XIVONO XIKONGOMELO MINKOKA - Armscor

1ANNUAL REPORT 2010/11

XIVONO

XIVONO XA ARMSCOR i kuva khamphani ya xiviri ya Afrika Dzonga leyi nga na nkoka etikweni ni le misaveni hinkwayo tanihi senthara ya xithekiniki ya vuswikoti bya xiyimo xale henhla eku xaviweni ka Matlhari yo tisirhelela na vukorhokeri byo seketela.

XIKONGOMELO

Xikongomelo xa ARMSCOR i ku fikelela ku xaviwa, ku hlayisiwa na swilaveko swa ku hangalasiwa swa Ndzawulo ya Vusirheleri ya Afrika Dzonga na vaxavi van’wana hi ku landza switirhisiwa swo tisirhelela, swimakiwa swo yelana na vukorhokeri. ARMSCOR yi hlayisa switirateji swa vuswikoti na tithekinoloji no tlakusa vumaki bya vusirheleri byo yelana bya laha tikweni.

MINKOKA

ARMSCOR yi tshemba leswaku minkoka ya yona yi vumba masungulo ya kahle ya ndlela leyi yi endlaka ntirho wa yona hakona. Hi tshembela eka mimpimo ya xiyimo xale henhla swinene no tiyimisela ku thola vanhu hi ku ringana, ku endla ntirho wa hina hi ndlela leyi nga erivaleni no va ni vutihlamuleri.

Hi tshembisa ku tinyiketela eka minkoka leyi landzelaka:

• Ku va xikombiso lexinene

• Ku vuyeriwa

• Ku kongomisa eka vaxavi

• Ku hlayisa no xixima vanhu van’wana

• Vuswikoti bya xiyimo xale henhla

• Ku tirhisana swin’we no tshembeka.


Leswi nga endzeni Tipheji

XIHLAYA VA KHAMPHANI 3

XIVIKO XA MUTSHMATULU 8

RITO RO RHANGA HI MUKHOMERI VAVUKAMBERIMUFAMBISSINKULU CHAIRMAN’S REPORT 11

KHAMPHANINKULU FINANCIAL STATEMENTS 61

SWITATIMENDE SWA TIMALI SWA NHLANGO 62

XIVIKO XA MUHLAHLUVATINKOTA JENERALI EKA PALAMENDE HIXIYIMO XA MATLHARI 63

XIVIKO XA VALA WURI 66

SWIKOMISO 144


XIHLAYA XA KHAMPHANI

Khamphani ya Matlhari ya Afrika Dzonga (Armscor) i nhlangano lowu nga wa mfumo lowu nyikiweke matimba hi Nawu wa Vumaki na Nhluvukiso wa Matlhari wa 1968 (Nawu 57 wa 1968), no ya emahlweni wu tirha hi ku tirhisa Khamphani ya Matlhari Ya Afrika Dzonga (Ltd) Nawu wa 2003 (Nawu wa 51 wa 2003). Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha hi yena mulawurinkulu loyi a nga na vutihlamuleri bya Armscor.

XIVUMBEKO XA HOFISI YA VUSIRHELERI NA KHALE KA MASOCHA

Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha

Xandla xa Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha

NDZAWULO YA VUSIRHELERI

Matsalanawa Vusirheleri

Nhloko ya SANDF

Vukorhokeri na Swiyenge

NDZAWULO YA KHALE KA

MASOCHA

Mulawuri-jenerali

Vukorhokeri na Swiyenge

ARMSCORMutshamaxitulu

wa Armscor

Swirho swa Huvo ya Armscor

Khamphani ya Matlhari ya Afrika

Dzonga (Ltd)


H U V O YA M A FA M B I S E L O

Dr PS Molefe

Mr SA Msibi

Adv V. September

Mrs R Msiza Mr EL Borole

Tat. S Mkwanazi: Mukhomeri wa Mufambisinkulu

Tat. JG Grobler : GM: Timali na Switirhisiwa

Mr RP Meyer Mr LV Mosiako


HUVO

Armscor i khamphani ya mfumo. Mafambiselo na vulawuri enkarhini lowu nga ku kamberiweni a swiri emavokweni ya Huvo ya vulawuri ehansi ka vurhangeri bya Mutshamaxitulu, Dok. PS Molefe na Xandla xa mutshamaxitulu Man. R. Msiza. Ku endlela ku kota ku tirha no va ni vutihlamuleri hi ndlela ya kahle, Huvo yi na tikomiti timbhirhi, xikombiso Komiti ya Vuhlahluvi bya tinkota na Komiti ya Xiyimo xa khombo na Komiti ya Swipfuno swa Vatirhi. Tikomiti leti a ti fambisiwa hi Tat. EL Borole na Tat. SA Msibi hi ku landzelelana ka tona.

Mufandisinkulu

MulawurinkuluVuxaka bya Vatirhisani

MulawurinkuluVupulani bya

Makungu

MulawurinkuluVuhlahluvi byale

Ndzeni

Mufambisiangarhelo Ribuwa rale

Lwandle

MufambisiangarheloVuswikoti bya

Vatirhi

Matsalana wa HuvoMufambisiangarhelo Vukorhokeri bya swa

Nawu

MufambisiangarheloTimali na

Tinhundzu

Mulawuriangarhelo Ku Xaviwa ka

Nhundzu

MulawuriangarheloTinhundzu na

Nseketelo

MulawuriangarheloMavandla ya Vusirheleri(Pty) Ltd

MulawuriangarheloNkoka na IT

MUFAMBISINKULU

Ntirho wa nkoka wa Mufambisinkulu i mafambiselo hi ku angarhela ya nhlangano. Vutihlamuleri lebyi a byi katsi ntsena ku nyika swiletelo swa mafambiselo na vurhangeri, ku endla tipholisi, ku lawula ntirho wa minhlangano no hluvukisiwa ka tipulani ta mafambiselo ku fikelela xikongomelo na swikongomelo swa nhlangano. Eku endleni mintirho leyi/vutihlamuleri lebyi CEO u seketeriwa hi xivumbeko xa mafambiselonkulu lexi vitaniwaka Huvo ya Mafambiselo. Tindzawulo hinkwato ti yimeriwile eka xiyimo lexi.


6 7ANNUAL REPORT 2010/11

M A N A G E M E N T B O A R D

Mr S Mkwanazi: Acting Chief Executive Officer

Mr TT GodukaGM:Dockyard

Mr K HanafeyActing GM: Armscor Business (Pty) Ltd

Mr JG Grobler GM: Finance and Infrastructure

Ms NRM BorothoGM: Logistics & Materiel Support

Mr MM MatibeActing GM: Quality & IT

Mr D GrieselActing GM: Acqusition

Mr S MbadaGM: Human Resources

H U V O YA M A FA M B I S E L O

Tat. JG Grobler : GM: Timali na Switirhisiwa

Tat. D Griesel: Mukhomeri wa GM:Ku xaviwa ka tinhundzu

Tat. S Mkwanazi: Mukhomeri wa Mufambisinkulu

Man. NRM Borotho: GM: Lulamiselo na Nseketelo wa Switirhisiwa

Tat. S Mbada: GM: Vuswikoti bya VatirhiTat. TT Goduka: GM: Ribuwa rale Lwandle

Tat. MM Matibe: Mukhomeri wa GM: Nkoka na IT

Tat. K Hanafey: Mukhomeri wa GM: Bindzu ra Armscor (Pty) Ltd


1. KU XAVIWA KA TINHUNDZU (ACQUISITION)

Armscor loko yiri karhi yi endla ntirho wa yona, yi hlayisa vuswikoti na tithekinoloji leti lavekaka ku fikelela vutihlamuleri bya yona byo tanihi tisisiteme ta mafambiselo ya minongonoko leti faneleke, nongonoko wa Ku Nghenela ka Vumaki bya Vusirheleri (DIP), ku fambisiwa ka tiphurojeke ta thekinoloji na switirhisiwa swa makungu.

Armscor yi xava swilo swa vusirheleri swa Ndzawulo ya Vusirheleri na xiyenge xin’wana na xin’wana xa Mfumo lexi nga lavaka vukorhokeri bya yona, ku katsa na Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika Dzonga (SAPS).

Ntirho wo xava wa Armscor wu katsa magoza hinkwawo lama faneleke ku tekiwa ku fikelela xilaveko xa swilo, switirhisiwa kumbe vukorhokeri lebyi faneleke ku endleriwa vaxavi kumbe hi ku seketela swilaveko swa vaxavi. Magoza lama ma katsa:

• ndzavisiso wa ntirho wa nkarhi wo leha na xilaveko xa

vupulani

• ku tumbuluxa no hluvukisiwa ka thekinoloji

• ku dizayina no hluvukisa swimakiwa na tisisiteme leti

kongomisiweke eka vumaki, ku endliwa ka swimakiwa

na tisisiteme leswi fikelelaka swilaveko hinkwaswo

swa vatirhisi leswi tivisiweke.

Armscor yi tshama yi kongomise no tiyimisela eka ntirho wa yona wo xava switirhisiwa leswi nga durheki, leswi nga kahle no tirhiseka hi ndlela ya kahle.

Ntirho wa Armscor wo xava wu nga avanyisiwa hi ku angarhela hi minkhetekanyo ya mune, leyi ku nga:

• Ku xava thekinoloji

• Ku Xaviwa ka Switirhisiwa leswi nga na Vuswikoti

• Ku Xaviwa ka Tisisiteme ta Nseketelo

• Ku xaviwa ka nhundzu

1.1 Ku xaviwa ka thekinoloji

Mafambiselo ya ku xaviwa ka thekinoloji ya katsa ku endliwa ka tikontiraka na ku hluvukisiwa ka thekinoloji ku seketela tiphurojeke to xava ta nkarhi lowu taka. Ma katsa migingiriko yo tanahi ku tirhisiwa ka nhlamuselo na swilaveko leswi yelanaka kuva swilaveko swa xithekiniki leswi faneleke no endliwa kahle ka ntirho, hi ndlela leyi faneleke, leyi hlayisekeke na swimakiwa ni tisisiteme leswi nga seketeriwaka.

1.2 Ku xava nhundzu

Mafambiselo yo xava tinhundzu ya katsa ku xaviwa ka switirhisiwa swa mabindzu leswi nga kona kumbe switirhisiwa swa le tixelufini swa Matlhari.

1.3 Ku xaviwa ka tisisteme ta nseketelo

Mafambiselo ya ku xaviwa ka tisisiteme ta nseketelo swi katsa nseketelo lowu nyikiwaka eka vaxavi va Armscor enkarhini wa xiyimo xa ntirho xa swimakiwa na tisisiteme no katsa ku hlayisiwa na ku nyikiwa ka nseketelo wa malulamiselo wa swimakiwa swoleswo na tisisiteme.

Hikwalaho kova xiyimo xo xaviwa xa Tiphakeji ta Vupulani bya Vusirheleri to tala se xiri ekusuhani no hela naswona tisisiteme to tala leti se ti ri eka xiyimo xo tirhisiwa, matshalatshala ya migingiriko yo tala leyi vekiweke eka nseketelo wa tisisiteme yale ku tlakukeni hi xihatla.

1.4 Ku xaviwa ka switirhisiwa swa vuswikoti

Ku xaviwa ka switirhisiwa swa vuswikoti swi yimela ntirho wo xava nhundzu yo tala wa Armscor no katsa migingiriko hinkwayo ku suka eka ku tirhisa xikongomelo/nhlamuselo na swilaveko swo yelana kuva swilaveko swa xithekiniki leswi faneleke eku endleni ka ntirho hi ndlela ya kahle, leyi faneleke na swimakiwa leswi nga ni nseketelo na tisisiteme hi ku landza swilaveko leswi boxiweke swa vaxavi va Armscor.


2. MINHLANGANO YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR LTD – ADI

MINHLANGANO YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR Limited yi lawuriwa hi ku hetiseka hi xiyengentsongo xa Armscor naswona yi nyikiwile matimba yo fambisa, seketela no hlayisa switirhisiwa swa vupulani na vuswikoti bya vumaki bya vusirheleri, swipfuno na tithekinoloi to tanihi leti tivisiweke hi Ndzawulo ya Vusirheleri.Switirhisiwa leswi swa vupulani swi aviwile hi mintlawa mimbirhi;Leyi ku nga Sayense ya Vusirheleri na Minhlangano ya Thekinoloji,leswi katsaka switirhisiwa swa ndzavisiso na nhluvukiso, na Senthara yo Kambela no Pima Nkoka, leyi nga na vutihlamuleri byo endla ntirho hinkwawo wo kambela no pima nkoka wa vukorhokeri eka mimbangu ya matlhari na vaaki.

3. RIBUWENI RA LWANDLE

Armscor yi fambisa no lawula Naval eRIBUWENI RA LWANDLE tanihi ku lulamisiwa na ku hlayisiwa ka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga (SAN). RIBUWENI RA LWANDLE ri kongomisa eka ku hlayisa vuswikoti lebyi lavekaka ku seketela swikepe swa nyimpi swale ndzeni ka lwandle, swikepe na switirhisiwa swa nseketelo leswi kumekaka eribuweni rale lwandle. Yi endIa migingiriko yo tanihi hi ku hlayisa vupulani byo sivela, ndzulamiso wo hlayisa, ku tlhela ku akiwa hi vuntshwa an ku lulamisiwa, xikan’we na ku antswisiwa na ku endliwa ximanguva-lawa ka swikwekwetsu swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga (swikepe na swikepe swa nyimpi swale ndzeni ka lwandle.

4. MINTIRHO YO SEKETELA 4.1 Vuswikoti bya Vatirhi

Ndzawulo ya Vuswikoti bya Vatirhi yi nyika vurhangeri eku hluvukisiweni, ku simekiweni nale ku tirhisiweni ka tipholisi, maendlelo na minongonoko leyi seketelaka ntirho lowu nga enawini wa Armscor. Xikongomelo xa yona i ku tirhani na ku cinca ka swilaveko swa vatirhisani va yona, vatirhi, mafambiselo, minhalngano ya vatirhi na minhalngano yin’wana ya vusirheleri yo yelana loko hi tlhelo ku yisiwa emahlweni swikongomelo swa vupulani na mintsakelo ya Armscor.

4.2 Nseketelo wa Vusirheleri

Armscor yi na vutihlamuleri byo nyika ntirho wa nseketelo wa vumaki bya vusirheleri lebyi hlanganisiweke, leswi katsaka ku kondleteriwa ka Vumaki bya swa Vusirheleri bya Afrika Dzonga (SADI) eka minkombiso ya swa vusirheleri ya matiko ya misava na ku fambisa swikombelo swa ku tirhisiwa ka swithirhisiwa swa Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga (SANDF), vatirhi na swithirhisiwa swo xavisa swimakiwa na vukorhokeri bya vumaki bya swa vusirheleri bya Afrika Dzonga (SADI).

Nseketelo wa Vusirheleri na wona wu na vutihlamuleri byo hangalasa swithirho swa vusirheleri, ku tsarisa eNaTIS ya mimovha ya masocha leyi faneleke ku hangalasiwa, mafambiselo ya rifuwo, mafambiselo ya malulamiselo na mahungu xikan’we na ku pfuna hi mafambiselo ya tinhundzu na tendzo.

4.3 Nkoka na Thekinoloji ya Mahungu

Ndzawulo ya Thekinoloji ya Mahungu na Nkoka yi nyika swiletelo swa vupulani na vukorhokeri eka Armscor na vaxavi van’wana eka swiyenge swa ntirho leswi landzelaka:

• Mafambiselo ya nkoka

• Nkoka wa Vuinjhiniyere

• Thekinoloji ya mahungu (IT)

• Vulawuri bya Matlhari

• Vuhlayiseki bya phurojeke

• Ku Nyikiwa matimba ka ikhonomi ya vantima (BBBEE)

• Vuhlayiseki, rihanyu na mbangu (SHE)

4.4 Timali na Nhundzu (Switirhisiwa)

Mintirho ya nkoka ya Ndzawulo ya swa Timali na Nhundzu i ku nyika vukorhokeri bya vupulani bya swa timali bya siku rin’wana na rin’wana ku seketela ku endliwa ka ntirho no fikelela swilaveko swa swiviko swa timali swale handle na le ndzeni. Ku engetela eka leswi, Ndzawulo yi na vutihlamuleri byo hlayisa nhundzu na migingiriko yo xaviwa ka nhundzu leyi laviwaka hi nhlangano.


Lexi i Xiviko xa Lembe xa mina xohetelela tanihi mutshamaxitulu wa Huvo ya Valawuri va Khamphani ya Nhlangano wa Matlhari wa Afrika Dzonga (Armscor) lexi nyiketiweke hi ku yimela Huvo hinkwayo. Leswi a hi xiendlo xo Misavazerisa ntolovelo wo xiyaxiya kambe i ndlela ya kahle yo kombisa nawu wa vutihlamuleri eka vaaki hinkwavo va Afrika Dzonga eka ku tirhisiwa ka rifuwo ra vona leri nyiketiweke eka Armscor.

Ndzi hetile vukorhokeri bya titheme timbhirhi tanihi laha swi pfumeleriweke hakona hi ku landza nawu. Malembe ya tsevu lama hundzeke ya ndzi nyike nkarhi wa kahle na xifundzho xo tirhela Hofisi ya Vusirheleri na Khale ka Masocha, Ndzawulo ya Vusirheleri na tiko ra hina hi ku letela Huvo ya Armscor leswaku yi fikelela ntirho wa yona hi ku landza nawu.

Ndzi rhandza ku ba mandla eka Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha, Dok. Lindiwe Sisulu, kuva a ndzi khutazile na ntshembo wa yena eka mina ku rhangela nhlangano lowu. Xiphiqonkulu a kuri ku endla ntirho hi ndlela leyi ku nga hava ku pfumala ku tshembeka na vutitshembi eka mina hi Holobye swin’we na Huvo. A ndzi ri xiphemu xitsongo ngopfu eka ntlhontlho wukulu wa ntirho wa Armscor xikan’we na Ndzawulo ya Vusirheleri naswona ndzi kotile ku endla leswi hikwalaho kova ndzi nyikiwile nkarhi wo kombisa vuswikoti bya mina.

Loyi a nga ta nghena endzhaku ka mina u ta laguteriwa ku ya emahlweni a antswisa ntirho wa nhlangano lowu ku fika eka xiyimo xale henhla xa vuswikoti no tirha kahle.Ndzi na ku tshemba ka leswaku nkarhi lowu ndzi veke na wona eka Armscor ndzi fikelele swotala naswona ndzi kume ntokoto wa nkoka eka ntirho wa ku xaviwa ka Matlhari.


XIVIKO XA MUTSHAMAXITULU

Dok. PS Molefe

Lexi i Xiviko xa Lembe xa mina xohetelela tanihi mutshamaxitulu wa Huvo ya Valawuri va Khamphani ya Nhlangano wa Matlhari wa Afrika Dzonga (Armscor) lexi nyiketiweke hi ku yimela Huvo hinkwayo. Leswi a hi xiendlo xo landzelerisa ntolovelo wo xiyaxiya kambe i ndlela ya kahle yo kombisa nawu wa vutihlamuleri eka vaaki hinkwavo va Afrika Dzonga eka ku tirhisiwa ka rifuwo ra vona leri nyiketiweke eka Armscor.

Ndzi hetile vukorhokeri bya titheme timbhirhi tanihi laha swi pfumeleriweke hakona hi ku landza nawu. Malembe ya tsevu lama hundzeke ya ndzi nyike nkarhi wa kahle na xifundzho xo tirhela Hofisi ya Vusirheleri na Khale ka Masocha, Ndzawulo ya Vusirheleri na tiko ra hina hi ku letela Huvo ya Armscor leswaku yi fikelela ntirho wa yona hi ku landza nawu.

Ndzi rhandza ku ba mandla eka Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha, Dok. Lindiwe Sisulu, kuva a ndzi khutazile na ntshembo wa yena eka vurhangeri bya mina byo rhangela nhlangano lowu. Xiphiqonkulu a kuri ku endla ntirho hi ndlela leyi ku nga hava ku pfumala ku tshembeka na vutitshembi eka mina hi Holobye swin’we na Huvo. A ndzi ri xiphemu xitsongo ngopfu eka ntlhontlho wukulu wa ntirho wa Armscor xikan’we na Ndzawulo ya Vusirheleri naswona ndzi kotile ku endla leswi hikwalaho kova ndzi nyikiwile nkarhi wo kombisa vuswikoti bya mina.

Loyi a nga ta nghena endzhaku ka mina u ta laguteriwa ku ya emahlweni a antswisa ntirho wa nhlangano lowu ku fika eka xiyimo xale henhla xa vuswikoti no tirha kahle.

Ndzi na ku tshemba ka leswaku nkarhi lowu ndzi veke na wona eka Armscor ndzi fikelele swotala naswona ndzi kume ntokoto wa nkoka eka ntirho wa ku xaviwa ka Matlhari.

1. NTIRHO WA ARMSCOR

Ntirho wa Armscor, lowu tumbuluxiweke hi ku landza Nawu wa Armscor (wa 51 wa 2003, tanihi laha wu hundzuluxiweke hakona) wu vumbile masungulo ya magoza na swiboho hinkwaswo leswi tekiweke hi Huvo emalembeni ya tsevu loko ndzi nga si sungula ntirho wa mina.

Ntirho lowu wu katsa ku xaviwa na ku hlayisiwa ka switirhisiwa swa vusirheleri, ndzavisiso lowu yelanaka na vusirheleri na ku pimiwa ka nkoka, swilaveko swo hangalasiwa swa Ndzawulo ya Vusirheleri, tinhundzu na vukorhokeri byin’wana lebyi laviwaka hi vaxavi van’wana lava amukeriweke va mfumo vo tanihi Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika Dzonga na Vukorhokeri bya Vululamisi. Armscor yi swi kotile ku endla ntirho wa yona hi ndlela ya kahle no kala yi nga durhi ngopfu.

Armscor yi landzelela milawu ya mafambiselo ya kahle leyi kumekaka eka Nawu wa 1 wa 1999 wa Mafambiselo ya Timali ta Tiko tanihi wu hundzuluxiweke hakona (PFMA). Ku


landzeleriwa ka milawu leyi swi tiyisise leswaku Armscor yi hlayisa ndzhuti wa yona wa ntirho, no va yi kota ku xiximiwa hi vatirhisani va yona va nkoka.

Mafambiselo ya nhlangano ya kahle na ku tshembiwa hi vatirhisani I swilo swa nkoka eku kumisiseni masungulo ya ntirhisano exikarhi ka Armscor, n’wini wa minkavelo loyi a a yimeriwaka hi Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha, vumaki bya vusirheleri na vaaki hinkwavo va Afrika Dzonga.

2. TIMHAKA TA NKOKA TA LEMBE LERI NGA EKU KAMBERIWENI

Ntirho lowu nyikiweke Armscor hi mfumo wa Afrika Dzonga I ku kuma tisisiteme na vuswikoti bya vusirheleri hi ku yimela Ndzawulo ya Vusirheleri tanihi xiphemu xa Phakeji ya Vupulani bya Vusirheleri (ti-SDP) wu fikeleriwile emalembeni ma ngari ma ngani lama hundzeke.

Ti-SDP ti vile xiphemu xa nkoka eka photifoliyo yo xava ya Armscor. Leswi a swi katsa ku xaviwa ka swikepe swa nyimpi (tifurigeti ta nyimpi ta) swa mune, swikepe swale ndzeni ka mati swale lwandle swinharhu na swihahampfhukaphatsa swa mune swa le matini, xihahampfhuka xa vuleteri bya nyimpi xa Hawk xa tiawara ta makumembirhi mune wa tiawara na swihahampfhukaphatsa swo vevuka swa makumenharhu.

Ti-SDPa ti fambisiwa kahle, leswi ku nga mhaka leyi boxiweke hi vatirhisani vo hlaya – vale ndzeni na le handle ka vumaki bya vusirheleri.

Tisisiteme leti se ta tirhisiwa eka Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga (SAN) na le eka Vuthu ra le Moyeni ra Afrika Dzonga (SAAF) naswona ti fikelela mimbuyelo ya xiyimo xale henhla tanihi laha swi voniweke hakona loko ti tirhisiwile eka vuvalangi hi nkarhi wa mphikizano wa Khapu ya Misava wa 2010 nale ka ku tirhisiwa ka tona hi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga eka nxungeto wa makhamba yale lwandle eribuweni ra le Somalia.

Hikwalaho ka ku xaviwa loku ka nkoka lowukulu loku a ku ri kona, Armscor yi swi kotile ku kongomisa eka nseketelo, ku hlayisiwa na ku lulamisiwa ka tisisiteme leti. Enkarhini lowu taka Tisisiteme tale Misaveni (Landward Systems) ti ta va

tona leti Armscor yi nga ta kongomisa eka tona ngopfu hi xikongomelo xo lava ku xava switirhisiwa swa Vuthu ra Afrika Dzonga hi ku tirhisa switirhisiwa leswi kumekaka emisaveni.

Swa tsakisa ku tiva leswaku minongonoko yin’wana yo tanihi ku hluvukisiwa ka matlhari yale moyeni ya mpfhuka wo koma yale ku fambeni kahle, xikan’we na minhlaselo/matlhari ya A-Darter (A-Darter missile), lowu ku nga nongonoko lowu pfunetiwaka hi timali hi ku tirhisana swin’we na Vuthu rale Moyeni ra le Brazil.

Vuswikoti bya vatirhi byi ta tshama byi ri xipfuno xa nkoka eka Armscor hikwalaho ka ntumbuluko wa ntirho wa swikili swa nkoka. Enkarhini wa mina tanihi Mutshamaxitulu, Huvo yi khutazile nhlangano leswaku wu cinca hi ku landza swilaveko swa ndzingano wa ntholo, leswaku wu yimela vanhu hinkwavo va tiko ra hina. Matshalatshala lama yale ku pfuneni swinene tanihi xiphemu xa endlelo ro pfuxetiwa ka nhlangano.

Hambileswi ku nga vani ku humelela ka kahle eka xivandla lexi, kambe nhlangano wa ha ri na mintlhontlho yo fikelela ndzingano wa swa rimbewu, ku hlaysiwa ka swikili na titalenta ku kota ku tshama wu ri nhlangano lowu tirhisaka tithekinoloji ta xiyimo xale henhla. Kahle-kahle Armscor yi fanele ku languta ngopfu ku hundzuluxiwa ka Nhlangano wa Thekinoloji yale Matini (IMT) na Thekinoloji ya Mahungu (IT).

I swa nkoka swinene kuva nhlangano wu dizayina no ya emahlweni wu endla vupulani lebyi nga ta endla leswaku wu kota ku fikelela mintlhontlho leyi boxiweke laha henhla.Huvo na Mufambisinkulu lowuntsha va fanele ku xiyisisa timhaka leti.

Ku burisana na vatirhisani ku vile mhaka ya nkoka swinene eka ntirho wa Armscor elembeni leri nga ku kamberiweni. Swi vumbile mhaka ya nkoka swinene eka mbhurisano wa nhlangano na vuhlanganisi bya wona swin’we na vatirhisani va nkoka. Lembe-ximali leri ra ha ku hundzaka ri nyike Armscor nkarhi wa kahle wo tumbuluxa vuxaka bya kahle swinw’e na varhangeri va hina na vatirhisani va nkoka eka Ndzawulo ya Vusirheleri. Vuxaka lebyi byi endle masungulo yova Armscor yi tumbuluxa no hlayisa ntirhisano wa kahle swinw’e na vatirhisani va nkoka va yona.


3. MAFAMBISELO YA NHLANGANO

Nhlangano wu hlayisekile no famba kahle swinene ehansi ka vurhangeri bya Mukhomeri wa Mufambisinkulu Tat. Sipho Mkwanazi. Endlelo ro thola Mufambisinkulu se ri sungurile. Loko nkarhi wo tirha wa Huvo wu nga si fika emakumu, ntirho wa xiviri wo thola wu tshikeriwa Huvo leyintshwa leyi nga ta sungula ku tirha leswaku yi va yona leyi hetiseka endlelo leri. Endlelo ri le ku xiyaxiyiweni hi Hofisi ya Vusirheleri na Khale ka Masocha. Ku languteriwa leswaku ku thoriwa ku ta endliwa tanihi mhaka ha xihatla.

4. SWIKHENSO

Ndzi rhandza ku khensa swinene Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha, Dok. Lindiwe Sisulu, eka nseketelo wa yena na vuleteri bya yena enkarhini wa mina wo tirha tanihi Mutshamaxitulu. Ndzi titwa ndzi katekile kuva ndzi tirhe ehansi ka yena na vanhu va Afrika Dzonga. Hi amukele hi mandla mambirhi switsundzuxo NA NSEKETELO WA Xandla xa Holobye Thabang Makwetla na Matsalani wa Vusirheleri Man. Mpumi Mpofu.

Ndzi ba mandla eka Komiti ya Ntirho wale Palemende ya Vusirheleri na Khale ka Masocha eka swiletelo swa yona na ku pfuneta ka yona eku akiweni ka vuswikoti bya vusirheleri lebyi tiyeke, lebyi nga kahle no tirha hi ndlela ya kahle eAfrika Dzonga. Vulanguteri bya yona bya nkoka na ntirho lowu kombisiweke hi vurhon’wana swa nkhenseka swinene.

Ndzi rhandza ku ba mandla eka swirho swa Huvo ya Valawuri eka nseketelo na switsundzuxo swa swona. Ntirho wa xiphurofexinali wa Huvo lowu kombisiweke eku endliweni ka ntirho ku ya emahlweni ku endlaArmscor kuva senthara ya xithekiniki ya xiyimo xale henhla eku xaveni matlhari ya vusirheleri na vukorhokeri byo seketela. Nakambe ndzi rhandza ku khensa khale ka mutirhikulorhi wa Huvo Tat. Roelf Meyer, loyi ntirho wa yena wa hofisi wa titheme timbirhi eka Armscor wu kombiseke vurhangeri bya xiyimo xo hlawuleka.

Ndzi ba mandla eka Mukhomeri wa Mufambisinkulu Tat. Sipho Mkwanazi ku tiyimisela ka yena na vutlhari bya yena eku rhangeleni nhlangano lowu vanhu vo tala va navelaka ku tirha eka wona. Nakambe ndzi khensa vatirhi eka xiyimo xa vona xa xiphurofexinali, vutlhari na ku tiyimisela ku tumbuluxa na ntirho wa xiyimo xale henhla.

Xohetelela, ndzi rhandza ku khensa vumaki bya ntirho wa swihahampfhuka, byale matini na vusirheleri ehansi ka vurhangeri bya kahle bya AMD eku va vile vatirhisani va nkoka emalembeni lama hundzeke.Vumundzuku lebyinene byi ta tama byi ya emahlweni naswona Armscor yi tiyimiserile ku byi amukela hi mandla mambirhi.

___________________________________________Dok. P.S. MolefeMutshamaxitulu


Hambileswi a ku ri na mintlhontlho ya xiyimo xa ikhonomi, kambe Armscor yi yile emahlweni yi humelela eku endleni ka ntirho wa yona.Ku kota kuya emahlweni yi hlayisa xiyimo xa yona tanihi hi nhlangano wa xiviri wa Afrika Dzonga lowu nga ni nkoka etikweni na le misaveni hinkwayo, Armscor yi fanele ku tshamela ku cinca loko hi le tlhelo yi byarha no amukela swiphiqo leswi vaka kona eka ntirho lowu tshama wu hundzuka wa mbangu wa vusirheleri etikweni, leswi khumbeke ngopfu ntirho wa Armscor.

Hambiloko ku vile na xiyimo lexi, ndzi twa ndzi tsakile swinene ku vika leswaku Armscor yi tirhe kahle swinene eka lembe-ximali ra 2010/11, laha yi fikeleleke ntirho wa yona wova nhlangano wa mfumo wa Ndzawulo ya Vusirheleri lowu nga kotaka ku fikelela swilaveko swa nkoka swa vaxavi va yona hi ndlela ya kahle no kala yi nga durhi ngopfu.

Xiviko xa lembe leri xi ta kongomisa eka swivandla leswi landzelaka:

• nkongomiso wa vupulani;

• timhaka ta nkoka na mintlhontlho; na

• ku kamberiwa ka lembe-ximali leri hundzeke.

NKONGOMISO WA VUPULANI (STRATEGIC FOCUS)

Enkarhini lowu nga ku kamberiweni, ku fikeleriwile swikongomelo swa vupulani swo tala hi ku landzela makungu ya bindzu laha eka swiyimo swin’wana leswi swi fikeleriweke hi ndlela yo tsakisa swinene.

1. Timali na nkulo

Nkarhi lowu nga ku kamberiweni, a wu lava matshalatshala yo tiya ku tiyisisa leswaku Khamphaninkulu ya Armscor (Armscor KHAMPHANINKULU) yi kongomisa eka rifuwo leri nga kona eku endleni ka vukorhokeri bya kahle no fanela eka muxavi wa yona wa nkoka.

Ku fikela sweswi, migingiriko yo hunguta tihakelo yi endlile leswaku ku vani ku vuyeriwa ka kahle. Kambe hambiswiritano, Khamphani yi ta tshama yiri na ntshikelelo lowukulu wa swa timali leswaku yi kuma ku pfuniwa hi timali ku kota ku fikelela ku pfuxetiwa ka switirhisiwa, timhaka to pfuxeta na timhaka to hundzuluxa.

Ku veni kuya emahlweni eka nhluvukiso wa xikombiso xa tihakelo ta Armscor lexi nga ta tirhisiwa tanihi ndlela yo kumbetela vuswikoti bya vumundzuku na swipfuno swa timali leti lavekaka eka endleni mintirho.

RITO RO RHANGA HI

MUKHOMERI WA MUFAMBISINKULU

Mr S Mkwanazi


2. Vanhu na Vuswikoti bya vona

Vuswikoti bya vanhu i rifuwo ra nkoka leri nga kona eka Armscor naswona ri ta tshama ri ri ra nkoka eka Armscor leswaku yi kota ku fikelela swikongomelo swa nhlangano swa yona. Nhlangano wu hisekela ku thola no hlayisa vatirhi lava nga ni vuswikoti bya xiyimo xale henhla no tirha hi ku tiyimisela lava tshembelaka eka minkoka ya nhlangano no tiyisisa leswaku vutihlamuleri bya khamphani bya fikeleriwa.

Ku simekiwile vupulani bya vuswikoti bya vanhu, kasi hi le tlhelo ku simekiwile nongonoko wa nhluvukiso wa vurhangeri leswi a swi fambelana na xitoloveto xa vuhlahluvi bya mfuwo. Mimbuyelo ya vuhlahluvi bya mfuwo yi tirhisiwile ku vumba minongonoko ya vupulani leyi nga ta antswisa vuswikoti bya vanhu eka nhlangano.

3. Ku nyikiwa matimba ka ikhonomi ya Vantima

Ku nyikiwa matimba ka ikhonomi ya vantima i yin’wana ya tindlela leti amukeriwaka hi Armscor. Leswi swi tano ku tiyisisa leswaku ku simekiwa ka swikongomelo swa ku hundzuluxiwa swa fikeleriwa na leswaku vumaki bya vusirheleri bya le kusuhi bya hundzuluxiwa.

Ku fikela sweswi, Armscor yi simekile xitirateji xa BBBEE na sisiteme ya vulanguteri hi xikongomelo xo lava ku antswisa mafambiselo ya mahungu eka xiyimo xo hundzuluxiwa xa vumaki na tirhiselo ra mali ra Armscor eka mabindzu lawa ya endlaka ntirho na yona. Ku nghenelela loku ku veni mimbuyelo ya kahle eku hundzuluxiweni ka Armscor na vumaki bya vusirheleri.

Kambe hambiswiritano ehandle ka ku humelela loku, Armscor yi tekela enhlokweni mhaka ya leswaku vumaki bya vusirheleri bya ha taleriwe hi ku pfumaleka ka ndzingano wa swa rimbewu.

Ku ta endliwa matshalatshala enkarhini lowu taka ku tiyisisa leswaku ku va na ku nghenelela ka kahle ka mabindzu lama vinyi va wona va nga vanhu vaxisati eka minongonoko ya Armscor.

4. Nseketelo wa vumaki byale kusuhi

Vumaki bya vusirheleri byale kusuhi i bya nkoka swinene eku endliweni ka ntirho waArmscor. Ku hlayisiwa ka vuswikoti eka vumaki bya vusirheleri i swa nkoka swinene eka Armscor leswaku yi kota ku endla vukorhokeri na swithirhisiwa leswi lavekaka eka SANDF. Hikwalaho ka leswi Armscor yi hluvukisile makungu na tipholisi ku tlakusa no tiyisa nseketelo wa vumaki byale kusuhi.

Mhaka ya nkoka eka migingiriko ya vumaki bya Armscor eka lembe-ximali leri ra ha ku helaka a ku ri ku nghenela ka nhlangano eku lulamiseni ka nkombiso wa Vusirheleri bya Swihahampfhuka wa Afrika (AAD) eCape Town hi Ndzati 2010 swin’we na AMD, CAASA na Ndzawulo ya Vusirheleri. Nkombiso a wu ri wukulukumba swinene naswona vangheneleri a va tele ku tlula hi laha a swi languteriwe hakona. Armscor nakambe yi vile na vutihlamuleri byo nghenisa xandlla eka vukondleteri bya ku nghenela ka vumaki byale kusuhi eka minkombiso ya matiko ya misava yo hambana, laha xikongomelo a kuri ku tlakusa vumaki bya vusirheleri byale kusuhi.

5. Vuxaka swin’we na vatirhisani

Lembe leri nga eku kamberiweni ri nyike Armscor nkarhi wa kahle wo tumbuluxa vuxaka na ntirhisano wa kahle swin’we na varhangeri na vatirhikulorhi eka Ndzawulo ya Vusirheleri.Vuxaka lebyi byi endle masungulo ya kahle eka Armscor ku kota ku tumbuluxa no hlayisa ntirhisano wa kahle swin’we na vatirhisani va nkoka, vo tanihi Komiti ya Ntirho wa Palamende ya Vusirheleri na Khale ka Masocha, tindzawulo ta Mfumo tin’wana, vumaki bya vusirheleri, na vaaki hi ku angarhela.

Armscor yi ta ya emahlweni yi tiyisisa leswaku yi antswisa vuxaka swin’we na vatirhisani leswaku yi kota ku antswisa xivumbeko na ndzhuti wa nhlangano. Leswi swi ta ya emahlweni swi aka vuxaka na ku tlakusa ntirho wa yona eka vatirhisani va yona hi ku tirhisa Minongonoko ya Vuvekisi bya Nhlayiseko wa Vaaki.

Tanihi nhlangano wa xiviri wa Afrika Dzonga, Armscor yi yile emahlweni yi aka vuxaka na vatirhisani va yona hi ku tirhisa minongongoko ya vuvekisi bya nhlayiseko wa vaaki. Leswi swi tano hikwalaho kova Armscor yi tshembela eka ku akiwa


ka rixaka no antswisa nkoka wa vutomi wa vanhu vaka hina, leswi ku nga ntirho na vutihlamuleri lebyi wu byi amukelaka hi ku hetiseka. Ku fikela sweswi Armscor yi amukele Xikolo xa Sekondari ya Phelindaba eAtteridgeville no dyondzisa minongonoko ya tidyondzo eka vadyondzi hi xikongomelo xo pfuneta vadyondzi lava humaka emakaya lama nga ni vusweti ku antswisa mimbuyeloya swikalo eka Matematiki, Sayense na Xinghezi.

Armscor ya tinyungubyisi ku tivisa leswaku ku nghenelela loku ku pfunile swinene,laha xikolo xi kumeke mpimo wo humelela wa 88, 6% hi lembe ra dyondzo ra 2010, laha mpimo lowu wu tlakukeke ku suka eka mpimo wo humelela wa 38% hi 2009.

6. Vuswikoti byo endla Ntirho (Operational efficiencies)

Armscor a yi nge swikoti ku ya emahlweni yi endla ntirho wa yona wa ntolovelo. Hikwalaho ka leswi, yi tumbuluxe magoza ya nkoka eka kuya emahlweni yi antswisa maendlelo na tisisiteme leswaku yi kota ku tiyisisa leswaku yi fikelela swilaveko swa Ndzawulo ya Vusirheleri (DOD), laha hi ku endla leswi yi kobmbisaka ku tiyimisela ka yona eka mfuwo lowu kongomisiweke eka vaxavi.

Armscor yi tlhele nakambe yi amukela vahlahluvi lebyi nga riki na swivutiso eka Muhlahluvatinkota Jenerali. Leswi swi ve tano hikwalaho kova Armscor yi tirhisele maendlelo ya mafambiselo ya xiyimo xale henhla, mafambiselo ya nhlangano ya kahle na ku ya emahlweni yi antswisa ntirho wa yona.

TIMHAKA TA NKOKA NA MINTLHONTLHO Ku ya emahlweni/Humelela swin’we na Tiphakeji ta Vupulabni bya Vusirheleri (tiSDP)

Hi N’wendzamhala 1999, Armscor yi sayinile tikontiraka swin’we na vaphakeri va matiko ya misava va tsevu leswaku yi kota ku xava tifurigeti, swikepe swa nyimpi swa le matini, na xihahampfhuka xo letela hi swa nyimpi, xihahampfhuka xa xiyimo xale henhla xa nyimpi xo vevuka, swihahampfhukaphatsa swo vevuka na swihahampfhuka swo kambela swa le matini.

Ehandle ka xihahampfhuka xa xiyimo xale henhla xo vevuka xa nyimpi (Gripen), tisisiteme hinkwato ta swimakiwa leti

xaviweke ehansi ka minongonoko ya SDP ti nyiketiwile eka SANDF na swona se tile ku tirhisiweni. Tisisiteme to hlaya ta swimakiwa let ixaviweke ehansi ka nongonoko wa SDP ti tirhisiwile hi ku hetiseka hi SANDF hi nkarhi wa Khapu ya Misava ya FIFA hi 2010.

Eku heleni ka nkarhi lowu nga ku vikiweni swihahampfhuka swa kaye swa switulu swimbirhi-mbirhi swa Gripen na swa tsevu swa xitulu xin’we ntsena se swi nyiketiwile eka SAAF. Swihahampfhuka swa khumen’we swin’we na nseketelo wa tisisiteme wa swona swi tirhisiwile hi SAAF hi nkarhi wa Khapu ya Bolo ya Misava ya FIFA hi 2010.

Ku humelela eka minongonoko yin’wana ya nkoka xo xava

Enkarhini lowu nga ku kamberiweni, ku antswisiwa ka xihahampfhuka xo letela xa Pilatus Astra xi nyiketiwile eka SAAF.

Mintlhontlho ya xithekiniki leyi hlweriseke xiyimo xosungula xa sisiteme ya vusirheleri byale moyeni lebyi simekiweke emisaveni malembe yo tala swinene yi lulamisiwile. Ku na swikombisa swa leswaku sisiteme se yi lulamile kuva yi nyiketiwa eka Vuthu ra Vusirheleri ra le Moyeni ra Afrika dzonga (South African Army Air Defence Formation) ekusunguleni ka lembe-ximali leri landzelaka.

Nhluvukiso wo antswisiwa ka vusirheleri bya nseketelo bya xihahampfhukaphatsa xa Rooivalk eka masungulo ya ntirho wu herile leme leri hundzeke. Swihahampfhuka swo sungula swa ntlhanu swi antswisiwile leswaku swi hundziseriwe eka SAAF. Ku antswisiwa loku emahetelelo yo antswisiwa ka xihahampfhukaphatsa xa Rooivalk.

Nhluvukiso ka Vuthu ra le Moyeni ra nhlaselo wa mpfhuka wo koma wa le moyeni , leswi ku nga nongonoko lowu pfunetiwaka hi timali swin’we na Vuthu rale Moyeni ra Brazil, wu yile emahlweni wu kombisa ku humelela ka kahle. Phurojeke leyi yi tlhele yi tirha ku tiyisa vuxaka swin’we na Vuthu rale Moyeni rale Brazil naswona byi tumbuluxile ndlela yo endliwa ka minongonoko leyi pfunetiwaka hi timali swin’we enkarhini lowu taka.

Nhlaselo wa mpfhuka wo koma lowuntshwa wu simekiwile kahle ku suka eka xihahampfhuka xa Gripen xale Afrika


Dzonga naswona ku endliwile swikambelwana swa swihahampfhuaka swo hlaya, leswi endleke leswaku nongonoko wu nga salele endzhaku.

MINHLANGANO YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR (PTY) Limited – ADI

Hi ku tirhisa swithirhisiwa swa yona leswi pfumeleriweke na swiyimo xale henhla ngopfu etikweni nale misaveni hinkawyo Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor (ADI) yi ya emahlweni yi nyika ndzavisiso wa ntirho wa vusirheleri xikan’we na ku kambela no pima nkoka wa vukorhokeri eka Ndzawulo ya Vusirheleri na vumaki byo pfuneta.

Ku na matshalatshala lama nga ku endliweni yo ringeta ku antswisa xiyimo xa ADI tanihi swithirhisiwa swa vupulani leswi nga ta pfuneta vusirheleri na mintsakelo ya tiko. Ku hluvukisiwa ka swikili na vuswikoti endzeni ka swithirhisiwa leswi swi ta tshama swiri mhaka yosungula ya nkoka, kasi hi tlhelo ku humelela loku veke kona eka tiphurojeke ta ADI ku tekiwa ku ri mhaka ya nkoka swinene hi vaxavi.

Simon’s Town Naval RIBUWENI RA LWANDLE

Lembe-ximali ra 2010/11 a kuri lembe ravunharhu rova Ribuwa ra Lwandle ri ri ehansi ka mafambiselo ya Armscor. Lembe leri nga ku kamberiweni ri sungule hi ku hetisiwe ka kahle ka ntirho wo lulamisa wa swikwekwetsu swo hambana swa Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga ku nga si fika Khapu ya Bolo ya Misava ya 2010.

Ku tlangeriwa ka ku sunguriwa ka RIBUWA RALE LWANDLE ka Hukuri 2010 laha ku tsundzukiweke mimoya ya vanhu va 33 va matiko na tinxaka hinkwato lava dlaweke enkarhini wo aka kuve mhaka yin’wana ya nkoka.

Hambileswi Ribuwa ra Lwandle ri nga vani ku humelela ko hlaya eka mintirho ya rona ya nkoka, ri veni mintlhontlho leyi vangiweke hi ku pfumaleka ka vatirhi na vuswikoti byo endla mintirho ya rona. Ntlhontlho wo pfumaleka ka timali tale Ribuweni ra Lwandle a swi siveli ntsena ku nkoka wa ku pfuxetiwa na ku ndMisavalamuxiwa ka swithirhisiwa leswi se swihundzeriweke hi nkarhi, kambe swi tlhele nakambe swi vanga ku lahlekeriwa ka swikili swa nkoka swinene na vutivi eka swivandla swa nkoka.

SWIKHENSO

Ndzi rhandza ku khensa Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha, Muchaviseki Dok. Lindiwe Sisulu, xikan’we na xandla xa yena Tat. Thabang Makwetla, eka nseketelo wa vona na ndzetelo wa vona eka Armscor. Nseketelo wa vurhangeri wu nghenisa xandla eka ku humelela hinkwako ka Armscor na ku koteka ko fikeleriwa kahle ka ntirho wa yona. Nakambe ndzi rhandza ku khensa vatirhi va Ndzawulo ya Vusirheleri na Khale ka Masocha lava a va tshama va ri kona no tsakela ku pfuneta minkarhi hinikwayo eka timhaka ta ntirho.

Ndzi ba mandla eka Komiti ya Mafambiselo ya Ndzawulo ya Vusirheleri na Khale ka Masocha eka nseketelo wa yona lowu yaka emahlweni no tiyimisela ku pfuneta eku akeni mbangu wa vusirheleri lowu tiyeke, lowu nga kahle no tirha kahle eAfrika Dzonga.

Ndzetelo wa Komiti na ntirho wa vulanguteri bya kahle swa khenseka.

Ndzi ba mandla eka swirho swa Huvo ya Valawuri eka vurhangeri bya vona. Va endle ntirho wa vona hi vutlhari bya kahle no tshembeka naswona va nghenise xandla eka xiyimo xaku humelela ka nhlangano lexi wu tikumaka wuri eka xona namuntlha.

Ndzi rhandza khensa Mutshamaxitulu wa Huvo loyi a sukelaka ntirho wa yena Dok. Popo Molefe, na xirho xa Huvo leyi sukelaka ntirho Tat. Roelf Meyer, loyi a kombiseke ku tiyimisela no tirha eka Armscor nkarhi wo leha. Havumbirhi ka vona va tirhile titheme timbhirhi laha va nga tisa ku humelela ka nkoka swinene eku tumbuluxeni tindlela tintshwa ta miheleketo na vurhangeri bya xiyimo xale henhla. Ndzi rhandza kuva khensa swinene eka vukorhokeri bya vona bya tiko hikuva va tirhe eka Huvo ya Valawuri ya Armscor.

Huvo ya Mafambiselo ya Armscor na vatirhi hinkwavo na vona va vile na vuswikoti bya xiyimo xale henhla entirhweni wa vona. Ndzi rhandza ku khensa vafambisi na vatirhi hikuva Armscor yi ya emahlweni yi nga ninginiki tanihi nhlangano hiklwalaho ka vuswikoti bya vona bya xiyimo xale henhla. Ku tinyiketela ka vona ku tiyisisile leswaku Armscor yi tshama yiri eka xiyimo xa kahle xo endla vukorhokeri na vuswikoti


bya kahle no tshama yiri xihlovo xa xiyimo xale henhla xa swa sayense na vuinjhiniyere. Ndza va khensa swinene ngopfu hikuva ehandle ka ku pfuneta ka vona ku humelela loku veke kona elembeni leri nga ku kamberiweni a ku tava ku nga fikeleriwanga.

Ndzi rhandza ku khensa Minhlangano ya Vatirhi leyi yeke emahlweni yi burisana na Mafambiselo hi ndlela ya kahle.

___________________________Tat. Sipho MkwanaziMUKHOMERI WA MUFAMBISINKULU


VUKAMBERI BYA MATIRHELO

Elembeni leri nga ku kamberiweni ku veni ku humelela lokukulu eka minongonoko yo xava hinikwayo ehandle ka ku hungutiwa ka mpimanyeto wa vusirheleri na vuswikoti bya vatirhi bya xiyimo xale hansi.

1. KU XAVA

Xiphemu xa nkoka xa ntirho wa mafambiselo ya phurojeke eka Armscor xi simekiwile eka ku xaviwa ka tisisiteme to hlangana-hlangana.

Ku nghenelela ko xava ka Armscor ku tala ku sungula hi ku amukela rhisiti ya siwlaveko swa mutirhisi leswi amukeriweke swo huma eka muxavi. Ku suka kwalaho ku landzela endlelo ra ximfumo ro hunguta xiyimo xa khombo, leri hetelelaka hi ku nyikiwa ka tikontiraka eka vaphakeri leswaku va hluvukisa no endla swimakiwa leswi hetisekeke leswi tivisiweke kumbe tisisiteme ta swimakiwa.

Endlelo ro hlawula ra ximfumo leri katsaka ku hluvukisiwa na ku tirhisiwa ka tisisiteme ta nkoka ri Misavazeriwa hi ku tivisa vaphakeri lava tsakeriwaka ku nyika swintshunxo swa nkoka wa kahle wa mali eka siwlaveko swa murtirhisi swokarhi.

Eka siwiymo leswi ku hava swimakiwa leswi nga fikelelaka swilaveko swa mutirhisi swokarhi, vaphakeri lava hIawuriweke va nyikiwa tikontiraka to hluvukisa tisisiteme ta swimakiwa leti lavekaka no swikombiso swa nhluvukiso swa kahle. Swikombiso swa nhluvukiso swa hambana ku suka eka swikombiso swa nhluvukiso swo titoloveta, swikomiso swa xiyimo xale henhla na swikombiso swa nhluvukiso wa vuinjhinyere ku ya eka swikombiso swa loko ku si endliwa swimakiwa. Endzhaku ka ku pimiwa ka nkoka na ku kamberiwa ka nkoka wa tidizayini na maendlelo ya swimakiwa yo yelana, ku sayiniwa tikontiraka no fambisiwa hi ku ya hi nhlayo ya swimakiwa na tisisiteme ta swimakiwa leswi lavekaka.

Mafambiselo ya kahle ya tiphurojeke to xava ya lava leswaku ku fambisiwa tidyondzo to tala to hambana ta xithekiniki, timali na tin’wana, to tanihi tisisiteme na lulamiselo ra vuinjhinyere, mafambiselo ya rifuwo-pfuneta, tikontiraka, ku tiyisisiwa ka nkoka na ku tiyisisiwa ka tidizayini. Xankoka swinene eka tiphurojeke to xava hinkwato i ku hlanganisiwa ka swipanu

swa phurojeke leswi vumbiwaka hi swirho swa Armscor na Ndzawulo ya Vusirheleri leswi nga na vutihlamuleri by ova swi fikelela kahle na hi ndlela leyi enerisaka swilaveko hinkwaswo swa mafambiselo ya phurojeke swa tiphurojeke to xava. Swipanu leswi swa tiphurojeke swo hlanganisiwa swi rhangeriwa hi vafambisi va tiphurojeke va Armscor, laha hi kuya hi swiyimo na ku tika ka phurojeke ku vaka na vativi va ntirho vo hlawuleka lava tirhaka na swipanu leswaku swi kota ku endla mintirho ya swona yokarhi.

Ku kota ku endla kahle mafambiselo ya phurojeke hi ndlela ya xiphurofexinali tanihi laha swi lavekaka hakona hi ku Landza Nawu wa Armscor, i swa nkoka swinene kuva xiyimo xa tidyondzo taa vafambisi va tiphurojeke va Armscor xi hlayisiwa no ya emahlweni xi pfuxetiwa eka tidyondzo hinkwato leti lavekaka. Ku fikelela leswi, ku hluvukisiwile tikhoso ta vuleteri na timojulu ta le ndzeni tokarhi, leswi kongomisaka ngopfu eka vuswikoti lebyi laviwaka hi vatirhi eka tiydondzontsongo to hambana leti kumekaka endzeni ka mbangu wo xava. Elembeni leri hundzeke ku dyondzisiwile tikhoso ta mavhiki mambirhi tale ndzeni to kala ti ngav ri ta ximfumo to xava na mafambiselo ya tiphurojeke eka vafambisi va tiphurojeke. Leti a kuri tikhoso to tihlawulela leti tirhisiwaka tanihi hi tikhoso to pfuxeta eka vatirhi lava nga na ntokoto xikan’we na tidyondzo ta masungulo eka vatirhi lavantshwa.

Ndzawulo yo Xava ya Armscor yi kumeka endzeni ka xiyenge lexi nga na swiyenge swa xithekiniki leswi kongomisaka eka tidyondzo ta xithekiniki. Swiyenge swa xithekiniki hi le tlhelo swi nyika masungulo ya kahle eka vafambisi va tiphurojeke lava tokotaka hi tidyondzo ta xithekiniki tokarhi. Ku kota ku antswisa ku tihlanganisa na ntirhisano swin’we na muxavinkulu wa Armscor, swiyenge leswi kumekaka eka Ndzawulo yo Xava swi vumbiwile hi mintlawa swin’we ku rhangela swivumbeko swo xava na lava ku xava tinhundzu endzeni ka Ndzawulo ya Vusirheleri.

Mintlawa leyi hilaha swi kotekaka hakona, yi nyika ntirho wa masungulo eka tihofisi to xava no lava ku xava tinhundzu no tirha ku antswisa kahle eka vuhlanganisi swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri.

Ku tirhisiwa ka thekinoloji leyintshwa eka ku dizayina na ku hluvukisa switirhisiwa swa nkoka ku ku tirha hi ndlela leyi


nga durheki no va kahle swinene ka switirhisiwa swintshwa. Ku kota ku tiyisisa leswaku ku hluvukisiwa ka switirhisiwa swintshwa na vuswikoti swa SANDF swi simekiwe eka ku tirhisiwa ka thekinoloji ya ximanguva-lawa leyi vupfeke, Armscor na Ndzawulo ya Vusirheleri va tivisa no fambisa tiphurojeke to hlaya ta nhluvukiso wa thekinoloji eka vumaki byale kusuhi leyi nga ni xikongomelo xo seketela tiphurojeke leti tivisiweke ta sisiteme ya nhluvukiso ta nkarhi lowu taka.

Vafambisi va tiphurojeke va Armscor hi ku tirhisa vutivi byo hlawuleka bya vona eka tidyondzo ta thekinoloji to hambana, va swi kotile ku ku tivisa swilo swa masungulo swa nkoka wa thekinoloji leswi lavekaka eku simekiweni hi ku hetiseka ka tiphurojeke ta nhluvukiso leti kunguhatiweke. Ndzavisiso wa nhluvukiso wa tithekinoloji ta nkoka lowu tivisiweke wa tisisiteme tintshwa enkarhini lowu hundzeke wu pfunetile ngopfu eku nyika SANDF swipfuno swo va yi phikizana etimhakeni ta matirhelo ya tisisiteme ta matlhari ta yona.

Ku nghenelela eka ku sunguriwa ka tiphurojeke ta nhluvukiso wa thekinoloji leyintshwa swi ta tshama swiri mhaka ya nkoka eka ntirho wa vafambisi va tiphurojeke ta Armscor. Ku kota ku endla ntirho lowu hi ndlela ya kahle, i swa nkoka kuva vafambisi va tiphurojeke va tshama va tiva tithekinoloji tintshwa eswivandleni swa ntirho wa vona wokarhi wo hlawuleka. I swa nkoka swinene kuva vafambisi v tiphurojeke va kuma vutivi hilaha swi nga kotekaka hakona eka minhluvukiso yintshwa yale matikweni ya misava.

Hambileswi tisisiteme ta swimakiwa swo tala leswi kumekaka ehansi ka Phakeji ya Vupulani bya Vusirheleri (SDP) ku endliwile tiphurojeke naswona tile ku tirhisiweni hi Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga na Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga, migingiriko leyi lavekaka eku tumbuluxiweni ka Masungulo ya Ntirho (Operating Baseline) ya tisisiteme leti swa ha ri na xiphemu xa nkoka swinene eka ntirho wo xava wa Armscor.

Elembeni leri nga ku kamberiweni, to tala ta Tisisiteme ta Swimakiwa let ixaviweke ehansi ka minongonoko ya SDP ti tirhisiwile hi ndlela leyi pfunaka swin’we hi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga swin’we na Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga hi nkarhi wa Khapu ya Misava ya Bolo ya Milenge ya FIFA 2010. Ntokoto lowu kumiweke eku tirhisiweni loku wu kombisile leswaku kun a tipulatifomo ngopfu-ngopfu ta

Gripen na xihahampfhuka xa Hawk xa SAAF ti kombisile vutshembeki na ku kumeka ka tinhlayo leti hundzaka hilaha a swi languteriwe hakona.

Ku simekiwa kosungula ka ku pfuxetiwa ka xihahampfhuka xa vuleteri xa Pilatus Astra ku nyiketiwile eka Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga elembei leri nga ku kamberiweni. Xifaniso xa ku antswisiwa ka xihahampfhuka xin’wana ku famba kahle swinene.

Endzhaku ka mintlhontlho yo tala leyi veke kona emalembeni yo tala swinene, mintlhontlho leyi khumbeke xiyimo xo hluvukisiwa ka xa 1 xa Sisiteme ya Vusirheleri byale Moyeni leyi Simekiweke eMisaveni (Ground Based Air Defence System) yi hetiwile. Sisiteme yi tava yi lulamerile ku sungula ku tirhisiwa eka Vuthu ra Vusirheleri ra le Moyeni ra Afrika Dzonga ekusunguleni ka lembe-ximali leri landzelaka.Nhluvukiso wo pfuxetiwa ka Xihahampfhukaphatsa xa Nseketelo wa Vusirheleri xa Rooivalk (Rooivalk Combat Support Helicopter) eku tirhisiweni ka ntirho wa masungulo leswi ku nga xiyimo xohetelela xa ntirho lexi lavekaka eka Vuthu ra le Moyeni ra Afrika Dzonga swi hetisiwile. Enkarhini lowu fanaka, ku humelela ka ku Tiyisisiwa ka Muxaka na xifaniso xa ku antswisiwa ka swihahampfhuka swa ntlhanu (5) swi fikele emakumu. Ku pfuxetiwa loku ku fikise emakumu nhluvukiso wa xihahampfhukaphatsa xa Rooivalk leswi swi heteke malembe yo lava ku fika eka 20.

