x'ghandna? editorjal 2 ~nbarijiet 3 X'gfiandna mid-dinja? 4 X' se Naraw? 5 Attivita 6 Gallerija 7 Bl-gnerug ll x-Xniexel 7 Falko 8 Dtk il-qatra ilma 9 Sibtha fix-Xibka 10 Danna! membru 10 Madagaskar 11

,'7'-::I:-:;', ·-;~ ' Soft Toys 12

Kif taraw minn pagna 3, bejjet ghall-ewwel darba 1-blongun zgnir fir-riserva tas­Simar. Gnalina tal-Bird life dan unur u sodisfazzjon kbir, gnax meta jbejjet gllasfur f'riserva jfisser li qed nagllmlu xogllolna sew. lfisser li glladdejna mill-iktar ezami tqil!

Biex gnasfur ibejjet x'imkien, irid illossu komdu. Mhux cajta! Gnax nafna gnasafar bix-xejn jinllasdu u jitgerrxu. Gnalhekk ii-Birdlife tagllmel sforz kbir biex fir-riservi ma jsir

xejn li jfixkellill-gnasafar. Din mhix llaga facli. Heqq, hemmhekk wara kollox imorru llafna studenti matul il-gimglla, u r-riserva tiftall gllall-publiku nhar ta' rladd ukoll. lmma b'attenzjoni lejn 1-imgiba ta' min izur, jirnexxielna nzommu 1-kwiet u 1-paci.

Haga ollra li jrid gllasfur biex jitllajjar ibejjet hi ambjent sinjur bizzejjed biex jipprovdi 1-ikel mhux gllalih biss imma anke ghall-familja li jrid irabbi. Din ukoll kienet bicca xogllol kbira gllaii-Birdlife, gllax is-Simar mhux minn dejjem kien kif inhu llum. Jien niftakru mizbla li tqazzek, bi llmieg u rimi ta' kull xorta ta' moqzizerija, kif jafu jllallu llafna nies. Biex ma nsemmix id-drenagg fil-kanal! Jigifieri kien hemm ikel kemm trid, imma gllall-grieden u 1-wirdien! Dan kollu issa spicca, u 1-gnadajjar li hemm is-Simar mimlijin mhux bid-drenagg imma bil-buzaqq, huta ideali ghal zaqq ii-blongun!

lntom bnala membri tai-Kiabb u tai-Birdlife gnandkom ukoll tnossukom kburin b'dan is-success. Qisu mela li tkomplu tgninuna, gnax bis-sanna tagnkom, ii-Birdlife tista' tkompli tiehu hsieb ir-riservi u tandem fuq progett godda, dejjem biex inkomplu nagntu 1-ambjent lura lin-natura.

F'dil-harga m'ghandniex Kompetizzjoni. lr-rebbieh ta' Kompetizzjoni 72 kien il-habib taghna Diego Debono. Prosit Diego, il-premju daqt ikun ghandek. Victor Falzon L-Editur

L-orkida piramidali ta' Malta (Maltese pyramidal Anacamptis urvil!eana) hija pjanta endemika ghal Malta. Ma tantx hi komuni, imrna fejn tikber generalment issib diversi minnha. Tnobb 1-ambjent tax-xaghri u taghmel il-fjuri fil-bidu tar­rebbiegha. Sabiha immens. lnkredibbli x'jikber qalb il-blat!

1--~-

Thanks Nor! I Nixtieq f'isem ii-Kumitat nghid grazzi mill-qalb lill-hab1b

1 taghna Norman Chetcuti ii ghai hafna snin kien membru attiv fii-Kumitat tai-Kiabb, u li kellu kontra qalbu jieqaf minhabba turrun xoghol ieflor, anke xoghol tai­Birdlife stess. Thanks Nor!

