعوهم بإحسان رضي الله عنهم ابقون الأو والس

İyilik yarışında önceliği/ورضوا عنه وأعد لهم جن ات تجري تحتها الأنهار خالدين فيها أبدا ذلك الفوز العظيم

kazanan Muhacirler ve Ensar ile onlara güzelce uyanlardan Allah hoşnut olmuştur,

onlar da Allah’tan hoşnuddurlar. Allah onlara, içinde temelli ve ebedi kalacakları,

içlerinden ırmaklar akan cennetler hazırlamıştır; işte büyük kurtuluş budur.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr تجري تحت ها kelimesine من harfi cerrini ekleyerek, تحتها kelimesindeki

‘ta’ harfini esreli bir şekilde okumaktadır. Mekke mushafında da böyle yazılmıştır.

2. Diğer Kurrâ تجري تحتها kelimesini من harfi cerri olmaksızın, ‘ta’ harfini üstün

hareke ile okumaktadır. Basralıların mushafında da bu şekilde yazılmıştır.60

Tefsîrlere bakıldığında İbn Kesîr kırâatinin bu âyet-i kerîmede herhangi bir mânâ

farklılığına neden olmadığı görülmüştür.

7. YÛNUS SÛRESİ

Yûnus 10/5: “ نين والحساب ره منازل لتعلموا عدد الس ما هو الذي جعل الشمس ضياء والقمر نورا وقد

ل اليات لقوم يعلمون ذلك إلا الله خلق بالحق يفص /Güneş’i ışıklı ve Ay’ı nurlu yapan; yılların

sayısını ve hesabı bilmeniz için, Ay’a konak yerleri düzenleyen O’dur. Allah bunları

ancak gerçeğe göre yaratmıştır; bilen millete âyetleri uzun uzadıya açıklıyor.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, ضياء kelimesindeki ‘dâd’ harfinden sonra

gelen ‘ya’ harfini fethalı bir hemze ile ضئاء şeklinde okumaktadır.

2. Diğer Kurrâ hemze olmaksızın ضياء şeklinde okumaktadır.61

60 es-Sicistânî, İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr Abdullah Süleymân b. Eş‘as (ö. 316/929), Kitâbu’l-Mesâhif,

Thk. Muhammed Vâ‘iz, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, II. Baskı, Lübnan, Beyrut 1423/2002, c. I,s. 276;

‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 171, İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 211. 61 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 315; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 309; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 142.

70


Bu âyet-i kerîmede Allâh (c.c.) varlığını ve birliğini isbât ederek, gökyüzü ve

yeryüzünün nasıl yaratılıdığını açıklamaktadır. Akabinde ölüm ve ahiret hayatı

hakkında bilgi vererek Güneş’i, Ay’ı vahdâniyetinin ve mevcûdiyetinin delilleri

arasında saymaktadır. Aynı zamanda, senenin günlerini ve vaktin hesâbının rahat

yapılabilmesi için bu iki nimetin insanoğlu’nun hizmetine sunulduğunu beyan

etmektedir.62

Ahfeş (ö. 215/830) ره منازل kelimesindeki zamir’in hem Güneş’e hem Ay’a وقد

işâret ettiğini, نين لتعلموا عدد الس kelimesinde ise Güneş’in hareketi ile günlerin, Ay’ın

hareketi ile de senelerin hesaplandığı şeklinde görüş beyan etmektedir.63

Zeccâc’a göre (ö.311/923) Ay, zamanı belirlemek için yaratılmıştır. ره وقد

kelimesindeki zamir Güneş’i, Ay’ı veya her ikisini de işâret etmektedir. “Güneş’te, Ay

da zamanın hesaplanması için kullanılan iki unsurdur.”64 Allah (c.c.) Güneş’i, Ay’ı ve

sağladıkları nimeti boşuna yaratmamış, bilakis; sanatını ortaya koymak, kudretini isbât

etmek ve insanların hizmetine sunmak için yaratmıştır.65 Allah’ın (c.c.) âyetlerini

tefekkür eden ve onlardan istifâde etmek isteyen kimseler için hüccetlerini ve delillerini

açıkça beyan etmektedir.66


Cumhûrun kırâatine göre ضياء kelimesinde iki görüş bulunmaktadır. Birincisi;

kelimesinin ضوء kelimeside ضياء ,kelimesinin çoğulu olduğu gibi سوط ,kelimesi سياط

çoğuludur. İkincisi; ضوء kelimesi, صوما -يصوم -صام örneğinde olduğu gibi, يضوء-ضاء

fiilinin masdarıdır. ضؤا -يضوء -ضاء gibi, kelimenin aslında bulunan ‘vâv’ harfi,

kendisinden önceki harfin esreli okunması maksadıyla ‘ya’ harfine dönüştürülmüştür.

62 el-Merâğî, Ahmed b. Mustafa (1371/1952), Tefsîru’l-Merâğî, Matba‘atu’l-Bâbili’l-Halebî, V. Baskı,

Mısır 1394/1974, c. XI, s. 67; Vehbe’z-Zühaylî (ö. 1436/2015), et-Tefsîru’l-Munîr fi’l-‘Akîdeti ve’ş-

Şerî‘ati ve’l-Menheci, Dâru’l-Fikri’l-Meâsir, I. Baskı, Beyrut, Lübnan 1419/1991, c.XI, s. 110. 63 Ahfeşü’l-Evsat, Sa‘îd b. Mes‘ade (ö. 215/830), Meâni’l-Kur’ân, Mektebetü’l-Hancî, I. Baskı, Kâhire

1411/1990,c. II,s. 565. 64 ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm İbnü’s-Serî (ö. 311/923), Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbuhû, thk. ‘Abdü’l-

Celîl ‘Abdûçelebî, Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, I. Baskı, Beyrut 1408/1988, c. II, s. 7. 65 İbn Kesîr, a.g.e., c. II, s. 407. 66 et-Taberî, a.g.e., c. XV, s. 24.

71

Her iki kırâatinde yüklenmiş olduğu mânâlar vardır. Güneş ışık, Ay ise nur

kaynağıdır.67

Netîce olarak; cumhûrun kırâatinde bir halâvet ve yumuşaklık olmakla birlikte

şeklinde okunuşunda ضئاء kelimesi, güneşin ışığının kuvvetine, İbn Kesîr kırâatinin ضياء

ise bir zorluk olmasıyla birlikte Güneş ışıklarının gün içerisinde artıp azalmasına işâret

edilmektedir. Genel îtibarla mânâda herhangi bir değişiklik bulunmamaktadır.

Yûnus 10/16: “ فلا تعقلون أ ه فقد لبثت فيكم عمرا من قبله ما تلوته عليكم ولا أدراكم ب الله قل لو شاء

/De ki: Allah dileseydi ben onu size okumazdım, size de bildirmemiş olurdu. Daha önce

yıllarca aranızda bulundum, hiç düşünmüyor musunuz?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ولا أدراكم kelimesini hulf ile ‘lâm’ harfinden

sonra gelen ‘elif’ harfini hazfederek ve ‘lâm’ harfini de (Lâm-ı Te’kîd) olarak ولادراكم

şeklinde okumaktadır.

2. Cumhûr ise Bezzî’ninde ikinci vechi olan ‘lâm’ harfine ‘elif’ harfini ekleyerek

(Lâm-ı Nefiy) olarak ولا أدراكم şeklinde okumaktadır.68


Bu âyet-i kerîme, Kur’ân-ı Kerîm’in Hz. Peygamber’e (s.a.v.) Allah (c.c.)

tarafından vahiy edildiğini Müşriklere ispat eden beyanlar içermektedir. قل لو شاء الله ما

Her şey Allah’ın (c.c.) emri ile olur. Eğer Allah (c.c.) izin“ تلوته عليكم ولا ادراكم به

vermeseydi ben bu âyetleri size okumazdım ve Allah’ta (c.c.) size bildirmemiş olurdu.”

Buyurarak; “Kur’ân-ı Kerîm’i Allah’ın (c.c.) emri ile sizlere tebliğ ediyorum.” Şeklinde

Müşriklere uyarıda bulunmaktadır. فقد لبثت فيكم عمرا من قبله ifâdesi ile Hz. Peygamber’in

(s.a.v.) 40 sene nübüvvetten önce Müşriklerin arasında yaşadığına dikkat çekilerek

Kur’ân âyetlerinin Allah’tan (c.c.) vahiy olduğu ispat edilmektedir. Alûsî; 69افلا تعقلون

Hz. Peygamber (s.a.v.) Müşriklerin arasında uzun bir ömür yaşadığını ve bu süre

zarfında hiçbir âlimle görüşmediğini, buna rağmen Allah’tan (c.c.) kendisine vahyedilen

Kur’ân’ı tebliğ ettikten sonra akl-ı selîm sâhibi olan bir kimsenin îmân etmesi

67 el-Fârisî, Ebû ‘Alî Hasan b. Ahmed (ö. 377/987), el-Hüccetü li’l-Kurrâi’s-Seb‘ati, thk. Bedru’d-Dîn

Kahveci, Beşîr Cevîcâbî, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, II. Baskı, Beyrut 1413/1993,c. IV, s. 258. 68 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 282; ed-Dimyâtî, a.g.e.,c. I, s. 310. 69 et-Taberî, a.g.e., c. XV, s. 41.

72

gereklidir. Hz. Peygamber (s.a.v.) doğumundan Peygamberliğine kadar geçen sürede

Müşrikler içerisinde yaşamış, sâde bir hayat sürmüş, kendisine ilk vahiy gelene kadar

böyle bir iddiâda bulunmamıştır. افلا تعقلون ifâdesi ile bütün bu gerçekleri akletmez

misiniz? Düşünmez misiniz? Sorusuyla Kur’ân-ı Kerîm’in bizzat Allah (c.c.) kelâmı

olduğu vurgusu yapılmaktadır.70


Kunbûl, İbn Kesîr tarîki ile diğer kurrâ gibi ‘lâm’ harfine ‘elif’ harfini ekleyerek

م اك ر د ا لا و şeklinde okumaktadır. Iraklılar, Mağribliler ve Mısırlılar ise İbn Kesîr’in birinci

râvisi Bezzî tarîki ile ولادراكم şeklinde okumaktadır.71 Cumhûrun kırâatinde olduğu gibi

ifâdesine atıf yapıldığı zaman, Allah (c.c.) dilerse bu ما تلوته ,şeklinde okuyup ولا ادراكم

âyetleri size okumam ve Allah’ta (c.c.) size bildirmemiş olurdu, mânâsı ortaya

çıkmaktadır.72 Bu kırâatin tefsirine gelince; قل لو شاء الله ما تلوته عليكم, Allah (c.c.)

istemeseydi ben bu âyetleri size okumaz, Allah’ta (c.c.) size bildirmemiş olurdu.

Böylece; Allah’ın (c.c.) bana göndermiş olduğu Kur’ân’ın mesajları size ulaşmazdı.73

Bezzî’nin kırâatinde olduğu gibi ولأدراكم, şeklinde okunduğunda ise Lâm-ı Nefiy değil,

Lâm-ı Te’kid olmaktadır. Âyetin mânâsı ise: Eğer Allah (c.c.) isteseydi, ben bu âyetleri

size okumazdım, fakat bunu size Allah (c.c.) bildirirdi.74 Allah (c.c.) dileseydi âyetlerini

benim dışımda diğer kullarıyla da size ulaştırırdı.75 Ancak Allah (c.c.) kullarından

dilediğine nimet vermiş ve bu vazifeye diğer insanları değil bizi layık görmüştür.76

Netîce olarak; her iki kırâatin mânâ bakımından birbirine yakınlık gösterdiği

görülmektedir.

8. HÛD SÛRESİ

Hûd 11/46: “ ي قال يا نوح إنه ليس من أهلك إنه عمل غير صالح فلا تسألن ما ليس لك به علم إن

Allah: “Ey Nuh! O senin âilenden sayılmaz; çünkü kötü bir iş/ أعظك أن تكون من الجاهلين

70 el-Alûsî, a.g.e., c. VI, s. 82. 71 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II,s. 282. 72 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. I,s. 514. 73 et-Taberî, a.g.e., c. VIII, s. 626; Ebû Hayyân, a.g.e., c. V, s. 132. 74 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. I, s. 514; İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 212. 75 el-Kurtubî, a.g.e., c. VIII, s. 320. 76 Ebû Hayyân, a.g.e., c. VI, s. 25.

73

işlemiştir. Öyleyse bilmediğin şeyi benden isteme. İşte sana öğüt, bilgisizlerden olma”

dedi.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini üstün ile ‘nûn’ harfini de şeddeli

ve üstünlü, kelimenin sonunda ise ‘ya’ harfi olmaksızın فلا تسالن şeklinde okumaktadır.

2. Verş ve Ebû Ca‘fer فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini üstün ile ‘nûn’ harfini

de şeddeli ve esreli, kelimenin sonunda ise yalnızca vasıl halinde ‘ya’ harfi ziyâdesiyle,

ين فلا تسال şeklinde okumaktadır.

3. Ebû ‘Amr فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini sükûn ile ‘nûn’ harfini de

cezimli ve kelimenin sonuna sadece vasıl halinde ‘ya’ harfi ziyâdesiyle ين فلا تسال


4. Ya‘kûb فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini sükûn ile ‘nûn’ harfini de cezimli

ve kelimenin sonuna iki halde de (vasıl ve vakıf) ‘ye’ harfi ziyâdesiyle ي ن فلا تسال şeklinde

okumaktadır.

5. Diğer kurrâ فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini sükûn ile ‘nûn’ harfini de

esreli ve kelimenin sonunda ‘ya’ harfi olmaksızın, فلا تسال ن şeklinde okumaktadır.77


İbn Kesir فلا تسالن kelimesindeki ‘lâm’ harfini üstün ile ‘nûn’ harfini de şeddeli

ve üstünlü ve sonunda ‘ya’ olmaksızın فلا تسالن şeklinde okumaktadır. Bu kırâat Allah’ın

(c.c.) Nuh’a (a.s.) yaptığı uyarıya farklı bir anlam katmaktadır. Cenâb-ı Hak (c.c.)

Nuh’a (a.s.) gerek oğlu için, gerek başkaları için îmân etmedikleri takdirde duâ

etmelerini yasaklamıştır. İncelenen bu âyet-i kerîmedeki İbn Kesîr kırâatinde فلا تسالن

şeklinde ‘nûn’ harfi şeddelenerek okunduğunda, bu yasağın kesinliğine ve kat’iyyetine

işâret edilerek mânâya vurgu yapılmaktadır.

Netîce olarak; İbn Kesîr kırâatinin bu âyet-i kerîmede herhangi bir mânâ

değişikliğine sebep olmadığı anlaşılmaktadır.

77 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 289; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 155.

74

9. YÛSUF SÛRESİ

Yûsuf 12/7: “ ائلين And olsun ki, Yûsuf (a.s.)ve/لقد كان في يوسف وإخوته آيات للس

kardeşlerinin olayında, soranlara nice ibretler vardır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr آيات kelimesini ة آي olarak tekil bir biçimde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise آيات şeklinde cemî‘ olarak okumaktadır.78


Yûsuf’un (a.s.) 11 kardeşi hakkında büyük ibretler vardır. Bu hâdiseler, Allah’ın

(c.c.) kudretinin büyüklüğüne ve hikmetinin derinliğine işâret eder. Bu âyetlerde

anlatılanlar Kur’ân-ı Kerîm’den ders çıkarmaya ve ibret almaya gayret edenler için

öğütler içermektedir.79


Tebrîzî (ö. 502/1108) İbn Kesîr kırâatinde, Yûsuf (a.s.) ve kardeşleri ile alâkalı

bir tek ibretin olduğu mânâsını çıkarmaktadır.80 Alûsî; cumhûrun kırâatinde Yûsuf (a.s.)

ve kardeşleri ile alâkalı birden fazla ibretlerden bahsedildiğine dikkat çekildiği görüşünü

belirterek; آيات kelimesinin çoğul okunmasından maksat Yûsuf’un (a.s.) kıssasının

baştan sona tamamının ibretler ile dolu olduğunu anlatmaktır. Bu kıssanın Hz.

Peygamber’in (s.a.v.) Peygamberliğinin en büyük mûcizelerinden biri olduğu yorumunu

getirmiştir.81 Bu kelimenin İbn Kesîr kırâatinde olduğu gibi tekil okunması Yûsuf’un

(a.s.) kendi başına bir ibret olduğunu anlatmaktadır. Cumhûrun kırâatine göre çoğul

okunması Yûsuf’un (a.s.) hayâtının başlı başına bir mûcize olduğu anlatılmaktadır.82

Netîcede; İbn Kesîr kırâatinin ة آي , bu âyet-i kerîmede sebep olduğu mânâ

değişikliği birbirini tamamlayıcı bir özelliğe sâhip olup, herhangi bir aykırı görüşe işâret

etmemektedir.

78 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 293; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s.160. 79 et-Taberî, a.g.e., c. XII, s. 154; el-Alûsî, a.g.e., c. XII, s. 188-189. 80 et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed b. Hasan, el-Mulehhas fî İ’râbi’l-Kur’ân, thk.

Yahya Murad, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1425/2004, s. 35. 81 el-Alûsî, a.g.e., c. XII, s. 189. 82 Ebû Zür‘a, ‘Abdurrahman b. Muhammed b. Zencele (ö. 403/1012), Hüccetü’l-Kırâât, thk. Sâ‘îd el-

Afğânî, Müessesetü’r-Risâle, V. Baskı, Beyrut 1418/1997, s. 355.

75

Yûsuf 12/12: “ ن يرتع ويلعب وإنا له لحافظوأرسله معنا غدا /Yarın onu bizimle beraber

gönder de gezsin oynasın, biz onuherhalde koruruz dediler.”

Kırâatler

1. Nâfi‘ ve Ebû Ca‘fer ب ع ل ي و ع ت ر ي kelimelerindeki iki fiili de ‘ya’ ile ve رتع ي

kelimesindeki ‘ayn’ harfini esreli olarak يرتع و يلعب şeklinde okumaktadır.

2. İbn Kesîr يرتع و يلعب kelimelerindeki iki fiili de ‘nûn’ ile لعب ن نرتع و şeklinde ve

تع نر kelimesindeki ‘ayn’ harfini esreli olarak okumaktadır. İbn Kesîr’in ikinci râvisi

Kunbûl ise hulflü bir şekilde نرتع kelimesinin sonuna ‘ya’ harfi ziyâdesiyle نرتعي


3. Ebû ‘Amr ve İbn ‘Âmir يرتع و يلعب kelimelerindeki iki fiili de ‘nûn’ ile نرتع و

نرتع ve نلعب kelimesindeki ‘ayn’ harfini de sükûnlu olarak okumaktadır.

4. Diğer kurrâ يرتع ويلعب şeklinde okumaktadır.83


Yûsuf’un (a.s.) kardeşleri, babalarına “Yarın Yûsuf’u (a.s.) bizimle beraber

sahrâya gönder de oynasın, eğlensin, istediği şeylerden yesin. Biz de onu koruyalım ona

zarar gelecek şeylerden muhâfaza edelim” dediler.84


İbn Kesîr kırâatinde نرتع و نلعب; Yûsuf’a (a.s.) çobanlık öğretelim, yetiştirelim,

bu işi öğrensin mânâsı ortaya çıkmaktadır.85 Arap lisânında bu ifâde kullanılmaktadır.

اللهرعاك “Allah seni korusun ve yetiştirsin.” İbn Âşûr: نرتع fiilinin ارتعى fiilinin muzârisi

olduğunu ve çobanlık yapmayı, çok yemeği, dağda bayırda eğlenmeyi vb. birden fazla

mânâyı ihtiva ettiğini, bunun yanında; insanlar piknik yapmak için sahrâya çıktıklarında

oyun oynar ve yarışırlar bu da; onların yemek yemeye olan isteğini artırmaktadır. Bu

şekilde ifâde edilmesinin sebebi, kardeşlerinin Yûsuf’a (a.s.) iyi davranmalarından ötürü

babalarının mutlu olacağını ifâde etmektedir.86

83 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 293. 84 et-Taberî, a.g.e., c. XV, s. 572; es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 43. 85 el-Kurtubî, a.g.e., c. IX, s, 139. 86 İbn Âşûr, a.g.e., c. XII, s. 228.

76

Tebrîzî; ‘nûn’ harfi ile okuyanların انا ذهبنا نستبق ifâdesine atıf yaptıklarını, ‘ya’

harfi ile okuyanların ise Yûsuf’un (a.s.) kardeşleriyle gittiklerini ve bu gidişlerinin

babalarının dışında kimse tarafından bilinmesini istemediklerine işâret ettiği

görüşündedir.87

Netîce olarak; İbn Kesîr ve diğer kurrâ’nın kırâatlerinde, Yûsuf’un (a.s.)

kardeşlerinin babaları Ya‘kûb’dan (a.s.) Yûsuf’u (a.s.) onlarla göndermesini ve oyun

oynamak istediklerini beyan ettiği ve mânâda herhangi bir değişikliğin bulunmadığı

görülmektedir.

Yûsuf 12/23: “ إنه الله وراودته التي هو في بيتها عن نفسه وغلقت الأبواب وقالت هيت لك قال معاذ

Evinde bulunduğu kadın onu kendine çağırdı, kapıları/رب ي أحسن مثواي إنه لا يفلح الظالمون

sıkı sıkı kapadı ve “gelsene” dedi. Yûsuf: “Günah işlemekten Allah’a sığınırım, doğrusu

senin kocan benim efendimdir; bana iyi baktı. Haksızlık yapanlar şüphesiz başarıya

ulaşamazlar.” dedi.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr ‘ha’harfini fethalı, ‘ya’ harfini sükûnlu, ‘ta’ harfini ise damme ile

ت هي şeklinde okumaktadır.

2. Nâfi‘, İbn Zekvân ve Ebû Ca‘fer; ‘ha’ harfini kesreli, ‘ya’ harfini sükûnlu, ‘ta’

harfini ise fetha ile هيت şeklinde okumaktadır.

3. Hişâm; ‘ha’harfini kesreli, ‘ya’ harfinin yerine sükûnlu bir hemze, ‘ta’ harfini

ise fetha ve damme ile ت ئ ه .olmak üzere iki şeklinde okumaktadır هئت ,

4. Diğer kurrâ; ‘ha’ harfini fethalı, ‘ya’ harfini sükûnlu, ‘ta’ harfini ise fetha ile

şeklinde okumaktadır.88 هيت


Bu âyet-i kerimede anlatılan hâdise Yûsuf’un (a.s.) başına gelen üçüncü olaydır.

Kuyuya atılmış ve kardeşleri tarafından ölüme terk edilmişken Mısır Kralı’nın hanımına

köle olarak satılmıştır. Mısır Kralı’nın hanımı Yûsuf’dan (a.s.) etkilenmiş ve onun

87 et-Tebrîzî, a.g.e., s. 37. 88 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 293-294; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 161.

77

nefsinden faydalanmak istemişti. Fakat o, Züleyhâ’nın bu teklifini reddetmiş ve ondan

Allah’ın (c.c.) yardımıyla uzak durmuştu.89

Onun bu çirkin teklifi karşısında Yûsuf (a.s.) tereddütsüz reddetmiş ve ondan

kendini korumuştur. Böyle bir hareketin ona yakışmayacağını ve Züleyha’nın kocasının,

onun efendisi olduğunu ve kendisine çok ikramda bulunduğunu, zulmünün bâki

kalmayıp cezasını çekeceğini Züleyha’ya anlatmaya çalışsa da dinletememiştir.90

Râfi‘î (ö. 1355/1937) bu âyet-i kerîmede وراودته fiilinin kullanılmasına dikkat

çekmiş ve bu kelimenin bir erkekten çok etkilenen ve ona âşık olan kadınların

kendilerini halden hâle soktuklarını, onların ilgisini çekmek için türlü mücâdeleler

verdiğini beyan etmekte ve Mısır kralı’nın hanımının da Yûsuf’un (a.s.) onun teklifini

kabul etmesi için bu mücâdeleyi verdiğini ve Yûsuf’tan (a.s.) ümîdini kaybedince,

ardından kapıları kilitlediğini ve bunu yapmaktaki amacın sadece kapıları kilitlemek

olduğu değil Yûsuf’un (a.s.) ondan kaçmasını önlemek olduğu görüşüne sahiptir.91

İbn Âşûr, bu âyet-i kerîmede anlatılanların Yûsuf’un (a.s.) hiyânetten uzak

durduğunu ve bundan imtinâ ettiğini çok güzel bir şekilde ta’lîl ettiğini ifâde

etmektedir.92


هيت لك bu kelimeyle alâkalı âlimlerin birçok görüşleri vardır. İbn Kesîr ;هيت لك

şeklinde okumakta ve ‘ta’ harfinin bütün harekelerle okunmasının câiz olduğunu, fakat

,şeklinde okunurken ‘ya’ harfinden sonraki esrenin ağır olduğunu savunmakta olup هيت

bir kimseyi kendi nefsine davet etme mânâsına geldiği görüşünü ortaya koymuştur.93

Netîce olarak; İbnü’l-Cezerî’nin de beyan ettiği gibi bütün bu kırâat farklılıkları

lehçelerdeki değişikliklerden kaynaklanmaktadır. Bütün kırâatlerde bu kelime ‘buraya

gel’ anlamında kullanılmıştır.94

89 et-Taberî, a.g.e., c. XII, s. 178; es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 46-47. 90 et-Taberî, a.g.e., c. XII, s. 182-183; es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 46. 91 er-Râfi‘î, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Abdilkâdir (ö. 1355/1937), Vahyü'l-Kalem, el-Mektebetü’l-

‘Asriyye, Saydâ, Beyrut 1423/2002, c. I, s. 94-95. 92 İbn Âşûr, a.g.e., c. XII, s. 252. 93 ‘Abdülfettâh el-Kâdî, el-Kırââtü’ş-Şâzzetü ve Tevcîhuhâ min Lüğati’l-‘Arab, Dâru’l-Kitâbi’l-Ârabî,

Beyrut 1401/1981, s. 56. 94 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 294-295; eş-Şevkânî, a.g.e., c. III,s. 17.

78

Yûsuf 12/56: “ أ منها حيث يشاء نصيب برحمتنا من نشاء ولا نا ليوسف في الأرض يتبو وكذلك مك

Yûsuf’u böylece o memlekete yerleştirdik; istediği yerlerde/ نضيع أجر المحسنين

oturabilirdi. Rahmetimizi tıpkı bu misalde olduğu gibi istediğimize veririz; iyi

davrananların ecrini zayi etmeyiz.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, حيث شاء ي kelimesindeki ‘ya’ harfini, ‘nûn’ ile شاء ن şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘ya’ harfi ile ي شاء حيث şeklinde okumaktadır.95


Yûsuf (a.s.) sıkıntılarından kurtulup rahata erişince, Allah (c.c.) kendisine pek

çok nimetler bahsetmiştir. Mısır Kralı onu kendisine yaklaştırmış ve yüksek bir

makamda görevlendirmek istemiştir. Yûsuf (a.s.) kendisine hazînede görev verilmesini

isteyince; Kral da onu Mâliye Bakanı yapmıştır. Devletin bütün hazîne ve arâzileri,

onun kontrolünde olup istediği gibi tasarrufta bulunmaktadır. Allah (c.c.) kendisine itâat

edenin emeğini boşa çıkarmadığından; Yûsuf da (a.s.) Allah’ın (c.c.) emrine uyup

haramdan kaçınmasının ve sabrının akabinde böylesi nimetlere nâil olmuştur.96


Cumhûr kırâatinde حيث يشاء: Allah’ın (c.c.) izniyle Yûsuf’un (a.s.) istediği

şekilde hareket ettiğine ve bunun Allah’ın (c.c.) dilemesiyle olduğuna vurgu

yapılmaktadır.97 Yûsuf’un (a.s.) bütün yaptıklarını Allah’ın (c.c.) takdîri ve ilmi ile

yaptığını, aynı zamanda وما تشاؤون الا ان يشاء الله ربالعالمين âyetinde,98 belirtildiği gibi

Allah’ın (c.c.) izni olmadan insanın hiçbir şeyi irâde edemeyeceğini haber

vermektedir.99

Netîce olarak; her iki kırâatte Yûsuf’un (a.s.) hareketlerinin Allah’ın (c.c.) izni

dahilinde olduğuna ve Yûsuf’un (a.s.) istek ve arzularını Allah’ın (c.c.) takdîri ile

95 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 295; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, el-Budûru’z-Zâhiratü fi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-

Mütevâtirati min Tarîki’ş-Şâtibiyyeti ve’d-Dürreti, s. 165. 96 et-Taberî, a.g.e., c. XIII, s. 6; İbn Kesîr, a.g.e., c. II, s. 711. 97 Ebû Hayyân, a.g.e., c. V, s. 318; el-Âlûsî, a.g.e., c. XIII, s. 6. 98 Tekvîr, 81/29. 99 İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed (ö. 370/980), el-Hüccetü fî’l-Kırââti’s-Seb‘i, thk.