Ku veni ku humelela ka kahle eka nhluvukiso wa Nhlaselo wa le Moyeni wa Mpfhuka wo Koma (Short Range Air-to-Air Missile), lowu ng nonogonoko lowu pfunetiwaka hi timali swin’we na Vuthu rale Moyeni ra Brazil xikan’we na Movha wa Vusirheleri wa Masungulo wa Rixaka Lerintshwa (New Generation Infantry Combat Vehicle).

Ku endiwile swikambelweni swa kahle swa swihahampfhuka swo hlaya eka nhlaselo wa le Moyeni wa Mpfhuka wo Koma ku katsa na minhlaselo yo huma eka xihahampfhuka xa Gripen. Nongonoko wa nhluvuko wa Movha wa Nhlaselo wa Masungulo wa Rixaka Lerintshwa wu fikelerile ntirho wa kahle swinene eku tumbuluxiweni ka Ximakiwa xa Masungulo xa Xiyenge xo Hambana.


1.1 SWIKONGOMELONKULU SWO XAVIWA KA NHUNDZU (ACQUISITION OBJECTIVES)

Elembeni leri nga nga ku kamberiweni ku vile na matshalatshala ya kahle lama a ma kongomisiwile ngopfu eku hetiseni vuxokoxoko bya mahungu ya ntirho lama lavekaka ku tumbuluxa Ntwanano wa Xiyimo xa Vukorhokeri (SLA) swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri. I rosungula kuva SLA yi ri na Kungu ra Ntirho leri nga ni vuxokoxoko bya tihakelo ta nghingiriko wun’wana na wun’wana lowu endliwaka hi nhlangano.

Lowu wu vile ntirho wo tika swinene lowu a wu lava leswaku ku munhu un’wana na un’wana a katsiwa swin’we na swipfuno swa timali eka nhlangano eka xilaveko xo nyika vukorhokeri byokarhi eka vaxavi vokarhi. Mahungu a ya fanele ku fambelanisiwa na mpimanyeto wa nhlangano ku tiyisisa leswaku kun a ku tirhisiwa ka timali ta vukorhokeri bya vaxavi leti nga hava swihoxo. Ku hluvukisiwile xitirhisiwa lexi rhekhodaka Mpimanyeto na ku aviwa ka Ntirho eka nhlangano hinkwawo, xi tirhisiwile kahle no kamberiwa. Xitoloveto lexi xi vile nkarhi wo dyondza wo tika swinene eka mafambiselo ya nhlangano laha a va fanele ku lavisisa ntirho wa vona no endla minkavelo ya ntirho na tirhiselo ra swa timali, kambe leswi swi hetelele hi vutwisisi lebyi nga erivaleni bya vutihlamuleri bya ntirho na ku avanyisiwa ka ntirho eka nhlangano hinkwawo.

Ku hetisiwile mpfampfarhuto wa Kungu ra Bindzu kahle naswona ri katsiwile eka mpfampfarhuto wa Ntwanano wa Xiyimo xa Vukorhokeri lowu se wu lulameleke ku hangalasiwa eka Ndzawulo ya Vusirheleri leswaku yi nyika swibumabumelo loko wu nga si hetisiwa.

Ntirho wa Ndzawulo yo Xava na Rhijisitara ra Vuswikoti leri nga na mahungu lama nga vuxokoxoko no tshama ya pfuxetiwa minkarhi hinkwayo ya phurojeke yin’wana na yin’wana, xikan’we na ku tirhisiwa ka rifuwo-pfuneta ya phurojeke yin’wana na yin’wana byi vile xipfuno xa kahle na nkoka xa ntirho wa mafambiselo.

Mahungu yo huma eka Rhijisitara ra Ntirho ya katsiwile eka xikombiso xa tihakelo ta le ndzeni. Xikombiso xa tihakelo xi hetisiwile ku fika eka xiyimo lexi se xi nga na vuxokoxoko bya hakelo yin’wana na yin’wana ya nghingiriko wo xava lowu nga erivaleni.


Ku tlhele ku hluvukisiwa xitirho xo kumbetela ku kumeka ka vatirhi ku kota ku kumbetela swipfuno na tihakelo to yelana eka minongonoko leyi nga ta endliwa ekarhini lowu taka. Xikumbeteri lexi xi ta tirhisiwa eka vupulani no tlhela xi kombisa tirhiselo leri nga erivaleni ra swipfuno natimali ku endla migingiriko hinkwayo ya ntirho xava hi lembe.

Enkarhini lowu nga ku kamberiweni ku endliwile matshalatshala yo simeka sisiteme ya vutitivisi, ntsariso na mafambiselo ya Vutlharhi bya Rifuwo hi ku yimela Ndzawulo ya Vusirheleri. Ku tumbuluxiwile endlelo ro lawula no letela ku tsarisiwa na mafambiselo ya intellectual property (IP). Rhijisitara ra Ntirho wo Xava (Acquisition Business Register) ri le ku pfuxetiweni ku hlanganisa mahungu hinkwawo hilaha swi bohiweke hakona hi Pholisi ya IP yintshwa ya Ndzawulo ya Vusirheleri.

Ku pfuxetiwa/antswisiwa ka Pholisi yo Xava na maendlelo lama fambelanaku swi tekiwa swiri swa nkoka eka ndzawulo yo Xava. Pholisi yo Xava yi tlhele yi tsariwa hi vuntshwa no kamberiwa.Pholisi se yi lulamile kuva yi nyiketiwa eka Huvo ya Valawuri leswaku yi amukeriwa. Pholisi leyi yi fambelanisiwile hi ku hetiseka na nawu wa rixaka swin’we na pholisi ya Ndzawulo ya Vusirheleri no tirha tanihi masungula yo hluvukisiwa ko hetisela ka maendlelo yale ndzeni ya Ntirho wo Xava.

Ku yisiwa emahlweni ka migingiriko leyi, leswi ku nga vuxokoxoko lebyi hetisekeke bya maendlelo ya Mali yo Xava na mafambiselo ya Tikontiraka swi hetisiwile. Makungu lama ya tumbuluxile masungula ya kahle ya maendlelo lama faneleke lama nga ta hluvukisiwa. Endlelo ra Mafambiselo ya Tikontiraka se ri le eka xiyimo xa nhluvukiso xa xiyimo xa le henhla enakrhini wa sweswi, laha swiyenge swa nkoka se swi lulameke leswaku swi kamberiwa. Endlelo leri ri nga voniwa tanihi hi rin’wana ra maendlelo ya masungula ya nkoka swinene eka mbangu wo xava, laha swi tikaka ku vani ku tlula madzana mune wa migingiriko yo hambana enkarhini wa ntirho wa kontiraka. Ya hlamuselo xivandla xa xiyimo xa khombo lexikulu xa ntirho wa nhlangano naswona ya ta kamberiwa eka nhlangano hinkwawo.

Hi mayelana na Mafambiselo yo Xava ya Vuswikoti (Acquisition Capability Management), switirhisiwa leswi tumbuluxiweke na tisisiteme se swi hluvukile hi ndlela ya

xiyimo xale henhla naswona ku na matshalatshala lama tekiweke ku tumbuluxe xikombiso xa ku kula ka ntirho no tlakusiwa ka vanhu endzeni ka ndzawulo. Xikombiso lexi xi vulavula hi timhaka hinkwato ta vuswikoti bya vanhu, swilaveko swa dyondzo, vuleteri na vulanguteri bya vanhu xikan’we na vuleteri lebyi endliwaka entirhweni. Xikombiso xi tlhela nakambe xi fambelanisiwa na Pholisi na Endlelo ku tiyisisa leswaku Ndzawulo yo Xava yi va na rifuwo-pfuneta ra kahle ra ntirho wa nkoka enkarhini lowu taka.

1.2 TIMHAKA TA NKOKA TO XAVA (ACQUISITION HIGHLIGHTS)

1.2.1 TISISITEME TALE LWANDLE (MARITIME SYSTEMS)

1.2.1.1 Swikepe swa Nyimpi (frigates) swa MEKO A-200 SAN na Xhihahampfhuka xo Valanga xale Lwandle

Nongonoko lowu wu vulavula hi ku xaviwa ka swikwepe swale lwandle swa mune swa MEKO A-200SAN eka khonsotiyamu leyi katsaka Jeremani, Furwa na vatirhisani va Afrika Dzonga. Swikepe swa nyimpi hinkwaswo swa mune swa Valour Class Meko A-200 swi nyiketiwile eka Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga naswona swi le ku tirhisiweni hi ku hetiseka ematini yale kusuhi na le matikweni ya misava.

Ku sukela hi Nyenyankulu 2007, migingiriko ya phurojeke yo tala a yi kongomise eka ku hetisa ku hlanganisiwa ka sisiteme na ku amukeriwa ko endliwa ka ntirho wa sisiteme ya xibalesa (leyi vumbiwaka hi Xibalesa xa 76mm xa Nkoka na Xibalesa xa Mintirhonyingi xa 35mm). Ku ya emahlweni eka ntirho lowu swi tsandzisiwile hi swiphiqo leswi veke kona eka vukondleteri bya silo hinkwaswo swo hambana leswi a swi fanele ku hlanganisiwa hi nkarhi wun’we, swo tanihi ku kumeka ka swikwekwetsu, swiyimo swa kahle swa maxelo, tithagete ta kahle to hlawuleka, ku kumeka ka vatikontirakantsongo, sw. sw. Hikwalaho ko salela ndzhaku loku, ntirho wo hela ka phurojeke wa ximfumo wu engeteriwile ku sukela Nyenyankulu 2011 ku ya fikela Nyenyankulu 2012.

Swihahampfhukaphatsa swa Vuvalangi byale Matini swa Super Lynx 300 swa mune swi kumekile/xaviwileswi huma eka Agusta WestMisava eUK. Swihahampfhukaphatsa leswi swi le ku tirhisweni enkarhini wa sweswi hi 22 Squadron eka


Govela ra Masocha yale Moyeni ra Ysterplaat ku seketela swikepe swa nyimpi swa Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga, laha swi tlhelaka swi antswisa vuswikoti bya swikepe swa nyimpi.t

Eku heleni ka nkarhi wo vika, a ku rina tinhlokomhaka ta ntirho ta mune leti a ti fanele ku amukeriwa loko phurojeke yi nga si fikisiwa emakumu no nyiketiwa eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga. Tinhlokomhaka leti ti katsa Sisiteme ya Ntirho wa Nseketelo wa Xielekitiroinki, Vuhlanganisi lebyi Hlayisekeke, Ku hlanganisiwa ka Mahungu na IFFMode SA.

Enkarhini lowu Swihahampfhukaphatsa swo Valanga swa le Matini swi nyiketiwile katsongo leswaku swi nghenela eka mapfhumba yo hlaya yo tanihi “Operation Kgwele” ku seketela Mphikizano wa Khapu ya Bolo ya Misava wa FIFA 2010. Ku hlanganisiwa ka xithekiniki ka havumbirhi swihahampfhukaphatsa swa Super Lynx na Oryx swin’we na swikepe swa nyimpi swi fikisiwile emakumu hi ku hetiseka.

1.2.1.2 Swikepe swa Nyimpi swa le Matini swa Class 209 Mod 1400

Ku Misavazela ku tivisiwa na ku nyiketiwa ka swikepe swa nyimpi swa le ndzeni ka mati swinharhu, ntshikelelo wa phurojeke wu hundzukile ku ya eka ku tirhisiwa ka ku cinca ka vuinjhiniyere ko hlaya ku kota ku fikelela swilaveko swo yelana swa ntirho, swa vuhlayiseki na nseketelo leswi a swi nga katsiwanga eka kontiraka ya xiviri hikwalaho ka ku pfumaleka ka mpimanyeto. Ku fikeleriwa ka ku cinca loku ka vuinjhinyere ku ta endla leswaku phurojeke yi ya emahlweni hi 2012.

Mhaka ya nkoka swinene ya ku cinca loku ka vuinjhiniyere/vumaki yi yelana na ku xaviwa ka switirhisiwa swokarhi swa ribuwa ra swikepe swa nyimpi swale ndzeni ka mati leswi kumekaka eSimon’s Town, leswi exikarhi ka swin’wana swi katsaka:

• Ku tumbuluxiwa ka xitirhisiwa xo kambela xa vuinjhiniyere xa nhlaselo, lexi lavaka nhlayiso wa nhlahluvo (diagnostic maintenance) na swikongomelo swa vuleteri. Leswi swi languteriwa ku fika emakumu hi Nyenyenyani 2012,


• Ku hluvukisiwa ka xipfuneto xa xitirho xa xivoni (periscope simulator). Xivoni xi hetisiwile no hlanganisiwa eka Xikambelwana xaVuinjhiniyere;

• Ku tumbuluxiwa ka xitirhisiwa xa vuleteri xo manyukuta xa swikepe swa nyimpi swale ndzeni ka mati se xile kusuhani no fika emakumu. Ku le ku lulamisiweni ka vuxiyaxiya byitsongo enkarhini wa sweswi.

1.2.2 TISISITEME TA LE MOYENI (AIRBORNE SYSTEMS)

1.2.2.1 Swihahampfhukaphatsa swo Vevuka (Light Utility Helicopters)

Phurojeke leyi yi vulavula hi ku xaviwa ka Swihahampfhukaphatsa swo Vevuka swa Agusta A109 (Agusta Light Utility Helicopters) swo huma eka Agusta WestMisava yale Italy. Swihahampfhukaphatsa leswi swa makume-nharhu hinkwaswo leswi odhiweke swi nyiketiwile no antswisiwa ku fika eka xiyimo xa mpimo xohetelela.

Ku veni ku humelela ka kahle eku hetisiweni ka swilaveko swo engetela leswi saleleke endzhaku leswi katsaka vuswikoti bya khebini leyi nga na xibalesa (cabin-mounted gun capability) na ku tlakuka ka ntiko wale henhla wa xihahampfhuka.

1.2.2.2 Xihahampfhuka xa Vutleketli byo Tlakula swilo swo Tika xa Airbus A400M (Airbus A400M Strategic Heavy-Lift Transport Aircraft)

Nongonoko lowu wu vulavula hi ku xaviwa ka swihahampfhuka swa nhungu swo Rhwala swilo swo Tika swa Airbus A400M (Airbus A400M Strategic Heavy Lift aircraft) ku suka eka Xihahampfhuka xa Nyimpi xa S.L. (AMSL) tanihi xiphemu xa nongonoko wa phurojeke ya ntirhisano wa matiko ya kaye.

Ku nyiketiwa ka Xihahampfhuka xa Afrika Dzonga a wu languteriwe ku humelela exikarhi ka 2010 ku fika 2012. Phurojeke yi salele endzhaku swinene naswona xihahampfhuka xosungula a xi languteriwe kuva kona hi Sunguti 2008 kambe leswi swi humelele hi N’wendzmhala 2009.

Endzhaku ka xiboho xa Khabinete emhakeni leyi, Huvo ya Valawuri ya Armscor yi lerise Mufambisinkulu wa Armscor

hi siiku ra 5 Hukuri 2009 ku herisa ntwanano wo xaviwa hikwalaho ka ku salela endzhaku ka xedulu ya phurojeke. Ku kanerisana ko tlherisiwa/hakeriwa ka tihakelo leti a tihakeleriwi emahlweni yi famba kahle swinene.

1.2.2.3 Xihahampfhuka xo Vevuka xa Nyimpi xa Xiyimo xale Henhla (Advanced Light Fighter Aircraft)

Nongonoko wu vulavula hi ku xaviwa ka Swihahampfhuka swa Xiyimo xale Henhla swa 26 swa SAAB JAS 39 Gripen eka Tisisiteme ta BAE /Khonsotiyamu ya SAAB, laha xihahampfhuka xi nga ta hlanganisiwa eLinkoping, eSweden.

Swihahampfhuka swa kaye swa switulu swimbirhi-mbirhi hinkwaswo swi nyiketiwile eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga. Swihahampfhuka swa khumen’we leswi nga na tisisiteme ta nseketelo swi tirhisiwile hi nkarhi wa Mphikizano wa Khapu ya Bolo ya Misava ya FIFA 2010.

Ku amukeriwa ka Swihahampfhuka swa Xitulu Xin’we swa mune leswi landzelaka wu hetisiwile eSweden hi Nyenyankulu 2011. Swihahampfhuka swa xitulu xin’we swi rhumeriwile hi xikepe eAfrika Dzonga hi Nyenyankulu 2011 laha a swi languteriwe ku fika eAfrika Dzonga exikarhi ka Dzivamisoko 2011.Khoso ya Vuleteri byo Chayela bya Gripen yosungula yi hetisiwile naswona yi katsa muchayeri wosungula wa xisati wa Gripen.

Ku hlanganisiwa ka Xibamubamu xa A-Darter na Reconnaissance Pod eka Xihahampfhuka xa Gripen xa Afrika Dzonga wu languteriwe ku nyiketiwa tanihi xiphemu xa Block 4 hi Nhlangula 2011. Ku kamberiwa ka vuswikoti byo hetiseka bya Sisiteme ya swa Nyimpi xa Xielekitironiki wu salele endzhaku naswona wu ta nyiketiwa endzhaku ka Block 4.

1.2.2.4 Xihahampfhuka xa Vuleteri bya Nyimpi xa Lead-In (Lead-In Fighter Trainer Aircraft)

Nongonoko lowu wu vulavula hi ku xaviwa ka swihahampfhuka swa Vuleteri swa Hawk 120 Lead-In Fighter (LIFT) swa makume-mbirhi mune swo huma eka BAE Systems eUK. Swihahampfhuka swa LIFT swi tala ku tirhisiwa eka vuleteri bya lead-in trainers enkarhini wa ku vuleteri byo engeteli bya vachayeri ku suka eka vuleteri bya vona byosungula bya Pilatus Astra eka Swihahampfhuka swo Vevuka swa Xiyimo xale Henhla swa Gripen.


Ku tirhisiwile tixawara ta ntsengo wa 1989 ku haha enkarhini lowu nga ku vikiweni, laha 203 ti hahiweke hi nkarhi wa Mphikizano wa Khapu ya Bolo ya Misava ya FIFA 2010.

Ku tirhisiwa ka xihahampfhuka ku antswisiwile hi ku hluvukisiwa ka Vuswikoti bya Ntirho bya 4 (Operational Capability 4), lebyi tiviseke ku tirhisiwa ka minhlaselo leyi leteriwaka hi (infra-red and radar guided missiles). Ku antswisiwa ku tlhele ku pfuneta ku siva xitirhisiwa xa vhidiyo yo rhekhoda ya analogo hi ku tirhisa xitirhisiwa xo rhekhoda xa xidijiti leswi antswiseke nkoka wa xifaniso xa HUD na swifaniso swa vhidiyo hi ndlela yo hlamarisa swinene leswi tirhisiwaka eka swikongomelo swo nyika swiviko.

Ku fikelela mintlhontlho yo hangalasa mahungu eka swa nawu (UHF data Link), eriyala ya V/UHF yi nghenisiwile na phurogireme ya mahungu yi antswisiwile ku pfuneta ku avelaniwa ka mahungu lama humesiwaka hi ku tirhisa swiyanimoya (simulated radar data) hi ku tirhisa xihahampfhuka xa Gripen.

1.2.2.5 Swihahampfhukaphatsa swa Nseketelo wa Vusirheleri swa Rooivalk (Rooivalk Combat Support Helicopters)

Hikwalaho ka ku salela endzhaku ka ku yimisiwa loku veke kona eka ku mintirho yin’wana yo engeteli ya swa timali leswaku ku yisiwa emahlweni nhluvukiso no antswisa Xihahampfhukaphatsa xa Nhlaselo wa Nseketelo wa Rooivalk (CSH) ku katsa timhaka hinkwato leti fambelanaku na Vuhahisi bya Denel , mutumbuluxi na mumaki wa Swihahampfhukaphatsa swa Rooivalk u byarhe vutihlamuleri na swikweleti tanihi Mutumbuluxi wa Switirhisiwa wa Xiviri eka ntirho swi lulamisiwile, ntirho wu sungurile eka ku antswisiwa ka muxaka wa swihahampfhukaphatsa leswaku swi kota ku tirhisiwa emasungulweni.

Ku antswisiwa ka swihahampfhukaphatsa swa Mk1 Rooivalk swo sungula swa ntlhanu swi hetisiwile eku hleni ka nkarhi lowu nga ku vikiweni. Swi ta nyiketiwa eka Nhloko ya Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga hi siiku ra 1 Dzivamisoko 2011. Ku Tiyisisiwa ka Muxaka wa swa Nyimpi ka CSH Rooivalk ku endliwile hi siku ra 31 Nyenyankulu 2011. Ku hundzuluxiwa ka ku nghenisiwa ka swiphemu leswintshwa swa swihahampfhukaphatsa swa tsevu leswi saleke

ku kunguhatiwa ku fikisiwa emakumu hi Nyenyankulu 2012 naswona ku nyiketiwa ka vukorhokeri bya ntirho ku kunguhatiwa leswaku ku ta humelela hi Ndzati 2011.

Matlhari yo kala ya nga tirhisi mathangi ya Mokopa (Mokopa anti-tank missile) ya simekiwile ximfumo ku suka eka pulatifomo ya Rooivalk CSH hi Sunguti 2011.

1.2.2.6 Pilatus Astra Trainer Aircraft Avionics Upgrade

Xihahampfhuka xa vuleteri xa Pilatus Astra sweswi se xi le ku antswisiweni hi khamphani ya laha tikweni ya ya Aerosud ehansi ka Khamphani ya Swihahampfhuka ya Pilatus Aircraft Ltd. Khumembirhi wa swihahampfhuka swa 35 leswi antswisiweke swi herile no nyketiwa eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga ehansi ka vito lerintshwa ra PC7 MKII.

Eku heleni ka nkarhi low unga ku vikiweni, swihahampfhuk swa 12 leswi antswisiweke se a swi hahisiwile ku tlula ku ringana tiawara ta 1000 laha a swi tirhisa avhiyoniki leyintshwa no kombisa ku tshembeka ku pfumelela ku sungula ko hundzuluxiwa ka havumbirhi dyondzo ya muleteri na muleteriwa leswaku va sungula hi Sunguti 2011.

Dyondzo ya vuleteri bya xihahampfhuka ya xinyanyuli xa sisiteme leyintshwa ya sayense na thekinoloji ya vuhahisi (avionics) yi nghenisiwile eGoveleni ra Vuthu rale Moyeni ra Langebaanweg hi Khotavuvika 2010 no vumba xiphemu xa kharikhulamu leyintshwa ya ku hundzuluxiwa ka muleteri na tidyondzo ta vuleteri ta mudyondzi.

Xihahampfhuka xin’wana xa xinyanyuli xi nyiketiwa no nghenisiwa hi Khotavuxika 2011 loko leswi saleke swi ta nyiketiwa hi xin’we xin’we ku fikela hi 2013.

1.2.2.6 Nhlaselo wa le Moyeni Lowuntshwa wa Mpfhuka wo Koma (New Generation Short Range Air-to-Air Missile)

Phurojeke leyi yi katsa ku hluvukisiwa ka sisitem ya nhlaselo wale moyeni wa mpfhuka wo koma hi Denel, leswi sunguriweke swin’we hi ku tirhisana na Vuthu rale Moyeni rale Brazil.

Enkarhini lowu nga eku kamberiweni, ntirho a wu kongomisiwe eka ntirho wo kamberiwa ka xihahampfhuka xa nhlaselo lowu nghenisiwa eka nongonoko nkarhi wu nga si fika (nhlaselo


wale misaveni) xa nhlaselo na (flutter) na ku pasisiwa ka nkambelo wa xihahampfhuka eka xihahampfhuka xa Gripen. Ntshikelelo wa ntirho eka ku hetisiwa ka ku dizayiniwa ka nhlaselo na tisisitementsongo ta wona na ku hambanisiwa ka swikambelo swa xihahampfhuka ku suka eka Gripen.

Ku kamberiwa ka xihahampfhuka ku suka eka Gripen a swi katsa ku pasisiwa ka nhlaselo ehenhla ka xihahampfhuka xa Gripen na ku endla minhlaselo leyi humelelaka ya tsevu ya ku balasela ka nhlaselo loku hambaneke.

Ku pasisiwa loku ko balesela ku enetile swilaveko swa mumaki wa Gripen (SAAB).

Ehandle ka ku hela ka matsalwa lama faneleke, nhlaselo wa A-Darter wu hlanganisiwile hi ku hetiseka eka xihahampfhuka xa Gripen. Swikambelo swa xihahampfhuka xa Gripen yi rhangeriwile hi mindzandzelelano ya swikambelo swa nhlaselo wa le misaveni wa xihahampfhuka leswi kombiseke vulawuri bya nhlaselo wa xihahampfhuka wa mpimo wa xiyimo xale hansi.

Ku dizayiniwa ka ximfumo ka nhlaselo ku fambe kahle laha tisisitementsongo to tala ti heteke minkambelo yo dizayina ya nkoka (xik. fureme ra moya na vhilwa ra xibamubamu, sw.sw.) kasi hi le tlhelo nhloko ya nyimpi (warhead) yi pasisiwile ximfumo. Ndzandzelelano wohetelela wa ku kamberiwa ka moya wa muhocho wu herile laha ku nga lo sala ntsena vulavisisi bya ku hlengeletiwa ka mahungu. Mahungu ya ta tirhisiwa ku pfuxeta/antswisa xikombiso xa swihahampfhuka leswi nga kotaka ku tirhisa tigasi to hambana (aerodynamic modeling) na ku pasisiwa ka nhlaselo hi woxe.

Ntirho lowu lulamisiweke kuva kona lembe leri taka wu katsa ku pasisiwa ka tisisitementsongo, ku ya emahlweni ku kamberiwa swihahampfhuka laha phurojeke yi nga ta hela ku nga si helae tin’hwetini ta 24 leti Landzelaka.

1.2.3 TISISITEME LETI VALANGAKA EMISAVENI (LANDWARD SYSTEMS) 1.2.3.1 Sisiteme ya Vusirheleri bya le Moyeni lebyi Simekiweke eMisaveni (Ground Based Air Defence System) ya Vuthu ra SA.

Phurojeke yin a xikongomelo xo hluvukisa no nyika Xikombiso xa Xisundzuxo xa le Kusuhi (Local Warning

Segment) (LWS) xa Sisiteme ya Vusirheleri bya le Moyeni lebyi Simekiweke eMisaveni (GBADS). Phurojeke yi tlhele yi tokota ku tsandzeka/salela endzhaku hi tin’hweti ta tsevu hikawlaho ka swiphiqo swa xithekiniki leswi veke kona eka xiyimo xa ntirho wa vuhlanganisi.

Enkarhini wo vika, timhaka ta xithekiniki eka xiyimo xa ntirho wa vuhlanganisi a ti hetiwile naswona ku hlanganisiwa ka swiyimo swa ntirho wa vuhlanganisi hinkwaswo swi sungurile hi Nyenyenyani 2011.

Eku heleni ka nkarhi wo vika, nghingiriko wo hlanganisa wu fambe kahle naswona ku na ku langutela ka leswaku ku hlanganisiwa na ku kmberiwa ka siisteme hinkwayo swi ta hela hi Mudyaxihi 2011.

1.2.3.2 Movha wa Nyimpi ya Moscha yo famba hi milenge wa Rixaka Lerintshwa

Phurojeke yi nyika Sisiteme ya Swimakiwa Leswintshwa swa Movha wa Masocha yo Famba hi Milenge ya Rixaka Lerintshwa (NGICV-PS) ku siva Movha wa Nyimpi wa Masocha yo Famba hi Milenge wa Ratel (Ratel Infantry Combat Vehicle) lowu a wu tirhisiwa ku sukela hi 1976.

Phurojeke yi vumbiwa hi mavuthu yo hambana ya ntlhanu lama katsaka ku lulamisiwa ka yona na matlhari. Tipulatifomo ta movha ti endliwile ku suka eka Patria Misava na Matlhari eFinland, kasi xihondzo lexitsongo na tisisiteme ta matlhari swona swi endliwile laha tikweni hi Tisisiteme ta Misava ta Denel (DLS) tanihi kontiraka ya masungulo.

Swiyenge hi swimbirhi swa phurojeke swa laha tikweni na le matikwenimambe swi tirhile kahle swinene. Ku endliwa ka tipulatiofomo ta Xikombiso xa Nhluvukiso wa 5 Engineering (EDM) wa lulamiselo ro fana hi Patria eFinland swi hetisiwile hi siku ra 24 Nyenyenyani 2009.

Tipulatifomo ta mune se ti le Afrika Dzonga naswona ku nyiketiwa ka pulatifomo ya vuntlhanu ku languteriwe leswaku ku nyiketiwa hi N’wendzmhala 2011 endzhaku ko hetisiwa ka Sisiteme ya Ntirhiso wa Vulanguteri na Rihanyu (HUMS) n ku hlanganisiwa ka Sisiteme ya Ndzetelo.

Ximakiwa xa Masungulo xa Baseline A xa Xiyenge xo Hambana hi Ndzati 2010. Leswi ku vile ku humelela ka nkoka


swinene naswona ku tiyisisisle siku leri Armscor a yi fanele ku tiboha ku sungula ku tirhisa Xiyimo xa Vumaki eka kontiraka. Hikwalaho ka xiboho lexi xi nga si endliwaka eka swiyimo swa swilaveko swa tiyuniti ta swimakiwa swa sisiteme leyi, Mukontirakankulu u engeterile nkarhi eka Armscor wova yi boha siku ro sungula ku tirha ku fikela hi siku ra Khotavuxika 2011.

Nhluvukiso wa Campgun 30mm yale laha tikweni wu le ku fambeni kahle endzhaku ka swiphiqo swa xithekiniki leswi veke kona ekusunguleni. Xikambelwana xa mbangu na ku pimiwa ka nkoka ka EDM ku le ku fameni kahle swinene. Nhluvukiso wa Denel PMP wa matlhari ya 30mm TP na AP wu fikile emakumu.

Ku hetisiwa ka matlhari ya SAPHEI ku kunguhatiwile leswaku ku endliwa hi Khotavuxika 2011. Ku hlanganisiwa ka Swiyenge swa Swihondzo swa Swiyenge swo Hambana swimbirhi swi sungurile naswona ku hambana lokun’wana ku ta landzela ku nga ri khale.

Vuhlayiseki bya sisiteme i mhaka ya nkoka swinene eka phurojeke leyi naswona ku ve ni ku humelela ka kahle swinene eka ku hlamuseriwa ka makhombo ya vuhlayiseki na swiyimo swa khombo leswi tivisiweke ku swi nga tshuka swi vile kona. Leyi ku tava sisiteme yosungula leyi nga ta hluvukisiwa ehansi ka vuleteri bya Huvo ya Vuhlayiseki byale Misaveni ya Afrika Dzonga (Landwards Safety Board of South Africa). Xikongomelo i ku fikelela hi ku hetiseka ku tiyisisiwa ka vuhlayiseki lebyi hetisekeke bya sisiteme ya ximakiwa ekuheleni ka xiyimo xa nhluvukiso.

1.2.4 TISISITEME TA MATLHARI TA NTOLOVELO (COMMON WEAPON SYSTEMS)

1.2.4.1 SISITEME YA VUHLANGANISI YA RIXAKA RA MATLHARI LERINTSHWA (New Generation Tactical Communication System)

Phurojeke leyi yi vulavula hi ku xaviwa ka sisiteme ya vuhlanganisi leyintshwa ya rixaka ra Matlhari eka Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga (SANDF).

Sisiteme leyi yi ta endla leswaku ku vani swilaveko swa vuhlanganisi bya Matlhari eka vukorhokeri hinkwabyo bya Matlhari no tiyisisa leswaku ya tirhisiwa exikarhi ka vatirhisi hinkwavo. Sisiteme ya vuhlanganisi yi ta katsa xiyimo xo hundzisiwa ka mahungu na maendlelo ya vuhlayiseki bya mahungu, loko hi tlhelo yi hlanganisa mahungu ya nkarhi wa xiviri swin’we na swihlawulekisi swa matirhelo xikan’we na vuhlanganisi bya rito bya xidijiti. Ku tlheriseriwa endzhaku ku fambelanisiwa ka tisisiteme leti nga kona ku ta humelela hi ku tirhisa sisiteme ya mafambiselo ya xiyimo xale henhla.Ku tirhisana exikarhi ka swiphemu swa nkoka swa tindhawu ta nyimpi (Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga, Vuthu ra swa Nyimpi ra Afrika Dzonga, Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga,sw.sw.) swi ta koteka ku nga tirhisiwanga minyanghwa kumbe swihundzuluxi swa fambiselo – leyi ku nga sisiteme yosungula emisaveni leyi kotaka ku tirhisana hi ku hetiseka.

Sisiteme ya vuhlanganisi yi ta vumbiwa hi tisisitementsongo ta nkombo, leti ti nga ta van a tikontiraka to hambana. Ku hluvukisiwa na swiyimo swa vumaki swa tisisitementsongo ta mune ta nkoka, HF (Xihondzo xale Henhla Sisisteme ya Rhadiyo, sisiteme ya rhadiyo ya V/UHF, IPCS (Sisiteme ya Vuhlanganisi ya Pulatifomo yo Nghenelela (Intra Platform Communication System) na SRCS (Sisiteme ya Vuhlanganisi ya Mpfhuka wo Koma (Short RangeCommunication System) swi nyikiwile tikontiraka naswona nhluvukiso lowu hetisekeke wa tisisiteme leti ta mune wu le ku fambeni kahle swinene.

Masungulo lama nyikiweke ya tumbuluxiwile naswona ku languteriwa leswaku swiyimo swa Nhluvukiso na Vumaki swi ta fika emakumu hi Nyenyenyani 2013.


2. MINHLANGANO YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR (PTY) LIMITED (ADI)

Minhlangano ya Khamphani ya Vusirheleri ya ARMSCOR (ADI) yi lawuriwa hi ku hetiseka hi khamphanintsongo ya Armscor naswona yi na ntirho wo fambisa, wo seketela no hlayisa switirhisiwa swa makungu na vuswikoti bya vumaku bya vusirheleri bya nkoka, swipfuno na tithekinoloji ta nkoka leti tivisiweke hi Ndzawulo ya Vusirheleri.

Nakambe yi tlhela yi hlayisa vuswikoti byo hlawuleka na switirhisiwa leswi voniwaka hi Armscor swi ri swa nkoka eka ntirho wa yona, kambe swi nga endleka swi laviwa hi Ndzawulo ya Vusirheleri hikwalaho ka swivangelo swa vuhlayiseki kumbe swo endliwa ka vupulani.

Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor yi tlhela nakambe yi nyika ndzavisiso wa ntirho na mafambiselo ya tiphurojeke ta thekinoloji hilaha swi lavekaka hakona hi Ndzawulo ya Vusirheleri, no nyika vuinjhiniyere na vuswikoti bya xithekiniki eka Ndzawulo ya Vusirheleri na Armscor.

ADI yi tirhisa minkarhi ya bindzu tanihi laha yi nga kumekaka hakona eka ntirho wa Armscor ku kuma switirhisiwa swa vusirheleri kumbe ku fambisa tiphurojeke ta thekinoloji.ADI yin a swiyenge leswi Landzelaka:

2.1 VUKAMBERI NA KU PIMIWA KA NKOKA (TESTING AND EVALUATION)

2.1.1 Switirhisiwa swo Kambela swa Gerotek

Hi ku tirhisa swyengentsongo swa yon swo hambana, Gerotek yi seketela endlelo ro xava ra Armscor na Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga (SANDF), ku kambela no swilaveko swa vuleteri by ochayela swo huma eka vumaki bya vusirheleri na vumaki bya mabindzu byin’wana xikan’we na swilaveko swo huma eka Vukorhokeri bya Maphorisa bya Afrika Dzonga (SAPS).

Vukorhokeri byo Kambela bya Gerotek byi nyika vukorhokeri byo kambela lebyi nga ni mpfumelelo ku tiyisisa ku fambisana ka swiphemu, swimakiwa kumbe tisisiteme to veka mimpimo na swilaveko. Swiendleko swa Gerotek swi nyika mbangu lowu eka wona swimakiwa na vukorhokeri swi nga tivisiwaka eka timakete.

Vuhlahuvi byo tlhela ku tiyisisiwa bya SANAS lebyi endliweke hi Nyenyenyani 2011 byi humelerile naswona mpfumelelo wa ISO 17025 wa Gerotek wu engeteriwile.

Mpfumelelo wa Vulawuri bya Dyondzo ya Vuleteri bya Vutleketli (TETA) na mpfumelelo wa xitirhisiwa lexitsongo xa vuleteri bya swibalesa xa SABS/SASETA/POLICE leswinga swa nkoka eku endliweni ka vukorhokeroi bya nkoka hinkwabyo swi tlhele swi hlayisiwa. Ku tiyisisiwa ka ximfumo ka ISO 14001/18001 ku kunguhatiwa leswaku ku endliwa hi 2011/2012.

Gerotek yi nghenele xikimu xa vukamberi xa vuswikoti swin’we na tilaboratari ta 15 ta matiko ya misava laha laha ku kamberiweke sampula yo fanahi tilaboratari hinkwato. Gerotek yi vile yin’wana ya 75% wa tilaboratari leti mbuyelo wa tona a wu fambelana na mimbuyelo ya mimpimo ya vutivi bya xiyimo xale henhla.

Timali to antswisa switirhisiwa na migingiriko yo swisiva swo tanihi kamara ra swa maexlo lerintshwa swile ku tirheni hi ku hetiseka laha ku nga na mbuyelo wa kahle lowu humaka eka vaxavi. Xitirhisiwa lexi nga eka Gerotek xo kambela khebulu ya manghilazi na mathumbu swi endliwile hi ndlela leyi humeleleke endzeni. Endzhaku ko nyikiwampfumemelo, vukorhokeri lebyi byi ta ndlandlamuxiwa ku ya ematikweni man’wana yale Afrika ku fikelela swilaveko leswi nga kona enkarhini wa sweswi.

Ku antswisiwa loku a k ufanele ku endliwa khale na ku hlayisiwa ka tindlela ta swikambelwana tin’wana na ku fikeleriwa ka magondzo swi endliwile elembeni-ximali leri.

Migingiriko ya vukamberi bya mabindzu na byona a byi hlayile elembeni leri naswona ku veni ku ndMisavalamuka ka vaxavi vale matikweni ya misava.

Gerotek yi ya emahlweni yi nghenisa xandla eku antswiseni vutshila bya vuleteri bya vachayeri eAfrika Doznga. Vuleteri lebyi byi endliwile eka SAPS, SARS na SANDF, exikarhi ka swin’wana/van’wana.

2.1.2 Alkantpan

Alkantpan i xikambelwana xa makungu xa fambelo ra swilo swo hambana lexi kumekaka empfhukeni wo ringana 70km


evupeladyambu bya Prieska eNorthern Cape. Xitiyisisiwile hi ISO 9001 no va ni mpfumelelo wa SANAS ISO 17020.

Xikambelwana lexi xa swilo swo hambana xi kona ku korhokela vumaki bya vusirheleri bya Riphabuliki ra Afrika Dzonga. Xi fambisana na swilaveko swa misava ya le mpfundze, leyi nga riki na vanhu vo tala na mbangu lowu nga pyatlama laha mbangu wu nga kotaka ku amukela ku endliwa ka migngiriko leyi lavekaka.

Vukamberi bya Vuvalangi na phurojeke ya matlhari yo yelana swa endliwa hi vativi xithekiniki na vativi va swibuluki va SANDF na vumaki bya nawu xikan’we na vaxavi va swa vusirheleri va matiko-mambe vo hambana.

Vuswikoti bya vukamberi bya nawu lebyi Landzelaka bya endliwa:

• Mafambiselo ya vukamberi bya swilo swo hambana na migingiriko yo yelana yo tanihi vukamberi byo kala byi nga tiki bya matlhari, vukamberi bya mbangu, vukamberi bya vukhale, vukamberi byo tlulela ehansi, vukamberi bya xihahampfhuka lexi haha xiri xoxe, vukamberi bya le timbaleni ta mintlangu na vukamberi byo pfuxeta.

• Mimpimo na vulavisisi bya mahungu eka ntshikelelo (Piezo na koporo), ntalo wa nomo wa xibalesa, swikomba timheho swo landzelerisa, mintshikelelo na matimba, mahiselo ya nomo wa xikbalesa, ku karhala ka nomo wa xibalesa na swihlawulekisi swa rheme, ku nga ri swingani.

• Vaendli va matlhari na swibuluki eka swibalesa leswikulukumba, swiambalo swa nyimipi, swibalesa swo bulusa swiphambati (120mm, 81mm, 60mm, 82mm tisisiteme), swibamubamu (122mm, 127mm, 40mm tisisiteme), tisisiteme ta vukanberi bya swibamubamu, tisisiteme ta minhlaselo ya mpfhuka wo koma, tisisitme ta matlhari na swibuluki letitsongo, tisisitme ta matlhari na swithavana swo kala swi nga tiki na tisisitme ta vukamberi bya vuvalangi.

• Vukorhokeri bya nseketelo eka xiyenge xa tiwekexopo to hambana, vuhlayiselo, timagazini, ku tlakuriwa ka michini na switlakula tinhundzu, vutleketli, byetlelo, switirhisiwa swa le swihahampfhukeni ku fikela eka

C130 na ku makiwa ka swilo leswi hlauriweke hi vaxavi swo fana na tithagete, mock-up na switulu swa matlhari xikan’we na switirhisiwa swa inthanete swa mimpfhuka yo leha ku fikelela swilaveko swa vaxavi.

Enkarhini lowu nga ku kamberiweni, swilaveko swa vaxavi vamatiko-mambe vantshwa swi nyikile Alkantpan nkarhi wo dyondza tindlela tintshwa to kambela. Ku humelela loku ku tumbuluxile mintirho yintshwa leyi nga ta endliwa enkarhini lou taka.

Ku hlayisiwa ka matlhari na swibuluki swa vaxavi nkarhi wo leha na ku kamberiwa ka matlhari minkarhi hinkwayo e Alkantpan emalembeni mangari mangani lama nga ta landzela i xikombiso xa kahle xa vuxaka bya kahle swin’we na vaxavi.

Alkantpan yi hluvukise kahle vuswikoti byo hlamusela vhidhiyo ya xiviri ya nkoka wa xiyimo xale henhla ku suka eka xivandla lexi khumbekaka ku ya eka swivandla swo kambela ku bulusiwa, hi ku tirhisa mimphuka yo leha ya swivuyeleri swa mphasano. Sweswi se swa koteka eka vaxavi ku xiyaxiya nkhumbo wa xiviri endzeni ka xivandla xo kambela ku bulusiwa. Mahungu ya vhidiyo hinkawo ya gandlisiwile xitempe hi ku tirhisa khodi ya nkarhi wa xiviri ya GPS (GPS real time code).

Vuhlahluvi byo tlhela ku tiyisisiwa lebyi endliweke hi Vutiyisisi bya Byuro ya Veritas (BVC) byi endliwile hi Nyenyankulu 2011. Muhlahluvi wo rhangela wa BVC u bumabumerile leswaku kuya emahlweni ku tiyisisiwa ka Sisiteme ya Mafambiselo ya Nkoka ya Alkantpan ISO 9001:2008 (QMS) emalembeni manharhu lama landzelaka.

2.2. MINHLANGANO YA THEKINOLOJI NA SAYENSE YA VUSIRHELERI 2.2.1 Nhluvukiso wa/Ku hluvukisiwa ka Swiambalo swa Nyimpi/Matlhari (Armour Development)

Xiyenge lexi xo hlawuleka xi endla ndzavisiso lowu yaka emahlweni na nhluvukiso ku hlayisa no yisa emahlweni tithekinoloji ta Nsirhelelo wa Swiambalo swa nyimpi xikan’we na ku tumbuluxa vuswikoti bya vumaki ku kota ku fikelela kahle swilaveko swa Nsirhelelo wa Swiambalo swa nyimpi eka xivandla hinkwaxo xa nxungeto hi ndlela ya kahle no kala yi nga durhi ngopfu.


Vukorhokeri byi katsa vulavisisi bya swilaveko swa nsirhelelo wa muxavi, nhluvukiso, vukamberi na ku pasisiwa, xivumbeko xa movha na ndhizayino wo lava ku fana na xibuluki xikan’we na swilaveko swo khomanisiwa kumbe ku khomanisiwa hi ku tirhisa ntshikelelo. Xiyenge lexi xi na ntokoto lowukulu swinene wo tlhela ku hlanganisiwa tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi eka mathangi ya nkka ya nyimpi na ku phakeriwa ka tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi leti nga tilulamisaka hi toxe eka mimovha yo vevuka na ya xiyimo xale xikarhi.

Nkongomiso wa nkoka elembeni leri hundzeke a wu ri eka nhluvukiso wa nsirhelelo loko wu pimanisiwa na Nhlaselo wa RPG-7 hi ku kambela tikhonsepe letintshwa na ku antswisiwa ka tisisiteme let inga kona. Ntirho lowukulu wu tlhele wu endliwa eka swiambalo swa nyimpi leswi cincaka swo kala swi nga ri swa nsimbhi, leswi endliwaka hi xikongomelo xo hunguta ku onhaka ko yelana loku vangiwaka hi swiphemu leswitsongo swa swiphambati swa nhlaselo leswi humesiwaka hi ku tirhisa swiambalo swa nyimpi hi ku ya hi mimpimo leyi tolovelekeke leyi cincaka. Ntirho wo engetela u endliwile eka ntlawa wa Swiambalo swa nyimpi swo Tisirhelela eka Movha wa Muchini wa Rixaka Lerrintshwa (Generation Mechanised Combat Vehicle) lowu hungutiweke ntiko tanihi xikongomelo xa nkoka.

Mindzandzelelano ya vukamberi bya makumenharhu ntlhanu wu endliwile eka tikhamphani to hambana ta mabindzu lowu a wu endliwa hi xikongomelo xo pasisa kumbe ku tiyisisa vuswikoti byo sirhelela bya swimakiwa.

2.2.2 Nhlangano wa Nseketelo wa Xiboho xa Vusirheleri (Defence Decision Support Institute) (DDSI)

Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri wu nyika vulavisisi, nseketelo wa swiboho, ndzavisiso wa ntirho na vulavisisi wa vuswikoti eka vatirhi va swa vusirheleri eka Ndzawulo ya Vusirheleri, laha ku kongomisiwaka eka swiyimo swa sisiteme ya le henhla gopfu (xiyimo xa 5+) eka ndzhendzheleko wa vutomi wa vuswikoti bya vusirheleri.

Xikopu xa vukorhokeri lebyi nga kona eka xitatimendhe lexi endliweke hi DDSI xi katsa kambe ku nga ri ntsena swilo leswi landzelaka:

a. Vulavisisi bya Pholisi – tidyondzo to seketela vaendli va swiboho va Ndzawulo ya Vusirheleri eka endleni na/kumbe ku simekiwa ka pholisi hi mayelana na timhaka ta vusirheleri.

b. Vulavisisi bya Tidyondzo ta nyimpi na Nkwetlembetano (War & Conflict Studies) – bya nkwetlembetano wa nkarhi lowu hundzeke na nkarhi wa sweswi na mintolovelo ya nyimpi, tithayipologi, tikhonsepe, tidyondzo leti dyondziweke na dyondziselo hi xikongomelo xo antswisa vutwisisi na mahungu eka timhaka ta vundzeni ta nkwetlembetano na yimpi ku tivisa no dyondzisa vatirhi va swa vusirheleri.

c. Ndzavisiso wa vumndzuku lowu langutekaka wu twisiseka wa Tidyondzo ta Nkarhi lowu taka na Vulavisisi bya Ntolovelo tanihi vundzeni bya vupulani bya vusirheleri na ku endliwa ka swivumbeko.

d. Vulavisisi bya mbangu – ku dyondza na ku languteriwa ka mbangu wa ntirho wa swivumbeko swo hambana.

e. Vulavisisi bya vuswikoti bya vusirheleri – nseketelo eka

Ndzawulo ya Vusirheleri eku hluvukisiweni na le ku tirhisiweni ka switirho na maendlelo yo kumisisa swilaveko swa vuswikoti bya vusirheleri swa nakrhi lowu taka.

f. Vulavisisi bya Sisiteme ya Matlhari – tidyondzo leti seketelaka ku kumisisiwa ka swihalwulekisi swa xiyimo xale henhla ngopfu xa tisisiteme ta matlhari, minxaviso exikarhi ka swilo sow hambana na vulavisisi bya ndzhendzheleko wa vutomi

g. Vulavisisi bya ntirho – dyondzo na vulavisisi bya mintirho leyi fambelanaka na matlhari ya nkarhi wa sweswi na nkarhi lowu hundzeke (swiyimo swa ntirho na xithekiniki) hi xikongomelo xo nyika swintshunxo eka swiphiqo leswi nga kona na vuleteri bya swilaveko swa nkarhi lowu taka.

h. Nhluvukiso wa Endlelo na Nseketelo – nseketelo wa mafambiselo ya vuwikoti bya vusirheleri ngopfu-ngopfu hi ku kongomisa eka ntirho wa tisisiteme ta nkoka

i. Nseketelo wa Mafambiselo ya Sisiteme ya Swimakiwa – i nseketelo lowu nyikiwaka eka vatirhi va nyimpi lava nga na vutihlamuleri byo fambisa Tisisiteme ta xiyimo xa 5 lexi nga ku tirhisiweni enkarhini wa sweswi. Tin’wana ta timhaka ta nkoka ta tisisiteme ta mafambiselo :

• Mafambiselo ya masungulo

• Ku lulamela ka swithirhisiwa

• Vulawuri bya swithirhisiwa


• Mpimo wa endlelo ra ntirho

• Vulavisisi bya mahungu ya ntirho, mintolovelo no landzelerisa matirhelo

• Mafambiselo ya Herisiwa hi ka swiyimo hku famba ka nkarhi.

j. Vukorhokeri bya Mafambiselo ya Nseketelo wa Lulamiselo lebyi Hlanganisiweke (Integrated Logistic Support Management Services) (ILSMS) – ku endliwa ka maendlelo yo hetiseka no hlanganisiwa na ku koteka ka Nseketelo wa Vatirhi va Lulamiselo eka Vuthu ra Afrika Dzonga ku kota ku letela, ku lawula no kondletela ku endliwa ka mafambiselo ya kahle ya lulamiselo

Vukorhokeri lebyi lamuseriweke byi endliwa hi Senthara ya Vuswikoti bya Xiyimo xale Henhla, laha byi pimanisiwaka na mintolovelo ya xiyimo xa matiko ya misava na maendlelo, hi ku tirhisa maendlelo ya tidyondzo to tala na leti hlanganisiweke laha ku nga ni nkongomiso lowu hlanganisiweke.

DDSI yi nyika mbangu wa vaxavi xihlovo xa vutivi lexi yaka emahlweni na vutivi lebyi tlhelaka byi tirha tanihi xivumbeko xa miheleketo ya nhlangano wa Ndzawulo ya Vusirheleri.Leswi siw kombisiwi hi tiphurojeke leti nga ku endliweni enkarhini wa sweswi ku kota ku fikelela swilaveko swa DOD.

Timhaka ta nkoka leti humeleleki eka Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri (DDSI) kuve:

• Ku hlayisiwa ka vuswikoti hi ku landza ku hlayisiwa na ku kumeka ka swipfuno leswi lavekaka, ku pfuxetiwa ka ntirho na ku hlayisiwa hi ku landza mafambiselo ya kahle na swa timali ta nhlangano.

• Ku tumbuluxiwe ka vuleteri lebyi yaka emahlweni na nongonoko wa nhluvukiso ku kota ku nyika vanhu matimba leswaku va kota ku endla mintirho ya vona kuve yin’wana ya timhaka ta nkoka swinene hi ku landza matirhelo ya kahle.

• Ku endliwa kahle ka vukorhokeri hi ku landza Mafambiselo ya Tisisiteme ta Swimakiwa na ntirhisano wa kahle swin’we na vaxavi na ku kumeka ko engeteleka na ntirho wa kahle wa swithirhisiwa swa Ndzawulo ya Vusirheleri.

Hi kuya hi Ndzavisiso wa Matirhelo lowu endliweke, timhaka ta nkoka leti fikeleriweke lembe leri i:

• Tidyondzo to hlaya leti endliweke hi Matsalani wa Vusirheleri,

• Mafambiselo ya Vuswikoti lama endliweke hi xiyinge xa ntirho xa Nhlengelo,

• Nseketelo wa Pholisi na Vupulani lowu nyikiweke eka Vukorhokeri bya Mahungu na Vulawuri bya Mafambiselo (CMIS) Na

• Tidyondzo to hlaya to tirha kahle na ku dizayina leti endliweke eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga

2.2.3 Ku dizayiniwa ka Tithekinoloji (Ergonomics Technologies) (ERGOTECH)

ERGOTECH yi nyika vukorhokeri byo hetiseka eka matlhari ya tithekinoloji ta ku dizayiniwa (timhaka ta vanhu) eka Ndzawulo ya Vusirheleri ku kota ku fikelela swilveko swa Ndzawulo swa Nongonoko wa Swivumbeko wa Tithekinoloji ta ku Dizayina. Nongonoko wa Tithekinoloji ta ku Dizayina wu kongomisiwile eka ku tiyisisa ku hlanganisiwa ka kahle ka tithekinoloji ta ku dizayina eka tisisiteme ta vusirheleri ta SANDF.

Xikongomelonkulu xa ERGOTECH i ku nyika vukorhokeri bya kahle na bya nkoka eka DOD. Leswi swi tlhele nakambe swi fikeleriwa elembeni leri hundzeke. Mimbuyelo ya tikontiraka hinkwayo yi fikeleriwile hi nkarhi hi ku tirhisa mpmanyeto wa phurojeke. Nkoka nakambe wu tekiwa tanihi mhaka ya nkoka naswona ERGOTECH yi hlayisile ku tiyisisiwa ka yona ka ISO 9001:2008.

ERGOTECH yi nghenise xandla eka ku endliwa na ku hlayisiwa ka databesi ya swihlawulekisi swa masocha swa SANDF naswona ku veni ku engeteriwa loku endliweke eka dyondzo ya mpimo wa miri wa munhu na dyondzo ya fambelo ra miri. Databesi leyi i ya nkoka swinene eka ku hlanganisiwa ka kahle ka thekinoloji yaku dizayina eka tisisiteme ta masocha na switirhisiwa endzeni ka mbangu wa ntirho wa masocha ya SANDF.

Vukorhokeri bya tithekinoloji taku dizayina byi nyikiwile enkarhini lowu nga ku kamberiweni byi katsa ndzavisiso wa swa nyimpi wa tithekinoloji ta ku dizayina, swilaveko na ku


dizayiniwa ka tisisiteme ta michini ta vanhu. Ku endliwile mindzavisiso ya vuhlayiseki na rihanyu yo hlawuleka hi mayelana na vulanguteri bya ku twa lebyi nga bya xiviri eka mbangu wa SANDF.

Phurojeke ya ndzavisiso yin’wana na yin’wana a yi katsiwile eka yin’wana ya tidyondzo ta khume leti landzelaka:

• Dyondzo ya mpimo wa miri wa munhu (anthropometry)

• dyondzo ya fambelo ra miri (biomechanics)

• xivumbeko xa munhu

• dyondzo yo dizayiniwa ka vutivi

• vuswikoti bya vanhu

• thekinoloji no hlayisiwa ka vuswikoti

• switirhisiwa swa ndzavisiso

• nseketelo wa swilaveko na ku dizayiniwa

• nseketelo wo kambela na ku pimiwa ka nkoka

• vukorhokeri bya tithekinoloji byo hlawuleka.

Vativi va tidyondzo a va ri vutihlamuleri byo rhangela ndzavisiso eka ntlawa wun’wana na wun’wana..Leswi landzelaka i swin’wana swa swikongomelonkulu leswi fikeleriweke elembeni leri hundzeke:

• Databesi ya dyodzo ya miri wa munhu ya SANDF yi ndlandlamuxiwile. Leswi swi endliwile swin’we na ku engeteriwa ka mpimo wa ntolovelo wa mahungu na mahung ya mimpimo minharhu na xivumbeko hi ku tirhisa xikenara xa miri hinkwawo na nkondzo. Mahungu ya tidyondzo ta mpimo wa miri wa munhu ya pfuneta ku endliwa ka vulavisisi bya swivumbekoswa miri wa munhu no seketela hi ndlela leyi kongomaka ku dizayiniwa no pimanyisiwa ka vuswikoti bya ERGOTECH eka Ndzawulo ya Vusirheleri.

• Nkhumbo wa thekinoloji eka maendlelo ya ntirho ya vanhu swi lavisisiwile hi ku dyondza minkombiso yo ya loko munhu a yimile hi milenge ku kuma mahungu ndzhuriso wa mahungu wa switirhisiwa swa mimovhaya swa nyimpi.

• Eka xiyenge xa xivumbeko xa munhu ntirho wu yile emahlweni eka ku siviwa ka makungu yo siviwa ka swihalaki swa masocha lava tirhaka mintirho yo tika swinene leyi lava matimba yo tala ehansi ka swiyimo swa mabngu swo tika. Ku kumekile mimbuyelo ya nkoka laha ku nga na ku tirhisiwa ka kahle na swipfuno swa kahle eka SANDF.

ERGOTECH yi nghenerile eka ku nyikiwa ka mahungu ya xivumbeko xa miri wa munhuEka tiphurojeke to xava to hambana ta Ndzawulo ya Vusirheleri. Mahungu yavativi va swivumbeko swa miri ya nyikiwile eka nongonoko wa movha wo dyondzisa hi swa nyimpi, nongonoko wa ndzhuriso wa nseketelo wa mphakelo wa ntirho, nongonoko wa vulawuri bya thekinoloji na nsirhelelo na nongonoko wo xava switirhisiwa swa vuhlanganisi.

Elembeni leri hundzeke ERGOTECH yi tlhele yi endla ntirho wa dyondzo ya xivumbeko xa miri wa munhu na rihanyu na ntirho wo fambelana na vuhlayiseki eka Vukorhokeri bya Rihanyu ra swa Nyimpi (SAHMS). Ku veni ku humelela ka kahle eka swikongomelo swa ku dizayina – ku endliwile swiambalo swa le milengeni swa SANDF hi ku tirhisa mahungu ya swivumbeko swinharhu ya mpimo wa miri wa munhu lama hlengeletiweke hi ku tirhisa swikenara.

Ntirho nakambe a wu kongomise ela ku pima ka ntirho wa nsimbhi hi ku tirhisa tisisiteme miehleketo ya. Ku hungutiwa ka maendlelo ya mimpimo ku hluvukisiwile ku seketela Ndzawulo ya Vusirheleri ku kota ku nyika switirhisiwa swa vuhlayiseki na rihanyu ra kahle swa ntirho eka vatirhi va yona.

1.2.4 Flamengro

Flamengro i Senthara ya Vuswikoti bya Xiyimo xa le Henhla eka Swikombiso swa Michini ya Tikhompyutara (Centre of Excellence for Computational Mechanics Modelling) eka mbangu wa vusirheleri wa Afrika Dzonga.

Flamengro i rifuwo ra makungu ra Ndzawulo ya Vusirhelerinaswona yin a matimba/vutihlamuleri byo hluvukisa, hlayisa no ndlandlamuxa vuswikoti bya Xikombiso xa Michini ya Tikhompyutara leswaku xi tirhisiwa hi Ndzawulo ya Vusirheleri. Nakambe yi tlhela yi nyika vukorhokeri bya nseketelo lowu hlanganisiweke na kala wu nga durhi ngopfu eka sisiteme ya


migingiriko yo xava na nseketelo ya Ndzawulo ya Vusirheleri. Flamengro yi endla ndzavisiso hi ku seketela migingiriko yo xava.

Timhaka ta nkoka tin’wana ta lembe leri hundzeke ti katsa:Ku nyiketiwa ka maphepha ya ndzavisiso manharhu eka Nhlangano wa Minhlaselo ya swa Swibuluki wa Afrika Dzonga.

Nhulvukiso lowu humeleleke kahle na ku kamberiwa ka mbuyelo wa xiyimo xale henhla, khonsepe ya vuthu ra swa nyimpi ra swibuluki swa xiyimo xale hansi eka RDM North – vuthu leri ra swa nyimpi ri kombisa ku tlakuka ka mintila ya xivandla lexi vangaka rifu eka tithagete to olova ta 20%, ku suka eka matlhari ya Xiyimo xale henhla ya 155 mm Assegaai hi ku tirhisa ehansi ka kotara ntalo wa swibuluki leswi tirhisiwaka swa Assegaai.

