Wymagania edukacyjne z przyrody. Klasa 4 „Tajemnice ...zsproboszczewice.pl/uploads/dokumenty/wymagania/wymagania_ed/sp/... · Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe

1

Wymagania edukacyjne z przyrody. Klasa 4 „Tajemnice przyrody” Nowa Era

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne

(ocena dopuszczająca).

Uczeń:

Wymagania podstawowe

(ocena dostateczna).

Uczeń:

Wymagania rozszerzające

(ocena dobra).

Uczeń:

Wymagania dopełniające

(ocena bardzo dobra).

Uczeń:

Wymagania wykraczające

(ocena celująca).

Uczeń:

1. Lekcja

organizacyjna.

W jaki sposób

będziemy

pracować na

lekcjach przyrody?

określa, za co może uzyskać ocenę na lekcjach przyrody; wymienia możliwości poprawy oceny niedostatecznej; wymienia zasady pracy na lekcjach

przyrody; podaje przykłady zajęć, na których będą obowiązywały szczególne zasady bezpieczeństwa

Dział 1. Poznajemy najbliższe otoczenie

1. Pierwsza lekcja

przyrody

2. Jak będziemy

poznawać

przyrodę?

wymienia źródła

informacji o przyrodzie

(B); korzysta z płyty

dołączonej do

podręcznika (D);

omawia podstawowe

zasady pracy

i bezpieczeństwa

obowiązujące

w pracowni

przyrodniczej (B)

wymienia elementy

tworzące świat przyrody

(A); omawia, czym

zajmuje się przedmiot

przyroda (C); korzysta

ze wskazanej przez

nauczyciela edukacyjnej

strony internetowej (D)

podaje przykłady

wykorzystania pomocy

dydaktycznych znajdujących

się w pracowni

przyrodniczej (C); wyjaśnia

celowość istnienia

regulaminu pracowni

przyrodniczej (D)

podaje przykłady

zagadnień, które będzie

miał możliwość poznać

na lekcjach przyrody

(C); wyjaśnia zasady,

którymi powinni

kierować się

kolekcjonerzy okazów

przyrodniczych (B)

przygotowuje krótką notatkę

na temat różnych informacji

znajdujących się we

wskazanych przez

nauczyciela dodatkowych

źródłach, np. atlasach,

albumach, encyklopediach

itp. (D)

2. Dobrze się

czujemy w szkole

i w domu

3. Co wpływa na

dobre

samopoczucie w

szkole i w domu?

proponuje sposoby

bezpiecznego spędzania

przerw (C); wyjaśnia,

na czym polega

zachowanie asertywne

(nie używając terminu

„asertywność”) (C);

podaje przykłady

obowiązków

domowych, które może

wykonywać uczeń

4 klasy (B)

omawia sposób

właściwego przygotowania

miejsca do nauki (B);

wymienia zasady

skutecznego uczenia się

(B); wymienia osoby, do

których może się zwrócić

uczeń mający problemy

(B); podaje przykłady

czynników pozytywnie i

negatywnie wpływających

na samopoczucie w szkole

i w domu (B)

omawia zasady skutecznego

uczenia się (B); wyjaśnia,

dlaczego w sytuacjach

trudnych warto zwrócić się

o pomoc do innych (B);

podaje przykłady sytuacji,

w których może służyć

pomocą innym (C)

omawia wpływ hałasu na

samopoczucie w szkole

(B); charakteryzuje

czynniki wpływające na

tworzenie dobrej

atmosfery w szkole

i w domu (C)

analizuje wybrane 2–3 cechy

charakteru i zachowania,

które ułatwiają lub utrudniają

kontakty z rówieśnikami (D)

2

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Uczymy się

planować

4. Dlaczego

planowanie zajęć

jest ważne?

analizuje przykładowy

plan dnia (C); podaje

przykłady form

wypoczynku aktywnego


form wypoczynku

biernego (B)

omawia zasady zdrowego

stylu życia (B); wyjaśnia,

dlaczego należy planować

codzienne czynności (B);

planuje formy

wypoczynku dostosowane

do codziennych czynności

(C)

wyjaśnia, czym jest zdrowy

styl życia (B); konstruuje

własny plan dnia (D);

wyjaśnia, dlaczego ważne

jest stosowanie

różnorodnych form

wypoczynku (D)

uzasadnia, że

planowanie

codziennych czynności

jest elementem

zdrowego stylu życia

(D)

proponuje, wraz z

uzasadnieniem, ciekawe

formy wypoczynku dla

swojej rodziny,

możliwe do

zrealizowania w dniu

wolnym od pracy (D)