Sakemm mhux specifikat mod iehor, 1-isem Birdlife f'dal-magazin jirreferi gnal Birdlife Malta. Materjal mill-magazin jista' jigi kkupjat basta mhux gnal skop kummercjali, u basta jissemma' isem il-magazin u tintbaghat liii-Birdlile kopja tal-materjallejn gie kkupjat. Publikazzjoni: Bird life Malta, April2006 Disinn u produzzjoni: Victor Falzon Faccata: Orkida pirmidali ta' Malta, ritratt ta' Victor Falzon, menud ix-Xemxija Films: Pixel Services. Stampat: Poulton's Print Shop

Klabb J=luttaf huwa t-taqsima ta' Birdlife Malta ghall-membri ta' taht it-18. Norganizzaw fiargiet fil­kampanja, i:jarat f'riservi naturali, u nagl'lmlu xogflol ambjentali. Nol'lorgu 1-magai:in 11-l'futtafa kull xaharejn gl'lall-membri, u nagnmlu l'lendawts u lognob ghal waqt xi attivitajiet. Snubija fi Klabb Huttaf hija Lm3 fis-sena.

11-Nuttafa 73 • Marzu -April 2006

rlU. Zidna li jbejtu f'Malta:

Ftit girngnat ilu, qiegf1ed berdwocing

dan 1-gflasfur qalb riserva kien ilu xi

fl-ilma, u rnill-irngiba setgf1u qeghdin jippruvaw

kkonfermajna: monbija qalb il-qasab fuq H!ma, u fiha faqqsu 3 frien.

irnexxielhom jiehdu ritratti Hija drawwa helwa tai-bfonguni li meta jegnjew

fuq dahar jew il-papa! U b'l1ekk bis-sanna ergajna tawwalna 1-

gflasafar li jbejtu f'Malta. 11-blongun zgflir (little grebe Tachybaptus ruficollis) s'issa konna narawh Malta fil-l1arifa u x-xitwa. Jekk jibqa' jbejjet nibdew narawh anke fir-rebbiegha u fis-sajt, bhal dis-sena.

lntom ma tiftakrux, imma sa 1-1992 is-Sirnar kien mizbla ta' b'riha ta' drenagg, rnitluq u gflall-vanda!i, u kulnadd dieflel u niereg ikisser u . jqaccat.FI-1992, ii-Birdlife bdiet H-progett biex tirrangah u tibdlu f'riserva naturali. U hekk gara.

Xi naga tgflidli li 1-blonguni ma kinux se jbejtu hemmhekk kieku flallejnieh kif kien! lntom x'tansbu?!

karta (j riCik!ata

3

Bflalissa hawn germ ta' toroq godda. Veru li gil na bzonn nirrangaw f'pajjiz zghir

tagflna rridu noqoghdu b'seba' gflajn ma art bl­

addocc, specjalment art gflan-natura. Gflalhekk b'dispjatir inhabbru li hemm pjan ii jekk isehh se jeqred, ollra ...

4

Meta nsemmu New York City, nimmaginaw bini u toroq u traffiku. Zgur rna nimmaginawx ... kojoti! !mma proprju kojoti kien li 1-pulizija qabdu (wara jumejn jizgiccalhom) minn go Central Park, gnien kbir f'nofs din il-belt enorrni Amerikana.

11-kojoti (coyote Canis latrans) huwa bhallupu zghir li jghix fid-dezert u fil-berah ta' 1-Amerka ta' Fuq. Jibza' mill-bniedern u rari jersaq lejn il-bini. lmma kultant xi wiefled jazzarda! U dan bilfors kien kojoti qalbieni biex gnazelli jidnol ihuf fi New York City. Farsi kienetxi mhatra ma' snabu? :-) Gnax jekk hu hekk, mela rebahha.

i/-l1uttafa 73 • Marzu - Apri/2006

is kin il-flangul

Fl-lndja gnandhom cerv an mar jgnidulu nangul jew Kashmir stag. L-lndja kburin b'dac-cerv, tant li jidtler fuq wanda mill-bolli tal-pajjiz. 11-problema hi li 1-flangul jghix fii-Kashmir, regjun kollu nkwiet u glied. Minnabba f'hekk il-nangul ma jistax jigi protett sew, u n-nies xebgnu joqtlu minnhom. Jansbu li minn xi 3000 li kien hemm 30 sena ilu, mhux zgur baqa' 150!

lssa li 1-glied batta xi ftit, il-gvern iddecieda li jistudja 1-nangul anjar billi jwaflnlu kullar bii-GPS ma' gnonq hafna minnhom. Bl-gnajnuna tas­satel!ita jkunu jafu fejn qegndin halli jindukrawhom an jar.