Ku hetisiwa ka ndzavisiso lowu pfunetiwaka hi timali wa malembe ya 10 wa DRDB eku vumbiweni ka magandlati ya ntshikelelo wa swibalesa leswikulu na ku hungutiwa ka ntsengo hinkwawo wa swilo leswi eka sisiteme leyi nga kona, leswi swi nga swo sungula emisaveni hinkwayo no endliwa swin’we hi ku tirhisana na RDM.

Nseketelo wa Xikombiso na ku languteka swiri swa xiviri eka Phurojeke ya HOEFYSTER, ngopfu-ngopfu eka tlhari ra 30 mm ra movha wa HOEFYSTER. Nseketelo wu nyikiwile tanihi ntirho wo tlherisela nhlaselo hi xihatla naswona vulavisisi byi herile no vikiwa ku nga si hela n’hweti endzhaku ko amukela xikombelo xo huma eka Tisisiteme ta Misava ta Denel (Denel Land Systems).

Ntirho wa ku Engeteriwa ka Matlhari yo Hambana swi vange leswaku ku va ni xilaveko xa xitirhisiwa xo kambela ku tiyisisa ka mimbuyelo ya swikombiso na ku languteka swiri swa xiviri.

2.2.5 Tisisiteme ta Vusirheleri ta Hazmat (Hazmat Protective Systems)

Tisisiteme ta Vusirheleri ta Hazmat ti maka no xavisa tifilitara ta swiphambati swo tala leswi hetisekeke mabokisi, swihefemuri swa swipfalangohe swa hafu na leswi hetisekeke ku sirhelela munhu na sochaEka makhombo yo tala ya swiphiqo swo hefemula swo tala.

Hazmat yi tlhela nakambe yi endla khaboni leyi gingirikaka, leyi tirhisiwaka eka swiphambati swo hambana, mabokisi na switirhisiwa swa vumaki bya tifilitara. Thekinoloji leyi yi hluvukisiwile hi masocha ku kota ku phakela tifilitara ta tikhemikali na ta ntivo-rihanyu eka SANDF. Khaboni ya masocha yi tirhisiwa eku maka tifilitara ta vanhu kumbe vusirheleri byo hetiseka a byi tali ku kumeka hi xihatla naswona bya lawuriwa.

Mabokisi, swiphambati na swipfalanghohe swi tlhela swi makiwa ku pfuna vatirhi va tikhamphani eka migodi, vumaki na swiyenge swa vurimi na swa phurayivhete.

Hazmat yi tirhisana na Tilaboratari ta Protechnik ku tiyisisa leswaku yin a switirhisiwa leswi tirhaka kahle swa R&D ku hlayisa vuswikoti lebyi tivisiweke tanihi makungu ya SANDF, na ku tlhela ku hluvukisiwa swimakiwa swintshwa. Endlelo leri ra xiyimo xale henha ri endla leswaku Hazmat ku tshama yi tiva tithekinoloji tintshwa, no tlhela yi nyika swimakiwa leswintshwa eka vaxavi.

Swimakiwa hinkwaswo swo hefemula swa amukeriwa hi (NRCS) no landzelela mimpimo ya matlhari leyi faneleke.Hazmat enkarhini wa sweswi hi yona ntsena mumaki loyi a endlaka swiphambati na tilifitara ta khemikali na ntivo-rihanyu eAfrika Dzonga leswi tirhisiwaka eka matlhari ya nyimpi na mimbangu ya vumaki.

Nkarhi lowu nga ku kamberiweni wu veni mintlhontlho yo tala eka Hazmat. Mhangu ya ndzilo leyi veke kona hi siku ra 23 Khotavuxika 2010 yi onhile switirhisiwa na swingolongondzwana swo tala swa Hazmat. Kambe hambiswiritano, Hazmat yi swi kotile ku tirhisa switirhisiwa na swingolongondzawna leswi saleke ku fikelela swikongomelonkulu swa yona swa timali swo tala no humelela eka ku saleriwa hi timali elembeni-ximali leri.

Leswi a hi ku humelela kuntsongo hikuva Hazmat a yi fanele ku tlhela yi tumbuluxa ntirho hinkwawo enkarhini wuntsongo eka xivandla lexitsongo ngopfu swinene.

Ku akiwa ka muako lowu tshweke hi ndzilo se ku sunguriwile nasowna wu famba kahle swinene. Ku xaviwa ka switirhisiwa swa vumaki leswi onhiweke hi ndzilo swi sungurile enkarhini wo kambela lowu hundzeke (h.l. switirhisiwa leswi lavekaka


ku maka tifilitara (filters) hi ku landza mpimo lowu bohaka lowuntshwa wo sirheleriwa ka ku hefemula wa EN 143).

Hambileswi Hazmat yi nga va ni mintlhontlho yo tala enkarhini lowu nga ku kamberiweni, vatirhi va Hazmat a va tshama va tiyimiserile ku endla ntirho wa vona. Ku tiyimisela ka vona na swirhalanganyi leswi Hazmat a yi langutana na swona swi nyike vatirhi matimba yo ya emahlweni va tsakisa vaxavi va vona hi ku endla swimakiwa swa xiyimo xa nkoka wa le henhla swinene.

2.2.6 Nhlangano wa Thekinoloji ya le Matini (IMT)

Nhlangano wa Thekinoloji yale Matini (IMT) lowu tumbuluxiweke hi 1975, wu nyika/endla nseketel owa thekinoloji lowu simekiweke eka swa sayense eka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Ekusunguleni, ntirho lowu endliwaka eka IMT a wu tala ku kongomisiwa eka ndzavisiso wa mintirho ya le matini no tumbuluxiwa ka thekinoloji yale ndzeni ka mati eka mbangu wa ndzavisiso wa vusirheleri bya laha tikweni. Loko nkarhi wu ya emahlweni, xikopu xa migingiriko xi engeteriwile ku fikelela swilaveko leswi engetelekaka swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Elemebeni leri hundzeke, IMT yi tirhile hi ku Misavazela swilaveko na leswi languteriweke hi vaxavi va yona va nkoka. Ku humelela loku ku kombisiwile eka timhaka ta nkoka leti hlamuseriweke eka tindzimana leti landzelaka.

2.2.6.1 Nseketelo wa Vuhlayiseki bya le Ndzeni ka Mati: KHAPU YA MISAVA YA FIFA YA 2010

Yin’wana ya mintirho ya nkoka ya Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga eku rhurheriweni ka Khapu ya Bolo ya Misava ya FIFA 2010 a ku ri ku nyika vuhlayiseki byale ndzeni ka mati etibuweni tale Afrika Dzonga ta malwandle ya madoroba yo rhurhela ya Cape Town, Durban na Port Elizabeth.

Ku nghenela ka IMT ku sungule khale leswi swi nga si humelela hi ku dizayiniwa ka khonsepe na ku endla swilaveko, xikan’we na ku nghenela loku kongomaka eku xaviweni ka Sisiteme ya Ndlela ya Mati yo kala ya Entenga hi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Ntirho wa masungulo wa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga a ku ri ku nyika vuxokoxoko bya mbalango wun’wana na wun’wana eka ribuwa rin’wana na rin’wana na maendlelo ya rona ku kota ku vona minxungeto leyi nga tshukaka yi va kona. Vativi va IMT va pfunetile eka ku tumbuluxiwa na ku lulamisiwa ka vuswikoti lebyi loko ntirho wu nga si sungula.

Sisiteme yo tivisa hi mahungu na mafambiselo a yi rhurheriwe eka xikepe xa mbalango wa hayidirogirafiki xa- SAS PROTEA lexi a xi rhumeriwe ePort Elizabeth enkarhini hinkwawo wa ntirho. Enkarhini wa mbalango wosungula wa le ndzeni ka mati, IMT a yi fanele ku pfuneta hi ku hlamusela ku tivisiwa ka mahungu ya Maendlelo ya Ntirho ya Ntolovelo (ti-SOP) na ku lulamisa switirho swa mafambiselo ya mahungu lama simekiweke eka GIS leswaku ku lulamisiwa swimakiwa swa mbalango ku swi kota ku hangalasiwa eka valawuri hinkwavo.

Sisiteme ya GIS a yi languteriwa hi vatirhi va IMT no amukela mahungu lama tivisiwaka eka senthara ya mahungu hi vativi va Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga eka mbalango wa le ndzeni ka lwandlenkulu (Oceanographic Survey). Ehandle ko pfuneta hi mbalango wa ku tivisiwa ka mahungu, IMT yi tlhele nakambe yi hlengeleta mahungu hinkwavo lama yelanaka no ya hangalasa eka Tisenthara ta Ntirho wa Tindhawu ta Hlaluko (Harbour Venue Operational Centres) (HVOC) rin’wana na rin’wana eka hlaluko rin’wana na rin’wana.

2.2.6.2 Xivandla/Xiyenge xa Vutivi bya le Lwandle (Maritime Domain Awareness) (MDA)

Vulawuri bya le lwandle bya Afrika Dzonga byi le eka xiyimo xale hansi loko swi tae ka ku langutela swipfuno no van a tibuwa letikulu swinene na tindhawu ta le lwandle leti byi faneleke ku ti rindza no tisirhelela. Vutivisi bya Ntirho wa le Lwandle lebyi Ringaneke (Adequate Maritime Domain Awareness (MDA) byi nga va nsusumeto wa kahle swinene wo ndlandlamuxa ntirho.

IMT yi le ku ngheleleni ngopfu eku pfuneni eka vuswikoti lebyi ku nga ri ntsena hi ku yimela Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga kambe na hi ku yimela vatirhisani hinkwavo.

Migingiriko ya IMT yin a xikongomelo xo nyika mahungu ya thekinoloji eka timhaka hinkwato ta MDA no nyika valawuri va le lwandle va rixaka makungu ya thekinoloji ku letela ku


tumbuluxiwa ka vuswikoti bya MDA bya rixaka na swifundza.Leswi swi katsa ku lavisisiwa ka:

a) tisisiteme ta switwi to hambana;b) kuya emahlweni ka tithekinoloji ta ximodeni eka tisisiteme leti na ku tumbuluxiwa ka leswaku i swilo swihi leswi nga na nkoka eku twisiseni ka xifaniso lexi hlanganisiweke xa MDA;c) ku xava sisiteme ya swikwekwetsu yo kombisa matlhelo na mimpfhuka (radar) ya xiyimo xale henhla swinene no kala yi nga ri ya bindzu (commercial-off-the-shelf)(COTS) ku kota ku pima nkoka hi ku langutela leswaku yi tirhisiwa enakrhini lowu taka;d) ku pimiwa ka nkoka wa tisisiteme ta vuvalangi ta le ribuweni leti nga kona (xik. COASTRAD); nae) ndzavisiso wa mafambiselo ya mintsengo leyikulu ya mahungu ya nkarh wa xiviri h.l. ndlela leyi thekinoloji yi nga tirhisiwaka hi yona ku pfuneta eku endliweni ka swiboho swa nkarhi wa xiviri na vulawuri.

2.2.6.3 Xikombiso xa Vukombisi bya Khonsepe ya Thekinoloji ya Xiyimo xale Henhla

IMT yi nghenisile xandla eku yeni emahlweni ka nhluvukiso wa thekinoloji yo yelana ya Matlhari ya Xielekitironiki ya Vuthu rale Matini (EW).

Xikongomelonkulu i ku aka Xikombiso xa Vukomisi bya Khonsepe ya Thekinoloji ya Xiyimo xale Henhla (ACTDM) ku ya eka sisiteme ya Xirimbana xale Handle lexi Gingirikaka (Off-board Active Decoy (OAD) leyi nga pfunetaka swinene eka ku sirheleriwa ka swikwekwetsu swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ku suka eka swibamubamu swo kala swi nga ri swa swikepe swa ximanguva-lawa na xiyimo xale henhla swinene.

Xikongomelo xa phurojeke leyi i ku tivisa no hunguta xiyimo khombo xa thekinoloji ku fika eka xiyimo lexi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ri nga kotaka ku simeka ximfumo nongonoko wo xava eka sisiteme yo yoleyo.

2.2.6.4 Nhlanganiso wa Switwinyingi swa le Ndzeni ka mati (IMT Multi-Sensor Underwater Link)

Elembeni leri nga ku kamberiweni, ku hetisiwile nhlanganiso wa switwinyingi (sensor) wale ndzeni ka mati no sungula ku tirhisiwa elwandle. Yuniti leyi yi kota ku vulavurisana xikan’we

na muako wa IMT na switirhisiwa swa mapimelo. Xitwi lexi xi ta tirhisiwa ku pfuneta eka migingiriko ya IMT eku pimiweni, vulavisisi na ku hlamuseriwa ka swikoweto swa le ndzeni ka mati.

2.2.7 Tilaboratari ta Protechnik

Tilaboratari ta Protechnik i ntirho wa phurojeke ya ndzavisiso na nhluvukiso wa ku endliwa ka ntirho ka nhlangano eka ntirho wa vusirheleri bya tikhemikali na ntivo-misava hi ku yimela Vuthu ra Vusirheleri ra Rixaka ra Afrika Dzonga (SANDF).

• Vukorhokeri bya nseketelo eka xiyenge xa tiwekexopo to hambana, vuhlayiselo, timagazini, ku tlakuriwa ka michini na switlakula tinhundzu, vutleketli, byetlelo, switirhisiwa swa le swihahampfhukeni ku fikela eka C130 na ku makiwa ka swilo leswi hlauriweke hi vaxavi swo fana na tithagete, mock-up na switulu swa matlhari xikan’we na switirhisiwa swa inthanete swa mimpfhuka yo leha ku fikelela swilaveko swa vaxavi.


Ku vekiwa ka switlhavani na matlhari kuva swi hlayisiwa eka vuhlayiselo nkarhi wo leha na swikambelwana swa matlhari wa minkarhi hinkwayo e Alkantpan emalembeni ma ngari mangani i xikombiso xa leswaku kun a ku tumbuluxiwa ka vuxaka bya kahle swin’we na vaxavi.

Alkantpan yi hluvukisile kahle vuswikoti byo endla vhidiyo ya xiyimo xale henhla swinene yo huma eka xivandla xa nkhumbo ku ya eka swivandla swo kamberiwa, hu ki tirhisa swivuyeleri swa mphasano wa mpfhuka wo leha. Sweswi sw swa koteka kuva muxavi a xiyaxiya nkhumbo wa xiviri endzeni ka xivandla xo kambela ku balesela. Mahungu hinkwawo ya vhidiyo ya gandlisiwile xigandlu hi ku tirhisa khodi ya nkarhi ya GPS.

Vuhlahluvi bya le handle byo tlhela ku tiyisisiwa byale handle bya Vutiyisisi bya Byuro ya Veritas byi endliwile hi Nyenyankulu 2011. Vuhlahluvi byo rhangela bya BVC byi bumabumerile


kuya emahlweni ku tiyisisiwa ka ISO 9001:2008 Sisiteme ya Mafambiselo ya Nkoka ya Alkantpan (Quality Management System) (QMS) emalembeni manharhu lama landzelaka.

2.2. MINHLANGANO YA THEKINOLOJI NA SAYENSE YA VUSIRHELERI 2.2.1 Ku hluvukisiwa ka Matlhari (Armour Development)

Xiyenge xo hlawuleka lexi endlaka ndzavisiso lowu yaka emahlweni na nhluvukiso ku hlayisa no yisa emahlweni ttihekinloji ta Nsirhelelo wa Swiambalo swa Nyimpi xikan’we na ku tumbuluxa vuswikoti bya vumaki ku kota ku fikelela swilaveko swa Nsirhelelo wa Swiambalo swa nyimpi eka minxungeto hinkwayo hi ndlela ya kahle no kala yi nga durhi.

Vukorhokeri byi katsa vulavisisi ya nsirhelelo wa swilaveko swa vaxavi, nhluvukiso, ku kamberiwa na ku pasisiwa, ku pfuxetiwa ka xivumbeko xa movha na ndhizayino wa swibalesa xikan’we na swilaveko swa ku hlanganisa kumbe ku khomanisa. Xiyenge lexi xi na ntokoto lowukulu eka tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi swa ku tlhela ku ambexiwa (retro-fitting armour packages) eka mathangi ya xiviri ya nyimpi ya nkoka na ku phakela tiphakeji ta swikombiso leswi nga cinciwaka eka mimovha yo vevuka nay ale xikarhi.

Nkongomiso lowukulu elembeni leri hundzeke a wuri eka nhluvukiso wa nsirhelelo wa kahle swinene loko wu pimanisiwa na nhlaselo wa RPG-7 hi ku kambela tikhonsepe letintshwa no antswisa tisisiteme leti se ti nga kona. Ku endliwile ntirho wo tala swinene eka swiambalo swa nyimpi swo kala swi nga ri swa nsimbhi leswi nga tlhelaka swi tirha leswi nga xikongomelo xo hunguta ku onhaka loku fambisanaka loko vangiweke hi swiphambati swa nsimbhi leswi humesiweke hi ku tirhisa swiambalo swa nyimpi swa ntolovelo.Ntirho wun’wana wu endliwile hi sudu ya Swiambalo swa nyimpi swo Tisirhelela (Combat Armour suite) swa Movha wa Nsirhelelo wa nhlaselo Lowuntshwa wa Muchini wa Rixaka lerintshwa (Generation Mechanised Combat Vehicle) lowu nga ntiko lowu hungutiweke tanihi xikongomelonkulu.

Ku endliwile ndzandzelelano wa vukamberi eka tikhamphani ta mabindzu to hambana lowu xikongomelonkulu xa wona a ku ri ku pasisa kumbe ku tiyisisa vuswikoti bya nsirhelelelo wa swimakiwa.


Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri wu nyika vulavisisi, nseketelo wa swiboho, ndzavisiso wa ntirho na vulavisisi wa vuswikoti eka vatirhi va swa vusirheleri eka Ndzawulo ya Vusirheleri, laha ku kongomisiwaka eka swiyimo swa sisiteme ya le henhla ngopfu (xiyimo xa 5+) eka ndzhendzheleko wa vutomi wa vuswikoti bya vusirheleri.

Vukorhokeri byi katsa vulavisisi bya swilaveko swa nsirhelelo wa muxavi, nhluvukiso, vukamberi na ku pasisiwa, xivumbeko xa movha na ndhizayino wo lava ku fana na xibuluki xikan’we na swilaveko swo khomanisiwa kumbe ku khomanisiwa hi ku tirhisa ntshikelelo. Xiyenge lexi xi na ntokoto lowukulu swinene wo tlhela ku hlanganisiwa tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi eka mathangi ya nkka ya nyimpi na ku phakeriwa ka tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi leti nga tilulamisaka hi toxe eka mimovha yo vevuka nay a xiyimo xale xikarhi.

Nkongomiso wa nkoka elembeni leri hundzeke a wu ri eka nhluvukiso wa nsirhelelo loko wu pimanisiwa na Nhlaselo wa RPG-7 hi ku kambela tikhonsepe letintshwa na ku antswisiwa ka tisisiteme let inga kona. Ntirho lowukulu wu tlhele wu endliwa eka swiambalo swa nyimpi leswi cincaka swo kala swi nga ri swa nsimbhi, leswi endliwaka hi xikongomelo xo hunguta ku onhaka ko yelana loko vangiwaka hi swiphemu leswitsongo swa swiphambati swa nhlaselo leswi humesiwaka hi ku tirhisa swiambalo swa nyimpi hi ku ya hi mimpimo leyi tolovelekeke leyi cincaka. Ntirho wo engetela u endliwile eka ntlawa wa Swiambalo swa nyimpi swo Tisirhelela eka Movha wa Muchini wa Rixaka rintshwa (Generation Mechanised Combat Vehicle) lowu hungutiweke ntiko tanihi xikongomelo xa nkoka.

Mindzandzelelano ya vukamberi bya makumenharhu ntlhanu wu endliwile eka tikhamphani t ohambana ta mabindzu lowu a wu endliwa hi xikongomelo xo pasisa kumbe ku tiyisisa vuswikoti byo sirhelela bya swimakiwa.


Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri wu nyika vulavisisi, nseketelo wa swiboho, ndzavisiso wa ntirho na vulavisisi wa vuswikoti eka vatirhi va swa vusirheleri


eka Ndzawulo ya Vusirheleri, laha ku kongomisiwaka eka swiyimo swa sisiteme ya le henhla ngopfu (xiyimo xa 5+) eka ndzhendzheleko wa vutomi wa vuswikoti bya vusirheleri.

Vukorhokeri byi katsa vulavisisi bya swilaveko swa nsirhelelo wa muxavi, nhluvukiso, vukamberi na ku pasisiwa, xivumbeko xa movha na ndhizayino wo lava ku fana na xibuluki xikan’we na swilaveko swo khomanisiwa kumbe ku khomanisiwa hi ku tirhisa ntshikelelo. Xiyenge lexi xi na ntokoto lowukulu swinene wo tlhela ku hlanganisiwa tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi eka mathangi ya nkka ya nyimpi na ku phakeriwa ka tiphakeji ta swiambalo swa nyimpi leti nga tilulamisaka hi toxe eka mimovha yo vevuka nay a xiyimo xale xikarhi.

Nkongomiso wa nkoka elembeni leri hundzeke a wu ri eka nhluvukiso wa nsirhelelo loko wu pimanisiwa na Nhlaselo wa RPG-7 hi ku kambela tikhonsepe letintshwa na ku antswisiwa ka tisisiteme let inga kona. Ntirho lowukulu wu tlhele wu endliwa eka swiambalo swa nyimpi leswi cincaka swo kala swi nga ri swa nsimbhi, leswi endliwaka hi xikongomelo xo hunguta ku onhaka ko yelana loko vangiwaka hi swiphemu leswitsongo swa swiphambati swa nhlaselo leswi humesiwaka hi ku tirhisa swiambalo swa nyimpi hi ku ya hi mimpimo leyi tolovelekeke leyi cincaka. Ntirho wo engetela u endliwile eka ntlawa wa Swiambalo swa nyimpi swo Tisirhelela eka Movha wa Muchini wa Rixaka rintshwa (Generation Mechanised Combat Vehicle) lowu hungutiweke ntiko tanihi xikongomelo xa nkoka.

Mindzandzelelano ya vukamberi bya makumenharhu ntlhanu wu endliwile eka tikhamphani t ohambana ta mabindzu lowu a wu endliwa hi xikongomelo xo pasisa kumbe ku tiyisisa vuswikoti byo sirhelela bya swimakiwa.


Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri wu nyika vulavisisi, nseketelo wa swiboho, ndzavisiso wa ntirho na vulavisisi wa vuswikoti eka vatirhi va swa vusirheleri eka Ndzawulo ya Vusirheleri, laha ku kongomisiwaka eka swiyimo swa sisiteme ya le henhla gopfu (xiyimo xa 5+) eka ndzhendzheleko wa vutomi wa vuswikoti bya vusirheleri.

Xikopu xa vukorhokeri lebyi nga kona eka xitatimendhe lexi endliweke hi

DDSI xi katsa kambe ku nga ri ntsena swilo leswi landzelaka:

a. Vulavisisi bya Pholisi – tidyondzo to seketela vaendli va swiboho va Ndzawulo ya Vusirheleri eka endleni na/kumbe ku simekiwa ka pholisi hi mayelana na timhaka ta vusirheleri.

b. Vulavisisi bya Tidyondzo ta nyimpi na Nkwetlembetano (War & Conflict Studies) – bya nkwetlembetano wa nkarhi lowu hundzeke na nkarhi wa sweswi na mintolovelo ya nyimpi, tithayipologi, tikhonsepe, tidyondzo leti dyondziweke na dyondziselo hi xikongomelo xo antswisa vutwisisi na mahungu eka timhaka ta vundzeni ta nkwetlembetano na yimpi ku tivisa no dyondzisa vatirhi va swa vusirheleri.

c. Ndzavisiso wa vumndzuku lowu langutekaka wu twisiseka wa Tidyondzo ta Nkarhi lowu taka na Vulavisisi bya Ntolovelo (Future Studies & Trend Analysis) tanihi vundzeni bya vupulani bya vusirheleri na ku endliwa ka swivumbeko.

d. Vulavisisi bya mbangu – ku dyondza na ku languteriwa ka mbangu wa ntirho wa swivumbeko swo hambana (multi-dimensional operational environment).

e. Vulavisisi bya vuswikoti bya vusirheleri – nseketelo ekaNdzawulo ya Vusirheleri eku hluvukisiweni na le ku tirhisiweni ka switirho na maendlelo yo kumisisa swilaveko swa vuswikoti bya vusirheleri swa nakrhi lowu taka.

f. Vulavisisi bya Sisiteme ya Matlhari – tidyondzo leti seketelaka ku kumisisiwa ka swihalwulekisi swa xiyimo xale henhla ngopfu xa tisisiteme ta matlhari, minxaviso exikarhi ka swilo swo hambana na vulavisisi bya ndzhendzheleko wa vutomi

g. Vulavisisi bya ntirho – dyondzo na vulavisisi bya mintirho leyi fambelanaka na matlhari ya nkarhi wa sweswi na nkarhi lowu hundzeke (swiyimo swa ntirho na xithekiniki) hi xikongomelo xo nyika swintshunxo eka swiphiqo leswi nga kona na vuleteri bya swilaveko swa nkarhi lowu taka.

h. Nhluvukiso wa Endlelo na Nseketelo – nseketelo wa mafambiselo ya vuwikoti bya vusirheleri ngopfu-ngopfu hi ku kongomisa eka ntirho wa tisisiteme ta nkoka

i. Nseketelo wa Mafambiselo ya Sisiteme ya Swimakiwa – I


nseketelo lowu nyikiwaka eka vatirhi va nyimpi lava nga na vutihlamuleri byo fambisa Tisisiteme ta xiyimo xa 5 lexi nga ku tirhisiweni enkarhini wa sweswi. Tin’wana ta timhaka ta nkoka ta tisisiteme ta mafambiselo :

• Mafambiselo ya masungulo

• Ku lulamela ka swithirhisiwa/swilo

• Vulawuri bya swithirhisiwa

• Mpimo wa endlelo ra ntirho

• Vulavisisi bya mahungu/datara ya ntirho, mintolovelo no landzelerisa matirhelo

• Mafambiselo ya Herisiwa hi ka swiyimo hi ku famba ka nkarhi.

j. Vukorhokeri bya Mafambiselo ya Nseketelo wa Lulamiselo lebyi Hlanganisiweke (Integrated Logistic Support Management Services) (ILSMS) – ku endliwa ka maendlelo yo hetiseka no hlanganisiwa na ku koteka ka Nseketelo wa Vatirhi va Lulamiselo (Integrated Logistic Staff Support) eka Vuthu ra Afrika Dzonga ku kota ku letela, lawula no kondletela ku endliwa ka mafambiselo ya kahle ya lulamiselo Vukorhokeri lebyi lamuseriweke byi endliwa hi Senthara ya Vuswikoti bya Xiyimo xale Henhla, laha byi pimanisiwaka na mintolovelo ya xiyimo xa matiko ya misava na maendlelo, hi ku tirhisa maendlelo ya tidyondzo to tala na leti hlanganisiweke laha ku nga ni nkongomiso lowu hlanganisiweke.

DDSI yi nyika mbangu wa vaxavi xihlovo xa vutivi lexi yaka emahlweni na vutivi lebyi tlhelaka byi tirha tanihi xivumbeko xa miheleketo ya nhlangano wa Ndzawulo ya Vusirheleri.Leswi swi kombisiwile hi tiphurojeke leti nga ku endliweni enkarhini wa sweswi ku kota ku fikelela swilaveko swa DOD.

Timhaka ta nkoka leti humeleleki eka Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri (DDSI) kuve:

• Ku hlayisiwa ka vuswikoti hi ku landza ku hlayisiwa na ku kumeka ka swipfuno leswi lavekaka, ku pfuxetiwa ka ntirho na ku hlayisiwa hi ku landza mafambiselo ya kahle na swa timali ta nhlangano.

• Ku tumbuluxiwe ka vuleteri lebyi yaka emahlweni na nongonoko wa nhluvukiso ku kota ku nyika vanhu matimba leswaku va kota ku endla mintirho ya vona

kuve yin’wana ya timhaka ta nkoka swinene hi ku landza matirhelo ya kahle.

• Ku endliwa kahle ka vukorhokeri hi ku landza Mafambiselo ya Tisisiteme ta Swimakiwa na ntirhisano wa kahle swin’we na vaxavi na ku kumeka ko engeteleka na ntirho wa kahle wa swithirhisiwa swa Ndzawulo ya Vusirheleri.

Hi kuya hi Ndzavisiso wa Matirhelo lowu endliweke, timhaka ta nkoka leti fikeleriweke lembe leri i:

• Tidyondzo to hlaya leti endliweke hi Matsalani wa Vusirheleri,

• Mafambiselo ya Vuswikoti lama endliweke hi xiyinge xa ntirho ntirho xa Nhlengelo,

• Nseketelo wa Pholisi na Vupulani lowu nyikiweke eka Vukorhokeri bya Mahungu na Vulawuri bya Mafambiselo (CMIS) Na

• Tidyondzo to hlaya to tirha kahle na ku dizayina leti endliweke eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga

2.2.3 Ku dizayiniwa ka Tithekinoloji (Ergonomics Technologies) (ERGOTECH)

ERGOTECH yi nyika vukorhokeri byo hetiseka eka matlhari ya tithekinoloji ta ku dizayiniwa (timhaka ta vanhu) eka Ndzawulo ya Vusirheleri ku kota ku fikelela swilveko swa Ndzawulo swa Nongonoko wa Swivumbeko wa Tithekinoloji ta ku Dizayina. Nongonoko wa Tithekinoloji ta ku Dizayina wu kongomisiwile eka ku tiyisisa ku hlanganisiwa ka kahle ka tithekinoloji ta ku dizayina eka tisisiteme ta vusirheleri ta SANDF.

Xikongomelonkulu xa ERGOTECH i ku nyika vukorhokeri bya kahle na bya nkoka eka DOD. Leswi swi tlhele nakambe swi fikeleriwa elembeni leri hundzeke. Mimbuyelo ya tikontiraka hinkwayo yi fikeleriwile hi nkarhi hi ku tirhisa mpmanyeto wa phurojeke. Nkoka nakambe wu tekiwa taninihi mhaka ya nkoka naswona ERGOTECH yi hlayisile ku tiyisisiwa ka yona ka ISO 9001:2008.

ERGOTECH yi nghenise xandla eka ku endliwa na ku hlayisiwa ka databesi ya swihlawulekisi swa masocha swa SANDF naswona ku veni ku engeteriwa loku endliweke eka dyondzo ya mpimo wa miri wa munhu na dyondzo


ya fambelo ra miri. Databesi leyi I ya nkoka swinene eka ku hlanganisiwa ka kahle ka thekinoloji yaku dizayina eka tisisiteme ta masocha na switirhisiwa endzeni ka mbangu wa ntirho wa masocha ya SANDF.

Vukorhokeri bya tithekinoloji taku dizayina byi nyikiwile enkarhini lowu nga ku kamberiweni byi katsa ndzavisiso wa swa nyimpi wa tithekinoloji ta ku dizayina, swilaveko na ku dizayiniwa ka tisisiteme ta michini ta vanhu. Ku endliwile mindzavisiso ya vuhlayiseki na rihanyu yo hlawuleka hi mayelana na vulanguteri bya ku twa lebyi nga bya xiviri eka mbangu wa SANDF.

Phurojeke ya ndzavisiso yin’wana na yin’wana a yi katsiwile eka yin’wana ya tidyondzo ta khume leti landzelaka:

• Dyondzo ya mpimo wa miri wa munhu (anthropometry)

• dyondzo ya fambelo ra miri (biomechanics)

• xivumbeko xa munhu

• dyondzo yo dizayiniwa ka miheleketo (cognitive ergonomics)

• vuswikoti bya vanhu

• thekinoloji no hlayisiwa ka vuswikoti

• switirhisiwa swa ndzavisiso

• nseketelo wa swilaveko na ku dizayiniwa

• nseketelo wo kambela na ku pimiwa ka nkoka

• vukorhokeri bya tithekinoloji byo hlawuleka (special ergonomics services).

Vativi va tidyondzo a va ri vutihlamuleri byo rhangela ndzavisiso eka ntlawa wun’wana na wun’wana.

Leswi landzelaka i swin’wana swa swikongomelonkulu leswi fikeleriweke elembeni leri hundzeke:

• Databesi ya dyodzo ya miri wa munhu ya SANDF yi ndlandlamuxiwile. Leswi swi endliwile swin’we na ku engeteriwa ka mpimo wa ntolovelo wa mahungu na mahung ya mimpimo minharhu na xivumbeko hi ku tirhisa xikenara xa miri hinkwawo na nkondzo. Mahungu ya tidyondzo ta mpimo wa miri wa munhu ya

pfuneta ku endliwa ka vulavisisi bya swivumbekoswa miri wa munhu no seketela hi ndlela leyi kongomaka ku dizayiniwa no pimanyisiwa ka vuswikoti bya ERGOTECH eka Ndzawulo ya Vusirheleri.

• Nkhumbo wa thekinoloji eka maendlelo ya ntirho ya vanhu swi lavisisiwile hi ku dyondza minkombiso yo ya loko munhu a yimile hi milenge ku kuma mahungu ndzhuriso wa mahungu wa switirhisiwa swa mimovha ya swa nyimpi.

• Eka xiyenge xa xivumbeko xa munhu ntirho wu yile emahlweni eka ku siviwa ka makungu yo siviwa ka swihalaki swa masocha lava tirhaka mintirho yo tika swinene leyi lava matimba yo tala ehansi ka swiyimo swa mabngu swo tika. Ku kumekile mimbuyelo ya nkoka laha ku nga na ku tirhisiwa ka kahle na swipfuno swa kahle eka SANDF.

ERGOTECH yi nghenerile eka ku nyikiwa ka mahungu ya xivumbeko xa miri wa munhu eka tiphurojeke to xava to hambana ta Ndzawulo ya Vusirheleri. Mahungu yavativi va swivumbeko swa miri ya nyikiwile eka nongonoko wa movha wo dyondzisa hi swa nyimpi, nongonoko wa ndzhuriso wa nseketelo wa mphakelo wa ntirho, nongonoko wa vulawuri bya thekinoloji na nsirheleloan nongonoko wo xava switirhisiwa swa vuhlanganisi.

Elembeni leri hundzeke ERGOTECH yi tlhele yi endla ntirho wa dyondzo ya xivumbeko xa miri wa munhu na rihanyu na ntirho wo fambelana na vuhlayiseki eka Vukorhokeri bya Rihanyu ra swa Nyimpi (SAHMS). Ku veni ku humelela ka kahle eka swikongomelo swa ku dizayina – ku endliwile swiambalo swa le milengeni swa SANDF hi ku tirhisa mahungu ya swivumbeko swinharhu ya xivumbeko xa miri wa munhu (three dimensional anthropometric data) lama hlengeletiweke hi ku tirhisa swikenara.

Ntirho nakambe a wu kongomise ela ku pima ka ntirho wa nsimbhi hi ku tirhisa tisisiteme miehleketo ya. Ku hungutiwa ka maendlelo ya mimpimo ku hluvukisiwile ku seketela Ndzawulo ya Vusirheleri ku kota ku nyika switirhisiwa swa vuhlayiseki na rihanyu ra kahle swa ntirho eka vatirhi va yona.


1.2.4 Flamengro

Flamengro I Senthara ya Vuswikoti bya xiyimo xa le Henhla eka Swikombiso swa Michini ya Tikhompyutara (Centre of Excellence for Computational Mechanics Modelling) eka mbangu wa vusirheleri wa Afrika Dzonga.

Flamengro i rifuwo ra makungu ra Ndzawulo ya Vusirhelerinaswona yi na vutihlamuleri byo hluvukisa, hlayisa no ndlandlamuxa vuswikoti bya Xikombiso xa Michini ya Tikhompyutara leswaku xi tirhisiwa hi Ndzawulo ya Vusirheleri. Nakambe yi tlhela yi nyika vukorhokeri bya nseketelo lowu hlanganisiweke na kala wu nga durhi ngopfu eka sisiteme ya migingiriko yo xava na nseketelo ya Ndzawulo ya Vusirheleri. Flamengro yi endla ndzavisiso hi ku seketela migingiriko yo xava.

Timhaka ta nkoka tin’wana ta lembe leri hundzeke ti katsa:Ku nyiketiwa ka maphepha ya ndzavisiso manharhu eka Nhlangano wa Minhlaselo ya swa Swibuluki wa Afrika Dzonga (South African Ballistics Organisation).

Nhluvukiso lowu humeleleke kahle na ku kamberiwa ka mbuyelo wa xiyimo xale henhla, khonsepe ya vuthu ra swa nyimpi ra swibuluki swa xiyimo xale hansi eka RDM North – vuthu leri ra swa nyimpi ri kombisa ku tlakuka ka mintila ya xivandla lexi vangaka rifu eka tithagete to olova ta 20%, ku suka eka matlhari ya Xiyimo xale henhla ya 155 mm Assegaai hi ku tirhisa ehansi ka kotara ntalo wa swibuluki leswi tirhisiwaka swa Assegaai.

Ku hetisiwa ka ndzavisiso lowu pfunetiwaka hi timali wa malembe ya 10 wa DRDB eku vumbiweni ka magandlati ya ntshikelelo wa swibalesa leswikulu na ku hungutiwa ka ntsengo hinkwawo wa swilo leswi eka sisiteme leyi nga kona, leswi swi nga swo sungula emisaveni hinkwayo no endliwa swin’we hi ku tirhisana na RDM.

Nseketelo wa Xikombiso na ku languteka swiri swa xiviri eka Phurojeke ya HOEFYSTER, ngopfu-ngopfu eka tlhari ra 30 mm ra movha wa HOEFYSTER. Nseketelo wu nyikiwile tanihi ntirho wo tlherisela nhlaselo hi xihatla naswona vulavisisi byi herile no vikiwa ku nga si hela n’hweti endzhaku ko amukela xikombelo xo huma eka Tisisiteme ta Misava ta Denel.

Ntirho wa ku Engeteriwa ka Matlhari yo Hambana swi vange leswaku ku va ni xilaveko xa xitirhisiwa xo kambela ku tiyisisa ka mimbuyelo ya swikombiso na ku languteka swiri swa xiviri.

2.2.5 Tisisiteme ta Vusirheleri ta Hazmat (Hazmat Protective Systems)

Tisisiteme ta Vusirheleri ta Hazmat ti maka no xavisa tifilitara ta swiphambati swo tala leswi hetisekeke mabokisi, swihefemuri swa swipfalangohe swa hafu na leswi hetisekeke ku sirhelela munhu na socha.

Eka makhombo yo tala ya swiphiqo swo hefemula swo tala.

Hazmat yi tlhela nakambe y endla khaboni leyi gingirikaka (impregnated activated carbon), leyi tirhisiwaka eka swiphambati swo hambana, mabokisi na switirhisiwa swa vumaki bya tifilitara. Thekinoloji leyi yi hluvukisiwile hi masocha ku kota ku phakela tifilitara ta tikhemikali na ta ntivo-rihanyu eka SANDF. Khaboni ya masocha yi tirhisiwa eku maka tifilitara ta vanhu kumbe vusirheleri byo hetiseka a byi tali ku kumeka hi xihatla naswona bya lawuriwa.

Mabokisi, swiphambati na swipfalanghohe swi tlhela swi endliwa ku pfuna vatirhi va tikhamphani eka migodi, vumaki na swiyenge swa vurimi na swa phurayivhete.

Hazmat yi tirhisana na Tilaboratari ta Protechnik ku tiyisisa leswaku yin a switirhisiwa leswi tirhaka kahle swa R&D ku hlayisa vuswikoti lebyi tivisiweke tanihi makungu ya SANDF, na ku tlhela ku hluvukisiwa swimakiwa swintshwa. Endlelo leri ra xiyimo xale henha ri endla leswaku Hazmat ku tshama yi tiva tithekinoloji tintshwa, no tlhela yi nyika swimakiwa leswintshwa eka vaxavi.Swimakiwa hinkwaswo swo hefemula swa amukeriwa hi (NRCS) no landzelela mimpimo ya matlhari leyi faneleke.

Hazmat enkarhini wa sweswi hi yona ntsena mumaki loyi a endlaka swiphambati na tifilitara ta khemikali na ntivo-rihanyu eAfrika Dzonga leswi tirhisiwaka eka matlhari ya nyimpi na mimbangu ya vumaki.

Nkarhi lowu nga ku kamberiweni wu veni mintlhontlho yo tala eka Hazmat. Mhangu ya ndzilo leyi veke kona hi siku ra 23 Khotavuxika 2010 yi onhile switirhisiwa na


swingolongondzwana swo tala swa Hazmat. Kambe hambiswiritano, Hazmat yi swi kotile ku tirhisa switirhisiwa na swingolongondzawna leswi saleke ku fikelela swikongomelonkulu swa yona swa timali swo tala no humelela eka ku saleriwa hi timali elembeni-ximali leri.Leswi a hi ku humelela kuntsongo hikuva Hazmat a yi fanele ku tlhela yi tumbuluxa ntirho hinkwawo enkarhini wuntsongo eka xivandla lexitsongo ngopfu swinene.

Ku akiwa ka muako lowu tshweke hi ndzilo se ku sunguriwile nasowna wu famba kahle swinene. Ku xaviwa ka switirhisiwa swa vumaki leswi onhiweke hi ndzilo swi sungurile enkarhini wo kambela lowu hundzeke (h.l. switirhisiwa leswi lavekaka ku maka tifilitara hi ku landza mpimo lowu bohaka lowuntshwa wo sirheleriwa ka ku hefemula wa EN 143).

Hambileswi Hazmat yi nga va ni mintlhontlho yo tala enkarhini lowu nga ku kamberiweni, vatirhi va Hazmat a va tshama va tiyimiserile ku endla ntirho wa vona. Ku tiyimisela ka vona na swirhalanganyi leswi Hazmat a yi langutana na swona swi nyike vatirhi matimba yo ya emahlweni va tsakisa vaxavi va vona hi ku endla swimakiwa swa xiyimo xa nkoka wa le henhla swinene.

2.2.6 Nhlangano wa Thekinoloji yale Matini (Institute for Maritime Technology) (IMT)

Nhlangano wa Thekinoloji yale Matini ( Institute for Maritime Technology (IMT) lowu tumbuluxiweke hi 1975, wu nyika nseketelo wa thekinoloji lowu simekiweke eka swa sayense eka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Ekusunguleni, ntirho lowu endliwaka eka IMT a wu tala ku kongomisiwa eka ndzavisiso wa mintirho ya le matini no tumbuluxiwa ka thekinoloji yale ndzeni ka mati eka mbangu wa ndzavisiso wa vusirheleri bya laha tikweni. Loko nkarhi wu ya emahlweni, xikopu xa migingiriko xi engeteriwile ku fikelela swilaveko leswi engetelekaka swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Elemebeni leri hundzeke, IMT yi tirhile hi ku landzela swilaveko na leswi languteriweke hi vaxavi va yona va nkoka. Ku humelela loku ku kombisiwile eka timhaka ta nkoka leti hlamuseriweke eka tindzimana leti landzelaka.

2.2.6.1 Nseketelo wa Vuhlayiseki bya le Ndzeni ka Mati: KHAPU YA MISAVA YA FIFA YA 2010

Yin’wana ya mintirho ya nkoka ya Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga eku rhurheriweni ka Khapu ya Bolo ya Misava ya FIFA 2010 a ku ri ku nyika vuhlayiseki byale ndzeni ka mati etibuweni tale Afrika Dzonga ta malwandle ya madoroba yo rhurhela ya Cape Town, Durban na Port Elizabeth.Ku nghenela ka IMT ku sungule khale leswi swi nga si humelela hi ku dizayiniwa ka khonsepe na ku endla swilaveko, xikan’we na ku nghenela loku kongomaka eku xaviweni ka Sisiteme ya Ndlela ya Mati yo kala ya Entenga hi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga.

Ntirho wa masungulo wa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga a ku ri ku nyika vuxokoxoko bya mbalango wun’wana na wun’wana eka ribuwa rin’wana na rin’wana na maendlelo ya rona ku kota ku vona minxungeto leyi nga tshukaka yi va kona. Vativi va IMT va pfunetile eka ku tumbuluxiwa na ku lulamisiwa ka vuswikoti lebyi loko ntirho wu nga si sungula.

Sisiteme yo tivisa hi mahungu na mafambiselo a yi rhurheriwe eka xikepe xa mbalango wa hayidirogirafiki (hydrographic) xa- SAS PROTEA lexi a xi rhumeriwe ePort Elizabeth enkarhini hinkwawo wa ntirho. Enkarhini wa mbalango wosungula wa le ndzeni ka mati, IMT a yi fanele ku pfuneta hi ku hlamusela ku tivisiwa ka mahungu ya Maendlelo ya Ntirho ya Ntolovelo (ti-SOP) na ku lulamisa switirho swa mafambiselo ya mahungu lama simekiweke eka GIS leswaku ku lulamisiwa swimakiwa swa mbalango ku swi kota ku hangalasiwa eka valawuri hinkwavo.

Sisiteme ya GIS a yi languteriwa hi vatirhi va IMT no amukela mahungu lama tivisiwaka eka senthara ya mahungu hi vativi va Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga eka mbalango wa le ndzeni ka lwandlenkulu (oceanographic survey). Ehandle ko pfuneta hi mbalango wa ku tivisiwa ka mahungu, IMT yi tlhele nakambe yi hlengeleta mahungu hinkwavo lama fambelanaka no ya hangalasa eka Tisenthara ta Ntirho wa Tindhawu ta Hlaluko

Harbour Venue Operational Centres (HVOC) rin’wana na rin’wana eka hlaluko rin’wana na rin’wana.


2.2.6.2 Xiyenge xa Vutivi bya le Lwandle (Maritime Domain Awareness) (MDA)

Vulawuri bya le lwandle bya Afrika Dzonga byi le eka xiyimo xale hansi loko swi tae ka ku langutela rifuwo-pfuneta no van a tibuwa letikulu swinene na tindhawu ta le lwandle leti byi faneleke ku ti rindza no tisirhelela. Vutivisi bya Ntirho wa le Lwandle lebyi Ringaneke (Adequate Maritime Domain Awareness (MDA) byi nga va nsusumeto wa kahle swinene wo ndlandlamuxa ntirho.

IMT yi le ku ngheleleni ngopfu eku pfuneni eka vuswikoti lebyi ku nga ri ntsena hi ku yimela Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga kambe na hi ku yimela vatirhisani hinkwavo.

Migingiriko ya IMT yin a xikongomelo xo nyika mahungu ya thekinoloji eka timhaka hinkwato ta MDA no nyika valawuri va le lwandle va rixaka makungu ya thekinoloji ku letela ku tumbuluxiwa ka vuswikoti bya MDA bya rixaka na swifundza.

Leswi swi katsa ku lavisisiwa ka:

a) tisisiteme ta switwi to hambana;

b) kuya emahlweni ka tithekinoloji ta ximodeni eka tisisiteme leti na ku tumbuluxiwa ka leswaku i swilo swihi leswi nga na nkoka eku twisiseni ka xifaniso lexi hlanganisiweke xa MDA;

c) ku xava sisiteme ya swikwekwetsu yo kombisa matlhelo na mimpfhuka ya xiyimo xale henhla swinene no kala yi nga ri ya bindzu(commercial-off-the-shelf)

(COTS) ku kota ku pima nkoka hi ku langutela leswaku yi tirhisiwa enakrhini lowu taka;

d) ku pimiwa ka nkoka wa tisisiteme ta vuvalangi ta le ribuweni leti nga kona (xik. COASTRAD); na

e) ndzavisiso wa mafambiselo ya mintsengo leyikulu ya mahungu ya nkarh wa xiviri h.l. ndlela leyi thekinoloji yi nga tirhisiwaka hi yona ku pfuneta eku endliweni ka swiboho swa nkarhi wa xiviri na vulawuri.

2.2.6.3 Xikombiso xa Vukombisi bya Khonsepe ya Thekinoloji ya Xiyimo xale Henhla (Advanced Concept Technology Demonstration Model)

IMT yi nghenisile xandla eku yeni emahlweni ka nhluvukiso wa thekinoloji yo yelana ya Matlhari ya Xielekitironiki ya Vuthu rale Matini (Naval Electronic Warfare (EW).Xikongomelonkulu I ku aka Xikombiso xa Vukomisi bya Khonsepe ya Thekinoloji ya Xiyimo xale Henhla (Advanced Concept Technology Demonstration Model) (ACTDM) ku ya eka sisiteme ya Xirimbana (decoy) xale Handle lexi Gingirikaka (Off-board Active Decoy (OAD) leyi nga pfunetaka swinene eka ku sirheleriwa ka swikwekwetsu swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ku suka eka swibamubamu swo kala swi nga ri swa swikepe swa ximanguva-lawa na xiyimo xale henhla swinene.

Xikongomelo xa phurojeke leyi i ku tivisa no hunguta xiyimo khombo xa thekinoloji ku fika eka xiyimo lexi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ri nga kotaka ku simeka ximfumo nongonoko wo xava eka sisiteme yo yoleyo.

2.2.6.4 Nhlanganiso wa Switwinyingi swa le Ndzeni ka mati (IMT Multi-Sensor Underwater Link)

Elembeni leri nga ku kamberiweni, ku hetisiwile nhlanganiso wa switwinyingi wale ndzeni ka mati no sungula ku tirhisiwa elwandle. Yuniti leyi yi kota ku vulavurisana xikan’we na muako wa IMT na switirhisiwa swa mapimelo. Xitwi lexi xi ta tirhisiwa ku pfuneta eka migingiriko ya IMT eku pimiweni, vulavisisi na ku hlamuseriwa ka swikoweto swa le ndzeni ka mati.

2.2.7 Tilaboratari ta Protechnik

Tilaboratari ta Protechnik i ntirho wa phurojeke ya ndzavisiso na nhluvukiso wa ku endliwa ka ntirho ka nhlangano eka ntirho wa vusirheleri bya tikhemikali na ntivo-misava hi ku yimela Vuthu ra Vusirheleri ra Rixaka ra Afrika Dzonga (SANDF).

• Vukorhokeri bya nseketelo eka xiyenge xa tiwekexopo to hambana, vuhlayiselo, timagazini, ku tlakuriwa ka michini na switlakula tinhundzu, vutleketli, byetlelo, switirhisiwa swa le swihahampfhukeni ku fikela eka C130 na ku makiwa ka swilo leswi hlauriweke hi vaxavi swo fana na tithagete, mock-up na switulu swa matlhari xikan’we na switirhisiwa swa inthanete swa mimpfhuka yo leha ku fikelela swilaveko swa vaxavi.



Ku vekiwa ka switlhavani na matlhari kuva swi hlayisiwa eka vuhlayiselo nkarhi wo leha na swikambelwana swa matlhari wa minkarhi hinkwayo e Alkantpan emalembeni ma ngari mangani i xikombiso xa leswaku kun a ku tumbuluxiwa ka vuxaka bya kahle swin’we na vaxavi.

Alkantpan yi hluvukisile kahle vuswikoti byo endla vhidiyo ya xiyimo xale henhla swinene yo huma eka xivandla xa nkhumbo ku ya eka swivandla swo kamberiwa, hu ki tirhisa swivuyeleri swa mphasano wa mpfhuka wo leha. Sweswi sw swa koteka kuva muxavi a xiyaxiya nkhumbo wa xiviri endzeni ka xivandla xo kambela ku balesela. Mahungu hinkwawo ya vhidiyo ya gandlisiwile xigandlu hi ku tirhisa khodi ya nkarhi ya GPS.

Vuhlahluvi bya le handle byo tlhela ku tiyisisiwa byale handle bya Vutiyisisi bya Byuro ya Veritas byi endliwile hi Nyenyankulu 2011. Vuhlahluvi byo rhangela bya BVC byi bumabumerile kuya emahlweni ku tiyisisiwa ka ISO 9001:2008 Sisiteme ya Mafambiselo ya Nkoka ya Alkantpan (Quality Management System) (QMS) emalembeni manharhu lama landzelaka.

3. HLALUKO/HLALUKWENI

Ribuwa ra le Lwandle i vulawuri bya ku hlayisiwa no lulamisiwa ka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga lebyi nga na vutihlamuleri byo hlayisa switirhisiwa swa Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga. Vutihlamuleri lebyi bya Ribuwa rale Lwandle byi vula leswaku magoza hinkwawo lama faneleke ku tekiwa ya fikelela xilaveko xa switirho, switirhisiwa na vukorhokeri lebyi faneleke ku tirhisiwa eka nseketelo wa swilaveko swa muxavi.

Ribuwa rale Lwandle ri languteriwa ku ya emahlweni ri hlanganisa vutshembeki, ku hlayiseka, tisisiteme ta vuhlayiseki na timhaka tin’wana eka ntsengo hinkwawo wa matshalatshala ya ku hlayisiwa no lulamisiwa ka vuinjhinyere eku seketeleni Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ku fikelela

tisisiteme ta swimakiwa ku endla mintirho leyi kongomisiweke eku fikeleleni maendlelo ya ntirho.

Ribuwa rale Lwandle ri endlelo xitoloveto xa mafambiselo eka nhluvukiso wa maendlelo ya bindzu enkarhini lowu nga eku kamberiweni. Makungu ya Ribuwa rale Lwandle, nkoka na makungu ya bindzu swi tumbuluxiwile no amukeriwa. Xikongomelo xa vulavisisi bya nkoka a kuri ku hlamusela xikombiso xa endlelo ra ntirho, mintirho ya nkoka na swipfuno leswi fambelanaka swin’we na xivumbeko xa Ribuwa rale Lwandle. Siwlaveko swa timali swi tsariwile eka Makungu ya Swilaveko swa Ntirho swa Ribuwa rale Lwandle.

Swipfuno swa Ribuwa rale Lwandle swi kombisile ku tsandzeka eka vuswikoti bya vatirhi na xithekiniki ku fikelela vuswikoti bya rona ku seketela vuswikoti lebyi hetisekeke bya Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga. Leswi a swi katsa ku hlayisiwa ka Ribuwa ra Lwandle ka Drydock caisson na Yindlu ya VUkamberi bya Gezi. Ku antswisiwa ka Yindlu ya Vukamberi bya Gezi swi tlakusile vuswikoti byo kambela bya tijeneretara ta gezi na swihundzuluxi.

Ntlhontlho lowu nga kona i wa ntumbuluko lowu nga hundzukeki no kala wu nga ri na xitiyisiso wa timali leti, lowu nga pfumeleleki vupulani bya kahle

Ndzhuriso wa rifuwo ra Ribuwa rale Lwandle ku suka eka Ndzawulo ya Vusirheleri swi endliwe kahle ku sukela hi siku ra 1 Dzivamisoko 2010. Leswi swi vange leswaku Armscor yi endla mpimaniso wa rifuwo leri rhurhisiweke leswi endliweke hi feme ya vativi va tinkota lava tiyimeleke hi Nyenyankulu 2011.

3.1 TIPHUROJEKE

Ku endliwile tiphurojeke to hlaya enakrhini lowu nga ku kamberiweni naswona leswi swi endliwile hi ku landzela mpimo wa ntirho lowu a wu fanerile.

3.1.1. SAS ISANDLWANA DED

SAS Isandlwana yi pfuxetiwile laha leswi swi hetisiweke hambileswi a ku ri na swiphiwo swo tala. Phurojeke leyi yi hete nkarhi wo leha ku hundza masiku lama a ma kunguhatiwile hikwalaho ka ntirho lowukulu wo engetela lowu a wu fanele ku endliwa hikwalaho ko kula ka xikopu.


3.1.2. SAS UMHLOTI REFIT

Phurojeke leyi yi vulavula hi ku tlhelaku lulamisia ka SAS Umhloti. Ntlhontlho lowukulu a kuri ku tlhela ku lulamisiwa ka tinjhini ta nkoka hi Mumaki wa Switirhisiwa wa Xiviri (OEM) na switirhisiwa swa nkoka swo yelana ku katsa na tijeneretara na switshikelela-moya.

Tinhlayo to tala ta tisisiteme ti kamberiwile kahle hi ku landza swilaveko swa ntirho.

3.1.3 SAS ISAAC DYOBA

Xikwekwetsu a xi yimisiwile nkarhinyana laha a xi ri karhi xi lulamisiwa. Ku kumekile leswaku kun a swilo swin’wana leswi onhakeke, leswi fambelanaka na vukhale bya xikwekwetsu, ngopfu-ngopfu ku tirhisiwa nkarhi wo leha ka xona. Xintshunxo xo lulamisa xi le ku kamberiweni ku tiyisisa vutomi bya xona byo va xi ya emahlweni xi tirhisiwa na xilaveko xova swi ri tano.

3.1.4 KU LULAMISIWA KA TUG DE MIST

Tug yin a ntirho wa nkoka eka ku yimisiwa ku tirha na ku tlhela ku sunguriwa migingiriko ya swikwekwetsu swa Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga. Tug De Mist a xi ri ku lulamisiweni lokukulu - - ku tlhela ku xi lulamisiwa.Nkongomiso wa Ribuwa rale Lwandle enkarhini lowu a wuri eka tinhjini ta nkoka leswaku ti pfuxetiwa na ku pfuxetiwa ka mapulanga yale henhla bya byatso.

3.1.5 KU LULAMISIWA KA TUG TSHUKUDU

Tug Tshukudu yi tlhele yi lulamisiwa tanihi ntolovelo leswi sunguleke hi Sunguti 2011 naswona swi languteriwa ku fika emakumu ekuheleni ka nkarhi wo vika lowu nga ta landzela. Leswi swi katsile na ku tlhela ku lulamisiwa ka switirhisiwa swo hlaya, ku cinca ka vuinjhiniyere na ntirho lowu humaka eka vuvalangi bya swa milawu.

3.1.5 SAS QUEEN MODJADJI II DED

Xikepe xa nyimpi xale ndzeni ka mati xa SAS Queen Modjadji xi lulamisiwile hi ku landza makungu ya ku Lulamisiwa ko Yima ku Tirhisiwa ka Nkoka (Docking Essential Defect (DED). Mintirho yo engetela leyi katsaka ku cinciwa ka vuinjhinyere yi endliwile leswi katseke ntirho wo lulamisa wo engetelalowu voniweke hi ku tirhisa vuvalangi bya milawu bya ntolovelo.

Ku simekiwa ka ku cinca ka Vuinjhiniyere enkarhi lowu wa DED a ku ri kosungula eka xiyimo lexi. Germanischer Lloyd, loyi a nga mulawuri wa vukamberi u vile mbhoni ya swikambelwana swa ntshikelelo naswona u endlile nkambelo wa ku nghenisiwa ka xiphemu xale handle xa ku Cinca ka Vuinjhiniyere. Ntirho hinkwawo wo hlayisana ku cinca ka vuinjhiniyere wu herile kahle naswona xikwekwetsu se xi lulamerile ku teka tirhisiwa no lulamela ku rhumeriwa kuya endla ntirho kun’wana.

3.1.6 SAS CHARLOTTE MAXEKE

SAS Charlotte Maxeke a yi ri na Minkarhi yo Hlayisiwa yo Pfunetiwa yimbirhi (Assisted Maintainance Period) (tiAMP) leyi lulamisiweke enkarhini lowunga eku kamberiweni.Ti-AMP hi timbirhi ti hetisiwile kahle, hambileswi a ku ri na mintlhontlho leyi veke kona enkarhini wa ntirho.

3.1.7 SAS MANTHATISI

SAS Manthatisi i ntlawa wosungula wa swikepe swa nyimpi swale matini leswi xaviweke tanihi xiphemu xa Tiphakeji ta Vupulani bya Vusiheleri no tirhisiwa hi Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga. SAS Manthatisi sweswi yi le ku lulamisiweni. Mumaki wa Switirhisiwa wa Xiviri u katsiwile naswona u endlile mimbalango leyi lavekaka enkarhini lowu nga ku kamberiweni. Tiphakeji ta ntirho wo yelana a ta ha salele endzhaku naswona ku languteriwa leswaku ntirho lowu faneleke ku endliwa wu ta fika emakumu enkarhini wo vika lowu landzelaka.

3.2 Vupulani

Vupulani byi vile xiphemu xa nkoka xa ku endliwa kahle ka ntirho. Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga na RIBUWENI RA LWANDLE va endlile matshalatshala ya vupualni swin’we ku tiyisisa matshalatshala ya vupulani lama yelanaka.Ku nghenelela loku loku i ku nghenelela ko lava tiyisisa ku endliwa ka ntirho na mahungu ya phurojeke exikarhi ka vatirhisani.