Podsumowanie działu 1

5., 6. Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe otoczenie”

Dział 2. Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika

1. Przyroda

i jej składniki

7. Poznajemy

składniki przyrody

wymienia 3–4 elementy

przyrody nieożywionej

(A); podaje 3–4

elementy przyrody

ożywionej (A)

wyjaśnia znaczenie pojęcia

„przyroda nieożywiona”

(B); wymienia 3 składniki


niezbędne do życia (A);

podaje 3 przykłady

wytworów działalności

człowieka (B)

wymienia cechy

ożywionych elementów

przyrody (A); wskazuje

w najbliższym otoczeniu

przykłady wytworów

działalności człowieka (C)

podaje przykłady powiązań


i ożywionej (A);

klasyfikuje wskazane

elementy na ożywione

i nieożywione składniki

przyrody oraz wytwory

działalności człowieka (C)

wyjaśnia, w jaki sposób

zmiana jednego elementu

przyrody może wpłynąć na

pozostałe wybrane elementy

(B)

2. Jak poznawać

przyrodę?

8. Jakimi

sposobami

poznajemy

przyrodę?

wymienia zmysły

umożliwiające

poznawanie

otaczającego świata (B);

omawia dowolną cechę

przyrodnika (C)

omawia rolę

poszczególnych

zmysłów w poznawaniu

świata (B); wymienia

cechy przyrodnika (B)

porównuje ilość i rodzaj

informacji uzyskiwanych

za pomocą

poszczególnych zmysłów

(C); określa rolę

obserwacji w

poznawaniu przyrody

(B); omawia etapy

doświadczenia (A)

na podstawie obserwacji

podejmuje próbę

przewidzenia niektórych

sytuacji i zjawisk (np.

dotyczących pogody,

zachowania zwierząt) (D);

wyjaśnia, czym jest

doświadczenie (B)

przeprowadza dowolne

doświadczenie wraz

z zapisem wyników

obserwacji (D); wyjaśnia,

dlaczego do niektórych

doświadczeń należy używać

dwóch zestawów (D)

3

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Przyrządy

i pomoce

przyrodnika

9. Przyrządy

i pomoce

ułatwiające

prowadzenie

obserwacji

w terenie

podaje nazwy

przyrządów służących

do prowadzenia

obserwacji w terenie

(A); przeprowadza

obserwację za pomocą

lupy lub lornetki (C);

notuje 2–3 spostrzeżenia

dotyczące

obserwowanych

obiektów (C); wykonuje

schematyczny rysunek

obserwowanego obiektu

(C)

przyporządkowuje

przyrząd do

obserwowanego obiektu

(C); proponuje przyrządy,

jakie należy przygotować

do prowadzenia obserwacji

w terenie (D); określa

charakterystyczne cechy

obserwowanych obiektów

(C)

planuje miejsca 2–3

obserwacji (C); dobiera

przyrząd do obserwowanego

obiektu (C)

planuje obserwację

dowolnego obiektu lub

organizmu w terenie (D);

uzasadnia celowość

zaplanowanej obserwacji

(D)

przygotowuje informacje na

temat innych przyrządów

służących do prowadzenia

obserwacji (odległych

obiektów, głębin) (D)

9a. Lekcja

w terenie –

Przyrządy

i pomoce

przyrodnika

10. Poznajemy

budowę i działanie

mikroskopu

podaje przykłady

obiektów, które

można obserwować

za pomocą

mikroskopu (B);

wykonuje

schematyczny

rysunek

obserwowanego

obiektu (C)

omawia przeznaczenie

mikroskopu (B);

przygotowuje mikroskop

do prowadzenia

obserwacji (C)

podpisuje na schemacie

poszczególne części

mikroskopu (C);

przeprowadza obserwację

mikroskopową zgodnie

z instrukcją (D)

określa

przeznaczenie

poszczególnych

części mikroskopu

(C)

samodzielnie wykonuje

prosty preparat

mikroskopowy (D);

przygotowuje informacje

na temat mikroskopu

elektronowego (D)

4. Określamy

kierunki

geograficzne

11. W jaki sposób

określamy kierunki

geograficzne?

podaje nazwy

wskazanych przez

nauczyciela głównych

kierunków

geograficznych (C)

podaje nazwy głównych

kierunków

geograficznych (C)

wyjaśnia, co to jest

widnokrąg (B); omawia

budowę kompasu (B)

podaje przykłady

wykorzystania w życiu

umiejętności wyznaczania

kierunków geograficznych

(B)

podaje historyczne

i współczesne przykłady

praktycznego

wykorzystania



(D)

4

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

4. Określamy

kierunki

geograficzne cd.