Nittamaw li Hiangul ma jibqax fit-triq tan-nizla. -------- ----------------------------- ---- ----- --------1 Innocenti massakrati

Beda 1-massakru ta' 325,000 foka! !s-silg fix-xatt tai­Lvant tai-Kanada qed jinmar bid-demm ta' dawn 1-annimali bla htija. 11-gvern Kanadiz ried iwannal f'xi hadd talli qed tfallilu Hndustrija tas-sajd. Ma riedx iwannal fir- I

reghba tas-sajjieda li battlu 1-bahar b'sajd esagerat, gnax ma riedx protesti. Allura wahnal f'annimal li ma jafx jiddefendi runu (u lima jivvutax!) Gnalhekk wehlu 1-foki. U nzerta 1-foki gf1andtlom kisja pii, ii l1uwa perfett gf1ali- 1 •

kowtijiet tal-fer! I

- --- ---- _ __j

11-Ffuttafa 73 • Marzu -April 2006

ii-Bilbla

11-bilbla hija wanda mill-ftit gnasafar tal­passa li jbejtu f'pajjizna, 1-aktar f'Gnawdex u Kemmuna. F'Malta m'gnadhiex tbejjet daqs kemm kienet fl-imgnoddi. Gnandha lewn kannella car imnaqqax bi ftit iswed minn fuq, u bajdanija minn tant. B'dawn il-kuluri tant tinneba tajjeb fil-namrija niexfa li trid ittajjarha mil!-art biex tinduna biha. 1-fatt iktar gnandek cans tismagnha tgnanni waqt li fil-gnoli milli taraha. Fejn tismagnha tgnanni fittex fis-sema u gnandek mnejn tara gnasfur daqs tikka jferfer il-gwienafl waqt li jgnanni.

11-bilbla tibni 1-bejta fl-art, spiss f'raba' mahdum, tant xi xitla ghall-kenn.

( Gflasafar Madwarna p 29)

ii .. Kaccamendula

Din ukoll gnasfur tal-passa, bi ftit pari li jbejtu kwazi kull sena. 11-kaccamendula hi ftit ikbar minn ghasfur tal-bejt. Tqatta' hafna nin fuq xi zokk fl-glloli tgnasses ghali-priza (insetti, gremxul u gnasafar zgnar). Gnalhekk issibha f'innawi miftullin fejn ikun hemm xi ftit tas-sigar. L-abjad leqqien ta' sidirhajagnmilha pJuttost facli biex taraha, gil ax bih tkun tid her mill-bognod. Daharha, denbha u 1-gwienan huma suwed u bojod, u rasha gnandha lewn qastni skur sabin.

Mhijiex gnasfur li tghidlu komuni, imm fil­passa tar-rebbiegha gieli jigu granet meta jidher nafna kaccamendul.

( Ghasafar Madwarna p 51 )

Jekk ghandek I- internet, idnol fil-websajt tal-Bird life www.birdlifemalta.org, klikkja KLABB r!UTTAF, imbagnad klikkja X'SE NARAW? u ssib iktar ritratti taz-zewg ghasafar u anke tisma' 1-

noss li jaghmlu. Grazzi Iii Denis Cachia li jiehu hsieb il-websajt.

L-istampi t'hawn fuq mefludin mill-ktieb GnasafarMadwarna (fil-ktieb qegfldin bil-kulur). 11-Birdlife harget dal-ktieb apposta gflal min irid jibda 1-berdwocing minn eta zghira. Fih taghrif semplici fuq 100 ghasfur, u stampi bil-kulur minn qoxra sa qoxra. U jiswa Lm2.05 biss! Jekk ghad m'ghandekx ... x'qed tistenna? Cemplilna fuq 21347646 u ordna wiehed. Jew aqbez qabza sa 1-Gnadira jew

Simar fi tmiem il-gimgfla.