‘Abdü’l-‘âl Sâlim Mükerrem, Müessesetü’r-Risâle, VI. Baskı, Beyrut 1417/1996, s. 196.

79

oluştuğuna dikkat çekilmektedir. Cumhûr kırâatinde حيث يشاء, bir önceki fiile يتبوا atıf

yapılmakta iken, İbn Kesîr kırâatinde ise حيث نشاء, aynı âyette geçen مكنا fiiline atıf

yapıldığı görülmektedir.

Yûsuf 12/80: “ ا استيئسوا منه خلصوا نجيا قال كبيرهم ألم تعلموا أن أباكم قد أخذ عليكم م وثقا من فلم

طتم في يوسف فلن أبرح الأرض حتى يأذن لي أبي أو يحكم الله لي وهو خير الله ومن قبل ما فر

Ümidsizliğe düşünce, konuşmak üzere bir kenara çekildiler. Büyükleri şöyle/الحاكمين

dedi: Babanızın Allah’a karşı sizden bir söz aldığını, daha önce Yûsuf meselesinde de

ileri gittiğinizi bilmiyor musunuz? Artık babam bana izin verene veya Allah hakkımda

hüküm verene kadar ki O, hükmedenlerin en iyisidir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulf ile استيئسوا kelimesindeki ‘ta’ harfinden

sonra, ‘elif’ harfi ziyâdesiyle ve sâkin olan ‘ya’ harfini fethalı olarak, استايسوا şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ; bu kelimedeki ‘ta’ harfinden sonra sâkin bir ‘ya’ ve fethalı hemze

ile استيئسوا şeklinde okumaktadır.100


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede babalarına söz verdikleri halde, kardeşleri

Bünyamin’i kurtarmaktan ümit kesen ve aynı zamanda Yûsuf (a.s.) hakkında da

sözlerinde duramayan Ya‘kub’un (a.s.) oğullarını haber vermektedir. Büyük kardeşleri

onlara; babamıza verdiğiniz sözü ne çabuk unuttunuz? Babam beni affedip dönmeme

izin vermedikçe veya Rabbim (c.c.) bana bir yol göstermedikçe, ben buradan

ayrılmayacağım. Şüphesiz Allah (c.c.) hüküm verenlerin en adâletlisi ve kullarına çok

merhametli olandır.101


-şeklinde ‘ya’ harfinin hemzenin önünde okunmasıyla ‘ya’ harfi fâu’l فلما استيئسوا

fiil, hemzenin ‘ya’ harfinden önce okunmasıyla ise ‘ya’ harfi ‘ayne’l-fiil olmaktadır.

Yûsuf/110. âyette geçen ستيأس الرسلاحتى إذا ifâdeside aynıdır. ‘ya’ harfini fâel fiil olarak

100 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 405; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 166. 101 et-Taberî, a.g.e., c. XIII, s. 34-35; İbn Kesîr, a.g.e., c. II, s. 717; el-Alûsî, a.g.e., c. XIII, s. 35-36.

80

okuyanların delîli, bu fiilin اس ا ي ,س ا ي ي ,س إ ي kökünden türediğini, hemzeyi fâel fiil olarak

kabul edenlerin delîli ise bu fiilin ااس ي ا ,س ا ي ,س ي ا kökünden türemiş olduğunu kabul

etmeleridir. Her iki halde de âyetin mânâsı aynıdır. İbn Kesîr, لا ه ن ا , اوس اي ت لا و ,وس اي ت اس

واس اي ي س اي ي م ل ف ا , şeklinde hemze olmadan, ‘elif’i harf-i med olarak okumaktadır. Bütün

buradaki farklılıklar tamamen lehçe değişikliğinden meydana gelmektedir.102

Netîce olarak; bu âyet-i kerîmede bulunan İbn Kesîr kırâati herhangi bir mânâ

farklılığına sebebiyet vermemektedir.

Ayrıca (استيئس,لا ييئس ,ولا تيئسوا ,استيئسوا منه,) 103 âyetlerinde geçen bu 104أفلم ييئس

kelimelerde İbn Kesîr kırâatine göre okunduğunda durum değişmemektedir.

Yûsuf 12/87: “ إنه لا ييئس من روح الله يا بني اذهبوا فتحسسوا من يوسف وأخيه ولا تيئسوا من روح

إلا القوم الكافرون الله /Ey Oğullarım! Gidin, Yûsuf’u ve kardeşini arayın. Allah’ın

rahmetinden ümidinizi kesmeyin; doğrusu Kâfirlerden başkası Allah’ın rahmetinden

ümidini kesmez.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulf ile ييئس -تيئسوا kelimesindeki ‘ta’

harfinden sonra, ‘elif’ harfi ziyâdesiyle ve sâkin olan ‘ya’ harfini fethalı olarak, تايسوا-

س اي ي şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, bu kelimedeki ‘ta’ harfinden sonra sâkin bir ‘ya’ ve fethalı hemze

ile ييئس -تيئسوا şeklinde okumaktadır.105

Bu âyet-i kerimedeki İbn Kesîr kırâati, Yûsuf 12/80’de incelenmiştir.

Yûsuf 12/110: “ ي من نشاء ولا يرد سل وظنوا أنهم قد كذبوا جاءهم نصرنا فنج حتى إذا استيئس الر

Öyle ki, peygamberler ümitsizliğe düşüp, yalanlandıklarını/بأسنا عن القوم المجرمين

sandıkları bir sırada onlara yardımımız gelmiştir. Böylece, istediğimizi kurtarırız.

Azabımız suçlu milletten geri çevrilmeyecektir.”

102 et-Taberî, a.g.e., c. IX, s. 241. 103 Yûsuf, 12/80, 87, 110. 104 Ra‘d, 13/31. 105 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 405; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 166.

81

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulf ile استيئسوا kelimesindeki ‘ta’ harfinden

sonra, ‘elif’ harfi ziyâdesiyle ve sâkin olan ‘ya’ harfini fethalı olarak, استايسوا şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, bu kelimedeki ‘ta’ harfinden sonra sâkin bir ‘ya’ ve fethalı hemze

ile استيئسوا şeklinde okumaktadır.106


Yûsuf 12/90: “ علينا إنه من يتق ويصبر الله قالوا أئنك لأنت يوسف قال أنا يوسف وهذا أخي قد من

لا يضيع أجر المحسنين الله فإن /Yoksa sen Yûsuf musun? Dediler. Ben Yûsuf’um, bu da

kardeşim. Allah bize iyilikte bulundu; doğrusu kim kötülükten sakınır ve sabrederse

bilsin ki Allah iyi davrananların ecrini katiyen zayi etmez, dedi.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, يتق kelimesini vasıl ve vakıf halinde, kâf

harfinden sonra ‘ya’ harfi ziyâdesiyle ييتق şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, يتق kelimesini vasıl ve vakıf halinde, sonunda ‘ya’ harfi

olmaksızın okumaktadır.107


Yûsuf (a.s.) kardeşleriyle son görüşmesinde, kendilerine onun Yûsuf (a.s.)

olduğunu söylemek istemişti. Kardeşleri ona birtakım sıkıntılarını arz etmek ve

şikâyetlerini dile getirmek için geldiklerinde, Yûsuf (a.s.) “Câhilliğinizde, kardeşiniz

Yûsuf’a (a.s.) ne yaptığınızı hatırladınız mı? Diye sorunca! Onlar da; sen Yûsuf’sun

(a.s.) değil mi? diye şaşkınlıklarını ifşâ etmişlerdi. Yûsuf (a.s.) onlara, “Evet ben

Yûsuf’um ve bu da kardeşimdir. Allah (c.c.) bizi sonunda bir araya getirdi. Fakat sizin

bana yaptığınız kötülüklere karşı ben sizi ayıplamıyorum.” Şeklinde karşılık vermişti.

Zîrâ Allah (c.c.) iyilik edenlerin iyiliğini boşa çıkarmayandır.108

106 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 405; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 166. 107 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 297. 108 et-Taberî, a.g.e., c. XIII, s. 55;ez-Zemahşerî, a.g.e., c. II, s. 341; İbn Kesîr, a.g.e., c. II, s. 502; İbn

Âşûr, a.g.e., c. XIII, s. 48-49.

82

İbn Âşûr: “Bir konuda insanlara nasihat etmek istediğiniz zaman doğru ve

gerçek zamanı beklerseniz, yapmış olduğunuz nasihat daha tesirli ve yerinde olacaktır.”

Yorumunda bulunmuştur.109


ق ت ي ve يق ت ي kelimeleri, Arap lügatındaki lehçe farklılıklarından meydana

gelmektedir.

İbn Hâleveyh; Kunbûl kırâatinin iki yönüne dikkat çekmektedir:

1. Arap lügatında sonu ‘ya’ ile biten fiiller, en doğru mânâya işâret etmektedir.

fiilinin uzatılarak okunması işbâ‘ maksadıyla, yâni medd-i doldurmak için يتقي .2

zarûrî görünmektedir.110 Bu kırâatin doğruluğuna Hamza’nın Tâhâ Sûresi 77. âyetindeki

ت خ ش ى şeklinde değil ت خ ش okuyuşuda örnek gösterilebilir.111 Hamza لاتخف دركا ولا تخشى

olarak imâle ile okumaktadır.112 Üçüncü bir yorum getirilerek يتقي kelimesinde de şart

mânâsı olduğu ifâde edilmektedir.113 Bikâî ise latif bir yorumla buradaki her iki

durumada işâret ettiğini belirtmiştir.114 Yâni her halinde takvalı olmaya ve kendisini

günahlardan korumanın önemine işâret etmektedir.115 Aynı zamanda Kunbûl kırâatinde

mübâlağa yöntemi de dikkat çekmektedir. Arapça’da fiilin sonuna ‘ya’ harfi konursa;

bu, o fiilin mânâsını abartmak için kullanılır. Yâni incelenen bu fiilde takvânın önemine

ve ehemmiyetine vurgu yapılmaktadır. Netîce olarak; her iki kırâatin de ihtivâ ettiği

anlamın aynı olduğu görülmektedir.

10. RA‘D SÛRESİ

Ra‘d 13/31: “ الأمر جميعا لل ولو أن قرآنا سي رت به الجبال أو قط عت به الأرض أو كل م به الموتى بل

وا قارعة أو تحل ذين كفروا تصيبهم بما صنع لهدى الناس جميعا ولا يزال ال الله أفلم ييئس الذين آمنوا أن لو يشاء

لا يخلف الميعاد الله إن الله قريبا من دارهم حتى يأتي وعد /Eğer Kur’ân ile dağlar yürütülmüş veya

yeryüzü parçalanmış yahut ölüler konuşturulmuş olsaydı, Kâfirler yine de inanmazlardı.

109 İbn Âşûr, a.g.e., c. XIII, s. 49. 110 İbn Hâleveyh, a.g.e., s. 198-199. 111 Bu âyet Hamza’nın kırâatinde sâbittir. Hafs kırâatinde ise (لا تخاف دركا ولا تخشى) şeklinde

okunmaktadır. Geniş bilgi için bkz. ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 206. 112 Ebû Zür‘a, a.g.e., s. 364. 113 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s.18. .yâni; vasıl ve vakıf hâli kastedilmektedir. Geniş bilgi için bkz. el-Bikâî, a.g.e.,c. X, s. 207 :(في الحالين) 114115 el-Bikâî, a.g.e., c. IV, s. 93.

83

Oysa bütün işler Allah’a âittir. İnananların, "Allah dilese bütün insanları doğru yola

eriştirebilir" gerçeğini akılları kesmedi mi? Allah’ın sözü yerine gelinceye kadar,

yaptıkları işler sebebiyle inkar edenlere bir belanın dokunması veya evlerinin yakınına

inmesi devam eder durur. Allah, verdiği sözden şüphesiz caymaz.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulf ile ييئس kelimesindeki ‘ya’ harfinden

sonra, ‘elif’ harfi ziyâdesiyle ve sâkin olan ‘ya’ harfini fethalı olarak, يس ا ي şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, bu kelimedeki ‘ya’ harfinden sonra sâkin bir ‘ya’ ve fethalı

hemze ile ييئس şeklinde okumaktadır.116


11. HİCR SÛRESİ

Hicr 14/8: “ ل الملائكة إلا بالحق وما كانوا إذا من ظرين ما ننز /Biz melekleri ancak gerekince

indiririz. O takdirde de ceza görecekler asla geri bırakılmazlar.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ل ما ننز kelimesini fethalı ve şeddeli bir ‘ta’,

fethalı bir ‘nûn’, fethalı ve bir ‘za’harfi ile ل ,kelimesinin sonunu الملائكة ,şeklinde مآتنز

damme hareke ile ( ة) şeklinde okumaktadır.

2. Şu‘be; ل kelimesini dammeli bir te, fethalı ‘nûn’ ve ‘za’ harfleri ile ما ننز

ل şeklinde, 117الملائكة şeklinde (ة ) kelimesinin sonunu, damme hareke ile ماتنز

okumaktadır.

3. Hafs, Hamza, Kisâî ve Halef; ل kelimesindeki iki ‘nûn’ harfinden ما ننز

birincisini dammeli, ikincisini fethalı, ‘za’ harfini kesre hareke ile الملائكة kelimesinin

sonunu, fetha hareke ile ( ة) şeklinde okumaktadır.

116 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 405; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 166. ,harfini vasıl halinde, şeddeli okuyabilmek için med lâzımdır. Kırâate bu fiilden başlandığında (ت )] 117

şeklinde okunur.] Geniş bilgi için bkz. Muhammed b. Sâlim (تنزل ) harfini şeddelemeksizin ,ت )

Muhaysin (ö.1422/2001), el-Muğnî fî Tevcîhi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-Mütevâtirati, Dâru’l-Celîl, II. Baskı,

Lübnan, Beyrut 1408/1988, c. I, s. 284.

84

4. Diğer kurrâ; ل ل kelimesini fethalı ‘nûn’, ‘za’, ‘ta’ harfleri ile ما ننز ماتنز

şeklinde, الملائكة kelimesinin sonunu, damme hareke ile ( ة) şeklinde okumaktadır.118

Tefsirlere bakıldığında, tüm kırâatlerinde aynı mânâya işâret ettiği

anlaşılmaktadır.

Hicr 14/15: “ رت أبصارنا بل نحن قوم مسحور ون لقالوا إنما سك /Gözlerimiz döndü, biz

herhalde büyülendik derler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr رت şeklinde سكرت kelimesindeki ‘kâf’ harfini şeddesiz سك

okumaktadır.

2. Diğer Kurrâ, رت şeklinde şeddeli okumaktadır.119 سك


Âyet-i kerîme Müşriklerin îmân etmeleri için kendilerine mûcize olarak,

gökyüzünün kapıları açılsa dahi inanmayacakları, kendilerinin sarhoş olduğunu ve

akıllarına getirdiklerinden dolayı gerçeği ve doğruyu göremediklerini iddiâ edeceklerini

ve küfürlerinde ısrarla devam edeceklerini haber vermektedir.120


Mekkî b. Tâlib, İbn Kesîr’in bu kelimeyi şeddesiz, Cumhûrun ise şeddeli

okuduğunu beyân edip, her iki kırâatin de aynı mânâya geldiğini ancak şedde ile okunan

kırâatte mânâda mübâlağa bulunduğunu beyan etmektedir.121 Mâverdî (ö. 450/1058) bu

kırâat farklılığı hakkında şunları söylemiştir: İbn Kesîr ve cumhûrun kırâatinin

ihtilâfında iki vecih vardır:

1. Aynı mânâya gelip altı te’vîl ile ifâde edilmektedir. ت د س engellendi, ت ي م ع kör

oldu, ت ذ خ ا alıkonuldu, ت ع د خ alay edildi, ت ي ط غ , ت ي ش غ kapatıldı, ت س ب ح hapsedildi.

2. İbn Kesîr ve cumhûrun kırâatinde iki farklı mânâ, bununla birlikte de iki vecih

vardır:

118 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 301; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 175. 119 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 301; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s.175. 120 Vehbe’z-Zühaylî, a.g.e., c. XIV, s. 17. 121 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,ss. 30, 240.

85

a) İbn Kesîr kırâati ‘Sihir’, cumhûrun kırâati ise ‘Alıkonma’ mânâsına

gelmektedir.

b) İbn Kesîr kırâati ‘Sarhoşluk’,cumhûrun kırâati ise ‘Suyu Bulandırmak’

mânâsına gelmektedir.122 Her iki kırâatte başlangıçta mânâ farklılığı olsada, birbirlerini

te’kîd etmekte ve mânâ bakımından kuvvetlendirmektedir.123

Netîce olarak; İbn Kesîr kırâatinde geçen ‘Körlük’ mânâsı, göz körlüğü değil

akıl körlüğüdür.124 ‘Sihir’ mânâsı ise İbn Hayyan’ın ifâdesiyle; ‘Engellenmek’

anlamındadır.125

Hicr 14/54: “ ر ني الكبر فبم تبش رتموني على أن مس ون قال أبش /Ben kocamışken bana müjde

mi veriyorsunuz? Neye dayanarak müjdeliyorsunuz? Deyince: “

Kırâatler

1. Nâfi‘, رون رون kelimesindeki ‘nûn’ harfini kesre hareke ile تبش şeklinde تبش

okumaktadır.

2. İbn Kesîr, رون kelimesindeki ‘nûn’ harfini kesre hareke, şeddeli ve doymuş تبش

bir med ile رون .şeklinde okumaktadır تبش

3. Diğer Kurrâ, رون şeklinde okumaktadır.126 تبش


İbrahim’e (a.s.) Melekler, Allah’ın (c.c.) bir çocuk nasip edeceğini

müjdeledikleri zaman şaşkınlığını gizleyememiş ve “Bu yaşlı hâlimde bana nasıl böyle

bir müjde veriyorsunuz?” demişti.127

122 Mâverdî, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Muhammed b. Habîb, en-Nüket ve’l-‘Uyûn, thk. ‘Abdü’l-Maksûd b.

‘Abdirrahîm, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Lübnan, Beyrut 1412/1992, c. III, s. 150-151. 123 Bâzmûl, Muhammed b. Ömer b. Selim, el-Kırââtu ve Eseruhâ fi’t-Tefsîri ve’l-Ahkâm, Dâru’l-Hicret,

I. Baskı, Riyad 1417/1996, c. I, s. 396. 124 Bâzmûl, a.g.e., c. II, s. 788. 125 İbnü’l-Cezerî, Ğâyetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ’, c. I, s. 4. 126 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 302; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 176. 127 et-Taberî, a.g.e., c. XVII, s. 113; el-Kurtubî, a.g.e.,c. X, s, 35; el-Beydâvî, Nâsırü’d-Dîn Ebû Sa‘îd

Ömer b. Muhammed (ö. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, thk. Muhammed

Abdurrahman el-Mer‘aşlî. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut 1418/1997, c. III, s. 213; İbn

Kesîr, a.g.e., c. V, s. 190;es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 104.

86


‘nûn’ harfinin şedde ile okunduğu İbn Kesîr kırâatinde, İbrahim’in (a.s.)

şaşkınlığına atıf yapılmaktadır. Fiilin aslı olan تبشرون kelimesindeki ‘nûn’ harfi

şeddelenerek تبشرون şeklinde okunmuştur. Cumhûrun kırâatinde ise bu müjdenin

Melekler tarafından sadece İbrahim’e (a.s.) değil aynı zamanda eşi Sâreye de verildiğini

işâret etmektedir.128 Seâlibî (ö. 875/1471) İbrahim’in (a.s.) bu müjde karşısındaki

şaşkınlığını yaşının büyüklüğüne ve yaşlılıktan sonra kendisine çocuk verilmesine çok

taaccüp ettiğine bağlamaktadır.129

Netîce olarak; tüm bu kırâatler de farklı okunuşlar göz önüne serilse de her bir

kırâat birbirini te’yîd edici özelliğe sahiptir.

12. NAHL SÛRESİ

Nahl 16/127: “ ا يمكرون ولا تحزن عليهم ولا الل واصبر وما صبرك إلا ب ,Sabret/ تك في ضيق مم

senin sabrın ancak Allah’ın yardımıyladır; onlara üzülme, kurdukları düzenlerden de

endişe etme.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ضيق kelimesindeki ‘dâd’ harfini kesre hareke ile ضيق şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ضيق şeklinde fetha hareke ile okumaktadır.130


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) Peygamber’ine; “Ey Muhammed (s.a.v.) sabret

ancak Allah’ın (c.c.) yardımıyla ve tevfîki ile sabır edebilirsin. Müşriklerin sana olan

eziyetlerinden ve sana gönderdiğimiz âyetleri inkârlarından ötürü sakın üzülme ve

128 el-Alûsî, a.g.e., c. VII, s. 305. 129 es-Seâlibî, Ebû Zeyd ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf (ö. 875/1471), el-Cevâhirü’l-Hısân fî

Tefsîri’l-Kur’ân (Tefsîru’s-Se’âlebî), thk. Muhammed ‘Alî Mu‘avvid, ‘Âdil Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd,

Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut 1418/1997, c. III s. 402. 130 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 305; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s.183.

87

onların sana kurdukları tuzaklara karşı asla kederlenme, şüphesiz Allah (c.c.) senin

yardımcın ve dostundur. O her zaman seninledir.” Buyurmaktadır.131


Tebrîzî, her iki kırâatin de lehçe farklılığından kaynaklandığını ve herhangi bir

mânâ değişikliğinin olmadığını savunmaktadır.132

Bununla birlikte, bu kırâat farklılığı iki türlü değişikliğe sebep olmaktadır:

şeklinde esre ile ضيق ,kelimesi, üstün ile okunduğunda az sıkıntıyı ضيق .1

okunduğunda ise çok sıkıntıyı ifâde etmektedir.

2. Üstün ile okunduğunda gönül daralmasını, esre ile okunduğunda kişinin o an

içinde bulunduğu sıkıntıyı ifâde etmektedir.133

Üstün ile okunduğunda gönül sıkıntısını, esre ile okunduğunda elbise ve ev

darlığını ifâde etmek için kullanıldığını beyan etmektedir.134

Netîce olarak; bu iki kırâat farklılığının aynı noktaya işâret ettiği ve herhangi bir

mânâ farklılığına sebep olmadığı görülmektedir.

13. İSRÂ SÛRESİ

İsra 17/31: “ وإياكم إن قتلهم كان خطئا ولا تقتلوا أولادكم خشية إملاق نحن نرزقهم

.Çocuklarınızı yoksulluk korkusuyla öldürmeyin. Biz onlara da size de rızık veririz/كبيرا

Onları öldürmek, şüphesiz büyük bir günahtır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, خطئا kelimesindeki ‘ha’ harfini kesre, ‘ta’ harfini fetha ve sonuna da

elif’i memdûde ekleyerek خطاء şeklinde okumaktadır.

2. Ebû Ca‘fer, İbn Zekvân ve Hişâm خطئاkelimesindeki ‘ha’, ‘ta’ harflerini üstün

hareke ile elifsiz ve medsiz olmak üzere خطأ şeklinde okumaktadır.

131 et-Taberî, a.g.e., c. XIV, s. 180,197; İbn Kesîr, a.g.e., c. III, s. 52;Vehbe’z-Zühaylî, a.g.e.,c. XIV, s.

272. 132 et-Tebrîzî, a.g.e., s. 156. 133 el-‘Askerî, Ebû Hilâl (ö. 395/1005), el-Fürûgu’l-Lüğaviyyetü, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîdeti, V. Baskı,

Beyrut 1403/1983, s. 308; İbn Hâleveyh, a.g.e., s. 212; Mâverdî, a.g.e., c. III, s. 222. 134 et-Taberî, a.g.e., c. XIV, s. 198.

88

3. Diğer Kurrâ, ‘ha’ harfini kesre, ‘ta’ harfini sâkin olarak خطئا şeklinde

okumaktadır. Bu Hişâm’ın ikinci vechidir.135


Bu âyet-i kerîme, câhiliye döneminde Arapların geçim korkusundan kız

çocuklarını öldürdüğüne ve bunun çok büyük bir günah olduğuna dikkat çekmektedir.

İnsanın kendi evlâdını geçim korkusundan öldürmesi haramdır. Çünkü rızık Allah’a

(c.c.) âittir bütün insanları rızıklandıran Allah’tır.(c.c.) Kâsimî (ö. 1332/1914) câhiliye

döneminde kız çocuklarını diri diri toprağa gömen Arapların geçim korkusuyla bunu

yaptıklarını ve Allah’ın (c.c.) onların çocuklarına bu âyet-i kerîme ile kefil geldiğini

savunmaktadır.136Gelecek korkusuyla ve büyüdükleri zaman onlara bakmanın zor

olduğu düşüncesi ile evlat öldürmek çok büyük bir günah ve cinâyettir.


Ebû Ca‘fer Kırâati; kız evlatlarını öldürenlerin, geçim korkusundan

öldürdüklerine işâret etmekte olup, yapılan bu fiilin yanlışlığının büyüklüğüne dikkat

çekmektedir. İbn Âşûr; “Hatâ, doğruluğun tam tersidir.” Evlatlarını öldürenlerin işlemiş

oldukları hatâ ise affedilebilir ve ma’zûr görülebilir bir yanlış değildir. Şeklinde bir

açıklamada bulunmuştur.137 Âlûsî; İbn Kesîr kırâatinde خ ط ائ ا evlatlarını öldürenlerin

Hakk’a karşı savaş halinde olduklarına işâret edildiğini savunmaktadır.138 Fahrettin

Râzî; cumhûrun kırâatine göre okuduğunda bu fiilin çok büyük bir günah mânâsına

geldiğini beyan etmektedir. Aynı şekilde bu kelime نا كنا خاطئينا (Yûsuf 12/97.) âyetinde

zikredilmektedir.139

Netîce olarak, bütün bu kırâatler çocuklarını öldürenlerin çok büyük bir hatâ

içerisinde olduğuna işâret etmekte olup, mânâ bakımından herhangi bir kırâat

farklılığına sebep olmamaktadır.

135 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 230. 136 el-Kâsımî, Muhammed Cemâlü’d-Dîn (ö.1332/1914), Mehâsinü’t-Te’vîl, thk. Muhammed Bâsil,

Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1418/1997, c. VI, s. 458. 137 İbn Âşûr, a.g.e., c. XV, s. 89. 138 el-Alûsî, a.g.e., c. XV, s. 67. 139 er-Râzî, a.g.e., c. XX, s. 331.