12. Określamy

kierunki

geograficzne

za pomocą

kompasu

i gnomonu

wyznacza kierunki

geograficzne za pomocą

kompasu (C)

posługując się instrukcją,

wyznacza kierunki

geograficzne za pomocą

gnomonu (C)

omawia sposób

wyznaczania kierunków

geograficznych za pomocą

gnomonu (B)

porównuje dokładność

wyznaczania

kierunków

geograficznych za

pomocą kompasu

i gnomonu (D)

podaje historyczne

i współczesne przykłady

praktycznego

wykorzystania



(D)

13. Inne sposoby

wyznaczania

kierunków

geograficznych

rysuje różę głównych

kierunków

geograficznych (B)

podaje nazwy pośrednich

kierunków

geograficznych (A);

rysuje różę głównych

i pośrednich kierunków

geograficznych (B)

wyznacza kierunki

geograficzne, stosując

poznane wcześniej sposoby

(C)

omawia sposoby

wyznaczania kierunku

północnego na podstawie

obserwacji obiektów

przyrodniczych

i wytworów człowieka (C)

odszukuje ukryty obiekt,

poruszając się według

instrukcji podanej przez

nauczyciela (D)

13a. Lekcja w

terenie –

Ćwiczenia w

wyznaczaniu

kierunków

geograficznych

5. Mapa –

niezbędna pomoc

dla przyrodnika

14. Jak czytać

mapę?

wymienia rodzaje map

(A); odczytuje

informacje zapisane

w legendzie planu (C)

wyjaśnia pojęcie „legenda”

(B); określa przeznaczenie

różnych rodzajów map

(B); dobiera rodzaj mapy

do określonego zadania

(C); rozpoznaje obiekty

przedstawione na planie za

pomocą znaków

topograficznych (C/D)

opisuje słowami fragment

terenu przedstawiony na

planie (D); przygotowuje

„zbiór” znaków

topograficznych dla

najbliższej okolicy (C)

porównuje dokładność

poszczególnych

rodzajów map (D);

odszukuje na mapie

wskazane obiekty (C/D)

rysuje fragment drogi do

szkoły, np. ulicy,

zmniejszając jej wymiary

(np. 1000 razy), używając

właściwych znaków

topograficznych (D)

6. Jak się

orientować

w terenie?

15. Jak się

orientować

w terenie?

wskazuje kierunki

geograficzne na mapie

(C)

określa położenie innych

obiektów na mapie w

stosunku do podanego

obiektu (C)

wyjaśnia, na czym

polega orientowanie

mapy (B); orientuje

mapę za pomocą

kompasu (C)

orientuje mapę za

pomocą obiektów

w terenie (C)

dostosowuje sposób

orientowania mapy do

otaczającego terenu (D)

15a. Lekcja

w terenie – Jak się

orientować w

terenie?

5

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

7. Obserwujemy

i pielęgnujemy

rośliny

16. Poznajemy

zasady pielęgnacji

roślin

wymienia zasady

pielęgnacji roślin (B)

omawia zasady

pielęgnacji roślin (B);

podaje przykłady roślin

stosowanych jako

przyprawy do potraw

(B)

rozpoznaje wybrane rośliny

doniczkowe (C); wyjaśnia,

jakie znaczenie ma

znajomość wymagań

życiowych uprawianych

roślin (D)

wymienia kilka powodów,

dla których uprawiamy

rośliny (B); porównuje

wymagania dwóch roślin

doniczkowych (np.

kaktusa i paproci) (D)

prezentuje jedną

egzotyczną roślinę

(ozdobną lub

przyprawową), omawiając

jej wymagania życiowe

(D)

17. Poznajemy

etapy

kiełkowania

fasoli

na podstawie instrukcji

zakłada i prowadzi

uprawę fasoli (C); dzieli

rośliny na drzewa,

krzewy i rośliny zielne

(B); wykonuje zielnik

zawierający 5 roślin (D)

prezentuje wyniki

obserwacji rozwoju

uprawianej fasoli (D);

podaje przykłady drzew,

krzewów i roślin

zielnych rosnących

w ogrodach (C);

wykonuje zielnik

zawierający 10 roślin (D)

podaje nazwy etapów

rozwoju rośliny (A);

rozpoznaje drzewa i krzewy

rosnące w najbliższym

otoczeniu (C); wykonuje

zielnik zawierający rośliny

rosnące na określonym

siedlisku, np. na poboczach

dróg (D)

określa warunki niezbędne

do prowadzenia uprawy

roślin (C); porównuje

budowę zewnętrzną drzew,

krzewów i roślin zielnych

(C); wykonuje zielnik

zawierający rośliny

rosnące w kilku różnych

siedliskach (D)

przygotowuje informację na

temat roślin leczniczych

uprawianych w domu lub

w ogrodzie (D)