karta 0 riCiklata

11-Fiuttafa 73 • Marzu -April 2006

ixja success! abra success! 11-Hadd 19 Marzu 2006, fit-8.30am ndejn ii-Villa Rumana fir-Rabat beda

jingabar grupp kbir, sa rna tela' 1 rufl! Gew gnall-festa ta' San Guzepp? Le! Gew gnall-mixja tai-Kiabb!

il-temp kie~ ~msann~b bi ftit rill, I gna~let Hkba.r gab~a: Lm~3.0_7l perfett gnall-m1x1 gnax k1eku x-xemx · Pros1t! B'dawk 11-flus 1ssa I-B1rdL1fe kienet toqtolna. Tlaqna, u tant it- tista' tixtri 1-progekter biex nuzawh 1-tmexxija tal-Leader Sivie (armat bil- iktarfl-iskejjel, u anke nflallsu parti mil­walkie-talkie!) gnaddejna minn hdejn laptop li jmur miegnu. GRAZZI KBIRA 1-iMtarfa, minn Ghajn Qajjied, id- lill-membri u 1-iskejjelli gabrulna 1-flus. Dwejra, Bingemma, iz-Zebblegn, San Grazzi wkoll Iii-Leaders u 1-helpers Martin u Wied ii-Pwales sa ma kollha II gnenu: Ray Bonnici, Sivie u wasalna x-Xemxija. Hemmhekk il- Pauline Cauchi, Theresa Cremona, Birdlife qassmet rigali Iii min gabar Sylvia Falzon, Victor Falzon, Felix u Lm2+, imbagflad kulfladd intired. Janet Gerardi, Kathleen Mamo, Unud krejnielhom karozza, li fladithom Mariangela Meli, Alberta Psaila, lura r-Rabat. Agnes u Silvio Scicluna u Sonia

B'kollox ingabru Lm464.52, u Tonna; kif ukolll-gnalliema li mexxew Jacqueline Licari kienet il-membru li il-gruppi mill-iskejjel.

Lista tat.:..tfal li gabru 1-fius. Grazzi nbieb! Jacqueline Licari Lm23.07 ·Stephen Galea Lm21.56 ·Elena Pace Lm20.90 ·Christina Cutajar Lm19.50 ·Ruth Bezzina Lm16.50 ·Steve Zammit Lupi Lm12.50 ·Jade Doughty Lm12 ·Lara Seychell Lm12 • Katia Gatt Lmi1.05 ·Kurt Chetcuti Lm1 0.80 ·Mario Zammit Lm1 0.35 • Sephora Francalanza Lmi 0.22 ·Christopher Saliba Lm1 0.18 ·Eyman Galea Lm10 • Demi Corradi Lm9.50 ·Ludwig Camilleri Lm8.70 • Mireille Cutajar Lm8.64 ·Simon Gauci Lm8 ·Nicholas Farrugia Lm8 ·Clara Galea Lm8 ·Neville Micallef Lm7.40 • Grazielia Borg Lm7.06 ·Cassandra Camilleri Lm6.95 ·Brandon Orland Lm6.53 • Simone Scicluna Lm6.05 ·Jean Paul Farrugia Lm6 • lsabeau Gat\ Lm6 • Martina Attard Lm6 ·Owen Scerri Lm6 ·Martina Buhagiar Lm6 • Ryan Vassallo Lm6 · Elsa Borg Saywell Lm5 ·Chane lie Calleja Lm5 • Annalise Pizzuto Lm5 • Raisa Buttigieg Lm4.42 ·Julie Ann Cassar Lm4.1 0 • Askya Pizzuto Lm4 • Katya Warrington Lm4 ·Raissa Facciol Lm4 ·Erika Sultana Lm4 ·Luke Deguara Lrn4 ·Ryan Saliba Lm3.70 ·Samuel Camilleri Lm3.20 ·Gabriella Mifsud l_m3.16 • Daniel Bonnici Lm3.1 0 ·Louisa Fenech Lrn3 • Angelique Azzopardi Lm3 • Angele Vanhear Lm3 ·Jean Luc Camilleri Lm3 • Francesca Allard Baldacchino Lm3 • Roberta Debono Lm2.95 ·Andrea Sammut ·Lm2.90 ·Anna Maria Galea Lm2.85 ·Steven Pisani Lm2. 75 ·Jason Ciantar Lm2.50 ·Daniel Vella Lm2.25 ·Kim Pelham Lm2.25 • Francesca Borg Costanzi Lm2.22 • Danica Buhagiar Lm2.20 ·Julia Johnson Lm2.20 · Leanne Borg Lm2.13 • Ryan Wood Lrn2 • Kristina Duca Lm2 • Sandrine Borg Lrn2 • Paula Grech Lm2 • Mandy Randon Lm2 • Alessia Mizzi Lm2 • Greta Attard l_m2 ·Julia Portanier Lm2 ·Kyle Scerri Lm2 ·Gabriel Borg Lm2 ·Karen Camilleri Lm2 • Annalise Vella Lm2 ·Krista Camilleri Lm2 ·Andrea Giusti Lm2 ·Debbie Cassar A veta Lm2 ·Tamara Azzopardi Lm2 ·Rachel Borg Lm1.50 ·Martha Attard Gialanze Lm1.50 ·Isabelle Galea LM1.30 • Rowana Galt Lm1.20 ·Sara Borg Grech Lm1.20 ·Roderick Sammut !_m1 ·Kelsey Wright Lm1 ·Simon Tonna Lm1 ·Sylvana Scerri Lm1 ·Martina Medati 85c ·Alison Tabone 63c

