Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü [email protected]

Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli- 1

Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü[email protected]

Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler:

Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması


Plan

• Bilimsel Yayıncılık

• Açık Erişim

• Kurumsal Arşivler

• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv Uygulaması www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr

• Türkiye’de Neler Yapılabilir?


Bilimsel Dergi Sayısı

• 24.000 hakemli dergi

• Yılda 2,5 milyon makale

• Bilimsel dergiler pahalı

• Ekonomik model aboneliğe / kiralamaya (lisans) dayalı


Kısır Döngü

• Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi

• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi

• Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri

• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi

• Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . • . . .


Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok• Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor

• Dergi fiyatları “esnek” değil

• Tetrahedron Letters

– 1974 200 USD

– 1997 7176 USD

– 2005 12.204 USD

• Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar


Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var!

Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004


Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı

• Kamu kaynakları

– Araştırma projeleri

– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları

– Bilimsel yayınları alan kütüphaneler

• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar

• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?”

Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004


Açık Erişim Tanımı

“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim

“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.”

Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities

http://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html


Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002

• Kendi kendine arşivleme

• Açık Erişim dergileri

Kaynak: Prosser, 2003


Kendi Kendine Arşivleme

• Yayıncıların tutumu

– Yayıncıların %92’si onaylıyor

• Yazarların tutumu

– Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık


Yayıncıların Tutumu

Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan

Dergiler % Yayıncılar %

8919 (%100) 107 (%100)Henüz değil 695 %8 34 %32

Ön baskı2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)

Son baskı 5754 %65 66 %62

Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil yeşil ışıkışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor ((%%92)92)

Kaynak: Brody & Harnad, 2004


Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor

• Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor

Kaynak: Harnad & Brody (2004)


Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?

• İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar2,7 milyar dolar

• Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad)

The UK is losing around £1.5 annually in the potential impact of its scientific research expenditure, according to one of the key figures in the global open

1.5 billion lost annually in potential return on British science

access publishing movement. Professor Stevan Harnad, Moderator of the American Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's School of Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific research findings that are being lost to the UK each year through the limitations of the current academic publishing environment. Kaynak: www.eprints.org


Açık Erişim Dergileri

• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti

• Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi

• Hakemli dergilerin %8,3’ü

• Erişim için abonelik gerekli değil

• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar / araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor


Directory of Open Access Journals


Açık Erişim Gelişmeleri

• Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu

• Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri


Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri

• Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002

• Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003

• Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003

• BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003

• OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004

• IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004


Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi

• ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd.

• ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004

• Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004

• Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu - 1 Ekim 2005


Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006)• ABD (161) • İngiltere (68) • Kanada (32) • Almanya (59) • Fransa (27) • Avustralya (23) • İsveç (25) • Hollanda (15)• İtalya (21)

• Brezilya (43) • Hindistan (15) • Danimarka (7) • Çin (5) • Macaristan (4) • İspanya (13) • Belçika (9) • Güney Afrika C. (6) • Japonya (4) • Türkiye 1• . . .

•http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country


Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006)

• GNU Eprints (195)• DSpace (129)• ETD-db (22)• OPUS (Open Publication System) (20)

• Bepress (25)• CDSWare (8)• HAL (3)• ARNO (4)• Diğer (180)

Kaynak: archives.eprints.org


Açık Arşivler Girişimi


Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP)

• Dizinleme yayın sürecinin bir parçası

• Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor

• Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor”


Arama Mekanizmaları: OAIster

Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi;

kayıt sayısı yaklaşık 2,1 milyon arttı


Google Scholar


Kurumsal Arşivler

• Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüel ürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme


Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri

• Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler – Ön baskılar– Son baskılar

• Tezler• Teknik raporlar• Kitaplar

• Öğrenim nesneleri• Ek materyaller (veri,

görüntü, vs.)• Açık Erişim dergileri• Çalışma metinleri• . . .


Hacettepe ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması


İşletim Sistemi: Linux Fedora Core


Açık Erişim Yazılımı: Dspace


H.Ü. Açık Erişim Arşivleri


Arama Sonuçları


Dizin Bilgileri (Dublin Core)


Tam Metin Tez


Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri

• Farklı dermeler yaratılabilmesi• Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması• Özelleştirme: MyDspace• Yeni belge yükleme

– tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim

• Yönetim– edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı,

yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme


Farklı Dermeler


Son Yüklenen Belgeler


Özelleştirme: MyDspace


Yeni Belge Kaydetme


Tanımlama I


Tanımlama II


Yükleme I


Yükleme II


Yükleme III


Doğrulama


Lisans / Telif Hakları


Kayıt Tamam


Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı


Yeni Arama Sonucu


Dizin Bilgisi


Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)


Edit İşlemleri


Yetkilendirme Politikası Tanımı


Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı


Bölümleri Yönetme


Kullanıcıları Yönetme


Yapılanlar

• CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için)

• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt

• OAIster arama motoruna kayıt

• Google Scholar’a kayıt


OAI Registry


OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim”


Tarama Sonuçları


Yapılması Gerekenler

• Veri girişi

• Uygulamanın Hacettepe’de yaygınlaştırılması

• Farkındalığın artırılması

• Uygulamanın diğer üniversitelerde yaygınlaştırılması


www.acikerisim.org



Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK

Kaynak: Day (2003)


Türkiye’de Neler Yapılabilir?

• “Farkındalık” yaratmak• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri

projeleri çoğaltmak• Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili

olduğunu görmek• Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma

sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak

• Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek

• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek


Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)

• Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek • Açık Erişim dergileri yayımlamak

– TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler

• Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek

• Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS)

• Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak

• Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak


Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi

Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü[email protected]

Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler:

Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması

Documents

Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü [email protected]