Endzeni sisiteme ya matimu yi le ku tirhisiweni. Leswi swi tano ku fikela loku sisiteme ya mafambiselo leyi Ribuwa ra Lwandle ri faneleke ku yi hlanganisa hi ku hetiseka no hlamuseriwa hi ndlela ya kahle. Xiphemu xa xintshunxo xa Ribuwa ra Lwandle i ku tiyisisa leswaku ku va ni ku hlanganisiwa swin’we na ntirho wa Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga na sisiteme ya vupulani.


3.3 Xitirateji xa Bindzu

Makungu ya Bindzu ra Ribuwa ra Lwandle ya hluvukisiwile no amukeriwa hi Huvo ya Valawuri hi Nyenyenyani 2010. Leswi swi endle masungulo ya kahle yo hluvukisiwa ka Makungu ya Bindzu ra Ribuwa ra Lwandle lama amukeriweke hi Mawuwani 2010.

Nhlayo yo tala ya swikongomelo swa makungu swi tivisiwile no amukeriwa exikarhi ka Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga na Ribuwa ra Lwandle ku tiyisisa ku endliwa ka ntirho ka kahle. Leswi swi pimanyetiwile no hlanganisiwa eka Makungu ya Bindzu.

Makungu ya Bindzu nakambe ya tlhela ya hlamusela ku langutela ka Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga tanihi laha swi bohiweke hakona eka Makungu ya Nhlayiso ya Rona (MUP).

Ku yisa emahlweni, Makungu ya Swiaveko swa Bindzu ya Ntirhisano exikarhi ka Ribuwa ra Lwandle na Ribuwa ra Lwandle ra Armscor na Mafambiselo ya Swikwekwetsu ya Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga ya hluvukisiwile no amukeriwa hi vatirhisani hi vambirhi. Ya hlamuserile swipfuno leswi lavekaka ku tiyisisa ku tirhisiwa hi ku hetiseka ka, ku lulamisiwa na vukorhokeri bya nseketelo. Ya tlhele nakambe ya kombisa ku kayivela lokukulu hi lembe ku tiyisisa nseketelo lowu hetisekeke.

Emalembeni yo tala swinene ntlawa wa swikili swa Ribuwa ra Lwandle na vuswikoti swi vile na ku tikeriwa lokukulu. Ku lahlekeriwa hi vatirhi lava nga na ntokoto swi vange leswaku ku va ni ku pfumaleka ka swipfuno, ku lahlekeriwa hi swikili swa nkoka na vutivi eka swivandla swa nkoka. Ku pfuxetiwa ka vuswikoti ba vatirhi na vuswikoti bya xithekiniki swi lawuriwa ngopfu hi ku xilaveko xa timali.

Ku kayivela ka timali swi na xiyimo xa khombo lexikulu eku tiyisiseni nseketelo wa kahle.

3.4 Nseketelo wa Vaxavi

Tsalwa ra Ntwanano wa Maendlelo ya Ntirho ri sayiniwile exikarhi ka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga na Ribuwa ra Lwandle ra Armscor ku hlayisa, ku lulamisa na vukorhokeri byo seketela leswi faneleke ku endliwa hi Ribuwa ra Lwandle ra Armscor eka Vuthu rale matini ra SA.

Ntwanano wu ta sungula ku tirha hi 1 Dzivamisoko 2011 ku fikela 31 Nyenyankulu 2014, laha endzhaku ka swona wu nga ta kamberiwa.

Xikongomelo xa Ntwanano i ku tsala ehansi timhaka hinkwato leti fambelanaka na ntirhisano na vuxaka exikarhi ka Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga (Swikwekwetsu swo tala na Ribuwa ra Lwandle ra Armscor ku ringeta ku endla vukorhokeri lebyi lavekaka eka Swikwekwetsu hi ku landzelela makungu yo swi hlayisa. Ntwanano wu lava ku tlhela nakambe wu tiyisisa vuswikoti bya ku endliwa ka ntirho hi ku fambisana na Mintwanano ya Ndzhuriso wa Vukorhokeri bya Ntirho wa Ribuwa ra Lwandle.

3.5 Tiphurojeke ta Bindzu

Elembeni leri nga ku kamberiweni, Ribuwa ra Lwandle ri endlile ntirho wa mabindzu ya tipulatifomo ta rhwala tinhundzu, ku lulamisa na ku hlayisa ntirho wa le Simon’s Town na le Durban.

Eka mintirho ya mabindzu, timhaka ta nkoka ku vile ku hetisiwa ka swibalesa swa Nyimpi ya Misava ya Vumbirhi swa Xihlala xa Robben Island na mabindzu ya tipulatifomo to rhawala tinhundzu yo hlaya. Ribuwa ra Lwandle ra Armscor nakambe ri tlhele ri seketela vumaki byo aka swikepe byale laha tikweni hi ku endla leswaku switirhisiwa swa rona swi va kona kuva swi lombisiwa. Ribuwa ra Lwandle ri tshama ri pakanisile no tiyimisela eka ntirho wa rona wo hlayisa swikwetsukwetsu swa Vuthu ra le Matini ra Afrika Dzonga hi ndlela ya kahle na hi ndlela leyi nga durheki.

4. KU NGHENELA KA VUMAKI BYA VUSIRHELERI (DIP)

Xiphemu xa nkoka xa Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga (SANDF) xa xikongomelonkulu xo hlayisa xiyimo xa minimamu xa nkoka xa ku lulamela i vukona bya vumaki bya vusirheleri lebyi lulameke no va ni vuswikoti.

Laha Ndzawulo ya Mabindzu na Vumaki (dti) hi ku tirhisa nongonoko wa yona wo Nghenelela ka Vumaki bya Rixaka (NIP) lowu nga na xikongomelo xo tlakusa no hluvukisa swiyenge swa ikhonomi swo hambana, Nghenelelo wa Vumaki bya Vusirheleri (DIP) wu seketela endlelo leri hi ku kongomisa eka vumaki bya vusirheleri.


DIP i xiphemu xa nkoka xa rimba ra pholisi ya Ndzawulo ya Vusirheleri yo hlayisa no hluvukisa vumaki bya vusirhelri bya Afrika Dzonga leswi tekiwaka tanihi makungu ya rixaka na rifuwo ra swa ikhonomi.

Ku kota ku tshama yiri eka xiyimo xa kahle xa vutivi xa ku cinca ka mbangu ku sukela enkarhini lowu ku sayiniwaka mintwanano ya SDP, Armscor yi sungule endlelo ro kambela no pfuxeta Pholisi na Endlelo ra DIP ku tiyisisa endlelo leri kongomisaka. Endlelo ri ta hetisiwa elembeni-ximali leri landzelaka.

DIP yi pfuneta kahle eka ku hlayisiwa ka vutitshembi eka swivandla swa nkoka, ku tumbuluxiwa ka ndzhendzheleko wa nseketelo wa switirhisiwa swa xiyimo xale henhla swinene, miholo ya mincincelano ya timali ta matiko-mambe, ku tumbuluxiwa ka mintirho ya laha tikweni na ku hluvukisiwa ka thekinoloji ya vusirheleri.

Nongonoko wa DIP nakambe wu tlhela wu pfuneta swinene eka xikongomelonkulu xa Mfumo xa nhluvukiso wa BBBEE no lava leswaku ku lava ku ringana 25% wa vutihlamuleri hinkwabyo wu fanele ku tirhisiwa ku pfuna tikhamphani leti nga na ku lava ku ringana 25% wa ndzingano bya vun’winyi bya Vantima. Hikwalaho kova pholisi leyi yi tivisiwile hi 2009, ku nyikiwile swikweleti leswi hundzaka ntsengo wa R1,000 wa mamiliyoni eka migingiriko leyi pfuanaka tikhamphani ta leti nga ta Vantima, 90% leswi fambelanaka na tikontiraka ta swixavisela-vambe.

Armscor yi fambisa mintirho leyi landzelaka ehansi ka nongonoko wa DIP:

• Ntirho wa Tiphakeji ta Makungu ya Vusirheleri (tiSDP) wu vulavula hi vutihlamuleri bya DIP lebyi vaka kona hikwalaho ka ku xaviwa ka Tiphakeji ta Makungu ya Vusirheleri leti sayiniweke hi 1999.

• Ntirho lowu Gingirikaka wu vulavula hi vutihlamuleri lebyi tumbulukaka eka eka ku xaviwa ka tinhundzu letintshwa hinkwato hi Ndzawulo ya Vusirheleri laha ku nga na vundzeni byo huma ematikweni yale handle lebyi lavaka ku ringana kumbe byiri ehenhla ka 2 wa mamiliyoni wa tidolora ta Amerika (USD 2-wa mamiliyoni).

• Ntirho lowu Gingirikaka swinene wu vulavula hi mintwanano hinkwayo ya mimpimo swin’we na tikhamphani ta matiko-mambe –swikweleti swi hlayisiwa hi ku langutela leswaku ku ta va ni minxavo ya swa vusirheleri leyi nga ta endliwa hi Mfumo wa Afrika Dzonga enkarhini lowu taka.

• Tikontiraka ta Ntirho wa Maphorisa wu vulavula hi vutihlamuleri DIP lebyi tumbulukaka eka ku xava hinkwako ka Vukorhokeri bya Maphorisa loku endliwaka hi ku tirhisa Armscor.


Tafula ra 1 – Xiyimo xa mintirho ya mune ya DIP hi 31 Nyenyankulu 2011

Ntirho Nhlayo ya kontiraka leti

nga kona

Nhlayo ya tikontiraka leti

hetiweke

Ntsengo hinkwawo wa vutihlamuleri

(Rm)

Swikweleti leswi pasisiweke

enkarhini wa lembe-ximali leri

(Rm)

Ntsengo hinkwawo wa swikweleti leswi pasisiwekekufikela

sweswi

(Rm)

tiSDP 3 5 15 111 1 058 14 165

(TiSDA) leti gingirikaka 14 24 6 114 103 5 671

Tikontiraka ta Maphorisa 1 3 140 23 122

Pro-active 34 11 - 399 1 737

Ntsengo hinkwawo 52 43 21 365 1 583 21 695

Tafula ra 2 – Xiyimo xa DIP xa ti SDP hi 31 Nyenyankulu 2011

Phurojeke

vutih

lam

uler

i(R

m)

Mae

ndle

lo y

a nt

irho

lam

a ku

nguh

atiw

ek-e

(Rm

)

Mae

ndle

lo y

a nt

irho

ya

xivi

ri (R

m)

Xivi

ri vs

lesw

i ku

nguh

atiw

ek-e

(%)

Xivi

ri vs

vu

tihla

mul

eri(%

)

Nxa

viso

etik

wen

i na

wa

mat

iko-

mam

be m

m

expo

rts)

(Rm

)N

dzhr

usio

wa

thek

inol

oji (

Rm

)

Vuve

kisi

(Rm

)

Swikepe swa nyimpi (Corvettes) 2 941 2 031 1 995 98 68 1 505 465 25

Swikepe swa nyimpi swa le ndzeni ka mati 1 121 1 121 1 121 100 100 749 364 8

Swihahampfhukaphatsa swo Vevuka 1 194 1 194 1 194 100 100 675 487 32

Xihahampfhuka xa Hawk 4 252 4 252 4 252 100 100 3 262 973 17

Xihahampfhuka xa Gripen 5 050 5 050 5 050 100 100 3 184 1 693 173

Swihahampfhukaphatsaswale Matini 553 553 553 100 100 519 31 3

Ntsengo hinkwawo 15 111 14 201 14 165 99 94 9 894 4 013 258


Tafula 3 – Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR ku katsa na Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR (ARMSCOR Dockyard)

Gandlati lerikulu

Vantima Makhaladi Maindiya Valungu Ntsengo hinkwawo Ntsengonkulu

M F M F M F M F M F

EX 3 1 0 0 0 0 1 0 4 1 5

SU 11 4 1 0 3 1 36 3 51 8 59

MP 70 18 15 1 16 3 255 34 356 56 412

STS 51 53 26 12 10 10 45 81 132 156 288

AS 53 82 188 28 0 5 48 34 289 149 438

OS 39 26 47 4 0 0 1 0 87 30 117

Ntsengo hinkwawo 227 184 277 45 29 19 386 152 919 400 1319

%

17,21 13,95 21,00 3,41 2,20 1,44 29,26 11,52 69,67 30,33

31,16% 24,41% 3,64% 40,79% 100%

59,21% 40,79% 100%

M = xinuna; F = xisati; EX = valawurinkulu; SU = ; MP = ; STS = Vulanguteri na Nseketelo wa swa Xithekiniki; AS = ; OS =

Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR, ku nga katsiwi Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR, hi 31 Nyenyankulu 2011 hi gandlati lerikulu, rixaka na rimbewu, swi kombisiwile laha ehansi.


Tafula ra 4 – Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR ku nga katsiwi Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

Gandlati lerikulu


M F M F M F M F M F

EX 3 1 0 0 0 0 1 0 4 1 5

SU 11 4 1 0 3 1 35 3 50 8 58

MP 66 18 12 1 16 3 249 34 343 56 399

STS 50 53 14 12 10 10 35 80 109 155 264

AS 46 79 17 20 0 4 6 28 69 131 200

OS 36 26 3 2 0 0 0 0 39 28 67


%

21,35 18,23 4,73 3,52 2,92 1,81 32,83 14,60 61,83 38,17

37,58% 8,26% 4,73% 47,43% 100%

52,57% 47,43% 100%


Tafula ra 5 – Tirhiselo ra mali ra xiviri eka BBBEE loko swi pimanisiwa na tithagete

Xivandla xa ntirho Ntsengo hinkwawo wa tirhiselo ra mali

Thagete ya BBBEE Tirhiselo ra xiviri ra 2011 ra BBBEE*

Mpimanyeto wa ntirho wa ARMSCOR

100%R18 126 367

70%R12 688 457

107,16%R19 424 714

ARMSCOR Acquisition 100%R5 583 020 920

40%R2 233 208 368

69,76%R3 894 847 998

Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

100%R45 849 319

55%R25 217 125

69,48%R31 856 052

Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR

100%R97 534 962

55%R53 644 229

68,40%R66 710 386

* Ku lulamisiwa ka tirhiselo ra mali ra BBBEEE lesiw simekiweke eka swiyimo leswi amukeriwaka swo fikela eka 135%.


Tafula ra 6 – Mpimanyeto wa ntirho wa ARMSCOR

Ntlawa Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke

Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke

Thagete ya BBBEE

Ntsengo hinkwawo wa BBBEE %

Mabindzu lamatsongo lama faneleke R4 156 136 R5 422 303 10% 29,91%

Mabindzu lamantsongo lama nga katsiwangiki R6 344 575 R6 812 685 10% 37,58%

>50% mabindzu lama nga ya vantima R8 417 479 R8 914 600 9% 49,18%

>30% mabindzu lama nga ya vaxisati va vantima R6 318 875 R6 345 229 6% 35,01%

Tafula ra 7 – Ku xaviwa ka tinhundzu ka ARMSCOR (ARMSCOR Acquisition)



Thagete ya BBBEE





>30% mabindzu lama nga ya vaxisati va vantima R64 313 520 R68 855 112 6% 01,23%

Tafula ra 8 – Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR



Thagete ya BBBEE





>30% mabindzu lama nga ya vaxisati va vantima R685 058 R775 508 6% 01,69%


Tafula ra 9 – Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR



Thagete ya BBBEE




>50% mabindzu lama nga ya vantima R 6 722 768 R 7 724 254 9% 08,12%

>30% mabindzu lama nga ya vaxisati va vantima R 1 099 498 R 1 271 745 6% 01,30%

4.2 Xiyimo xa DIP xa Makungu ya Tiphakeji ta Vusirheleri hi 31 Nyenyankulu 2011

Phurojeke Ntirho Maendlelo ya Ntirho lama

kunguhatiweke

Maendlelo ya xiviri ya

Ntirho

Rm

Vutihlamuleri bya Xiviri vs

Kunguhatiweke

Rm

Xiviri vs Vutihlamuleri

Rm

Nxaviso (Wa laha

tikweni na Swixavisela

vambe)

Rm

Ndzhuriso wa

Thekinoloji

Rm

Vuvekisi

Rm

Ti-SDP 3 5 15 111 1 058 14165

TiSDA leti Gingirikaka

(SDA)14 24 6 114 103 5 671

Tikontiraka ta Maphorisa 1 3 140 23 132

Pro-Active 34 11 - 399 1 737

Ntsengo hinkwawo 52 43 21 365 1 583 21 695


4.3 Timhaka ta nkoka ta migingiriko yin’wana ya DIP leyi endliweke hi nkarhi lowu nga eku kamberiweni:

4.3.1TiFurigeti (Furigates)

Nkoka wa R945 wa mamiliyoni lowu fambelanaka na xiphemu xa MBDA xa vutihlamuleri swi ta tshama swi ri xiphemu lexi saleke xiri xoxe xa ntsengo hinkwawo wa vutihlamuleri. Wu yimela 32% ya ntsengo hinkwawo wa vutihlamueri naswona wu ta tirhisiwa hi Nyenyankulu 2016. Ku kunguhatiwile tiphurojeke timbirhi letikulu hi MBDA, ku Pfuxetiwa ka Ribuwa ra Lwandle ra Armscor na Ntirhisano swin’we na Joint Venture swin’we na Denel Dynamics a swi nge he yi emahlweni enkarhini lowu viweke wa ntirho.

Xiyenge xa DIP se xile ku langutiseni ka makungu yo hambana lama katsaka mabindzu man’wana ya Vuthu ra le Matini ra UK Royal Navy eka Ribuwa ra Lwandle na minxaviso ya swixavisela-vambe swa Denel Dynamics.

4.3.2 Swihahampfhuka phatsa swale Lwandle

AgustaWestlands yi kotile ku tirhisa kahle vutihlamuleri bya yona bya R553 wa mamiliyoni enkarhini wa lembe-ximali ra 2010/11.

Tikhamphani to tanihi hi Denel SAAB Aerostructures, ZeissOptronics na Canvas & Tent ti ta ya emahlweni ti pfuneka tanihi vaphakeri eka AgustaWestlands.

4.3.3 Xihahampfhuka xa Gripen

Hi Nhlangula 2010, BAE/SAAB yi kotile ku tirhisa hi ku hetiseka vutihlamuleri bya yona bya R5 050 wa mamiliyoni, ku nga si fika siku ro hela ka ntirho ra Dzivamisoko 2011.

4.3.4 Ntirho lowu Gingirikaka (Active Portfolio)

Swin’we na ku xava hi ku yimela SAPS minongonoko yo hambana yo tanihi Cytoon, GBADS, Hoefyster,Kingfisher na Klooster, yi tisile swipfuno swa R5,793 wa mamiliyoni ku fikela sweswi naswona elembeni leri hundzeke ntsena ku ringana, R126 wa mamiliyoni.

5. VUKORHOKERI BYO SEKETELA 5.1 VUSWIKOTI BYA VANHU

Vuswkoti bya vanhu byi ta tshama byiri mhaka yosungula na nkoka eka rifuwo ra Armscor kuva yi kota ku fikelela

swikongomelo swa yona. Makungu ya Vuswikoti bya Vanhu ya na xikongomelo xo tlakusa vuswikoti bya khamphani hi ku tirhisa vanhu va yona hi ku tiyisisa leswaku va na vuswikoti byo endla ntirho no tirha hi ndlela ya xiyimo xale henhla, lava tshembelaka eka minkoka ya khamphani, lava tshama va ri kona no hlayisiwa ku tiyisisa leswaku khamphani yi fikelela vutihlamuleri bya yona loko hi le tlhelo yi ririsa vatirhi lava tirhaka hi ndlela leyi enerisaka.

Maendlelo lama faneleke no va kahle ya amukeriwile. Maendlelo lama se ya le ku simekiweni enkarhini wa sweswi hi ku fambisana na swikongomelonkulu na vutihlamuleri bya khamphani ku kota ku tiyisisa leswaku bindzu ri tshama ri ri na vuswikoti bya xiyimo xale henhla eka makete ya mbangu wa vatirhi.

5.1.1 XIVUMBEKO XA VATIRHI (STAFF COMPOSITION)

Xihlaya xa vatirhi va Armscor, ku katsa na Ribuwa ra Lwandle ra Armscor, hi 31 Nyenyankulu 2011 hi gandlati lerikulu, rixaka na rimbewu swi kombisiwile laha ehansi.


XIHLAYA XA VATIRHI VA ARMSCOR KU KATSA NA VATIRHI VA RIBUWA RA LWANDLE RA ARMSCOR:

Tafula 3 – Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR ku katsa na Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR (ARMSCOR Dockyard)

Gandlati lerikulu


M F M F M F M F M F

EX 3 1 0 0 0 0 1 0 4 1 5

SU 11 4 1 0 3 1 36 3 51 8 59

MP 70 18 15 1 16 3 255 34 356 56 412

STS 51 53 26 12 10 10 45 81 132 156 288

AS 53 82 188 28 0 5 48 34 289 149 438

OS 39 26 47 4 0 0 1 0 87 30 117


%

17,21 13,95 21,00 3,41 2,20 1,44 29,26 11,52 69,67 30,33

31,16% 24,41% 3,64% 40,79% 100%

59,21% 40,79% 100%


Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR, ku nga katsiwi Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR, hi 31 Nyenyankulu 2011 hi gandlati lerikulu, rixaka na rimbewu, swi kombisiwile laha ehansi.

Tafula ra 4 – Xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR ku nga katsiwi Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

Gandlati lerikulu


M F M F M F M F M F

EX 3 1 0 0 0 0 1 0 4 1 5

SU 11 4 1 0 3 1 35 3 50 8 58

MP 66 18 12 1 16 3 249 34 343 56 399

STS 50 53 14 12 10 10 35 80 109 155 264

AS 46 79 17 20 0 4 6 28 69 131 200

OS 36 26 3 2 0 0 0 0 39 28 67


%

21,35 18,23 4,73 3,52 2,92 1,81 32,83 14,60 61,83 38,17

37,58% 8,26% 4,73% 47,43% 100%

52,57% 47,43% 100%



XIHLAYA XA VUKHALE BYA VATIRHI VA ARMSCOR

Xihlaya xa vukhale bya vatirhi va ARMSCOR swi kombisiwile hilaha swi nga xiswona eka xikombiso xa matlhelo na mpfhuka laha ehansi.

Vukhale bya vatirhi lava nga ta ya emahlweni va tirha swi ta tshama ku ri ntlhontlho lowukulu eka vuswikoti bya vatirhi eka khamphani. Histogiramu yi kombisa leswaku nkhetekanyo wa vukhale lowu nga na nhlayo yale henhla ya vatirhi I nkhetekanyo wa vukhale bya malembe yale xikarhi ka 51 na 55 wa malembe (254 wa vatirhi kumbe 19.26% wa Ntsengo hinkwawo wa vatirhi). Avhareji ya malembe i 45 lava vo tala va nga (40% na 51 na ku tlula).

5.1.2 MINONGONOKO 5.1.2.1 Ndzingano wa Ntholo (Employment Equity) (EE)

Elembeni ler inga ku kamberiweni, khamphani yi sungurile pfhumba ro pfuxeta vutihlamuleri bya yona bya ndzingano wa ntholo.

Hikwalaho ka leswi, wu tlhele nakambe wu tumbuluxa Komiti ya Ndzingano wa Ntholo ya wona (EEC). Swirho swi leteriwile hilaha swi faneleke hakona na hi ku tirhisa endlelo ler ia ri katsa swirho swa EEC leswi endliweke hi ku tirhisa mintlawa ya nkongomiso eku lulamiseni makungu ya EE lamantshwa na tithagete ta tinhlayo. Makungu ya ha ta amukeriwa hi Huvo ya Mafambiselo.

Vuhlahluvi bya mfikelelo lowu hetisekeke wa vanhu lava tsoniweke byi endliwile. Leswi swi landzeriwile hi mintshamo ya vutivisi bya vutsoniwa eka vatirhi.

Hikwalaho kova ndzingano wa ntholo kuri xiphemu xa makungu ya vuswikoti bya vatirhi xa khamphani hinkwayo na mhaka ya nkoka ya ku hundzuluxuiwa, ku thoriwile muphakeri wa vukorhokeri wale handle leswaku a kambela tipholisi ta HR hi ku landza maendlelo ya khodi ya matikhomelo ya kahle ya EE. Ku tivisiwile makungu lama fambisiwaka swin’we na HR lama katsaka EEC ku lulamisa timhaka leti tivisiweke enkarhini lowu tivisiweke wa vukamberi bya tipholisi.

5.1.2.2 Ku hundzuluxiwa

Ku hundzuluxiwa ku ta tshama kuri yin’wana ya mimpakaniso ya swivandla ya nkoka lowukulu eka khamphani. Xin’wana xa

swikongomelonkulu swa makungu ya vuswikoti bya vatirhi i ku hundzuluxa khamphani hi ku fambisana na swilaveko swa Ndzingano wa Ntholo ku kota ku kombisa tinhlayo ta vaaki va laha tikweni.

Komiti ya Ndzingano wa Ntholo yi tumbuluxiwile ku seketela pfhumba ra ku hundzuluxiwa. Makungu ya Ndzingano wa Ntholo lama ku pfumelelaniweke ha wona ya languteriwa no kamberiwa lembe na lembe.

Xihlaya xa fambelo ku sukela hi malembe ya le xikarhi ka 1990

• Xidzana xa vatirhi va vantima xi tlakukile ku suka eka 20% hi Nyenyankulu 1996 ku fika eka 52,57% hi Nyenyankulu 2011.

(Tinhlayo a ti katsi ta Ribuwa ra Lwandle.)

• Xidzana xa vatirhi vaxisati xi tlakukile ku suka eka 34,49% hi Nyenyankulu 1999 ku fika 38,69% hi Nyenyankulu 2010 naswona vatirhi lava nga na tidigiri hi Nyenyankulu 2011 ku fika eka 38,17%.

Ku hundzuluziwa: Tithagete 2010/11

Maendlelo ya ntirho eka xiyimo lexi xa susumetiwa hi tithagete tokarhi , makungu ya migingiriko na mpimaniso lowu yaka emahlweni na vulangteri.

Tithagete tokarhi na ku humelela elembeni leri a swi ri hi ndlela leyi landzelaka:

Thagete: minimamu 82% ya vatirhi hinkwavo lavantshwa lava thoriwaka hi Armscor va fanele ku va vantima.

Maendlelo ya ntirh ya xiviri: 100% wa mintholo hinkwayo leyintshwa a va huma eka ntlawa vantima.

Thagete: minimamu 22% wa vatirhi vale handle lava thoriwaka eka ntlawa wa ntirho wa xithekiiniki va fanele ku va vavasati.Maendlelo ya ntirho ya xiviri: 20% wa vatirhi vale handle lava thoriwaka eka ntlawa wa ntirho wa xithekiiniki ku vile vavasati.


Thagete: minimamu ya 65% wavatirhi vale handle lava thoriwaka eka ntlawa wa ntirho wo kala wu ngari wa xithekiiniki va fanele ku va vavasati.

Maendlelo ya xiviri ya ntirho: 56,25% wa vatirhi vale handle lava thoriweke eka ntlawa wa ntirho wo kala wu ngari wa xithekiiniki va fanele ku va vavasati.

Thagete: minimamu ya 30% wa vatirhi eka Nseketelo wa Xithekiniki na Vulanguteri bya gandalti lerikulu Nseketelo wa Vulanguteri na Xithekiniki (STS) na le henhla va fanele ku va vavasati.

Maendlelo ya ntirho ya xiviri: 30,30% wa vatirhi lava thoriweke eka gandlati lerikulu ra STS na le henhla a ku ri vavasati.

5.1.2.3 Vuhlahluvi bya Mfuwo na Vuvalangi byo Enerisekaka Vatirhi

Ku landzela mbuyelo wa Vuhlahluvi bya Mfuwo na Vuvalangi byo Eneriseka ka Vatirhi leswi endliweke hi 2010 hi munyiki wa ntirho wale handle, ku hluvukisiwile Makungu ya Migingiriko ku lulamisa timhaka leti kumiweke hi nkarhi wa vuhlahluvi na vuvalangi. Yo tala ya migingiriko yi hetiwile, kasi yin’wana yile ku languteriweni minkarhi hinkwayo.

5.1.2.4 Nhluvukiso wa Swikili

Armscor yi yile emahlweni na magoza ya tyona yo hlayisa, kuma no hluvukisa swikili ku fikelela swikongomelonkulu swa khamphani.

Hikwalaho ka xivangelo lexi, nhluvukiso wa swikili wu ta tshama wuri xivandla xa nkoka xa ntirho. Ku sunguriwile mapfhumba/migingiriko yo tala eka xivandla lexi, xikombiso:

5.1.2.4.1 Ndzetelo na Dyondzo ya Masungulu ya Lavakulu (ABET)

Armscor yi nyikile Vuleteri bya Dyondzo ya Masungulo ya Lavakulu eka khumentlhanu (15) na van’wana vatirhi va ntlhanu (h.l. SANDF.

Nongonoko wu vumbiwa hi swivandla swa dyondzo leswi landzelaka:

• swa nkoka

• leswi bohaka

• swo tihlawulela

Tikhoso leti hinkwato ti vumba nthwaso wa ABET. Vadyondzi van’wana va ABET va nghenele eka swivandla swa tidyondzo ta nkok ntsena, xikombiso nyumeresi (Matematiki) na vuhlanganisi (literesi). Nyumeresi na literesi a swi tiyisisi leswaku vadyondzi va ABET vat a kota ku va ni vutivi byo tlula leby iva nga na byona byo endla mintirho yo kala yi nga nyawuli ya vona kumbe xiyimo xa nthwaso1 xa NQF (xiyimo xa 4 xa ABET). Hikwalaho ka leswi leswi a swi enelangi hikwalaho kova swiri na dyondzo ya xiakademiki.

Nongonoko wa ABET kutani wu ndlandlamuxiwile ku nyika vuleteri eka swikili swa nkoka swa mabindzu, swo tanihi swikili swa khompyutara swa masungulo, ku tirhisa riqingho, sw. sw. Nongonoko wa pfuna swiinene naswona wu kombisile ku pfuna swinene eka khamphani na vatirhi, laha vatirhi vo tala lava a va ri eka nongonoko va tlakusiweke ku ya eka swiyimo sw antswa.

Vafambisi va amukela vuswikoti bya vatirhi lava va kumeke ntokoto wa ntirho kuva va ya emahlweni va hluvukisa swikili swa vona hi ku tirhisa ku tekeriwa enhlokweni ka endlelo ra dyondzo yale ntirhweni (RPL).

Leswi sw inyika nkarhi wa kahle eka vakulukumba lava a va nga ri nkateko leswaku va nghenisiwa eka migingiriko ya nkoka ya bindzu/ntirho.

5.1.2.4.2 Nongonoko wa Nhuvukiso wa Talenta

Armscor yi hluvukisile makungu yo hlaya na switirho swo ringeta ku pfuxeta ntirho wa yona, ku kota ku kuma no hlayisa swikili na vuswikoti. Xin’wana xa switirho leswi i Nongonoko wa Nhluvukiso wa Talenta (TDP). TDP yi nyika nkarhi wa kahle eka vadyondzi lava ha ku pasaka, ngopfu lava humaka eka mintlawa leyi hlawuriweke leswaku va kuma ntokoto lowu pfunaka eka mbangu wa ntirho wa Armscor.

Vadyondzi va nyikiwa tikontiraka ta maksimamu ya malembe mambirhi laha va faneleke ku dyondza ntirho loko va ri karhi va ri eka nongonoko wa ndzetelo wa ximfumo.

Elembeni leri hundzeke ku vile navadyondzi va 17 lava ngheneleke eka nongonoko. Vadyondzi lava va 17 hinkwavo a va huma eka ntlawa wa Vantima (16 wa Vantima na Muindiya wa Un’we (1)); 12 a va ri vaxinuna na 5 wa vaxisati. Nkombo wa vona va thoriwile hi ku hetiseka endzhaku ko


heta nongonoko.

Xinuna VANTIMA MAINDIYA MAINDIYA NTSENGO

Xinuna 11 1 12

Xisati 5 5

17

Va tivisiwile eka khamphani hi ku tirhisa xitirho xa vulavisisi bya swilaveko swa swikili swo hlawuleka. Ku thoriwile munyiki wa ntirho wale handle hi ku tirhisa endlelo ra tithendara leswaku ku dyondzisiwa Nongonoko wa Nhluvukiso wa Vurhangeri na Mafambiselo ya Vatirhinkulu va Armscor (Armscor Senior Management and Leadership Development Programme). Nongonoko wu ta sungula hi Mudyaxihi 2011.

5.1.2.6 Tiyunivhesiti leti endzeriweke hi ARMSCOR leswaku yi kuma vadyondzi lava nga nyikiwaaka basari

Tanihi xiphemu xa nghingiriko wo lulamisa ku pfumaleke ka swikili swa nkoka endzeni ka khamphani, xikan’we no khutaza vantshwa va Afrika Dzonga ku hlawula ku dyondzela mintirho leyi kumekaka eka Armscor na vumaki bya Vusirheleri, Armscor yi sungurile pfhumba ro nyiketa no tivisa hi nhlangano /khamphni tanihi muthori wo tihlawulela.

Yin’wana ya tindlela to fikelela leswi i ku endzela no nghenela Masiku ya Mani na Mani, , “Minkhuvo na Minkombiso” leswi tivisiweke hi tiyunivhesiti leti nga na tidyondzo leti nga ta vulavula hi ku pfumaleka ka swikili eka Armscor.Elembeni leri nga eku kamberiweni, Armscor yi endzerile tiyunivhesiti eGauteng, Free State na le Western Cape. Tiyunivhesiti ta le Limpopo na le Eastern Cape tit a endzeriwa enkarhini wo vika lowu landzelaka.

5.1.2.7 Nongonoko wa Vulanguteri bya Armscor

Nongonoko wa Vulanguteri wu tivisiwile naswona wu endliwa hi munyiki wa ntirho wale handle loyi a tokotaka hi vulanguteri na ndzetelo wa (protégé training). Dyondzo yosungula/Nyiketo wosungula wu ta endliwa ekusunguleni ka lembe-ximali lerintshwa.

5.1.3 VUVEKISI BYA NHLAYISEKO WA NHLANGANO (CORPORATE SOCIAL INVESTMENT)

Tanihi nhlangano wa xiviri wa Afrika Dzonga, Armscor yi tshembela eka nhluvukiso na ku akiwa ka rixaka xikan’we na ku antswisiwa ka nkoka wa vutomi bya vanhu va ka hina

– leswi ku nga ntirho na vutihlamuleri lebyi yi byi amukelaka hi mandla mambirhi.

VANTIMA NTSENGO

Xinuna 3 3

Xisati 5 5

8 5.1.2.4.3 Dyondzo ya Xilekitironi (E-learning)

Eka lembe-ximali leri ra ha k uhelaka, Armscor yi hluvukisile tidyondzo to hambana ku fikelela swilaveko swa dyondzo ya xilekitironi.

Tidyondzo leti ti avanyisiwile hi minongonoko ya dyondzo yo hlaya:

• Tikhoso to hlayiseka leti katsaka Matimu na Ntirho wa Armscor, Swiyimo na Timedali ta Insignia, Mfwo wa swa Nyimpi na Fambiselo ra swa Nyimpi, Ndhizayino wa Vuthu na Matimu ya Nkwetlembetano.

• Tidyondzo to Dyondzisa hi Nsirhelelo, leti katsaka Tisisiteme ta Swiyimo, Ndzinganiso na swilaveko.

• Tidyondzo ta Mafambiselo ya Tikontiraka leti katsaka Nawu wa Tikontiraka wa 1 na Nawu wa Tikontiraka wa 2 na ku Hlawula Xipfuno.

• Tidyondzo ta xithekiniki leti katsaka Mafambiselo ya Vuinjhinyere na Mafambiselo ya

Mafambiseloya(ConfigurationManagement).

Ku le ku hluvukisiweni ka tidyondzo to engetela. Tidyondzo tidyondzisiwile vatirhi hi ku tirhisa Sisiteme ya Mafambiselo ya Dyondzo ya Vadyondzi ya inthanete (LMS). LMS yi kota ku landzelerisa ku humelela ka mudyondzi no kondletela endlelo ro dyondza. Yi tlhela nakambe yi tirhisa tidyondzo to kala ti nga ri ta le tixelufini eka swikili swo hlawuleka swo tanihi mafambiselo ya bindzu na swikili swa khompyutara.

Dyondzo ya xilekitironi ya amukeriwa tanihi ndlela yo antswa ya nhluvukiso wa swikili, tanihi laha swivoniweke hakona eka ku tlakuka ka nhlayo ya vadyondzi lava titsariselaka eka tidyondzo to hambana. Tidyondzo tin’wana hambiswiritano ta ha dyondzisiwa hi ku tirhisa maendlelo ya madyondziselo yale tlilasini.


5.1.2.5 Nongonoko wa Nhluvukiso wa Vurhangeri na Vafambisinkulu va ARMSCOR

Vuswikoti bya nkoka wa vurhangeri na mafambiselo ku engetela eka Nongonoko wa Nhluvukiso wa Talenta, Armscor yi tlhele yi tirhisa Xikimu xa Bursary xa Armscor tanihi xitirho xo engetela ku kuma no hlayisa swikili swa nkoka na ku tirha tanihi xiphameri xo komutela vatirhi lavantshwa. Tibasari ta tidyondzo ta vuinjhiniyere ti nyikiwile vadyondzi va nhungu, lava hinkwavo ka vona va humaka eka ntlawa wa Vantima. Eka vona kun a 5 wa vaxisati n 3 wa vaxinuna.

Hi ku fambisana na Makungu ya Vuvekisi bya Khamphani ya Armscor (CSI), Armscor yi amukerile Xikoloxa Sekondari xa Phelindaba eAtteridgeville hi xikongomelo xo pfuna vadyondzi vo huma eka vaaki lava pfumalaka ku antswisa mimbuyelo ya xikolo ya matiriki eka Matematiki, Literesi ya Matematiki, Sayense ya Ntumbuluko, Sayense ya swa Vutomi na Xinghezi. Xikombiso lexi xo nghenelela xi amukeriwile hi fambisana na Nongonoko wa Dinaledi wa Ndzawulo ya Dyondzo.

Ku sayiniwile ntwanano wa ntirhisano wa malembe ya ntlhanu exikarhi ka Armscor na Xikolo xa Sekondari xa Phelindaba hi 2008. Hi kuya hi ntwanano lowu, vutihlamuleri bya Armscor eka xikolo byi hi ndlela leyi landzelaka:

• Ku pfuneta hi swipfuno swa timali tanihi laha swi amukeriwaka hakona hi Mpimanyeto wa CSI

• Ku sungula nongonoko wa dyondzo ya mudyondzi ku tlakusa vutivi bya tidyondzo ta Matematiki, Sayense ya Ntumubluko, Xinghezi, Tinkota na Ntivo-mbangu

• Ku nghenelela kun’wana ka swa dyondzo loku nga na xikongomelo xo antswisa vutivi bya vadyondzi eka tidyondzo leti boxiweke laha henhla

Kuva Armscor yi van a vutihlamuleri bya vaaki swi vula leswaku yi ngehenelela hi ku hetiseka no vona ku nghenelela ka yona ku nga ri ku nyikela ntsena kambe ku ri tanihi vuvekisi hi ku famba ka nkarhi, swikili na mali leswi nga pimiwaka. Ku nghenelela ku pfunile swinene hikuva xikolo xi vile na ku humelela ka 88.6% ka mpimo wo humelela/pasa hi lembe ra dyondzo ra 2010 ku suka eka mpimo wo humelela wa 38% hi 2009.

Hi Mawuwani 2010 vatirhi va Armscor lava a va ri ehansi ka vurhangeri bya Mukhomeri wa CEO, Tat. Sipho Mkwanazi va tlangerile swin’e na misava hinkwayo ku seketela no tlangela siku ra Nelson Mandela. Siku ra Mandela i xirhambo xa vanhu emisaveni hinkwayo kuva va teka vutihlamuleri byo antswisa misava kuva ndhawu yo antswa hi ku tirhisa timinete ta 67 eka nkarhi wa vona ku cinca misava leswaku yi va yo antswa hi ku endla migingiriko yo kala yi nga nyawuli yo tirhisana swin’we tanihi vanhu ku cinca misava leswaku yi va yo antswa. Ku fikela sweswi va tirhi va Armscor va sungule “pfhumba ro basisa” eXikolweni xa Sekondari xa Phelindaba, ku tlhela ku pendiwa holo ya xikolo no lulamisa swivandla leswi lavaka ku lulamisiwa.

Armscor yi tlhele yi nghenela eka pfhumba ra “CELL C ro Teka wa Nhwana u ya na yena Entirhweni”. Gerotek yi pfunetile eka Vuvekisi bya Vaaki bya Khamphani ya Armsor na Nongonoko wa Nhluvukiso wa Vantshwa wa AAD hi ku rhurhela xiendleko lexi. Vadyondzi va makumenhungu va giredi ya 12 va dyondzisiwile hi mintirho eka mbangu wa vuinjhinyere laha Armscor, Denel na CSIR va endlaka mintirho ya nkoka.


Ku pfunetiwile eXibedhlele xa Xifundza xa Kalafong hi ku simekiwa ka xikombiso xa vukorhokeri bya xiyimo xale henhla lebyi hlanganisiweke ku kota ku seketela xipanu xa mafambiselo ya xibedhlele leswaku va hisekela ku endla vukorhokeri bya xiyimo xale henhla.

5.2 NSEKETELO WA LULAMISELO NA SWITIRHISIWA 5.2.1 LULAMISELO RO RHWALA TINHUNDZU RA AB NA Vuendzi (AB Logistics Freight and Travel)

Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri nyika vukorhokeri bya ndzulamiso ku seketela SANDF, Vumaki bya Vusirheleri bya Afrika Dzonga (SADI) na ntirho wo xava wa Armscor.

Lulamiselo ro rhwala tinhundzu ra AB i muyimeri wa ntirho loyi a tsarisiweke n nyikiwa mpfumelelo wo pasisa tinhundzu hi ku tirhisana na Vukorhokeri bya Xibalo bya Afrika Dzonga (SARS); i xirho xa Minhlangano ya Varhwari va Tinhundzu va Federexini ya Matiko ya Misava (International Federation of Freight Forwarders Associations) (FIATA) xikan’we na Nhlangano wa Varhwari va Tinhundzu va Afrika Dzonga (SAAFF).

Hi Khotavuxika 2010, Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri kumiele mpfumelelo wo tirha tanihi muphakeri wa vukorhokeri byo huma eka Huvo ya SA yo Hangalasiwa ka Matlahri Lama nga Riki yo Herisa Vanhu (SA Council for the Non-Proliferation of Weapons of Mass Destruction). Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB nakambe ri hlayisile ntsariso wa rona tanihi Muyimeri wa Ntirho loyi a nga Enawini” hi ku landza Vulawuri bya Vuhahisi bya Vaaki (CAA)) swinawana swa Xiphemu xa 108.

Hi ku landza Nawu wa Swibuluki na Nawu wa Vulawuri bya Swibalesa wa 2000, Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri hlayisile ntsariso wa rona tanini mutleketli wa tinhundzu leti nga na khombo, matlhari na switlhavatlhavani. Kutani byi ya emahlweni byi nyika vukorhokeri bya byona byo hlawuleka eka SANDF, Armscor, Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika Dzonga (SAPS) na vumaki bya vusirheleri.

Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB byi na vutihlamuleri bya vukorhokeri bya lulamiselo byo hambana lebyi fambelanaka na ku xaviwa ka tinhundzu tanihi:

• ku rhwala tinhundzu

• ku rhumela tinhundzu

• ku lombisa swihahampfhuka

• vutleketli byale mapatwini

• ku landzelela milawu ya swibalo na ku landzelela swilaveko swa milawu swo hambana enkarhini wa maendlelo yo tundza no xavisela vambe.

Migingiriko hinkwayo leyi i ya nkoka eka endlelo ro Xava ra Armscor,

SANDF na vumaki bya vusirheleri bya Afrika Dzonga.Ntumbuluko wa switirhisiwa swa nkarhinyana leswi tirhisiwaka wu fanele ku fambisana swin’we na Swinawana swa Vulawuri bya Matlhari ya Rixaka na / kumbe Huvo ya Afrika Dzonga yo Hangalasiwa ka Matlhari Lama nga Riki yo Herisa Vanhu.

Hi ku tirhisa mimphasano ya matiko ya misava na vuswikoti bya Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB yi ndlandlamuxile vukorhokeri bya yona byo hlawuleka ku ya eka mavuthu ya matiko mambe yan’wana. Ku nghena ka xidemokirasi na ku amukeriwa eamtikweni ya misava ka sisiteme ya swa tipolitiki ya Afrika Dzonga swi vangile leswaku ku va ni mintirhisano ya swa nyimpi exikarhi ka SANDF na mavuthu ya vusirheleri ya matiko mambe. Nseketelo wa lulamiselo lowu nyikiweke eka SANDF wu tlhela wu nyikiwa eka mavuthu ya vusirheleri ya matiko mambe loko ya nghenela eka mintirhisano ya swa nyimpim swin’we.

Elembeni leri nga ku kamberiweni LUlamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri nyikile nseketelo wa lulamiselo eka


mintirhisano ya swa nyimpi yo hlaya leyi veke kona eAfrika Dzonga, yo tanihi Hofisi ya swa Nyimpi yale Dutch, Vuthu rale Moyeni ra Rheinmetall ra le Switzerland, ntirhisano wa le Sweden “Springbok”, na ntirhisano wo tlherisela wa le German wa xitirhisiwa xa “Good Hope IV”.

Ku tlhele ku pfunetiwa vakombisi hi nkarhi wa nkombiso wa Vusirheleri bya Swihahampfhuka wa Afrika (Africa Aerospace Defence (AAD 2010). Hikwalaho ka vuswikot ibya Lulamiselo ro Rhwala Tunhundzu ra AB, vuswikoti, mpfumelelo na vutiveki bya yona bya le matikweni ya misava by okota ku endla vukorhokeri bya xiyimo xale henhla eka muxavi, a swi nga kali swi lavi ku tipfinyinga loko swi ta emhakeni yova yi nyikiwa kontiraka yo endla vukorhokeri bya nseketelo wa lulamiselo hi nkarhi wa AAD 2010.

Hi nkarhi wa mphikizano wa bolo ya milenge wa Khapu ya Misava wa FIFA 2010, Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB a ri nyikiwile ntirho wo endla vuhangalasi bya switirhisiwa eka tndhawu to hambana, leswi pfuneke SAAF kuva yi hlayhisa vuswioti bya yon bya le moyeni hi nkarhi wa xiendleko.

Elembeni leri nga ku kamberiweni, Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri vile na nkulo lowukulu swinene eka swikombelo swa vukorhokeri bya rona swo huma eka vxavi va matiko mambe na mabindzu ya swikepe leswaku ri ya pfuneta hi vulawuri byo fambisa tinhundzu leti hundzaka hi le Afrika Dzonga ku ya ematikweni akelana.

Hikwalaho ko hambana ka vukorhokeri bya yona na ntokotoko, Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri le eka xiyimo xa kahle kuva ri kota ku nyika vukorhokeri bya malulamiselo lebyi hlanganisiweke.

Nakmbe byi tlhela byi nyika switirhisiwa swa vuhlayiselo byo fambisa tinhundzu, ndzindzakhombo wale lwandle, vutsundzuxi bya tihakelo ta swibalo na mimpasiso leyi tirhisaka khompyutara (computerized clearances linked) leyi tirhisanaka na sisiteme ya nyiketano wa mahungu ya SARS xikan’wena switirhisiwa swo hakerisa.

Ku rhwariwa ka switirhisiwa swa nkarhinyana swa nyimpi na swibuluki swa tika swinene hikwalaho ka ku kayivela ka kuva swi nga rhwariwa na nkhumbo wa vukhamba byale

lwandle, leswi nga na nxungeto lowukulu eka ku rhwariwa ka nkarhi lowu taka ka matlhari na switirhisiwa swa nyimpi (military-related cargo). Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri le ku yeni emahlweni ko valanga tindlela letintshwa ta ku rhwala tinhundzu hi ku tirhisa mimpimo/tihakelo leti nga durheki ngopfu.

Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB ri endlilw ntieho wa nkoka swinene ek ku rhumeriwa na maendlelo ya ku hakeriwa ka swibalo swa Tiphakeji ta Makungu ya Vusirheleri. Hikwalaho kova migingiriko yo tala ya minongonoko yo hambana yi herile, ku yelanisiwa ko hetelela ka tiphurojeke to hambana se kule ku endliweni leswaku ku hetisiwa swikweleti leswi nga vaka swa ha sele swa Swibalo swa SARS.

Lulamiselo ro Rhwala Tinhundzu ra AB i xirho lexi tsarisiweke xa Nhlangano wa Vutleketli byale Moyeni bya Matiko ya Misava (IATA) na Nhlangano wa Vayimeri va Vuendzi wa Afrika Dzonga (ASATA). Ntirho wa rona wa nkoka I ku nyika vukorhokeri bya vuendzi bya tiawara ta 24 ku kota ku pfuna Ndzawulo ya Vusirheleriw (DOD), Armscor na van’wantikontiraka va vona hi lulamiselo ra tiphurojeke hinkwato ta vusirheleri na swa vuendzi. Lulamiselo ra Vuendzi ra AB a ri nyikiwile vutihlamuleri lebyikulu byo endla ndzulamiso wa swa vuendzi wa vatirhisani vo hambana hi nkarhi wa nkombiso wa AAD 2010. Vukorhokeri bya vuendzi hinkwabyo byi endliwa hi ku tirhisa tihofisi leti kumekaka eThaba Tshwane, Simon’s Town na le Ntsindza wa Armscor. Tihofisi ta Ndzulamiso wa Vuendzi ta AB tin a vukorhokeri bya vuendzi byo hambana lebyi nga na xikongomelo xo tiyisisa leswaku varhumiwa vamabindzu va twa va tshamisekile enkarhini wa vona wa vuendzi bya laha tikweni na le matkweni ya misava.

5.2.2 Senthara ya Mafambiselo ya Rifuwo ra Vusirhelri ra Armscor (Armscor Defence Asset Management Centre) (ADAC)

Senthara ya Mafambiselo ya Rifuwo ra Vusirheleri ra Armscor (ADAC) yi nyika vukorhokeri byo seketela eka Malulamiselonkulu ya Ndzawulo ya Vusirheleri na ntirho wo Xava wa Armscor eka swivandla leswi landzelaka:

• Ku Mereka Matlhari na Vukorhokeri byo Paka

• Vukorhokeri bya Mafambiselo ya Rifuwo na Tinhundzu ya DOD


• Nseketelo wa Mafambiselo ya Rifuwo ra Vutlharhi (IPMS)

• Vukorhokeri byo Hundzuluxa Matsalwa kuva ya Xidijiti

5.2.2.1 Ku Merekiwa ka Matlhari no ya Pakela (Ammunition Marking and Packaging)

Ku merekiwa ku tirhisiwa eka Matlhari na le ka ku pakeriwa loku vaka kona hikwalaho ka swivangelo leswi Landzelaka:

• Ku kota ku tiva Matlhari xihatla na ndlela yo pfumala swihoxo ya Matlhari hi mutirhisi.

• Ku tiyisisa leswaku ku tirhisiwa muxaka wa Matlhari lama faneleke eka vatirhisi no tlhela ya tirhisiwa kahle, ya hlayisiwa no tleketliwa hi ndlela leyi faneleke.

• Ku nyika mahungu eka vumaki na ku tatiwa ka vuxokoxoko bya swibuluki ku kota ku pfuneta ku kamberiwa, ku languteriwa na ku kamberiwa ka swilaveko.

Armscor yi pfunetile eka ku hluvukisiwa na ku simekiwa ka pholisi yo merekiwa ka Matlhari na swibuluki ya Ndzawulo ya Vusirheleri, tibuku ta vuleteri na swibukwana xikan’we na swilaveko swa ku pakeriwa.

Tibuku ta Vuleteri na Swibukwana leswi swo vulavula hi Matlhari na Swibuluki swi ta Merekiwa loko swi fanerile na loko ku va ni ku cinca eka pholisi.

Xipanu xa Armscor xa Vukorhokeri bya ku Pakeriwa na ku Merekiwa ka Matlhari i xiphemu xa komiti ya Senthara ya Swihoxo swa Matlhari leswi nga kona enkarhini wa sweswi. Senthara ya Swihoxo swa Matlhari yi nyika vuleteri eka vatirhi lava hlawuriweke va SANDF.

5.2.2.2 Ndzawulo ya Vusirheleri Stock and Asset Management Services

• Vukorhokeri bya Mafambiselo ya Tinhudzu bya Ndzawulo ya Vusirheleri

Vukorhokeri byi kondletela ku fikeleriwa ka tinhundzu eka vuhlayiselo hinkwaby obya Ndzawulo ya Vusirheleri hi ku tirhisa Sisiteme ya Mafambiselo ya Mahungu ya Nongonoko wa Khompyutara (Computer Aided Logistic Management Information System) (CALMIS). Sisiteme ya CALMISNakambe ya tirhisiwa eka vutihlamuleri bya tinhundzu exikarhi

ka Armscor na Ndzawulo ya Vusirheleri. Ku yisa emahlweni, vukorhokeri lebyi byi nyika mfikeleo wa nhundzu wa kahle wa Ndzawulo ya Vusirheleri eka Ndzawulo ya Vusirheleri na Vafambisi va Nongonoko va Armscor leswaku va kota ku endla ndzavisiso na nhluvukiso xikan’we na tiphurojeke ta nhlayiso.

• Mafambiselo ya Rifuwo

Tiphurojeke to xaviwa ka rifuwo ta Ndzawulo ya Vusirheleri yi lawuriwa hi Armscor eka rhijistara ra rifuwo rale xikarhi.

Tiphurojeke ta rifuwo leti ti tiyisisiwa hi xiviri lembe na lembe. Eku tiyisisiweni loku, ku tivisiwa swilo leswi onhakeke na leswi faneleke ku hangalasiwa.

5.2.2.3 Vukorhokeri bya Nseketelo wa Mafambiselo ya Rifuwo bya Vutlhari (IPMS)

Armscor yi tirha tanihi n’winyi wa matsalwa ya rifuwo ra vutlhari ra Ndzawulo ya Vusirheleri lawa yi nga na wona. Nkoka wa switiviwa (datara) na mahungu swa tiyisisiwa hi ku tirhisa milawu ya mafambiselo ya mahungu yo twisiseka.

• Vukohorhokeri byo Hundzuluxiwa ka Matsalwa kuva ya Xidijiti

Ntirho wa vukorhokeri byo endliwa xidijiti wa tivholumu letikulu ta matsalwa yo yelana ya Ndzawulo ya Vusirheleri, timanyuwali, swiviko na swifaniso leswi a swi tala ku hlayisiwa hi xivumbeko xa maphepha.

Nakambebyi na vutihlamuleri byo kondletela ku hangalasiwa ka xielekitironiki ka switiviwa na mahungu eka vaxavi swin’we na vatirhisani va Armscor.

5.2.2.4 Ku Hangalasiwa ka Swithirhisiwa swa Vusirheleri (Defence Matériel Disposal)

Ku Hangalasiwa ka Switirhisiwa swa Vusirheleri swa Armscor (DMD) byi nyikiwile vutihlamuleri byo hangalasa switirhisiwa swo engetela na leswi nga ha tirhisiweki hi ku yimela Ndzawulo ya Vusirheleri. Switirhisiwa swa vusirheleri swi katsa switlhavatlhavani, swihahampfhuka, tinsimbhi, swikwekwetsu, misava na/kumbe switirhisiwa swa le moyeni.

Ku hangalasiwa ka switirhisiwa swa vusirheleri swi endliwa hi ku landzela swilaveko swa Ndzawulo ya Vusirheleri na vulawuri bya swinawana byo tanihi Komiti ya Vulawuri bya Matlhari ya Ntolovelo ya Rixaka (NCACC) Huvo ya


Vuhangalasi lebyi nga Hava khombo ya Rixaka (National Non-Proliferation Council) (NPC).

Elembeni leri nga ku kamberiweni, Armscor hi ku tirisa nxaviso wa tinhundzu leti faneleke ku hangalasiwa yi endlile ntsengo waR44, 8 wa mamiliyoni wa Ndzawulo ya Vusirheleri. Mali leyi yi kumekile hi ku xavisiwa ka Vuhahisi bya Denel (Denel Aviation) bya sisiteme ya xihahampfhuka xa Cheetah C lexi nga ha endliweki.

Armscor yi yile emahlweni hi ndlela ya kahle yi fambisa vuhlayiselo bya ku hangalasiwa ka switihrisiwa swa vusirheleri etindhawini leti landzelaka; Cape Town, Durban, Thaba Tshwane, Waterkloof, Bloemfontein na le Wallmansthal.

Hi ku seketela DOD, Armscor yi tumbuluxile no fambisa hofisi ya ntsariso wa eNaTIS eku tsarisiweni ka mimovha ya swa nyimpi leyi faneleke ku hangalasiwa. Hofisi leyi yi hlanganisiwile hi ku tirhisa TASIMA eka sisiteme ya ntsariso wa mimvoha wa eNaTIS wa Ndzawulo ya Vutleketli.

5.2.2.5 Nseketelo wa Swixavisela-vambe swa Vusirheleri

Armscor yi nyikiwile ntirho wo nyika nseketelo wa vuxavisi eka Vumaki bya Vusirheleri bya Afrika Dzonga (SADI) eka swithirhisiwa swa vusirheleri hi ku tirhisana swin’we na DOD na vumaki bya vusirheleri.

Ku endliwile mintirho leyi Landzelaka enkarhini lowu nga ku kamberiweni:

Ndzawulo ya Mabindzu na Vumaki (dti), swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri, Aerospace, Maritime na Nhlangano wa Vumaki bya Vusirheleri wa Afrika Dzonga (AMD), Armscor swin’we na vatirhisani van’wana va sungurile Nongonoko wa Xiyenge xa Vaxavi (Customised Sector Programme (CSP) eka xiyenge xa vusirheleri. CSP sweswi yi ta nghenisiwa eka Makungu ya Nseketelo wa Vumaki bya Vusirheleri yo hetetela.

Makungu ya Nseketelo wo Swixavisela vambe swa Vusirheleri wu sunguriwile no amkeriwa hi ku tsundzuxana swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri na AMD. Makungu lama ya lava ku antswisa exikarhi ka swin’wana, swifaniso swa SADI (SADI footprint) etikweninkulu ra Afrika.

Hi Nyenyankulu 2011, ku lulamisiwile siku ra Vumaki bya Vusirheleri ra lembe na lembe hi DPOD no seketeriwa Armscor, AMD na dti. Xandla xa Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha na Matsalana wa Vusirheleri va nghenerile xiendleko lexi.

Armscor tanihi mutirhisani loyi a rhangelaka swin’we na AMD, Nhlangano wa Vuhahisi wa Dzonga wa Afrika (CAASA) no seketeriwa hi Ndzawulo ya Vusirheleri, va lulamisile nkombiso wa AAD lowukulu ku fikela sweswi.

AAD I nkombiso wosungula wa vuhahisi na vusirheleri etikweninkulu ra Afrika. AAD 2010 yi vile kona e Cape Town, eGoveleni ra Masocha yale Moyeni ra Ysterplaat hi Ndzati 2010. Ku vile vakombisi vo ringana 350, lava a va yimela matio ya 31 lava veke na vaendzi va swa mabindzu vo ringana13,000, 80,000 wa vaendzi hi masiku yo wisa, 325 wa vateki va mahungu na 60 wa varhumiwa va VIP lava yimelaka matiko ya 16. Ku vile na 91 wa Swihahamphuka leswi a swi ri ku phikisaneni.

5.2.2.6 Minkombiso

Armscor yin a vutihlamuleri byo tlakusa swixavisela-vambe swa vusirheleri hi ku pfuneta SADI ku tiveka hi ku nghenela minkombiso ya matiko ya misava.

Hikwalaho ko engeteleka ka swipfuno swa timali swa dti,Tikhamphani to tala ta Afrika Dzonga ti kotile ku enghenela minkombiso ya matiko ya misava.

Armscor yi kondleterile ku nghenelela kahle ka SADI eka minkombiso ya vusirheleri ya matiko ya misava leyi landzelaka:

• DSA 2010 eMalaysia hi Dzivamisoko 2010.

• MILIPOL 2010 eQatar hi Nhlangula 2010.

• INDODEFENCE 2010 eIndonesia hi Hukuri 2010.

• IDEX 2011 eAbu Dhabi, United Arab Emirates

hi Nyenyenyani 2011.