Anna sejrin pass· ·gata 1-Buskett! Fla ninzlu wanda sal~Buskett, 1-uniku

post f'Malta .li jista' jfakkarna xi ftit kif ikunu foresti barra minn pajjizna. Peress li huwa post unikuf'Ma!ta, i!-Buskett huwaprotett u huwa wkoll santwarju ta' l-gnasafar1.

Fii-Buskett nosserva,w tipi differenti ta' sigar u anke xi fjuri li jikbru f'dan 1-ambjent. Noqoglldu attenti gllal xi gflasafar Ji nistgflu naraw jew nisimgfl.u, u forsi nilagnbu xi lognbaamb}entaii wkoU.

Hawn huma d-dettalji. ..

Data: IH=tadd 30 April 2006 Niltaqgllu: Taflt it~Tinda@ 8.30am Nispiccaw: xi 11.30am lggibux: blalen, radios etc. Din passiggata naturali, mhux xalata! Eta: kulnadd mernba! :-)

/1-Huttafa 73 " Marzu -April 2006

farrug Gianluca Po!iacco iO

widnet il-bal'lar James Spiteri i i

~7

I II

denfil' Rebecca Vella8

ku!uvert tas-salib Justine Lanzon 1 0

magmuma 1 t"ll'&ul.m:. 1 jew Mil MA 1 11

naturaii tagnkom! Mhux ta' annimali domestici. Tinsewx isimkom u

eta, u isem 1-annfma;LI __ ....:::..==========~~ jew pjanta.

venewwa Saviour Gaffarena 9

kokka tat-tikek Kurt Schembri 1 0

Bl-

ls-sigra ta' Guda tingnaraf malajrfiz-zmien ir-rebbiegna minnabba 1-fjuri roza skuri li tkun imfladdna bihom. Dawn il-fjuri jonorgu minn irjus (bl-ingliz buds) li jkunu maz-zokk. 11-weraq ta' din is-sigra huwa tond.

11-Guda hija sigra norfija1 . Fil-bidu tar­rebbiegha, tinkesa bil-fjuri qabel ma tonrog il­weraq. Wara li 1-fjuri jiddakkru dawn isiru mziewed, li fihom ikollhom z-zerriegna. Gnall­bidu 1-mii:wed ikun andar imma maz-i:mien jinxef u jsir kannella skur, u jibqa' mdendel maz-zkuk tul ix-xitwa. Dan il-mii:wed jgllidilna li din is-sigra hija qariba ta' zewg sigriet Maltin ohra: il-narruba u 1-genista safra.

Gnaliex jgnidulha Ta' Guda? Jingnad li Guda 1-iSkarjota, wara li biegn Iii Gesu, mar jitgnallaq proprju ma' din is-sigra. Jgf1idu wkoll li 1-fjuri tagflha nmarulha bil-mistllija ghax Guda ghazellilha!