89

14. KEHF SÛRESİ

Kehf 18/95: “ ن ي فيه رب ي خير فأ ة أجع قال ما مك ل بينكم وبينهم ردماعينوني بقو /Rabbimin bana

verdikleri sizinkinden daha iyidir. Bana gücünüzle yardım edin de sizinle onların

arasına sağlam bir sed yapayım.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ن ي kelimesindeki ‘nûn’ harflerini idğam yapmaksızın, birincisini مك

fetha, ikincisini kesre hareke ile نني .şeklinde okumaktadır مك

2. Diğer kurrâ, idğam ile مكن ي şeklinde okumaktadır.140


Bu âyet-i kerîme Zülkarneyn (a.s.) gelip, Yecüc-Mecüc zulmünden ve

zararlarından kurtulmak için kendisinden yardım isteyen kavim ile arasında geçen olayı

anlatmaktadır. İbn ‘Atiyye: Yecüc Mecüc belâsına uğrayan bir topluluk Zülkarneyn’e

(a.s.) gelip ondan yardım istemiş ve Zülkarneyn (a.s.) onlara “Allah’ın (c.c.) bana

vermiş olduğu güç ve kuvvetle size bir set yapıp bu sıkıntıdan kurtulmanızı

sağlayacağım. Ancak; sizde bana bedenlerinizle ve benimle beraber çalışarak yardım

edeceksiniz.” Dediğini beyân etmektedir.141


İbn Kesîr kırâati, Zülkarneyn’in (a.s.) mal, mülk, güç ve kuvvet bakımından nâil

olduğu nimetlere işâret etmektedir. Cumhûrun kırâati ise bütün bunlara işâret etmekle

beraber, Zülkarneyn’in (a.s.) nâil olduğu mânevî nimetleri de göz önüne sermektedir.

İbn Kesîr kırâati zâhirînimetlere, cumhûrun kırâati ise bâtınî nimetlere dikkat

çekmektedir.

Netîce olarak; her iki kırâat Zülkarneyn’in (a.s.) nâil olduğu zâhirî ve bâtınî

nimetlere dikkat çekmekte olup, mânâya etki eden herhangi bir değişiklik olmadığı

anlaşılmaktadır.

140 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 238; ‘Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 196. 141 İbn ‘Atiyye, el-Endelüsî (ö. 541/1147),el-Muḥarrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk ‘Abdü’s-

Selâm ‘Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2002, c. III,s. 542.

90

15. MERYEM SÛRESİ

Meryem 19/73: “ اما وإذا تتلى عليهم آياتنا بي نات قال الذين كفروا للذين آمنوا أي الفريقين خير مق

:Âyetlerimiz kendilerine apaçık okunduğu zaman inkâr edenler inananlara/وأحسن نديا

“Bu iki takımın hangisinin makamı daha iyi ve yeri daha güzeldir?” derler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, مقاما kelimesindeki ‘mîm’ harfini damme hareke ile مقاما şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer Kurrâ, مقاما şeklinde okumaktadır.142


Bu âyet-i kerîmede kendilerine Allah’ın (c.c.) âyetleri okunan Müşriklerin,

Müslümanlara karşı maddî zenginliklerini göstererek ve Müslümanları küçük

görerek;“Bakın biz îmân etmedik, siz îmân ettiniz. Hangimiz daha iyi seviyede ve

hangimiz daha güzel hayat yaşıyor?” şeklinde verdikleri cevabı haber vermektedir.

Kurtubî’nin ifâdesiyle; Kur’ân-ı Kerîm’in bütün âyetlerinde Müşriklerin îmân edenleri

küçük gördüğünü ve kendi zenginlikleri ile övündüklerini gözler önüne sermektedir.

İslâm’a ve îmâna dâvet edildikleri zaman;“Biz sizlerden daha iyi konumdayız ve daha

güzel evlerde oturuyoruz. Öyleyse! Bizim yaptığımız daha doğrudur. Biz en doğru

yoldayız.” şeklinde karşılık vermektedirler.143 “Bizim gücümüz kuvvetimiz ve

makamımız sizlerden daha yüksektir. Öyleyse doğru yolda olan biziz, sizler yanlış

yoldasınız!” şeklinde inananları küçük gördüklerini beyân etmektedir.144


İbn Kesîr kırâatinde, Müşrikler maddi güçlerini ve zenginliklerini delil

göstererek en doğru yolda olduklarını iddiâ ettikleri, cumhûrun kırâatinde

iseMüşriklerin kendilerini makam ve mevki bakımından güç ve kuvvet açısından

Mü’mînlerden daha üstün gördükleri anlaşılmaktadır.

142 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 239. 143 İbn Kesîr, a.g.e., c. V, s. 265. 144 el-Kurtubî, a.g.e., c. XI, s, 142.

91

Netîce olarak; İbn Kesîr kırâati, Müşriklerin içerisinde bulunmuş oldukları

zenginliği ve güzel yaşantılarını gözler önüne sermekte iken, cumhûrun kırâati ise

Müşriklerin dünyadaki güçlerini ve makamlarını beyan etmektedir.

16. TÂHÂ SÛRESİ

Tâhâ 20/63: “ ويذهبا بطريقتكم قالوا إن هذان لساحران يريدان أن يخرجاكم من أرضكم بسحرهما

Musa ile Harun’u göstererek: "Bu iki sihirbaz, sihirleriyle sizi yurdunuzdan/المثلى

çıkarmak, sizin en üstün dininizi ortadan kaldırmak istiyorlar.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, vasıl ve vakıf halinde هذان إن kelimesindeki ‘nûn’ harfini, هذان إن

şeklinde şeddeli ve uzatarak okumaktadır.

2. Ebû ‘Amr, إن هذان kelimesini ان هذين şeklinde okumaktadır.

3. Hafs, إن هذان şeklinde okumaktadır.

4. Diğer kurrâ ise إن هذان kelimesini ان هذان şeklinde okumaktadır.145


Tüm kırâatlerde Mûsâ (a.s.) sihirbazlar tarafından tehlikeli görülmektedir.

Sihirbazlar; Mûsâ ve Hârun (a.s.)’ın usta bir büyücü olduklarını ve Firavun’u

ülkesinden çıkarmayı hedeflediklerini iddiâ etmişlerdir. İddiâlarına göre, Mûsâ ve

Hârun (a.s.) Firavun’la savaşacak, yönetimi ele geçirecek ve bütün insanları hüküm

altına alacaklardır.146


İbn Kesîr kırâatinde, sihirbazlar nezdinde Mûsâ ve Hârun’un (a.s.) sihirbaz

oldukları yönünde bir anlam çıkmaktadır. Ebû ‘Alâ el-Kirmânî’ye göre (ö.563/1167)

İbn Kesîr kırâatinde bu kelimenin şeddeli okunduğunda ortaya çıkan mânânın, Mûsâ ve

Hârun (a.s.) sihirbazdan başka bir şey olmadığıdır.147 هذان kelimesindeki ‘nûn’ harfinin

145 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 321; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 384; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 205. 146 İbn Kesîr, a.g.e., c. II, s. 265. 147 el-Kirmânî, Ebü’l-‘Alâ Muhammed b. Ebî’l-Muhâsin Ahmed (ö.563/1167), Mefâtîhu’l-Eğânî fi’l-

Kırââti ve’l-Meânî, thk. Muhsin ‘Abdü’l-Hamîd, Dâru İbn Hazm, I. Baskı, Lübnan, Beyrut

1422/2001, s. 274.

92

neden silinmediği husûsunda soru sorulacak olursa; bu durum harfin sâbit olduğundan

kaynaklanmaktadır.148 ikinci kırâatte هذان kelimesinin başındaki ان’den dolayı هذين

şekline dönüşmüştür. İbn Hâleveyh; Mûsâ ve Hârun’un (a.s.) sihirbazlığına dikkat

çekildiğini vurgu yapmaktadır. إن هذان Hafs kırâatinde Mûsâ ve Hârun’un (a.s.)

sihirbazdan başka hiçbir şey olmadıklarını açığa çıkarmaktadır. ان هذان cumhûrun

kırâatinde “Evet, Mûsâ ve Hârun’un (a.s.) kesinlikle sihirbazdır.” Mânâsı ortaya

çıkmaktadır. Ebü’l-Hasan (ö.643/1245) ان kelimesinin Ben-î Hâris kabîlesinin lehçesi

olduğunu beyan etmektedir.149 Bütün kırâatlerde ortaya çıkan Mûsâ ve Hârun’un (a.s.)

sihirbaz olduklarının iddiâ edildiği gerçeğidir. Her iki edat bu iddiâyı güçlendirmek

mânâsında kullanılmıştır.150

Netîce olarak; bütün incelenen bu kırâatlerde diğer sihirbazlar tarafından Mûsâ

ve Hârun’un (a.s.) sihirbaz oldukları ve bu konuda usta oldukları yönünde bir iddiâ

konu edilmektedir.

Tâhâ 20/112: “ الحات وهو مؤمن فلا يخاف ما ولا هضماظل ومن يعمل من الص /İnanmış olarak,

yararlı işler işleyen kimse, haksızlıktan ve hakkının yeneceğinden korkmaz.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, يخاف kelimesindeki ‘elif’ harfini hazfederek, ‘fa’ harfini de sâkin

olarak يخف şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise يخاف şekilde okumaktadır.151


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) güzel işler yapan inananlara büyük mükâfatlarla

ve âhiretin de dehşet verici korkusundan emin olmalarıyla müjdelemektedir. İbn Kesîr,

bu âyeti açıklarken zâlimleri örnek göstermiş ve buna karşılık inananların ve sâlih amel

işleyenlerin büyük mükâfatlara ve ödüllere nâil olacaklarını beyan etmiştir.152

148 el-Heytî, ‘Abdülkâdir Rahîm, Mâ İnferade bihî Külli mine’l-Kurrâi’s-Seb‘ati ve Tevcîhihî fi’n-

Nahvi’l-‘Arabî, Menşûrâtu Dâru Kâna Tûnus, I. Baskı, Binğâzî 1416/1996, s. 44-45. 149 İbn Hâleveyh, a.g.e., c. V, s. 230-231. 150 Ebu’s-Suûd, a.g.e., c. VI,s. 25. 151 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 322; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 389; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 208. 152 İbn Kesîr, a.g.e., c. V, s. 280.

93


İbn Kesîr kırâati, فلا يخف “Korkmasın” mânâsındadır.153 nehy mânâsında haber

içermektedir. “Azaptan güvende olduklarını müjdelediği” mânâsına dagelmektedir.154

Kim sâlih amel işlerse, o âhiret gününün korkusundan emin olacak ve hiçbir şekilde

zulme mâruz kalmayacaktır.155 Fâdıl es-Sâmerrâî (ö.1397/1977) يخف şeklinde

okunmasının kolaylık sebebiyle gerçekleştiğini savunmaktadır.156 Cumhûrun kırâatinde

ise sâlih amel işleyenlerin âhiretin korkusundan emin olacaklarını haber vermektedir.

Mekkî b.Ebî Tâlib; hiçbir kimsenin kendisine zulüm edeceğinden korkmayacağı

mânâsına geldiğini savunmaktadır.157

Netîcede; her iki kırâatte sâlih amel işleyenlerin, Allah (c.c.) katında âhiret

korkusundan emin kılınacaklarını müjdelemekte olup, herhangi bir mânâ farklılığı

bulunmamaktadır.

17. ENBİYÂ SÛRESİ

Enbiyâ 21/30: “ ماوات والأرض كانتا رتقا ففتقناهما وجعلنا من الماء كل أولم ير الذين كفروا أن الس

İnkâr edenler, gökler ve yer yapışıkken onları ayırdığımızı ve bütün/شيء حي أفلا يؤمنون

canlıları sudan meydana getirdiğimizi bilmezler mi? İnanmıyorlar mı?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, أولم ير kelimesindeki ‘vâv’ harfini hazfederek, ألم ير şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise أولم ير şekilde okumaktadır.158


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede inkar edenlerin, yeryüzü ve gökyüzünün yaratılışı

hakkında tefekkür etmediklerine vurgu yapmaktadır. Şevkânî; bu âyeti açıklarken,

153 İbn Ebî Meryem, el-Mevdih fî Vücûhi’l-Kırââti ve ‘İlelihâ, thk. Ömer el-Kebîsî, el-Cemâ‘atü’l-

Hayriyyeti li Tahfîzi’l-Kur’ân, I. Baskı, byy, 1414/1993, c. II, s. 854. 154 en-Nisâburî, Nizâmu’d-Dîn el-Hasan b. Muhammed (ö.730/1329), Ğarâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-

Furkân, thk. Zekeriyyâ ‘Amîrât, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1416/1995, c. IV,s. 572. 155 el-Kirmânî, a.g.e., s. 278; Nisâburî, a.g.e., c. IV,s. 572. 156 Fâdıl es-Sâmerrâî, et-Ta’bîru’l-Kur’ânî, Dâru ‘Ammâr, I. Baskı, Ummân 1418/1998, s. 77. 157 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 107. 158 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 323.

94

“İnanmayanlara yeryüzünün ve gökyüzünün daha önce yapışık olduğunu ve bizim

bunları ayırdığımızı bilmiyorlar mı?” şeklinde uyarı yapıldığını beyan etmektedir.159

İbn Kesîr, bu âyet-i kerîmede inkâr edenlere bir uyarı yapıldığını, Allah’ın (c.c.)

yaratmaya gücü yeten tek kudret olduğunu, buna rağmen kendisinden başkalarına nasıl

kulluk edileceğini, evrenin yaratılışından önce yer ve göğün birbirine yapışık olduğunu,

Allah’ın (c.c.) bunları birbirinden ayırarak gökyüzünü yedi kat şekline getirdiğini,

dünya semâsı ile yeryüzü arasında bir hava tabakası yarattığını, gökyüzünden yağdırdığı

yağmurlar ile yeryüzünden çeşitli nimetler çıkardığını ifâde etmektedir.160


İbn Kesîrkırâatinde: “İnkâr edenleri görmezler” şeklinde bir hatırlatma

yapılmaktadır. İbn Kesîr’in ‘vâv’ harfi olmadan okuduğu ve mushaflarında da bu

şekilde yazıldığı bilinmekte olup, cumhûrun kırâatindeki ‘vâv’ harfinin bir önceki harfe

atıf yapılmak suretiyle okunduğu beyan edilmektedir.161 İbn Âşur; cumhûr kırâatinde

okunan ‘vâv’ harfi, Allah’ın (c.c.) yaratma kudretine dikkat çekildiğini beyan ederken,

Ebû Şâmede; İbn Kesîr kırâatinin mushaflarında da olmadığı görüşünü bildirmiştir. Hz.

Osman’ın (r.a.) Mekke’ye göndermiş olduğu mushaftada bu harfin yazılmadığı rivâyet

edilmektedir. İnkârcıların îman etmemelerinin Allah’ın (c.c.) kudretini tefekkür

etmediklerinden ve kendi ihmallerinden kaynaklandığı görülmektedir.162 Bikâî; inkâr

edenlerin îmân etmemelerinin Allah (c.c.) tarafından vurgulandığını ve bu inkârları

sebebiyle günahlarının affedilmeyeceğini ve yaptıkları hiçbir iyiliğin kabul

edilmeyeceği görüşündedir.163

Netîce olarak; her iki kırâatin, inkâr edenlerin Allah’ın (c.c.) kudretini tefekkür

etmediklerini yeryüzünün ve gökyüzünün yaratılışı hakkında düşünmediklerini

vurguladığı görülmekte olup, bu kırâatin herhangi bir mânâ farklılığına sebep olmadığı

anlaşılmaktadır.

Enbiyâ 21/48: “ ولقد آتينا موسى وهارون الفرقان وضياء وذكرا للمتقين/And olsun ki, Musa

ve Harun’a eğriyi doğrudan ayıran Kitap’ı sakınanlar için ışık ve öğüt olarak verdik.”

159 eş-Şevkânî, a.g.e., c. V,s. 32. 160 İbn Kesîr, a.g.e., c. V, s. 297. 161 Ebû Zür‘a, a.g.e., s. 467. 162 İbn Âşûr, a.g.e., c. XVII, s. 53. 163 el-Bikâî, a.g.e., c. XII, s. 410-411.

95

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, ضياء kelimesindeki ‘dâd’ harfinden sonra

gelen ‘ya’ harfini fethalı bir hemze ile değiştirerek okumaktadır.şeklinde 164 ضئاء

2. Diğer Kurrâ hemze olmaksızın ضياء şeklinde okumaktadır.165


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) Mûsâ ve Hârun’a (a.s.) Firavun’un küfrüne karşı

koyabilmek ve zafere ulaşabilmek aynı zamanda insanları karanlıktan aydınlığa

ulaştırabilmek için mûcizeler ve âyetler verdiğini beyan etmektedir. Beğavi; bu âyetin

tefsirinde فرقان kelimesinden maksat Tevrât olduğunu ve aynı zamanda doğru ile yanlışı

ayırt etmek mânâsına geldiğini ifâde etmektedir.166


Kunbûl’ün kırâatinde; Mûsâ’nın (a.s.) kavmine verilen ilim ve hidâyete işâret

edilmektedir. Hemzenin uzatılarak okunması Kâfirlerin kalbindeki îmâna karşı olan

kînini vurgulamaktadır.167 Cumhûrun kırâatinde ise Tevrât’ın îmân edenleri

karanlıklardan aydınlığa çıkardığını ve dünya âhiret saâdetine nâil olmaları için yol

gösterdiğine işâret edilmektedir.

Netîcede; her iki kırâat Allah’ın (c.c.) insanoğlunu karanlıklardan aydınlığa

çıkmaları, dünya ve âhiret mutluluğuna nâil olmaları için yol gösterdiği ve onların

hidâyetini kolaylaştırmak için Mûsâ ve Hârun’a (a.s.) Tevrât’ı indirdiği anlatılmaktadır.

Ancak indirilen bu âyetlerin Kâfirlere çok ağır geldiği göz önüne serilmektedir. Her iki

kırâatin ifâde ettiği mânâ aynıdır.

18. HAC SÛRESİ

Hac 22/19: “ هذان خصمان اختصموا في رب هم فالذين كفروا قط عت لهم ثياب من نار يصب من فوق

,İşte Rableri hakkında tartışmaya giren iki taraf: O’nu inkâr edenlere/رءوسهم الحميم

ateşten elbiseler kesilmiştir, başlarına da kaynar su dökülür.”

164 Yûnus, 10/5. Âyette geçtiği gibi. 165 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 401; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 309; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 142. 166 el-Beğavî, a.g.e., c. III, s.291. 167 İbn Ya‘îş, Ebü’l-Bekâ Muvaffaku’d-Dîn (ö. 643/1245), Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, thk. İmîl

Bedî‘ Ya‘kûb, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2001, c. V, s. 265.

96

Kırâatler

1. İbn Kesîr, vasıl ve vakıf halinde هذان kelimesindeki ‘nûn’ harfini, 168 هذان

şeklinde şeddeli ve uzatarak okumaktadır.

2. Diğer kurrâ هذان kelimesini şeddesiz ve medsiz bir şekilde okumaktadır.169


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede bütün insanlar hakkında âhiret gününde adâletli

bir şekilde hükmedeceğini beyân etmektedir. Buhârî; bu âyetin iniş sebebini Kays b.

‘Ubâd’ın (85/704) ifâdesiyle, Bedir Savaşı’ndaki Kâfirler olduğunu savunmaktadır.170

îmân ile küfür arasındaki savaşların ve mücâdelelerin kıyâmet saatine kadar süreceğinin

anlatıldığı da beyan edilmektedir. Aynı zamanda Kâfirlere ateşten elbise giydirileceği

ve kafalarına kaynar su ile azap edileceği bildirilmektedir.171 İbn ‘Atiyye’ ‘ya’ göre;

Azap” edilmek mânâsına gelmektedir.172“ ي ص ب Kaynar su” ile“ الحميم


İbn Kesîr kırâati, kıyâmete kadar gerçekleşecek olan mücâdelelerin çokluğuna

ve îmân-küfür düşmanlığının şiddetine işâret etmektedir.

Mekkî b. Ebî Tâlib; bu kırâatin “Tekrîr ve Teksîr” mânâsında olduğunu173 ve

nûnharfini şeddeli okunmasının şu üç esâsa dayandığını bildirmektedir:

1. Mânâya dikkat çekmek

2. Gramer kurallarına göre bu harfin şeddeli okunmasının zarûrî olması

3.Sonrasında gelen kelimenin belirgin olması

Cumhûrun kırâatinde ise îmân ve küfür düşmanlığını doğrudan işâret etmektedir.

Şeddesiz okunmasının sebebi, sonrasında gelen kelimelere uygun bir hal alması

maksadıyladır.174

168 Bkz. Nisâ, 4/16. Âyetinde geçtiği gibi. 169 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 321, 326; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 397; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 214. 170 Buhârî, a.g.e., 64/Kitâbu’l-Meğâzî, 8 (V, 75). 171 Muhammed er-Râzî, Zeynü’d-Dîn Ebû Abdillah b. Ebî Bekr (ö. 666/1268), Muhtâru’s-Suhâh, thk.

Yûsuf Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1419/1999, s. 260. 172 İbn ‘Atiyye, a.g.e., c. IV,s. 114. 173 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 91. 174 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. I,s. 381-382.

97

Netîce olarak; her iki kırâatte îmân ve küfür arasındaki mücâdelenin îmân

edenlerin nâil olacakları ecrin ve inkâr edenlerin çarptırılacakları azâbın bildirildiği ve

herhangi bir mânâ farklılığının bulunmadığı görülmektedir.

19. MÜ’MİNÛN SÛRESİ

Mü’minûn 23/8: “ والذين هم لأماناتهم وعهدهم راعون/Onlar emânetlerini ve sözlerini

yerine getirirler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, لأماناتهم kelimesindeki ‘nûn’ harfinden sonra gelen ‘elif’ harfini

hazfederek, لأمانتهم şeklinde müfred olarak okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise لأماناتهم şekilde cemî‘ olarak okumaktadır.175


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede Mü’minlerin emânetlerine ve verdikleri söze

riâyet ettiklerini bildirmektedir. Sa‘dî (ö.1376/1956) bu âyet-i kerîmenin Mü’mînlerin

emânetlerini bile ayırt ettiklerini, verdikleri sözden caymadıklarını ve îmânlarının gereği

olan bu ahlâkî erdemi yerine getirmek için gereken her şeyi yaptıklarını bildirmektedir.

Emânetten maksat hem Allah (c.c.) hakkı hem de kul hakkıdır. Kur’ân-ı Kerîm de; “Biz

emâneti gökyüzüne yeryüzüne ve dağlara teklif ettik ve bunlar onu reddettiler, ancak!

Onu insanoğlu kabul etti”176 buyrulmaktadır. Bir kurumun, korunması istenen bütün

emânetlere sahip çıkması, uyması gereken görevlerindendir. Kendisine emânet edilen

eşyalara ve şahsî sırlara hiyânet etmemesi, onun ahlaki gereklerindendir. Aynı zamanda

Allah (c.c.) ile arasındaki sözleşmeye ve kullar arasındaki emânete dikkat etmesi de

kuşkusuz bir Müslümanın en önemli özelliklerindendir.177


İbn Kesîr kırâatinde, kulun Allah’a (c.c.) vermiş olduğu söze işâret edilmektedir.

Güvenilir olmak ve sözünde durmak gibi ahlâkî erdemler birbirini tamamlayıcı

175 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 328; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 408; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 221. 176 Ahzâb, 33/72. 177 es-Sa‘dî, ‘Abdurrahmân b. Nâsir b. ‘Abdillah, Teysîru’l-Kerîmu’r-Rahmân fî Tefsîri Kelâmi’l-Menâm,

thk. ‘Abdurrahmân b. Me’lâ, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1420/2000, s. 547.

98

özelliklerdir. Kişinin hem güvenilir olması hem de sözünde durması, en büyük izzettir.

Sözünde durmak aynı zamanda güvenilir olmak demektir. Dolayısıyla bu özellik daha

geneldir.178 Cumhûrun kırâatında ise hem kulun Rabbi ile arasındaki namaz, oruç gibi

emânetlere, hem de diğer insanlarla uyması gereken özelliklere işâret etmektedir.

Beğavi; kişinin Rabbi ile olan emâneti ile diğer kullar arasında olan emâneti arasında

farklılık olduğunu ve bunların hepsine uyması gerektiğini açıklamaktadır.179

Netîce olarak; her iki kırâatte Mü’mînler’in önemli bir özelliğine vurgu yapılmış

ve îmân edenlerin güvenilir olması ve emânete riâyet etmesi istenmiştir.

20. NÛR SÛRESİ

Nûr 24/2: “ اني فاجلدوا كل واحد منهما مئة جلدة ولا تأخذكم بهما رأفة في دين انية والز إن كنتم الله الز

واليوم الخر وليشهد عذابهما طائفة من المؤمنين الل تؤمنون ب /Zina eden kadın ve erkeğin her birine

yüzer değnek vurun. Allah’a ve ahiret gününe inanıyorsanız, Allah’ın dini konusunda o

ikisine acımayın. Onların ceza görmesine, inananlardan bir topluluk da şahit olsun.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, رأفة kelimesindeki ‘elif’ harfini fethalı olarak رأفة şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise رأفة kelimesindeki ‘elif’ harfini sâkin bir şekilde

okumaktadır.180

Tefsirlere bakıldığında, Ra’fetin; rahmet duygusunun en derin ifâdesi olduğunu

beyan edip tüm bu okunuşların/kırâatların aynı mânâya geldiği anlaşılmaktadır.181

Nûr 24/40: “ ي يغشاه موج من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضها فوق أو كظلمات في بحر لج

له نورا فما له من نور الله جعل بعض إذا أخرج يده لم يكد يراها ومن لم ي /Veya derin denizin

karanlıklarına benzer. Onu üstüste dalgalar ve dalgaların üstünde de bulutlar örter;

karanlıklar üstünde karanlıklar; insan elini uzattığı zaman, nerdeyse onu bile göremez.

Allah’ın nur vermediği kimsenin nuru olmaz.”

178 el-Kurtubî, a.g.e., c. XII, s, 107. 179 el-Beğavî, a.g.e., c. III, s. 360. 180 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 330; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 402; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 217. 181 el-Kurtubî, a.g.e., c. XII, s, 166.

99

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, سحاب kelimesini tenvinsiz ظلمات ,سحاب

kelimesini ise iki esre ile ظلمات şeklinde okumaktadır.

2. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, سحاب kelimesini tenvinli, ظلمات kelimesini

ise iki esre ile ظلمات şeklinde okumaktadır.

3.Diğer kurrâ ise سحاب kelimesini tenvinli, ظلمات kelimesini ise iki ötre ile

okumaktadır.182


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede Kâfirlerin amellerinin derin bir denizde,

bulutlarla kapanmış karanlık bir havaya benzetmektedir. Bu arada üç karanlığa dikkat

çekilmiştir. Denizin karanlığına, dalgaların karanlığına ve bulutların karanlığına,

Allah’ın (c.c.) kendisine hidâyet nasîp etmediği kimsenin, karanlıklar içerisinde

kalacağı açıklanmaktadır.183


İbn Kesîr kırâatında karanlığın bulutlardan geldiğine, cumhûrun kırâatında ise

karanlığın şiddetine dikkat çekilmektedir.184

21. FURKÂN SÛRESİ

Furkân 25/13: “ نين الك ثبورادعوا هن وإذا ألقوا منها مكانا ضي قا مقر /Elleri boyunlarına

bağlanarak, dar bir yerden atıldıkları zaman, orada, yok olup gitmeyi isterler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ضي قا kelimesindeki ‘ya’ harfini sükûn ile ضيقا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ضي قا kelimesindeki ‘ya’ harfini şedde ve esreli bir şekilde

okumaktadır.185

182 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 332; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 412; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 224. 183 Vehbe’z-Zühaylî, a.g.e.,c. XVIII, ss. 258-259. 184 el-Kurtubî, a.g.e., c. XII, s, 285. 185 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 262, 333; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 273, 416; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s.