Armscor yi endlile DVD yo tlakusa vuswikoti bya SADI leyi tirhisiweke kahle eka minkombiso ya matiko ya misava yo hlaya. Mindzavisiso ya laha tikweni yi endliwile eka Hofisi ya Vusirheleri na Khale ka Masocha na Ndzawulo ya Vusirheleri


laha ku kombisiwaka ntirho wale swifundzeni/ematikweni lama SADI yi kombiseke vuswikoti/ntirho wa yona.

5.2.2.7 Switirhisiwa swa Vusirheleri na Nseketel owa Vatirhi (DEPS)

Armscor yi kondletela nseketelo wa vumaki bya vusirheleri bya Ndzawulo ya Vusirheleri hi ku kondletela vatirhi va va SANDF, switirhisiwa (matériel) na swivevukisi leswi nga kona ku pfuneta eka matshalatshala ya vuxavisi ya SADI.

5.2.2.8 Ntirhisano wa Vusirheleri wa Matiko ya Misava

Armscor yi nyika vukorhokeri bya vurhumiwa eka SADI hi ku bhurisana na vativi va swa nyimpi (military attachés) (vo huma eka Tinyimpi ta Matiko-mambe eAfrika Dzonga na Vativi va swa Nyimpi va Afrika Dzonga lava nga ematikweni ya misava), vayimeri va vumaki bya matiko mambe na varhumikwa hi ku seketela migingiriko ya SADI.

Elembeni leri nga ku kamberiweni Armscor yi seketerile Ndzawulo ya Vusirheleri eku kondleteleni ka Tikomiti ta Vusirheleri ta USA- na UK (DEFCOMS). Ku engetela eka leswi Armscor yi tlhele yi kondletela rendzo ra Mulawuri lontshwa wa Vuxaka bya Matiko ya Misavawa Xiletelo xa Générale de l’Armement (DGA). Hikwalaho ka riendzo leri ku le ku kunguhatiweni ka seminara ya vumaki bya vusirheleri bya le France na Afrika Dzonga.

Armscor yi tlhele nakambe yi pfuneta eka vukondleteri bya simpoziyamu ya RSA/USA leyi veke kona hi Ndzati 2010. Leswi swi hetelele hi ku sayiniwa ka ntwanano wa ntirhisano exikarhi ka AMD na Nhlangano wa Vumaki bya Vusirheleri bya Rixaka bya USA (National Defence Industries Association) (NDIA).

5.3 NKOKA NA THEKINOLOJI YA MAHUNGU (QUALITY AND INFORMATION TECHNOLOGY) 5.3.1 Ku Hlayisiwa ka Sisiteme ya Mafambiselo ya Nkoka

Mimbalango yo hlahluva mimbirhi ya ISO 9001: 2008 yi endliwile hi SABS hi siku ra 13 Mudyaxihi 2010 na 18 Hukuri 2010. A ku vanga na timhaka ta nkoka leti tivisiweke enkarhini wa minhlahluvo naswona ku tiyisisiwile Armscor ISO 9001: 2008 ya Armscor.

5.3.2 Vulawuri bya Matlhari

Armscor yi amukela leswaku kuva yi ta kota kuva muyimeri wa ku xava wa kahle wa Ndzawulo ya Vusirheleri, yi fanele ku kala yi nmga landzeleri ntsena nawu wa matiko ya misava na vulawuri bya matlahri kambe yi fanele ku tlhela yi seketela vulawuri bya matlahri bya rixaka ku antswisa nawu wa vulawuri. Milawu ya vulawuri bya matlahri yi kondletela ku tirhisiwa ka switirhisiwa swa matlhari ku pfuneta vumaki bya vusirheleri bya Afrika Dzonga.

Ku fikela sweswi, Armscor yi vile na ntirho wa nkoka hi ku tirhisa Ndzawulo ya Vusirheleri eku kamberiweni ka Swinawana leswi nga ta hangalasiwa hi ku landza Nawu lowu Hundzuluxiweke wa Vulawuri bya Matlhari ya Ntolovelo wa Rixaka, Nawu No 73 wa 2008.

Armscor yi tlhela yi tshemba leswaku vumaki bya vusirheleri lebyi kuleke hi mayelana na vulawuri bya matlhari byi ta pfuneta swinene eka yona. Hikwalaho ka leswi, Armscor yi endlile tidyondzo ta vutivisi bya vulawuri bya matlhari eka vatirhisani va yona vale ndzeni, van’wantikontiraka va yona na vumaki bya vusirheleri hi ku angarhela.

Elembeni leri nga ku kamberiweni, ku endliwile minhlahluvo eka minongonoko ya nkombo na van’watikonriraka va nkombo ku tiyisisa leswaku swinawana swa vulawuri bya matlhari swa rixaka na swa matiko ya vaphakeri va ntirho swa landzeleriwa loko ku xaviwa switirhisiwa swa vusirheleri.

5.3.3 Thekinoloji na Vuhlanganisi bya Mahungu

Huvo ya Valawuri y iamukerile Makungu ya Thekinoloji ya Vuhlanganisi na Mahungu swa nkarhi wo koma (ICT).

Makungu lama ma katsa ku sayiniwa ka kontiraka swin’we na T-Systems hi xikongomelo xova ni xikombiso xa mafambiselo ya vukorhokeri bya IT bya swikombiso leswi tshikelelaka ngopfu eka ku endliwa ka ntirho endzeni.

Ku endliwa ka ntirho ka kontiraka ya le handle ku ta fika emakumu hi siku ra 31 Nyenyankulu 2012 naswona i swa nkoka ku endla lulamiselo rova ku hungutiwa ku kavanyetiwa ka vukorhokeri bya IT enkarhini wo cinca ka matirhelo. Endzhaku ka mimbhurisano yo hlaya swin’we na T-systems


ku pfumelelaniwile hi rimba ra makungu naswona makungu lama yo huma eka T-Systems ya vumba masungulo ya minkanerisano leyi nga ta landzela.

Huvo yi kombela leswaku tanihi xiphemu xa makungu ya nkarhi wo koma xa makungu ya IT, ku endliwa xitoloveto xa tidyondzo ta Thekinoloji ya Mahungu ya Matiko ya misava (IT) (benchmarking exercise) eka tikhamphani to yelana na Armscor. Vurhumiwa lebyi a byi rhangeriwile hi xirho xa Huvo(Tat. LW Mosiako) byi endzerile Förvarets Materielverket (FMV), leyi ku nga Vulawuri bya Switirhisiwa swa Vusirheleri bya le Sweden (Swedish Defence Materiel Administration) hi Hukuri 2010. Mimbuyelo ya pfhumba leri ya ta pfuneta ku letela Makungu ya IT hi ku landza ndlela leyi IT yi faneleke ku fambisiwa hi yona, yi faneleke ku pfunetiwa hi timali na xiyimo xa yona eka Armscor. Ku le ku lulamisiweni ka rendzo rin’wana ro endzela Nhlangano wa Switirhisiwa swa Vusirheleri wale Australia na loko swi koteka ku ta endzeriwa Ndzawulo ya Vusirheleri yale Indiya.

5.3.4 Vuhlayiseki, rihanyu na mbangu

Mintirho ya Armscor yi hisekela ku fikelela ku antswisiwa loku yaka emahlweni eka mafambiselo ya vuhlayiseki, rihanyu na mbangu no lava ku sivela, lulamisa, ku hunguta na tirhana na swiyimo swa khombo swa migingiriko ya yona. Armscor yin a xikongomelo xo hunguta nkhumbo wa mbangu eka mintirho ya yona, hlayisa ku hambana ka vutomi, ku rhangela ku antswisiwa loku hlayisekeke na ku tirha hi ku landzela mimpimo ya rixaka leyi amukelekaka.

Ku tivisiwa na ku pimanisiwa ka Swiyimo swa khombo swa SHE swa khampahni swi nghenisiwile eka Rhijisitara ra Xiyimo xa Khombo xa Khamphani leswaku swi nyika masungulo yo pimanisiwa na ku antswisiwa ka tisisiteme ta mafambiselo no kuma tindlela to lulamisa swiyimo swa khombo.Pfhumba leri ri vangile leswaku ku va ni avhareji ya 83.4% yaku landzeleriwa ka Sisiteme ya Mfambiselo ya Vuhlayiseki na Rihanyu rale Ntirhweni (Occupational Health and Safety Management System) na ku landzeleriwa ka 79.4% ka Sisiteme ya Mafambiselo ya Mbangu endzhaku ka vuhlahluvi bya tindhawu leti landzeleka hi lembe ra 2010/11:Gerotek, Hazmat, Ergotech, Protechnik, Ribuwa ra Lwandle,Alkantpan, Miako ya le Ntsindza na Nhlangano wa Thekinoloji yale Matini.

Huvo ya Mafambiselo ya Armscor yi kamberile pholisi ya khamphani ya yona na makungu eka SHE leswaku yi kota ku lawula kahle no antswisa vuhlayiseki bya le ntirhweni, rihanyu na mbangu lowu yi tirhaka eka wona. Pholisi ya khamphani leyi na makungu uya SHE swi ta sungula ku tirhisiwa eka khampahni hinkwayo ku asesa ku landzeleriwa ka nawu wa SHE na ku fambisa mbangu lowu hi ndlela ya kahle.

Vuleteri na vutivi bya mbangu wa SHE swi vile nkongomiso wa nkoka elembeni-ximali leri hundzeke naswona ku nghenelela loku ku tlakusile xiyimo xa kahle eka swiyimo swa ntirho.

5.3.5 Ku nyikiwa Matimba ka ikhonomi ya Vantima

ARMSCOR yi tiyimiserile ku tirhisa swikongomelonkulu swa ku hundzuka. Mhaka ya nkoka leyi veke kona kuve ku amukeriwa ka Endlelo ra BBBEE.

Matafula lama landzelaka laha hansi ya kombisa mali leyi tirhisiweke ya xiviri loko swi pimanisiwa na tithagete let ia ti vekiwile ta mpimanyeto wa ntirho wa Armscor Mpimanyeto wa ntirho, ku Xava (Acquisition) (tiakhawunti ta SDA na GDA), Ribuwa ra Lwandle ra na Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor.

Matafula ya tlhela nakambe ya kombisa mali leyi tirhisiweke eka Mabindzu Lamatsongo lama Faneleke, Mabindzu lama Nga Katsiwangiki, Mabindzu Lama nga ya Vantima na Mabindzu lama nga ya Vavasati va Vantima loko swi pimanisiwa na tithagete.


SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA NHLANGANO

XIVIKO XA KOMITI YA VUHLAHLUVATINKOTA NA XIYIMO XA KHOMBO

Swiviko swa Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Swiyimo swa khombo leswi amukeleke swipimelo swa ntirho leswi faneleke tanihi ntwanana wa Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo naswona yi endlile vutihlamuleri bya yona hinkwabyo hi laha swi lavekaka hakona eka ntwanano lowu.

Hambileswi Huvo ya Armscor yi nga na vutihlmuleri ra endlelo ra mafambiselo ya xiyimo xa khombo na tisisiteme ta vulawuri byale ndzeni, endlelo leri ri yaka emahlweni ra kamberiwa hi Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo leswaku xana ri tirha kahle.

Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo xi vika minkarhi hinkwayo eka Huvo hi migingiriko ya yona xikan’we na swibumabumelo hinkwaswo leswi endliweke eku endliweni ka vutihlamuleri bya yona.

Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo yi enerisiwile, hi mahungu na tinhlamuselo leti nyikiweke hi mafambiselo na xiyenge xa vuhlahluvatinkota xa le ndzeni, xikan’we na hi ku landza minkanerisano ya yona na MuhlahluvaTinkota Jenerali hi mimbuyelo ya vuhlahluvi bya vona leswaku kun a sisiteme leyi ringaneke ya vulawuri byale ndzeni leyi hlayisiwaka ku kota ku:

• ku hunguta xiyimo xa khombo xa nhlangano ku fika eka xiyimo lexi amukelekaka;

• ku fikelela swikongomelonkulu swa bindzu/ntirho swa nhlangano;

• ku tiyisisa leswaki rifuwo ra nhlangano/khamphani ra hlayisiwa; na

• ku tiyisisa leswaku minxavelano leyi endliwaka ya rhekhodiwa eka tirhekhodo ta bindzu/nhlangano.

Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo yi kamberile switatimendhe swa timali swa lembe na lembe swa khamphani ya Armscor elembeni leri heleke hi 31 Nyenyankulu 2011 na vona leswaku swi fambelana na timhaka hinkwato ta swilaveko swa Nawu wa Mafambiselo ya Timali ta Tiko (Nawu No 1 wa 1999), tanihi laha wu hundzuluxiweke hakona xikan’we na Endlelo ra Tinkota ro Angarhela ra Switatimendhe swa Timali swa Afrika Dzonga.

Komiti ya Vuhlahluvatinkota na Xiyimo xa khombo yi pfumela leswaku ku amukeriwa ka xivilelo lexi yaka emahlweni ku fanerile eka ku lulamisiwa ka switatimendhe swa timali swa lembe na lembe. Kutani yi bumabumerile leswaku ku amukeriwa xiviko xa lembe lexi eka Huvo ya Valawuri enhlengeletanweni ya yona ya siku ra 3 Mhawuri 2011.

...........................TAT. EL BOROLEMUTSHAMAXITULU


XIVIKO XA MUHLAHLUVATINKOTA JENERALI EKA PALAMENDE HI XIYIMO XA MATLHARI XA KHAMPHANI YA AFRIKA DZONGA

XIVIKO XA SWITATIMENDHE SWA TIMALI LEXI HLANGANISIWEKE

Manghenelo

1. Ndzi hlahluvile switatimendhe swa timali leswi katsiweke leswi hlanganisiweke no hambanisiwa swa Khamphani ya Matlhari ya Afrika Dzonga, leswi katsaka xitatimendhe xa xiyimo xa swa timali xa ku fikela hi 31 Nyenyankulu 2011, na xitatimendhe xa muholo hinkwawo, xitatimendhe xa ku cinca ka ndzingano na xitatimendhe xa tirhiselo ra timali xa lembe leri ri heleke, leswi ku nga nkomiso wa tipholisi ta tinkota ta nkoka na tinhlamuselo tin’wana na xiviko xa valawuri tanihi laha swi hlamuseriweke hakona eka tipheji ta 56 ku fikela 141.

Vutihlamuleri bya Valawuri eka switatimendhe swa timali leswi halnganisiweke

2. Valawuri va na vutihlamuleri byo lulamisa no nyiketa kahle switatimendhe leswi swo hlanganisiwa na leswi hambanisiweke swa timali hi ku Landza Endlelo ra Switatimendhe swa Tinkota ra Ntolovelo ra Afrika Dzonga (South African Statements of Generally Accepted Accounting Practice (Switatimendhe swa SA swa GAAP) na swilaveko swa Nawu wa Mafambiselo ya Timali ta Tiko wa 1999 (Nawu No. 1 wa 1999) (PFMA) na Nawu wa Tikhamphani wa Afrika Dzonga wa 1973 (Nawu No.61 wa1973), na vulawuri bya le ndzeni byin’wana lebyi bohiwaka hi mafambiselo kuva byi gfanerile ku kota ku lulamisa switatimendhe leswi hlanganisiweke ni leswi hambaneke swa timali leswi nga hava swihoxo, hambiloko ku ri na vuxisi kumbe swihoxo.

Vutihlamuleri bya MuhlahluvaTinkota Jenerali

3. Tanihi laha swi laviwaka hi kona hi xiyenge xa 188 xa Vumbiwa bya Afrika Dzonga bya 1996 (Nawu No. 108 wa 1996) na xiyenge xa 4 xa Nawu wa Vuhlahluvatinkota ta Mfumo wa Afrika Dzonga, wa 2004 (Nawu No. 25 wa 2004) (PAA), vutihlamuleri bya mina i ku hlamusela mavonelo eka switatimendhe swa timali leswi hlanganisiweke na leswi hambanisweke hi ku ya hi vuhlahluvi bya tinkota bya mina.

4. Ndzi endlile vuhlahluvi bya mina hi ku landza Mimpimo ya Matiko ya misava ekaVuhlahluvatinkota na Xitiviso xo AngarheIa xa 1111 of 2010 lexi humesiweke eka Gazete ya Mfumo 33872 ya 15 N’wendzamhala 2010. Mimpimo leyi yi lava leswaku ndzi landzlela swilaveko swa matikhomelo ya kahle na kungu na endlelo ra vuhlahluvatinkota ku kuma xitiyisiso lexi twisisekaka hi mayelana na leswaku xana switatimendhe swa timali a swi na swihoxo leswi nga kona.

5. Vuhlahluvatinkota byi katsa endliwa ka maendlelo ku kuma vumbhoni bya vuhlahluvi hi mayelana na mintsengo na mimpaluxo eka switatimendhe swa timali leswi hlanganisiweke ni leswi hambanisiweke. Maendlelo lama hlawuriweke ya lawuriwa hi ku ya hi vonelo ra muhlahluvatinkota, ku katsa na maaseselo ya swiyimo swa khombo swa swihoxo swa switatimendhe swa tyimali leswi hlanganisiweke na leswi hambanisiweke, ku kuma leswaku xana ku hava vuxisi kumbe swihoxo. Eku endliweni ka maavelo lama ya swiyimo swa khombo, muhlahluvatinkota u languta vulawuri bya le ndzeni lebyi yelanaka na ku lulamisiwa na ku nyiketiwa ka kahle ka switatimendhe swa timali leswi hlanganisiweke na leswi hambanisiweke ku kota ku dizayina maendleo ya vuhlahluvatinkota lama faneleke eka swiyimo, kambe ku nga ri hi xikongomelo xo lava ku kombisa vonelo rova swiri kahle eka vulawuri byale ndzeni bya khamphani. Vuhlahluvatinkota nakambe byi katsa ku pimiwa ka vuswkoti bya tipholisi ta tinkota leti tirhisiwaka na ku twisiseka ka mimpimanyeto ya tinkota leyi endliwaka hi mafambiselo xikan’we na ku pimiwa ka ku nyiketiwa hinkwako ka switatimendhe swa timali leswi hlanganisiweke na leswi hambanisiweke.

6. Ndzi tshemba leswaku vumbhoni bya vuhlahluvi lebyi ndzi kumeke leswaku byi enerile no fanela ku nyika masungulo ya xivono xa nhlahluvo.


Vonelo

7. Hi ku vona ka mina switatimendhe leswi hlanganisiweke no hambanisiwa swi nyiketiwile kahle hi tindlela hinkwato laha swi yimelaka xiyimo xa swa timali xa Khamphani ya Matlhari ya Afrika Dzonga na tikhamphanintsongo ta yona hi siku ra 31 Nyenyanyankulu 2011, na switatimendhe swa yona swa muholo lowu hetisekeke na tirhiselo ra timali elembeni leri heleke hi ku landza Endlelo ra Switatimendhe swa Tikonta ra Ntolovelo ra Afrika Dzonga (Switatimendhe swa GAAP swa SA) na hi ndlela leyi swi lavekaka hi yona hi PFMA na Nawu wa Tikhamphani wa Afrika Dzonga.

XIVIKO XA SWILAVEKO SWIN’WANA SWA NAWU NA SWINAWANA (REPORT ON OTHER LEGAL AND REGULATORY REQUIREMENTS)

8. Hi ku Landza PAA na hi ku Landza xitiviso xo Angarhela xa 1111 xa 2010, lexi humesiweke issued in Geka Gazette ya Mfumo 33872 ya 15 N’wendzamhala 2010, Ndzi katsa timhaka leti ndzi tikumeke laha hansi eka xiviko xa meandlelo ya ntirho xa lembe na lembe tanihi laha swi hlamuseriweke hakona eka tipheji ta 60 ku fika 84 na timhaka to kala ku nga Misavazeleriwi milawu na swinawana swa khamphani ya mfumo.

Swikongomelonkulu leswi rhangelaka swin’wana

9. Timhaka leti kumekeke eka xiviko xa lembe xa matirhelo ti hava swiphiqo.

Ku Misavazeleriwe ka milawu na swinawana

10. Ku hava timhaka leti kumekeke leti kombisaka ku pfumaleka ko landzeleriwe ka milawu na swinawana leswi faneleke swa nhlangano wa vaaki.

VULAWURI BYALE NDZENI

Hi ku landza PAA na hi ku landza xitiviso xo Angarhela xa 1111 xa 2010, lexi humesiweke issued in Geka Gazette ya Mfumo 33872 ya 15 N’wendzamhala 2010, Ndzi langutile vulawuri bya le ndzeni lebyi faneleke eka vuhlahluvi bya mina kambe ku nga ri hi swikongomelo swo nyika mavonelo ya mina eka kuva kahle ka vulawuri byale ndzeni. A kun a ku kayivela ka nkoka eka vulawuri byale ndzeni loku vangeke leswaku ku vani swivutiso swa mavonelo ya muhlahluvi eka switatimendhe swa timali na timhaka leti kumiweke eka swikongomelonkulu leswi vekiweke ekusunguleni na ku pfumala ku landzelela/fambisana na milawu na swinawana.

Pretoria 2929 Mawuwani 2011


KU AMUKERIWA KA XIVIKO XA LEMBE HI VALAWURI

Huvo yi amukerile no tekela enhlokweni vutihlamuleri bya yona eka tisisiteme ta vulawuri byale ndzeni ta khamphani.Mafambiselo ya na vutihlamuleri byo lulamisa Switatimendhe swa Timali swa Lembe na Lembe na Switatimendhe swa Timali ta Khamphani swa Lembe na Lembe hi ku landzelela Maendlelo ya Tinkota Lama Amukelekaka yo Angarhela ya Switatimendhe swa Timali eAfrika Dzonga.

Valawuri hi ku seketeriwa hi Komiti ya Xiyimo xa Khombo na VuhlahluvaTinkota va enerisiwile leswaku mafambiselo ya tivisile no hlayisa vulawuri bya le ndzeni lebyi ringaneke ku tiyisisa leswaku kun a tirhekhodo leti tshembekeke let inga kona to lulamisa switatimendhe swa timai, ku kota ku hlayisa rifuwo ra khamphani na ku tiyisisa leswaku minxaviselano hinkwayo ya pfumeleriwa hi laha swi faneleke hakona.

Hikwalaho ka nhlamuselo leyi, Valawuri va Armscor va amukela vutihlamuleri bya switatimendhe swa timali leswi. Mahungu lama nga eka tipheji ta 57 ku fikela 141 ya amukeriwile hi Huvo ya Valawuri hi siku ra 3 Mhawuri 2011.

...............................................LT GEN (RET) MM MOTAUMUTSHAMAXITULU


XIVIKO XA VALAWURI MANGHENELO

Nhlangano wa Matlhari wa Afrika Dzonga (Armscor) i nhlangano lowu nga enawini lowu tumbuluxiweke hi ku landza Nawu wa Nhluvukiso na Vumaki bya Mathlari (Nawu No 57 wa 1968), naswona vukona bya wona wu hlamuseriwile eka Nawu wa Khamphani ya Matlhari wa Afrika Dzonga (Nawu No 51 wa 2003), hilaha wu hundzuluxiweke hakona.

Armscor yi tsarisiwile tanih xedulu ya 2 ya Khamphani ya Mfumo hi ku landza Nawu wa Mafambiselo ya Timali ta Tiko (Nawu wa 1 wa 1999) (PFMA) tanihi laha wu hundzuluxiweke hakona. Nakambe wu ya emahlweni wu lawuriwa hi Swinawana leswi humesiweke hi ku landza PFMA.

Xiviko lexi xi nyiketiwile hi ku landza swilaveko leswi faneleke swa PFMA. Xi nyika nkomiso wa maendlelo ya ntirho ya Armscor, lama pimiwaka hi ku ya fambelanisa na tithagete ta maendlelo ya ntirho leti Khamphani yi tivekeleke tona eka lembe-ximali leri nga ku kamberiweni.

MAFAMBISELO YA NHLANGANO VUTIHLAMULERI BYA HUVO

Huvo ya Valawuri yi landzelela nawu wa “tirhisa ntsena kumbe hlamusela ” tanihi laha wu hlamuseriweke hakona eka Xiviko xa King III xa Mafambiselo ya Tikhamphani. Xi ya emahlweni xi tirhisa Fambiselo ra Mafambiselo ya Khamphani eka Xiyenge xa Mfumo eka ndlela leyi wu endlaka ntirho wa yona hi yona. Huvo ya Valawuri yi nyika vurhangeri bya kahle eka Khamphani no tlhela yi langutela mafa,mbiselo ya rifuwo ra Khamphani hi ndlela ya vutlhari na hi ndlela ya kahle na leyi nga erivaleni.

Mfumo wa Riphabuliki ra Afrika Dzonga, lowu yimeriweke hi Ndzawulo ya Vusirheleri na Khale ka Masocha hi wona wu ri woxe n’wini wa minkavelo ya Khamphani. Vuxaka bya n’wini wa minkavelo bya fambisiwa exikarhi ka swin’wana hi ku tirhisa vumbele ra Ntwanano wa N’wini wa minkavelo leri vekaka erivaleni swilo leswi faneleke ku fikeleriwa exikarhi ka Nhlangano na Ndzawulo no seketeriwa hi Makungu ya Nhlangano, lama tiyisisaka leswaku tithagete ta Nhlangano, mimpimo na mahungu swi hlamuseriwa kahle ku tlakusa vutihlamuleri bya Huvo.

Elembeni ler inga ku kamberiweni, Huvo yi yile emahlweni yi pima nkoka wa maendlelo yo xava lama nga kona, lama tivisiweke na ku lulamisa ku tsandzeka loku nga endlaka leswaku Nhlangano na Mfumo swi va eka xiyimo xa khombo ku tiyisisa vutihlamuleri na ndzhuti. Huvo yi tiyisisile leswaku leswi swi endliwa hi ku Misavazela xitirateji xa xiyimo xa khombo lexi amukeriweke na makungu, leswaku wu tshama wu ri na vutihlamuleri eka vulanguteri bya mafambiselo ya xiyimo xa khombo endzeni ka Nhlangano.

Mafambiselo ya kahle ya nhlangano ya lava leswaku nhlangano wun’wana na wun’wana loko wu ri karhi wu endla ntirho wa wona, wu fanele ku tekela enhlokweni pholisi, milawu na timhaka ta nkoka ta mbangu leti kumekaka endhawini ya wona ya ntirho.

Enkarhini lowu nga ku kamberiweni, Armscor yi rhangisile emhalweni xitirateji xa vuswikoti bya vatirhi lexi vekeke tithagete let inga erivaleni laha ku nga na kungu ra magoza leri yelanaka ro hundzuluxiwa, vupulani bya tlhandlamana na nhluvukiso wa vatirhi. Nakambe yi tiyisisile leswaku vuxaka bya vatirhisani byi fambisiwa kahle na tlhela byi pfuneta vatirhisani hinkwavo.

Huvo tanihi Mulawuri wa Vutihlamuleri yi nyikete mafambiselo ya Nhlangano ya siku na siku eka Huvo ya Mafambiselo ehansi ka Mufambisinkulu. Leswi swi hlamuseriwile kahle eka ku Nyiketiwa ka Vulawuri ku tiyisisa leswaku Huvo yi langutela nghingiriko wa Mafambiselo. Ku nyika nhlanganiso lowu lavekaka exikarhi ka Huvo na Mafambiselo, Mufambisinkulu na Mutirhinkulu wa swa Timali i swirho leswi nga langhiwangiki swa Huvo.


VUXOKOXOKO BYA LAVA VEKE KONA/NGHENELEKE TINHLENGELETANO TA HUVO NA KOMITI 2010/2011

Vuxokoxoko bay Lava ngheneleke tinhlengeletano ta Huvo na Komiti 2010/11

VitoTinhlengeletano ta Huvo ya Valawuri

Tinhlengeletano ta Komiti ya Vuhlahluvi bya Tinkota na Komiti ya Xiyimo xa Khombo

Tinhlengeletano ta Komiti ya Vuswikoti bya Vatirhi/Swipfuno swa Vatirhi

Dok. PS Molefe 10 ehenhla ka 11 A nga ri xirho A nga ri xirho

Man. R Msiza 10 ehenhla ka 11 A nga ri xirho 3 ehenhla ka 4

Tat. RP Meyer 10 ehenhla ka 11 3 ehenhla ka 4 A nga ri xirho

Tat. EL Borole 11 ehenhla ka 11 4 ehenhla ka 4 A nga ri xirho

Tat. SA Msibi 11 ehenhla ka 11 A nga ri xirho 4 ehenhla ka 4

Tat. LW Mosiako 9 ehenhla ka 11 A nga ri xirho 4 ehenhla ka 4

Man. V September 11 ehenhla ka 11 A nga ri xirho 3 ehenhla ka 4

Tat. JS Mkwanazi (Mukhomeri wa CEO) 10 ehenhla ka 11 4 ehenhla ka 4 2 ehenhla ka 2

Tat. JG Grobler (CFO) 11 ehenhla ka 11 4 ehenhla ka 4 A nga ri xirho

Swirho swale handle

Man. Medupe A nga ri xirho 4 ehenhla ka 4 A nga ri xirho

Tat. RD Marule A nga ri xirho 3 ehenhla ka 4 A nga ri xirho

Matsalana wa Khamphani

Adv. CVV Ramphele¹ 9 ehenhla ka 9 3 ehenhla ka 3 2 ehenhla ka 2

Man. MM Molepo² 2 ehenhla ka 2 1 ehenhla ka 1 Matsalana wa Khamphani loyi a nga na Kontiraka ku sukela hi 1 Nhlangula 2009 ku fikela 31 Sunguti 2011²Matsalana wa Khamphani loyi a Khomeleke ku sukela hi 1 Nyenyenyani 2011 ku fikela 31 Nyenyankulu 2011

Tikomitintsongo ta Huvo

Huvo ya Valawuri yin a na tikomitintsongo leti landzelaka leti tirhaka ku seketela vulanguteri bya Huvo eka swivandla swokarhi:

KOMITI YA VUHLAHLUVI BYA TINKOTA NA KOMITI YA XIYIMO XA KHOMBO

Komiti leyi yi fambisiwa hi mulawuri loyi a nga riki wa komitinkulu no vumbiwa hi swirho swa ntlhanu, leswi swinharhu swa swonaswi nga riki swa komitinkulu na swimbirhi leswi ngaswirho leswi tiyimeleke, leswi nghenisiweke eka komiti hikwalaho ka swikili swo hlawuleka swa swona na vutivi eka timhaka ta tinkota na timali.

Komiti a yi tirha ehansi ka ntwanano lowu amukeriweke, lowu fambisanaka na Xiviko xa King III eka Mafambiselo ya Khamphani na swilaveko swa Nawu wa Tikhamphani No 71 wa 2008, hilaha wu hundzuluxiweke hakona.

Komiti yi na matimba hi ku landza ntwanano lowu amukeriweke ku tihlanganisa na MuhlahluvaTinkota Jenerali na vativi va le handle van’wana emhakeni yin’wana na yin’wana leyi yi vonaka yi fanerile.


Mufambisinkulu, Mutirhinkulu wa swa Timali na vahlahluvi va tinkota va le ndzeni na le handle va nghenerile tinhlengeletano ta komiti loko va rhambiwile.

KOMITI YA VUSWIKOTI BYA VATIRHI

Komiti ya Vuswikoti bya Vatirhi yi vumbiwa hi swirho swo kala swi ngari swa komitinkulu swa mune, leswi xin’we xa swona ku nga Mutshamaxitulu wa Komiti. Elembeni leri nga ku kamberiweni, Komiti exikarhi ka swin’wana yi tirhisile nkarhi wa yona ku hluvukisa makungu ya vuswikoti bya vatirhi lama hetisekeke ya Khamphani, ku pimanyetiwa na nhluvukiso wo seketela xivumbek oxa khamphani na ku thoriwa ka Mufambisinkulu.

KOMITINKULU

Komitinkulu yi vumbiwa swirho leswi nga riki swa komitinkulu naswona yi hlangana ntsena loko ku ri na swiyimo swa xihatla swo tika swinene, laha mhaka ya kona yi nga fanelangiki ku hlwerisiwa ku fikela loko ku rhambiwa nhlengeletano ya huvo. A ku vanga na nhlengeletano ya komitinkulu leyi khomiweke elembeni leri nga ku kamberiweni.

KU HERISIWA KA NTIRHO WA VALAWURI VA ARMSCOR

Ku hava swirho swa Huvo ya Armscor leswi hlongoriweke tanihi valawuri hikwalaho ka swivangelo leswi nga vaka swi ri eka Nawu wa tikhamphani wa 1973 (tanihi laha wu hundzuluxiweke hakona) kumbe PFMA na swinawana swa wona.

SWILAVEKO HI KU LANDZA FAMBISELO RA MAFAMBISELO YA NHLANGANO EKA XIYENGE XA MFUMO XIVUMBEKO XA NHLANGANO

Xivumbeko xa ntirho wa Khamphani xa kumeka eka pheji ya 5 ya xiviko lexi.

SWIENDLEKO SWA NKOKA LESWI VIKIWEKE EKA VALAWURINKULU

A ku na swiendleko swa nkoka leswi vikiweke eka Valawurinkulu elembeni leri nga ku kamberiweni.

KU LANDZULA/KANETA SWIHEHLO (LITIGATION)

Enkarhini wo vika lowu nga eku kamberiweni, Armscor a yi ri na timhaka ta swa nawu timbirhi na timhaka ta swa vatirhi

timbirhi. Eka mhaka yin’wan ya tona ku vile na magoza lama tekiweke eka Armscor kuva yi nga landzelelanga kontiraka hi mayelana na ntwanano wa vulavisisi bya Xibalo xo Engeteriwa ka Nkoka (VAT). Emhakeni leyi, Armscor yi kanetile swikoxo swa mumangari. Xikaneto xi amukeriwile hi Khotonkulu ya Northern Gauteng. Mintlawa hi mimbirhi se yi hundzuluxile maphepha ya yona naswona mhaka leyi yi languteriwa kuva yi tengiwa hi 2012.

Emhakeni yavumbirhi, ku tekiwile magoza ya nawu eka Armscor eKhoto ya ya swa Nawu ya le Lisbon ePortugal. Xikoxo a xiri xo tlherisela xihakelwana hi mayelana na nxaviselano lowu ehleketeriwaka kuva wu humelerile eku heleni ka malembe ya 1980. Munhu wa vunharhu u nghenerile ntengo lowu leswi vangeke leswaku ku va ni ku hlwerisiwa lokukulu ku va mhaka leyi yi tengiwa rosungula.

Emhakeni ya nadnzu wa vatirhi wosungula khale ka mutirhi wa Armscor u nyikiwile ndziriso wo huma eka CCMA hi mayelana no va a hlogoriwe swi nga ri enawini . Nandzu wu rhumeriwe e Khoto ya Vatirhi leswaku wu kamberiwa. Nandzu wavumbirhi wa vatirhi i wa mayelana na magoza mambirhi yo hambana lama tekiweke hi mutirhi un’we hi mayelana no tlakusiwa na ku chikisiwa exiyin’weni. Eka xiyimo xosungula CCMA yi kumile leswaku Armscor a yiri hava nandzu naswona mutirhi u hundziserile nandzu eKhoto ya Vatirhi leswaku wu kamberiwa. Eka xiyimo xavumbirhi ndziriso a wu nyikiwile mutirhi naswona Armscor yi hundziserile nandzu eKhoto ya Vatirhi leswaku wu kamberiwa.

FAMBISELO RA VUHLANGANISI SWIN’WE NA MUTIRHISANI (PROTOCOL FOR COMMUNICATION WITH SHAREHOLDER)

Mulawurinkulu wa Armscor i Holobye wa Vusirheleri, loyi a yimelaka n’wini wa minkavelo. Huvo tanihi Mulawuri wa Vutihlamuleri wa Nhlangano yi vika eka Holobye wa Vusirheleri. Vuhlanganisi swin’we na n’wini wa minkavelo byi endliwa hi ku tirhisa hofisi ya Mutshamaxitulu.

Ku tlhandlekela, tinhlengeletano ta xinkarhana ti vile kona exikarhi ka Holobye na Mutshamaxitulu. Ku vika ka minkarhi hinkwayo ku endliwile hi ku landza Ntwanano wa Vini vaMinkavelo, na swiviko swa nkarhinyana, swiviko swa minkarhi yo kala yi nga fani swi nyiketiwile.


SWIVILELO

Huvo yi kamberile mimpimanyeto ya timali ta nhlangano ya nkarhi wa 1 Dzivamisoko 2011 ku fikela 31 Nyenyankulu 2012 naswona yi enerisiwile leswaku kun a swipfuno swo ringana leswi nga ta hlayisa mintirho ya Minhlangano. Armscor nakambe yi ya emahlweni yi kanerisana swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri ku tiyisisa leswaku ku na timali to ringana leti lavekaka to endla mintirho. Valawuri va hava xivangelo xo tshemba leswaku Armscor a yi nge tshami yiri xivilelo enkarhini lowu taka.

RIPAPILA RA NSALO WA LE NDZHAKU KA SWIENDLEKO (POST BALANCE SHEET EVENTS)

Tanihi laha swi kombisiwee hakona eka xiviko lexi na switatimendhe swa timali a ku vanga na timhaka ta nkoka kumbe swiyimo swa nkoka leswi khumbeke xiyimo xa swa timali xa Nhlangano kumbe khamphani exikarhi ka siku ro ringanisiwa ka timali na siku ro endliwa ka xiviko lexi.

MPIMANYISO WA MATIRHELO NA SWIKONGOMELO Swikongomelonkulu swa ntirho swa lembe-ximali ra 2010/2011

Makungu ya Malembe Manharhu ya Nhlanganiso wa Ntirho na Bindzu ya hlamusela tinxaka timbirhi ta Swikombiso swa Maendlelo ya Ntirho. Muxaka wosungula wu vulavula hi swikombiso swa maendlelo ya ntirho ku kota ku pima ku endliwa ka ntirho wa Nawu wa Armscor tanihi laha swi hlamuseriweke hakona eka DoD kasi ntlawa wa vumbirhi wu pima ku fikeleriwa ka swikongomelonkulu swa makungu ya khamphani leswi katsaka swikongomelonkulu swo tanihi nghingiriko wa Armscor wa ku Nyikiwa Matimba ka Ikhonomi ya Vantima (BEE) lowu seketelaka Nawu wa BBBEE wa mfumo na ku hundzuluxiwa ka Armscolr kuva yi yimela tinhlayo ta laha tikweni hinkwaro.

Ku engetela eka leswi nga laha ehenhla Armscor yi tirhisa vuswikoti bya xiiyimo hinkwaxo ku pima leswaku xana hi yihi hakelo yo xava. Mpimo wu kombisa mpimo wa ku xava ko hetiseka loko ku pimanisiwa na hakelo ya ku xava eka ntsengo hinkwawo wa migingiriko leyi kumbeteriwaka. Xikongomelo xa 5.9% a xi vekiwile eka lembe-ximali ra 2010/2011. Hikwalaho kaleswi ku fikeleriwile ku ringana 7.37% loko yi pimanisiwa na 7.35% hi lembe-ximali ra 2009/2010. Xikongomelo xa 2010/2011 a xi fikeleriwanga hi ku hetiseka, kambe hambiswiritano hikwalaho kova ntsengo hinkwawo wa migingiriko yo xava wu hungutiwile hi ntsengo wa R1 605.4m hikwalaho ka ku engeteriwa ka mintirho leyi a yi fanele ku endliwa eka tiphurojeke to xava na swilaveko swa R1 722m leswi nga kala swi nga fikeleriwi/amukeriwi ku suka eka Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika Dzonga.

Tikhamphanintsongo ta Armscor ti vile na nsalo wa R8.2mlaha Minhlangano ya Vusirheleri ya ARMSCOR Ltd yi veke na nsalo wa R11.7m loko swi pimanisiwa na thagete ya R1.2m ya ndzahlekelo. Ndzahlekelo wa tikhamphani ta rifuwo wu endlile ntsengo wa R3.5m, leyi katsaka ku hunguteka ka nkoka wa miako.

KU PIMIWA KA MAENDLELO YA NTIRHO LOKO SWI PIMINASIWA NA SWIKONGOMELONKULU SWA NHLANGANO WA KHAMPHANI YAARMSCOR (TANIHI LAHA SWI AMUKERIWEKE HAKONA EKA MAKUNGU YA NHLANGANO) NTIRHO WA ARMSCOR

• Xikongomelonkuluxa1kufika3

Ku pima ku tirha kahle ka ntirho wo xava hi ku landza Ntwanano wa Xiyimo xa Vukorhokeri exikarhi ka Armscor na DOD. Xikongomelo xa minkhetekanyo yinharhu yo xava xi hlamuseriwile hi ndlela leyi landzelaka:

• TikontirakaletifanelekekuendliwahiArmscor

Ku pima xitshembiso xa swa timali loko swi pimanisiwa na nkoka lowu kunguhatiweke ximfumo lowu simekiweke eka swilaveko leswi amukeriweke no tiyisisiwa tanihi swilaveko swa ntiyiso (valid) swo huma eka DOD.


• Tirhiseloratimali(Tihakelotatikontirakaletiendliwaka)

Tirhiselo ra timali ri ta pimanisiwa na kungu ra tirhiselo ra timali leri landzelaka switshembiso swa lembe-ximali.

Xikongomelonkulu xa 4 – Ku Nghenela ka Mafambiselo ya Vumaki bya Vusirheleri (DIP))

Ku pima ku tirhisiwa ka swikongomelo swa DIP hi ku landza SLA na ku landzelela Nawu wa Armscor.

Xikongomelonkulu xa 5 – Mafambiselo no tirhisiwa ka thekinoloji ya vusirheleri, ndzavisiso, xkambelwana na swilaveko swo pimiwa ka nkoka swa DOD

Ku pima ku tirhisiwa ka kahle ka Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor leyi nga tikontiraka ta nkoka swilo swa nkoka hi kuya hi tioda leti amukeriwaka.

• SWIKONGOMELOSWAVUPULANISWAARMSCOR Xikongomelo xa Vupulani xa 1 – Thagete ya Vuswikoti swa Vatirhi

Ku pima ku fikeleriwa ka swipakaniso leswi vekiweke swo hundzuluxa Armscor ku yimela xihlaya xa tinhlayo ta tiko hinkwaro na ku pfuna Armscor ku thola vatirhi lava nga ta endla migingiriko ya ntirho wa yona

Xikongomelo xa Vupulani xa 2 – Timali na Nkulo

Ku pima ku Misavazeleriwa ka tirhiselo ra swa timali na goza ro hlayisa timali to ringana ku hlayisa nhlangano.

Xikongomelo xa Vupulani xa 3 – Vanhu na Vuswikoti

Ku pima vuswikoti bya Armscor ku kota ku thola no hlayisa vatirhi hi ku tirhisa mbangu wa ntirho wa kahle.

Xikongomelo xa Vupulani xa 4 – Ku Nyikiwa Matimba ka Ikhonomi ya Vantima

Ku pima ku tirhisiwa ka mali hi ku landzela Nawu wa BBBEE na xiyimo xa ku tiyisisiwa ka ka BBBEE ya Armscor.

Xikongomelo xa Vupulani xa 5 – Vuxaka swin’we na Vatirhisani

Ku pima vuxaka swin’we exikarhi ka vatirhisani na kuva Armscor yi landzelela mafambiselo ya kahle ya nhlangano.

Xikongomelo xa Vupulani xa 6 – Vumaki by ale Kusuhi

Ku pima nseketelo wa vumaki byale kusuhi.

Xikongomelo xa Vupulani xa 7 – Vuswkoti bya kahle bya Ntirho

Ku pima vuswikoti bya kahle bya ntirho bya Armscor.


LESWI HLANGANISIWEKE Mintirho ya ARMSCOR: Swikongomelonkulu

Xikongomelonkulu xa 1: CAT 1 Ku xaviwa ka swilo swa vusirheleri, ku nga katsiwi ku xaviwa ka swilo swa vupulani bya vusirheleri kambe ku katsiwa ku xaviwa ka thekinoloji (tiphurojeke)

KPI Xikongomelo Leswi fikeleriweke Matirhelo loko ma pimanisiwa na xikongomelo

1.1 Tikontiraka leti nga ta endliwa hi: Thagete ya Armscor ya 90% ya timali leti tshembisiweke leswi nga ta pimanisiwa hi ku swi fambelanisa ximfumo na nkoka wa makungu yo tiyimisela lowu simekiweke eka swilaveko leswi amukeriweke no tiyisisiswa swiri swilaveko leswi faneleke swo huma eka DOD.

90% 96.1%

Swilaveko swa DOD swa ntsengo wa R444.979m swi amukeriwile.

ARMSCOR yi tshembisile R427.673m eka timalileti nga laha ehenhla leswi vangeke leswaku ku vani ku humelela ka 96.1% loko swi pimanisiwa na thagete leyi vekiweke ya 90%.

Xikongomelonkulu xi fikeleriwile ku tlula mpimo.

1.1 Tirhiselo ra timali (tihakelo ta tikontiraka leti endliweke): Thagete ya tirhiselo ra mali ya Armscor 90% yi ta pimanisiwa ximfumo swin’we na makungu ya ximfumo ya tirhiselo ra mali ya khexe hi ku landza switshembiso swa lembe-ximali. (Tirhiselo ra mali ya khexe byi pfuxetiwa hi minkarhi hinkwayo swin’we na switshembiso elembeni-ximali naswona ku cinca loku nga ehenhla ka matrimba ya vulawuri bya Armscor).

90% 101.9%

Makungu lama amukeriweke ya tirhiselo ra mali ya khexe ya lembe-ximali ku kota ku endla swileriso/ku hakela tioda leti endliweke ta R2,115.295m.

ARMSCOR yi kotile ku fikelela/tirhisa mali ya khexe ya nkoka wa R2,156.222m, leswi vangeke leswaku ku fikeleriwa ku ringana 101.9% wa thagete leyi a yi vekiwile ya 90%.


Xikongomelonkulu xa 2: Strategic defence acquisition (SDPs)

KPI Xikongomelo Leswi fikeleriweke

Matirhelo loko ma pimanisiwa na xikongomelo

Tikontiraka leti nga ta endliwa hi ARMSCOR: Thagete ya Armscor ya 90% ya timali leti tshembisiweke leswi nga ta pimanisiwa hi ku swi fambelanisa ximfumo na nkoka wa makungu yo tiyimisela lowu simekiweke eka swilaveko leswi amukeriweke no tiyisisiswa swiri swilaveko leswi faneleke swo huma eka DOD.

90% 99.89%

Swilaveko swa DOD swa ntsengo wa R33.326m swi amukeriwile.

ARMSCOR yi tshembisile R33.291m eka timali leti nga laha henhla leswi vangeke leswaku ku va ni ku humelela ka 99.89% loko swi pimanisiwa na thagete leyi vekiweke ya 90%.

Xikongomelonkulu xi fikeleriwile ku tlula mpimo


Tirhiselo ra timali (tihakelo ta tikontoraka leti endliweke): Thagete ya tirhiselo ra mali ya Armscor 90% yi ta pimanisiwa ximfumo swin’we na makungu ya ximfumo ya tirhiselo ra mali ya khexe hi ku landza switshembiso swa lembe-ximali. (Tirhiselo ra mali ya khexe byi pfuxetiwa hi minkarhi hinkwayo swin’we na switshembiso elembeni-ximali naswona ku cinca loku nga ehenhla ka matrimba ya vulawuri bya Armscor).

90% 100.76%

Makungu ya tirhiselo ra mali ya khexe elembeni-ximli ri vile ntsengo wa R1,114.614 wa mamiliyoni.

ARMSCOR yi kotile ku tirhisa mali ya khexe ya ntsengo wa R1,123.126 wa mamiliyoni, leswi vangeke leswaku ku vani ku fikeleriwa ka 100.76% loko swi pimanisiwa na thagete leyi a yi vekiwile ya 90%.


Xikongomelonkulu xa 3: System support – acquisition and procurement (operational funds)



Tikontiraka leti nga ta endliwa hi ARMSCOR: Thagete ya Armscor ya 90% ya timali leti tshembisiweke leswi nga ta pimanisiwa hi ku swi fambelanisa ximfumo na nkoka wa makungu yo tiyimisela lowu simekiweke eka swilaveko leswi amukeriweke no tiyisisiswa swiri swilaveko leswi faneleke swo huma eka DOD.

90% 97.92% Swilaveko swa DOD swa ntsengo wa R1,067.190m swi amukeriwile.

ARMSCOR yi tshembisile R1,045.041m wa timali leti nga laha ehenhla leswi vangeke leswaku ku vani ku fikeleriwa ka 97.92% loko swi pimanisiwa na thagete leyi a yi vekiwile ya 90%.


Tirhiselo ra timali (tihakelo ta tikontoraka leti endliweke): Thagete ya tirhiselo ra mali ya Armscor 90% yi ta pimanisiwa ximfumo swin’we na makungu ya ximfumo ya tirhiselo ra mali ya khexe hi ku landza switshembiso swa lembe-ximali. (Tirhiselo ra mali ya khexe byi pfuxetiwa hi minkarhi hinkwayo swin’we na switshembiso elembeni-ximali naswona ku cinca loku nga ehenhla ka matrimba ya vulawuri bya Armscor).

90% 99.89% Makungu ya tirhiselo ra mali ya khexe elembeni-ximali ku vile ntsengo wa R2,682.705 wa mamiliyoni.

ARMSCOR yi kotile ku fikelela tirhiselo ra mali ya khexe ya nkoka/ntsengo wa R2,679.624m, leswi vangeke leswaku ku vani ku fikeleriwa ka 99.89% loko swi pimanisiwa na thagete leyi a yi vekiwile ya 90%.



Xikongomelonkulu xa 4: Mafambiselo ya DIP


Nkoka wa swikweleti swa DIP leswi nga ta nyiketiwa eka vaphakeri vale ndzhandzhen.

Ku ta amukeriwa swikweleti swa R511m hi 2011-03-31

R1 583m

Swikweleti swa DIP swa ntsengo wa R1 583m (309.69%) swi nyiketiwile elembeni-ximali ra 2010/11.

Ku fikeleriwa ka xiyimo xo tlula mpimo ku vile kona hikwalaho ka ntirho wa Gripen lowu endliweke hi vuswikoti lebyikulu swinene 18 wa tin’hweti ku nga si hela nkarhi lowu a wu pimiwile.


Xikongomelonkulu xa 5: Mafambiselo na ku tirhisiwa ka thekinoloji ya swa vusirheleri, ndzavisiso na swilaveko swo kambela no pima nkoka swa DOD


ADI ku fikelela swikongomelonkulu swa nkoka hi kuya hi tiodara leti amukeriweke to huma eka ARMSCOR lembe-ximali rin’wana na rin’wana. 90% ya ku hetisiwa ka swikongomelo/ku endliwa ka ntirho eku heleni ka lembe-ximali.

90% 95.97%

ADI yi kotile ku endla vukorhokeri bya ntsengo wa R82 970 337 loko swi pimanisiwa na swikongomelo swa nkoka swa ntirho eka tiodara leti amukeriweke ti huma eka ARMSCOR leti nga ni ntsengo/nkoka wa R86 454 745. Leswi swi vangile leswaku ku vani ku fikeleriwa ka 95.97% loko swi pimaniisiwa na thagete leyi a yi vekiwile ya 90%.


Swikongomelonkulu swa Vupulani bya ARMSCOR

vXikongomelonkulu xa vupulani xa 1: Tithagete ta Vuswikoti bya vatirhi



Ku thoriwa no tshika n tirho ka vatirhi eka swiyimo swa vuthekiniki (ku nga katsiwi lava wiseke ku tirha).

< 4,5% 2.21%

15 wa lava tshikeke ntirho vo huma eka swiyenge swa vuthekiniki lembe leri ku fikela sweswi – 3 AS; 6 STS; 5 MP na 1 SU xiyimo xa gandlati lerikulu.

Objective exceeded.


Ku antswisa xihlaya xa vatirhi va ARMSCOR leswi xi yimela xihlaya xa tinhlayo ta rixaka na swifundzank-ulu

Ku lava ku ringana 82% wa vanhu lava thoriwaka vo huma ehandle va fanele kuva vantima

100%

100% ya vathoriwa vo huma ehandle (vathoriwa va 36) a va ri vantima.


Ku lava ku ringana 22% wa vanhu vale handle lava thoriweke eka mintlawa ya mintirho ya xithekiniki va fanele kuva vavasati

20%

20% wa vanhu lava thoriweke eka eka mintlawa ya mintirho ya xithekiniki a kuri vavasati (vathoriwa va 20: 4 vaxisati – 2 MP; 2 STS).

Xikongomelonkulu a xi fikeleriwanga.

Ku lava ku ringana 65% wa vanhu lava thoriwaka eka mintlawa ya ntirho wo kala wu nga ri wa xithekiniki a kuri vavasati.

56.25%

56.25% wa vanhu hinkwavo vale handle lava thoriwaka eka mintirho yo kala yi nga ri xithekiniki va fanele kuva vavasati (vathoriwa va 16: 9 vaxisati – 1 SU; 1 STS; 6 AS; 1 OS).


Ku lava ku ringana 30% wa vatirhi eka swiyimo swa vulanguteri na le henhla va fanele kuva vavasati.

28.93%

28.93% wa vatirhi hinkwavo eka swiyimo swa vulanguteri na le henhla a va ri vavasati (764 STS na le henhla: 221 vaxisati – 156 STS; 56 MP; 8 SU; 1 EX).


Tibasari

Nyika tibasari eka vadyondzi va 6 lava dyondzelaka tidyondzo tale henhla hi ku fambisana na makungu ya swikongomelonkulu swa vatirhi va ARMSCOR

8

8 wa vadyondzi lava dyondzelaka tidyondzo tale henhla va nyikiwile tibasari.


Nongonoko wo Hluvukisa Titalenta

Ku na 12 wa valeteriwa ehansi ka xikimu 17

Ntsengo hinkwawo wa 17 wa vanhu wu nghenerile Nongonoko wa Nhluvukiso wa Talenta (TDP) wa lembe-ximali ra 2010/11.



Xikongomelonkulu xa vupulani xa 2: Timali na nkulo (Funding and growth)


Ku hava tirhiselo ra le henhla ka mpimanyeto wa mali ya ntirho wa ARMSCOR lowu pfumeleriweke.

0% ya tirhiselo ra le henhla ka mpimanyeto

5.3% tirhiselo ra timali ra le hansi ka mpimanyeto

Kunguhatiwile/Pulaniweke: R858.5mFikeleriwile: R813.1m


Ku hunguteka ka nkayivelo wa mpimanyeto hi ku tirhisa mali yo engetela/ ku hungutiwa ka tihakelo/ ku antswisiwa ka ku koteka (mpimanyeto wa masungulo wa 2010/11 – R61.6 wa mamiliyoni).

5% ku hunguteka ka mpimanyeto wa masungulo lowu amukeriweke wa 2010/11

79.7%

Kunguhatiwile: R61.6m deficitFikeleriwile: Nkayivelowa R12.5 wa mamiliyoni (loko ku nga katsiwi mpfuneto wa kahle wo huma eka nkwama wo yisa emahlweni wa swa vutshunguri)


Xikongomelonkulu xa vupulani xa 3: Vanhu na vuswikoti



Mpimo wo eneriseka ka mutirhi

Kumisisa masungulo (Determine baseline)

61.87%

Masungulo ya kumisisiwile kuva 61.87%.


Ku landzelela makungu ku swi fambelanisa na ntolovelo wa nhlangano lowu tsakeriwaka loko wu pimanisiwa na ntolovelo wa nhlanganolowu nga kona

90% 95.82%

95.82% ku landzeleriwa loku veke kona ku sukela hi 31 Nyenyankulu 2011.


Ku tirhisiwa ka makungu ya nhluvukiso ya mintirho leyi nga ta landzela ku hatlisisa nhluvukiso eka swivandla swa xithekiniki na swikili swa nkoka

80% ku landzeleriwa ka makungu

93%

93% ku landzeleriwa loku veke kona ku sukela hi 31 Nyenyankulu 2011.



Xikongomelonkulu xa vupulani xa 4: Ku Nyikiwa Matimba ko Anama ka Ikhonomi ya Vantima (Broad-based Black Economic Empowerment)



4.1 Ku engeteleka ka mali leyi tirhisiweke eka tikhamphani ta BEE hi ku landza Tikhodi ta Matikhomelo ya Kahle ta BBBEE tanihi laha swi tivisiweke hakona eka nkhetekanyo wun’wana na wun’wana (leswi simekiweke eka swiyimo leswi amukeriweke).

ARMSCOR

4.1.1. Mpimanyeto wa ntirho > 70% 107.16%

Tirhiselo ra mpimanyeto wa ntirho ri fikelele 107.16% loko ri pimanisiwa na thagete ya 70%. (Ntsengo hinkwawo wo xava loko ku nga katsiwi minhlangano leyi tirhisanaka na mfumo wu vile R18 126 367. Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta BBBEE wu vile R19 424 714).


4.1.1.1(a) Tirhiseo ra timali eka ti- QSE > 10% 29.91%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R18 126 367Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta QSE: R4 156 136


4.1.1.1(b) Tirhiselo ra timali eka ti- EME > 10% 37.58%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R18 126 367Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta EME: R6 344 575


4.1.1.2 Tirhiselo ra timali eka minhlangano leyi mintlawa leyi hlawuriweke yi nga na ku tlula 50% wa mintsakelo ya swa ikhonomi

> 9% 49.18%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R18 126 367Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani leti mintlawa ya vantima leyi hlawuriweke yi nga na ntsakelo wa swa ikhonomi wo tlula 50%: R8 417 479



4.1.1.3 Tirhiselo ra timali eka minhlangano leyi vavasati va vantima va nga na ku tlula 30% wa mintsakelo ya swa ikhonomi

> 6% 35.01%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R18 126 367Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani leti vavasati va vantima va nga na ntsakelo wa swa ikhonomi wo tlula 30%: R6 318 875


ADI

4.1.2. Mpimanyeto wa ntirho (tihakelo ta ntirho, tihakelo to va hava mpimanyeto ta nxaviso na timali to xava tinhundzu)

> 55% 68.40%

Tirhiselo ra mali ya nxaviso, tihakelo ta ntirho na mali swi fikelerile 73.61%.Thagete a yi simekiwe eka tihakelo ta nxaviso, tihakelo ta ntirho na mali leswi endleke ntsengo wa R97 534 962 lowu khakhuletiwaka hi ku tirhisa milawu ya masungulo ya tirhiselo ra mali ra BBBEE. NTSENGO HINKWAWO lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta BBBEE wu vile R66710 386.


4.1.2.1(a) Tirhiselo ra timali eka ti-QSE > 10% 15.98%



4.1.2.1(b) Tirhiselo ra timali eka ti-EME > 10% 19%





> 9% 8.12%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R97 534 962Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani leti mintlawa ya vantima leyi hlawuriweke yi nga na mintsakelo ya ikhonomi yo tlula 50%: R7 924 154

A kun a tikhamphani to tala leti mintlawa ya vantima leyi hlawuriweke yi nga na mintsakelo ya swa ikhonomi yo tlula 50% leti kotaka ku endla vukorhokeri byo hlawuleka lebyi lavekaka na swikumiwa swa ADI. Leswi swi tlhele swi tlakusiwa tanihi hi xiyimo xa khombo xa nhlangano.



> 6% 1.30%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R18 126 367Ntsengo hinkwawo wa BBBEE lowu tirhisiweke eka tikhamphani leti vavasati va vantima va nga na ntsakelo wa swa ikhonomi wo tlula 30%: R1 271 744

A ku na tikhamphani to tala leti eka tona ku nga na vavasati va vantima lava nga ntsakelo wa swa ikhonomi wo tlula 30% leti kotaka ku endla mintirho yo hlawuleka leyi lavekaka na swikumiwa swa ADI. Leswi swi tlhele swi tlakusiwa tanihi xiyimo xa khombo xa nhlangano.


RIBUWENI RALE LWANDLE (DOCKYARD)

4.1.3.Mpimanyeto wa ntirho > 55% 69.48%

Tirhiselo ra mali rale Ribuweni ra Lwandle ra ARMSCOR ri fikelerile 69.48% loko ri pimanisiwa na thagete ya 55%. Ntsengo hinkwawo wa tirhiselo ra mali wa R45 849 319. Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta BBBEE wu vile R31 856 052.