17a. Lekcja

w terenie –

Rozpoznawanie

drzew, krzewów

i roślin zielnych

8. Obserwujemy

i pielęgnujemy

zwierzęta

18. Poznajemy

zasady opieki nad

hodowanymi

zwierzętami

podaje przykłady

zwierząt hodowanych

przez człowieka (B);

omawia wymagania

zwierzęcia hodowanego

w domu lub w pracowni

przyrodniczej (B);

opowiada o hodowanym

zwierzęciu (D)

wyjaśnia, dlaczego decyzja

o hodowli zwierzęcia

powinna być dokładnie

przemyślana (D); omawia

zasady opieki nad

zwierzętami (B)

określa cel hodowli zwierząt

(B); wyjaśnia, dlaczego nie

wszystkie zwierzęta

możemy hodować w domu

(B); wskazuje źródła

informacji na temat

hodowanych zwierząt (C)

formułuje apel do osób

mających zamiar

hodować zwierzę lub

podarować je

w prezencie (D)

przygotowuje ciekawostki

i dodatkowe informacje na

temat zwierząt (np.

najszybsze zwierzęta) (D)

Podsumowanie

działu 2

19., 20. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice warsztatu przyrodnika”

6

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

Dział 3. Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych

1. Woda występuje

w trzech

postaciach

21. Poznajemy

stany skupienia

wody

wymienia stany

skupienia wody

w przyrodzie (A); podaje

przykłady występowania

wody w różnych stanach

skupienia (B); odczytuje

wskazania termometru

(C)

omawia budowę

termometru (B);

przeprowadza, zgodnie

z instrukcją,

doświadczenia wykazujące

wpływ:

– temperatury otoczenia na

parowanie wody (C),

– wielkości powierzchni

na parowanie wody (C);

wyjaśnia pojęcia:

parowanie i skraplanie

wody (B)

wyjaśnia zasadę działania

termometru (B); formułuje

wnioski do

przeprowadzonych

doświadczeń (D)

dokumentuje

doświadczenia według

poznanego schematu (D)

wyjaśnia, popierając

przykładami, zjawiska

sublimacji i resublimacji (D)

2. Kiedy woda

zamarza, kiedy lód

się topi?

22. Obserwujemy

zmiany stanu

skupienia wody

w przyrodzie

podaje warunki

krzepnięcia wody (B);

podaje nazwy przemian

stanów skupienia wody

(C); przyporządkowuje

stany skupienia wody do

właściwych przedziałów

temperaturowych (B)

przeprowadza

doświadczenie wykazujące

zmianę objętości wody

podczas krzepnięcia (C);

przeprowadza


wpływ temperatury na

proces topnienia (C);

obserwuje i nazywa

zjawiska atmosferyczne

występujące w Polsce (C)

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D); rysuje

schemat przedstawiający

zmiany stanu skupienia

wody (C)

dokumentuje


poznanego schematu (D)

uzasadnia, że obieg wody

w przyrodzie pozwala

zachować jej stałą ilość na

Ziemi (może zaproponować

doświadczenie) (D); omawia

obieg wody w przyrodzie (B)

7

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Obserwujemy

pogodę

23. Poznajemy

składniki pogody

i sposoby ich

pomiaru

wymienia składniki

pogody (A);

rozpoznaje rodzaje

opadów (C)

zapisuje temperaturę

dodatnią i ujemną (C); na

podstawie obserwacji

określa stopień

zachmurzenia nieba (C);

omawia sposób pomiaru

ilości opadów (B); podaje

nazwy osadów

atmosferycznych (B);

określa jednostki,

w których wyraża się

składniki pogody (B)

wymienia przyrządy służące

do obserwacji

meteorologicznych (A);

omawia zmiany temperatury

powietrza w ciągu roku (B);

omawia sposób

powstawania chmur (B);

rozróżnia rodzaje osadów

atmosferycznych (C)

analizuje wpływ zmian

temperatury powietrza na

życie organizmów żywych

(C); wykazuje związek

pomiędzy porą roku

a występowaniem

określonego rodzaju

osadów (D); rozpoznaje

rodzaje chmur (D)

wykazuje związek rodzajów

chmur z możliwością

wystąpienia opadów (B);

wyjaśnia różnice między

opadami a osadami

atmosferycznymi (D) 23a. Lekcja

w terenie –

Obserwacja

i pomiar

składników

pogody

4. Skąd się bierze

wiatr?