226.

100


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede inanmayanların cehennem azâbında görecekleri

sıkıntıları ve girecekleri dar mekânı anlatmaktadır.

Bu âyet Kâfirlerin cehennemde çok dar mekânlarda azap çekeceklerini beyan

etmektedir. Aynı şekilde İbn ‘Abbâs; inanmayanların dar demirlere sıkıştırılarak ve

elleri boğazlarından ateşten zincirlerle bağlanarak azap edileceklerini anlatmaktadır.

İnanmayanlar cehennemde azap görürken, kendilerine “Yazıklar olsun size” şeklinde

lânet edip, bundan daha kötü bir azâba çarptırılmış olmamak için duâ edeceklerini bu

âyet-i kerîme haber vermektedir.186


Birçok âlim her iki kırâatin de aynı mânâda olduğu görüşünü kabul

etmektedirler. İbn Âşûr; her iki kırâatin farklı okunmasına rağmen, aynı mânâyı

içerdiğini ve mübâlağa maksadıyla bu farklılığın görüldüğünü belirtmektedir.187

İbn Hâleveyh; her iki şekilde de okunmasının câiz olduğunu ve aynı mânâda

kullanıldığını, her iki kırâatte debukelimenin “Dar ve Darlık” anlamlarına

geldiğinibildirmektedir.188 Cumhûrun kırâatinin “Mekân Darlığına”, İbn Kesîr kırâatinin

ise “Göğüs sıkışmasına” işâret ettiğihakkında farklı anlamlara da rastlanılmaktadır.

Zemahşerî; göğüs sıkıntısı ile birlikte olan belânın, gerkçekleşen rahatlığa benzediğini,

Allah’ın (c.c.) inkâr edenleri, cehennem azabında bütün darlıklara sokacağını, yine İbn

‘Abbâs’ın; Kâfirlerin cehennemde demirden mekânlarda sıkıştırılacağını ve ellerinin

boğazlarına bağlanacağını rivâyet ettiğini ve her Kâfirin, şeytan ile birlikte aynı zincire

bağlanacağını ifâde etmektedir.189

Şenkîtî (ö.1393/1973) tefsirinde; bütün bu ifâdelerin cehennem azâbının

sıkıntısına işâret ettiğini ve bu azâbı görecek kimselerin, ne büyük bir sıkıntı içinde

olduklarını beyan etmek için bu kelimelerin kullanıldığını belirtmektedir.190

186 es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 327. 187 İbn Âşûr, a.g.e., c. XVIII, s. 334. 188 İbn Hâleveyh, a.g.e., s. 265. 189 ez-Zemahşerî, a.g.e., c. II, s. 267. 190 eş-Şenkîtî, Muhammedü’l-Emîn, Edvâu’l-Beyân fî Îzâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân, Dâru’l-Fikr, Beyrut

1415/1995, c. VI, s. 28.

101

Netîce olarak; her iki kırâatte Kâfirlere dar mekânlarda azâp edilecekleri ve bu

sıkıntıdan asla kurtulamayacakları anlatılmaktadır.

Furkân 25/25: “ ل الملائكة ويوم ماء بالغمام ونز تنزيلا تشقق الس /O gün, gök beyaz bulutlar

halinde parçalanacak ve melekler bölük bölük indirilecektir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ل ,kelimesini iki ‘nûn’ harfi ile birincisi damme, ikincisi sükûn ونز

‘za’ harfini esre, ‘lâm’ harfini ötre hareke olmak üzere الملائكة ,ننزل kelimesinin

sonundaki ( ة) harfini fetha ile ة لملائك ا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ل الملائكة şeklinde okumaktadır.191 ونز


Müşriklerin; mûcizeleri inkârı karşısında Allah (c.c.) bu âyet-i kerîmede kıyâmet

gününde olacak hâdiselerden ve birtakım olaylardan bahsetmektedir. Zühaylî; bu âyetin

tefsirinde Allah’nın (c.c.) Hz. Peygamber’e kıyâmet gününde dünyanın düzeninin

değişeceğini, güneşin bir bulut hâline dönüşeceğini ve gökyüzünün bulutlarla

yarılacağını, Aynı zamanda meleklerin kıyâmet gününde insanların ellerinde amel

defterleri bulunduğu halde ineceklerini bildirdiğini savunmaktadır.192 Ebu’s-Suûd;

Meleklerin inişinin tahmin edilemeyecek şekilde garip bir biçimde olacağını

savunmaktadır.193 Zemahşerî ise Dünya semâlarının açılacağını ve meleklerin bulutlarla

ineceklerini ve insanların amel defterlerini taşıyacaklarını anlatmaktadır.194


Pek çok âlim; her iki kırâatin lafız farklılığı gösterdiğini ancak aynı mânâya

geldiği görüşündedir. Taberî; her iki kırâatin de okunuşunun doğru olduğunu ve aynı

mânâya geldiğini bildirmektedir.195 Mekkî b. Ebî Tâlib, İbn Kesîr kırâatinin idğam

yaptığını ve mânâyı kuvvetlendirdiğini, cumhûrun ise idğamsız okuduğunu

belirtmektedir. نزل fiili de yine aynı mânâyı ifâde etmektedir.196 Nitekim, İbn Kesîr

191 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 324. 192 Vehbe’z-Zühaylî, a.g.e., c. XIX, s. 51. 193 Ebu’s-Suûd, a.g.e., c. VI,s. 213. 194 ez-Zemahşerî, a.g.e., c. III, s. 275. 195 et-Taberî, a.g.e., c. XIX, s. 260. 196 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 145-146.

102

kırâati mânâyı “Te’kîd, Kuvvetlendirmek ve Mübâlağa” içindir. İbn Âşûr; Meleklerin

nûrânî bir şekilde değil, bizzat kendi cisimleri ile ineceklerini bildirmektedir.197

Furkân 25/48: “ ماء ماء ياح بشرا بين يدي رحمته وأنزلنا من الس وهو الذي أرسل الر

Rüzgarları rahmetinin önünde müjdeci gönderen O’dur. Biz gökten tertemiz su/طهورا

indirdik.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ياح kelimesindeki ‘ya’ harfinden sonra gelen ‘elif’ harfini الر

hazfederek, يح .şeklinde müfred olarak okumaktadır الر

2. Diğer kurrâ ise ياح şekilde cemî‘ olarak okumaktadır.198 الر


Allah (c.c.) bir önceki âyet-i kerîmede varlığına delil olmak üzere gücünü ve

kuvvetini anlatmış ve bu âyet-i kerîmede ise yağmurları nasıl yağdırdığını ve insanları

rahmetiyle nasıl nimetlendirdiğini vurgulamıştır.199


ياح Kelimesinin çoğulu الريح olarak okunan cumhûrun kırâatinde,Allah’ın (c.c.) الر

gücü ve kudretine dikkat çekilmektedir. İbn Cevzî de; aynı görüştedir.200 Fakat bâzı

Müfessirler Kur’ân-ı Kerîm’de bu kelimenin tekil olarak kullanıldığında azâp, çoğul

olarak kullanıldığında ise rahmet mânâsına geldiğini belirtmektedirler.201 Kur’ân-ı

Kerîm’in genelinde bu mânâda kullanılmaktadır. Ancak; bâzı âyetlerde tekil okunduğu

zamanda, rahmet mânâsına geldiği görülmüştür. بريح طيبة İfâdesi, bu istisnâî duruma

örnek olarak gösterilebilir.202

Netîce olarak; bütün bu kırâatler Allah’ın (c.c.) rüzgârı nasıl gönderdiğini,

yağmuru nasıl yağdırdığını ve kullarına nasıl rahmetiyle tecelli ettiğine vurgu yapmakta

olup, hepsi aynı mânâya işâret etmektedir.

197 İbn Âşûr, a.g.e., c. XIX, s. 10. 198 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 224; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 417. 199 İbn Kesîr, a.g.e., c. VI, s. 103. 200 İbn Cevzî, Cemâlü’d-Dîn Ebu’l-Ferac (ö. 597/1201), Zâde’l-Mesîru fî ‘İlmi’t-Tefsîr, ‘Abdu’r-Rezzâk

el-Mehdî, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2001, s. 129. 201 el-İsfahânî, a.g.e., s. 370. 202 el-Kurtubî, a.g.e., c. II, s. 199.

103

22. NEML SÛRESİ

Neml 27/21: “ بنه ين ي بسلطان مبين عذابا شديدا أو لأذبحنه أو ليأت لأعذ /Ya bana (mazeretini

gösteren) apaçık bir delil getirecek ya da onun canını iyice yakacağım yahut onu

boğazlayacağım!”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ليأتين ي kelimesini iki ‘nûn’ harfi ile birincisi şeddeli ve fethalı,

ikincisini kesreli olmak üzere ليأتينني şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise şeddeli ve esreli bir ‘nûn’ harfi ile ليأتين ي şeklinde

okumaktadır.203


Süleyman (a.s.) Hüdhüd kuşunu bulamayınca, ona azâp edeceğini veyâhut onu

boğazlayacağını, ancak; bu cezâdan kendisine ikna edici bir savunma ile geldiği

takdirde kurtarabileceğini bildirmektedir.204


İbn Kesîr kırâatında “Te’kîd ve Te’yîd” mânâsı, cumhûrun kırâatında ise

“Tehdît” mânâsı vardır. Nesefî; cumhûrun kırâatinin, Süleyman’ın (a.s.) tehdîdini

kuvvetlendirmek şeklinde anlaşıldığını beyân etmektedir.205 Pek çok âlim cumhûrun

kırâatinde bir ‘nûn’ harfinde, üç tâne ‘nûn’ mânâsı bulunduğunu bildirmektedirler.206

Her iki kırâatte de Süleyman’ın (a.s.) kaybolan kuşun derhal gelmesi gerektiğini

emrettiğine dikkat çekmektedir.

Neml 27/22: “ تك من سبإ بنبإ يقين فمكث غير بعيد فقال أحطت بما لم تحط به وجئ /Çok geçmeden

Hüdhüd gelip Süleyman’a: "Senin bilmediğin bir şeyi öğrendim. Sana Sebe’den doğru

bir haber getirdim.”

203 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 337; ed-Dimyâtî, a.g.e., ‘Aşer, s. 427; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 234. 204 es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 373. 205 en-Nesefî, a.g.e.,c. II,s. 599. 206 İbn Hâleveyh, a.g.e., c.I,s. 270; Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 154-155.

104

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, سبإ kelimesindeki ‘elif’ harfini sâkin olarak

.şeklinde okumaktadır سبا

2. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Ebû ‘Amr; سبإ kelimesindeki ‘elif’ harfini

tenvinsiz ve fetha hareke ile سبا şeklinde okumaktadır.

3. Diğer kurrâ ise hemzeyi iki esre ile سبإ şeklinde okumaktadır.207


Süleyman (a.s.) kaybolan kuş’a (Hüdhüd) gecikme sebebini sorunca; kendisine

doğru ve onun ordularının ulaşamayacağı bir bilgiye ulaştığını söylemişti. Âyetten

anlaşıldığına göre kaybolan kuş, çok fazla oyalanmamıştı.208


Bu âyet-i kerîmede من سبا kelimesi ile o bölgedeki kabîlenin reîsi olan, Sebe’ b.

Yeşcub b. Ya‘rub b. Kahdân’a, aynı zamanda kabîlenin kendisine de işâret

edilmektedir.209 Mekkî b. Ebî Tâlib; Kunbul’ün kırâatinde, hemzenin iskânlı

okunmasının bir vakıf çeşidi olduğu, dolayısıyla bu kelimede duruşun kolay olması

maksadıyla sâkin okunduğu görüşünü savunmaktadır.210 Bikâi; Kunbul’ün kırâatinde bu

kelimenin cezimli okunması, Süleyman’ın (a.s.) iktidârını, âyette anlatılan bölgede

yaşayan kabîlenin, küçük gördüğünede işâret edildiğini iddiâ etmektedir.211

Netîcede, tüm bu bilgiler incelendiğinde herhangi bir mânâ farklılığının

bulunmadığı görülmektedir.

Neml 27/70: “ ا يمكرون Onlara üzülme. Hîlelerine/ولا تحزن عليهم ولا تكن في ضيق مم

karşı da sıkılma.”

207 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 337; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 427; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 234. 208 İbn Kesîr, a.g.e., c. VI, s. 168. 209 İbn Hazm, Ebû Muhammed ‘Alî b. Ahmed el-Endülüsî (ö. 456/1064), Cemheratu Ensâbi’l-‘Arab,

Dâru’l-Kütübi’l-Îlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1403/1983, s. 330; Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 156. 210 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e, c. II,s. 156. 211 el-Bikâî, a.g.e., c. XIV, s. 151.

105

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ضيق kelimesindeki ‘dâd’ harfini esre hareke ile يق ض şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ‘dâd’ harfini fetha hareke ile ضيق şeklinde okumaktadır.212


Bu âyet-i kerîme Hz. Peygamber’i (s.a.v.) inkâr edenlerin ısrârına karşı

üzülmemeye ve içini ferah tutmaya dâvet etmektedir. Çünkü Allah (c.c.) peygamberini

insanlardan koruyacağına dâir söz vermiştir.213


Pek çok âlim her iki kırâatin de aynı mânâda olduğu görüşünü kabul

etmektedir.214 Ferrâ’ (ö. 207/882) cumhûrun kırâatinin geçim darlığına, İbn Kesîr

kırâatinin ise o gönül ve kıyâfet sıkıntısına işâret ettiğini savunmaktadır.215 Cumhûrun

kırâati Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Kâfirlerin tuzaklarına karşı, bir iç daralması

geçirdiğine işâret etmektedir. İbn Kesîr kırâati ise Ferrâ’nın ifâdesi ile Hz.

Peygamber’in (s.a.v.) üzüntüden dolayı içinde bulunduğu mekânlarda daralmaması

gerektiğinin kendisine Allah’ın (c.c.) bir emri olduğunu ifâde etmektedir.

Netîce olarak; her iki kırâatte Allah’ın (c.c.) Hz. Peygamber’e (s.a.v.)

üzülmemesi gerektiğini ve içini rahat tutmasını emrettiği anlaşılmakta olup herhangi bir

mânâ farklılığının bulunmadığı görülmektedir.

Neml 27/80: “ عاء إ إنك لا تسمع الموتى ولا ت م الد ذا ولوا مدبرين سمع الص /Sen, ölülere

şüphesiz ki işittiremezsin; dönüp giden sağırlara da çağrıyı duyuramazsın.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, م ’kelimesindeki ‘ta’ harfini fethalı ‘ya’ harfine, ‘mîm تسمع الص

harfini üstün hareke ile م م kelimesindeki ‘mîm’ harfini damme olmak üzere الص يسمع الص


212 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 305, 339; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 431; Abdulfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 238. 213 Ebu’s-Suûd, a.g.e., c. VI,s. 298. 214 Muhaysin, el-Kırââtu ve Eserihâ fî ‘Ulûmi’l-‘Arabiyye, c. I, s. 247. 215 el-Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ b. Zeyyâd (ö. 207/882), Meâni’l-Kur’ân, thk. Ahmed Yûsuf Necâtî,

Muhammed ‘Ali en-Neccâr, ‘Abdü’l-Fettâh İsmâîl eş-Şilbî, Dâru’l-Mısr li’t-Te’lîfi ve’t-Terceme, I.

Baskı, Mısır ts, c. II, s. 115.

106

2. Diğer kurrâ ise ‘ta’ harfini ötre, ‘mîm’ harfini kesre, م ’kelimesindeki ‘mîm الص

harfini fetha olmak üzere م şeklinde okumaktadır.216 تسمع الص


Bu âyette Allah (c.c.) Hz. Peygamber’i (s.a.v.) Kâfirlerin inkârına karşı teselli

ederek onların bu ısrarlarını önemsememesi gerektiğini zîrâ onların bir ölüden ve

sağırdan farksız olduklarını bildirmektedir.217


İbn Kesîr kırâatinde, Kâfirlerin hakkı duymadıklarına ve onların sağır

olduklarına işâret edilmektedir. Cumhûrun kırâatinde ise direk Hz. Peygamber’e (s.a.v.)

hitâp edilerek Kâfirlere hakkı duyuramayacağını bildirmektedir. Çünkü onlar

inkârlarının şiddetinden dolayı bir ölü ve sağırdan farksız değildirler.218

Netîce olarak, Her iki kırâatte de Kâfirlerin Hz. Peygamber’in (s.a.v.) dâvetine

uymayacakları ve kabul etmeyecekleri anlatılmakta olup, aralarında herhangi bir mânâ

farklılığı bulunmamaktadır.

23. KASAS SÛRESİ

Kasas 28/37: “ ار إنه لا يفل ح وقال موسى رب ي أعلم بمن جاء بالهدى من عنده ومن تكون له عاقبة الد

Musa: "Rabbim, katından bir doğruluk rehberini kimin getirdiğini, dünyanın/الظالمون

sonunun kimin olacağını daha iyi bilir. Doğrusu zalimler başarıya erişemezler" dedi.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, وقال kelimesindeki ‘vâv’ harfini hazfederek, قال şeklinde

okumaktadır. Mekke mushafında da böyle yazılmıştır.

2. Diğer kurrâ وقال şekilde okumaktadır.219

İbn Kesîr’in وقال kelimesindeki ‘vâv’ harfini hazfederek okumasının, mânâyı

etkilemediği görülmektedir.

216 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 339; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 431; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 238. 217 es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 384. 218 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,ss. 165-166. 219 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 341; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 438; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 241.

107

Kasas 28/71: “ يأتيكم بضياء الله عليكم الليل سرمدا إلى يوم القيامة من إله غير الله قل أرأيتم إن جعل

,De ki: Söyler misiniz? Eğer Allah geceyi üzerinize kıyamete kadar uzatsaydı/أفلا تسمعون

Allah’tan başka hangi tanrı size bir ışık getirebilir? Dinlemez misiniz?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, harfinden sonra ‘dâd’kelimesindeki 220 بضياء

gelen ‘ya’ harfini fethalı bir hemze ile değiştirerek ب ضئاء şeklinde okumaktadır.

2. Diğer Kurrâ hemze olmaksızın بضياء şeklinde okumaktadır.221

Tefsirlere bakıldığında; cumhûrun Kırâatinde ضياء kelimesinin, İbn Kesîr

kırâatinindeki gibi ضئاء şeklinde okunuyor olmasının mânâda herhangi bir değişikliğe

neden olmadığı görülmektedir.

24. RÛM SÛRESİ

Rûm 30/37: “ وما آتيتم من زكاة تريدون الله وما آتيتم من ربا ليربو في أموال الناس فلا يربو عند

فأولئك هم المضعفون الله وجه /Allah’ın, rızkı dilediğine yayıp bir ölçüye göre verdiğini

görmezler mi? Doğrusu bunda, inananlar için dersler vardır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, وما آتيتم kelimesindeki hemzeden sonraki ‘elif’ harfini hazfederek,

تيتم ا وما şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ‘elif’ harfinin ziyâdesiyle وما آتيتم şekilde okumaktadır.222


Allah (c.c.) bu âyet-ikerîmede fâiz ile iş yapanların amelini reddedip, onların

kazancına bereket vermeyeceğini bildirmektedir. Ancak zekât veren, malını Allah (c.c.)

yolunda infâk edenlere kat kat mükâfat vereceğini müjdelemektedir. İbn ‘Atiyye; bu

âyet-i kerîmenin ticârette fâizi haram kıldığını bildirmekle berâber, haram kazançla

malını artıranların hiçbir şey elde edemeyeceklerini, sebebi ise fâizin büyük bir günah

220 bkz. Yûnus, 10/5; Enbiyâ, 21/48, âyetlerinde geçtiği gibi. 221 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 406; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 309; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 142. 222 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 228; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 444; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 249.

108

ve bereketleri yok eden bir fiil olduğunu, zekât ve sadakanında malı bereketlendiğini,

kirlerden temizleyip, artırdığı görüşünü ortaya koymaktadır.223


Bu kelime, cumhûrun kırâatine göre okunduğunda “Vermek”, İbn Kesîr

kırâatine göre okunduğunda ise “Gelmek” mânâsındadır. Mekkî b. Ebî Tâlib; “Gelmek

ve Vermek” mânâsına gelen bu kırâatlerin, birbirini tamamlayıcı olduklarını

bildirmektedir.224 Şevkânî; her iki kırâatin mânâ bakımından birbirlerini te’yîd

ettiklerini açıklamaktadır.225 Alûsî de; her iki kırâatin arasındaki ihtilâfın sadece farklı

bir bakış açısı getirdiğini ancak mânâya etki etmediğini belirtmiştir.226

25. LOKMÂN SÛRESİ

Lokmân 31/13: “ رك لظلم الل وإذ قال لقمان لابنه وهو يعظه يا بني لا تشرك ب إن الش

Lokman, oğluna öğüt vererek: “Ey oğulcuğum! Allah’a eş koşma, doğrusu eş/عظيم

koşmak büyük zulümdür” demişti.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, يا بني kelimesindeki ‘ya’ harfini iskân ile يا بني şeklinde okumaktadır.

2. Hafs, ‘ya’ harfini fethalı olarak يا بني şekilde okumaktadır.

3. Diğer kurrâ, ‘ya’ harfini kesre hareke ile يا بني şekilde okumaktadır.227


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) Lokman’ın (a.s.) oğluna yapmış olduğu şefkatli

nasîhatten haber verip şirkin büyük bir zulüm olduğunu bildirmektedir. Abdullah b.

Mes‘ûd’dan (ö. 32/653) (r.a.) rivâyet edildiğine göre yeti â 228الذين آمنوا ولم يلبسوا إيمانهم بظلم

nâzil olunca sahâbe, Rasûlullâh’a (s.a.v.) gelerek “Hangimiz nefsimize zulmetmiyoruz?

Diyerek; bu âyetin kendilerine çok ağır geldiğini bildirdiler. Bunun üzerine Hz.

Peygamber; (s.a.v.) o, sizin anladığınız gibi değildir, Lokman’ın (a.s.) oğluna söylediği

223 İbn ‘Atiyye, a.g.e.,c. IV,s. 339. 224 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 184. 225 eş-Şevkânî, a.g.e.,c. IV,s. 262. 226 el-Alûsî, a.g.e., c. XI, s. 45. 227 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 346; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 321. 228 Enâm, 6/82.

109

gibi en büyük zulüm şirktir.” şeklinde cevap vermiştir.229 Şirkin en büyük zulüm

olduğunun belirtilmesi bir önceki cümlede geçen “Allah’a (c.c.) ortak koşma” nasîhatini

te’yîd etmek içindir. Lokman (a.s.) bu nasîhati en yakını olan oğluna yapmıştır.


kelimesinin sonundaki, ‘ya’ harfi üstün ve esre ile okunmuştur. Kırâat-ı يا بني

Hafs’ın يا بني şeklinde üstün ile okuyuşu tilâveti kolaylaştırmaktadır. Cumhûrun

kırâatine göre esre ile okunduğunda ise (Yâu’t-Tasğir, Yâu’l-Aslî ve Yâu’l-İzâfe) olmak

üzere üç adet ‘ya’ harfi ortaya çıkmaktadır.230 Kurtubî de aynı görüştedir.231

Netîce olarak; tüm bu kırâatlerde mâna farklı olmamakla beraber, nasîhat

edenlerin karşısındakine şefkatli ve muhabbetli bir tavırda öğüt vermesi gerektiğine

işâret edilmektedir.

Lokmân 31/17: “ لاة وأمر بالمعروف وانه عن المنكر واصبر على ما أصابك إن ذلك يا بني أقم الص

Ey oğulcuğum! Namazı kıl, uygun olanı buyurup fenalığı önle, başına/من عزم الأمور

gelene sabret; doğrusu bunlar, azmedilmeğe değer işlerdir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, يا بني kelimesindeki ‘ya’ harfini fetha ile ني يا ب


2. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, ‘ya’ harfini iskân ile يا بني şeklinde

okumaktadır.

3. Diğer kurrâ, ‘ya’ harfini kesre hareke ile يا بني şekilde okumaktadır.232

Tefsirlere bakıldığında tüm bu kırâatlerde mâna farklı olmamakla beraber,

nasîhat edenlerin karşısındakine şefkatli ve muhabbetli bir tavırda öğüt vermesi

gerektiğine işâret edilmektedir.

229 el-Kurtubî, a.g.e., c. XIV, s. 62. 230 İbn Hâleveyh, a.g.e.,s. 284. 231 el-Kurtubî, a.g.e., c. XIV, s. 62-63. 232 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 289; ed-Dimyâtî, a.g.e.,s. 447; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 250-251.

110

26. AHZÂB SÛRESİ

Ahzâb 33/33: “ كاة لاة وآتين الز ج الجاهلية الأولى وأقمن الص جن تبر وقرن في بيوتكن ولا تبر

جس أهل البيت ويطه ركم تطهي الله ورسوله إنما يريد الله وأطعن راليذهب عنكم الر /Evlerinizde oturun; eski

Cahiliyye’de olduğu gibi açılıp saçılmayın; namazı kılın; zekâtı verin; Allah’a ve

peygamberine itâat edin. Ey peygamberin ev halkı! (ehl-i beyt) Şüphesiz Allah sizden

kusuru giderip sizi tertemiz yapmak ister.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, جن kelimesini lâzim-î med yaparak ve ولا تبر

‘ta’ harfini şeddeleyerek جن .şeklinde okumaktadır ولا ت بر

2. Diğer kurrâ med yapmadan ve ‘ta’ harfini şeddelemeksizin yani; iki ‘ta’

harfinden birini hazfetmek sûretiyle جن şeklinde okumaktadır.233 ولا تبر

İbn Kesîr kırâatindeki bu okuyuş farklılığı mânâyı etkilememektedir.

Ahzâb 33/52: “ ل بهن من أزواج ولو أعجبك حسنهن إلا ما لا يحل لك الن ساء من بعد ولا أن تبد

على كل شيء رقيبا الله ملكت يمينك وكان /Bundan sonra sana hiçbir kadın, cariyelerin bir yana,

güzellikleri ne kadar hoşuna giderse gitsin, hiçbirini boşayıp başka bir eşle değiştirmen

helal değildir. Allah her şeyi gözetmektedir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, أن تبدل kelimesini vasıl halinde ihfa ile

beraber, ‘ta’ harfini şeddeleyerek بدل أن ت şeklinde okumaktadır. Bu kelimenin nasıl

okunacağı bir üstaddan öğrenilmelidir.

2. Diğer kurrâ ihfa ile beraber, ‘ta’ harfini şeddesiz olarak أن تبدل şekilde

okumaktadır.234

İbn Kesîr kırâatinde bu kelimenin بدل أن ت şeklinde okunmasının, anlamsal bir

farklılığa neden olmadığı görülmektedir.

233 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. I, s. 256; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 454. 234 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 349; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 210,455; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 257.

111

27. SEBE’ SÛRESİ

Sebe’ 34/15: “ لقد كان لسبإ في مسكنهم آية جنتان عن يمين وشمال كلوا من رزق رب كم واشكروا له

ورب غفور بلدة طي بة /Sebelilerin yurtlarında Allah’ın kudretine bir işaret vardır: Sağlı sollu

iki bahçe vardı. Onlara: "Rabbinizin verdiği rızıktan yiyin ve O’na şükredin. İşte hoş bir

şehir ve bağışlayan bir Rab" denmişti.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl لسبإ kelimesindeki hemzeyi, iskân ile لسبا


2. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî ve Ebû ‘Amr, لسبإ kelimesinindeki hemzeyi,

fetha ile لسبا şeklinde okumaktadır.