4.1.3.1(a) Tirhiselo ra timali eka ti-QSE > 10% 54.4%




4.1.3.1(b) Tirhiselo ra timali eka ti- EME > 10% 7.09%




> 9% 8.55%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R45 849 319Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta BBBEE leti mintilawa ya vantima leyi hlawuriweke yi nga na ku tlula ntsakelowa swa ikhonomi wo tlula 50%: R3 609 779



> 6% 1.69%

Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke: R45 849 319Ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke eka tikhamphani ta BBBEE leti vavasati va vantima va nga na ntsakelo wa swa ikhonomi wo tlula 30%: R685 058


Tiakhawunti ta SDA na GDA

4.1.4. Akhawunti yo Hlawuleka ya Vusirheleri na Akhawunti ya Ntolovelo ya Vusirheleri

> 40% 69.76%

Tirhiselo ra timali eka tiakhawunti ta SDA na GDA ri fikelerile 69.76% loko swi pimanisiwa na thagete ya 40%. (Thagete yi vulavula hi tirhiselo ra timali ra BBBEE tanihi xidzana xa ntsengo hinkwawo wa tirhiselo ra mali leyi amukeriweke eka phurojeke. R5 583 020 920 ntsengo lowutsongo loko ku nga katsiwi ku kala swi nga bohi ka lembe na ntsengo na tirhiselo ra timali ra BBBEE swi vile R3 894 847 998.)


4.2 Xiyimo xo tiyisisiwa ka BBBEE (BBBEE certification status)

4.2.1 Ku engeteIeka ka tirhiselo ra timali eka tikhamphani ta BEE hi ku landza Tikhodi ta Matikhomelo ya Kahle tanihi laha swi tivisiweke hakona eka xiyimo xin’wanana xin’wana (hi ku ya hi swiyimo swo amukeriwa)

Xiyimo xa 6 Xiyimo xa 7

Xiyimo xo tiyisisiwa ka ARMSCOR xile eka xiyimo xa 7.



LESWI HLANGANISIWEKE SWIKONGOMELONKULU SWA VUPULANI BYA ARMSCOR

Xikongomelonkulu xa Vupulani xa 5: Vuxaka swin’we na Vatirhisani (Stakeholder relationships)


Mbalango wa vatirhisani lowu katsaka vatirhisani (xikombo xa vutshembeki).

Kumisisa masunguloKu hava masungulo lama kumisisiweke

Masungulo ya nga kumisisiwa ntsena endzhaku ku hetisiwa ka makungu ya vatirhisani hi July 2011.


ARMSCOR yi ta amukela xiviko xa vuhlahluvi bya tinkota lexi nga hava swivutiso naswona a yi nge amukeli xiviko xa vuhlahluvi lexi nga na timhaka to kala ti ngari kahle.

Xiviko lexi nga hava swivutiso lexi nga riki na le henhla ka timhaka ta xiviko xa vuhlahluvi bya tinkota tlula 3 endzhaku ka nhlahluvo wo hetelela lowu endliweke Muhlahluvitinkota Jenerali

–Swi ta pimanisiwa endzhaku ko hetisiwa ka vuhlahluvi bya tinkota byale handle bya 2010/11.

Xikongomelonkulu xa Vupulani xa 6: Vumaki byale Kusuhi


Mbalango wo eneriseka Kumisisa masungulo

Mbuyelo wa mbalango wo eneriseka ka vumaki bya vusirheleri:Exhibitions: 89.85%DEPS: 92.50%

Makungu ya Nseketelo wa Vusirheleri bya Swixavisela-vambe ya amukeriwile hi BOD hi 2 Nyenyenyani 2011. Nongonoko wa Vuvalangi byo Eneriseka ka Vumaki bya Vusirheleri wu leteriwile hi vundzeni bya makungu lama. Vuvalangi byo eneriseka byi hetisiwile hi Ndzati 2010 naswona mimbuyelo yi humesiwile hi Ndzawulo ya Nkoka hi Nyenyankulu 2011.Mimbuyelo leyi kumekeke eka vuvalangi lebyi yi ta vumba masungulo ya makungu ya masungulo leya ha ta langutiwaka hi Huvo ya Mafambiselo leswaku yi amukeriwa hi BOD.



Ku engeteleka tiphesente (%) ta mali leyi tirhisiweke eka vumaki byale kusuhi hi mayelana na Akhawunti ya Vusirheleri yo Hlawuleka na Akhawunti yo Angarhela ya Vusirheleri let ilawuriwaka hi Armscor (ku engeteleka ku simekiwe ek tirhiselo ra lembe leri hundzeke).

5% 12%

Tirhiselo ra timali laha tikweni ku vile 82% (2010 – 70%) wa ntsengo hinkwawo lowu tirhisiweke. Ntsengo wa le kusuhi wa R5.06bn (2010 – R4.9bn)

Tirhiselo ra mali ra 2010/11: 82% eka vaphakeri va laha tikweni – R5.06bn18% eka vaphakeri vale matikweni mambe – R1.08bn

(Tinhlayo leti ti katsa na tiodara tale Ribuweni rale Lwandle /tiodara ta laha tikweni na tiodara tale ndzhandzheni wa matiko.)


Xikongomelonkulu xa vupulani xa 7: Vuswikoti byo endla ntirho (Operational efficiency)


Ku engetela vuswikoti byo endla ntirho hi ku landza xikombiso lexi hluvukisiweke

Kumisisa masungulo Ku hava xikombiso lexi hluvukisiweke

Kumisisa masungulo ya Xikombiso lexi hluvukisiweke hi Huvo ya Mafambiselo lexi xa ha ta amukeriwaka hi Huvo ya Valawuri.



VUKAMBERI BYA KHAMPHANI BYA NTLHANU WA MALEMBE (KHAMPHANINKULU: FIVE-YEAR REVIEW) HI 31 NYENYANKULU 2011.

2011 2010 2009 2008 2007Rm Rm Rm Rm Rm

STATEMENT OF FINANCIAL POSITIONment Of Financial Position

NET ASSETSMiako, tifekti na switirhisiwa 235.8 216.4 214.6 203.3 197.9 Rifuwo leri nga voniweki 0.5 0.5 0.3 0.2 0.2 Rifuwo rin’wana ra timali ro kalari nga ri nkarhi hinkwawo - 8.3 14.4 30.0 68.5 Swikweleti swa timali swin’wana swo kala swi nga ri swa (12.9) (6.6) (11.5) (24.0) -Ntsengontsongo wa rifuwo leri nga kona 223.8 239.6 269.4 250.8 170.5 Rifuwo ra xipfuno xo wisa ku tirha 124.1 94.7 80.0 54.3 33.5 Xikweleti xa xipfuno wisa ku tirha (17.6) (16.2) (14.7) - -

553.7 536.7 552.5 514.6 470.6

NDZINGANO NA SWIKWELETINtsakelo wa vini va minkavelo ya ntolovelo/lava nga hava 553.7 536.7 552.5 514.6 470.6

XITATIMENDE XA MUHOLO HINKWAWO

XIBALOnxaviso wa tinhundzu na vukorhokeri 1 202.2 1 094.4 1 533.0 967.0 1 236.9 Nkavelo wa mpimanyeto wa mfumo wa mali ya ntirho na tirhiselo ra mali eka thekinoloji 594.8 528.9 479.0 415.6 347.6 Muholo wa mali 27.9 30.3 45.8 35.7 25.7 Muholo wa rhente 34.7 31.6 28.7 26.2 23.8 Muholo wun’wana 28.6 16.4 19.3 17.5 19.6

1 888.2 1 701.6 2 105.8 1 462.0 1 653.6

NSALO/(NKAYIVELO) WA LEMBE 17.0 (15.8) 37.9 44.0 58.0 NTSENGO HINKWAWO XAVA MIGINGIRIKOAkhawunti yo Hlawuleka ya Vusirheleri 4 518.0 5 505.0 9 114.7 7 794.0 8 003.5 Akhawunti ya Ntolovelo ya Vusirheleri 1 441.0 1 308.2 1 125.3 807.3 832.1 Vukorhori bya Maphorisa ya Afrika Dzonga 101.3 108.0 168.9 108.6 175.9 Swin’wana 66.3 106.9 77.3 102.0 19.4

6 126.6 7 028.1 10 486.2 8 811.9 9 030.9


XITATIMENDHE XA KU ENGETELEKA KA NKOKA WA KHAMPHANI/NHLANGANO XA LEMBE LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011

Xitatimendhe xi kombisa rifuwo leri Khamphani yi ri tumbuluxeke hi ku xava ka yona, ku hlayisa na migingiriko yo hangalasa leswi nga na xikongomelo xo fikelela swilaveko swa switirhisiwa swa vusirheleri swa Afrika Dzonga xikan’we na mabindzu na vuvekisi bya ntirho. Xitatimendhe xi kombisa ndlela leyi rifuwo ri tumbuluxiweke ha yona na ndlela leyi ri aviweke ha yona exikarhi ka vatirhisani, laha ku veke na ntsengo lowu saleke lowu tlheleke wu vekisiwa eka Khamphani ku siva rifuwo, nhluvukiso wa mintirho na ku hlayisiwa ka vuswikoti lebyi lavekaka.

VUKAMBERI BYA NHLANGANO BYA MALEBE YA NTLHANU HI 31 NYENYANKULU 2011

Xitatimendhe lexi landzelaka xi kombisa rifuwo leri tumbuluxiweke hi Khamphaninkulu hikwalaho ka migingiriko yo xava tinhundzu, ku hlayisa no hangalasa leswi kongomisiweke eka ku fikelela swilaveko swa switirhisiwa swa vusirheleri swa Afrika Dzonga, xikan’we na mintirho ya mabindzu na vuvekisi. Xitatimendhe xi kombisa ndlela leyi rifuwo ri tumbuluxiweke hi yona na ndlela leyi ri hangalasiwaka hi yona exikarhi ka vatirhisani, laha ri siyaka ntsengo lowu hlayisiwaka lowu tlhelaka wu vekisiwa eka Khamphaninkulu leswaku ku siviwa rifuwo, ku hluvukisiwa ka mintirho no hlayisiwa ka vuswikoti lebyi lavekaka.

2011 % 2010 %Rm Rm

Nxaviso wa tinhundzu na vukorhokeri 1 202.2 1 094.4

Giranti ya mfumo 594.8 528.9

Muholo wa rhente 34.7 31.6

Muholo wun’wana 28.6 16.4

Muholo wa timali 27.9 30.3

Xibalo 1 888.2 1 701.6

Ku nga katswi: Leyi hakeriweke vaphakeri ku xava nhundzu na vukorhokeri (1 194.9) (1 096.6)

NTSENGO HINKWAWO WA NKOKA LOWU ENGETERIWEKE 693.3 100 605.0 100

HANGALASIWILE HINDLELA LEYI LANDZELAKA:

Eka vatirhi tanihi miholo, tihakelo na swipfuno swin’wana 639.5 92 585.5 96

Mindziho ya timali 3.1 - 1.3 -

Eka Mfumo tanihi xibalo 11.0 2 9.8 2

NTSENGO HINKWAWO WA NKOKA LOWU HAN XIBALO 653.6 94 596.6 98

39.7 6 8.4 2

NTSENGO HINKWAWO WA NKOKA LOWU ENGETERIWEKE LOWUHAN XIBALO 693.3 100 605.0 100

Harekiweke eka Mfumo tanihi swibalo

• Mimpimo na swibalo leswi hakeriwa eka Mfumo 11.0 9.8

Hlengeletiweke hi ku yimela no tlhelaswi hakeriwa eka Mfumo

• Xiballo xa vatirhi lexi susiweke eka muholo lowu hakeriweke 127.4 114.2

• Nkwama wa Ndzindzakhombo wo Pfumala Ntirho 2.0 2.0

• Ntsengotsongo wa xibalo xo engeteriwa ka nkoka (VAT) 86.6 64.4

216.0 180.6


KHAMPHANI YA ARMSCOR

MIMBUYELO YA SWA TIMALI YA LEMBE LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011

Timhaka ta nkoka leti landzelaka hi mayelana na mimbuyelo ya swa timali ya Khamphani ya ARMSCOR tile rivaleni eka switatimendhe swa timali swa lembe.

XITATIMENDHE XA XIYIMO XA SWA TIMALI

Ntsengontsongo wa nkoka wa rifuwo ra Khamphani wa R553,7 mamiliyoni wu kombisa ku engeteleka loko wu pimanisiwa na wa lembe leri hundzeke wa R536,7 wa mamiliyoni. Vuvekisi na mali ya khexe yo swi vumba xiphemu lexikulu xa rifuwo naswona swa hlayisiwa leswaku swi tshama swiri tano ku kota ku hakelela mintirho yokarhi ya swa timali ya nkarhi lowu taka.

XITATIMENDHE XA MUHOLO HINKWAWO

Ntsengo hinkwawo wa muholo wa Khamphani wu engetelekile ku fika eka R1 888,2 wa mamiliyoni (2010: R1 701,6 wa mamiliyoni) elembeni-ximali leri. Ku katsiwile ntsengo wa R594,8 wa mamiliyoni (2010: R528,9 wa mamiliyoni) lowu amukeriweke ku suka eka Mfumo hi xivumbeko xa hakelo ya ndzhuriso.

Mimbuyelo ya swa timali ya Khamphani yi tlakukile hi R32,8 wa mamiliyoni ku fika eka nsalo wa R17 wa mamiliyoni elembeni leri nga ku kamberiweni, loko yi pimanisiwa na ku hunguteka ka R53,7 wa mamiliyoni loku vangeke nkayivelo wa R15,8 wa mamiliyoni elembeni leri hundzeke.

Swivangelo swa nkoka ngopfu eka ku cinca ka nsalo/nkayivelo loko swi pimanisiwa na nkarhi wo vika lowu hundzeke, swi hi ndlela leyi landzelaka:

2011 2010

Rm Rm

• Ku engeteleka/(hunguteka) eka muholonkulu (14.2) 17.4

• Ku engeteleka eka muholo wun’wana 15.3 -

• Ku engeteleka eka wa Mfumo 65.9 49.9

• (Ku engeteleka) eka mali leyi tirhisiweke eka ntirho (58.0) (121.8)

• (Ku engeteleka) eka muholontsongo wa mali (4.2) (15.2)

• Ku hunguteka ka mindzulamiso ya nkoka wa kahle - 2.8

• Ku engeteleka eka rifuwo ra swipfuno swa vutshunguri endzhaku ko wisa ku tirha 28.0 13.2

KU ENGETELEKA KA NTSENGONTSONGO/(HUNGUTEKA) 32.8 (53.7)

Ku engeteleka ka Giranti ya Mfumo ka amukeriwa ku kota ku hakelela tihakelo ta ntirho wa Khamphani wa lembe leri nga ku kamberiweni, ku lulamisa vukorhokeri byo engetela lebyi faneleke ku endliwa na ku tiyisisa ku endliwa ka vukorhokeri bya ARMSCOR bya tikontiraka ta Ndzawulo ya Vusirheleri (DOD), hi ku landza Ntwanano wa Xiyimo xa ntirho (SLA), swi fikeleriwile kahle na hi ndlela leyi kotekaka. Xikombiso xa tirhiselo ra timali xa makungu ya switirhisiwa swo hlaya xile ku hundzukeni, leswi vangeke ku engeteleka ka Giranti ya Mfumo leyi amukeriweke, kambe swi tlhele swi vanga ku engeteleka ka ku fambelana ka ku thoriwa no tshika ntirho ka vatirhi.

Minsalo leyi veke kona hikwalaho ka swipfuno swo huma eka minhlanganontsongo elembeni leri nga ku kamberiweni ku vile R8,2 mamiliyoni loko wu pimanisiwa na ku hunguteka ka nkoka ka R2,7 mamiliyoni elembeni leri hundzeke naswona byi longolixiwile hi ndlela leyi landzelaka:


2011 2010

Rm Rm

• Mpindzulo/(ndzahlekelo) swo huma eka montirho (6.1) (10.9)

• Ntsengontongo wa muholo wa swa timali 4.0 4.3

• Nkulo wa ntsengontsongo wa rifuwo ra swifpuno swa vutshunguri swale ndzaku ko 10.3 3.9

8.2 (2.7)

Minhlangano ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd yi nghenise xandla eka nsalo wa R11,7 mamiliyoni (2010: nsalo wa R0,7 mamiliyoni) loko wu pimanisiwa na thagete ya nkayivelo ya wa R1,2 million (2010: nkayivelo wa R3,5 mamiliyoni). Nkayivelo wa tikhamphani ta miako wu vile ntsengo wa R3,5 mamiliyoni (2010: R3,4 wa mamiliyoni), loko wu yelanisiwa na ku hunguteka ka nkoka wa miako.


SWITATIMENDHE SWA XIYIMO XA SWA TIMALI HI 31 NYENYANKULU 2011

KHAMPHANI NHLANGANO

2010 2011 TINOTI 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

REFUWO

RIFUWO LERI NGA RIKI NIKARHI HINKWAWO

37.4 57.0 Miako, tifektri na switirhisiwa 2 235.8 216.4

- - Rifuwo leri nga fambeki/voniweki 3 0.5 0.5

8.3 - Rifuwo rin’wana raswa timalileri nga riki ra nkarhi 4 - 8.3

80.1 99.2 Rifuwo ra 5 124.1 94.7

125.8 156.2 360.4 319.9

RIFUWO LERI NGA KONA SWESWI

1.4 4.7 Minongonoko ya tinhudzu 6 6.5 2.8

118.6 143.1 Tihakelo ta mabidzu na tihakelo tin’wana leti amu 7 178.8 153.1

345.6 376.7 Mali ya khexe na tidhipoziti ta nakrhi wo koma 8 374.8 341.1

180.0 180.0 Vuvekisi eka tikhamphanintsongo 9 - -

645.6 704.5 560.1 497.0

771.4 860.7 RIFUWO HINKWARO 920.5 816.9

NDZINGANO NA SWIKWELETI

TIMALI NA TIRHIZEVHE

75,0 75,0 Mali ya tixere ta ntolovelo 10 75,0 75,0

412.3 421.1 Tirhizevhe leti nga hangalasiweki 478.7 461.7

487.3 496.1 MINTSAKELO YA VINI VA MINKAVELO LAVA NGA HAVA NHLONLETELO 553.7 536.7

SWIKWELETI

SWIKWELETI SWO KALA SWI NGA RI SWA NKARHI HINKAWO

6.6 -Swikweleti swin’wana swa timali swo kala swi nga ri swa nkarhi hinkwawo 11 - 6.6

16.2 17.6 Xikweleti xa xipfuno xa vutshunguri endzhaku ko wisa ku tirha 5 17.6 16.2

- 12.9 Muholo lowu yisiweke emahlweni 12 12.9 -

22.8 30.5 30.5 22.8

CURRENT LIABILITIES

56.2 51.5 Swikweleti swo huma eka tikhamphanintsongo 9 - -

139.7 195.9 Mabindzu na tin’wana 13 224.8 169.7

65.4 74.9 Swilaveko 14 99.7 87.7

- 11.8 Muholo lowu yisiweke emahlweni 12 11.8 -

261.3 334.1 336.3 257.4

284.1 364.6 SWIKWELETI HINKWASO 366.8 280.2

771.4 860.7 NTSENGO HINKWAWO WA NDZINGANO NA SWIKWE 920.5 816.9


SWITATIMENDHE SWA MUHOLO LOWU HETISEKEKE SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011

KHAMPHANI KHAMPHANINKULU

2010 2011 NOTES 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

888.3 970.7 Xibalo 15 1,202.2 1,094.4

(856.1) (944.0) Hakelo ya nxaviso 16 (1,054.8) (932.8)

32.2 26.7 NTSENGONKULU WA NSALO 17 147.4 161.6

51.4 60.5 Timali tin’wana ta ntirho 18 63.3 48.0

528.9 594.8 Tigiranti ta Mfumo 19 594.8 528.9

(650.2) (694.0) Timali ta ntirho 20 (813.3) (783.3)

(37.7) (12.0) NSALO WA NTIRHO/(NKAYIVELO) 21 (7.8) (44.8)

30.2 27.9 Xibalo xa vuvekisi 22 27.9 30.3

(5.6) (7.1) Tihakelo ta timali 23 (3.1) (1.3)

(13.1) 8.8 NTSENGO HINKWAWO WA NSALO/(NKAYIVELO) 17.0 (15.8)


SWITATIMENDHE SWA KU CINCA KA NDZINGANO SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011

SHARE CAPITAL

MARKETING PROMOTION

RESERVE

CAPITAL BUILDING

MAITENANCE RESERVE

COMPTER UPGRADING

RESERVE

INTERNAL INSURANCE

RESERVEGENERAL RESERVE

TOTAL EQUITY

Rm Rm Rm Rm Rm Rm Rm

Nsalo hi Dzivamisoko 2010 75.0 10.6 22.6 15.0 27.0 402.3 552.5

Ku cinca eka ndzingano

Ntsengo hinkwawo wa muholo wa lembe - - - - - (15.8) (15.8)

Ndzuriso wa ya/(huma) eka tirhizevhe - - - - (2.0) 2.0 -

Ntsengo hinkwawo wa ku cinca - - - - (2.0) (13.8) (15.8)

Nsalo hi 31 Nyenyankulu 2011 75.0 10.6 22.6 15.0 25.0 388.5 536.7


Ntsengo hinkwawo wa muholo wa lembe - - - - - 17.0 17.0

Ndzuriso wa ya/(huma) eka tirhizevhe - 4.0 - - (1.8) (2.2) -

Ntsengo hinkwawo wa ku cinca - 4.0 - - (1.8) 14.8 17.0


KHAMPHANI

Nsalo hi Dzivamisoko 75.0 10.6 22.6 15.0 27.0 350.2 500.4


Ntsengo hinkwawo wa muholo wa lembe - - - - - (13.1) (13.1)

Ndzhuriso wo ya/(huma) eak tirhizevhe - - - - (2.0) 2.0 -

Ntsengo hinkwawo wa ku cinca - - - - (2.0) (11.1) (13.1)

Nsalo hi 1 Dzivamisoko 2010 75.0 10.6 22.6 15.0 25.0 339.1 487.3


Ntsengo hinkwawo wa muholo wa lembe - - - - - 8.8 8.8

Ndzhuriso wo ya/(huma) eka tirhizevhe - 4.0 - - (1.8) (2.2) -

Ntsengo hinkwawo wa ku cinca - 4.0 - - (1.8) 6.6 8.8



SWITATIMENDHE SWA TIRHISELO RA SWA TIMALI

SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011


2011 2010NOTES

2011 2010

Rm Rm Rm Rm

MIGINGIRIKO YA NTIRO

1489.8 1,601.4 Mali ya khexe leyi humaka eka tikhasimende 1,834.5 1,683.6

(1489.1) (1,559.4) Mali ya khexe leyi hakeriweke vaphakeri na vatirhi (1,783.3) (1,683.3)

0.7 42.0 Mali ya khexe yo huma eka/(leyi tirhisiweke eka) mint 25 51.2 0.3

30.2 27.9 Muholo wa ntswalo 27.9 30.3

(5.6) (7.1) tihakelo ta swa timali (3.1) (1.3)

25.3 62.8 NTSENGONTSONGO WA MALI YA MALI YA KHEXE WO HUMA EKA MI 76.0 29.3

MIGINGIRIKO YA VUVEKISI

(11.3) (29.0) Ku xaviwa ka miako, tifektri na switirhisiwa 2 (44.7) (26.4)

0.2 0.3 Timali to huma eka minxaviso ya miako, tifektri na switirhiswa 2 0.7 1.0

- - Ku xaviwa ka rifuwo rin’wana leri nga fambeki 3 - (0.2)

(13.1) (4.7) Swikeleti swo huma eka mintlawa ya khamphani - -

6.1 8.3 Mali yo huma/(tihakelo) ta rifuwo ra timali ro kala ri nga ra nkarhi hinkwawo 8.3 6.1

(18.1) (25.1)NTSENGONTSONGO WA TIRHISELO RA MALI YA KHEXE LEXI (35.7) (19.5)

MIGINGIRIKO YA SWA TIMALI

(4.9) (6.6)

Ku thela ku hakeriwa/(amukeriwa) ka swikweleti swa timali swo kala swi nga ri swa nkarhi hinkwawo (6.6) (4.9)

(4.9) (6.6)

NTSENGONTSONGO WA TIRHISELO RA MALO YA KHEXE LEYI HUMAKA/(TIRHISIWEKE EKA) MIGINGIRIKO YA SWA TIMALI (6.6) (4.9)

2.3 31.1 NTSENGO HINKWAWO WA TIRHISELO RA MALI YA KHEXE HI LEMBE 33.7 4.9

343.3 345.6 MALI YA KHEXE EKUSINGULENI KA LEMBE 341.1 336.2

345.6 376.7 NTSENGO HINKWAWO WA KHEXE EKU HELENI KA LEMBE 8 374.8 341.1


TIPHOLISI TA TINKONTA TA LEMBE LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 1. NTIRHO

Armscor yi amukela ntirho ya yona ehansi ka vukamberi lebyi humaka eka Nawu wa Khamphani ya Matlhari ya Afrika Donga wa 2003 (Nawu 51 wa 2003) na ku Hundzuluxiwa ka Nawu wa Khamphani ya Matlhari wa Afrika Dzonga wa 2005 (Nawu 16 wa 2005), lowu sunguleke ku tirha hi siku ra 8 Mudyaxihi 2006 hi xitiviso xa 20 lexi hangalasiweke eka Gazete ya Mfumo 28779 ya 5 Mudyaxihi 2006 hi ku landza swipimelo leswi Khamphani yi nyikiweke matimba yo fikelela:

• kahle swilaveko swa swilo/switirho swa Ndzawulo ya Vusirheleri, hi ndlela leyi kotekaka na ndlela leyi nga durheki ngopfu; na

• kahle thekinoloji ya vusirheleri, ndzavisiso, nhluvukiso, vulavisisi, ku kambela na swilaveko swa ku pima nkoka swa Ndzawulo ya Vusirheleri, hi ndlela leyi kotekaka no kala yi nga durhi ngopfu.

Milawu leyi yi tlhela nakambe yi vula leswaku Armscor yi fanele ku amukela ku landzelela milawu ya mafambiselo ya nhlangano, maendleo ya mafambiselo ya bindzu ya kahle na Endlelo ra Tinkota ro Angarhela leri Amukelekaka ra Afrika Dzonga endzeni ka rimba ra mimpimo na milawu leswi kombisaka kuva kahle, ndzingano, kuva erivalen, ku kala swi nga durhi ngopfu, ku tirha kahle, vutihlamuleri na ku landzelela nawu.

1.1 PHOLISI YA SWA TIMALI

Migingiriko yi pfunetiwa hi timali hi ndlela leyi landzelaka:

Timali ta ntirho ta Armscor

Timali ta ntirho ta Armscor ti kumeka eka mpimanyeto wa vusirheleri naswona mintswalo leyi vaka kona yi tirhisiwa eka ku tirhisiwa ka timali ta ntirho, ku xaviwa ka rifuwo leri nga fambeki na tirhiselo ra timali to tumbuluxe no hlayisa miako/swithirhisiwa na vukorhokeri.

Mali ya ntirho na mali leyi nga hundzukeki yo tikhamphanintsongo Mali ya ntirho na swilaveko swa mali leyi nga hundzukeki ya tikhamphanintsongo swi pfuniwa hi timali to huma eka timali leti humaka eka yona hi yoxe na mali ya khexe leyi nyikiwaka hi khamphaninkulu xikan’we na timali to pfuneta leti humaka eka DOD loko swi laveka.

Ku Xaviwa ka matlhari

Ku xaviwa ka matlahri na ku hlayisiwa swi pfuniwa hi timali hi ku tirhisa minsuso yo huma eka Akhawunti ya Vusirheleri yo Hlawuleka hi ku landza Nawu wa Akhawunti ya Vusirheleri yo Hlawuleka wa 1974 (Nawu 6wa 1974, tanihi laha wu hundzuluxiweke hakona) na Akhawunti ya Vusirheleri yo Angarhela.Tiphakeji ta Makungu ya Vusirheleri ti pfuniwa hi timali leti kumekaka hi ku hetiseka kumbe hi xiphemu leti susiwaka eka switirhisiwa swa swikweleti swo huma eka Mutameri wa Nkwama.

1.2 PHOLISI YA TINKOTA

Ku hela ka lembe ka Nhlangano ka fana n aka Tikhamphanintsongo ya wona.Tipholisi ta nkoka ta tinkota leti amukeriweke hi Nhlangano/Khamphani ti hlamuseriwile laha ehansi hi ndlela leyi landzelaka:

Ndzulamiso wa Masungulo (Basis of preparation)

Tipholisi ta tiakhawunti ta nkoka ta Khamphani na ku paluxiwa leswi endliwaka eka switatimendhe swa timali swa lembe na lembe swi fambisana na Endlelo ra Tinkota ro Angarhela leri Amukelekaka ra Afrika Dzonga no kala swi nga hambananga na leswi tirhisiweke elembeni leri hundzeke, ehandle ka leswi landzelaka:

Switatimendhe swa timal iswi lulamisiwile hi ku tirhisa matimu ya xiyimo xa tihakelo, loko ku nga katsiwi switirho swa timali swin’wana leswi pimiweke hi ku tirhisa nkoka wa kahle. Switatimendhe swa timali sw inyiketiwile hi ku tirhisa Randhi ya Afrika Dzonga naswona minkoka hinkwayo yi yisiwile eka ku fika eka mamiliyoni lama nga kusuhi ehandle ka loko swi hlamuseriwile hi tindlela tin’wana/to hambana.


1.3 KU HLANGANISIWA Nhlamuselo ya Nhlanganiso

Switatimendhe swa timali swa Khamphani swi nyika xiyimo lexi hlanganisiweke xa swa timali na ku loku nga kona, mimbuyelo ya ntirho na mahungu ya tirhiselo ra mali ya khexe ya Khamphani swin’we na tikhamphanintsongo ta yona. Tikhamphanintsongo i minhlangano leyi Khamphani yi nga na ntsakelo wo tlula timfanelo to vhota ta hafu kumbe matimba yo lawula leswaku yi kota ku kuma swipfuno eka migingiriko ya tona.Mimbuyelo ya tikhamphanintsongo yi katsiwile eka nkarhi lowu Khamphani yi endlaka vulawuri ehenhla ka khamphanintsongo.Minxaviselano hinkwayo yale xikarhi ka tikhamphani na mimpindzulo leyi vaka kona na mindzahlekelo exikarhi ka Ntlawa wa tikhamphani swa herisiwa loko ku hlanganisiwa. Khamphani yi endla vuvekisi bya yona eka tikhamphanintsongo hi ku tirhisa hakelo leyitsongo ya ku engeteleka ka mindzahlekelo ya ku onheka eka switatimendhe swa timali

1.4 SWIHEHLO SWA TINKOTA SWA NKOKA, MIMPIMANYISO NA MINKUMBETELO Swihehlo

Mafambiselo ya languteriwa ku endla mimpimanyeto na minkumbetelo loko ya ri karhi ya lulamisa switatimendhe swa timali leswi khumbaka mintsengo leyi kombisiweke eka switatimendhe swa timali na mimpaluxo yin’wana yo yelana. Ku tirhisa mahungu lama nga kona na ku tirhisa vuavanyisi swa tirhisiwa eku endliweni ka mimpimanyeto.Mimbuyelo ya xiviri enkarhini lowu taka yi nga hambana ku suka eka mimpimanyeto leyi leswi nga vaka swa nkoka switatimendhe swa timali. Vuavanyisi bya nkoka byi nga katsa:

Mudende na swipfuno swin’wana swale ndzhaku kowisa ku tirha

Hakelo ya swipfuno swa vutshunguri swa le ndzhaku ko wisa ku tirha wu bohiwa hi ku tirhisa mimpimanyiso ya tinhlayo. Mimpimanyiso ya tinhlayo yi katsa ku endliwa ka minkumbetelo hi mimpimo ya ku hungutiwa, mimpimo leyi nga languteriwaka eka mimbuyelo ya rifuwo, ku engeteleka ka miholo enkarhini lowu taka, mimpimo ya rifu na ku engeteleka ka midende enkarhini lowu taka.Hikwalaho ka ku leha ka nkarhi wa makungu lama, mimpimanyeto leyi yi nga tshama yi hundzuka/cinca minkarhi hinkwayo.

Ku onheka ka rifuwo ra swa timali

Eku bohiweni ka ku onheka ka rifuwo ra swa timali, mafambisleo ya pimanyeta tirhiselo ra mali ya khexe enkarhini lowu taka xikan’we na mpimo wo hunguteka. Mimpimanyeto leyi yi simekiwe eka mahungu ya kahle swinene lama nga kona hi siku roendliwa ka xiviko.

Ku onheka ka rifuwo ro kala ri ngari ra swa timali

Khamphani yi asesa leswaku xana kun a swikombiso swa ku onheka ka rifuwo ro kala ri nga ri ra swa timali hi siku rin’wana na rin’wana wo vika. Loko ku khakhuletiwa nkoka wo tirhisiwa, mafambiselo ya pimanyeta tirhiselo ra mali ya khexe ra nkarhi lowu taka leri languteriweke eka rifuwo kumbe yuniti leyi nghenisaka mali ya khexe no hlawula mpimo wo hunguteka lowu faneleke ku kota ku khakhuleta nkoka wa nkari wa sweswi wa tirhiselo rolero ra mali ya khexe.

Tihakelo ta mabindzu leti hlayisiwaka tanihi vuvekisi lebyi heleriweke hi nkarhi na swikweleti na timali leti amukeriwaka

Khamphani yi pimanisa tihakelo ta mabindzu ta yona leti hlayisiwaka tanihi vuvekisi lebyi heleriweke hi nkarhi na swikweleti na timal ileti amukeriwaka leswi onhakeke ekuheleni ka nkarhi wo vika. Eku bohiweni ka leswaku xana ndzahlekelo wo onheka wu fanle ku rhekhodiwa kumbe a wu fanelanga eka nsalo kumbe nkayivelo, Khamphani yi endla vuavanyisi bya leswaku xana kun a mahungu lama voniwaka lama kombisaka ku hunguteka lokukulu eka tirhiselo ramali ya khexe enkarhini lowu taka leswi humaka eka rifuwo ra swa timali.

Mpimanyiso wa nkoka wa kahle

Tihakelo ta nkoka loku ku nga katsiwi xilaveko xa ku onheka ka tihakelo ta mabindzu na tihakelo leti amukeriwaka ti kumbeteriwa hi ku tirhisa mpimo wa minkoka ya kahle ya tona. Nkoka wa kahle wa swikweleti swa timali leswi faneleke ku paluxiwa wu kumbeteriwa hi ku hunguta tirhiselo ra mali ya khexe ya tikontiraka leti nga tava kona enkarhini lowu taka hi ku tirhisa mpimo wa ntswalo wa timakete wa nkarhi wa sweswi lowu nga kona eka Khamphani eka switirhisiwa swa timali swo yelana.


Swilaveko

Swilaveko swi vekiwile naswona mafambiselo ya bohile mpimanyeto hi ku wu simeka eka mahungu ya kahle lama nga kona.Ku paluxiwa ko engetela kun’wana eka swilaveko leswi ku katsiwile eka nhlamuselo ya 14.

RIFUWO, VUMAKI NA SWITIRHISIWA

Tihakelo ta miako, vumaki/tifektri na switirhisiwa ti tivisiwile tanihi rifuwo loko:

• swi nga tshuka swi endleka leswi ri nga va na swipfuno swa ikhonomi leswi nga pfunaka ku kula ka Khamphani; naswona

• hakelo ya nhlokomhaka yi nga pimiwa hi ndlela leyi tshembekeke.

Misava na miako

Miako leyi nga eka misava yo ntshunxeka

Misava yi hlamuseriwile eka hakelo naswona nkoka wa yona a wu hunguteki. Miako Yi hlamuseriwile eka hakelo yo hunguteka ka ntsongo ka nkoka na ku engeteleka ku yima ku tirhisiwa. Ku hunguteka ka nkoka ku khakhuletiwa hi ku tirhisa endlelo ra kahle ehenhla ka vutomi bya kahle eka miako emalembeni lama hambanaka ku suka eka malembe ya makumembirhi ntlhanu na malembe ya makumentlahnu.

Miako na Rifuwo ra Mfumo

Miako yi hlamuseriwile eka ku hunguteka lokutsongo ka nkoka na ku engeteleka ka ku yima ku tirhisiwa. Ku hunguteka ka nkoka ku khakhuletiwa hi ku tirhisa endlelo ra kahle ehenhla ka vutomi bya kahle bya rifuwo leswi piamnyetiwaka kuva malembe ya makumentlhanu.Minkoka ya ndhawu yo tshama, vutomi bya kahle naswona endlelo ra ku hunguteka ka nkoka ra kamberiwa, na ku lulamisiwa loko swi fanerile elembeni-ximali rin’wana na rin’wana.

Vumakinaswitirhisiwa(kukatsanavumaki,michini,switirhisiwa,switirhisiwaswahofisi,vhanichara,tikhompyutara,mimovha na swikwekwetsu)

Vumaki na switirhisiwa swi hlamuseriwile eka hakelo ku nga katsiwi tihakelo ta vukorhokeri ta siku na siku, ku nga katsiwi na ku engeteleka ka nkoka wa ku engeteleka ka ku yima ku tirhisiwa. Hakelo yo siva xiphemu xa vumaki na switirhisiwa ta hundzuluxiwa loko hakelo yoleyo yi va kona loko ku fikeleriwile mimpimo yo va yi fanele ku amukeriwa. Ku hunguteka ka nkoka ka khakhuletiwa leswaku hakelo ya rifuwo leri nga fambeki leri nga ha pfuneki nchumu ri suriwa hi ku tirhisa endlelo leri lulameke loko ri pimanisiwa na nkarhi lowu saleke wova ri ya emahlweni ri tirhisiwa lowu nga hambanaka exikarhi ka malembe manharhu na khume ra malembe.

Xilo xa rifuwo, vumaki na xitirhisiwa lexi nga ha tivisiweki loko xi hangalasiwa kumbe loko ku nga ha ri na swipfuno swa ikhonomi leswi xi nga tirhiseriwaka swona enkarhini lowu taka xa susiwa kuva xi tirhisiwa kumbe xi hangalasiwa. Mbuyelo kumbe ndzahlekelo wun’wana na wun’wana lowu vaka kona eka rifuwo leri nga tivisiweki (lowu khakhuletiwaka tanihi ku hambana exikarhi ka mimbuyelo yo hangalasiwa na hakelo yo hakelela rifuwo) swa katsiwa eka nsalo/nkayivelo wa lembe leri rifuwo ri nga tivisiwangiki hi rona.

Maendlelo ya minkoka leyi saleke ya rifuwo, ku ya emahlweni ri tirhisiwa na ku hunguteka ka nkoka wa rona swa kamberiwa no lulamisiwa loko swi fanerile ekuheleni ka lembe-ximali rin’wana na rin’wana.


1.6 RIFUWO LERI NGA VONIWEKI

Rifuwo leri nga voniweki ra tivisiwa loko:

• swi koteka leswaku ri nga va na swipfuno swa ikhonomi enkarhini lowu taka leswi nga endlaka leswaku rifuwo ri vuyerisa khamphani ; na

• hakelo ya rifuwo yi nga pimiwa hi ndlela yo tshembeka.

Rifuwo leri nga voniweki leri kumiweke hi ndlela yin’wana ra pimiwa loko ri tivisiwa rosungula hi hakelo. Endzhako ko tivisiwa rosungula, rifuwo leri nga voniweki ri hundziseriwa eka hakelo leyi nga katseki ku engeteleka ka hakelo yo suriwa na ku engeteleka ka ndzahlekelo wa ku hunguteka ka nkoka wun’wana na wun’wana.

Ku ya emahlweni ku tirhisiwa ka rifuwo leri nga voniweki swa pimanisiwa hi minkarhi hinkwayo. Rifuwo leri nga voniweki leri nga tirhisiwaka nkarhi wo leha ra suriwa ehenhla kova ri ta ya emahlweni ri tirhisiwa na ku asesiwa leswaku xana a ri na nkoka lowu hungutekeke nkarhi wun’wana na wun’wana loko ku ri na xikombiso xa leswaku rifuwo leri nga voniweki ri nga va na nkoka lowu hungutekeke. Nkarhi wo suriwa na endlelo ro hunguta nkoka wa rifuwo leri nga voniweki leri nga tirhisiwaka nkarhi wo leha swa kamberiwa ekuheleni ka lembe-ximali rin’wana na rin’wana.

Ku cinca eka ku ya emahlweni ri tirhisiwa kumbe ntirhiso lowu languteriweke wa swipfuno swa ikhonomi swa nkarhi lowu taka leswi nga kona eka rifuwo swa paluxiwa hi ku cinca nkarhi kumbe endlelo ro hunguta nkoka loko swi fanerile no tekiwa tanihi ku cinca ka mimpimanyeto ya tinhlamuselo. Tihakelo to suriwa (amortisation expense) ta rifuwo leri nga voniweki leri nga tirhisiwaka nkarhi wo leha ta tivisiwa eka nsalo/nkayivelo eka nkhetekanyo lowu nga hundzukeki laha ku tirhisiwaka rifuwo leri nga voniweki.

Mimbuyelo na mindzahlekelo leyi vaka kona loko ku nga ha tivisiwi rifuwo leri nga voniweki swi pimiwa tanihi ku hambana exikarhi ka ntsengontsongo wa mimbuyelo leyi faneleke ku hangalasiwa na ntsengo wo hakela wa rifuwo, na ku tivisiwa eka xitatimendhe xa muholo lowu hetisekeke loko rifuwo ri fanele ku kala ri nga ha tivisiwi. Ku suriwa loku ku khakhuletiwa ku kota ku sula hakelo ya nkoka wa rifuwo leri nga voniweki eka endlelo ro lulama hi ku swi pimanisa na nkarhi wova ri ya emahlweni ri tirhisiwa emalembeni yo tlula khume.

Tilayisense ta ximfumo (Patents)

Tilayisense ta ximfumo ti nyikiwile eka minkarhi leyi hambanaka ku suka eka khume ku fika khumentlhanu wa malembe hi ku landzelelana.

1.7 NONGONOKO WA TINHUNDZU (INVENTORIES)

Tinhundzu ti boxiwile eka hakelo yale hansi (hakelo ya nxavo) na ntsengontsongo wa nkoka lowu voniwaka. Swicelwa swi khakhuletiwa hi ku tirhisa endlelo ra loyi a ngheneke ekusunguleni hi yena a faneleke ku famba rosungula, ehandle ka loko Tisisiteme ta Nsirhelelo ta Hazmat laha swi khakhuletiwaka hi ku tirhisa avhareji ya ntiko. Ku hunguteka ka ka nkoka wa ntsengotsongo na nongonoko wa ndzahlekelo wa tinhundzu swa nghenisiwa hi nkarhi lowu ku kala swi nga suriwi kumbe ndzahlekelo swi humelelaka hi wona. Tinhundzu leti heleke na ntirho lowu yaka emahlweni swi tivisiwa tanihi hakelo ya xiviri ya switirhisiwa na ntirho no tihakelo to hakelela ntirho wa maka tanihi tihakelo leti simekiweke eka vuswikoti bya ntirho bya ntolovelo kambe ku nga katsiwi tihakelo ta vulombisi. Nkoka wa ntsengontsongo lowu nga fikeleriwaka wu simekiwe eka mpimanyeto wa hakelo ya nxaviso eka nxaviso wa ntolovelo wa bindzu loko ku nga katsiwi tihakelo leti pimanyetiweke ta ku hetisa na tihakelo leti pimanyetiweke leti faneleke kuva kona eka nxaviso.

1.8 TIRHIZEVHE LETI NGA HANGALASEKIKI (NON-DISTRIBUTABLE RESERVES)

Tirhizevhe hinkwato ti tekiwa ti nga ri leti faneleke ku hangalasiwa. Mali ya nkavelo hinkwawo wo hetiseka na tirhizevhe swa laveka eka ntsengo hinkwawo wa ntsengontsongo wa mali/nhundzu ya Khamphani. Mali ya khexe ya hlayisiwa ku fikelela vutihlamuleri bya vumundzuku, naswona a yi tali ku kumeka leswaku ku hangalasiwa mimpindzulo.

Rifuwo/tinhundzu na rhizevhe ya nhlayiso wa miako

Rhizevhe yi tumbuluxiwile ku kota ku antswisa hi ku hetisekana ku siva switirhisiwa swa mali leswi nga ha tirhisiweki na k u hlayisa tisisiteme ta miako ya nkoka/leyikulu.


Rhizevhe yo Antswisiwa ka Khompyutara

Xikongomelo xa rhizevhe leyi I ku antswisano siva thekinoloji ya tikhompyutara leyi nga ha tirhisiweki no heleriwa hi nkarhi.

Rhizevhe yo tlakusa vuxavisi

Rhizevhe yi tumbuluxiwile ku seketela ku tihakelo ta minkombiso ku kota ku tlakusa vumaki bya matlhari bya laha tikweni, leswi ku nga xiphemu xa ntirho wa Armscor kambe xi nga nyikiwanga hi ku tirhisa hakelo ya ndzhuriso yo huma eka Ndzawulo ya Vusirheleri.

Timali ta rhizevhe tale Ndzeni ta Ndzindzakhombo

Ndzindzakhombo wo tiendlela wu sunguriwile eka khamphani laha mpimaniso wa mbuyelo wa hakelo wu hundzuka xiyimo xa khombo naswona swiendleko swa ndzahlekelo swinag taleki kuva kona no humelela minkarhi yo tala. Xiyimo xa khombo xa ndzindzakhombo wo tiendlela xa kamberiwa lembe na lembe ku tiyisisa loko wu rinagnerile naswona ntsengo lowu nga kona eka nkwama wa ndzindzakhombo wale ndzeni wu ringanerile ku hakelela makhombo lama.

1.9 NCINCISELANO WA TIMALI TA MATIKO-MAMBE Minxaviselano na minsalo

Minxaviselano leyi endliwaka hi ku tirhisa timali ta matiko-mambe ya hundzuluxiwa hi ku tirhisa mpimo wa xiboho xa ncicelano hi siku ra nxaviselano. Swilo leswi nga na nkoka wa mali ya timali ta matiko-mambe swa hundzuluxiwa hi ku tirhisa mpimo wa xiboho xa ncincelano hi siku ro vika. Mimbuyelo na ndzahlekelo leswi vaka kona loko swi hundzuluxiwa swa tivisiwa/amukeriwa eka nsalo/nkayivelo.

1.10 KU AMUKERIWA KA TIMALI TA SWIBALO

Mali leyi amukeriwaka ku suka eka ku xavisiwa ka tinhundzu yi amukeriwa loko ku fikeleriwile swipimelo hinkwaswo leswi landzelaka:

• Khamphani yi rhurhisile xiyimo xa khombo lexikulu kuya eka muxavi na mimbuyelo ya vun’winyi bya tinhundzu;

• Khamphani yi hlayisa ku nga yi emahlweni na vutihlamuleri bya mafambiselo ku fika eka xiyimo lexi talaka ku fambelana na vun’winyi kumbe vulawuri bya kahle ehenhla ka tinhundzu leti xavisiweke;

• ntsengo wa mali ya xibalo wu nga pimiwa hi ndlela yo tshembeka;

• swi nga endleka ku vani swipfuno swa ikhonomi leswi fambelanaka na nxaviselano swi ta pfuna ku kula ka Khamphani; no va

• tihakelo leti vaka kona kumbe leti nga tava kona hi mayelana nxaviselano ti nga pimiwa hi ndlela yo tshembeka.

Xibalo xi pimiwa hi ku tirhisa nkoka wa kahle wa hakelo leyi nga amukeriwaka kumbe yi amukeriwaka na ku yimela mintsengo ya tinhundzu leyi amukeriwaka na vukorhokeri bya ntolovelo lebyi nyikiwaka lebyi fambelanaka na ku endliwa ka ntirho, ntsengontsongo wa k uhungutiwa ka tihakelo ta mabindzu na ntalo wa ku tlheriseriwa na Xibalo xo Engeteleka ka Nkoka.

Ntswalo wa muholo

Ntswalo wu tivisiwa hi ku tirhisa mpimo wa nkarhi hi ku tekela enhlokweni xikweleti lexi xa ha saleke na mpimo lowu tirhisiwaka enkarhini wo hela ka nkarhi, loko ku bohiwa leswaku muholo wolowo wu ta engeteleka eka Khamphani.

Mimpindzulo

Mimpindzulo yi tivisiwa loko kuri na mfanelo yova ku fanele ku hakeriwa tihakelo.

Muholo wa Rhente

Muholo wa rhente wo huma eka miako wu vikiwile hi ku landza masungulo lama lulameke eka vulombisi eka vulombisi lebyi bya nkarhi wo leha.


Giranti ya Mfumo

Tigiranti ta mfumo ta amukeriwa loko ku ri na ku tiyisisiwa ka leswaku:

• khamphani yi ta landzelela swipimelo leswi vekiweke; kutani

• tigiranti ti ta amukeriwa.

Tigiranti ta mfumo ti tekiwa tanihi muholo eminkarhini leyi faneleke ku tifambelanisa swin’we na tihakelo leti yelanaka leti languteriwaka ku tirhisiwa eka yona.

Giranti ya Mfumo leyi fambelanaka na rifuwo ku katsa tigiranti to kala ti nga ri ta mali leti nga na nkoka wa kahle ti hlamuseriwile eka xitatimendhe xa swa timali hi ku hlamusela giranti tanihi muholo lowu hundziseriweke emahlweni kumbe hi ku susa giranti loko yi fika tanihi hakelo yi hakelela rifuwo.Timali ta ntirho ta Armscor tikumeka eka mpimanyeto wa vusirheleri no hlamuseriwa tanihi giranti ya mali (hakelo ya ndzhuriso) hi nkarhi na loko yi amukeriwa swin’we na ntswalo lowu vaka kona leswi tirhisiwaka ku hakelela mintirho ya tirhiselo ra mali eku tumbuluxiweni ka switirhisiwa no endliwa ka vukorhokeri.

Tigiranti to engetela ti kumekile hi ku sayiniwa ka Mintwanano ya Ntirhisano swin’we na Ndzawulo ya Vusirheleri, eka vukorhokeri byokarhi tanihi timali hi nkarhi na loko ku fikeleriwile swipimelo swo va i nyikiwa/amukeriwa naswona ti katsiwile eka nxaviso wa tinhundzu na vukorhokeri.

1.11 NDZINDZAKHOMBO NA MAFAMBISELO YA XIYIMO XA KHOMBO

Tipholisi ta ndzindzakhombo na xiyimo xa khombo leti amukeriweke hi Khamphani ya Armscor ti na xikongomelo xo khumba nsirhelelo lowu ringaneke hi ku hakela hakelo ya minimamu ku sirhelela rifuwo ra yona ra nkoka, vuswikoti byo nghenisa mali na vutihlamuleri bya swa nawu loko swi pimanisiwa na mindzahlekelo yo kala yi nga amukeleki.

Rifuwo hinkwaro leri nga fambeki ri na ndzindzakhombo lowu ringanaka na nkoka wo ri siva.

Xiyimo xa khombo xa tivisiwa no sirheleriwa loko ku tekeriwa enhlokweni swinene migingiriko na vutivi byo hambana byo hlawuleka bya Khamphani. Ndzindzakhombo wo tiendlela wu tirhisiwile laha laha hakelo yo pfuneka yi hundzaka xiyimo xa khombo naswona ku nga na swiyimo switsongo swo va ku nga va na ndzahlekelo. Xiyimo xa khombo xa ndzindzakhombo wo tiendlela xa kamberiwa lembe na lembe ku tiyisisa leswaku xi ringanerile. Ntsengo wo ringana R23,2 wa mamiliyoni (2010: R25 wa mamiliyoni) wu hlayisiwile eka nkwama wa ndzindzakhombo wale ndzeni ku sirhelela makhombo lama. Ntsengo lowu wu paluxiwile eka xiphemu xa tirhizevhe leti nga hangalasiweki eka xitatimendhe xa xiyimo xa swa timali. Aku vanga na mindzahlekelo leyikulu enkarhini wa lembe leri nga eku vikiweni. Swikoxo swa ntolovelo swi sirheleriwile hi ku hetiseka.

1.12 SWITIRHO SWA SWA TIMALI

Rifuwo ra swa timali na swikweleti swi tekeriwe enhlokweni eka xitatimendhe xa timali xa xiyimo xa Nhlangano loko swi tae ka kuva wuri xiphemu xa swilaveko swa tikontiraka swa xitirho

Mapimelo

Switirho swa timali swi sungula swi pimiwa kahle hi ku tirhisa nkoka wa kahle, leswi katsaka tihakelo ta minxavelano leyi vaka kona hikwalaho ka ku xaviwa kumbe ku endliwa ka rifuwo ra swa timali.Endzhaku kova se swi sungule swi amukeriwa switirho leswi swi pimiwa hi ndlela leyi hlamuseriweke laha ehansi.

Vuvekisi

Tidiphoziti leti nga hundzukeki leti nga na siku leri helaka endzhaku ka tin’hweti tinharhu ti avanyisiwa tanihi leti nga kona eka vuvekisi lebyi heleriweke hi nkarhi.

Swikweleti na timali tin’wana leti amukeriweke

Swikweleti na tihakelo tin’wana leti amukeriwaka i rifuwo ro kala ri nga ri ra xiviri leri vaka kona ku suka eka minxaviselano swin’we na vaphakeri. Endzhaku ko tivisiwa rosungula, ri tlhela ri tivisiwa hi ku suriwa ka hakelo, hi ku tirhisa endlelo ra mintswalo


leyi tirhisiwaka loko ku nga katsiwi xilaveko xo onheka. Xilaveko xo onheka xa tihakelo tin’wana leti amukeriwaka xi tumbuluxiwa loko ku ri na vumbhoni bya kahle bya leswaku Khamphani a yi nge swikoti ku hlengeleta mintsengo leyi kolotiwaka hikwalaho ka swipimelo swo sungula swa tihakelo leti amukeriweke. Swikweleti swo kala swi nga ri kahle swa herisiwa loko swi tivisiwile. Swikweleti swa vanhu swi na ntswalo eminkarhini leyi hambanaka ku suka exikarhi ka n’hweti na tin’hweti ta khumembirhi hi ku landza swipimelo swa ntholo.

Mali ya khexe na mindzingano ya mali ya khexe

Mali ya khexe na mindzingano ya mali ya khexe yi tekiwa tanihi swikweleti na tihakelo tin’wana leti amukeriwaka leti pimiwaka hi ku sula leswi simekiweke eka mimpimo ya mincincelano yo yelana hi nkarhi wo vika. Hikwalaho ka swikongomelo swa xitatimendhe xa tirhiselo ra mali, mali ya khexe na ndzingano wa mali ya khexe leswi vumbiwaka hi mali ya khexe leyi nga kona, tidiphoziti leti nga kona na switirho swa vuvekisi, leswi hinkwaswo ka swona swi nga hundzuluxiwaka hi xihatla (ku nga si hela tin’hweti tinharhu) kuva mali ya khexe leyi nga tirhisiwaka hi Khamphani, ehandle ka loko swi tivisiwile hi ndlela yin’wana no lawuriwa hi xiyimo xa khombo xo kala xi nga tiki xa ku cinca ka nkoka.

Swikweleti swa timali

Endzhaku ko tivisiwa rosungula, swikweleti swa timali swi pimiwa kahle hi ku sula hakelo hi ku tirhisa endlelo ra ntswalo lowu tirhisiwaka. Mimbuyelo na mindzahlekelo swi tivisiwa eka nsalo/ku hunguteka ka nkoka/ku kayivela elembeni loko swikweleti swi yima ku tivisiwa xikan’we na hi ku tirhisa endlelo ra ku hunguta nkoka.

Switshembiso swa timali (Financial guarantees)

Switshembiso swa timali swi humesiwa hi ku tirhisa nkoka wa kahle. Nkoka wa kahle wu ta bohiwa tanihi nkoka wa kahle wa tirhiselo ra swa timali ra nkarhi lowu taka ku kota ku hakela swikweleti.

Ku yimisiwa ko tivisiwa ka rifuwo ra swa timali na swikweleti Rifuwo ra swa timali Rifuwo ra swa timali

(kumbe laha swi faneleke xiphemu xa rifuwo ra swa timali kumbe xiphemu xa ntlawa wa rifuwo ra swa timali ro yelana) ri tlhela ri nga ha tivisiwi laha timfanelo to amukela tirhiselo ra mali ya khexe eka rifuwo leri heleriweke hi nkarhi.


Xikweleti xa timali lexi nga tlhela xi nga ha tivisiwi loko vutihlamuleri lebyi nga ehansi ka xikweleti byi yimisiwa kumbe ku khanseriwa kumbe ku heleriwa hi nkarhi.

Mbuyelo na ndzahlekelo

Ku hambana ka ntsengo wa hakelo lowu faneleke eka ku tshika ku tivisiwa ka rifuwo ra swa timali na swikweleti swi tivisiwile eka xitatimendhe xa muholo hinkwawo.

Switshembiso swa timali

Switshembiso swa timali leswi humesiweke swi tlhele swi nga tivisiwi loko vutihlamuleri lebyi nga ehansi ka swikweleti byi yimisiwa.

Ku tsandzeka kuya emahlweni ko tirhisiwa ka rifuwo ra swa timali Rifuwo ra swa timali leri nga kona hi ku tirhisa hakelo yo hunguta nkoka

Khamphani yi pimanisa eka siku rin’wana na rin’wana ro vika leswaku xana ku na vumbhoni bya kahle bya leswaku rifuwo ra swa timali a ri nge he koti kuya emahlweni ri tirhisiwa. Rifuwo ra swa timali kumbe ntlawa wa rifuwo ra swa timali na ndzahlekelo wo onheka swi va kona ntsena loko vumbhoni lebyi nga kona bya ku onheka hikwalaho ka xiendleko xin’we kumbe swo tala leswi veke kona endzhaku ka ku tivisiwa kosungula ka rifuwo (“xiendleko xa ndzahlekelo”) naswona xiendleko lexi xa ndzahlekelo (kumbe swiendleko) swi ri na nkhumbo eka mpimanyeto wa tirhiselo ra timali enkarhini lowu taka wa rifuwo ra swa timali kumbe ntlawa wa rifuwo ra swa timali leri nga pimanyetiwaka hi ndlela ya kahle. Loko kuri na vumbhoni leyi tiyeke bya leswaku ndzahlekelo wa xitirhisiwa wu pimiwa tanihi ku hambana exikarhi ka tihakelo to hakelela rifuwo na nkoka wa nkarhi wa sweswi wa tirhiselo ra mali ya khexe ra nkarhi lowu taka lowu pimanyetiweke ( ku nga katsiwi mindzahlekelo ya swikweleti lesiw languteriweke kuva


kona enkarhini lowu taka leswi nga si hakeriwaka) leswi hungutiweke hi ku tirhisa mpimo wa nstwalo wa rifuwo ra swa timali lowu tirhisiwaka wa xiviri. Ntsengo wa ndzahlekelo wu ta tivisiwa eka xitatimendhe xa muholo lexi hetisekeke.

Loko mali leyi faneleke ku hakeriwa swi nga koteki kuva yi hlengeletiwa ya suriwa loko swi pimanisiwa na xilavekoxo yelana xa ndzahlekelo. Tihakelo to tano ta suriwa endzhaku ko languta leswaku ku landzeleriwile maendlelo hinkwawo lama faneleke naswona ntsengo wa ndzahlekelo wu bohiwile. Tihakelo leti tlhelalka ti hakeriwa ta mintsengo leyi a yi suriwile enkarhini lowu hundzeke ti hunguta ntsengo wa xilaveko xa xikweleti xa ndzahlekelo eka xitatimendhe xa muholo lowu hetisekeke.

Loko rifuwo raswa timali riri na ndzahlekelo hi ku tirhisa akhawunti ya xiengetelo, ntesngo wa ndzahlekelo wa tivisiwa eka nsalo/nkayivelo endzeni ka tihakelo ta ntirho. Loko rifuwo rolero ri suriwa, ku suriwa ku endliwa hi ku ku pimanisa na akhawunti ya xiengetelo leyi yelanaka. Tihakelo leti tlhelalka ti hakeriwa ta mintsengo leyi a yi suriwile enkarhini lowu hundzeke ti tlhela ti nghenisiwa eka tihakelo ta ntirho.

Swikweleti swa (swo huma) eka ntlawa wa tikhamphani tin’wana

Swikweleti leswi swi katsa swikweleti swin’wana leswi humaka eka tikhamphaninkulu, Tikhamphanintsongo yin’wana, minhlanganontsngo, mapfhumba yo ntirhisano na minhlanganontirhisano swi tivisiwile rosungula hi ku tirhisa nkoka wa kahle xikan’we na tihakelo ta minxaviselano.Swikweleti swo ya eka Tikhamphani ta nhlangano ti avanyisiwile tanihi swikweleti na tihakelo leti amukeriweke.Swikweleti swo huma eka Tikhamphani ta nhlangano ti avanyisiwile tanihi swikweleti swa timali leswi pimiwaka hi ku tirhisa hakelo.