Fis-salvagg, is-sigra ta' Guda tienu forma ta' arbuxxell kbir. imma nsibuha spiss ukoll imhawla fit-toroq, fil-gonna u f'xi msagar. Nafu minn dokument ta' zmien ii-Kavallieri li hija kienet imnawla fil-pjazza tai-Furjana. interessanti nghidu li dis-sigra fdalijiet tagllha fi Skorba, hdejn 1-iMgarr (Malta). B'hekk nafu li kienet dig a tikber Malta bejn 7200 u 6500 sena ilu.

Gnalhekk is-sigra ta' Guda hija zgur sigra indigena2 , u gllalhekk hemm bzonn nielldu nsiebha u nnawlu wisq aktar minnha.

1norfija: pjanta li twaqqa' il-weraq fix-xitwa. 2 indigena: pjanta jew annimal li jgflixu f'post b'mod naturali, jigifieri bla ma jkun gabhom hemm il-bniedem.

8 1/-rluttafa 73 " Marzu - April 2006

Mix-Xagnra sa Ta' Cenc is-Sibt 11 Marzu 2006

lnzertatilna gurnata rill qawwi. Kellna dubju jekk hux ser jahdem il-vapur, imma meta wasalna c-Girkewwa kollox kien miexi normali, ghalhekk irkibna u ernejnielha lejn Gnawdex fl-isbah zmien tas-sena, meta jkun mikxi b'tapit afldar wara x-xita tax-xitwa.

X'flin wasalna morna x-Xagnra u ltqajna ma' zewg membri minn Gflawdex, u flimkien imxejna lejn Ta' Gene. Ghalkemm kien gfladu rill, xorta zammejna ghajnejna miftuhin gflal xi ghasafar, u rajna diversi buful iswed, u anke skoss zizka bojod ifittxu 1-ikel fl-ghelieqi.

X'flin wasalna Ta' Gene, il-hbieb Gf1awdxin urewna fejn kienu sabu xi orkidi lima tantx huma komuni. Rajna u ammirajna 5 sped, u ma stajniex ma nikkummentawx dwar 1-ispettaklu ta' ku!uri tagnhom, f!imkien ma' 1-ahdar differenti tad-diversi pjanti tax-xaghri. X'hasra kbira kieku flok dax-xaghri rikk bi fjuri u insetti ikun hemm skoss vilel, bangalows u korsa tal-golf, ghax zgur ihassru wiehed mill-isbah postijiet naturali li fadlilna.

Kif konna hemm morna nittawlu lejn 1-irdum impressjonanti, u kien hawn !i komplejna nzidu mal-lista ta' 1-ghasafar. Rajna salt gawvvi prim, u xi meriili, fosthom zewg irgiel bil-blu tar-rix ileqq fix-xemx. Damu hin twil jigru wara xulxin qrib taghna, u jieqfu f'xifer 1-irdum, biex jaghtuna cans ingawduhom sew!

\l"Jara 1-mixja morna nqattgnu ftit hin ghand seflibna Mario Gauci, li tant jiehu pacenzja bina kuli meta mmorru Ghawdex, u sahansitra jlestilna xi haga x'nieklu! Minn ghandu, imbagnad girja wahda lejn Malta, ghax it-temp sabih li tant iffavoriena matul il-gurnata, f'temp ta' nofs siegha nbidel f'maltempata bil-beraq u s-sajjetti!

Stefan Azzopardi

Falko f'Ta' Gene

ignazagn Birdlife Malta

Miii-Punent sat-Tramuntana

11-Gimgna 28 April 2006 Wahda mill-izjed attivitajiet sbieh li jkollna fii­Falko hija bla dubju n-najt hajk mir-Rabat sai­Mellieha. Minn mindu bdejnieha, din 1-attivita qatt ma waqfet jew intesiet! Gf1alhekk se nergghu naghmlu dil-mixja lejlija kemm ghal dawk li gieli gew kif ukoll inheggu 1-membri 1-godda biex jattendu din 1-attivita tant sabiha! 11-mixi fil­kampanja fid-dlam gnandu certu seher. U se jkun dlam sew, ghax ha jkun qamar gdid.