24. Badamy

obecność powietrza

i ciśnienia

atmosferycznego

przyporządkowuje

nazwy 3 przyrządów

do rodzajów obserwacji

meteorologicznych (C)

przeprowadza


obecność powietrza (C);

podaje nazwę jednostki

pomiaru ciśnienia (A);

przeprowadza


obecność ciśnienia

atmosferycznego (C);

podaje nazwę jednostki,

w której wyraża się

prędkość wiatru (A)


ciśnienie atmosferyczne (B);

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D)

dokumentuje


poznanego schematu (D);

wyjaśnia, jak powstaje

wiatr (B)

omawia związek zmian

ciśnienia atmosferycznego

z aktywnością

psychofizyczną człowieka

(D)

25. Wiatr i jego

pomiar

odczytuje symbole

umieszczone na mapie

pogody (C); prowadzi

kalendarz pogody na

podstawie obserwacji

wybranych składników

pogody (C)

na podstawie instrukcji

buduje wiatromierz (C);

dokonuje pomiaru

składników pogody –

prowadzi kalendarz

pogody (C)

omawia budowę

wiatromierza (B);

przygotowuje możliwą

prognozę pogody na dzień

następny dla swojej

miejscowości (C)


określa kierunek wiatru

(C)

przygotowuje informację na

temat rodzajów wiatru (C)

8

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Słońce zmienia

położenie nad

widnokręgiem

26. Jak zmienia się

położenie Słońca

nad

widnokręgiem?

wyjaśnia pojęcia:

wschód Słońca,

zachód Słońca (B)

omawia pozorną

wędrówkę Słońca nad

widnokręgiem (B);

wskazuje zależności

między wysokością Słońca

a długością cienia (C)

omawia zmiany temperatury

powietrza w ciągu dnia (B);

wyjaśnia, czym są

górowanie Słońca i południe

słoneczne (B)

omawia zmiany długości

cienia w ciągu dnia (B)

podaje przykłady

praktycznego wykorzystania

wiadomości dotyczących

zmian temperatury i długości

cienia w ciągu dnia (np.

wybór ubrania, pielęgnacja

roślin, ustawienie budy dla

psa) (B)

6. Obserwujemy

pory roku

27. Jak zmienia się

pogoda i przyroda

w ciągu roku?

wymienia daty

rozpoczęcia

kalendarzowych pór

roku (A); podaje po

3 przykłady zmian

zachodzących

w przyrodzie

w poszczególnych

porach roku (C);

proponuje sposoby

opieki nad zwierzętami

w okresie zimy (C)

wyjaśnia pojęcia: równonoc

jesienna, równonoc

wiosenna, przesilenie letnie,

przesilenie zimowe (B);

omawia cechy pogody

w poszczególnych porach

roku (B)

omawia zmiany w pozornej

wędrówce Słońca nad

widnokręgiem


roku (B)

porównuje wysokość

Słońca nad widnokręgiem

oraz długość cienia


roku (C)

wymienia fenologiczne

pory roku, czyli te, które

wyróżnia się na podstawie

fazy rozwoju roślinności

(A) 27a. Lekcja

w terenie – Jak

zmienia się pogoda

i przyroda w ciągu

roku?

Podsumowanie działu 3

28., 29. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zjawisk przyrodniczych”

Dział 4. Odkrywamy tajemnice życia

1. Wspólne cechy

organizmów

30. Poznajemy

budowę

i czynności

życiowe

organizmów

wyjaśnia pojęcia:

organizm

jednokomórkowy,

organizm

wielokomórkowy (B);

odróżnia organizmy

jednokomórkowe od

wielokomórkowych (C);

omawia dwie wybrane

czynności życiowe

organizmów (B)

podaje


organizmów (B);

rozpoznaje na ilustracji

wybrane organy/narządy

(C); wymienia czynności

życiowe organizmów

(A)

omawia hierarchiczną

budowę organizmów

wielokomórkowych (B);

charakteryzuje czynności

życiowe organizmów (C);

omawia cechy

rozmnażania płciowego

i bezpłciowego (B)

podaje przykłady różnych

sposobów wykonywania

tych samych czynności

przez organizmy (np. ruch,

wzrost) (C); porównuje

rozmnażanie płciowe

i bezpłciowe (C)


na temat najmniejszych

i największych

organizmów żyjących na

Ziemi (D)