3. Diğer Kurrâ, tenvin ile لسبإ şeklinde okumaktadır.235


Bu âyetin tefsirinde, Allah (c.c.) Yemen’deki bu kabîleyi anlatırken, iyilik

yapanları nasıl mükâfatlandırdığını, kendisini inkâr edenleri ve zâlimleri de nasıl

cezâlandırdığını yemin ederek haber vermekte, bu kabîlenin durumunda ibretler olduğu

şeklinde ifâdelere yer verilmektedir.236

İbn ‘Atiyye ise Kur’ân-ı Kerîm’de Müşriklerin helâkiyle verilen çeşitli

örneklerin îmân edenlere örnek teşkil ettiğini beyân etmektedir.237 Sebe’; Allah’ın (c.c.)

kendilerine bolca nîmetler ihsân ettiği, Yemen’de çok büyük zenginlik verdiği, düzenli

ve tertipli şehirleri olan insanların Allah’a (c.c.) şirk koşmaları netîcesinde helâk edilen

bir kavmin adıdır. Bütün bu anlatılanlar Allah’ın (c.c.) varlığının ve kuvvetinin

delillerindendir.238

Netîce olarak; bu âyet-i kerîme gerek cumhûrun kırâatine göre, gerekse İbn

Kesîr kırâatine göre okunsun لسبإ kelimesinden maksadın Yemen’de yaşayan ve helâk

edilen bir kavmin olduğu anlaşılmaktadır. Bu kırâat farklılığın mânâya herhangi

etkisinin olmadığı tesbit edilmiştir.

235 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 350; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 459; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 260. 236 es-Sâbûnî, a.g.e., c. II, s. 505. 237 İbn ‘Atiyye, a.g.e., c. IV,s. 407. 238 İbn Âşûr, a.g.e., c. XXII, s. 165.

112

28. SÂD SÛRESİ

Sâd 38/33: “ وق والأعناق وها علي فطفق مسحا بالس .Onları bana getirin dedi/رد

Bacaklarını ve boyunlarını sıvazlamaya başlamıştı.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, بالسوق kelimesinindeki ‘sîn’ harfinden sonra

sâkin bir hemze ile بالسأق şeklinde, Ayrıca بالسوق kelimesinindeki ‘sîn’ harfinden sonra

dammeli hemze ve sâkin bir ‘vâv’ harfi ile بالس ئ وق şekinde okumaktadır.239

2. Diğer kurrâ, hemze olmaksızın بالسوق şekilde okumaktadır.240


Semerkandî (ö. 373/983) bu âyet-i kerîme Süleyman’ın (a.s.) atının bacağına ve

boynuna vurma meselesini anlatmaktadır. Genel müfessirlere göre, Süleyman (a.s.) bu

ata vurmamış sadece okşamıştır. Süleyman’ın (a.s.) bu hareketinin Allah’ın (c.c.)

katında dünyanın ne kadar değersiz olduğuna işâret etmek için yaptığı

anlatılmaktadır.241


Ebû ‘Ali; bu kırâat farklılıklarını ( بش و خ بة ش خ ن، د و ب نة د ب و لوب، قارة و قور لابة )

kelimelerini örnek göstererek, lehçe farklılığına bağlamakla birlikte. Hemzeli

kelimelerin kıyâsî ve semâî olduklarından, hemze ile okunmayan kırâatlerin daha güzel

ve kolaytelaffuz edildiğini, Ebû ‘Amr’ın, İbn Kesîr’den rivâyetle okuduğu وق ئ بالس

kırâatinin ise câiz olduğunu belirtmiştir. Aslında hemze olmayan birtakım kelimelere

hemze eklenmesinin, zamanla kelimenin aslına dönüştüğünü de ifâde etmektedir.242

239 İbn Kesîr, Nâfi‘, Ebû Ca‘fer, ‘Âsım gibi Hicaz, Medine ve Mekke kurrâsının kırâatinde tahfîf-i hemze

hâkimdir. Hatta Medineliler tahkîk-i hemzeyle kırâati yadırgamışlardır. Nakledildiğine göre hac

sırasında, Halife Mehdî’nin Mescid-i Nebevî’de imam yaptığı Kûfe kurrâsından Kisâî tahkîk-i hemze

ile namaz kıldırır; namazdan sonra halk, “Resûlullah’ın mescidinde Kur’an’ı hemzeliyorsun öyle mi?”

diyerek bu tutumu tasvip etmediğini belli eder. Hz. Ali de, “Kur’an Kureyş lehçesiyle indi; onlar asla

hemzelemezler. Cebrâil, Hz. Peygamber’e hemzeyle de indirmiş olmasaydı (Kureyşli olarak) biz de

hemzelemezdik” demiştir. bkz. Durmuş, “Hemze”, c. XVII, s. 191. 240 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 338,361; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 429; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 272. 241 es-Semerkandî, Ebü’l-Leysî Nasr b. Muhammed, Bahru’l-‘Ulûm, thk. ‘Ali Muhammed Mu‘avvid,

‘Âdil Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1413/1993, c. III, s.135. 242 el-Fârisî, a.g.e., c. VI, s. 68-69.

113

Netîce olarak; bütün bu kırâatler aynı mânâya işâret edip, herhangi bir farklılık

içermemektedir.

Sâd 38/45: “ دي والأبصار واذكر عبادنا إبراهيم وإسحاق ويعقوب أولي الأي /Güçlü ve anlayışlı

olan kullarımız İbrâhîm, İshâk ve Ya‘kûb’u da an.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, عبادنا kelimesini, ‘ayn’ harfini meftûh, ‘ba’ harfini sâkin ve müfred

olarak عبدنا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘ayn’ harfini kesre,’ba’ harfini meftûh, sonrasına ‘elif’ harfi

ziyâdesiyle cemî‘ olarak عبادنا şekilde okumaktadır.243


Ebu’s-Suûd; bu âyet-i kerîmenin İbn Kesîr kırâatine göre okunduğunda “Kul”

kelimesinin İbrahim’in (a.s.) şerefini artırmak için ona özel bir atıfta bulunduğunu

beyân etmekte ve âyet-i kerîmede geçen diğer peygamberleri de teşmil ederek, Allah’a

(c.c.) olan bağlılıklarını ibâdette ve tâattaki kuvvetlerini beyân ettiğini bildirmektedir.244

Nesefî; yapılan ibâdetlerde Allah’a (c.c.) bağlılığın ve kalben isteyerek yapmanın

önemli bir yere sâhip olduğunu vurgulamaktadır. Aynı zamanda bu âyet-i kerîmede

Allah’a (c.c.) ibâdeti terk edenlere de bir sitem içeren mânâ bulunduğu

görülmektedir.245


Âlimler bu âyetin kırâatinde farklı farklı görüşler bildirmişlerdir. İbn Kesîr عبدنا

kelimesini tekil okumuş, cumhûr kurrâ ise عبادنا şeklinde çoğul okumaktadır.246 İbn

Kesîr kırâatine göre tekil okuyanların delîli; bu âyet-i kerîmeden İbrâhim’e (a.s.) özel

bir atıf yapıldığı ve onunla birlikte diğer peygamberlerin de zikredilmiş olmalarıdır.

Cumhûrun kırâatine göre çoğul okuyanların delîli ise bu âyet-i kerîmede geçen

243 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 361; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 477; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 273. 244 Ebu’s-Suûd, a.g.e., c. VII,s. 230. 245 en-Nesefî, a.g.e., c. III,s. 159. 246 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 361.

114

peygamberlerin hepsine atıf yapılmış olunmasıdır. Ve bu okuyuşun gramer açısından

daha uygun olduğu görüşündedirler.247

Netîce olarak; yukarıda sayılan hususlar dışında bu âyet-i kerîmedeki kırâat

farklılıkları herhangi bir mânâ değişikliğine yol açmamaktadır.

29. ZÜMER SÛRESİ

Zümer 39/64: “ تأمرون ي أعبد أيها الجاهلون الله قل أفغير /De ki: Ey câhiller! Bana,

Allah’tan başkasına kulluk etmemi mi emredersiniz?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, تأمرون ي kelimesinin sonuna fethalı bir ‘ya’ harfi ziyâde etmekle

beraber şeddeli ve kesreli bir ‘nûn’ öncesindeki meddi de tam uzatarak, تأمرون ي şeklinde

okumaktadır.

2. Medîne imamları (Nâfî‘ ve Ca‘fer) تأمرون ي kelimesindeki ‘nûn’ harfini

şeddelemeksizin esre hareke ile يتأمرون şeklinde okumaktadır.

3. İbn ‘Âmir, تأمرون ي kelimesini şeddesiz iki ‘nûn’ ile birinci ‘nûn’ harfini fetha,

ikinci ‘nûn’ harfini de; kesre hareke ile ين تأمرون şeklinde okumaktadır.

4. Diğer kurrâ, تأمرون ي kelimesini şeddeli bir ‘nûn’ harfi ile okumaktadır.248


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) Müşriklerin Hz. Peygamber’i (s.a.v.) putlara

tapma dâveti husûsunda, onlara sitemvârî ve şiddetli bir şekilde karşılık vermesini

emretmektedir. Bu âyetin sebeb-i nüzûlünün, İbn Hâtim ve İbn ‘Abbas’tan (r.a.)

rivâyetle, Müşriklerin câhilliklerinden dolayı Hz. Peygamber’i (s.a.v.) onlarla berâber

puta tapmaya dâvet etmeleri üzerine indiği beyân edilmektedir.249 Aynı zamanda

Müşriklerin taptıkları putların, onlara ne bir zararının, ne de herhangi bir faydasının

olmadığıda ifâde edilmektedir.250 İbn Âşûr; Müşriklerin câhillikle anılmasının onların

içerisinde bulunmuş olduğu hüsrâna işâret ettiğini ve Müşrikler en büyük haktan yâni,

247 el-Fârisî, a.g.e.,c. VI, s. 76-77. 248 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 363; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 146; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 277. 249 es-Suyûtî, Celâlu’d-Dîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), Lübâbü’n-Nükûl fî Esbâbi’n-Nüzûl,

thk. Ahmed ‘Abdü’ş-Şâfî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut ts, c. I, s. 170. 250 es-Sa‘dî, a.g.e., c. I, s. 729.

115

Allah’tan (c.c.) gâfil oldukları görüşünü savunmaktadır.251 “Allah’tan (c.c.) Başkasına

mı? Tapacağım!” ifâdesi ile Müşriklerin ne kadar yanlış ve kötü bir dâvette bulunduğu

göz önüne serilmektedir. Yine İbn Âşûr; Hz. Peygamber’in (s.a.v.) Müşriklere

azarlayıcı bir tavırla, “Allah’tan (c.c.) başkasına mı? Tapacağım! Tevhîd-i bırakıp şirke

mi? Dalacağım!” şeklinde sitem etmesinin emredildiğini beyân etmektedir.252


Medeniyyân kırâati; Müşriklerin Hz. Peygamber’i (s.a.v.) karşılıklı olarak onun

putlara Müşriklerin de Allah’a tapması şeklinde yapmış oldukları teklife işâret

etmektedir. Bunun yanında Müşriklerin Hz. Peygamber’in (s.a.v.) kendisine bol

miktarda mal mülk verip, onu Mekke’nin en zengini kılmaları ayrıca Mekke’nin en

güzel kadınları ile evlendirmeleri husûsundaki tekliflerine de yer vermektedir. Bu

tekliflerin karşılığında Hz. Peygamber’i (s.a.v.) putlarına karışmamaya ve onlarla

birlikte Allah’a (c.c.) şirk koşmaya dâvet etmişlerdi. “Sen bizim ilahlarımıza bir sene

ibâdet et, biz de senin Allah’ına (c.c.) bir sene ibâdet edelim.” şeklinde yaptıkları

tekliften sonra bu âyet nâzil oldu. Bu olayı müteâkiben de Kâfirûn Sûresi nâzil

olmuştur.253 İbn ‘Âmir kırâatinde de bu teklifin defalarca yapıldığına işâret

edilmektedir.

Cumhûrun kırâatinde ise bu teklifin abartılı bir şekilde defalarca yapıldığı göz

önüne serilmektedir. Aynı zamanda cumhûr kırâati; Hz. Peygamber’in (s.a.v.) bu teklifi

şiddetli bir şekilde reddetmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bikâi’de; cumhûrun

kırâatindeki bu uzatmanın Hz. Peygamber’in (s.a.v.) onların inkârına olan sert

karşılığını beyân ettiğini savunmaktadır.254 Alûsî’de; bu âyetin Müşriklerin yaptıkları

teklifin akılsızca olduğuna işâret ettiğini bildirmektedir.255

30. ŞÛRÂ SÛRESİ

Şûrâ 42/3: “ Güçlü olan, Hâkim olan/ الحكيم العزيز الله كذلك يوحي إليك وإلى الذين من قبلك

Allah, sana da, senden öncekilere de böyle vahyeder.”

251 İbn Âşûr, a.g.e., c. XXIV, s. 57. 252 İbn Âşûr, a.g.e., c. XXIV, s. 56. 253 es-Suyûtî, a.g.e., c. I, s. 218. 254 el-Bikâî, a.g.e., c. XVI, s. 546. 255 el-Alûsî, a.g.e., c. XII, s. 278.

116

Kırâatler

1. İbn Kesîr, يوحي kelimesindeki ‘ha’ harfini meftûh ve sonrasında elif-i maksûra

ile حىيو şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘ha’ harfini kesre ve sonrasında ‘ya’ ile يوحي şeklinde

okumaktadır.256


Bu âyet-i kerîme Hz. Peygamber’e (s.a.v.) ve ondan önceki peygamberlere de

vahyin sadece bir olan Allah (c.c.) tarafından iletildiğini göz önüne sermektedir. Seyyid

Kutub; bütün peygamberlere inen vahyin herkesin anlayacağı lisanda indirildiğini ancak

Allah (c.c.) ile peygamberler arasında özel sırlar da barındırdığını belirtmektedir.

Vahyeden Allah’tır. (c.c.) Vahye muhâtap olanlar ise peygamberlerdir. Vahyin

başlangıcı çok eski ve vahye muhâtap olan peygamberler çokça fazladır.257 Şevkâni;

peygamberlere indirilen bütün vahiylerin tevhit ve Allah’a (c.c.) îmâna dâvet esâsına

dayalı olduğunu beyân etmektedir.258


İbn Kesîr kırâati, Müşriklerin Hz. Peygamber’e (s.a.v.) hitâben “Sana kim

vahyediyor.” Sorusuna, Allah’ın (c.c.) vermiş olduğu cevâba işâret etmektedir.

Beğâvi’de; aynı şekilde İbn Kesîr’in bu kırâatini Müşriklerin sorusuna cevap olarak

nitelendirmektedir.259 Bikâi’de; İbn Kesîr kırâatinin vahyin Allah’tan (c.c.) geldiğinin

hak olduğuna ve Müşriklerin sorusuna verilen cevâba işâret ettiğini beyân etmektedir.260

Cumhûrun kırâatinde ise bütün peygamberlere vahyin Allah (c.c.) tarafından indirildiği

mânâsına vurgu yapılmaktadır. Kâfirlerin Kur’ân-ı Kerîm’in Allah (c.c.) katından

indirilmesi husûsundaki şüphelerine de cevap vermektedir. Bu âyet-i kerîmede vs.

âyetlerde Müşrikleri,“Eğer Allah (c.c.) katından indirildiğine dâir şüpheniz varsa sizde

256 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 367; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 491; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 285. 257 Seyyid Kutub, İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî (ö.1385/1966), fî Zılâli’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şurûk, XXXII.

Baskı. Beyrut 1423/2003, c. V, s. 3139. 258 eş-Şevkânî, a.g.e., c. IV,s. 602. 259 el-Beğavî, a.g.e., c IV, s. 138. 260 el-Bikâî, a.g.e.,c. XVII, 239.

117

bunun bir benzerini getirin” mânâsında meydan okumaktadır.261 Mekkî b. Ebî Tâlib, Bu

âyet-i kerîmede “Ey Muhammed! Sana da, senden öncekilere de vahiy indiren Allah’tır.

(c.c.) ifâdesiyle Müşriklerin inkârına bir cevap olduğunu beyân etmektedir.262

Netîce olarak; her iki kırâat Müşriklerin vahiy ile olan mücâdelelerini haber

vermekte olup aralarında herhangi bir mânâ farklılığı bulunmamaktadır.

31. MUHAMMED SÛRESİ

Muhammed 47/15: “ التي وعد المتقون فيها أنهار من ماء غير آسن وأنهار من لبن لم مثل الجنة

اربين وأنهار من عسل مصفى ولهم فيها من كل ة للش ن رب هم كمن الثمرات ومغفرة م يتغير طعمه وأنهار من خمر لذ

Allah’a karşı gelmekten sakınanlara söz verilen/هو خالد في النار وسقوا ماء حميما فقطع أمعاءهم

cennet şöyledir: Orada temiz su ırmakları, tadı bozulmayan süt ırmakları, içenlere zevk

veren şarap ırmakları, süzme bal ırmakları vardır. Onlara orada her türlü ürün ve

Rablerinden mağfiret vardır. Bunların durumu, ateşte temelli kalan ve bağırsaklarını

parça parça edecek kaynar su içirilen kimselerin durumu gibi olur mu?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, آسن kelimesindeki hemzeyi uzatmaksızın سن ا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ آسن kelimesini med ile okumaktadır.263


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) Müslüman ile Kâfir arasındaki farka dikkat

çekip, inananların cennette nâil olacakları nimetleri anlatırken onlara tertemiz,

bembeyaz su içirileceğini haber vermektedir.264 Yine aynı şekilde cennetliklerin saf bal

ve çeşit çeşit meyvelerle ağırlacağını bildirmektedir. Cehennemliklere ise kaynamış su

ve çeşitli cehenneme mahsus yiyeceklerle azap edileceği vurgulanmaktadır. İnkâr

261 Ebû Hafs, Sirâcu’d-Dîn ‘Amr b. ‘Alî b. ‘Âdil (ö. 775/1373), el-Lübâb fî ‘Ulûmi’l-Kitâb, thk. ‘Âdil

Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd, ‘Alî Muhammed Mu’avvid, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut

1419/1998, c. XVII, s. 162. 262 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 550. 263 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 374; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 506; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 297. 264 Heyet, el-Mü’cemü’l-Vasît, s. 505.

118

edenler ile îmân edenlerin durumlarının âhirette aslâ eşit olmayacağına dikkat

çekilmektedir.265


İbn Kesîr kırâati سن ا şeklinde فعل vezninde okunduğundan, suyun aktığı esnâda

da bozuk olduğuna işâret ederken.266 Cumhûrun kırâati ise آسن şeklinde فاعل vezninde

okunması sebebiyle zamanla bozulan, rengi ve kokusu değişen suya dikkat

çekmektedir.267 Tüm bunlardan anlaşıldığı üzere, cennette uzun zamandan beri

akmasına rağmen kokusu da tadıda değişmeyen tertemiz suların olduğu haber

verilmektedir.268 Tabersî’de (ö. 548/1154) yukarıda verilen bu bilgileri te’yîd

etmektedir.269

Netîce olarak; her iki kırâatte cennetteki suya dikkat çekip, bu suyun tertemiz

olduğunu vurgulamaktadırlar. Dolayısıyla aralarında herhangi bir mânâ farklılığı

bulunmamaktadır.

32. FETİH SÛRESİ

Fetih 48/29: “ د رسول دا يبتغون الله محم عا سج اء على الكفار رحماء بينهم تراهم رك والذين معه أشد

نجي الله فضلا من جود ذلك مثلهم في التوراة ومثلهم في ال كزرع أخرج ل ورضوانا سيماهم في وجوههم من أثر الس

اع ليغيظ بهم الكفار وعد ر الحات الله شطأه فآزره فاستغلظ فاستوى على سوقه يعجب الز الذين آمنوا وعملوا الص

,Muhammed Allah’ın elçisidir. Onun beraberinde bulunanlar/منهم مغفرة وأجرا عظيما

inkârcılara karşı sert, birbirlerine merhametlidirler. Onları rükûa varırken, secde

ederken, Allah’tan lütuf ve hoşnudluk dilerken görürsün. Onlar, yüzlerindeki secde izi

ile tanınırlar. İşte bu, onların Tevrat’ta anlatılan vasıflarıdır. İncil’de de şöyle

vasıflandırılmışlardı: Filizini çıkarmış, onu kuvvetlendirmiş, kalınlaşmış, gövdesi

üzerine dikilmiş, ekincilerin hoşuna giden ekin gibidirler. Allah böylece bunları çoğaltıp

kuvvetlendirmekle inkârcıları öfkelendirir. Allah, inanıp yararlı işler işleyenlere,

bağışlama ve büyük ecir vadetmiştir.”

265 el-Hicâzî, Muhammed Mahmûd, et-Tefsîru’l-Vâdıh, Dâru’l-Celîlu’l-Cedîd, X. Baskı, Beyrut

1413/1992, c.III, s. 465. 266 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 277; İbn Hâleveyh, a.g.e.,s. 328. 267 Ebû Zür‘a, a.g.e., s. 667. 268 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 277. 269 et-Tabersî, Ebû ‘Ali el-Fadl b. Hasen (ö. 548/1154), el-Mecmaʿu’l-Beyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân, Dâru

Mektebetü’l-Hayâti, Beyrut ts, c. XVI, s. 34.

119

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl’ün, سوقه kelimesinde iki vechi vardır;

birincisi ‘vâv’ harfini, sâkin hemze’ye kalbederek سؤقه şeklinde, ikincisi ise ‘sîn’

harfinden sonra dammeli bir hemze, akabinde sâkin bir ‘vâv’ harfi ziyâdesiyle سؤوقه


2. Diğer kurrâ, ‘elif’ ve sâkin ‘vâv’ harfi eklemeksizin سوقه şeklinde

okumaktadır.270


Bu âyet-i kerîmede Hz. Peygamber’in (s.a.v.) ve ona îmân edenlerin

özelliklerine dikkat çekilmektedir. Mü’mînlerin Allah (c.c.) yolunda cihâdını, Kâfirlere

karşı çok şiddetli ama kendi aralarında birbirlerine pek merhametli olduğu haber

verilmektedir. Ayrıca Tevrat’ta Mü’mînlerin yüzlerinde secde izi taşıdıklarını,271

İncil’de ise Mü’mînlerin çok büyük ve heybetli bir ağaca benzediklerini, îmân edip sâlih

amel işleyenlere Allah’tan (c.c.) büyük bir mükâfat ve mağfirete mazhar olacaklarından

bahsedilmektedir.272


Âlimler her iki kırâatin de aynı mânâya geldiğine işâret etmektedirler. Çünkü

Araplar eski zamanlarda, bu kelimeyi hemze ile okumuşlar, sonrasında ise hemzeyi

terketmişlerdir. İbn Manzûr; bu kelimenin “Ağacın kökleri ile dalları arasındaki

bölgenin adı.” olduğunu ve bu kalıplarda ( وسووق-وسؤوق-وسؤق -وسوق- أسؤق و (أسوق -

kullanıldığını وسوق kelimesinin çok nâdir geldiğini, ‘sîn’ harfinin dammesinin, ‘vâv’

harfinin üzerinde olduğu görüşündedir.273

Netîce olarak; her iki kırâat de aynı anlamdadır.

270 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 276; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 429; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 300. 271 et-Taberî, a.g.e., c. XXII, s. 261. 272 es-Sâbûnî, a.g.e., c. III, s. 212. 273 İbn Manzûr, a.g.e., c.X, s. 169.

120

33. HUCURÂT SÛRESİ

Hucurât 49/11: “ يا أيها الذين آمنوا لا يسخر قوم من قوم عسى أن يكونوا خيرا منهم ولا نساء من

يمان ومن لم يتب يرا منهن ولا تلمزوا أنفسكم ولا تنابزوا بالألقاب نساء عسى أن يكن خ بئس الاسم الفسوق بعد ال

Ey inananlar! Bir topluluk bir diğerini alaya almasın, belki de onlar/فأولئك هم الظالمون

kendilerinden daha iyidirler. Kadınlar da başka kadınları alaya almasınlar, belki onlar

kendilerinden daha iyidirler. Kendi kendinizi ayıplamayın; birbirinizi kötü lakaplarla

çağırmayın; inandıktan sonra yoldan çıkmış olmak ne kötü bir addır. Tevbe etmeyenler,

işte onlar zalimlerdir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ولا تنابزوا kelimesini lâzim-î med yaparak ve

‘ta’ harfini şeddeleyerek ولتن ابزوا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise med yapmadan, ‘ta’ harfini şeddelemeksizin yani; iki ‘ta’

harfinden birini hazfetmek sûretiyle ولا تنابزوا şeklinde okumaktadır.274


Seyyid Kutub; bu âyetin tefsîrinde İslâm toplumunun sâhip olması gereken

erdemlere dikkat çekildiğini, kimsenin kimseyle alay etme ve lakap takma hakkına

sahip olmadığını ve herkesin Allah (c.c.) katında eşit olduğunu beyân eden ifâdelere yer

vermektedir.275 Ferrâ’; bu âyetin inme sebebi ve önceden Yahûdi olup sonradan İslâm’a

giren bir kimseye “Ey Yahûdi! Diye seslenen bir sahâbenin, onu rencide etmesinin

sebep olduğunu belirtmektedir.” 276


Cumhûrun kırâati, kişinin arkadaşına kendi ismiyle seslenmesini ve kimseye

kötü lakap takılmamasını vurgulamaktadır.277 İbn Kesîr kırâati ise bu hareketin çok

büyük bir yanlış olduğuna ve bu yasağın büyüklüğüne delâlet etmektedir. İbn Kesîr

kırâati ile bu âyeti okuyan bir kimse, kötü lakap takmaktan ne derece şiddetli bir

274 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 338; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 513; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 301. 275 Seyyid Kutub, a.g.e., c. V, s. 3344. 276 Ferrâ’, a.g.e., c. III, s. 72. 277 el-Bikâî, a.g.e.,c. XVIII, 376.

121

biçimde menedildiğini anlayacaktır. İbn Kesîr kırâatinde ki bu uzatmanın, işlenen suçun

büyüklüğüne ve getirilen yasağın şiddetine vurgu yaptığı beyan edilmektedir.278

Netîce olarak; her iki kırâatte aynı mânâya işâret etmekle berâber, İbn Kesîr

kırâati bu yasağın abartılı bir şekilde gözler önüne serilmesini hedeflemektedir.

Hucurât 49/12: “ إثم ولا تجسسوا ولا يغتب يا أيها الذين آمنوا اجتنبوا كثيرا من الظن إن بعض الظن

اب رحيم الله إن الله بعضكم بعضا أيحب أحدكم أن يأكل لحم أخيه ميتا فكرهتموه واتقوا تو /Ey inananlar!

Zannın çoğundan sakının, zira zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin suçunu

araştırmayın; kimse kimseyi çekiştirmesin; hangi biriniz ölü kardeşinin etini yemekten

hoşlanır? Ondan tiksinirsiniz; Allah’tan sakının, şüphesiz Allah tevbeleri daima kabul

edendir, acıyandır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ولا تجسسوا kelimesini lâzim-î med yaparak ve

‘ta’ harfini şeddeleyerek ولت جسسوا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise med yapmadan ve ‘ta’ harfini şeddelemeksizin yani; iki ‘ta’

harfinden birini hazfetmek sûretiyle سوا şeklinde okumaktadır.279 ولا تجس


Bu âyet-i kerîmede Allah (c.c.) saygıdeğer olan İslâm toplumunu ahlâkî düzenler

ile terbiye etmektedir.280

Allah (c.c.) kullarını hâinlikten, insanların ayıplarını araştırmaktan, gıybetten ve

her türlü kötü düşünceden uzak durmalarını emretmektedir. Bununla birlikte gıybet

etmenin ne kadar kötü ve çirkin bir iş olduğunu hatırlatarak âyetin sonunda kendisinden

korkmalarını ve tüm sayılan bu kötü huylardan vazgeçmelerini emir buyurmaktadır.281


Cumhûrun kırâati, insanların ayıbını araştırmanın ne kadar çirkin bir hareket

olduğuna ve bu günâhın büyüklüğüne işâret etmektedir. İbn Kesîr kırâatindeki farklılık

278 el-Cemel, ‘Abdurrahmân Yûsuf, et-Teysîru fî ‘İlmi’t-Tecvîdi bi-Rivâyeti Hafs ‘an ‘Âsım, III. Baskı,

byy, 1422/2001, s. 83. 279 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 338; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 513; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 301. 280 Seyyid Kutub, a.g.e., c. V, s. 3345. 281 es-Sâbûnî, a.g.e., c. III, s. 218.