Swikweleti swa vini va minkavelo, valawuri, vafambisi na Vatirhi

Rifuwo ra timali leri ri avanyisiwile hi mintlawa tanihi swikweleti na timali leti amukeriweke.

Tihakelo ta mabindzu na tihakelo tin’wana

Tihakelo ta mabindzu leti amukeriwaka ti pimiwa hi ku tiamukela rosungula hi ku tirhisa nkoka wa kahle, na ku pimiwa ka le ndzhaku ka nkarhi hi ku tirhisa tihakelo to hungutiwa nkoka hi ku tirhisa mipimo wa ntswalo lowu tirhisiwaka wa kahle. Swiengetelo swa kahle swi pimanyetiwa swa mintsengo leyi nga ta kala yi nga tlherisiwi swa tivisiwa tanihi nsalo kumbe nkayivelo loko ku ri nga vumbhoni bya kahle bya leswaku rifuwo a byi nge he yi emahlweni byi tirhisiwa. Swiphiqo swa timali swo tika swa mukoloti, loko ku ri na ku ehleketelaka leswaku mukoloti swi nga endleka a nghenela ku tsandzeka ku hakela swikweleti kube ku tlhela a lulamisa timali ta yena,na ku salela endzhaku kumbe ku tsandzeka ku hakela (leswi nga na ku tlula masiku ya 30) swi tekiwa tanihi swikombiso swa leswaku tihakelo ta bindzu leti amukeriweke a ti nge he tirhisiwi. Xiengetelo lexi tivisiweke xi pimiwa tanihi ku hambana exikarhi ka hakelo ya ntsengo wa rifuwo na nkoka wa nkarhi wa sweswi wa mpimanyeto wa nkarhi lowu taka wa tirhiselo ra mali ya khexe lowu hungutiweke hi ku tirhisa mpimo wa ntswalo lowu tirhisiwaka hi ku wu tivisa ekusunguleni.

Hakelo ya rifuwo yi hunfutiwa hi ku tirhisa akhawunti ya xiengetelo naswona ntsengo wa nkayivelowu tivisiwa eka nsalo kumbe nkayivelo endzeni ka mali leyi tirhisiwaka eka ntirho. Loko hakelo ya bindzu yi amukeriwa yi nga ha ta kumeka, ya suriwa eka akhawunti ya tihakelo ta bindzu. Ku tlhela ku hakeriwa loku nga landzelaka ka mintsengo leyi khale a yi suriwile yi tlhela yi susiwa eka tihakelo ta ntirho eka nsalo kumbe nkayivelo.

Tihakelo ta bindzu na tihakelo tin’wana ti avanyisiwa tanihi swikweleti na tihakelo leti amukeriwaka.

Tihakelo ta mabindzu na tihakelo tin’wana

Tihakelo ta mabindzu leti hakeriwaka tit ala ku pimiwa rosungula hi ku tirhisa nkoka wa kahle na hi ku tirhisa hakelo yo suriwa, hi ku tirhisa endlelo ra mpimo wa ntswalo leri tirhisiwaka.

Mali ya khexe na mindzingano ya mali ya khexe

Mali ya khexe na mindzingano ya mali ya khexe leyi nga kona na tidiphoziti ta swikoxo na vuvekisi lebyi nga cinciwaka hi ku olova bya nkarhi wo koma byin’wana leri nga hundzuluxiwaka kuva mali ya khexe naswona yiri hava xiyimo xa khombo xo tika eka ku cinca ka nkoka. Tihakelo leti tirhekhodiwa rosungula na le ndzhaku hi ku tirhisa nkoka wa kahle.


Tihakeloletihlayisiwakakufikelalokotiheleriwahinkarhi

Rifuwo leri ra swa timali ri tala ku pimiwa eka nkoka wa kahle ku katsa na tihakelo ta xiviri leti hakeriwaka xikan’we. Eka masiku man’wana y ovika yo yelana leswi swi pimiwa hi hakelo leyi suriweke leyi tirhisaka endlelo ra ntswalo wa kahle ku nga katsiwi ndzahlekelo wa tihakelo leti kayivelaka lowu tivisiweke ku kombisa mintsengo leyi nga ta kala yi nga tlheriseki. Ndzahlekelo wo kayivela wu tivisiwa eka nsalo kumbe ku hunguteka loko ku ri na vumbhoni lebyi twisisekaka bya leswaku rifuwo a ri nge he yi emahlweni ri tirhisiwa, naswona wu pimiwa tanihi ku hambana exikarhi ka ntsengo wa tihakelo ta vuvekisi na nkoka wa nkarhi wa sweswi lowu pimanyetaka tirhiselo ra rtimal ira nkarhi low utaka lowu hungutiweke hi ku tirhisa mpimo wa ntswalo lowu tirhisiwaka eku tivisiweni kosungula. Mindzahlekelo ya rifuwo yova tsandzeka ku ya emahlweni ri tirhisiwa ri tlheriseriwa endzhaku eka minkarhi leyi tlhandlamanaka loko ku engeteleka ka ntsengo wa vuvekisi lowu nga tlherisiwaka wu nga fambelanisiwa kahle eka xiendleko lexi humelelaka endzhaku kova ku tsandzeka ku tirhisiwa ku tivisiwile, hi ku landza swipimelo swo va tihakelo ta ntsengo wa vuvekisi hi siku leri ku tsandzeka ku tlheriseriwaka endzhaku hi rona a ku nge vi ehenhla ka hakelo yo hungutiwa nkoka loko swi tshuka swi endleka ku ku tsandzeka ku tirha ku nga tivisiwi.

Rifuwo ra swa timali leri Khamphani yi nga na rona ri na xikongomelo xa kahle na vuswikoti byo tama ri ri kona/hlayisiwa ku fikela loko ri heleriwa hi nkarhi ri avanyisiwa tanihi rifuwo leri heleriweke hi nkarhi.

1.13 SWILAVEKO

Rifuwo ra xitshuketa na swikweleti swa xitshuketa a swi tivisiwanga. Timali ta switshuketa ti hlambanyiwile eka nhlamuselo ya 29. Swilaveko swi tivisiwile eka loko Khamphani yi ri na vutihlamuleri bya swa nawu kumbe bya kahle hikwalaho ka swiendleko swa nkarhi lowu nga hundza, leswi swi nga endlekaka swi tisa swipfuno swa ikhonomi swo tala swi ta lava leswaku ku hakeriwa vutihlamuleri lebyi, naswona mpimanyiso lowu tshembekeke wu nga endliwa eka ntsengo wa vutihlamuleri.Hakelo leyi fambelanaka na xilaveko xin’wana na xin’wana yi nyiketiwile eka nsalo/ku hunguteka ka ntsengontsongo wa ku tlhela ku hakeriwa kun’wana na kun’wana.

Hakelo ya matirhelo

Ku hakeriwa ka muholo wa matirhelo wu lawuriwa hikwalaho kova Khamphani yi fikelela mimpimo ya matirhelo leyi vekiweke.

Khamphani yi tirhisa endlelo ra Khadi ra xikoro ro Ringananisa ku pimanyisa maendlel oya ntirho ya munhu. Muholo wa maendlelo ya ntirho wu simekiwa hi ku tirhisa mpimo wa maendlelo ya ntirho wa munhu tanihi hi ku wu pima no wu hlamusela hi xikoro xa maendlelo ya ntirho ya munhu na hi ndzawulo ya maendlel oya ntirho ya Armscor tanihi loko wu pimiwa no hlamuseriwa hi ku tirhisa xikoro xa meandlelo ya ntirho lexi khakhuletiweke.

Swilaveko swa livhi

Ku na xilaveko xo khakhuletiwa ka masiku ya livhi lama saleke ekuheleni ka lembe, hi ku ya andzisa hi mpimo wa muholo lesiw simekiweke eka phakeji ya muholo leyi tirhisiwaka eka mutirhi un’wana na un’wana.

Swilaveko swa bonasi

Xilaveko xa bonasi leswi vumbaka xiphemu xa phakeji ya muholo wa lembe na lembe lowu tiyisisiweke swi sungula hi N’wendzamhala ku fikela Nyenyankulu swa lembe-ximali rin’wana na rin’wana no khakhuletiwa eka ntsengo hinkwawo wa phakeji ya muholo wa lembe na lembe.

1.14 SWIPFUNO SWO WISA KU TIRHA

Khamphani yi pfuneta eka ni le ku fambisiweni ka Nkwama wa Tihakelo ta Mudende leti Hlamuseriweke wa Armscor na Nkwama wa Phurovidente wa Armscor, lowu nyikaka swipfuno leswi simekiweke eka na hi ku yimela xirho xin’wana na xin’wana xikan’we na mimbuyelo ya vuvekisi.

Khamphani wu tlhela wu nyika swipfuno swa le ndzhaku ko wisa ku tirha swa vanhu lava wiseke ku tirha. Swilaveko swa swipfuno swale ndzhaku ko wisa ku tirha swi simekiwe eka kuva mutirhi a tirha k ufikela malembe ya yena yo wisa ku tirha na ku heta nkarhi wa vukorhokeri bya minimamu. Tihakelo leti languteriweke ta swipfuno leswi ti engeteleka enkarhini wa ntholo.


Mimpimanyiso ya vutihlamuleri lebyi yi endliwa hi vativi va tinhlayo lava swi thwaseleke lava tiyimeleke. Tihakelo to nyika swipfuno ehansi ka xikimu xa swipfuno leswi hlamuseriweke ti bohiwa hi ku tirhisa endlelo ra mpmanyiso wa tinhlayo ta yunti ya swkweleti leti kumbeteriwaka.

Mimbuyelo ya tinhlayo kumbe ndzahlekelo hi mayelana na swipfuno swa swikimu leswi hlamuseriweke swi tivisiwile/amukeriwile tanihi muholo kumbe mali leyi tirhisiweke loko ntsengontsongo lowu engetelekeke lowu nga tivisiwangiki loko wu pimanisiwa na mimbuyelo ya tinhlayo naswona ndzahlekelo ekuheleni ka nkarhi wo vika lowu hundzeke wu hundzile ku tlula:

• 10% ya nkoka wa nkarhi wa sweswi ya vutihlamuleri bya swipfuno lebyi hlamuseriweke hi siku reo loko ku nga si susiwa rifuwo ra xikimu; na

• 10% ya nkoka wa kahle wa riifuwo ra xikimu rin’wana na rin’wana hi siku rolero.

Ntsengo lowi tivisiweke i ntsengo lowu saleke lowu tivisiweke laha henhla, loko wu avanyisiwa hi ku tirhisa avhareji ya nkarhi wo tirha lowu saleke wa vatirhi lava nga kona eka xikimu.

Laha Khamphani yi nga eka xiyimo xa ntsengontsongo wa rifuwo, minsalo ya swipfuno leyi hlamuseriweke yi pimiwa hi ku tirhisa mpimo wa le hansi wa:

• nkoka wa nakrhi wa sweswi wa mintirho leyi hlamuseriweke ku katsa na mimbuyelo ya tinhlayo, loko ku nga katsiwi hakelo ya vukorhokeri bya nkarhi lowu hundzeke, ku nga katsiwi nkoka wa kahle wa rifuwo ra xikimu hi siku ro vikiwa ka rifuwo ra xikimu; na

• Ntsengo hinkwawo wa ku engeteleka ka tinhlayo ta ndzahlekelo, hakelo ya ntirho wa nkarhi lowu hundzeke na nkoka wa nkarhi wa sweswi wa swipfuno swin’wana na swin’wana swa ikhonomi leswi nga hi xivumbeko xo fanela ku tlheriseriwa ku suka eka xikimu kumbe eka ku hungutiwa ka tihakelo ta xikimu ta nkarhi lowu taka.

1.15 MINTIRHO LEYI HERISIWEKE (DISCONTINUED)

Ntirho lowu yimisiweke i xiyenge xa ntirho wa Khamphani lexi yimelaka ntirho wa nkoka wa bindzu kumbe xivandla xa ntirho lexi susiweke kumbe lexi xavisiwaka, kumbe nhlanganontsngo lowu kumiweke hi xivangelo xo va wu ta tlhela wu xavisiwa. Ku avanyisiwa kova ntirho lowu herisiweke ku humelela loko wu hangalasiwa kumbe loko ntirho wu fikelela mimpimo yova wu avanyisiwa tanihi lowu faneleke ku xavisiwa ekusunguleni. Loko ntirho wu avanyisiwile tanihi lowu faneleke ku herisiwa, xitatimendhe xo yelanisa xa xiyimo xa swa timali xi tlhela xi sunguriwa ku fana loko ntirho wu herisiwile ekusunguleni ka nkarhi wo yelanisa.

1.16 VULOMBISI

Ku kumisisiwa ka leswaku xana ntwanano kumbe wu na vulombisi swi simekiwe eka vutwisiseki bya ntwanano hi siku ro sungula ku tirha ka wona leswaku xana ntwanano wu lawuriwa hi ku tirhisiwa ka rifuwo rokarhi kumbe rifuwo kumbe ntwanano wu hlamusela mfanelo yo tirhisiwa ka rifuwo. Ku tlhela ku pimanisiwa ku endliwa endzhaku ka ku sungula ku tirha ka vulombisi ntsena loko ku ri na swin’wana swa leswi landzelaka:a) ku na ku cinca ka swipimelo swa kontiraka ehandle ka ku pfuxetiwa kumbe ku engeteriwa ka lulamiselo/ntwanano;

b) ku hlawula ku pfuxeta swi endliwa kkumbe ku engeteriwa nkarhi, ehandle ka loko nkarhi wo pfuxeta kumbe ku engetela nkarhi wu katsiwile eka nkarhi wa vulombisi;

c) ku ri na ku cinca eka ku kumisisiwa ka leswaku xana ku hetisiwa ku lawuriwa hi rifuwo leri boxiweke; kumbe

d) ku na ku cinca lokukulu eka rifuwo.

Laha ku tlhelaka ku pimanisiwa, ku ta va na vutihlamuleri byitsongo kumbe byi nga vi kona ku sukela hi siku leri ku cinca ka swiyimo ku sunguleke ha rona leswaku ku tlhela ku pimanisiwa eka swiyimo swa (a), (c) kumbe (d) na hi siku ro pfuxetiwa kumbe ku engeteriwa kankarhi wa xiyimo xa (b).


Vulombisi bya rifuwo ra Khamphani laha eka rona swiyimo swa khombo na swipfuno swa vun’winyi swi hlayisiwaka kahle hi mulombisi swi avanyisiwile tanihi vulombisi bya ntirho. Tihakelo leti endliwaka ehansi ka vulombisi bya ntirho ti hakerisiwa hi ku tipimanisa na muholo wa xiviri enkarhini hinkwawo wa vulombisi.

Vulombisi byi avanyisiwa tanihi vulombisi bya swa timali loko swi endleka swipimelo swa vulombisi swi hundzisela hi ku hetiseka swiyimo swa khombo hinkwaswo na mimbuyelo ya vun’winyi eka mulombisiwa.

Vulombisi bya ntirho – mulombisi

Tihakelo leti endliwaka ehansi ka vulombisi bya ntirho ti hakerisiwa hi ku tipimanisa na muholo wa xiviri enkarhini hinkwawo wa vulombisi.

Tihakelo ta xiviri tosungula leti vaka kona eku kanerisaneni na ku lulamisiweni ka vulombisi bya ntirho ta engeteriwa eka ntsengo wa nkoka wa rifuwo lebyi lombisiweke no tivisiwa tanihi tirhiselo ra mali enkarhini hinkwawo wa vulombisi hi ku tirhisa mpimo wo fana na wa muholo wa vulombisi.

Muholo wa vulombisi/mali leyi nghenaka yi tivisiwa tanihi mali ya nsalo kumbe /nkayivelo.

Vulombisi bya ntirho – mulombiwa

Tihakelo ta vulombisi bya ntirho ti tivisiwa tanihi hakelo ya xiviri enkarhini hinkwawo wa vulombisi. Ku hambana exikarhi ka mintsengo leyi tivisiweke tanihi mali leyi tirhisiweke na tihakelo ta tikontiraka swi tivisiwa tanihi rifuwo ra vulombisi bya ntirho. Vutihlamuleri byo hakela swikweleti lebyi a byi hungutiwanga.Tirhente tin’wana ta xitshuketa i mali leyi tirhisiwaka hi nkarhi lowu yi humelelaka hi wona.

1.17 TIHAKELO TA NHLUVUKISO NA NDZAVISISO

Tihakelo ta ndzavisisio ti tekiwa tanihi mali leyi tirhisiweke hi nkarhi lowu ti hakeriwaka hi wona. Tirhiselo ra mali ya nhluvukiso eka phurojeke yin’we ti tekiwa tanihi rifuwo leri nga voniweki loko Khamphani yi kota ku kombisa ku koteka ka xithekiniki ko heta rifuwo leri nga voniweki leswaku ri va kona leswaku ri kota ku tirhisiwa kumbe ku xavisiwa, xikongomelo xo hetisa na vuswikoti bya yona byo kota ku tirhisa kumbe ku xavisa rifuwo leri, ndlela leyi rifuwo ri nga ta tisa swipfuno swa ikhonomi enkarhini lowu taka, ku kumeka ka swipfuno swo hetisa rifuwo na vuswikoti by okotaku pima kahle tirhiselo ra mali enkarhini wa nhluvukiso.

1.18 KU ONHEKA KA RIFUWO LERI VONIWAKA NI LERI NGA VONIWEKI

Tinhlamuselo ta ntsengo wa nkoka wa rifuwo leti boxiweke eka pholisi ya tinkota ta kamberiwa nkarhi eka siku ra xitatimendhe xin’wana na xin’wana xa xiyimo xa swa timali ku kumisisa leswaku xana ku na swikombiso swa swo lava ku siviwa leswi nga kona. Loko swikombiso leswi swi ri kona ntsengo wo siva wu pimanyetiwa tanihi nkoka wa kahle wa le henhla swinene loko ku nga katsiwi hakelo yo xavisa na nkoka wa ku tirhisiwa lowu nga kona.

Eka xiyimo lexi ntsengo wa hakelo ya rifuwo wu hundzaka ntsengo wo siviwa ka rona, rifuwo ri tekiwa ri nga ha ri na ntirho naswona ra xavisiwa hi ntsengo wo ringana ku siviwa ka rona. Ku hunguteka i ndzahlekelo wo siviwa, lowu tivisiweke hi xihatla eka nsalo kumbe ku hunguteka ka nkoka.

Ndzahlekelo lowu tshameke wu tivisiwa tanihi hi lowu faneleke ku siviwa wu nga tlheriseriwa endzhaku loko swi endlekaku va ni ku cinca eka mimpimanyeto leyi tirhisiweke ku kumisisa ntsengo wo siviwa ka wona; kambe hambiswiritano, a swi nge endliwi eka ntsengo lowu nga henhla ngopfu loko wu pimanisiwa na ntsengo wa nkoka wa rifuwo leri a ri tava ri tekiwile (ntsengontsongo wo hunguteka ka nkoka) loko a ri nga tivisiwanga tanihi ndzahlekelo lowu faneleke ku siviwa emalembeni lama hundzeke.

1.19 TIRHISELO RA SWA TIMALI RO KALA RI NGA RI KAHLE NO ONHA

Tihakelo leti nga pfuneki nchumu no onha swi vula mali leyi tirhisiweke hi ndlela yo kala yi nga lulamanga xikan’we na mindziho leyi hakeriweke hikwalaho ko hlwela ku nyiketa leswi a swi ta va swi papalatiwile loko a ti hakeriwa ka ha ri na nkarhi.


1.20 TIHAKELO TO LOMBA

Tihakelo to lomba leti vaka kona xikan’we-kan’we i ta ku xava, ku aka na ku humesiwa ka tihakelo leti faneleke ku tekiwa tanihi hakelo ya rifuwo ku fikela nakrhi lowu rifuwo leri ri vaka ri lulamile leswaku ri kota ku tirhisiwa. Ntsengo wa tihakelo to lomba leti faneleke ku endliwa rifuwo wu tiyisisiwa hi ndlela leyi landzelaka:

• Tihakelo ta xiviri to lomba eka timali leti lombiweke hi xikongomelo xo xava rifuwo leri faneleke loko ku susiwa vuvekisi bya nkarhinyana bya ku lomba loku.

Tihakelo ta tihakelo to lomba ti sungula ku tirha loko:

• tirhiselo ra timali leri veke kona;

• tihakelo to lomba leti hakeriweke, na

• migingiriko leyi faneleke ku kota ku lulamisa rifuwo leswaku ri kota ku tirhisiwa hi swikongomelo swa rona kumbe ku xavisiwa loku nga ku humeleleni.

Ku hakeriwa ka timali ku yima ku tirha loko migingiriko hinkwayo leyi faneleke ku lulamisa rifuwo leri eka leswi ri faneleke ku tirhisiwa swona kumbe nxaviso swi fike emakumu.

Tihakelo to lomba hinkwato ti tivisiwile eka tihakelo hi nkarhi lowu ti humeleleke hi wona.

1.21 KU HLANGANISIWA KA MABINDZU/MINTIRHO NA KU TIRHA KAHLE

Ku hlanganisiwa ka mintirho ku vikiwile ku kota ku tirhisa endlelo ro xava. Hakelo yo xava yi pimiwa tanihi nkoka wa kahle wa rifuwo leri nga kona, swikweleti leswi endliweke kumbe leswi ehlekeriwaka kuva kona hi siku ro cincana, ku katsa na tihakelo leti nga kona xikan’we kan’we eka ku xava. Rifuwo leri tivisiweke leri xaviweke na swikweleti swa xitshuketa leswi ehleketeriwaka ku va kona eka ku hlanganisiwa ka mabindzu swi pimiwa hi ku sungula hi minkoka yova swiri kahle hi siku leri ri xaviwak hi rona.

Ku tirha kahle ku pimiwa rosungula eka kuva hakelo yi hundza mpimo wa ku hlanganisiwa ka bindzu ehenhla ka nkavelo wa Nhlangano eka ntsnegontsongo wa nkoka wa kahle wo xaviwa ka rifuwo leri tivisiweke, swikweleti na swikweleti swa xitshuketa. Loko hakelo yo xava yiri ehansi ka nkoka wa kahle wa ntsengontsongo wa rifuwo ra nhlanganontsongo lowu kumiweke, ku hambana loku ku tivisiwa xikan’we eka nsalo/ndzahlekelo.

1.22 TIMALI TA MINKAVELO NA MINDZINGANO

Xitirho xa ndzingano i kontiraka tin’wana na yin’wana leyi kombisaka ntswalo lowu saleke eka rifuwo ra bindzu endzhaku ko susiwa ka swikweleti swa rona hinkwaswo.

1.23 SWIPFUNO SWA VATIRHI Swipfuno swa vatirhi swa nkarhi wo koma

Tihakelo ta swipfuno swa mutirhi wa nkarhinyana (leti hakeriwaka ku nga si hela tin’hweti ta 12 endzhaku ka ntirho lowu endliweke, to tanihi livhi yo wisa na livhi ya vuvabyi, tibonasi, na swipfuno swo kala swi nga ri swa mali swo tanihi nhlayiso wa vutshunguri), ti tivisiwile enkarhini lowu vukorhokeri byi endliweke hi wona naswona a ti hungutiwanga.

Tihakelo leti languteriweke to hakelela ku xwa entirhweni ti vikiwile tanihi hi tihakelo, hikwalaho kova vatirhi va endla vukorhokeri lebyi tlakusa timfanelo ta vona kumbe eka xiyimo xova ku nga ri na ku engetelak ko xa entirhweni laha ku vaka na ku xwa entirhweni.

Tihakelo leti languteriweke ta nsalo wo avelana na tihakelo ta tibonasi ti vikiwile tanihi hi tihakelo loko ku ri na vutihlamuleri bya nawu kumbe bya kahle leswaku tihakelo leti ti endliwa hikwalaho ka ntirho lowu endliweke enkarhini lowu hundzeke.

Makungu ya swipfuno leswi hlamuseriweke

Tihakelo leti hakeriweke eka swikimu swa swipfuno swo wisa ku tirha leswi hlamuseriweke ti hakerisiwa tanihi tihakelo loko ti fanele ku hakeriwa.


Tihakelo leti endliweke eka swikimu swa swipfuno swa vumaki lebyi fambisiwaka hi (kumbe bya Mfumo) ti endliwa hilaha swi hlamuseriweke hakona eka swikimu swa swipfuno laha vutihlamuleri bya Khamphani ehansi ka swikimu wu ringana na leti nga kona eka xikimu xa swipfuno swo wisa ku tirha leswi hlamuseriweke.

TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni)

2010

Misava 12.7

Miako 200.6 137.76

Tifetri, michini na switirhisiwa 43.1 14.5

Switirhisiwa swale hofisini, vhanichara na tikhompyutara

99.1 42.1

Mimovha na swikwekwetsu 23.4 9.5

378,9 (162.5)

2010

Tifektri, michini na switirhisiwa 5,9 (5,9) -


78,2 (42,4) 35,8

Mimovha na swikwekwetsu 6,8 (5,2) 1,6

90,9 (53,5) 37,4



NSALOWOSUNGULA

KUENGETELEKA

VUHANGALASI KUHUNGUTEKA

NTSENGOHINWAWO

2011

KHAMPHANINKULU Rm Rm Rm Rm Rm

Misava 12.7 - - - 12.7

Miako 137.6 6.0 (2.2) (5.2) 136,2

Tifektri, michini na switirhiswa 14.5 12.7 (0.1) (5.3) 21.8

Switirhiswa swale hofisini, vhanichara na tikhompyutara

42.1 11.3 (0.3) (8,7) 44.4

Mimovha na swikwekwetsu 9.5 14.6 - (3.4) 20.7

216.4 44.6 (2.6) (22.6) 235.8

2010

Misava 12.7 - - - 12.7

Miako 137.8 5.1 (0.2) (5,0) 137.7

Tifektri, michini na switirhiswa 13.5 4,3 - (3.3) 14.5

Switirhiswa swale hosini, vhanichara na tikhompyutara

42.7 13.2 (0.3) (13.6) 42.0

Mimovha na swikwekwetsu 7.9 3.8 - (2.2) 9.5

214.6 26.4 (0.5) (24.1) 216.4

2011

KHAMPHANI

Tifektri, mchini na switirhisiwa - 9.0 (1.6) 7.4

Switirhiswa swale hofisini, vhanichara na tikhompyutara

35.8 8.5 (0.2) (6.4) 37.7

Mimovha na swikwekwetsu 1.6 11.5 (0,.) (1.1) 11.9

37.4 29.0 (0.3) (9.1) 57.0

2010


35.8 11.3 (0.2) (11.1) 35.8

Mimovha na swikwekwetsu 2.3 - - (0.7) 1.6

38.1 11.3 (0.2) (11.8) 37.4




2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

Elembeni leri ku akiwa ka muako lowu onhakeke wale Protechnik swi sungurile. Tihakelo leti veke kona ku fikela siku ra nkarhi wo vika i ntsengo wa R1 068 595 nova swi vumba xiphemu xa ku engeteleka ka miako.

Ku hunguteka

16.1 18.7 Ntsengokulu wo hunguteka 18.7 30.2

(4.3) (9.6) Ku nga katsiwi: hu cinca eka nkarhi wo tirhisiwa (9.6) (6.1)

11.8 9.1 9.1 24.1

In line with the requirements of IAS 16 (AC123) the KHAMPHANINKULU reviewed the useful life, residual values and method of depreciation for all assets still in use. Based on the latest available and reliable information there was a change in the estimated useful life of some assets, which resulted in a decrease in depreciation of R10,3 million (2010: R6,1 million).

Timhaka tin’wana

Ku katswile rifuwo ra vinyi vatikontira eka nkoka wa tifektri micihini na switirhisiwa swa Khamphani leri nga na nkoka wa R5,8 wa mamiliyoni (2010: R5,9 wa mamiliyoni) leri hungutiweke hi ku hetiseka.



3. INTANGIBLE ASSETS

COST/VALUATION ACCUMULATED AMORTISATION

CARRYING VALUE

2011

NHLANGANO RM RM RM

Tilayisense ta ximfumo, mimfhungu na timfanelo tin’wana 0,6 (0,1) 0,5

2010

Tilayisense ta ximfumo, mimfhungo na tin’wana 0,6 (0,1) 0,5

KU FAMBELANISIWA KA RIFUWO LERI NGA FAMBEKI

NSALOWOSUNGULA KU ENGETELEKA

NTSENGOHINKWAWO

2011

NHLANGANO RM RM RM

Tilayisense ta ximfumo, mimfhungo na timfanelo tin’wana 0,5 - 0,5

2010

Tilayisense ta ximfumo, miimfhungo na timfanelo tin’wana 0,3 0,2 0,5


2010 2011 2010 2010Rm Rm Rm Rm

4. RIFUWO RIN’WANA RA TIMALI RO KALA RI NGARI RA NKARHI HINKWAWO

8.3 - Swikweleti leswi amukeriweke a swi na ntswalo - 8.3

Yelanisa eka nhlamuselo ya 30 ku kuma nkoka wa kahle


TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE

SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni)

5. SWIPFUNO SWO WISA KU TIRHA

5.1 Nkwama wa Mudende wa Nkwama wa Phurovidente wa ARMSCOR

5.1.1 Swikimu swa Midende na swa phurovidente

Khamphani yi hakelela no lawula Nkwama wa Mudende na Nkwama wa phurovidente leyi Hlamuseriweke ya ARMSCOR leyi nyikaka swipfuno leswisimekiweke eka tihakelo let iendliweke hi xirho xin’wana na xin’wana na hi ku xi yimela xikan’we na mimbuyelo ya vuvekisi. Enkarhini wo tumbuluyxiwa ka Nkwama wa Mudende lowu Hlamuseriweke, ARMSCOR yi tshembise vanhu lava holaka mudende lava rhurhisiweke ku suka eka nkwama wa mudende wa khale kuya eka nkwama wa mudende wa nkarhi wa sweswi leswaku va ta amukela mudende wo lava ku ringana na mudende lowu a va wu amukela hi ku landza nkwama wa nkarhi lowu hundzeke. Vutihlamuleri bya ARMSCOR emhakeni leyi eka swirho swa nhungu leswi saleke i R Nil (2010: R Nil) hikwalaho kova akhawunti ya vadendi/vahori va mudende eka nkwama wa mudende yiri na mali9 leyi ringaneke.


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

28,9 31,9 The amount of contributions to the above scheme 44,1 39,9

5.1.2 Nkwama wa Mudende wa Vatirhela-mfumo – Ribuwa rale Lwandle (Dockyard) Nhlangano wa tikhamphani wu vekisa eka Nkwama wa Mudende wa Vatirhela-mfumo, lowu nyikaka swipfuno leswi simekiweke eka vuvekisi lebyi endliweke hi na hi ku yimela xirho xin’wana na xin’wana xikan’we na mimbuyelo ya vuvekisi.


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

The amount of contributions to the above scheme

6,3 6,9 Post-retirment benefits - Armscor Dockyard 6,9 6,3

5.2 Swipfuno swa vutshunguri swale ndzhaku ko wisa ku tirha

5.2.1 Swipfuno swa vutshunguri swale ndzhaku ko wisa ku tirha (Ku nga katsiwi swa vatirhi lava rhurhiseriweke eRibuweni rale Lwandle ra ARMSCOR kusuka eka Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga) Khamphani yi tlhela nakambe yi nyika swipfuno swale ndzhaku swa nhlayiso wa rihanyu swale ndzhaku ko wisa ku tirha eka vartirhi va yona lava wiseke ku tirha. Ku nyikiwa ka swipfuno swa nhlayiso wa swa rihanyu swale ndzhaku ko wisa ku tirha swi simekiwa eka kuva mutirhi a tirha ku fikela loko a wisa ku tirha na kuvaa hete nkarhi wa ntirho wa minimamu. Tihakelo leti languteriweke ta swipfuno leswi ta engeteleka hi ku famba ka nkarhi wa ntirho. Mapimelo ya vutihlamuleri lebyiswi endliwa hi vativi va tinkonta lava nga na ntokoto lava tiyimeleke. Makungu yo pfala ya rifuwo ya avanyisiwile exikarhi ka tiyuniti timbirhi hi ku tirhisa mpimo wo fana ni wale eka makungu yosungula ya rifuwo.

Mapimelo ya IAS19 (AC116) ya Nhlangano wa tikhamphani ya swipfuno swale ndzhaku ko wisa ku tirha swi hundziseriwile emahlweni hi 31 Nyenyankulu 2011. Hi ku swi simeka eka minkumbetelo leyi ya ha ku vaka kona leyi endliweke hi 31 Nyenyankulu 2011 nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri i R375,6 wa mamiliyoni (2010: R317,5 wa mamiliyoni) naswona nkoka wa kahle wa makungu ya rifuwo i R491,9 mamiliyoni (2010: R434,8 wa mamiliyoni).



2011 2010 2009 2008 2007

KHAMPHANINKULU Rm Rm Rm Rm Rm

Nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri lebyi nga na 375,6 317,5 298,0 262,0 239,7

Nkoka wa kahle wa makungu ya rifuwo hundzeke (491,9) (434,8) (316,3) (384,6) (340,0)

Nkoka wa nkarhi wa sweswi wa makungu ya rifuw wo hundzeke (116,3) (117,3) (18,3) (122,6) (100,3)

Mimbuyelo ya tinhlayo leyi nga tiviweki/(mindzahlekelo) (9,8) 19,6 (65,7) 63,3 60,8

Mimbuyelo ya vukorhokeri lebyi hundzeke leyi ngativiweki 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0

Ntsengontsongo wa rifuwo eka xitatimendhe xa xiya (124,1) (94,7) (80,0) (54,3) (33,5)

KHAMPHANI Rm Rm Rm Rm Rm

Nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri lebyi nga na 297,3 269,0 254,1 216,2 194,3

Nkoka wa kahle wa vupulani bya rifuwo (389,3) (368,4) (269,7) (317,4) (267,9)

Nkoka wa nkarhi wa sweswi wa makungu ya rifuwo lowu (92,0) (99,4) (15,6) (101,2) (73,6)

Mimbuyelo ya vutivi bya swa timali leyi ng tivekiki/(mindzahlekelo) (8,8) 17,0 (56,7) 48,8 47,3

Mimbuyelo leyi nga tiviweki ya nkarhi lowu nga hundza 1,6 2,3 3,0 3,7 4,4

Ntsengontsongo wa rifuwo eka xitatimendhe xa xiya (99,2) (80,1) (69,3) (48,7) (21,9)

Ku fambelanisiwa ka nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri lebyi seketeriwaka hi timali (Khamphaninkulu)

2011 2010

Rm Rm

Nsalo wosungula 317,5 298,0

Hakelo ya vukorhokeri ya nkarhi wa sweswi (ntswalo wo fikela ku hela ka len) 12,5 12,4

Hakelo ya ntswalo 28,1 26,4

Tihakelo ta swipfuno swa muthori leti languteriweke (9,9) (8,4)

Nsalo wohetelela lowu languteriweke 348,2 328,4

(Mbuyelo) ndzahlekelo wa tinhlayo 27,4 (10,9)

Nsalo wa xiviri wohetelela 375,6 317,5




2010 2011 2010 2010

Rm Rm Rm Rm

Ku fambelanisiwa ka ntsengontsongo wa rifuwo eka xitatimendha xa xiyimo xa swa timali na mintsengo leyi tivisiweke eka nsalo/nkayivelo

(69,3) (80,1) Nsalo wosungula (94,7) (80,0)

5,2 - Tihakelo ta swipfuno swa muthori (3,4) 7,6

(8,3) (9,6) Tihakelo ta muthori to hakelela emahlweni (9,9) (8,6)

(15,1) (17,6) Tihakelo ta muthori to hakelela emahlweni (24,5) (21,1)

7,4 8,1 Tihakelo to huma eka makungu ya rifuwo 8,4 7,4

(80,1) (99,2) (124,1) (94,7)

Ntsengontsongo wa hakelo ya xipfuno (leyi tivisiweke eka tihakelo ta muholo wa mutirhi)

8,9 8,9 Hakelo ya vukorhokeri bya nkarhi wa sweswi 12,5 12,4

22,5 23,8 Hakelo ya ntswalo 28,1 26,4

(27,4) (36,4) Mbuyelo lowu languteriweke eka makungu ya rifuwo (43,0) (32,3)

1,9 - (mbuyelo) wa Tinhlayo ya vukorhokeri lebyi hundzeke - 2,1

(0,7) (0,7) Ku amukeriwa ka hakelo ya vukorhokeri lebyi hundzeke (1,0) (1,0)

- 4,4 Xikweleti xa nkarhinyana lexi nga tivisiwangiki - -

5,2 - (3,4) 7,6

Ku fambelanisiwa ka ku cinca ka makungu ya rifuwo

269,7 368,4 Nkoka wa kahle wa rifuwo ekusunguleni ka lembe 434,8 316,3

110,0 37,7 Mbuyelo wa xiviri eka rifuwo 49,8 127,1

15,2 17,6 Minyikelo 24,5 21,2

(7,4) (8,1) Swipfuno leswi hakeriweke (8,4) (7,4)

(19,1) (7,5) Tihakelo tin’wana (8,8) (22,4)

- (18,8) Xiikweleti xa nkarhinyana lexi amukeriwaka - -

368,4 389,3 Nkoka wa kahle wa rifuwo ekuheleni ka lembe 491,9 434,8


Minkumbetelo ya vativi va swa timali ya nkoka i:

2011 2010

- Mpimo wo hungutiwa 8,75% 9,00%

- Ntlakuko wa nxavo wa hakelo ya nhlayiso wa Rihanyu 7,00% 7,25%

- Avhareji ya malembe yo wisa ku tirha 60 60

- Mbuyelo lowu languteriweke eka makungu ya rifuwo 9,75% 10,00%



Ku cinca ka xidzana xin’we eka mpimo lowu ehleketeleriwaka wa ku engeteleka ka tihakelo ta nhlayiso wa swa rihanyu ku tava na minkhumbo leyi landzelaka eka Nhlangano:

Ntlakuko wa nxavo wa nhlayiso wa swa rihanyu

Nkumbetelo wale xikarhi8,75%

-1% +1%

Swikweleti leswi amukeriweke hi 31 Nyenyankulu 2011 (Rm)

ku cinca %

375.6

-

322.1

-14,2%

444,2

+18,3%

Hakelo ya vukorhokeri bya nkarhi wa sweswi ku katsa na hakelo ya ntswalo 2011/12ku cinca %

46,0

-

38,4

-16,5%

55,9

+21,5%

Mimbuyelo yo tika yo huma eka ku pimiwa ka nkarhi lowu hundzeke 7,25% -1% +1%

Hakelo ya vurhokeri bya nkarhi wa sweswi ku katsa na hakelo ya ntswalo 2011/11ku cinca %

40,5

-

33,9

-16,5

49,3

+21,4%

5.2.2 Swipfuno swa vutshunguri swa le ndzhaku ko wisa ku tirha swa Ribuwa ra lwandle ra Armscor swa vatirhi lava rhurhisiweke ku suka eka Vuthu ra le Matini ra SA (SA Navy)

Khamphani yi tlhela nakambe yi nyika swipfuno swa nhlayiso wa rihanyu swale ndzhaku ko wisa ku tirha eka vatirhi lava wiseke ku tirha va le RIBUWENI RA LWANDLE. Ku nyikiwa ka swipfuno leswi swa nhlayiso wa rihanyu swale ndzhaku ko wisa ku tirha swi simekiwe eka kuva mutirhi a tirha ku fikela a malembe yayena yo wisa ku tirha no heta nkarhi wa ntirho wa minimamu. Tihakelo leti languteriweke ta swipfuno leswi ta hlengeletiwa enkarhini wa ntholo. Mimpimanyiso ya mintirho leyi yi endliwa hi vativi va tinhlayo (actuaries) lava nga na ntokoto wo endla ntirho lowu.

Ku endliwile mpimanyiso wa IAS19 (AC116) wa swipfuno swale ndzhaku ko wisa ku tirha swa le RIBUWENI RA LWANDLE’ hi 31 Nyenyankulu 2011. Mpimanyiso lowu wa vativi va tinhlayo wa swikweleti bya muthori lowu endliweke hi 31 Nyenyankulu 2011 wu vile kona hikwalaho ka swipfuno swa nhlayiso wa le ndzhaku ko wisa ku tirha leswi nyikiwaka kahle ka vatirhi vale Ribuweni ra Lwandle ra Vuthu rale Maitini ra SA. Hi ku languta mpimanyeto lowu endliweke hi 31 Nyenyankulu 2011, vutihlamuleri lebyi endliweke byi le henhla ka mali ya khexe leyi nga kona etlhelo leyi tirhisiwaka eka swikongomelo leswi a kuri R3.3 wa mamiliyoni.




2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

Nkumbetelo lowu languteriweke lowu hundzaka mali ya khexe leyi nga kona etlhelo ngopfu-ngopfu hi xikongomelo lexi hi 31 Nyenyankulu 2011 swi hlamuseriwile hi ku komisa lah ehansi:

16,2 17,6 Swikweleti leswi yisiweke emahlweni 17,6 16,2

16,2 17,6 Swikweleti leswi yisiweke emahlweni loko swi pimanisiwa na makungu ya rifuwo 17,6 16,2

(12,0) (14,3) Ku nga katsiwi: Mali ya khexe leyi amukeriweke (14,3) (12,0)

4,2 3,3 Ntsengontsongo wa swikweleti 3.3 4.2

Nkumbetelo wa mimbuyelo ya mapimelo hi 31 Nyenyankulu 2011 ku fikela 31 Nyenyankulu 2012 swi hlamuseriwile laha ehansi:

Swikweleti leswi amukeriweke hi 31 Nyenyankulu 2011 17,6 16,2

Hakelo ya ntswalo 1,6 1,4

16,3 18,0 Hakelo ya vukorhokeri (loko ku katsiwa na ntswalo ekuheleni ka lembe) 0,4 0,5

(0,1) (0,4) Tihakelo ta swipfuno swa muthori leti languteriweke (0,6) (0,5)

16,2 17,6 Nkumbetelo wa swikweleti leswi nga ta amukeriwa hi 31 Nyenyankulu 2012 19.0 17.6


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

Ku fambelenisiwa ka nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihal-muleri lebyi nga hava timali

14,7 16,2 Nsalo wosungula 16,2 14,7

0,5 0,5 Hakelo ya vukorhokeri ya nkarhi wa sweswi 0,5 0,5

1,3 1,4 Hakelo ya ntsalo 1,4 1,3

(0,3) (0,5) Tihakelo ta swipfuno swa muthori leti languteriweke (0,5) (0,3)

16,2 17,6 Nsalo wohetelela 17,6 16,2

Ku fambelanisiwa ka nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri lebyi nga hava timali lebyi nga na xikweleti lexi amukeriweke eka xitatimendhe xa xiyimo xa swa timali

16,3 18,0 Nkoka wa nkarhi wa sweswi wa vutihlamuleri lebyi hava tim 18,0 16,3

(0,1) (0,4)Mimbuyelo/(mindzahlekelo) ya tinhlayo ya tinhlayo leyi nga tiviweki (0,4) (0,1)

16,2 17,6 17,6 16,2


Ntsengongtsongo wa hakelo ya xipfuno (leyi tivisiweke eka muholo wa mutirhi)



1,8 1,9 1,9 1,8

Minkumbetelo ya nkoka ya vativi va tinhlayo i:

2011 2010

- Mpimo lowu hungutiweke 8,75% 9,00%

- Ntlakuko wa nxavo wa hakelo ya nhlayiso wa Rihanyu 7,00% 7,25%

- Ntlakuko wa nxavo wa CPI 5,0% 5,25%

- Avhareji ya malembe yo wisa ku tirha 65 65


Ku cinca ka xidzana xin’we eka mpimo lowu ehleketeleriwaka wa ku engeteleka ka tihakelo ta nhlayiso wa swa rihanyu ku tava na minkhumbo leyi landzelaka eka Nhlangano:



Ntlakuko wa nxavo wa nhlayiso wa swa rihanyu

Nkumbetelo wale xikarhi

8,75% -1% +1%

Swikweleti leswi hakeriweke hi 31 nyenyankulu 2011 (Rm)

ku cina ka %

18,0

-

15,9

-11,5%

20,5

+13,9%

Hakelo ya vukorhekeri ya nkarhi wa sweswi 2011/12 (Rm)ku cina ka %

2,0

-

1,9

-4,2%

2,1

+4,5%

Mimbuyelo yo tika ya ku pimiwa ka nkarhi lowu hundzeke 7,25% -1% +1%

Hakelo ya vukorhokeri ya nkarhi wa sweswi ku katsa na hakelo ya ntswalo 2010/11 (Rm)ku cina ka %

1,9

-

1,9

-0,05%

1,9

+0,10%


TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni) NOTES TO THE ANNUAL FINANCIAL STATEMENTS FOR THE YEAR ENDED 31 MARCH 2011 (continued)


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

5.2.3 NKOMISO WA HAKELO YA SWIPFUNO SWA VUTSHUNGURI EKA MINKWAMA HINKWAYO hakeloya swa vutshunguri leyi halmuseriweke (endzhaku ko wisa ku tirha) leyi katsiweke eka hakalo ya muturhi:



(27,4) (36,4)Mbuyelo lowu languteriweke eka rifuwo lerikunguhatiweke (43,0) (32,3)

- 4,4 Swikweleti swa nkarhinyana leswi amukeriweke - -

1,9 -Ntsengontsongo wa mimbuyelo ya tinhlayo/

(mindzahlekelo) levi amukeriweke - 2,1

(0,7) (0,7) Hakelo ya nkarhi lowu hundzeke (1,0) (1,0)

7,0 1,9 (1,5) 9,4

6. MINONGONOKO YA TINHUNDZU

- - Swicelwa na swiphemu 0,3 0,3

- - Ntirho lowu yaka emhlweni 0,6 0,3

1,2 4,4 Switirhisiwa 5,1 1,6

0,2 0,3 Tinhundzu leti nga ha tirhisiweki 0,5 0,6

1,4 4,7 6,5 2,8

Ntsengo wa minongonoko ua tinhundzu lowu suriweke elembeni i R Nil (2010: R Nil)

7. TIHAKELO TA MABINDZU NA TIN’WANA

61,5 53,4 Tihakelo leti amukeriweke 69,9 79,1

16,5 56,8 Tihakelo leti amukeriweke - ta mintlawa yo yelana 70,1 30,0

6,1 8,3 Xiphemu xa nkarhi wo koma xa tihakelo leti amukeri-weke ta nkarhi wo leba 8,3 6,1

84,1 118,5 Total trade receivables 148,3 115,2

28,8 19,1 Tihakelo tin’wana leti amukeriweke 25,0 32,1

3,7 4,0 Tihakelo tin’wana - ta mintlwa yo yelana 4,0 3,7

0,3 0,3 Swikweleti swa vatirhi 0,3 0,4

v1,7 1,2 Mintswalo yo huma eka vuvekisi 1,2 1,7

118,6 143,1 178,8 153,1

Ku fikela hi siku ra 31 nyenyankulu mpimaniso wa khale wa tihakelo ta mabindzu leti amukeriweke a wu ri hi ndlela levi landzelaka:



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

76,5 113,2 Leti heleriweke hi nkarhi kumbe leti suriweke: 122,4 95,0

4,8 3,4 30 - 60 wa masiku 21,3 11,8

0,2 0,2 60 - 90 wa masiku 1,7 4,0

Leti heleriweke hi nkarhi kambe ti nga suriwanga:

2,0 0,1 90 - 120 wa masiku 0,7 3,3

0,6 1,6 120 wa masiku na ku tlula 2,2 1,1

84,1 118,5 148,3 115,2

Tihakelo ta mabindzu leti heleriweke hi nkarhi kambe ti nga suriwangiki swi fambelana na tinhundzu na vukorhokeri lebyi nyikiwaka eka vakoloti. Mafambiselo ya endlile vulavisisi naswona ya bohe leswaku a ku na swikombiso swo va ti t tsandzeka ka va hakeriwa.

Ku cinca eka xipfuno xa swikweleti leswi swi si hakeriwaka

38,1 55,7 Nsalo ekusunguleni ka lembe 56,0 38,4

18,9 20,5 Impairment losses recognised on receivables 20,5 18,9

- - Amounts written off as uncollectable (0,1) -

(1,3) (0,3) Mintsengo leyi tlheleke yi hakeriwa elembeni (0,3) (1,3)

55,7 75,9 Nsalo ekuheleni ka lembe 76,1 56,0

Swipimelo swa rifuwo ra swa timali leri nga laha ehenhla:

• Tihakelo ta mabindzu leti amukeriweke ti hava ntswalo naswona ti hakeriwa hi masiku ya makumenharhu ku fikela makume kaye.

• Tihakelo tin’wana leti amukeriwaka ti hava ntswalo naswona ti hakeriwa hi masiku ya makumenharhu ku fikela makume kaye.

• Swikweleti swa vanhu swi na ntswalo naswona swi hakeriwa hi minkarhi leyi hambanaka ku suka eka n’hweti yin’we ku fikela tin’hweti ta khumembirhi hi ku ya hi swipimelo swa ntholo.

• Ntswalo wu tekiwa hi ku tirhisa mpimo wa nkarhi, hi ku tekela enhlokweni xikweleti lexikulu lexi saleke na mpimo wa nkarhi wo hela ka xona, loko swi kumisisiwa leswaku muholo wo tano wu ta va kona eka Nhlangano.

Ku kuma swipimelo hi mayelana na tihakelo to huma eka minhlangano yo yelana yelanisa eka nhlamuselo ya 33.




2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

8 MALI YA KHEXE NA TIDIPHOZITI TA NKARHI WO KOMA

Mali ya khexe leyi nga ebangini na leyi nga kona

35,6 106,7 Mali ya khexe leyi nga ebangini na leyi nga kona 104,8 31,1

310,0 270,0 Tidiphoziti ta nkarhi wo koma 270,0 310,0

345,6 376,7 374,8 341,1

Ku katsiwile ntsengo wa mamiliyoni ya R23,2 wa mamiliyoni eka mali ya khexe na tidhipoziti ta nkarhi wo koma (2010: R25,0 wa mamiliyoni) hi mayelana na n na mali ya khexe levi hakeriweke eka va Mali ya khexe leyi nga kona etibangini yi na ntswalo lowu nga na mimpimo yo hambana leyi simekiwaka eka mimpimo yo tidiphoziti ta nkarhi wo koma ta endliwa hi minkarhi yo hambana exikarhi ka siku rin’we na tin’hweti tinharhu hi ku ya hu mali ya khexe leyi nga kona cash requirements of the KHAMPHANINKULU , and earn interest

9. VUVEKISI EKA NA SWIKWELETI SWO YA/ (HUMA) EKA

180,0 180,0 Vuvekisi eka tikhamphanintsongo Xikweleti xo huma eka rhamphanintsongo. - -

(56,2) (51,5) Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd - -

123,8 128,5 - -

Xikweleti xa nkarhi wo koma xi yimela akhawunti leyi nga kona sweswi leyi tirhisiwaka ku lawula tirhiselo ra mali ya khexe hinkwaro ea Nhlangano. Xikweleti a xi na vuhlayise-ki, xi na ntswalo lowu amukeriwaka hi ARMSCO. Ntsengo lowu nga kona wa swikweleti swa nkarhi wo koma wu lava ku ringana na nkoka wa rona.

Ku katsiwile swikweleti swa tikhamphani ta ARMSCOR eka swikweleti swa tikhamphanintsongo, laha miholo na tirhiselo ra timali (loko swi ri kona) swi kombisiweke eka xitatimende xa swa timali xa Khamphaninkulu. Ntsengolowu nga kona eka vuvekisi vu lava ku ringana na nkoka wa wona.



TIKHAMPHANINTSONGO TA AFRIKA DZONGA (Leti nga na 100% holdings)

NTSENGO WA NKAVELO LOWU

HUMESIWEKE

SHARE AT COST

LOANS DUE BY SUBSIDIARIES

2011R

2010R

2011R

2011R

MAVANDLA YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR (PTY) LTD

ERASMUSRAND PROPERTIES (PTY) LTD

VANDLA RA THEKINOLOJI YALE MATINI (PTY) LTDOO-

SPARK (PTY) LTD

SPORTRAND (PTY) LTD

4,000 4,000 4,000 40.9 40.9

1 1 1 136.0 136.0

4 4 4 - -

1 1 1 1.1 1.1

1 1 1 2.0 2.0

4,007 4,007 4,007 180.0 180.0

*Khamphanintsongo leyi nga ha riki eku tirheni

Vito ra Khamphani ra Bindzu ra ARMSCOR (Pty) Ltd ri cinciwile kuva Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd ku sukela hi siku ra 1 Dzivamisoko 2010.

Ntswalo lowu nga vaka kona wa Nhlangano eka nsalontsongo wa tikhamphanintsongo wu endlile ntsengo wa R8,2 wa mamiliyoni (2010: ndzahlekelo wa R2,7 wa mamiliyoni).

Vutivi bya maksimamu bya xiyimo xa khombo xa swikweleti enkarhini lowu nga ku vikiweni i nkoka wa khale wa rixaka ra xikweleti rin’wana na rin’wana leri boxiweke laha ehenhla. Nhlangano a wu na vuhlayiseki bya switiyisiso swa swikweleti.



KHAMPHANI NHLANGANO

2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

8. MALI YA KHEXE NA TIDIPHOZITI TA NKARHI WO KOMA

Khexe na mindzingano ya khexe swi katsa:

35,6 106,7 Mali ya khexe leyi nga ebangini na leyi nga kona 104,8 31,1

310,0 270,0 - Tidhipoziti ta nkarhi wo koma 270,0 310,0

345,6 376,7 374,8 341,1

Ku katsiwile ntsengo wa mamiliyoni ya R23,2 wa mamili-yoni eka mali ya khexe na tidhipoziti ta nkarhi wo koma (2010: R25,0 wa mamiliyoni) hi mayelana na n na mali ya khexe leyi hakeriweke eka rhizevhe ya ndzindza-khombo.

Mali ya khexe leyi nga kona etibangini yi na ntswalo lowu nga na mimpimo yo hambana leyi simekiwaka eka mimpimo ya tidiphoziti ya siku na siku yale bangini. Tidiphoziti ta nkarhi wo koma ta endliwa hi minkarhi yo hambana exikarhi ka siku rin’we na tin’hweti tinharhu hi ku ya hi mali ya khexe leyi nga kona cash requirements of the KHAMPHANINKULU, and earn inter-est at the respective short-term deposit rates.

9. VUVEKISI EKA NA SWIKWELETI SWO YA/ (HUMA) EKA TIKHAMPHANINTSONGO

180,0 180,0 Vuvekisi eka tikhamphanintsongo - -

(56,2) (51,5) Xikweleti xo huma eka khamphanintsongo: Mavandla ya Vu-sirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd

- -

123,8 128,5 - -

Xikweleti xa nkarhi wo koma xi yimela akhawunti leyi nga kona sweswi leyi tirhisiwaka ku lawula tirhiselo ra mali ya khexe hinkwaro ra Nhlangano. Xikweleti a xi na vuhlayiseki, xi na ntswalo na ku hakeriwa loko ku ri na swikoxo. Mpimo wa ntswalo lowu barisiwaka wu simekiwile eka mbuyelo wa ntswalo lowu amukeriwaka hi ARMSCOR eka timali ta nsalo.

Ntsengo lowu nga kona wa swikweleti swa nkarhi wo koma wu lava ku ringana na nkoka wa wona.

Ku katsiwile swikweleti swa tikhamphani ta ARMSCOR eka swikweleti swa tikhamphanintsongo, laha miholo na tirhiselo ra timali (loko swi ri kona) swi kombisiweke eka xitatimendhe xa swa timali xa Khamphaninkulu.

Ntsengo lowu nga kona eka vuvekisi vu lava ku ringana na nkoka wa kahle wa wona.


South Africa Subsidiaries(At 100%holdings)

ISSUED SHARE

CAPITAL

SHARE AT COST LOANS DUE BY SUBSIDIARIES

2011R

2010R

2011R

2011R

ARMSCOR DEFENCE INSTITUDES(PTY) LTD

ERASMUSRAND PROPERTIES (PTY) LTD

INSTITUTE FOR MARITIME TECHNOLOGY (PTY) LTD

OOSPARK (PTY) LTD

SPORTRAND (PTY) LTD

4,000 4,000 4,000 40.9 40.9

1 1 1 136.0 136.0

4 4 4 - -

1 1 1 1.1 1.1

1 1 1 2.0 2.0

4,007 4,007 4,007 180.0 180.0

Khamphanintsongo leyi nga ha riki eku tirheni

Vito ra Khamphani ra Bindzu ra ARMSCOR (Pty) Ltd ri cinciwile kuva Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd ku sukela hi siku ra 1 Dzivamisoko 2010.

Ntswalo lowu nga vaka kona wa Nhlangano eka nsalontsongo wa tikhamphanintsongo wu endlile ntsengo wa R8,2 wa mamiliyoni (2010: ndzahlekelo wa R2,7 wa mamiliyoni).

Vutivi bya maksimamu bya xiyimo xa khombo xa swikweleti enkarhini lowu nga ku vikiweni i nkoka wa khale wa rixaka ra xikweleti rin’wana na rin’wana leri boxiweke laha ehenhla. Nhlangano a wu na vuhlayiseki bya switiyisiso swa swikweleti.


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

1,000.0

75.0

6.6

1,000,0

75.0

10.

11.

-

MALI YA MINKAVELO YA NTOLOVELOPfumeleriweke

• 1 000 000 000 wa minkavelo ya ntolovelo ya R1 wun’wana na wun’wanaLeyi humesiweke

• Ntolovelo

Mali ya minkavelo yile hansi ka vulawuri bya Vala-wurinkulu

SWIKWELETI SWIN’WANA LESWI NGA KONA SWO KALA SWI NGA RI SWA NKARHI HINKWAWO

Hlayisiweke tanihi tihakelo nkoka lowu suriweke

Tihakelo leti hakeriwaka nkarhi wo leha ti hava ntswalo.Yelanisa eka nhlamuselo ya 30 ku kuma nkoka wa kahle.

1,000,0

75.0

-

1,000.0

75.0

6.6



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

12. MUHOLO LOWU HUNDZIERSIWEKE EMAHLWENI

Muholo lowu hundziseriweke emahlweni swi vula mali ya khexe, xitoko na tinhundzu leti amukeriweke ti huma eka DOD, laha ku tekeriwa enhlokweni ka muholo swi faneleke swi fambelanisiwa na tirhiselo ra timali, kumbe ku hetisiwa ka swilaveko swo amukeriwa.

- 12.9 Swikweleti swo kala swi nga ri swa nkarhi hinkwawo 12.9 -

- 11.8 Swikweleti swa nkarhi wa sweswi 11.8 -

- 24.7 24.7 -

35.249.419.131.1 4.9

139.7

89.650.1139.7

-

- 139.7

71.768.775.0 27.4 6.6

195.9

147.0 48.8195.8

-

0.1 195.9

13. TIHAKELO TA MABINDZU NA TIHAKELO TIN’WANA

Tihakelo ta mabindzu leti hakeriwekeTihakelo ta mabindzu leti fambelanaka na minhlangano yo yelanaOtrher PayablesTihakelo tin’wana leti fambelanaka na minhlangano yo yelanaXiphemuntsongo xa swikweleti swa nkarhi wo leha

Tihakelo ta mabindzu leti hakeriwekeTihakelo tin’wana leti hakeriwekeTihakelo ta nkarhi wa sweswi> Masiku ya 30Trade payables> Masiku ya 30

78.772.625.041.96.6

22.8

153.2 67.0220.23.3

1.3 224.8

43.258.631.931.1

4.9 169.7

105.1 63.0

168.11.5

0.1 169.7

Swipimelo swa swikweleti swa timali leswi nga laha ehenhla:

Swipimelo swa swikweleti swa timali leswi nga laha ehenhla:

Ku kuma swipimelo hi mayelana na tihakelo ta minhlangano yo yelana, yelanisa eka nhlamuselo ya 33.

Ntsengo wo khomela wa tiakhawunti leti faneleke ku hak-eriwa wu lava ku ringana na nkoka wa tona wa kahle.