9

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

2. Różnorodność

organizmów

31. W jaki sposób

uporządkowano

organizmy?

omawia cechy

przedstawicieli dwóch

dowolnych królestw

organizmów (B)

podaje nazwy królestw

organizmów (A); omawia

cechy roślin, zwierząt

i grzybów (B); opisuje

wybranych przedstawicieli

roślin, zwierząt i grzybów,

uwzględniając środowisko,

w którym żyją (C)

omawia cechy

przedstawicieli

poszczególnych królestw

organizmów (B);

charakteryzuje królestwo

protistów (B)

porównuje sposoby

odżywiania się roślin,

zwierząt i grzybów (C)

uzasadnia potrzebę

klasyfikacji organizmów (C);

charakteryzuje wirusy (C);

wymienia nazwy jednostek

systematycznych (A);

omawia zasady nazewnictwa

organizmów (B);


temat długości życia

wybranych organizmów

(żyjących najdłużej

i najkrócej) (D)

3. Organizmy

różnią się

sposobem

odżywiania

32. Jak odżywiają

się rośliny i dla

jakich organizmów

są pożywieniem?

przyporządkowuje

podane organizmy do

grup troficznych

(samożywne,

cudzożywne) (B);

podaje przykłady

organizmów

cudzożywnych (B)

dzieli organizmy na

samożywne cudzożywne

(C); podaje przykłady

organizmów

roślinożernych (B)

wyjaśnia pojęcia:

organizm samożywny,

organizm cudzożywny

(B); wymienia cechy

roślinożerców (B)

omawia sposób

wytwarzania pokarmu

przez rośliny (B)


temat pasożytnictwa

w świecie roślin (D)

33. W jaki sposób

zdobywają pokarm

zwierzęta

mięsożerne

i wszystkożerne?

wymienia

przedstawicieli

mięsożerców żyjących

w Polsce (B); wymienia

przedstawicieli

wszystkożerców (B);

wymienia, na podstawie

ilustracji,


drapieżników (B)

dzieli mięsożerców na

drapieżniki

i padlinożerców (B);

wyjaśnia, na czym polega

wszystkożerność (B)

podaje przykłady zwierząt

odżywiających się

szczątkami glebowymi (B);

wymienia przedstawicieli

pasożytów (B)

określa rolę, jaką

odgrywają w przyrodzie

zwierzęta odżywiające się

szczątkami glebowymi

(C); wyjaśnia, na czym

polega pasożytnictwo (B)


temat pasożytnictwa

w świecie bakterii, grzybów,

protistów (D)

10

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

4. Zależności

pokarmowe

w przyrodzie

34. Poznajemy

zależności

pokarmowe

między

organizmami

układa łańcuch

pokarmowy z podanych

organizmów (C)

wyjaśnia, czym są

zależności

pokarmowe (B); podaje

nazwy ogniw łańcucha

pokarmowego (A)

wyjaśnia nazwy ogniw

łańcucha pokarmowego (B);

wyjaśnia, co to jest sieć

pokarmowa (B)

uzasadnia, że rośliny nie

mogłyby istnieć bez

obecności zwierząt (D)

podaje przykłady obrony

przed wrogami w świecie

roślin i zwierząt (C);

uzasadnia, że zniszczenie

jednego elementu przyrody

może doprowadzić do

wyginięcia innych (D)

Podsumowanie

działu 4

35., 36. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia”

Dział 5. Odkrywamy tajemnice ciała człowieka

1. Odżywianie się 37. Poznajemy

składniki pokarmu

dzieli pożywienie ze

względu na pochodzenie


produktów pochodzenia

roślinnego i zwierzęcego

(C); omawia

znaczenie wody dla

organizmu (B)

wymienia składniki

pokarmowe (A); podaje

przykłady produktów

zawierających duże ilości

białek, cukrów, tłuszczów

(B)

omawia rolę składników

pokarmowych w organizmie

(B); wymienia produkty

zawierające sole mineralne

(B)

omawia rolę witamin (B);

omawia skutki niedoboru

i nadmiernego spożycia

poszczególnych

składników pokarmowych

(B); wymienia wybrane

objawy niedoboru jednej

z poznanych witamin (B)

przedstawia krótkie

informacje na temat

sztucznych barwników,

aromatów identycznych

z naturalnymi,

konserwantów znajdujących

się w żywności (D)