Niltaqghu: 7.30pm Valletta (hdejn tal-halib) jew 8.30pm ir-Rabat (fuq is-Saqqajja)

Eta: Falko (13yr+)

Gurnata Kemmuna IH=fadd 7 Mejju 2006

Attivita onra tal-genn gnall-membri tai-Falko. Se mmorru gurnata Kemmuna nimxu, nosservaw in­natura, u anke naraw ix-xognol ta' bird ringer f'xiex jikkonsisti.

Niltaqghu: 7.30am ic-Cirkewwa (fejn tieqaf tal­linja) Eta: Falko (13yr+)

Bajk ajk fGflawdex ls~Sibt 27 May 2006

Se nerggnu naghmlu hajk bir-roti fuq taiba ta' diversi membri! Did-darba ser naghmlu !-attivita f'Ghawdex. i=la jkollna daqsxejn tat-tlajja', imma jkollna wkoll veduti mill-isbah, u ambjent kemmxejn differenti minn ta' Malta.

Niltaqghu: 7.30am 11-Belt (hdejn tal-halib) jew s.aoam c-Girkewwa (fejn tieqaf tal-lin] a)

Eta: Falko (13yr+)

karta riC~ikio.ta

F'Malta m'gnandna Ia xmajjar u lanqas gfladajjar kbar jew sorsi ohra ta' ilma flelu. Ftit hawn ghejun permanenti ta' ilma flelu. L-ilma tax-xita jinflazen b'mod naturali tafltl-art, f'dik li tissejjafl ii-Mazna tai"Pjan. F'xi nhawi hemm ukoll ha:Zria.qhra mperrca fuq o;-,-o>Oll fr

tai-Pjan mill-ispejjer biss issir ilma.

Anna stess nahlu 1-ilma fJc azzjonijiet zghar ta' kuljum, bhal meta nhallu 1-vit miftuh gflal xejn, meta nift!axxjaw bla bzonn, meta nimlew il-banju sax-xfar biex ninhaslu, etc. irridu nidraw nibzgflu gflall-ilma ...

Veru li llum ma

osmosis3 . lmma dawn 1-impjanti juzaw MAFNA eneqJija. U tafu x'tgflid 1-formola:

Niftakru wkollli 1-ilma f'Malta ma juzavvhx biss ir-residenti, imma wkoll i.l-hafna turisti li jzuruna (iktar minn miljun fis-sena). IHukandi

· · kbir ta' ilma.

1-kwantita, irridu nqisu ta' 1-ilma. Mhux biss

ftit ilma, imma gnandna bit-tniggis tieghu! 11-

l<imici li nuzaw f'diversi attivitaijiet (specjalment fil-biedja) spiss jipperkolaw ghaL gol-nazna tai-Pjan, u jniggsuha. jekl< ii­Mazna tat~Pjan titbaxxa i:-zejjed, jibda diehell-ilmabahE!r u jdardar 1-ilma helu.Mhuxta'b'xejn f'xi nhawi ta' MaltaHima tal-vithuwa mielah.

lrridu dejjem li !-problema ta' 1-ilma f'Malta mhix

tisparixxi sempliciment ghax sena b'hafna xita. Dan ir-

10

s 'tb8til .. kal Din id-darba li bnala

Klabb Fluttaf, ikun xieraq li nsibilkom 1-gnasafar. U sibt !

ls-sajt hija miktuba u biex tuzaha. Fiha entiklopedija ta' 1-gnasafar li tnabbatha ma' nafna kotba li hawn fis-suq. IHagnrif ipprezentat b'nafna modi: hemm carts, ritratti u ghanjiet ta' 1-ghasafar bl­awdjo. Barra milli tghinkom taghrfu 1-gnasafar (nafna minnhomjigu Malta), issibu tagnrif dwar 1-ikel favorit ta' kull speti, kif ikollhom il-friefl, kemm jghixu ecc. wkoll kwizz u parti intom tistghu tibagntu 1-opinjoni jew il-mistoqsijiet taghkom.