14. SWILAVEKO NSALO WOSUNGULA

NSALO WOSUNGULA

LESWI TIRHISIWEKE ELEMBENI

NTSENGO HINKWAWO

KU FAMBELANISIWA KA SWILAVEKO

2011

KHAMPHANI Rm Rm Rm

Ku nyikiwa ka tibonasi (Cheke ya vu13) 10,7 17,3 (16,3) 11,7

Ku nyikiwa ka livhi 45,4 18,3 (14,7) 49,0

Ku nyikiwa ka muholo wo endliwa/maendlelo ya ntirho

31,6 38,3 (30,9) 39,0

87,7 73,9 (61,9) 99,7

2010 Rm Rm Rm

Ku nyikiwa ka tibonasi (Cheke ya vu13) 9,7 15,9 (14,9) 10,7

Ku nyikiwa ka livhi 41,7 18,3 (14,6) 45,4

Ku nyikiwa ka miholo yo endliwa ka ntirho 28,5 31,3 (28,2) 31,6

79,9 65,5 (57,7) 87,7

2011

KHAMPHANI Rm Rm Rm Rm

Provision for bonusses (13th cheque) 8,3 9,0 (8,3) 9,0

Provision for leave 34,3 13,6 (11,3) 36,6

Provision for performance remuneration 22,8 28,7 (22,2) 29,3

65,4 51,3 (41,8) 74,9

2010 Rm Rm Rm Rm

Provision for bonusses (13th cheque) 7,6 8,3 (7,6) 8,3

Provision for leave 31,9 14,4 (12,0) 34,3

Provision for performance remuneration 21,4 22,4 (21,0) 22,8

60,9 45,1 (40,6) 65,4




2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

15. SWIBALO

52,7 44,8 Nxaviso wa tinhundzu - Ku Hangalasiwa ka Swilo swa Vusirheleri

44,8 52,7

- - Nxaviso wa tinhundzu - Tikhamphanintsongo

6,9 6,5

827,1 893,3 Xibalo xa vukorhokeri - Khamphani ya ARMSCOR

893,3 827,1

8,5 32,6 Xibalo xa vukorhokeri - Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

32,6 8,5

- - Xibalo xa vukorhokeri - Tikhamphanintsongo

224,6 199,6

888,3 970,7 1 202,2 1 094,4

16. HAKELO YA MINXAVISO

Nxaviso wa tinhundzu

42,2 35,9 Nxaviso wa tinhundzu - Ku Hangalasi-wa ka Swilo swa Vusirheleri

35,9 42,2

- - Nxaviso wa tinhundzu - Tikhamphan-intsongo

4,6 3,8

42,2 35,9 40,5 46,0

Ku endliwa ka vukorhokeri

809,3 884,4 Xibalo xa vukorhokeri - Khamphani ya ARMSCOR

884,4 809,3

4,6 23,7 Xibalo xa vukorhokeri - Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

23,7 4,6

- - Xibalo xa vukorhokeri - Tikhamphan-intsongo

106,2 72,9

813,9 908,1 1 014,3 886,8



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

Ntsengo hinkwawo

42,2 35,9 Nxaviso wa tinhundzu 40,5 46,0

813,9 908,1 Ku endliwa ka vukorhokeri 1 014,3 886,8

856,1 944,0 1 054,8 932,8

17. NTSENGONKULU WA NSALO

17,8 8,9 Khamphani ya ARMSCOR KHAM-PHANI

8,9 17,8

3,9 8,9 Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR 8,9 3,9

10,5 8,9 Ku Hangalasiwa ka Swilo swa Vusir-heleri

8,9 10,5

- - Tikhamphanintsongo 120,7 129,4

32,2 26,7 147,4 161,6

18. XIBALO XIN’WANA XO ENDLA NTIRHO

33,5 36,5 Muholo wa rhente wa Khamphani ya ARMSCOR

34,7 31,6

16,0 21,6 Muholo wun’wana wa Khamphani ya ARMSCOR

15,2 9,9

0,1 0,6 Muholo wun’wana wale Ribuweni rale Lwandle

0,6 0,1

1,8 1,8 Muholo wun’wana wa Vuhangalasi bya Swilo swa Vusirheleri

1,8 1,8

- - Muholo wun’wana wa tikhamphanint-songo

11,0 4,6

51,4 60,5 63,3 48,0



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

19. GIRANTI YA MFUMO

434,9 472,7 Hakelo ya ndzhuriso - Khamphanintsongo ya ARMSCOR (ku katsa na switirhisiwa)

472,7 434,9

94,0 122,1 Hakelo ya ndzhuriso - Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR

122,1 94,0

528,9 594,8 594,8 528,9

20. TIHAKELO TA NTIRHO

520,6 554,4 Khamphani ya ARMSCOR 511,1 481,7

119,4 130,9 ARMSCOR Dockyard 130,9 119,4

10,2 8,7 Vuhangalasi bya Swilo swa Vusirheleri 8,7 10,2


650,2 694,0 813,3 783,3

21. NSALO/(NKAYIVELO) WO HUMA EKA NTIRHO

(18,4) (14,6) Khamphani ya ARMSCOR (22,9) (26,4)

(21,4) 0,6 Ribuwa rale Lwandle ra ARMSCOR 0,6 (21,4)



(37,7) (12,0) (7,8) (44,8)

Vile kona endzhaku ko tekeriwa enhlokweni:

Mindziho ya ntirho wa vulombisi

Tindhawu

0,7 2,7 - Tihakelo ta tikontiraka 2,9 1,1



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

Mimovha

- - - Tihakelo ta tikontiraka 0,4 0,3

- - - Mintsengo ya xitshuketa 0,1 0,1

Switirhisiwa

1,6 1,4 ‘- Mintsengo ya tikontiraka 1,7 2,8

2,3 4,1 5,1 4,3

0,1 0,1 (Nkayivelo)/nsalo wa nxaviso wa rifuwo/muako,vumaki/fektri na switirhisiwa

(1,9) (0,5)

18,9 20,4 Ku onhiwa ka tihakelo ta mabindzu na tihakelo tin’wana

20,4 18,9

(0,1) - (Nkayivelo)/nsalo eka ku hambana ka mpimo wa ncinciselano

0,7 (0,4)

- - Ku suriwa ka rifuwo leri nga voniweki 0,1 -

2,2 2,4 Miholo ya vakamberi vatinkota 2,8 2,9

11,8 9,1 Ku hunguteka ka nkoka wa rifuwo, vumaki na switirhisiwa

22,6 24,1

435,1 476,4 Tihakelo ta vatirhi 587,9 561,4

35,2 38,8 Swipfuno swale ndzhaku ko wisa ku tirha (leswi katsiweke eka tihakelo ta mutirhi)

51,0 46,2

7,0 1,9 Hakelo ya xipfuno xa swa vutshunguri leyi hlamuseriweke (leyi katsiweke eka hakelo ya mutirhi)

(1,5) 9,4

- - Hakelo ya vatirhi leyi kombisiweke ehansi ka hakelo ya nxaviso

51,6 24,1

38,9 43,3 Nseketelo wa khamphanintsongo (hakelo ya ndzhuriso yo xava switirhisiwa)

- -



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

22. MALI YA VUVEKISI

30,2 27,9 Muholo wa swa timali 27,9 30,3

23. TIHAKELO TA SWA TIMALI

4,3 4,0 Nhlangano wa tikhamphani - -

1,3 3,1 Eka swikweleti swa timali 3,1 1,3

5,6 7,1 3,1 1,3

24. NTSENGO HINKWAWO WA NSALO/(NKAYIVELO)

Endzhaku ko susiwa ka minxaviselano ya mintlawa yo tala

4,1 3,8 Khamphani ya ARMSCOR (0,4) 0,4

(19,6) 2,2 ARMSCOR Dockyard 2,2 (19,6)



(13,1) 8,8 17,0 (15,8)

Ntsengo hinkwawo lowu hetisekeke wa nsalo wo huma eka minhlanga-nontsongo loko ku nga si susiwa minxaviselano ya minhlangano yo tala i R8,2 wa mamiliyoni. (2010: nkayivelo wa R2,7 wa mamiliyoni)

25. MALI YA KHEXE LEYI HUMAKA EKA/(TIRHISIWAKA EKA) MINTIRHO

(13,1) 8,8 (Nkayivelo) nsalo loko ku nga si susiwa xibalo

17,0 (15,8)

Ndzulamiso wa:

11,8 9,1 Ku hunguteka ka nkoka na ku suriwa 22,6 24,1



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

0,1 0,1 Nkayivelo/(nsalo) wa nxaviso wa rifuwo

1,9 (0,5)

5,6 7,1 Tihakelo ta timali 3,1 1,3

(30,2) (27,9) Muholo wa mali (27,9) (30,3)

(9,4) (17,8) Ku cinca ka mafambiselo ya rifuwo ra swipfuno swo wisa ku tirha na swikweleti

(28,0) (13,2)

4,5 9,5 Ku cinca ka swilaveko 12,0 7,8

Ku cinca eka mali ya ntirho:

21,2 (24,5) Tihakelo ta mabindzu na tin’wana (25,7) 12,5

(0,3) (3,2) Minongonoko ya tinhundzu (3,6) 3,3

10,5 56,1 Tihakelo ta mabindzu na tin’wana leti amukeriweke

55,1 11,1

- 24,7 Muholo lowu hundziseriweke emahlweni

24,7 -

0,7 42,0 51,2 0,3

26. NKOKA HINKWAWO WA NTSENGO WA MIGINGIRIKO YO XAVA TINHUNDZU

Tigiranti ta Mfumo ta tirhiselo ra timali ta ntirho ta kumeka eka migingiriko yo xava tinhundzu. Hi ku landza matimba ya ntirho wa Armscor, ku xava tinhundzuswi endliwile hi ku yimela minhlangano leyi landzelaka:

5 505,0 4 518,0 Akhawunti yo Hlawuleka ya Vusirheleri

4 518,0 5 505,0

1 308,2 1 441,0 Akhawunti ya Ntolovelo ya Vusirheleri 1 441,0 1 308,2

108,0 101,3 Vukorhokeri bya Maphorisa ya Afrika Dzonga

101,3 108,0

106,9 66,3 Yin’wana 66,3 106,9

7 028,1 6 126,6 6 126,6 7 028,1



2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

27. SWIKWELETI SWA TIKONTIRAKA

344,6 275,4 Ku tiyimisela loku languteriweke loku saleleke endzhaku hi mayelana na tiodara leti nga endliwa leti faneleke ku nyiketiwa

275,4 344,6

ku tiyimisela loku nga tshukaka ku va kona hikwalaho ka tikontiraka leti faneleke ku hakeriwa hi kuhetiseka hi ku tirhisa vulawuri bya swa timali. Eka swiyimo swin’wana mali yo hakela yi kumeka hi ku endla tioda to tala leti endlaka ntsengo wa R228.6 wa mamiliyoni (2010: R266.2 wa mamiliyoni)

28. VUTIHLAMULERI BYA SWA TIMALI

Tirhiselo ra mali leri Pfumeleriweke

Tirhiselo ra mali ya ntirho leri pfumeleriweke kambe ri nga si vaka na tikontiraka

15,2 18,4 ▪ Miako, tifetri na switirhisiwa 28,5 29,5

Tirhiselo leri ra timali leri tshembisiweke i ra vumaki na switirhisiwa naswona ri ta hakeleriwa hi minsalo leyi hlayisiweke, swipfuno swa mali ya khexe leswinga kona, timali leti kumekaka endzeni na sw.n.sw.

29. SWIKWELETI SWA XITSHUKETA/XIWELO (CONTINGENT LIABILITIES) Switshembiso

Switshembiso swa bangi swi nyiketiwile eka Khamphani ya Nhlangano wa Vusirheleri wa Armscor (Pty) Ltd ku hakela mukontiraka wale kusuhi leswi endleke ntsengo wa R0,1 wa miliyoni (2010: R1.3 wa mamiliyoni) na Armscor eka mukontiraka wa tiko-rimbe leswi endlaka ntsengo wa 2.7 wa mamiliyoni wa tidolara ta Amerika (2010: USD 2.3 wa mamiliyoni) ku kota ku hakelela emahlweni hakelo leyi amukeriweke.

Switshembiso swale bangi swi nyiketiwile hi ku yimela Armscor ku hakela Vukorhokeri bya Banginkulu ya Afrika Dzonga: Swibalo na Swibalo swa tinhundzu na ku hakela vakolotiwa van’wanaleswi endlaka ntsen go wa R8.1 wa mamiliyoni (2010: R8.9 wa mamiliyoni) wa switshembiso swale kusuhi.


Swin’wana

Hi 31 Nyenyankulu 2011 Nhlangano a wu ri na xikweleti xa xiwelo hikwalaho ka ku hambana ka xikambelwana xo pfuxetiwa eAlkantpan.

Hi ku landza Nawu wa Mafambiselo ya Mbangu wa Rixaka (Nawu 107 wa 1998), xiyinge xa 28(1), lexi sunguleki ku tirha hi siiku ra 29 Sunguti 1999, Alkantpan yi fanele ku teka magoza lama faneleke no twisiseka ku sivela, ku yimisa no hunguta ku onhiwa ka mbangu. Ku hlawula kun’wana ku lavisisiwile naswona hikwalaho ko pfumaleka ka xikongomelo lexi nga kona xo herisa mighingiriko eAlkantpan hikuva Alkantpan yi tekiwa tanihi xitirhisiwa xa vupulani lexi pfuniwaka katsongo hi timali hi Ndzawulo ya Vusirheleri, Alkantpan yi tihlawulele ku fambisa ku hambana ku landzelela Nawu no ya emahlweni na mighingiriko ya yona ya siku na siku yo lulamisa leswi.Ku hlawuriwile komiti yo kondletela exikarhi ka Alkantpan na Ndzawulo ya Vuendzi, Mbangu na Nhlayiso, laha nhlengeletano yosungula yi veke kona hi siiku ra 5 Ndzati 2006. Swi tiyisisiwile leswaku eka nhlengeletano leyi leswaku komiti yi ta ya emahlweni yi letela no tsundzuxa Alkantpan hi timhaka ta mbangu no tiyisisa leswaku ku landzeleriwe Nawu.

Tinhlengeletano ta lembe na lembe ti lulamisiwile k ulangutela endlelona ku nyika mahungu hi ku humelela. Nhlengeletano yohetelela ya Vukondleteri bya Mbangu na Nhlayiso ya Alkantpan yi vile kona hi siku ra 4 Khotavuxika 2010. A ku vanga na timhaka tintshwa kumbe swiyimo swa khombo leswi vikiweke enhlengeletanweni naswona ku vikiwile leswaku magoza lama nga ku tirhisiweni enkarhini wa sweswi ya ringanerile ku fambisa ku hambana ko landzeleriwe ka Nawu.

Hakelo leyi veke kona ya ku pfuxetiwa ka xivandla xa ntirho enkarhini lowu nga eku kamberiweni i ntsengo wa R1 355 849.



Switshembiso swa vulombisi bya ntirho – Khamphaninkulu tanihi mulombisi (KHAMPHANINKULU as lessee) Nhlangano wu na tikontiraka ta vulombisi eka tinxaka tin’wana ta mimovha na swilo swa michini na switirhisiwa. Vulombisi lebyi byi na avhareji ya nkarhi wale xikarhi ka lembe rin’we na malembe ya khume. A ku na swipimelo leswi vekiwaka eka mulombisi loyi a endlaka vulombisi lebyi.

Tihakelo ta rhente tin’wana na tin’wana ta nkarhi lowu taka ehansi ka tikontiraka ta vulombisik leti nga khanseriwaka tanihi leswi a swi ri xiswona hi 31 Nyenyankulu 2011 ti hi ndlela leyi landzelaka:


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

0,3 0,5 Hi lembe rin’we ntsena 0,8 0,5

0,4 0,2 Endzhaku ka lembe kambe ehansi ka ntlhanu wa malembe

0,7 0,7

0,7 0,7 1,5 1,2

30. XIKONGOMELO XA MAFAMBISELO YA XIYIMO XA KHOMBO XA SWA TIMALI NA TIPHOLISI

Switirhisiwa swa timali swa Nhlangano swi vumbiwa hi mali ya khexe na mindzingano ya mali ya khexe, tiakhawunti leti amukeriwaka/mali leyi amukeriwaka, vuvekisi byin’wana na tiakhawunti leti hakeriwaka leti vaka kona hikwalaho ko endliwa ka ntirho.

Nawu wa xiyimo xa khombo xa timakete lowu Nhlangano wu wu tivaka hikwalaho ka switirhisiwa swa timali i:

• Mpimo wa ntswalo wa ncincelano wa matikomambe leyi nghenisaka mali na nxaviselano wo vuyerisa no lahlekeriwa;

• mimpimo ya mintswalo;

• xiyimo xa khombo xa swikweleti; na

• xiyimo xa khombo xo tsandzeka ku hakela swikweleti.

Mafambiselo ya mpimo wa ntswalo

Vutivi bya xiyimo xa khombo xa Nhlangano eka mimpimo ya ntswalo ya timakete xi fambelana kahle na swikweleti swa nkarhi wo koma swa Nhlangano na khexe na mindzingano ya mali ya khexe. Loko ku karhi ku endliwa ntirho wa ntolovelo, Nhlangano wu amukela mali ya khexe yo huma eka tihakelo ta mindzhuriso leti hakeriwaka eka nkwama wa ntirho xikan’we na nkwama wa mali ya ntirho na swilaveko swa tirhiselo ra swa timali. Mali leyi ya khexe ya lawuriwa ku tiyisisa leswaku timali leti salaka ta vekisiwa hi ndlela leyi ti nga ta va ni mimbuyelo ya xiyimo xale henhla loko hi le tlhelo ku hungutiwa xiyimo xa khombo ra vuvekisi lebyi.

Mafambiselo ya xiyimo xa khombo xa Swikweleti

Nhlangano wu veka timali to engetela ntsena eka tibangi letikulu leti nga na xiyimo xa kahle xa swikweleti xale henhla. Tiakhawunti taminxaviselano leti amukeriweke ti katsa vaxavi vo tala swinene. Ku nyikiwa ka swikweleti swi lawuriwa hi mimpimo ya kahle swinene lama kamberiwaka no pfuxetiwa/antswisiwa minkarhi hinkwayo.



Mafambiselo ya swa timali (Capital management)

Timali ti katsa ndzingano lowu nga kona wa vinyi va mindzingano. Xikongomelonkulu xa mafambiselo ya timali ta Khamphaninkulu i ku tiyisisa leswaku wu hlayisa mimpimo ya swikweleti hi ndlela ya kahle na mimpimo ya timal iya kahle ku kota ku seketela bindzu ra yona. Nhlangano wu lawula xivumbeko xa timali no endla mindzulamiso eka xona hi ku ya ka ku cinca ka swiyimo swa ikhonomi. A ku na ku cinca loku endliweke eka xikongomelonkulu, tipholisi kumbe maendlelo elembeni leri heleke hi 31 Nyenyankulu 2011. Nhlangano a wu na nsindziso wa le handle wa swilaveko swa timali. Nhlangano a wu tirhisi timali to huma eka vanyikeri vale handle ehandle ka ku xaviselana na tihakelo tin’wana no va ni mali yo ringana na switirhisiwa swo ringana swa khexe ku hakelela mpimo lowutsongo wa swikweleti swa wona.


2010 2011 2011 2010

Rm Rm Rm Rm

(139,7) (195,9) Tihakelo ta mabindzu na tin’wana (224,8) (169,7)

345,6 376,7 Mali ya khexe na ndzingano wa khexe 374,8 341,1

Minkoka ya kahle (Nhlangano)

NKOKA WO KHOMELA NKOKA WA KAHLE

2010 2011 2010 2011

Rm Rm Rm Rm

Rifuwo ra swa timali

Swikweleti swin’wana swa timali ta rifuwo swo kala swi nga ri swa nkarhi hinkwawo

- Tihakelo ta mabindzu leti amukeriweke - 8,3 - 8,3

Tihakelo ta mabindzu na tin’wana leti amukeriweke

178,8 153,1 178,8 153,1

Mali ya khexe leyi aviweke eka rhizevhe ya ndzindza-khombo

23,2 25,0 23,2 25,0

Mali ya khexe na mindzingano ya khexe 351,6 319,1 351,6 319,1


Swikweleti leswi nga kona (336,3) (257,4) (336,3) (257,4)

Swikweleti swin’wana swa timali swo kala swi nga ri swa nkarhi hinkwawo

- Tihakelo ta minhlangano yo yelana - (6,6) - (6,6)


Ku hakeriwa ka timali ta khexe, mindzingano ya mali ya khexe, tihakelo ta mabindzu na tihakelo tin’wana na nkumbetelo wa nkoka wa khale wa swikweleti leswi nga kona hikwalaho ko koma ka nkarhi wa switirhisiwa leswi.Tihakelo ta minhlangano yin’wana yo yelana na tihakelo ta mabindzu leti amukeriweke leswi pimiwaka hi ku tirhisa hakelo yo hungutiwa nkoka hi ku tirhisa endlelo ra ntswalo ra kahle. Mpimo wa ntswalo wa kahle i 10,6% (2010: 10,6%). Mintsengo leyi yi fanele ku hakeriwa ku nga si hela lembe rin’we (ra 1).

Xiyimo xa khombo xa mpimo wa ntswalo (vulavisisi byo twisiseka)

Vutivi bya nhlangano bya xiyimo xa khombo eka mimpimo ya mintswalo swi fambelana na ntswalo lowu amukeriweke eka tiakhawunti ta swikombelo na tidhipoziti leti nga hundzukeki.



Tafula ra xiyimo xa khombo ra mpimo wa ntswaloTafula leri landzelaka ri kombisa xiyimo xo twisiseka xa ku cinca ka mimpimo ya ntswalo laha ku nga na ku hambana hinkwako loko hlayisiweke.

31. MAHUNGU LAMA LAVEKAKA HI KU LANDZA XIYENGE XA 55(2) XA NAWU WA MAFAMBISELO YA TIMALI TA TIKO

Ntsengo wo ringana R76 050 (2010: R48 657) lowu fambelanaka na swikweleti leswi nga hakeriwangiki wu suriwile elembeni leri.Tirhiselo ra timali ro biha na leri nga pfuneki nchumu ra ntsengo wa R51 693 (2010: R106 724) ri vile kona tanihi ku hakeriwa ka mindziho ya mimphakelo leyi hlweleke ku fika. Eka leswi ntsengo wa R Nil (2010: R4 888) wu tlhele wu vuyisiwa endzhaku ka ku hela ka lembe.






TIHAKELO MUHOLO WOSUNGULA

SWIPFUNO SWIN’WANA

SWIENGETELO SWIPFUNO SWO WISA

KU TIRHA NA SWIN’WANA

NTSENGO HINKWAWO

Notes 8 9 10

R R R R R R

32. SWIKHENSO SWA VALAWURI/VALAWURINKULU

31 NYENYANKULU 2011

Swikhenso swa Valawuri

Valawurinkulu

Executive Directors

JG Grobler - 997,992 233,786 107,004 211,385 1,550,167

JS Mkwanazi - 1,407,747 399,980 235,816 273,160 2,316,703

Ntsengontsongo - 2,405,739 633,766 342,820 484,545 3,866,870

31 MARCH 2010

JG Grobler - 896,457 207,296 103,404 187,995 1,395,152

JS Mkwanazi 1 - 1,280,625 260,237 138,436 233,999 1,913,297

HS Thomo 2 - 1,184,403 548,580 144,359 200,959 2,078,301

Ntsengontsongo - 3,361,485 1,016,113 386,199 622,953 5,386,750

Non-Executive Directors

31 NYENYANKULU 2011

EL Borole 12 186,151 - - - - 186,151





KU TIRHA NA SWIN’WANA

NTSENGO HINKWAWO

Notes 8 9 10

R R R R R R

RP Meyer 12 163,650 - - - - 163,650

PS Molefe (Dr) 12 656,625 - - - - 656,625

LW Mosiako 12 132,682 - - - - 132,682

SA Msibi 12 168,454 - - - - 168,454

R Msiza 12 333,173 - - - - 333,173

V September 12 137,106 - - - - 137,106

Ntsengontsongo 1,777,841 - - - - 1,777,841

31 NYENYANKULU 2011

EL Borole 150,642 - - - - 150,642

N Medupe 3 95,692 - - - - 95,692

RP Meyer 106,402 - - - - 106,402

PS Molefe (Dr) 232,380 - - - - 232,380

LW Mosiako 137,370 - - - - 137,370

SA Msibi 163,914 - - - - 163,914

R Msiza 119,674 - - - - 119,674

V September 132,946 - - - - 132,946

Ntsengontsongo 1,139,020 - - - - 1,139,020

NTSENGO HINKWAWO 31 NYENYANKULU 2011

1,777,841 2,405,739 633,766 342,820 484,545 5,644,711

NTSENGO HINKWAWO 31 NYENYANKULU 2010

1,139,020 3,361,485 1,016,113 386,199 622,953 6,525,770






KU TIRHANA SWIN’WANA

NTSENGO HINKWAWO

Tinoti 8 9 10

R R R R R R

SWIKHENSO SWA HUVO YA MAFAMBISELO

Swirho swa Komitinkulu

31 NYENYANKULU 2011

Executive Members

31 MARCH 2011

NRM Borotho - 1,228,122 210,706 104,028 190,784 1,733,640

TT Goduka - 939,360 166,228 133,932 192,221 1,431,741

D Griesel - 845,436 270,790 321,436 207,676 1,645,338

MM Matibe - 719,895 164,247 238,605 172,789 1,295,536

SP Mbada - 873,648 130,102 169,452 125,520 1,298,722

KP Hanafey 5 - 905,832 259,836 133,005 193,784 1,492,457

Total - 5,512,293 1,201,909 1,100,458 1,082,774 8,897,434

31 NYENYANKULU 2010

NRM Borotho - 1,121,217 199,154 105,054 146,592 1,572,017

TT Goduka - 863,358 152,219 133,932 187,628 1,337,137

D Griesel 7 - 325,190 72,196 74,032 75,462 546,880

MM Matibe - 653,628 177,112 233,495 165,758 1,229,993

SP Mbada 6 - 472,815 18,638 98,847 68,381 658,681

IF Potgieter (Dr) 4 - 252,516 71,573 89,108 60,906 474 103

KP Hanafey 5 - 835,248 146,520 127,895 170,622 1,280,285

Ntsengo hinkwawo - 4,523,972 837,412 862,363 875,349 7,099,096

Swirho swa Komiti ya Vuhlahluvatinkota leswi nga riki swirhonkulu swa Huvo ya Valawuri

31 NYENYANKULU 2011

RD Marule 39,148 - - - - 39,148

N Medupe 3 70,491 - - - - 70,491

NTSENGO HINKWAWO 109,639 - - - - 109,639



Tinhlamuselo leti tirhaka eka nhlamuselo ya 32

1. Thoriwile hi siku ra Hukuri 2009 tanihi mukhomeri wa CEO.

2. Kontiraka ya ntirho yi herisiwile hi siku ra 7 Sunguti 2010. Ku ya hi ntwanano lowu fikeleriweke eka CCMA hi 5 Mhawuri 2010 mintlawa yi pfumelelanile leswaku ku hakeriwa muholo wa tin’hweti 15 lowu ringanaka R2 703 610 hi ku hetiseka naswona wu ri hakelo yo hetelela.

3. Thoriwile tanihi Mulawuri hi 1 Mudyaxihi 2008 no tshika ntirho hi 3 Nyenyenyani 2010.

4. Thoriwile ku sukela hi 14 Sunguti 2008 tanihi xirho xa Huvo ya Mafambiselo (Mukhomeri wa Mufambisiangarhelo: Vuswikoti bya Vatirhi) ku fikela hi 31 Mhawuri 2009.

5. Thoriwile hi 1 Dzivamisoko 2009 tanihi xirho xa Huvo ya Mafambiselo (Mukhomeri wa Mufambisiangarhelo: Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor) no thoriwa tanihi Mulawuri wa Khamphani ya MINHLANGANO YA VUSIRHELERI YA ARMSCOR ku sukela 1 Nhlangula 2009.

6. Thoriwile ku sukela hi 1 Ndzati 2009 tanihi xirho xa Huvo ya Mafambiselo (Mufambisiangarhelo: Vuswikoti bya Vatirhi).

7. Thoriwile hi 23 Hukuri 2009 tanihi xirho xa Huvo ya Mafambiselo (Mukhomeri wa Mufambisiangarhelo: Ku Xaviwa ka Tinhundzu).

8. Swipfuno swin’wana swi katsa tibonasi (Cheke ya vu13), tihakelo leti fambelanaka na maendlelo ya ntirho na tihakelo ta masiku ya livhi

9. Swiengetelo swi katsa mintsengo leyi hakeriweke hi ku tirhisa hakelo ya swiengetelo, h.l. khompyutara, movha, selefoni na xiengetelo xo khomela xikan’we na masagwadi yo tirha nkarhi wo leha.

10. Swipfuno swo wisa ku tirha swi katsa tihakelo leti endliweke eka nkwama wa mudende wun’wana na wun’wana; xipfuno xa nkwama wa rihanyu; xikimu xa ku pfumala ntirho na rifu.

11. A ku na mipindzulo leyi hakeriweke Valawuri va Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor lava nga hava swiyimo: messrs JG Grobler, KP Hanafey (thoriwile hi 1 Nhlangula 2009), NRM Borotho (thoriwile hi 1 Nhlangula 2009), SP Mbada (thoriwile hi 1 Nhlangula 2009), JS Mkwanazi (thoriwile hi 7 Sunguti 2010) na HS Thomo (loyi a susiweke tanihi mulawuri hi siku ra 7 Sunguti 2010).

12. Elembeni leri muholo wa Huvo ya Valawuri ya Armscor wu kamberiwile. Vukamberi byi endliwile hi ku landza Swiletelo swa Miholo ya Mabindzu ya Mfumo (State owned Enterprises) (SOE), leswi seketeriwaka hi mbalango wa timakete lowu tiyimeleke. Miholo yi lulamisiwile hi ku tirhisa swiletelo swa SOE tanihi xikombiso xa kahle. Holobye wa Vusirheleri na Khale ka Masocha u amukerile ku engeteriwa loku hi siku ra 20 Ndzati 2010, leyi hakeriweke ku sukela hi siku ra 1 Dzivamisoko 2009. Ndzulamiso lowu wu simekiwile hi lembe-ximali ra 2011.

Ku hlawula ko va ni minkavelo

A ku na ku hlawula ko va ni minkavelo naswona a ku na ku vuyeriwa ka minkavelo loku katsiweke eka ntsengo wa mimpindzulo hi Valawuri va Nhlangano.

TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 3 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni)

Tikontiraka ta ntirho ta Valawuri

Minkarhi yo nyika switiviso hi mayelana na tikontiraka ta ntirho ta Valawurinkulu a yi fanelanga ku heta lembe. Valawurintsongo va thoriwa ku ringana malembe manharhu naswona a va bohiwi hi tikontiraka ta ntirho.


Midende

Midende leyi hakeriweke kumbe ku amukeriwa hi Valawurinkulu yi hakeriwa kumbe ku amukeriwa hi ku landza swikimi swa midende leswi hlamuseriweke.





33. MIMPALUXO YA MINHLANGANO YO YELANA

Ku Kota ku endla mintirho ya yona, ARMSCOR yi amukela giranti yo huma eka Mfumo ya R594,8 wa mamiliyoni (2010: R528,9 wa mamiliyoni) yo huma eka Mfumo hi ku tirhisa Ndzawulo ya Vusirheleri na Khale ka Masocha.Vuvekisi eka tikhamphanintsongo na swikweleti swo huma eka tikhamphanintsongo tanihi laha swi longoloxiweke hakona laha ehansi swi hlamuseriwile eka nhlamuselo ya 9 ya switatimendhe swa timali.

2011 2010

TIKHAMPHANINTSONGO Rm Rm

Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka) (51,5) (56,2)

Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka) 40,9 40,9

Erasmusrand Eiendomme (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka) 136,0 136,0

Oospark (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka) 1,1 1,1

Sportrand (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka) 2,0 2,0

R R

Vandla ra Thekinoloji yale Matini (Institute for Maritime Technology) (Pty) Ltd (xikweleti xo huma eka)

(4,0) (4,0)

Swikweleti swo kala swi nga hlayisekanga leswi nga hava ntswalo no pfumala swipimelo swa tihakelo leti hundzukeki. N’wini wa minkavelo u nyiketile mfanelo ya yena yo londza leswaku a hakeriwa ku fikela loko rifuwo ra khamphani/nhlangano ri hundza swikweleti swa rona loko nkoka wa rona wu pimanisiwile kahle.

Tafula leri landzelaka ri nyiketa mintsengonkulu ya minxavelano leyi nga na ntsakelo eka ntlawa swin’we na mintlawa yo yelana/leyi fambelanaku eka lembe-ximali ro yelana.


Nxaviso wa tinhundzu na

vukorhokeri eka mintlawa yo yelana

Ku xaviwa ka tinhundzu eka

mintlawa yo yelana

Mintsengo leyi kolotiwaka hi

mintlawa yo yelana

Mintsengo leyi kolotiwaka

mintlawa yo yelana

2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010

Rm Rm Rm Rm Rm Rm Rm Rm

Mavandla ya mfumo ya rixaka ya nkoka (Mavandla ya mfumo ya Xedulu ya 2 na 3)

20,7 25,6 53,8 43,2 0,2 0,3 - -

Ndzawulo ya Vusirheleri 810,5 666,5 56,2 42,1 15,6 11,2 98,8 59,3

Mavandla lama nga ehansi ka vulawuri bya mfumo

Mavandla ya mfumo ya rixaka ya nkoka (Mavandla ya mfumo ya Xedulu ya 2 na 3 )

194,1 154,3 1 092,5 923,2 44,1 9,8 18,2 26,8

Mfumo wa Rixaka 36,5 32,1 - - 1,6 0,9 14,2 8,4


Swipimelo swa minxavelano ya mintlawa leyi fambelanaka

Minxaviso na minxavo swo huma eka minhlangano yo yelana swi endliwa hi ku tirhisa minxavo ya timakete ya ntolovelo. Minsalo eku heleni ka lembe a yi hlayisekanga, a yi na ntswalo naswona yi hakeriwa hi Mali ya khexe. A ku va nga na switshembiso leswi nyikiweke kumbe ku amukeriwa swi huma eka minhlangano yo yelana kumbe leswi hakeriweke. Eka lembe leri heleke hi 31 Nyenyankulu 2011, Nhlangano a wu endlanga lulamiselo ra swikeleti leswi kanakanisaka swa R73.9 wa mamiliyoni

(2010: R55.1 wa mamiliyoni) leyi fambelanaka na mintsengo leyi kolotiwaka hi minhlangano yo yelana.

Tihakelo leti nga laha henhla ti katsa tihakelo ta R6.4 wa mamiliyoni (2010: R6.1 wa mamiliyoni) leti hakeriweke hi ku landza ntwanano wa xiyimo xa ntirho leti hakeriweke hi Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor eka Armscor, ntsengio wo ringana R43.3 wa mamiliyoni (2010: R38.9 wa mamiliyoni) leyi hakeriweke hi Armscor eka Minhlangano ya Vusirheleri bya Armscor eka nseketelo wa minhlanganotsongo na rhente ya R1.9 wa mamiliyoni (2010: R1.9 wa mamiliyoni) leyi hakeriweke hi Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor eka Armscor na ntsengontsongo wa ntswalo lowu hakeriweke eka Minhlangano ya Vusirheleri ya Armscor hi Armscor ya R4.0 wa mamiliyoni (2010: R4.3 wa mamiliyoni).

Hi ku landza matimba ya ntirho ya Armscor ku xava ku endliwile hi ku yimela Ndzawulo ya Vusirheleri. Minxaviselano leyi yi hlamuseriwile eka nhlamuselo ya 26 ya switatimendhe swa timali.

Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR ya vile na mintirho leyi landzelaka swin’we na DOD tanihi laha swi boxiweke hakona laha ehansi.


Nxaviso wa tinhundzu eka mintlawa yo

yelana

Ku xaviwa ka tinhundzu eka mintlawa yo yelana

Mintsengo leyi kolotiwaka hi mintlawa yo

yelana

Mintsengo leyi kolotiwaka mintlawa yo

yelana

2011 2010 2011 2010 2011 2010 2011 2010

Rm Rm Rm Rm Rm Rm Rm Rm

Akhawunti yo Hlawuleka na ya Ntolovelo ya Vusirheleriv

154,2 124,4 - - 12,4 11,5 14,6 6,6

Eka minxaviso ya tinhundzu ta minhlangano yo yelana laha ehenhla ku katsiwile ndzhuriso wa hakelo wavumbirhi (hi ku landza memorandamu ya ntwanano yo hambana) yo huma eka DOD ya nkoka wa R53,4 wa mamiliyoni (2010: R Nil).

Ku fambelanisiwa ka tihakelo ta ndzhuriso leti humaka eka Ndzawulo ya Vusirheleri

• Ndzhuriso wosungula lowu amukeriwaka eka muholo lowu hetisekeke

• Ndzhuriso wavumbirhi lowu amukeriweke

• Ku katsa: Timali leti amukeriweke eka swipfuno swa le ndzhaku ko wisa ku tirha swa vatirhi va le Ribuweni ra Lwandle

• Ku susiwa: Timali leti amukeriweke eka mafambiselo ya rifuwo ra vutlhari tanihi hakelo ya ndzhuriso

• Ku katsa: Timali leti rhurihisiweke leti hundziseriweke eka muholo wa le mahlweni hikwalaho ka swiyimo leswi saleleke endzhaku

• Ku susiwa: Muholo lowu hundziseriweke emahlweni lowu amukeriwaka tanihi hakelo ya ndzhuriso leyi fambelanaka na ku tirhisiwa ka rifuwo leri rhurhiseriweke eRibuweni ra Lwandle

Rm Rm

Ku fambelanisiwa ka tihakelo ta ndzhuriso leti humaka eka Ndzawulo ya Vusirheleri

- Ndzhuriso wosungula lowu amukeriwaka eka muholo lowu hetisekeke 594,8 528,9

- Ndzhuriso wavumbirhi lowu amukeriweke 53,4 -

- Ku katsa: Timali leti amukeriweke eka swipfuno swa le ndzhaku ko wisa ku tirha swa vatirhi va le Ribuweni ra Lwandle

1,6 -

- Ku susiwa: Timali leti amukeriweke eka mafambiselo ya rifuwo ra vutlhari tanihi hakelo ya ndzhuriso

(4,7) -

- Ku katsa: Timali leti rhurihisiweke leti hundziseriweke eka muholo wa le mahlweni hikwalaho ka swiyimo leswi saleleke endzhaku

5,1 -

- Ku susiwa: Muholo lowu hundziseriweke emahlweni lowu amukeriwaka tanihi hakelo ya ndzhuriso leyi fambelanaka na ku tirhisiwa ka rifuwo leri rhurhiseriweke eRibuweni ra Lwandle

(3,3) -

TotaltransferpaymentsreflectedatDOD 646,9 528,9


Rm Rm

Rifuwo na tinhundzu leswi rhumeriweke eRibuweni rale Lwandle ku sukela hi siku ra 1 Dzivamisoko 2010 a ri ri na nkoka wa kahle wa mamiliyoni ya R42,7 naswona ri vikiwile tanihi hi muholo lowu hundziseriweke emahlweni, hi xikongomelo xo ri amukela hi ku landzela ku tirhisiwa ka rifuwo na tinhundzu. Hi nkarhi wa lembe-ximali ku amukeriwile ntsengo wa R17,5 wa mamiliyoni tanihi muholo hi ku landzela ku tirhisiwa ka rona laha ku ringana R3,3 wa mamiliyoni yi fambelanaka na rifuwo na R14,2 ya fambelanaka na tinhundzu.

TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni) Valawuri

Mintsakelo ya Valawuri eka mintlawa leyi fambelanaka: A ku na mintsakelo eka mintlawa leyi fambelanaka leyi hlambanyiweke hi Valawuri va ARMSCOR.

Un’we wa Valawurinkulu va ARMSCOR na swirho swinharhu swa Huvo ya Mafambiselo swa ARMSCOR i khale ka Valawuri va Huvo ya Valawuri va Mavandla ya Vusirheleri ya ARMSCOR hi 31 Nyenyankulu 2011. Un’we wa Valawurinkulu va ARMSCOR i khale ka Xirho xa Huvo ya Khamphani ya Erasmusrand Eiendomme (Pty), Khamphani ya Sportrand (Pty) na Khamphani ya Oospark (Pty).

Vatirhi va mafambiselo va nkoka

Mahungu hi miholo ya vatirhi va mafambiselo va nkoka hinkwavo ya paluxiwile eka nhlamuselo ya 32.

34. MIMPALUXO YA TIRHISELO RA SWA TIMALI LEYI FAMBELANAKA NA SWIAMBALO NA MATHIKITHI SWA KHAPU YA MISAVA YA BOLO YA MILENGE SWA LEMBE LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011

2010/2011 2009/2010

Ntalo R’000 Ntalo R’000

Mathikithi lama xaviweke 4 1,8 26 24,5

Ku hangalasiwa ka mathikithi:Vaxavi/Vatirhisani - - 16 16,1Vafambisinkulu - - 2 1,7Vatirhi van’wana 4 1,8 8 6,7

Tihakelo ta tendzo - -

Ku xaviwa ka swiambalo swa khapu ya misava - - - -

Tirhiselo ra mali hinkwaro ra khapu ya misava 4 1,8 26 24,5


35. MIMPIMO YINTSHWA NA TINHLAMUSELO 35.1 Mimpimo na tinhlamuselo leswi amukeriweke no tirhisiwa eka lembe-ximali leri hi nga eka rona

Elembeni leri Khamphani yi amukele mimpimo na tinhlamuselo leswi landzelaka leswi nga ta sungula ku tirha elembeni-ximali leri no fambelana na mintirho ya yona:

2009 Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 7 (AC 118) – Xitatimendhe xa Tirhiselo ra Timali

Ku hundzuluxiwa ku lava leswaku tirhiselo ra timali ku nga avanyisiwa ntsena tanihi “tirhiselo ra timali” loko ri vile kona hikwalaho ko tekeriwa enhlokweni ka rifuwo eka xiyimo xa xitatimendhe xa swa timali.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ri ta va ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.

Nkhumbo wa ku hundzuluxiwa a wu nge tisi ku hundzuka lokukulu.

TINHLAMUSELO TA SWITATIMENDHE SWA TIMALI SWA LEMBE SWA LEMBE-XIMALI LERI HELEKE HI 31 NYENYANKULU 2011 (yisiwa emahlweni) 2009 Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 17 (AC 105) – Vulombisi (Leases)

Ku hundzuluxiwa ku susa swiletelo swo lombisiwa ka misava, laha vun’winyi byi nga rhurhisekiki ku va vulombisi bya ntirhiso. Kutani ku hundzuluxiwa ku lava leswaku maavanyiselo ya misava ya pimanisiwa hi ndlela yo fana eka vulombisi hinkwabyo. Ku hundzuluxiwa ku ta tirhisiwa ku sukela enkarhini wa le ndzhaku, ehandle ka loko ku ri na ku pfumaleka ka mahungu. Eka swiyimo leswi, vulombisi lebyi nga kona byi ta tlhela byi langutiwa hi ku languta timhaka leti nga kona eka swiyimo leswi nga kona hi siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa loku. Rifuwo ra vulombisi na swikweleti swa vulombisi eka swiyimo leswi, ri ta tekiwa hi ku tirhisa nkoka wa kahle wa rona hi siku leri, laha ku hambana kun’wana na kun’wana ka minkoka ya kahle leyi swi nga ta amukeriwa no hlayisiwa eka miholo.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ri ta va ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.

2009 Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 18 (AC 111) – Mali ya swibalo

Ku hundzuluxiwa ku nyika swiletelo swo engetela eka ku tiyisisiwa ka leswaku xana bindzu ri tirha tanihi hi nhlangano wo yimela kumbe murhangeri eka nxaviselano wa swa timali (revenue transaction).Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ri ta va ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.

Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.

2009 Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 38 (AC 129) – Rifuwo leri nga Voniweki

Ku hundzuluxiwa ku nyika swiletelo eka mapimelo ya rifuwo leri nga voniweki leri kumiweke eka ku hlanganisiwa ka ntirho.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ri ta va ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.

Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.



35.2 Mimpimo na tinhlamuselo leswi nga si sungulaka ku tirha

Khamphani yi hlawurile ku kala yi nga hatli yi amukela mimpimo na tinhlamuselo leswi landzelaka, leswi hangalasiweke no va swo tihlawulela eka minkarhi yo vika ya Khamphani ekusunguleni kumbe endzhaku ka siku ra 01 Dzivamisoko 2011 kumbe minkarhi leyi nga ta landzela:

IFRS 9 – Switatimendhe swa Timali

Mpimo lowu wuntshwa i xiyimo xosungula xa phurojeke ya swiyimo swinharhu leyi nga ta siva Switirho swa Timali swa IAS 39: Ku amukeriwa na Mapimelo.Xiyimo xosungula xi vulavula hi ku avanyisiwa na ku pimiwa ka rifuwo ra swa timali. Leswi landzelaka i ku cinca loku nga kona eka milawu ya maavanyiselo na mapimelo ya IAS 39:

• Rifuwo ra swa timali ri ta vekiwa hi minkhetekanyo yo tanihi leyi pimiweke hi ku tirhisa nkoka wa kahle kumbe hi ku tirhisa tihakelo leti hungutiweke ta swikweleti.

• Rifuwo ra swa timali ra tihakelo leti hungutiweke i rifuwo ra swa timali laha xikombiso xa bindzu xo fambisa rifuwo ku nga ku nga hlayisa rifuwo leswaku ku hlengeletiwa tirhiselo ra swa timali (laha tirhiselo ra swa timali leri nga na tikontiraka ri yimelaka tihakelo ta masungulo na ntswalo ntsena). Rifuwo ro kala ri nga ri ra swa timali rin’wana na rin’wana swi nga laveka ku ri pimiwa endzhaku hi ku tirhisa nkoka wa kahle.

• Eka swiyimo swin’wana, rifuwo ra swa timali ri nga nyiketiwa hi ku tirhisa nkoka wa kahle.

• Eka tikontiraka ta swikombiso, laha muamukeri wa kontiraka a kumekaka endzeni ka xikopu xa IFRS 9, xitirho hinkwaxo xi avanyisiwa hi ku landza IFRS 9, ehandle ko hambanyisiwa loku nga simekiweke eka swilo swa xiviri. Eka swiyimo swin’wana, ku ta tirhisiwa swilaveko swa IAS 39.

• ku tihlawulela ku tlhela ku avanyisiwa ka rifuwo ra swa timali a swi pfumeleriwi. Rifuwo ra timali byi ta tlhela byi avanyisiwa loko nhlangano wu cinca xikombiso xa ntirho wa wona ku fambisa rifuwo ra swa timali. Eka swiyimo leswi, ku tlhela ku avanyisiwa ku languteriwe leswaku ku ta endliwa ekusunguleni ka nkarhi wosungula wo vika endzhaku ka ku cinca ka xikombiso xa bindzu.

• Vuvekisi eka swithirhisiwa swa ndzingano swi nga pimiwa hi ku tirhisa nkoka wa kahle. Loko ku tirhisiwa ku hlawula loku, a ku nge he tlhentlhisiwi naswona mimbuyelo kumbe mindzahlekelo leyi vaka kona eka ndzingano a swi nge tlheli swi tirhisiwa ku engetela kumbe ku hunguteka/kayivela eka ku yima ku tivisiwa ka vuvekisi. Ku hlawula ku nga tirhisiwa hi ku ya hi vavekisi byin’wana na byin’wana.

• IFRS 9 a yi pfumeleri vuvekisi eka swithirhisiwa swa ndzingano leswaku swi pimanisiwa eka swiyimo hinkwaswo.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ku ta humelela ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.

IAS 24 (AC 126) – Mimpaluxo ya Ntlawa wo yelana (leyi pfuxetiweke))

Mimpfuxeto ya IAS 24 yi katsa ku hlamuseriwa ka nhlamuselo ya ntlawa wo yelana, xikan’we na ku nyika mpfumelelo (exemption) eka swihlambanyo swa ntlawa swo yelana exikarhi ka minhlangano yo yelana ya mfumo. Hi ku landza nhlamuselo, ku pfuxetiwa ku hlamuselo migingiriko ya ntirhisano kumbe minhlangano ya ntlawa wun’wana un’we lowu nga na vuxaka na nhlangano wun’wana na wun’wana. Ku fikela sweswi, nhlangano wu katsa Tikhamphanintsongo ya wona na nghingiriko wa ntirhisano naswona nhlangano wa ntirhisano wu katsa Tikhamphanintsongo ya wona.


Ku pfumeleriwa ka xiphemuntsongo swi tirhisiwa eka minxavelano ya nhlangano yo yelana na ku ringananisa minsalo leyi nga kona swin’we naMfuwo lowu lawulaka, lawulaka hi ku tirhisana kumbe ku va ni nkucetelo lowukulu eka bindzu leri vikaka, xikan’we na minxavelano kumbe minsalo leyi nga kona swin’we na nhlangano wun’wana lowu wun’wana lowu lawuriwaka, lawuriwaka hi ntirhisano kumbe lowu kuceteriwaka ngopfu hi Mfuwo wolowo. Eka swiyimo leswi, nhlangano wa pfumeleriwa eka swilaveko swo hlambanya swa ndzimana ya 18 ya IAS 24 naswona wu languteriwa ntsena ku hlambanya:

• Vito ra Mfumo na ntumbuluko wa vuxaka.

• Mahungu hi ntumbuluko na ntsengo wa nxavelano wun’wana na wun’wana lowukulu na swikombiso swa nkoka kumbe ntalo wa mpimo wa minxavelano hinikwayo loko yi hlanganisiwile. Mahungu lama ya fanele ku va ni vuxokoxoko lebyi ringaneke ku kota ku pfuna mutirhisi ku twisisa nkhumbo wa wona.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa i ra malembe yosungula lama sungulaka hi kumbe endzhaku ka 01 Sunguti 2011.


Khamphani yi langutele ku amukela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.

2010 Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe: Ku hundzuluxiwa kuya eka IFRS 7 (AC 144) – Switirho swa Timali: Mimpaluxo

Ku na tinhlamuselo to engeteli leti nyikiweke eka swilaveko swa ku hlambanyiwa ka xiyimo xa khombo.Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ku ta humelela ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.Ku hundzuluxiwa loku a ku languteriwangi ku cinca swilo swo tala eka switatimendhe swa timali swa Khamphani.

Phurojeke ya Miantswiso ya Lembe ya 2010: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 1 (AC 101) – Ku nyiketiwa ka Switatimendhe swa TimaliKu hundzuluxiwa ku lava leswaku ku va ni bindzu leswi nga kombisiwaka eka ku cinca ka xitatimendhe eka ndzingano kumbe tinhlamuselo, leswi ku nga vulavisisi bya xinhlokwana hi xinhlokwana.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ku ta humelela ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.


35.3 Mimpimo na tinhlamuselo leswi nga si sungulaka ku tirha kumbe swo kala swi nga fanelanga

Mimpimo na tinhlamuselo leswi landzelaka swi hangalasiwile naswona I swo tihlawulela eka minkarhi yo vika hi tinkota ya Khamphani leswi nga ta sungula hi siku ra 01 Dzivamisoko 2012 kumbe ri nga se fika kumbe endzhaku kambe swi nga fambelani na mintirho ya yona.

2010 Phurojeke ya Antswiso wa Lembe: Ku hundzuluxiwa ku ya eka IAS 21 (AC 112) – Minkhumbo yo Cinca ka Mimpimo ya Nxaviselano wa Vambe

Ku hundzuluxiwa ku nyika swilaveko swa ku hundzuka loku vaka kona hikwalaho ka ku cincela eka IAS 27 (AC 132) – Switatimendhe leswi Hlanganisiweke no Hambanisiwa.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ku ta humelela ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.

Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.



Ku antswisiwa ku ya eka IFRIC 14 (AC 447) - IFRS 19 (AC 116) – Mpimo wa Rifuwo leri Hlamuseriweke, Swilaveko swa Minimamu swa Timali na ku tirhisana ka swona

Ku hundzuluxiwa ku tirhisiwa eka swiyimo switsongo: loko bindzu ri ri na swilaveko swa timali swa minimamu no hakela swipfuno hi xihatla ku fikelela swilaveko leswi. Swilaveko swi pfumelela bindzu rolero ku teka bindzu rolero ra xipfuno xo hakelela emahlweni tanihi rifuwo.

Siku ro sungula ku tirha ka ku hundzuluxiwa ku ta humelela ekusunguleni kumbe ku nga si sungula 01 Sunguti 2011.Khamphani yi langutela ku hundzuluxiwa kosungula eka switatimendhe swa timali hi 2012.



SWIKOMISOAACO Hofisi ya Vulawuri bya Rifuwo ra ArmscorAAD Vumaki bya Vusirheleri na Swihahampfhuka bya AfrikaABET Dyondzo ya Masungulo na Ndzetelo wa LavakuluACG Ntlawa wo Tsundzuxana wa Armscor ACTDM Xikombiso xa Thekinoloji yo Kombisa ya Khonsepe ya Xiyimo xale henhlaADAC Senthara ya Mafambiselo ya Rifuwo ra Vusirheleri ra ArmscorADI Minhlangano ya Vusirheleri ya ArmscorAFB Govela ra Vuthu rale MoyeniAIS Sisiteme ya Vutitivisi yo Tilawula hi YoxeAMP Kungu ro Pfuneta ku HlayisaAMSL Mavuthu yale Moyeni (Airbus Military)ASATA Nhlangano wa Vayimeri va Vuendzi va Afrika DzongaAUS Movha wo Tilawula hi woxe wale Hansi ka MatiBBBEE Ku Nyikiwa Matimba ka Ikhonomi ya VantimaBEE Ku Nyikiwa Matimba ka Ikhonomi ya Muntima BoD Huvo ya Valawuri CAA Vulawuri bya Vuhahisi bya VaakiCAASA Nhlangano wa Vuhahisi bya Vaaki wa Dzonga wa AfrikaCAE Vuinjhiniyere lebyi Pfunetiwaka hi KhompyutaraCALMIS Sisiteme ya Mahungu ya Mafambiselo lama Pfunetiwaka hi KhompyutaraCB Tikhemikali ta Ntivo-misavaCBW Matlhari ya nyimpfi ya Tikhemikali ta Ntivo-misava CEO MufambisinkuluCFO Mufambisinkulu wa swa TimaliCOTS Bindzu rale Handle ka TixelufuCSH Xihahampfhukaphatsa xa Nseketelo wo TisirhelelaCSI Vuvekisi bya Nhlayiseko wa NhlanganoCSP Nongonoko lowu Fambelanisiwaka na XiyengeDDSI Nhlangano wa Nseketelo wa Swiboho swa Vusirheleri DED Ku Tsandzeka ko Pfuneta kale RibuweniDEFCOM Komiti ya Vusirheleri ya Mfumo wa RSA-Kingdom wale Saudi Arabia DEPS Nseketelo wa Vatirhi na Switirhisiwa swa VusirheleriDER Nhlangano wa Ndzavisiso na ku Pimiwa ka Nkoka wa Vusirheleri DES Nseketelo wa Swixavisela-vambe swa VusirheleriDIP Ku Nghenela ka Vumaki bya VusirheleriDIS Nseketelo wa Vumaki bya Vusirheleri DMA Ku xaviwa ka Switirhisiwa swa VusirheleriDMD Ku hangalasiwa ka Switirhisiwa swa VusirheleriDOD Ndzawulo ya VusirheleriDRDB Huvo ya Nhluvukiso na Ndzavisiso wa VusirheleriDti Ndzawulo ya Mabindzu ni VumakiDTM Vumaki bya Tilori bya DrakensbergEDM Xikombiso xa Nhluvukiso wa VuinjhiniyereEEC Komiti ya Ndzingano wa NtholoEEZ Zoni ya Ikohonomi yo HlawulekaEW Matlhari ya Xielekitironiki (Electronic Warfare)FEM Endlelo ra Elemente leyi Heleriwaka hi nkarhi


FIATA Federexini ya Minhlangano ya Varhumeri va TinhundzuFMV Förvarets MaterielverketGAAP Endlelo ra Tinkota leri Amukelekaka ro AngarhelaGBADS Sisiteme ya Vusirheleri leyi Simekiweke eMisaveniGDA Akhawunti ya Vusirheleri yo AngarhelaGFC Khonsotiyamu ya Swikepe swa Nyimpi swa le GermanHF Xihondzo xale HenhlaHR Vuswikoti bya VatirhiHVOC Tisenthara ta Mintirho ya Tindhawu tale HlalukweniIATA Nhlangano wa Vutleketli bya Switichi swa Swihahampfhuka wa Matiko ya MisavaICT Thekinoloji ya Vuhlanganisi na MahunguIMT Nhlangano wa Thekinoloji yale Ndzeni ka MatiIPCS Sisiteme ya Tipulatifomo to tala ta VuhlanganisiIPMS Nseketelo wa Mafambiselo ya Rifuwo ra Vutlarhi IR Ehansi ka mbonakalo (Infrared)IT Thekinoloji ya MahunguKPI Xikombiso xa Nkoka xa NtirhoLEAD Valeteri va swa Nyimpi (Lead-In Fighter Trainers)LMS Sisiteme ya Mafambiselo ya MudyondziLWS Xiyimo xa Xitsundzuxo xale KusuhiMAAC Maphorisa ya swa Vatsundzuxi na Vurhumiwa bya swa Nyimpi (Military Attaché and Advisory Corps)MBES Multi – Encenyeto wa Mpfumawulo wa Beam MDA Vutwisisi bya Xiyenge xale MatiniMICCSA Simphoziyamu ya Mahungu na Vuhlanganisi bya swa NyimpiMUP Ku hlayisiwa ka Pulani ya KahleNATO Nhlangano wa Ntwanano wa Matiko yale N’walungu wa AtlanticNBC Nyutliya, Ntivo-misava na KhemikaliNCACC Komiti ya Vulawuri bya Matlhari ya NtoloveloNDD Ribuwa rale Lwandle ra DurbanNDS Ribuwa ra le Lwandle ra Simon’s TownNEHAWU Nhlangano wa Vatirhi va Rihanyu na DyondzoNGICV Sisiteme ya Ximakiwa xa Movha wa Vusirheleri wa Masungulo wa Rixaka LowuntshwaNIP Ku nghenelela ka Vumaki bya RixakaNPC Khansele ya Rixaka yo Kala yi nga Bindzurisi (National Non-Proliferation Council)NQF Rimba ra Minthwaso ya RixakaOAD Xirimbana/Dikhoyi leyi Gingirikaka ya Off-boardOEM Vumaki bya Switirhisiwa swa XiviriOPCW Nhlangano wo Yirisa Matlhari ya TikhemikaliOT&E Swikambelwana swa Ntirho na ku Pimiwa ka NkokaPAA Nawu VuhlahluviTinkota wa TikoPFMA Nawu wa Mfambselo ya Timali ta TikoPMP Vukandziyisi bya Nsimbhi bya PretoriaRDI Vumaki lebyi Yelanaka na Vusirheleri bya RSA RPL Ku Amukeriwa ka Dyondzo ya KhaleSAAF Vuthu rale Moyeni ra Afrika Dzonga ANNUAL REPORT 2010/11SAAFF Varhumeri va Mindzhwalo/Tinhundzu va Afrika DzongaSABS Byuro ya Mimpimo ya Afrika DzongaSACAA Vulawuri bya Vuhahisi bya Afrika DzongaSADC Matiko lama Hluvukaka ya Dzonga wa AfrikaSADI Vumaki bya Vusirheleri bya Afrika DzongaSADRI Vumaki byo Yelana na Vusirheleri bya Afrika Dzonga


SAMHS Vukorhokeri bya Rihanyu ra Masocha bya Afrika DzongaSAN Vuthu rale Matini ra Afrika Dzonga SANAS Sisiteme ya Mpfumelelo wa Rixaka ya Afrika DzongaSANDF Vuthu ra Vusirheleri ra Afrika DzongaSAPS Maphorisa ya Afrika DzongaSARS Vukorhokeri bya Xibalo bya Afrika DzongaSDA Akhawunti yo Hlauwleka ya VusirheleriSDP Phakeji ya Vupulani bya VusirheleriSETA Vulawuri bya Xiyenge xa Dyondzo na VuleteriSHE Vuhlayiseki, Rihanyu na MbanguSLA Ntwanano wa Xiyimo xa VukorhokeriSRCS Sisiteme ya Vuhlanganisi bya Mpfhuka wo KomaTDP Nongonoko wa Nhluvukiso wa TalenteUK Mfumo wa Manghezi/Nghilandi (United Kingdom)UL Ndzhwalo wa YunitiV/UHF Xihondzo xa Rivoni ra le Henhla ngopfu

Documents

XIVONO XIKONGOMELO MINKOKA - Armscor