38. Poznajemy

zasady

przygotowywania

i spożywania

posiłków

omawia zasady

przygotowywania

posiłków (B)

wymienia zasady

spożywania posiłków (B)


estetyczne nakrycie stołu (B)

na podstawie analizy

piramidy pokarmowej

układa dzienny jadłospis

dla ucznia 4 klasy (D)

przedstawia krótkie

informacje na temat wpływu

napojów energetyzujących

na organizm człowieka (D);

omawia objawy i skutki

anoreksji (B)

2. Trawienie

i wchłanianie

pokarmu

39. Jak przebiega

trawienie

i wchłanianie

pokarmu?

wskazuje na modelu

położenie

poszczególnych

narządów przewodu

pokarmowego (C);

wyjaśnia, dlaczego

należy dokładnie żuć

pokarm (B); uzasadnia

konieczność mycia rąk

przed każdym posiłkiem

(C)

wymienia narządy

budujące przewód

pokarmowy (B); omawia

rolę układu pokarmowego

(B); omawia zasady

higieny układu

pokarmowego (C)

opisuje drogę pokarmu

w organizmie (B); omawia,

co dzieje się z pokarmem po

zakończeniu trawienia (B)

wyjaśnia rolę enzymów

trawiennych (B); wskazuje

narządy, w których

zachodzi mechaniczne

i chemiczne

przekształcanie pokarmu

(B)

omawia rolę narządów

wspomagających trawienie

(B); wymienia czynniki,

które mogą szkodliwie

wpłynąć na funkcjonowanie

wątroby lub trzustki (A)

11

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Krążenie krwi 40. Jaką rolę

odgrywa układ

krwionośny?

wskazuje na schemacie

serce naczynia

krwionośne (C);

mierzy puls (D); liczy

ilość uderzeń serca na

minutę (D)

omawia rolę serca i naczyń

krwionośnych (B); omawia

rolę układu krwionośnego

w transporcie substancji

w organizmie (C)

wymienia funkcje układu

krwionośnego (B); wyjaśnia,

czym jest tętno (B);

proponuje zestaw prostych

ćwiczeń poprawiających

funkcjonowanie układu

krwionośnego (D)

wyjaśnia, jak należy dbać

o układ krwionośny (B);

podaje przykłady

produktów

żywnościowych korzystnie

wpływających na pracę

układu krwionośnego (C)


na temat grup krwi lub

chorób krwi (D);

charakteryzuje rolę

poszczególnych składników

krwi (B)

4. Jak oddychamy? 41. Jak

oddychamy?

na modelu pokazuje

położenie narządów

budujących układ

oddechowy (C);

wymienia zasady

higieny układu

oddechowego (B)

wymienia narządy

budujące drogi oddechowe

(B); określa rolę układu

oddechowego (A); opisuje

zmiany w wyglądzie

części piersiowej tułowia

podczas wdechu

i wydechu (C)

określa cel wymiany

gazowej (B); omawia

budowę płuc (B)

omawia wymianę

gazową zachodzącą

w płucach (B)

porównuje wielkość płuca

lewego i prawego –

wyjaśnia przyczynę

różnicy (B)

5. Energia jest

niezbędna do życia

42. Jak organizm

uzyskuje energię

niezbędną do

życia?

podaje przykłady

czynności, do

wykonywania których

niezbędna jest energia

(B)

wymienia produkty

oddychania komórkowego

(A)

wyjaśnia, na czym

polega oddychanie

komórkowe (B)


współdziałanie układów:

pokarmowego,

oddechowego

i krwionośnego

w procesie uzyskiwania

energii przez organizm

(C)

uzasadnia konieczność

regularnego odżywiania się

dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu

(D)

43. Jakie

substancje

powstają w wyniku

oddychania

i spalania?

wykonuje, zgodnie

z instrukcją,

doświadczenie

wykazujące obecność

dwutlenku węgla i pary

wodnej w wydychanym

powietrzu (C); podaje

nazwy substancji

powstających w procesie

oddychania (B)

poprawnie opisuje

przebieg doświadczenia

wykazującego obecność

dwutlenku węgla i pary

wodnej w wydychanym

powietrzu (C)

porównuje zapotrzebowanie

energetyczne organizmu

człowieka w zależności od

podanych czynników (np.

stan zdrowia, wiek, płeć,

wysiłek fizyczny) (C)

formułuje wnioski

z przeprowadzonych

doświadczeń (D); analizuje

wartości energetyczne

wybranych produktów

spożywczych (D)


temat dziennego

zapotrzebowania

energetycznego człowieka w

zależności od płci, wieku,

rodzaju wykonywanej pracy

(D)