122

ise bir önceki âyet-i kerîmenin ولا تنابزوا kelimesinde açıklanmış olup aralarındaki

farklılık birebir aynıdır.282

Netîce olarak; her iki kırâatte insansanları câsusluktan menederek birbirinin

ayıplarını araştırmakdan uzak durmaları husûsunda dikkat çekmektedir.

Hucurât 49/13: “ رمكم يا أيها الناس إنا خلقناكم من ذكر وأنثى وجعلناكم شعوبا وقبائل لتعارفوا إن أك

عليم خبير الله أتقاكم إن الله عند /Ey insanlar! Doğrusu Biz sizleri bir erkekle bir dişiden yarattık.

Sizi milletler ve kabileler haline koyduk ki birbirinizi kolayca tanıyasınız. Şüphesiz,

Allah katında en değerliniz, O’na karşı gelmekten en çok sakınanızdır. Allah bilendir,

haberdardır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, لتعارفوا kelimesinindeki ‘ta’ harfini

şeddeleyerek لت عارفوا şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise ‘ta’ harfini şeddelemeksizin yani; iki ‘ta’ harfinden birini

hazfetmek sûretiyle لتعارفوا şeklinde okumaktadır.283


İbn Kesîr, bu âyet-i kerîmenin tefsirinde Allah’ın (c.c.) insanları bir erkek ve

dişiden yarattığını yâni tüm insanoğlu’nun Âdem ve Havvâ’dan türediğini ve onların

kabîleler ve milletler hâlinde dünyaya yayıldığını, bu yaratılışın hedefinin insanoğlunun

önce Allah’ı (c.c.) sonra kendisini tanımasının olduğunu beyân etmektedir.284

Bu âyet-i kerîmede insanların birbirleriyle tanışması için kabîleler ve milletlere

bölündüğünü, üstünlüğün ancak takvâda olduğunu, milletler arası herhangi bir üstünlük

bulunmadığına dikkat çekilmektedir. Kim dünyada ve âhirette şeref sahibi olmak isterse

Allah’tan (c.c.) korkması gerekir. Çünkü her şeyi bilen ve bütün işlerden haberdâr olan

yalnızca Allah’tır. (c.c.) O, takvâ sâhibi olanı da, ona isyân edeni de, sâlih ve kötü

kimseyi de bilendir.285


282 el-Cemel, a.g.e., s. 83. 283 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 232; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 513; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 301. 284 İbn Kesîr, a.g.e., c. VII, s. 385. 285 es-Sâbûnî, a.g.e., c. III, s. 219.

123

Aslı; لتتعارفوا olan bu kelimeyi İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî idğam-ı şemşiyye

olarak للت عارفوا şeklinde okumaktadır.286

Ebu’s-Suûd da aynı görüştedir.287 Bezzî’nin bu kırâatindeki farklılık bu

kelimenin aslında olan ikinci ‘ta’ harfini ortaya çıkarmaktadır. Bu âyette de görüldüğü

üzere, kırâat farklılıkları sadece o âyetin mânâsına ve tefsirini etki etmekle kalmayıp,

aynı zamanda edebî ve belâgat yönünden de birçok faydalar sergilemektedir.

Netîce olarak; Bezzî kırâati, ele alınan kelimenin aslına dikkat çekmekte olup

her iki kırâatin de aynı mânâya geldiği açıkça görülmektedir.

Hucurât 49/18: “ ماوات والأرض و الله إن ر بما تعملون بصي الله يعلم غيب الس /Doğrusu Allah,

göklerin ve yerin gaybını bilir. Allah, yaptıklarınızı görendir.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, âyetin son kısmını gâip olarak يعملون şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları muhâtap olarak تعملون şeklinde okumaktadır.288


Allah (c.c.) îmân edenlerin uyması gereken dînî ve toplumsal kuralları

anlattıktan ve açıkladıktan sonra ilâhî bir beyân ile yeryüzünde ve gökyüzünde gizli açık

her şeyi bildiğini ve insanoğlunun bütün yaptıklarından haberdar olduğunu

belirtmektedir. Seyyid Kutub; bu âyetin tefsirinde, Allah (c.c.) insanoğlunun yaptığı

veya düşündüğü her şeye hâkim ve kâinattaki bütün olaylardan haberdar olduğunu

açıklayan ifâdelere yer vermiştir. İnsan, bâzen dilinin söylediğinin zıttını düşünür Allah

(c.c.) bütün bunlardan haberdardır.289


İbn Hâleveyh, cumhûrun hitap ‘ta’sı ile بما تعملون şeklinde, İbn Kesîr’in ise gayb

‘ya’sı ile بما يعملون şeklinde okuduğunu ifâde etmektedir.290 İbn Âşûr da aynı

286 eş-Şevkânî, a.g.e., c. V,s. 79. 287 Ebu’s-Suûd, a.g.e., c. VIII,s. 123. 288 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 376; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 513; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 302. 289 Seyyid Kutub, a.g.e., c. V, s. 3354. 290 İbn Hâleveyh, a.g.e., c.I,s. 331.

124

görüştedir.291 Eğer iki kırâat arasında bir mânâ farklılığı olup olmadığı sorulacak olursa,

buna “Evet” şeklinde cevap verilir. Cumhûr kırâatinin tesiri daha hızlı ve fazladır.

Çünkü Allah (c.c.) bu kırâatte kullarını direkt muhâtap kabul etmektedir. Muhammed

Îsâ; Bakara Sûresindeki aynı kırâat farklılığına dikkat çekerek tüm bu kırâatlerin önceki

âyetlerin ifâde etmiş oldukları noktalara daha uygun düştüğünü belirtmiştir.292

Netîce olarak; Kur’ân-ı Kerîm bu âyet-i kerîmede edebî sırlarını açığa

çıkarmakta ve farklı mânâlara dikkat çekip çeşitli açıklamalar sergilemektedir.

34. KÂF SÛRESİ

Kâf 50/32: “ اب حفيظ ,Onlara: İşte bu cennet, Allah’a yönelen/هذا ما توعدون لكل أو

O’nun buyruklarına riâyet eden.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, توعدون kelimesini gâip olarak وعدون ي şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kırâat imamları ise muhâtap olarak توعدون şeklinde okumaktadır.293


Allah (c.c.) bu âyetin bulunduğu Kâf Sûresinde cehennemi ve azâbını

anlatmaktadır. Sonrasında ise farklı bir noktaya dikkat çekerek cenneti ve nîmetlerini

haber vermektedir. Bu âyet-i kerîmede Allah’ın (c.c.) cenneti hak edenlere,“İşte bu sizin

ve sizin gibi iyilerine lâyık olduğu ve Allah’a (c.c.) itaat edenlere va’dedilen cennettir.”

Şeklinde vurgu yapmakta olduğu bildirilmiştir.294


Mekki b. Ebî Tâlib; cumhûrun kırâatinin, inananları muhâtap alarak Hz.

Peygamber’e (s.a.v.) “İşte bu sizin va’dedildiğiniz cennettir.” diye verilen va’de işâret

ettiğini savunmaktadır.295 Veya inananlara, kıyâmet günü bu şekilde hitâp edileceği

291 İbn Âşûr, a.g.e., c. XXVI, s. 271. 292 Muhammed ‘İsâ, Eseru’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti’l-Fehmi’l-Lüğavî Dirâseti Tatbîkiyyeti fî Sûrati’l-

Bakara, Dâru’l-İslâm, I. Baskı, byy, 1430/2009, s. 114. 293 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 376; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 478; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 303. 294 es-Sâbûnî, a.g.e., c. III, s. 229. 295 Mekkî b. Ebî Tâlib, a.g.e., c. II,s. 285.

125

haber verilmektedir. Hakkı anlattıklarına, cenneti ve nîmetlerini gördükten sonra, onlara

bu şekilde hitâp edileceğini, beyan etmektedir.296

Ayrıca cennetliklerin Allah (c.c.) ve melekler ile muhâtap olacağına işâret

etmektedir. İşte o an bütün inananların hasretle beklediği en mutlu andır. Kur’ân-ı

Kerîm’in diğer âyetlerinde Allah’ın (c.c.) cennetliklere “Oraya selâmetle gelin”297

şeklindeki ifâdelere yer verilmiş olması, Cumhûrun bu kanâatini te’yîd etmektedir.

İbn Kesîr kırâati ise cennetliklere yapılan va’di işâret etmektedir. Alûsî; İbn

Kesîr kırâatinin cennetin hâlini ve nîmetlerini göz önüne serdiğini savunmaktadır. Ebû

Hayyânda aynı görüştedir.298

Aynı zamanda bu âyet-i kerîmede cehennemliklere bir “Kıskandırma” mânâsı

ortaya çıkmaktadır. Cennetliklerin içerisinde bulunduğu nîmetleri görünce,“Onlar,

keşke biz de Allah’a (c.c.) ve peygamberine (s.a.v.)itâat etseydik” diyeceklerdir.

Netîce olarak; her iki kırâatte de cennetliklerin içerisinde bulunduğu nimete

işâret edilmektedir. Ancak Cumhûrun kırâati yeni bir mânâyı vurgulayarak inananların

Allah (c.c.) ve melekler ile muhâtap olacaklarını müjdelemektedir.

35. TÛR SÛRESİ

Tûr 52/21: “ يتهم وما ألتناهم من ع يتهم بإيمان ألحقنا بهم ذر ملهم من شيء كل والذين آمنوا واتبعتهم ذر

İnanan, soyları da inançta kendilerine uyan kimselere soylarını da/امرئ بما كسب رهين

katarız. Onların işlediklerinden hiçbir şey eksiltmeyiz. Herkes kazancına bağlıdır.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ألتناهم kelimesindeki ‘lâm’ harfini kesre ile تناهم أل şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘lâm’ harfini fetha ile ألتناهم şeklinde okumaktadır.299

296 İsmâîl Hakkî Bursevî (ö. 1127/1715), Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts, c. IX, s. 130. 297 Hicr, 15/46. 298 el-Alûsî, a.g.e., c. XIII, s. 339. 299 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 377; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 518; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 305.

126


Allah (c.c.) bu âyet-i kerîme de, yarattıklarına olan iyiliklerini cömertliğini ve

onlara verdiği değeri anlatmaktadır. Aynı şekilde îmân edenlere bir ayrıcalık tanıyarak

kendilerini âhirette, evlatlarıyla ve babalarıyla birlikte olacakları sonsuz bir cennet

hayâtı ile müjdelemektedir. Ve bu âyet-i kerîmede farklı bir mecrâya yer verilmektedir

ki! O da eğer evlâdın mertebesi, anne babasından daha üstün ise evlâdının hürmetine,

anne babasının da o’nun mertebesine yükseltileceği müjdesidir.300


Tüm kırâat ve tefsir âlimleri; her iki kırâatin de aynı mânâya geldiğini ve

aralarında herhangi bir farklılık bulunmadıklarını kabul etmektedirler.

İbn ‘Âdil; her iki kırâatin farklı lehçeler olduğunu, Basriyyân kırâatinin, Ğatafân

ve Esed kabîlelerinin, cumhûr kırâatinin ise Hicaz lehçesi olduğunu beyan

etmektedir.301 Semerkandî de; her iki kırâatin aynı mânâya geldiğini ve “eksiltmek,

azaltmak” hallerini ifâde etmek için kullanıldığını bildirmektedir.302 Bunun yanı sıra İbn

Hâleveyh ve Kirmânî gibi pek çok âlim de aynı görüştedir.303

Netîce olarak; her iki kırâatte de herhangi bir mânâ farklılığı bulunmamaktadır.

36. NECM SÛRESİ

Necm 53/20: “ الأخرىومناة الثالثة /Üçüncüleri olan Menât’ın ne olduğunu söyler

misiniz?”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, ومناة kelimesindeki ‘elif’ harfinden sonra meftûh bir hemze ile ة ء ناوم


2. Diğer kurrâ, ‘elif’ harfinden sonra meftûh bir hemze olmaksızın ومناة şeklinde

okumaktadır.304

300 Ferrâ’, a.g.e., c. III, s. 92; İbn Kesîr, a.g.e., c. VII, s. 402. 301 Ebû Hafs, a.g.e., c. XVII, s. 561. 302 es-Semerkandî, a.g.e., c. III, s. 267. 303 İbn Hâleveyh, a.g.e., c.I,s. 330;el-Kirmânî, a.g.e., s. 379. 304 ed-Dimyâtî, a.g.e., s.103.

127


Bu âyet-i kerimede Allâh (c.c.) Müşriklerin içerisinde bulunmuş oldukları

cehâlet ve sapıklıkları onlara haber vermekte olup, bu durumdan onları kurtarmak için

kendilerine sizi yaratan, yaşatan ve türlü nimetlerle donatan Rabbinizi bırakıp zararı ve

faydası dokunmayan putlara mı tapıyorsunuz? Şeklinde suâl etmektedir. Zemahşerî;

Menât isminin Huzeyl ve Huzâî kabîlelerinin ve İbn ‘Abbas’ın bildirdiğine göre sakîf

kabîlesinin de yaşadığı bölge olduğunu beyân etmektedir.305


Bu âyet-i kerime İbn Kesîr kırâatine göre okunursa ة ء ومنا kelimesi yağmur

mânâsına gelir. Bu sebeple câhiliye döneminde putperestler, bu putun önünde yağmur

duâsına çıkarlardı. Cumhûrun kırâatine göre okunduğunda ise bu kelime “Akıtmak”

mânâsına gelir ve bu sebeple putperest Araplar bu putun önünde kurban kesip kan

akıtırlardı.306 Beydâvî de bu görüştedir.307

Netîce olarak; İbn Kesîr kırâati putperestlerin Menât isimli putun önünde

yağmur duâsına çıktıklarına, Cumhûrun kırâatine göre ise putperestlerin kurbanlarını bu

putun önünde kestiklerine işâret etmektedir.

37. KAMER SÛRESİ

Kamer 54/6: “ اع إلى ش يء نكر فتول عنهم يوم يدع الد /Öyleyse onlardan yüz çevir;

çağıran, görülmemiş ve tanınmamış bir şeye çağırdığı gün;”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, نكر kelimesindeki ‘kâf’ harfini sâkin olarak ر ك ن şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘kâf’ harfini ötreli olarak نكر şeklinde okumaktadır.308

İbn Kesîr kırâatine göre ‘kaf’ harfinin sâkin olarak ر ك ن şeklinde farklı

okunmasının, mânâyı etkilemediği görülmektedir.

305 ez-Zemahşerî, a.g.e., c. IV, s. 423. 306 İbn ‘Âdil, a.g.e., c. XVII, s. 162. 307 el-Beydâvî, a.g.e., c. V, s. 256. 308 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 216; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 524; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 308.

128

38. VÂKIA SÛRESİ

Vâkıa 56/60: “ رنا بينكم الموت وما نحن بمسبوقين ;Ölümü aranızda Biz tayin ettik/نحن قد

ve biz, önüne geçilebileceklerden değiliz.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, رنا نادر ق kelimesindeki ‘dâl’ harfini şeddesiz olarak قد şeklinde

okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘dâl’ harfini şeddeleyerek رنا şeklinde okumaktadır.309 قد

İbn Kesîr kırâatindeki bu okuyuş farklılığı, mânâyı etkilememektedir.

39. MEÂRİC SÛRESİ

Meâric 70/32: “ والذين هم لأماناتهم وعهدهم راعون/Emanetlerini ve sözlerini yerine

getirenler.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr, لأماناتهم kelimesindeki ‘nûn’ harfinden sonra gelen ‘elif’ harfini

hazfederek, لأمانتهم şeklinde müfred olarak okumaktadır.

2. Diğer kurrâ ise لأماناتهم şekilde cemî‘ olarak okumaktadır.310


Bu âyet-i kerîme îmân edenlerin özelliklerinden bahsederek onların emânete

riâyet ettiklerini ve insanlara güven verdiklerini belirtmektedir. Mü’mîn bir kimse

kendisine duyulan güveni aslâ sarsmaz, emânete hiyânet etmez ve verdiği sözden

caymaz. Bunun yanı sıra ne pahasına olursa olsun doğruyu söyler. Mahkemelerde ana

babası, eşi dostu ve evlâdı aleyhine dahî olsa sadâkatli bir şekilde şâhitlik yapar.311

Emânete riâyet etmek ile doğru şâhitlik yapmak aynı olmalarına rağmen Allâh (c.c.)

şâhitliğe özel yer vermiştir. İbn ‘Abbas’tan nakledilen bir rivâyete göre, çünkü Allah

(c.c.) Mü’mînlerden şâhitliği yanlızca onun rızâsı için yapmalarını istemektedir.312

309 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 383; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 530; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 312. 310 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 328; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 402; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 217. 311 eş-Şevkânî, a.g.e., c. V,s. 350. 312 Muhammed er-Râzî, a.g.e., c. XXX, s. 646.

129


Kelimesi, tekil ve çoğul olmak üzere iki şekilde okunmaktadır. İbn Kesîr لاماناتهم

kırâatine göre tekil okuyanların delîli, bu kelimeden sonra gelen عهدهم kelimesinin tekil

olmasıdır. Birtakım Edebiyatçılara göre bir cümlede başlangıçta tekil ise devâmı da o

şekilde gelmelidir. Bu kurala Kur’ân-ı Kerîm’deki313وكذلك زينا لكل أمة عملهم âyeti de örnek

olarak gösterilebilir. Cumhûrun kırâatine göre bu âyeti çoğul okuyanlar ise buna delîl

olarak الامانات göstermektedirler.âyetini 314إن الله يأمركم ان تؤدوا الامانات إلى أهلهاise امانة

kelimesinin çoğuludur. Bu ise mastar bir kelimedir. Mastar olan bir kelimenin cümlenin

akışına göre mânâya uygun bir biçimde tekil ve çoğul olarak okunması uygun

görülmüştür. Bunun için buradaki çoğul okunan kırâat, kural açısından herhangi bir

yanlışlık barındırmamaktadır. Ayrıca bu kelimenin mastar olmasından ötürü tekil

okunmasının daha uygun olduğu, çoğul okuyanların ihtilâf sebebi ile bu kelimeyi farklı

okudukları ifâde edilmektedir.315

Her iki kırâat aynı mânâyı ifâde etmekle beraber cumhûrun kırâati bu kelimeyi

çoğul, ancak İbn Kesîr ise bu kelimeyi tekil okumaktadır.316

Netîce olarak; bu iki kırâat aynı mânâya işâret ederek herhangi bir farklılığa

sebep olmamaktadır.

40. KIYÂME SÛRESİ

Kıyâme 75/1: “ لا أقسم بيوم القيامة/Kıyamet gününe yemin ederim.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, لا أقسم kelimesini hulf ile ‘lâm’ harfinden

sonraki ‘elif’ harfini hazfederek ve ‘lâm’ harfini de (Lâm-ı Te’kîd) olarak قسم لا şeklinde

okumaktadır.

2. Cumhûr ise Bezzî’nin ikinci vechi olan ‘lâm’ harfine ‘elif’ harfini ekleyerek

(Lâm-ı Nefiy) olarak لا أقسم şeklinde okumaktadır.317

313 En‘âm, 6/108. 314 Nisâ, 4/58. 315 Ebû Zür‘a, a.g.e., s. 724; Muhammed er-Râzî, a.g.e., c. XXX, s. 646. 316 İbn Hâleveyh, a.g.e., s. 352; Ebû Zür‘a, a.g.e, s. 724; Muhammed er-Râzî, a.g.e, c. XXX, s. 646. 317 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 439; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 563; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 331.

130


Bâzı Kûfeli Edebiyatçılar (لا) ifâdesinin Müşriklerin iddiâlarını reddetmek

maksadıyla kullanıldığını ve sonrasından yapılan yemine dikkat çekildiğine yönelik

beyanlarda bulunmaktadırlar. Her yeminden önce bir reddetme ifâdesi bulunduğundan

bu âyet-i kerîmede de yapılan yeminden önce (لا) ifâdesi kullanılmıştır.318


İbn Kesîr, bu âyeti (Lâm-ı te’kîd) ile okumaktadır. “لأقسمKesinlikle yemîn

ederim.” manâsına işâret edilen bu kırâatin yanısıra cumhûr iseلا اقسم şeklinde

okumaktadır. Cumhûrun kırâatindeki, (لا) harfinde Edebiyatçılar ihtilâf etmişlerdir.

Bâzıları; fazlalık ifâde eden bağlaç olduğunu savunurken, bir kısım Edebiyatçılar

ise bunun Müşriklerin iddiâlarını inkâr ifâde eden bir mânâya sâhip olduğunu beyân

etmektedirler.319 Uzatarak okuyanların ifâde ettiğimânâ Müşriklere yapılan reddiyeleri

içerirken, kısaltarak okuyanlar da ise te’yîd mânâsını açığa çıkarmaktadır.320

Netîce olarak; her iki kırâatin de okunuşu câiz olup, Müşriklerin câhilliklerini,

cennet ve cehennemi inkârlarını haber vererek Allah’ın (c.c.) kıyâmet gününe yemîn

etmesini göstermektedir.

41. ‘ALAK SÛRESİ

‘Alak 87/7: “ استغنى أن رآه /Allah’ın dilediği bundan müstesnadır. Doğrusu açığı

da, gizliyi de bilen O’dur.”

Kırâatler

1. İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, رآه kelimesindeki hemzeyi kasr ile ‘elif’

harfi olmaksızın راه şeklinde hulf ile okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘elif’ harfinin isbâtı ile رآه şeklinde okumaktadır. Bu okuyuş;

Kunbûl’ün ikinci vechidir.321

318 eş-Şenkîtî, a.g.e., c. VIII, s. 369. 319 Ebû Zür‘a, a.g.e., s. 736. 320 İbn Hâleveyh, a.g.e., s. 357. 321 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 401; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 591.

131


ه استغنىآن رأ Bu âyet-i kerîme, zenginliğinden dolayı yoldan çıkanları

anlatmaktadır.

Âyette geçen “Görmek” fiili, burada ilim mânâsında kullanılmıştır. راى Fiilinin

özelliği genel olarak mef’ûl ile değil zamîr ile kullanılmakta olmasıdır. Cumhûr bu fiili

hemzeyi uzatarak, Kunbûl ise İbn Kesîr’den rivâyetle راه şeklinde kısaltarak

okumaktadır. Muhammed b. Sâib el-Kelbî (ö. 146/763) aynı zamanda bu âyet-i

kerîmede Allah’ın (c.c.) ان إلى ربك الرجعى tüm insanların dönüşünün ona olacağını

hatırlatarak, Ebû Cehil’in şahsında tüm insanlığı korkuttuğunu ve onu tehdit eden

âyetleri indirdiğini beyân etmektedir. Mukâtil b. Süleymân (ö. 150/767) Ebû Cehil’in

malı arttıkça elbisesini ve gösterişini de artırdığını bu sebeple Allah’ın (c.c.) onu tehtîd

ettiği görüşündedir.322


Kunbûl, bu fiili İbn Kesîr’den rivâyetle, hemzeyi kısaltarak okumaktadır. İbn

Mücâhid; bu okuyuşun bir vecih olmadığını savunsada bazı müfessirler bu âyetteki

kırâat farklılığının en güzeli, en uygunu İbn Kesîr’in kırâatı olduğunu kabul

etmektedirler. Her iki okuyuşta Arap dilinin lehçelerindendir.323

42. TEBBET SÛRESİ

Tebbet 111/1: “ تبت يدا أبي لهب وتب/Ebû Leheb’in elleri kurusun; kurudu da!”

Kırâatler

1. İbn Kesîr لهب kelimesindeki ‘ha’ harfini iskân ile لهب şeklinde okumaktadır.

2. Diğer kurrâ, ‘ha’ harfini fetha ile لهب şeklinde okumaktadır.324

İbn Kesîr kırâatindeki bu kelimenin iskân ile okunuyor olması, mânâyı

etkilememektedir.

322 eş-Şevkânî, a.g.e., c. V,s. 572. 323 İbn Hâleveyh, a.g.e., c.I,s. 373. 324 İbnü’l-Cezerî, a.g.e., c. II, s. 404; ed-Dimyâtî, a.g.e., s. 606; Abdülfettâh el-Kâdî, a.g.e., s. 348.

132

SONUÇ

Bu çalışmanın ana konusunu mütevâtir kırâatler arasında yer alan İbn Kesîr (ö.

120/738) kırâatinin infirâd ettiği âyetler teşkil etmektedir. Buna göre İbn Kesîr

kırâatinin Kur’ân tefsirine kattığı yorum farklılıkları, kırâat-ı ‘aşere içerisinde İbn Kesîr

kırâatinin özellikleri, infirâd ettiği kelimelerin tespîti ve bu kelimelerin mânâya etkisinin

olup olmadığı hakkında mâlûmat verilerek konu detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bunun

için öncelikle İbn Mücâhid’in Kitâbü’s-Seb‘â’sı, İbnü’l-Cezerî’nin en-Neşr fi’l-

Kırâati’l-‘Aşr, ed-Dimyâtî’nin İthâfü Fudalâi’l-Beşer bi’l-Kırââti’l-Erba‘ate ‘Aşer’i

olmak üzere kırâat ilminin kadîm eserlerinden istifâde edilmeye çalışılmıştır.

“Tek olma” ve “berâberinde kimse bulunmama” anlamına gelen infirâd, kırâat

ilminde bir kavram olarak herhangi bir kırâat imamı ve râvilerinin, yalnız ona has olan

okuyuşunu ifâde etmek için kullanılır. Yine her bir kırâat için münferid bir hatim

indirme usûlü de bu kelime ile ifâde edilmektedir. Allah Rasûlü (s.a.v.) zamanında

Kur’ân-ı Kerîm okunurken ya da tedrîs edilirken, infirâd metodunun tatbîk edildiği;

indirâc metodu (cem metodu) olarak bilinen birden çok kırâatin bir kişi tarafından aynı

vakitte okunduğu yönünde bir yöntemin söz konusu olmadığı bilinmektedir. İnfirâd

metodu hicrî beşinci asra kadar tatbîk edilmiştir. İnfırâd metoduyla her bir râvinin

birçok rivâyetinden her biri için ayrı ayrı hatimler okumak çok uzun yıllar aldığından,

kırâat ilmine olan rağbet giderek azalmış, bu ilme olan rağbeti tekrar artırmak ve

zamandan tasarruf etmek için, benzer kırâatları birleştirerek bir tek hatimde bütün

kırâatları okuma usulü olan indirâc metodu geliştirilmiştir. Bu metod (indirâc/cem)

İbnü’l-Cezerî dönemine dek devam etmiştir. Bununla beraber kırâat âlimlerinin bir

kısmı geçmişe dayalı bu şekilde bir uygulama bulunmadığını belirterek, bu geleneğe

(indirâc metoduna) olumlu yaklaşmasada; bu usûl kısa sürede fazla bilgi öğrenilmesine

fayda sağladığı için tercih edilmiştir. Nitekim İbnü’l-Cezerî’nin, hocası İbnü’l-

Lebbân’dan indirâc metodu ile kırâat tahsil ettiği bilinmektedir.