lnsomma, sajt onra tal-genn!-

u Amy Gerardi

11-Muitafa 73 " Marzu --April 2006

Xi membri qalulna li ppruvaw jidhlu fil-websajt li gibna 1-ahhar darba u ma setgnux. Meta ppruvajna anna ma stajniex ianqas, kienet tassew sparixxiet! Dan kultant jigri, ghax min ikun qed jieliu hsieb ii-websajt kultant jiddeciedi li jnenhieha jew jibdel xi fiaga fl-indirizz (jew fii-URl~, kif jgflidulu). Ftakru li 1-websajts jibnuhom in-nies, u bdil isir spiss. JG+AG.

3 pitazzi stiker bil-kulur 15Qil punt fil~Huttafattiva

Hajjar Iii sfmbek u Iii Tihom kopja ta' di!-formola

fi Kiabb jimlewha ...

lmia isfei nett id-dettalji tiegtlek stess ... lbgnat ko!lox Iii BirdLife Malta, mat-Lm3 tal-membru 1-gdid.

--~~-~~~-~----~-~----~--- -~- ---~~~-~--~~--------_j)OSic:Qde --~-~~---~---

data taHwelid telefon ~--

-~ -~--~~.Jr_n_eji_

liema skola jattendi

isem u kunlQm__~~-~--~---------~-·-~-

membership number telefon imejl

liema skola tattendi

lbghat kollox Iii Birdlife Malta 57/28 Triq Rigord, Ta' Xbiex MSD 12 Tibghatx flus bil-posta, imma cekk (pagabbli Iii Bird life Malta) jew inkella 43 bolla tas-7c; (jekk sell-adhesive tant an jar!)_

kmta c~ ridk!ata

1 1

MaDaGaSKaR Alison Buttigieg

Madagaskar hija r-raba' 1-akbar gzira fid-dinja, u fiha jghixu hafna annimali u pjanti endemici 1 • Tghid ghaliex?

Semplici: ghax Madagaskar inqatghet minn rna' 1-Afrika 160 miljun sena ilu. Gnalhekk il-flora u 1-fawna tagnha zviluppaw glial zmien twil maqtugnin mill-bqija tad-dinja. B'hekk innoloq ambjent uniku, b'natura unika.

Madagaskar hija maghrufa 1-iktar gnal-lemuri u 1-kamalejonti. 11-lemuri huma tip ta' primati (jigu mix-xadini) li evolvew fuq Madagaskar biss. Peress li f'Madagaskar m'hemmx xadini, wudpekers, skwirils etc, il­lemuri hadulhom posthom!

itViened minnhom, jgnidulu aye-aye (rari nafna) gnandu wiened minn subghajh twil u rqiq apposta biex ideffsu fix-xquq tas-sigar biex jonrog id-dud! Nofs l-isped ta' kamaleonti fid-dinja jinsabu f'Madagaskar u jvarjaw fid-daqs minn 3.56m sa daqs ta' qattus!

Naturalment, b'dawk il-lemuri kollha, ma setax jonqos li fuq Madagaskar jevolvi wkoll predatur li jispecjalizza biex jaqbadhom! U dan huwa 1-fossa, annimal qisu xi haga bejn puma u kelb, b'denb twil nafna. 11-fossa huwa aggressiv u agli hafna, specjalment fis-sigar. rteqq bilfors, inkella kif tridu jaqbad il-lemuri! lmma tant hu rnisthi rnili-bniedem u rari li l1uwa biss ftit ilu li xjenzati rnexxielhom jihdulu ritratti fl-ambjent naturali tieghu.

Mad-daqqa t'ghajn, Madagaskar tidher genna ta' 1-art, imma ir-realta hi term differenti. Din il-gzira qiegflda tant stress ambjentali kontinwu, specjalment minn deforestazzjoni2 tal-bii:a' min-nies tal-post.

1 endemici: speci li jghixu hemmhekk bisso 2 deforestazzjoni: qtugn ta' forestL

Xi nies f'Madagaskar joqtluh gfmx jgflidu li, hu bad luck! Miskin.