Konu İbn Kesîr kırâati olduğundan, onun kırâatindeki infirâd usûlünden

bahsedilerek, bu kırâatin usûl ve ferş yönü hakkında bilgi verilmiştir. Kırâat imamları

arasındaki mâlum hiyerarşi yerine araştırmaya İbn Kesîr ve râvilerinden başlanıp, sonra

sırasıyla kırâat imamları ve râvileri hakkında kısaca bilgi verilmiştir. Dolayısıyla İbn

133

Kesîr kırâati, infirâd açısından incelenirken; İbn Kesîr ve râvilerinin diğer kırâat imam

ve râvilerinden farklı okuduğu âyetlere dikkat çekilmiştir.

Fâtiha sûresinden Nâs sûresine kadar inceleme neticesinde İbn Kesîr ve

râvilerinin 42 sûrede toplam 106 âyette diğer kırâat imamlarından farklı okuduğu

kelimeler tespit edilmiştir. İbn Kesîr’in infirâd ettiği bu 106 âyetin 29 tanesi, usûl

farklılıklarından kaynaklanmakta olduğu, geri kalan 77 âyetin ise ferşü’l-hurûf olarak

değerlendirildiği görülmektedir.

Kırâat imamları, kırâatlerini icra ederlerken konuları itibariyle ferşü’l-hurûf ve

usûl farklılıkları olmak üzere iki grupta değerlendirirler. Usûl’den maksadın (hemze’nin

hükümleri, yâ’u’l-izâfe, yâ’u’l-kinâye, cemî‘ mîmi, ibdâl, iskân, nakil vb.) kaideleri

içermektedir.

İbn Kesîr kırâatinin bazı özellikleri şöylece sıralanabilir: 1. ،هم ‘gibi cemî كم

zamirlerin ‘mîm’lerine zamme verir ve önlerine uzatan ‘vâv’ takdir eder (sıla yapar):

gibi. 2. Sâkin bir harften sonra gelen müfred müzekker gâib zamirlerini كمو، همو

harekeleri doğrultusunda uzatarak (önlerine med harfi takdir ederek) okur. فيهي، منهو

gibi. 3. Kur’ân’da geçtikleri her yerde هزوا kelimesini القدس ,هزءا kelimesini سالقد (‘dâl’i

sükûnla) أرنا’yı ناأر (‘râ’yı sükûnla), خطوات’ı خطوات (‘tâ’yı sükûnla), ،لها، الأكل، أكلأك أكله

kelimelerindeki ‘kâf’ı sükûnla الأكل، أكل، أكله، أكلها şeklinde okur. 4. القرآن kelimesindeki

hemzeyi hazfeder: القران gibi. 5. وقال’yi قال şeklinde (‘vâv’ı hazifle), Mekke mushafındaki

şekliyle okur. 6. سوا şeklinde ولت جس سوا gibi kelimelerdeki ‘ta’ harfini şeddeleyerek ولا تجس

lâzim-î med yaparak okur.7. Kur’ân-ı Kerîm’de geçen صراط ve الصراط kelimelerini

Kunbül’ün rivayetinde سراط ve السراط diye okur.

İbn Kesîr kırâatinin usûl kısmı genel kâide ve kuralları göz önünde

bulundurularak aşağıdaki hususlara dikkat edilerek incelenmiştir:

1) Kelimenin lafzı ve mânâsı değişmeden harekede vuku bulan ihtilaflar. Misâl:

.gibi ”البخل -البخل ، يحسب – يحسب “

2) Kelimenin resm-i hattı ve telaffuzu ayrı olup, mânâda değişiklik olmaması

şeklinde vuku bulan ihtilaflar. Misâl: “ بسطة - بصطة” gibi.

3) Takdim ve te’hîrden dolayı meydana gelen farklı okuyuşlar. Misâl: “ يقاتلون في

يقاتلون في سبيل الله فيقتلون ويقتلون -سبيل الله فيقتلون ويقتلون ” gibi.

134

4) Resm-i hatta ve telaffuzda ziyâdelik ve noksanlık şeklinde vukû bulan

ihtilaflar. Misâl: “ى - واوصى .gibi ”ووص

Ferş ise birtakım kelime farklılıklarını ihtivâ etmektedir. Bu bağlamda ikinci

bölümde de İbn Kesîr kırâati, Fâtihâ sûresinden Nâs sûresine kadar ferşü’l-hurûf

yönünden şu hususlara dikkat edilerek incelenmiştir:

1) Kelimenin lafzı değişmeden, harekesinin değişmesiyle mânânın değişmesi

şeklinde vukû bulan ihtilaflar. Misâl: “ فتلقي آدم من رب ه كلمات - فتلقى آدم من رب ه كلمات” vb.

2) Resm-i hatta değişiklik olmaksızın, harflerin değişmesiyle mânânın değişmesi

şeklinde, vukû bulan ihtilaflar. Misâl: “تبلوا - تتلوا” vb.

3) Kelimenin resm-i hattı ve telaffuzu ayrı olup mânâda da değişiklik olması

şeklinde vuku bulan ihtilaflar. Misâl: “ اشد منكم - ا شد منهم” gibi

Görüldüğü üzere ferşü’l-hurûf’a konu olan kelimelerdeki ihtilafların -çok az

istisnası ile- en önemli karakteristik özelliği, aynı yapı iskeletini paylaşmalarıdır. Bu

durumun mümkün olmadığı az sayıdaki ihtilâf içinde örnek olarak Tevbe 9/100 âyetinin

ر ) ـ ت تجرى تحتها ٱلأنه ـ kısmı verilebilir. Bu âyette “ferşü’l-hurûf”a konu olan iki (وأعد لهم جن

mütevâtir kırâat bulunmaktadır. Benzer âyetlerden farklı olarak burada (تجرى) ile (تحتها)

kelimeleri arasında ( من) yoktur. İbn Kesîr kırâatinin dışındaki bütün kırâat imamları

tarafından böyle okunmaktadır ve Mushaflarında da yazım bu şekildedir. Buna göre

“(yön cihetiyle) aşağısından akan” anlamındadır. İbn Kesîr ise ( من) ilâvesiyle ve (تحتها)

kelimesindeki ikinci ( ت) harfinin esresiyle, okumaktadır. Hz. Osman’ın (r.a.) Mekke

ehli için istinsah ettirdiği nüshada yazım, bu şekilde ( من) ilâvesiyledir. İbn Kesîr kırâati,

yazımda bu nüshayı esas alır. Bu durumda ( من) “ibtidâ-i gâye” içindir ve “akışı

cennetlerin aşağısından başlayan” mânâsındadır.

Genel îtibâriyle, usûl farklılıkları mânâya herhangi bir etkide bulunmazken, ferşî

farklılıkların ise anlam değişikliğine neden olduğu bilinmektedir. Bu farklılıkların

mânâya etkisi bâzen çok az olurken, bâzen de farklı farklı hükümleri meydana getirecek

kadar çok olduğu görülmektedir. Şunu da ifâde etmek gerekir ki, usûl farklılıkları

mânâya her ne kadar etki etmese de fonotik/ses açısından etkisi olduğu gizlenemez.

Kırâat yönüyle Kur’ân’ın geneline bakıldığında, usûl yönünün ferşü’l-hurûf’a oranla

çok daha fazla olduğu kabul edilmektedir. Bu yönüyle İbn Kesîr kırâatine bakıldığında,

135

ona nisbet edilen kırâat farklılıklarının genel olarak ferşü’l-hurûf’tan ziyâde usûl

farklılıklarından kaynaklandığı anlaşılmaktadır.

Ayrıca İbn Kesîr diğer kırâat imamlarından farklı olarak, Duhâ sûresinden Nâs

sûresine kadar sûre aralarında tekbir getirmiştir. Tekbirin hükmünün ise sünnet olduğu

bilinmektedir. Bunun yanında tekbirin hükmünün mübah olduğunu savunan âlimlerde

bulunmaktadır. Bâzı âlimlerin buna sebep olarak fetret dönemi sonrasında Duhâ

sûresinin nâzil olduğu vakit, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) şükür maksadıyla tekbir

getirdiğini savunmaktadırlar. Onun bu usûlü günümüzde hâlâ hatim merâsimlerinde

uygulanmaktadır.

Netîce îtibâriyle, mânâ ve tefsir ile ilgili, kırâatlerin katkısı ve rolü, bazı müstakil

çalışmalarda ele alınmıştır. Ortak kanaat şudur ki, kırâat farklılıklarında ortaya çıkan

durum Kur’ân’da tenâkuz meydana getirebilecek bir tefsire götürmemektedir. İbn Kesîr

kırâatindeki okuyuş farklılıklarının da genel olarak mânâ değişikliğine sebep olmadığı

tespit edilmiştir.

136

KAYNAKÇA

AHFEŞÜ’L-EVSAT, Sa‘îd b. Mes‘ade, Meâni’l-Kur’ân, Mektebetü’l-Hancî, I. Baskı,

Kâhire 1411/1990.

ALÛSÎ, Şehâbe’d-Dîn es-Seyyid Mahmûd, Rûhu’l-Meânî fî Tefsîru’l-Kur’âni’l-Âzîm

ve’s-Seb‘i’l-Mesânî, thk. ‘Ali ‘Abdu’l-Bârî ‘Atiy, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,

Beyrut 1415/1994.

‘ASKERÎ, Ebû Hilâl, el-Fürûgu’l-Lüğaviyyetü, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîdeti, V. Baskı,

Beyrut 1403/1983.

BÂZMÛL, Muhammed b. Ömer b. Selim, el-Kırââtu ve Eseruhâ fi’t-Tefsîri ve’l-

Ahkâm, Dâru’l-Hicret, I. Baskı, Riyad 1417/1996.

BEĞAVÎ, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd, Meâlimü’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’ân,

Thk. ‘Abdu’r-Rezzâk el-Mehdî, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, I. Baskı, Beyrut

1420/1999.

BEYDÂVÎ, Nâsırü’d-Dîn Ebû Sa‘îd Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-

Te’vîl, thk. Muhammed ‘Abdurrahman el-Mer‘aşlî. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî,

I. Baskı, Beyrut 1418/1997.

BİKÂÎ, Burhânü’d-Dîn Ebü’l-Hasan, Nazmü’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyât ve’s-Süver,

Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Lübnan, Beyrut 1415/1915.

BİRIŞIK, Abdülhamit, Kırâat İlmi ve Tarihi, II. Baskı, Emin Yayınları, Bursa 2014.

BUHÂRÎ, Muhammed b. İsmâîl, Sahîhu’l-Buhârî, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-

Nâsır, Dâru Tavgi’n-Necât, I. Baskı, Lübnan, Beyrut 1422/2001.

BULUT, Ali, “Kur’ân’da “Âmene” Fiili ve Müştaklarına Dâir Dilbilimsel Tefsîr

Yönünden Bir İnceleme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Dergisi, Isparta 2018.

BURSEVÎ, İsmâîl Hakkî, Rûhu’l-Beyân, Dâru’l-Fikr, Beyrut ts.

CÂVÎ, Muhammed b. Ömer Nevevî, Merâhu Lebîd el-Keşfü Meâni’l-Kur’ân’il-Mecîd,

thk. Muhammed Emin es-Sınâvî, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut

1417/1996.

137

CEMEL, ‘Abdurrahmân Yûsuf, et-Teysîru fî ‘İlmi’t-Tecvîdi bi-Rivâyeti Hafs ‘an ‘Âsım,

III. Baskı, byy. 1422/2001.

CEVHERÎ, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd, es-Sıhâh tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye,

thk. Ahmed ‘Abdulğafur ‘Addâr, IV. Baskı, Dâru’l-‘ilmi li’l-Melâyîn, Beyrut

1987/1407.

CEZERÎ, Ebû Abdillâh Şemsü’d-Dîn b. Bekr ed-Dımaşkî, Havâdisü’z-Zamân ve

Enbâʾühû ve Vefeyâtü’l-Ekâbir ve’l-Aʿyân min Ebnâʾihî, thk. İhsan Abbâs, Dâru

Sâdir, I. Baskı, Beyrut 1415/1994.

ÇETİN, ‘Abdurrahman, “Ebû ‘Amr ed-Dânî ve Kırâat İlmindeki Yeri”, Uludağ

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III, (1991).

DABBÂ‘, ‘Ali Muhammed, el-İdâetü fî Beyâni Usûlü’l-Kırâati, el-Mektebetü’l-

Ezheriyyetü li’t-Türâs, I. Baskı, Mısır 1420/1999.

DAMRA, Tevfîk İbrâhîm, et-Tarîkü’l-Münîr ilâ Kırâati İbn Kesîr bi Rivâyeti’l-Bezzî ve

Kunbûl min Târîki’ş-Şâtıbiyyeti ve’d-Dürre, Dâiratü’l-Mektebeti’l-Vataniyye, I.

Baskı, Amman 1427/2006.

DÂNÎ, Osmân b. Sa‘îd, et-Teysîr fi’l-Kırââti’s-Seb‘, thk. Otto Pretzl, Dâru’l-Kitâbi’l-

‘Arabiyye, II. Baskı, Beyrut 1404/1984.

DİMYÂTÎ, Ahmed b. Muhammed el-Bennâ, İthâfu Fudalâi’l-Beşer fî’l-Kırââti’l-

Erbaati ‘Aşer, Thk. Enes Mühre, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Lübnan 1427/2006.

DURMUŞ, İsmail, “Hemze”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1998.

EBÜ’L-FELÂH, Abdü’l-Hay İbnü’l-‘İmâd, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbêri men Zeheb, Thk.

Mahmûd el-Arnavûd, Dâru İbn Kesîr, I. Baskı, Beyrut 1406/1986.

EBÛ HAFS, Sirâcu’d-Dîn ‘Amr b. ‘Alî b. ‘Âdil, el-Lübâb fî ‘Ulûmi’l-Kitâb, thk. ‘Âdil

Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd, ‘Alî Muhammed Mu’avvid, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye,

I. Baskı, Beyrut 1419/1998.

EBÜ’L-HACCÂC, Yûsuf b. ‘Abdirrahmân, Tehzîbü’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk.

Beşşâr ‘Avvâd Ma’rûf, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı, Beyrut 1400/1980.

EBÛ HAYYÂN, Muhammed b. Yusuf, el-Bahru’l-Muhît fi’t-Tefsîr, thk. Sıtkı

Muhammed Cemîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1420/1999.

138

EBÜ’L-KÂSIM, Şihâbu’d-Dîn Ebû Şâme, İbrâzü’l-Meânî Min Hirzi’l-Emânî, Dâru’l-

Kütübi’l-‘İlmiyye, byy. ts.

EFENDİZÂDE, Yusuf, Risâletü’l-Meddât, Thk. İbrahim Muhammed el-Cürmî, Dâru

Ammar, ‘Ammân 1421/2000.

‘ÂNÎ, Hâmid Şâkir, ed-Dürrü’l-Vefîr fî Kırâati’l-Mekkî İbn Kesîr, byy. ts.

EBÛ ‘UBEYDE, Ma‘mer b. Müsennâ, Mecâzu’l-Kur’ân, thk. Muhammed Fuâd Sezgin,

Mektebetü’l-Hâncî, Kâhire 1381/1961.

EBU’S-SUÛD, el-İmâdî Muhammed b. Mustafa, İrşâdü Akli’s-Selîm İlâ Mizâye’l-

Kitâbü’l-Kerim, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut ts.

EBÛ ZÜR‘A, ‘Abdurrahman b. Muhammed b. Zencele, Hüccetü’l-Kırâât, thk. Sâ‘îd el-

Afğânî, Müessesetü’r-Risâle, V. Baskı, Beyrut 1418/1997.

FADL HASAN ‘ABBÂS, el-Belâğâtü’l-Kur’âniyyetü mine’l-Vecheti’l-Belâğiyye,

Mecelletü Dirâsâti’l-Câmi‘ati’l-Ürdûniyye, VII. Baskı, Ürdün 1987/1408.

FÂRİS, Tâhâ, Terâcimü’l-Kurrâi’l-Aşr ve Ruvâtihimü’l-Meşhûrîn, Müessesetü’r-

Reyyân, I. Baskı, byy. 1435/2014.

FÂRİSÎ, Ebû ‘Alî, Hasan b. Ahmed, el-Hüccetü li’l-Kurrâi’s-Seb‘ati, thk. Bedru’d-Dîn

Kahveci, Beşîr Cevîcâbî, Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, II. Baskı, Beyrut

1413/1993.

FERRÂ’, Ebû Zekeriyyâ b. Zeyyâd, Meâni’l-Kur’ân, thk. Ahmed Yûsuf Necâtî,

Muhammed ‘Ali en-Neccâr, ‘Abdü’l-Fettâh İsmâîl eş-Şilbî, Dâru’l-Mısr li’t-

Te’lîfi ve’t-Terceme, I. Baskı, Mısır ts.

HAVVÂ, Sa‘îd, el-Esâs fi’t-Tefsîr, Dâru’s-Selâm, VI. Baskı, Kâhire 1423/2003.

HEYTÎ, ‘Abdülkâdir Rahîm, Mâ İnferade bihî Külli mine’l-Kurrâi’s-Seb‘ati ve

Tevcîhihî fi’n-Nahvi’l-‘Arabî, Menşûrâtu Dâru Kâna Tûnus, I. Baskı, Binğâzî

1416/1996.

HİCÂZÎ, Muhammed Mahmûd, et-Tefsîru’l-Vâdıh, Dâru’l-Celîlu’l-Cedîd, X. Baskı,

Beyrut 1413/1992.

İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir, et-Tahrîru ve’t-Tenvîr, Dâru Sahnûn li’n-Neşri ve’t-

Tevzî‘, Tunus 1440/1997.

139

İBN ATİYYE, el-Endelüsî, el-Muḥarrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk.

‘Abdü’s-Selâm ‘Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı,

Beyrut 1422/2002.

İBN CEVZÎ, Cemâlü’d-Dîn Ebu’l-Ferac, Zâdu’l-Mesîr fî ‘İlmi’t-Tefsîr, thk. ‘Abdu’r-

Rezzâk el-Mehdî, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2001.

İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed b. Yûsuf, Ğâyetü’n-Nihâye fî

Tabakâti’l-Kurrâ’, Mektebetü İbn Teymiye, I. Baskı, byy. 1351/1932.

……………, en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr,thk. Ali Muhammed ed-Dabbâ‘, Dâru’l-

Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut ts.

……………, Müncidü’l-Mukriîn ve Mürşidü’t-Tâlibîn, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I.

Baskı, Beyrut, 1420/1999.

İBN EBÎ DÂVÛD, Ebû Bekr Abdullah Süleymân b. Eş‘as es-Sicistânî, Kitâbu’l-

Mesâhif, Thk. Muhammed Vâ‘iz, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, II. Baskı, Lübnan,

Beyrut 1423/2002.

İBN EBÎ HÂTİM ER-RÂZÎ, ‘Abdurrahman b. Muhammed, el-Cerh ve’t-Ta’dîl, Dâru

İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut 1271/1952.

İBN FÂRİS, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris, Mu‘cemü Mekâyîsü’l-Lüga, thk.

Abdüsselam Muhammed Harun, Dâru’l-Fikr, 1399/1979.

İBN HAZM, Ebû Muhammed ‘Alî b. Ahmed el-Endülüsî, Cemheratu Ensâbi’l-‘Arab,

Dâru’l-Kütübi’l-Îlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1403/1983.

İBN HACER, Ahmed b. ‘Ali el-‘Askalânî, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-

Ma’rife, Beyrut 1379/1959.

EBÛ HÂTİM İBN HİBBÂN, Muhammed b. Ahmed et-Temîmî, es-Sikât, Dâiratü’l-

Meârifi’l-Osmâniyye, I. Baskı, Hindistan 1393/1973

İBN HÂLEVEYH, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed, el-Hüccetü fî’l-Kırââti’s-Seb‘i,

thk. ‘Abdü’l-‘âl Sâlim Mükerrem, Müessesetü’r-Risâle, VI. Baskı, Beyrut

1417/1996.

140

İBN HAMDİVEYH, Ebû ‘Abdillâh el-Hâkim, el-Müstedrekü ‘ale’s-Sahîhayn, thk.

Mustafa ‘Abdülkâdir ‘Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut

1411/1990.

İBN HÜSEYİN, Muhammed Nehbân el-Mısrî, el-Kameru’l-Munîr fî Kırâati’l-İmâmi’l-

Mekkî ‘Abdullâh İbn Kesîr, III. Baskı, byy. ts.

İBN KESÎR, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm, thk. ‘Abdülkâdir el-Arnavûd, Dâru’l-Feyhâ, I.

Baskı, Dimaşk 1414/1993.

İBN MANZÛR, Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, Dâru Sâdir, III. Baskı,

Beyrut 1414/1993.

İBN EBÎ MERYEM, el-Mevdih fî Vücûhi’l-Kırââti ve ‘İlelihâ, thk. Ömer el-Kebîsî, el-

Cemâ‘atü’l-Hayriyyeti li Tahfîzi’l-Kur’ân, I. Baskı, byy. 1414/1993.

İBN MÛSÂ, Muhammed b. ‘Ali b. Âdem, Zehîratü’l-Ukbâ fi Şerhi’l-Müctebâ (Şerhü

Süneni’n-Nesâî), Dâru’l-Mi’râci’d-Düvelî, I. Baskı, Riyâd 1417/1996.

İBN MÜCÂHİD, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî, Kitâbü’s-Seb‘ati

fî’l-Kırâât, thk. Şevkî Dayf, Dâru’l-Ma‘rûf, I. Baskı, Mısır 1400/1980.

İBN YÂ‘ÎŞ, Ebü’l-Bekâ Muvaffaku’d-Dîn, Şerhu’l-Mufassal li’z-Zemahşerî, thk. İmîl

Bedî‘ Ya‘kûb, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1422/2001.

‘İSÂ, Muhammed, Eseru’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti’l-Fehmi’l-Lüğavî Dirâseti

Tatbîkiyyeti fî Sûrati’l-Bakara, Dâru’l-İslâm, I. Baskı, byy. 1430/2009.

KÂDÎ, ‘Abdülfettah, Târihü’l-Kurrâi’l-‘Aşrati ve Ruvâtihim ve Tevâtüri Kırââtihim ve

Menhecü Küllin fî Âli Kırâat, Mektebetü’l-Kâhire, I. Baskı, Mısır 1419/1998.

KÂDÎ, ‘Abdülfettâh ‘Abdülğanî, el-Büdûru’z-Zâhiratü fi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-

Mütevâtirati min Tarîki’ş-Şâtibiyyeti ve’d-Dürreti, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî,

Beyrut ts.

……………, el-Vâfî fî Şerhi’ş-Şâtıbiyyeti fi’l-Kırââti’s-Seb‘i, el-Mektebetü’s-Sevâdî,

V. Baskı, Cidde 1420/1999.

……………,el-Ferâidü’l-Hısân fî ‘Addi Âyi’l-Kur’ân, Mektebetü’d-Dâr, Medine, I.

Baskı, 1983/1404.

141

……………, el-Kırââtü’ş-Şâzzetü ve Tevcîhuhâ min Lüğati’l-‘Arab, Dâru’l-Kitâbi’l-

‘Arabî, Beyrut 1401/1981.

KÂDÎ, ‘Abdü’l-Hak b. Gâlib b. ‘Atiy, el-Muharrarü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbü’l-Azîz,

‘Abdüsselâm ‘Abdü’ş-Şâfî Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I. Baskı,

Beyrut 1413/1993.

KARABÂŞÎ, ‘Abdurrahman, Karabaş Tecvîdi, İstanbul ts.

KARAÇAM, İsmail, Kur’ân-ı Kerîm’in Fazîletleri ve Okuma Kâideleri, İFAV Yay.

İstanbul 1432/2011

KÂRİ’, ‘Abdülazîz b. ‘Abdülfettâh, Kavâidü’t-Tecvîd ‘Alâ Rivâyeti Hafs ‘an ‘Âsım b.

Ebî’n-Necüd, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut ts.

KÂSIMÎ, Muhammed Cemâlü’d-Dîn, Mehâsinü’t-Te’vîl, thk. Muhammed Bâsil,

Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1418/1997.

KERMÂNÎ, Ebü’l-‘Alâ Muhammed b. Ebî’l-Muhâsin Ahmed, Mefâtîhu’l-Eğânî fi’l-

Kırââti ve’l-Meânî, thk. Muhsin ‘Abdü’l-Hamîd, Dâru İbn Hazm, I. Baskı,

Lübnan, Beyrut 1422/2001.

KURTUBÎ, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed, el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân

(Tefsîru’l-Kurtûbî), thk. Ahmed el-Burdûnî ve İbrahîm Etfîş, Dâru’l-Kütübi’l-

Mısriyye, Kâhire 1384/1964.

MÂVERDÎ, Ebû’l-Hasan ‘Alî b. Muhammed b. Habîb, en-Nüket ve’l-‘Uyûn, thk.

‘Abdü’l-Maksûd b. ‘Abdirrahîm, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Lübnan,

Beyrut 1412/1992.

MEKKÎ, Ebû Muhammed b. Ebî Tâlib el-Kaysî, el-Keşfü an Vücûhi’l-Kırââti’s-Seb‘a,

thk. Muhyi’d-Dîn Ramazan, Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut 1401/1980.

MELÂHÎ, ‘Abdullah ‘Alî, Tefsîru’l-Kur’ân bi’l-Kırââti’l-Kur’âniyyeti’l-‘Aşer min

‘Hilâli Süver, Gazze 1453/2002.

MERÂĞÎ, Ahmed b. Mustafa, Tefsîru’l-Merâğî, Matba‘atu’l-Bâbili’l-Halebî, V. Baskı,

Mısır 1394/1974.

MESÛL, ‘Abdü’l-‘Alî, Mu’cemu Mustalahâti’l-‘İlmi’l-Kırââti’l-Kur’âniyye, Dâru’s-

Selâm, Kâhire 1440/2007.

142

MUHAMMED ER-RÂZÎ, Zeynü’d-Din Ebû Abdillah b. Ebî Bekr, Muhtâru’s-Sıhâh,

thk. Yûsuf Şeyh Muhammed, el-Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut 1419/1999.

MUHAYSİN, Muhammed b. Sâlim, Mu’cemü Huffâzi’l-Kur’ân ‘Abre’t-Târîh, Dâru’l-

Celîl, I. Baskı, Beyrut 1412/1992.

……………, Şerhu Tayyibeti’n-Neşri fi’l-Kırââti’l-‘Aşr, Dâru’l-Celîl, I. Baskı, Beyrut

1417/1997.

……………, el-Kırâât ve Eseruhâ fî ‘Ulûmi’l-‘Arabiyyeti, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-

Ezheriyyeti, I. Baskı, Kâhire 1404/1984.

……………, el-Muğnî fî Tevcîhi’l-Kırââti’l-‘Aşri’l-Mütevâtirati, Dâru’l-Celîl, II.

Baskı, Lübnan, Beyrut 1408/1988.

MUSTAFA, İbrâhim – ‘Abdülkadir, Hâmid - Ziyâd, Ahmed Hasan - Neccâr,

Muhammed ‘Ali, el-Mu’cemü’l-Vasît, Dâru’d-Da’ve, Kâhire 1380/1970.

NEHHÂS, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed, Meâni’l-Kur’ân, Dâru’l-Hadîs, Kâhire

1425/2004.

NESEFÎ, Ebu’l-Berakât ‘Abdullah, Medârikü’t-Tenzîl ve Hakâikü’t-Te’vîl, Muhyi’d-

Dîn Müstevî, Dâru’l-Kelimü’t-Tayyib, I. Baskı, Beyrut 1419/1998.

NİSÂBURÎ, Nizâmud-Dînü’l-Hasan b. Muhammed, Ğarâibu’l-Kur’ân ve Reğâibu’l-

Furkân, thk. Zekeriyyâ ‘Amîrât, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut

1416/1995.

NÜVEYRÎ, Muhammed b. Ebü’l-Kâsım, Şerhu Tayyibeti’n-Neşri fi’l-Kırââti’l-‘Aşr,

thk. Mecdî Muhammed Sürûr Bâslûm, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı,

Beyrut 2003/1424.

PÂLUVÎ, Hâmid b. ‘Abdülfettâh, Zübdetü’l-‘İrfân fî Vücûhi’l-Kur’ân, Hilal Yayınları,

İstanbul, 1389/1969.

RÂFİ‘Î, Mustafâ Sâdık b. Abdirrezzâk b. Abdilkâdir, Vahyü'l-Kalem, el-Mektebetü’l-

‘Asriyye, Saydâ, Beyrut 1423/2002.

RÂGIB EL-İSFAHÂNÎ, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Ḳurʾân, thk. Safvân Adnân Dâvûdî,

Dâru’l-Kalem, Beyrut 1412/1992.

143

RÂZÎ, Fahreddin, Mefâtîhu’l-Gayb, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut

1420/1999.

SÂBÛNÎ, Muhammed Alî, Safvetü’t-Tefâsîr, Dâru’l-Kur’âni’l-Kerîm, IV. Baskı, Beyrut

1402/1981.

SA‘DÎ, ‘Abdurrahmân b. Nâsir b. ‘Abdillah, Teysîru’l-Kerîmu’r-Rahmân fî Tefsîri

Kelâmi’l-Menâm, thk. ‘Abdurrahmân b. Me’lâ, Müessesetü’r-Risâle, I. Baskı,

Beyrut 1420/2000.

SAMERRÂÎ, Fâdıl, Belâğatü’l-Kelime fi’t-Ta’bîri’l-Kur’ânî, Dâru Âmmâr, I. Baskı,

‘Ammân 1420/1999.

……………,et-Ta’bîru’l-Kur’ânî, Dâru ‘Ammâr, I. Baskı, ‘Ammân 1418/1998.

SEÂLİBÎ, Ebû Zeyd ‘Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf, el-Cevâhirü’l-Hısân fî

Tefsîri’l-Kur’ân (Tefsîru’s-Se’âlebî), thk. Muhammed ‘Alî Mu‘avvid, ‘Âdil

Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, I. Baskı, Beyrut

1418/1997.

SEHÂVÎ, Ebü’l-Hasen Alemü’d-Dîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed, Cemâlü’l-

Kurrâ’ ve Kemâlü’l-İkrâ’, thk. Mervân el-‘Atiyyeh-Muhsin Harâbeh, Dâru’l-

Me’mûni li’t-Türâs, I. Baskı, Beyrut 1418/1997.

SELÎM, Safvet Mahmûd, Fethu Rabbü’l-Beriyyeti Şerhü’l-Mukaddimetü’l-Cezeriyyetü

fî ‘İlmi’t-Tecvîd, Dâru Nûri’l-Mektebât, II. Baskı, Cidde 1423/2003.

SEMERKANDÎ, Ebü’l-Leysî Nasr b. Muhammed, Bahru’l-‘Ulûm, thk. ‘Ali

Muhammed Mu‘avvid, ‘Âdil Ahmed ‘Abdü’l-Mevcûd, Dâru’l-Kütübi’l-

‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1413/1993.

SEYYİD KUTUB, İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî, fî Zilâli’l-Kur’ân, Dâru’ş-Şurûk,

XXXII. Baskı. Beyrut 1423/2003.

SÎBEVEYH, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Kanbar, el-Kitâb, Thk. Abdü’s-Selâm

Hârûn, Mektebetu’l-Hâncî, III. Baskı, Kâhire, 1408/1988.

SUYÛTÎ, Celâlü’d-Dîn Abdurrahmân b. Ebi Bekr, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, thk.

Muhammed Ebi’l-Fadl İbrâhîm, Hey’etü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti li’l-Kitâb, Mısır

1394/1974.

144

……………, Lübâbü’n-Nükûl fî Esbâbi’n-Nüzûl, thk. Ahmed ‘Abdü’ş-Şâfî, Dâru’l-

Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut ts.

ŞÂTIBÎ, Ebû Muhammed, Metnü’ş-Şâtıbiyyeti-Hirzü’l-Emânî ve Vechü’t-Tehânî fi’l-

Kırââti’s-Sebi’, Thk. Muhammed Temîmü’z-Ze’bî, Mektebetü Dâru’l-Hüdâ ve

Dâru’l-Ğavsânî li’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyyeti, IV. Baskı, Dimaşk 1426/2005.

ŞENKÎTÎ, Muhammedü’l-Emîn, Edvâu’l-Beyân fî Îzâhi’l-Kur’âni bi’l-Kur’ân, Dâru’l-

Fikr, Beyrut 1415/1995.

ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. ‘Alî b. ‘Abdillah, Fethu’l-Kadîr, Dâru İbn Kesîr-Dâru’l-

Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1414/1994.

ŞİHÂBÜ’D-DÎN, Ebû ‘Abdillâh b. Yâkût el-Hamevî, Mu’cemü’l-Büldân, Dâru Sâdir,

II. Baskı, Beyrut 1416/1995.

TABERÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Thk.

Ahmed Muhammed Şâkir, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1420/2000.

TABERSÎ, Ebû ‘Ali el-Fadl b. Hasen, el-Mecma‘u’l-Beyân fî Tefsîri’l-Ḳurʾân, Dâru

Mektebetü’l-Hayâti, Beyrut ts.

TAHÂNEVÎ, Muhammed ‘Ali b. ‘Ali, Kitâbü Keşşâfi Istılâhâti’l-Fünûn, İstanbul

1404/1984.

TEBRÎZÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî, el-Mulehhas fî İ’râbi’l-Kur’ân, thk. Yahya

Murad, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1425/2004.

TETİK, Necâti, Başlangıçtan IX Asra kadar Kırâat İlminin Tâlimi, İşâret Yayınları,

İstanbul 1990.

TOMAR, CENGİZ, “İbnü’l-İmâd”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul

2000.

YÜKSEL, ‘Ali Osman, İbn Cezerî ve Tayyibetü’n-Neşr, Marmara Üni. İlahiyat

Fakültesi Yayınları, İstanbul 1996.

ZEBÎDÎ, es-Seyyid Muhammed Murtedâ, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Mısır

1306/1889.

ZECCÂC, Ebû İshâk İbrâhîm, Meâni’l-Kur’ân ve İ’râbuhû, thk. ‘Abdü’l-Celîl

‘Abdûçelebî, Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, I. Baskı, Beyrut 1408/1988.

145

ZEHEBÎ, Şemsü’d-Dîn Muhammed b. Ahmed, Ma‘rifetü’l-Kurrâ’i’l-Kibâr ‘ale’t-

Tabakâti ve’l-A‘sâr, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, I. Baskı, Beyrut 1417/1997.

……………, Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ’, Dâru’l-Hadîs, Kâhire 1427/2006,

……………, Târîhü’l-İslâmi vefiyyâtü’l-Meşâhîri ve’l-A’lâm, Mektebetü’t-Tevfîkiyye,

byy. ts.

ZEMAHŞERÎ, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâ’ikı Ğavâmidi’t-

Tenzîl, Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, III. Baskı, Beyrut 1407/1986.

ZERKEŞÎ, Bedru’d-Dîn Muhammed b. ‘Abdillâh, el-Burhân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, Thk.

Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm, Beyrut ts.

ZİRİKLÎ, Ebû Gays Muhammed Hayrü’d-Dîn ed-Dımaşkî, el-A‘lâm, Dâru’l-‘İlmi li’l-

Melâyîn, XV. Baskı, Beyrut 1423/2002.

ZÜHAYLÎ, Vehbe, et-Tefsîru’l-Munîr fi’l-‘Akîdeti ve’ş-Şerî‘ati ve’l-Menheci, Dâru’l-

Fikri’l-Meâsir, I. Baskı, Beyrut, Lübnan 1419/1991.

146

Tablo 1: Kur’ân-ı Kerîm’de İbn Kesîr ve Râvilerinin İnfirâd Ettiği Kelimeler

Zamir olan (ه) harfini, Harf-i med olan ‘ya’ ile veya kendisinden sonraki harfin harekeli olduğu,

kendisinden önceki harfin de sâkin olduğu ‘vâv’ ile sılalı bir şekilde okuduğu yerler. Misâl;

}اضربوه و ببعضها{,{فيه ي هدا للمتقين }

SIRA

NO SÛRE ÂYET KELİME AÇIKLAMA

1 Bakara 37 كلمت ءادم

İbn Kesîr, ( ءادم) kelimesini fetha ile ( كلمات)

kelimesini damme ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ( ءادم) kelimesini damme ile

kelimesini, cemî‘ müennes olduğu (كلمات )

için, kesre ile okumaktadır.

2 Bakara 74 يعلمون

İbn Kesîr, gâib ‘ya’sı ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, muhâtab ‘ta’sı ile

okumaktadır.

3 Bakara 87 القدس

İbn Kesîr, bu kelimedeki ‘dâl’ harfini İskân

ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘dâl’ harfini damme ile

okumaktadır.

4 Bakara 97 لجبريل*وجبريل

İbn Kesîr, bu kelimede hemze olmaksızın

‘cîm’ harfini fetha ile ‘râ’ harfini kesre ile

okumaktadır.

5 Bakara 152 فاذكرني

İbn Kesîr, vasıl halinde ‘ya’ harfini fetha

ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, iskân ile okumaktadır.

6 Bakara 185 القران

İbn Kesîr, vakıf ve vasıl halinde hemzenin

harekesini ‘râ’ harfine naklederek

okumaktadır.

Diğer kurrâ, hemze ile okumaktadır.

7 Bakara 233 أتيتمİbn Kesîr, hemzeyi medsiz okumaktadır.

Diğer kurrâ, med ile okumaktadır

8 Bakara 267 موا ول تيم

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘ta’

harfini vasıl halinde şedde ve med ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ta’ harfini şeddesiz ve medsiz

okumaktadır.

9 Âl-i ‘İmrân 73 أان يوتىى

İbn Kesîr, istifham hemzesi ziyâdesiyle

ikinci hemzeyi ise teshilli bir şekilde

okumaktadır.

Diğer kurrâ, bir hemze ile okumaktadır.

147

10 Âl-i ‘İmrân 103 قوا ولتفر



okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ta’ harfini şeddesiz

okumaktadır.

11 Nisâ 16 والذان

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘nûn’


okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘nûn’ harfini şeddesiz ve

medsiz okumaktadır

12 Nisâ 97 الذين توفاهم


harfini şeddeli okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ta’harfini şeddesiz

okumaktadır.

13 Mâide 2 ولتعاونوا



okumaktadır.


okumaktadır.

14 En‘âm 37 ينزل

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘za’

harfini şeddesiz, ‘nûn’ harfini ise sükûnlu

bir şekilde okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘za’ harfini şeddeli ‘nûn’

harfini ise fetha ile okumaktadır.

15 En‘âm 120 ضيقا

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘ya’

harfini sükûn ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ya’ harfini şeddeli ve kesre

ile okumaktadır.

16 En‘âm 120 يصعد

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘sâd’

harfini sükûn ile ‘ayn’ harfini şeddesiz bir

şekilde okumaktadır.

17 En‘âm 153 ق فتفر


harfini şeddeli okumaktadır.


okumaktadır.

18 A’râf 117 هي تلقف

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘ta’ ve

‘kâf’ harflerini şeddeli, ‘lâm’ harfini ise

fetha ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ta’ve ‘kâf’ harflerini

şeddesiz, ‘lâm’ harfini ise sükûn ile

okumaktadır

148

19 Enfâl 20 ولتولوا



okumaktadır.


okumaktadır.

20 Enfâl 46 ولتنازعوا



okumaktadır.


okumaktadır.

21 Tevbe 52 هل تربصون



okumaktadır.


okumaktadır.

22 Tevbe 100 تجري من تحتها

İbn Kesîr, ( من) harfi cerrinin ziyâdesiyle,

kelimesindeki ‘ta’ harfini, kesre (تحتها)

hareke ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ( من) harfi cerrini hazfederek

ederek, (تحتها) kelimesindeki ‘ta’ harfini,

fetha hareke ile okumaktadır

23 Yûnus 5 ضئآء

Kunbûl, ‘ya’ harfinin yerine, ‘dâd’

harfinden sonra fethalı bir hemze ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, hemzenin yerine, fethalı bir

‘ya’ ile okumaktadır

24 Yûnus 16 ولأدراكم

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulflü bir

şekilde ‘elif’ harfini hazfederek

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘elif’ harfinin isbâtı ile

okumaktadır. İbn Kesîr’in birinci râvisi

Bezzî,’nin ikinci vechidir

25 Hud 3 وإن تولوا

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Vasıl

halinde ihfa ile beraber,

‘ta’ harfini şeddeli bir şekilde okumaktadır.

Diğer kurrâ, İhfa ile beraber,‘ta’ harfini

şeddesiz bir şekilde okumaktadır.

26 Hud 46 تسئلن

İbn Kesîr, ‘lâm’ harfini fetha hareke ile

‘nûn’ harfini ise fethalı ve şeddeli bir

şekilde okumaktadır.

149

27 Hud 105 لتكلم



okumaktadır.


okumaktadır.

28 Yûsuf 7 ءايه

İbn Kesîr, ‘ya’ harfinden sonraki ‘elif’i

hazfederek. Vakıf halinde müfred (ه)

zamiri ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, Cemî‘ müennes sâlim olarak,

‘elif’ harfi ile okumaktadır.

29 Yûsuf 12 نرتع ونلعب

İbn Kesîr, iki fiilde de ‘ya’ harfi

olmaksızın, ‘nûn’ harfi ile birinci fiildeki

‘ayn’ harfini ise kesre ile okumaktadır.

30 Yûsuf 23 هيت

İbn Kesîr, ‘ha’ harfini fetha ile ‘ya’ harfini

sükûn ile ‘ta’ harfini ise damme ile

okumaktadır.

31 Yûsuf 56 نشآء

İbn Kesîr, ‘ya’ harfini, ‘nûn’ ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ya’ harfi ile okumaktadır.

32 Yûsuf 80 استايسوا

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulflü bir

şekilde, hemzeyi harf-i medden ‘elif’ ile ,

sâkin olan ‘ya’ harfini ise fetha harekesi ile

değiştirerek okumaktadır.

Diğer kurrâ, Sâkin ‘ya’ ve sonrasında

hemze ile okumaktadır. Bu okuyuş aynı

zamanda, İbn Kesîr’in birinci râvisi

Bezzî,’nin ikinci vechidir.

33 Yûsuf 87-110 ايسواي -تايسوا

استايسوا

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Yûsuf/80.

Âyette geçtiği gibi.

34 Yûsuf 90 يتقي

Kunbûl, Vasıl ve vakıf halinde, kâf

harfinden sonra ‘ya’ harfi ziyâdesiyle

okumaktadır.

Diğer kurrâ, hazfederek okumaktadır.

35 Ra‘d 7 هادي

İbn Kesîr, vakıf halinde ‘dâl’ harfinden

sonra, ‘ya’ harfi ziyâdesiyle okumaktadır.


36 Ra‘d 11 والي

İbn Kesîr, vakıf halinde ‘lâm’ harfinden



150

37 Ra‘d 31 يايسİbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Yûsuf/80.

Âyette geçtiği gibi

38 Ra‘d 34, 37 واقي

İbn Kesîr, vakıf halinde ‘kâf’ harfinden



39 Hicr 8 ل مآتنز



okumaktadır.


okumaktadır.

40 Hicr 15 سكرت

İbn Kesîr, ‘kâf’ harfini cezimli

okumaktadır.

Diğer kurrâ, Şeddeli okumaktadır.

41 Hicr 54 رون تبش

İbn Kesîr, vakıf ve vasıl halinde ‘nûn’

harfini şedde ve kesreli bir şekilde (Medd-i

lâzım kelime-i musakkal) okumaktadır.

42 Nahl 127 ضيق

İbn Kesîr, ‘dâd’ harfini kesre ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, Fetha ile okumaktadır.

43 İsra 31 خطآء

İbn Kesîr, ‘ha’ harfini kesre, ‘ta’ harfini

fethalı ve sonrasında ‘elif’ ile

(Medd-i muttasıl) şeklinde okumaktadır.

44 Kehf 95 نني مك

İbn Kesîr, şeddesiz iki ‘nûn’ ile birinci

‘nûn’ harfini fetha, ikinci ‘nûn’ harfini de;

kesre okumaktadır.

Diğer kurrâ, şedde ve kesreli bir ‘nûn’ ile

okumaktadır.

45 Meryem 5 وراءي

İbn Kesîr, ‘ya’ harfini fetha ile

okumaktadır.


46 Meryem 73 مقاما

İbn Kesîr, ‘mîm’ harfini damme ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, fetha ile okumaktadır.

47 Tâhâ 63 هذآن


harfini şeddeli bir şekilde okumaktadır.

151

48 Tâhâ 112 يخف

İbn Kesîr, ‘fa’ harfini sükûn ile elif harfini

hazfederek okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘elif’ harfinin isbâtı

ile’fa’harfini damme okumaktadır.

49 Enbiyâ 30 ألم

İbn Kesîr, ‘vâv’ harfini harfini hazfederek

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘vâv’ harfinin isbâtı ile ( أولم)

şeklide okumaktadır.

50 Enbiyâ 48 ضئآءKunbûl, Yûnus 10/5. âyette geçtiği gibi.

51 Hac 19 هذآنİbn Kesîr, Tâhâ 20/63. âyette geçtiği gibi

.

52 Mü’minûn 8 لأمانتهم

İbn Kesîr, ‘nûn’ harfinden sonraki ‘elif’

harfini hazfederek müfred olarak

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘elif’ harfinin isbâtı ile cemî‘

olarak okumaktadır.

53 Nûr 2 رأفةİbn Kesîr, hemzeyi fetha ile okumaktadır.


54 Nûr 15 إذتلقونه


harfini vasıl halinde şedde ile okumaktadır.


okumaktadır.

55 Nûr 40

سحاب

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, ‘ba’

harfini tenvinsiz bir şekilde damme ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ba’ harfini tenvinli

okumaktadır.

ظلمات

İbn Kesîr, ‘ta’ harfini iki esre (tenvin) ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ta’ iki ötre (tenvin) ile

okumaktadır.

56 Nûr 54 فأن تولواİbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Hûd 11/3.

âyette geçtiği gibi.

57 Furkan 13 ضيقا

İbn Kesîr, ‘ya’ harfini sükûn ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ya’ harfini şedde, kesre ile

okumaktadır.

152

58 Furkan 25 وننزل الملئكة

İbn Kesîr, sâkin bir ‘nûn’ ziyâde edip, ‘za’

harfini şeddesiz, ‘lâm’ harfini ise damme,

.kelimesini fetha ile okumaktadır (الملئكة )

Diğer kurrâ, dammeli bir nûn, şeddeli bir

ze, fethalı bir ‘lâm’ ile ( الملئكة) kelimesinin

sonunu damme ile okumaktadır.

59 Furkan 48 يح الر

İbn Kesîr, müfred olarak ‘elif’ harfinin

hazfi ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘elif’ harfini isbât ile

okumaktadır.

60 Şuarâ 221.222 ل ياطين*تنز الش




okumaktadır.

61 Neml 21 لياتينني

İbn Kesîr, birinci ‘nûn’ harfini fethalı ve

Şeddeli, ikinci ‘nûn’ harfini de kesre

okumaktadır.

Diğer kurrâ, şeddeli ve kesreli bir ‘nûn’ ile

okumaktadır.

62 Neml 22 سباİbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, hemzeyi

iskân ile okumaktadır.

63 Neml 44 ساقيها

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, sâkin bir

hemze ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘elif’ harfi ile okumaktadır.

64 Neml 70 ضيق

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, ‘dâd’

harfini kesre ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘dâd’ harfini fetha ile

okumaktadır.

65 Neml 80 م يسمع الص

İbn Kesîr, meftûh bir ‘ya’, ‘mîm’ harfini

fetha ile ( يسمع) şeklinde, ( م (الص

kelimesindeki ‘mîm’ harfini ise damme ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, meftûh bir ‘ta’, ‘mîm’ harfini

kesre ile ( تسمع) şeklinde, ( م (الص

kelimesindeki ‘mîm’ harfini ise nasb ile

okumaktadır.

66 Kasas 27 هاتين


harfini şedde ve kesreli bir şekilde

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘nûn’ harfini şeddesiz

okumaktadır.

153

67 Kasas 37 قال

İbn Kesîr, ‘vâv’ harfini hazfederek

okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘vâv’ harfini isbât ile ( وقال)


68 Kasas 71 بضئآء

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, Yûnus

10/5. âyette geçtiği gibi.

69 Rûm 39 أتيتم

İbn Kesîr, hemzeyi medsiz okumaktadır.

Diğer kurrâ, med ile okumaktadır.

70 Lokman 13 يابني

İbn Kesîr, ‘ya’ harfini sükûn ile

okumaktadır.

71 Lokman 17 يابنيİbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, ‘ya’

harfini sükûn ile okumaktadır.

72 Ahzâb 33 جن ولتبر



okumaktadır.


okumaktadır.

73 Ahzâb 52 أن تبدل

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, vasıl

halinde ihfa ile beraber, ‘ta’ harfini şeddeli


Diğer kurrâ, ihfa ile beraber, ‘ta’ harfini


74 Sebe’ 15 لسبا

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, hemzeyi

iskân ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, hareke ile okumaktadır.

75 Sâd 33 ؤق ؤوق -بالس بالس

Kunbûl, ‘sîn’ harfinden sonra, sâkin bir

hemze ile okumaktadır. Ayrıca ‘sîn’

harfinden sonra, ötreli bir hemze ve harf-i

medden ‘vâv’ ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, hemze olmaksızın

okumaktadır.

76 Sâd 45 عبدنا

İbn Kesîr, ‘ayn’ harfini fetha, ‘ba’ harfini

iskân ile müfred olarak okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ayn’ harfini kesre, ‘ba’

harfini fetha sonrasında ‘elif’ ile cemî‘

olarak okumaktadır.

154

77 Zümer 23 هادي




78 Zümer 64 تامرون ي

İbn Kesîr, şedde ve kesreli bir nûn, fetha

harekeli ‘ya’yı musakkal lâzım med


79 Mü’mîn 21 واقي

İbn Kesîr, vakıf halinde ‘kâf’ harfinden



80 Mü’mîn 26 ذروني


ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, iskân ile okumaktadır

81 Mü’mîn 33 هادي




82 Mü’mîn 60 ادعوني


ile okumaktadır.


83 Fussilet 29 الذين

İbn Kesîr, vasıl ve vakıf halinde, ‘nûn’

harfini şeddeli bir şekilde, ‘ya’ harfinde üç

vecih ile okumaktadır. (tul, tavassut, kasr)

Diğer kurrâ, vasıl halinde ‘ya’ harfini

sükûn ile vakıf halinde (üç vecihle)

okumaktadır.

84 Fussilet 47 شركآءى


ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, iskân ile okumaktadır

85 Şûrâ 3 يوحى

İbn Kesîr, ‘ha’ harfini fetha hareke,

sonrasında elif-i maksûra ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘ha’ harfini kesre hareke,

sonrasında ‘ya’ harfi ile okumaktadır.

86 Muhammed 15 أسنİbn Kesîr, hemzeyi kasr ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, hemzeyi med ile okumaktadır.

155

87 Fetih 29 ؤوقه س -سؤقه

Kunbûl, ‘sîn’ harfinden sonra, sâkin bir

hemze ile okumaktadır. Ayrıca ‘sîn’

harfinden sonra, ötreli bir hemze ve harf-i

medden ‘vav’ ile okumaktadır.


okumaktadır.

88 Hucurât 11 - 12 ولتنابزوا

ولتجسسوا



okumaktadır.


okumaktadır.

89 Hucurât 13 لتعارفوا



okumaktadır.


okumaktadır.

90 Hucurât 18 يعملون

İbn Kesîr, gâib ‘ya’sı ile


okumaktadır.

91 Kâf 32 يوعدون

İbn Kesîr, gâib ‘ya’sı ile


okumaktadır.

92 Tûr 21 ألتناهم

İbn Kesîr, ‘lâm’ harfini kesre ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, fetha hareke ile okumaktadır.

93 Necm 20 ومنآءة

İbn Kesîr, ‘elif’ harfinden sonra fethalı bir

hemze ile (Medd-i muttasıl) okumaktadır.


okumaktadır.

94 Necm 22 ضئزى

İbn Kesîr, ‘dâd’ harfinden sonra sâkin bir

hemze ile okumaktadır.

Diğer kurrâ, ‘dâd’ harfinden sonra sâkin

bir ‘ya’ ile okumaktadır.

95 Kamer 6 نكر

İbn Kesîr, ‘kâf’ harfini İskân ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, damme ile okumaktadır.

156

96 Vâkıa 60 قدرنا

İbn Kesîr, ‘dâl’ harfini şeddesiz

okumaktadır.

Diğer kurrâ, şeddeli okumaktadır.

97 Mümtehine 9 أن تولوهم


halinde ihfa ile beraber ‘ta’ harfini şeddeli


Diğer kurrâ, ihfa ile beraber, ‘ta’ harfini


98 Tahrîm 4 وجبريلİbn Kesîr, hemze olmaksızın ‘cîm’ harfini

fetha ile ‘râ’harfini kesre ile okumaktadır.

99 Mülk 8 تكاد تميز




okumaktadır.

100 Kalem 38 لمآ تخيرون



okumaktadır.


okumaktadır.

101 Meâric 32 لأمانتهم

İbn Kesîr, ‘nûn’ harfinden sonraki ‘elif’

harfini hazfederek okumaktadır.


okumaktadır.

102 Kıyâme 1 لأ قسم

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, hulflü

okumak üzere, ‘lâm’ harfinden sonraki

elif’i hazfederek okumaktadır.


okumaktadır.

103 Abese 10 عنه و تله


halinde med ile ‘ta’ harfini şedde ile

okumaktadır.


okumaktadır.

157

104 Alak 7 أه ر

İbn Kesîr’in ikinci râvisi Kunbûl, hemzeyi

kasr ile ‘elif’ olmaksızın hulflü

okumaktadır.


okumaktadır. Kunbûl’ün ikinci vechidir

.

105 Kadr 3-4 ل شهر تنز


halinde med ile ‘ta’ harfini şedde ile

okumaktadır.


okumaktadır.

106 Tebbet 1 لهب

İbn Kesîr, ‘ha’ harfini iskân ile

okumaktadır.

Diğer kurrâ, fetha ile okumaktadır.

107 Tekbir

İbn Kesîr’in birinci râvisi Bezzî, Duhâ

sûresinden, Nâs sûresine kadar şâtıbiyye

tarîkine göre her sûrenin başında tekbir

okumaktadır.

Diğer kurrâ, tekbir okumamaktadır.

158

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler:

Adı Soyadı: Yavuz Mutlu

Doğum Yeri Yılı : Erzincan -21.01.1981

Medeni Hali : Evli

Eğitim Durumu:

Lisans Öğrenimi : Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (2011-2013)

Yüksek Lisans Öğrenimi : Süleyman Demirel Üniversitesi (2016-2019)

Yabancı Dil(ler) ve Düzeyi:

1.İngilizce: Orta seviye

2. Arapça: İyi seviye

İş Deneyimi:

İstanbul-Pendik Müftülüğü Kur’an Kursu Öğreticisi 2012-

Documents

Yavuz MUTLUtez.sdu.edu.tr/Tezler/TS03402.pdf · 2020. 8. 20. · iii (MUTLU, Yavuz, Kırâat-Anlam İlişkisi Açısından İbn Kesîr Kırâatinde Ferşü’l- Hurûf, Yüksek Lisans