12

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

6. Szkielet

i mięśnie

umożliwiają ruch

44. Jakie układy

narządów

umożliwiają ruch

organizmu?

wskazuje na modelu lub

planszy elementy

szkieletu (C); wyjaśnia

pojęcie „stawy” (B);

omawia 2 zasady

higieny układu ruchu

(C)

wymienia elementy

budujące układ ruchu (A);

podaje nazwy głównych

elementów szkieletu (B);

wymienia 3 funkcje

szkieletu (A); wymienia

zasady higieny układu

ruchu (B)

rozróżnia rodzaje

połączeń kości (C); podaje

nazwy głównych stawów

organizmu człowieka (A)

na modelu lub planszy

wskazuje kości

o różnych kształtach (C);

omawia pracę mięśni

szkieletowych (C)

wyjaśnia, dlaczego

w okresie szkolnym należy

szczególnie dbać

o prawidłową postawę (B);

omawia działanie mięśni

narządów wewnętrznych

(B)

7. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia

45. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia?

Narząd wzroku

wymienia narządy

zmysłów (A); na planszy

lub modelu wskazuje

elementy oka służące

jego ochronie przed

zanieczyszczeniami:

brwi, powieki, rzęsy (C)

omawia rolę

poszczególnych narządów

zmysłów (B); podaje

nazwy elementów budowy

oka, służących do jego

ochrony (A)

wskazuje na planszy

elementy budowy oka (C);

wymienia zadania mózgu

(B)

wymienia narządy

budujące układ nerwowy

(B); wyjaśnia, w jaki

sposób układ nerwowy

odbiera informacje

z otoczenia (B)

podaje przykłady skutków

uszkodzenia układu

nerwowego (A)

46. Jak organizm

odbiera informacje

z otoczenia?

Narządy: węchu,

smaku, słuchu

i dotyku

omawia rolę ucha (B);

wymienia zadania

narządów smaku

i powonienia (A);

wymienia rodzaje

smaków (A)

wskazuje na planszy

małżowinę uszną, przewód

słuchowy i błonę

bębenkową (C); omawia

rolę skóry jako narządu

zmysłu (B); wymienia

zasady higieny oczu i uszu

(B)

wskazuje na planszy

pozostałe elementy wnętrza

ucha (C); wskazuje na

planszy drogę informacji

dźwiękowych (C)

uzasadnia, że układ

nerwowy koordynuje pracę

wszystkich narządów

zmysłów (D)


temat wad wzroku lub słuchu

(D)

8. Kobieta

i mężczyzna

47. Różnice

w budowie

ciała kobiety

i mężczyzny

przyporządkowuje

podane cechy budowy

zewnętrznej do sylwetki

kobiety lub mężczyzny

(C); wskazuje na planszy

położenie narządów

układu rozrodczego (C)

wymienia narządy

tworzące żeński i męski

układ rozrodczy (A);

określa rolę układu

rozrodczego (A); omawia

zasady higieny układu

rozrodczego (B)

wskazuje różnice

w budowie ciała kobiety

i mężczyzny (C); omawia

rolę poszczególnych

narządów układu

rozrodczego (C)

wyjaśnia przyczyny różnic

w budowie układu

rozrodczego żeńskiego

i męskiego (D)

przygotowuje przykładowe

informacje na temat roli

kobiet i mężczyzn

w rodzinie i społeczeństwie

na przestrzeni kilku pokoleń

(np. zajęcia prababci, babci,

mamy, starszej siostry, itp.)

(D)

13

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

9. Od poczęcia do

narodzin

48. Od poczęcia

do narodzin

rozpoznaje komórki

rozrodcze: męską i

żeńską (C); wyjaśnia

pojęcie „zapłodnienie”

(B)

na planszy wskazuje

miejsce rozwoju zarodka

(C); wyjaśnia pojęcie

„ciąża” (B)

na planszy wskazuje

miejsce zapłodnienia (C);

omawia główne etapy

rozwoju dziecka wewnątrz

organizmu matki (A)

omawia rozwój zygoty

od momentu

zapłodnienia do chwili

zagnieżdżenia się w

macicy (A); wyjaśnia,

jaką rolę pełni łożysko

(B)

podaje przykłady czynników,

które mogą zakłócić rozwój

płodu (A)

10. Od narodzin

do starości

49. Od noworodka

do ucznia

podaje nazwy etapów

życia po narodzeniu

(A); charakteryzuje

dowolny etap

rozwojowy (C)

podaje przykłady zmian

zachodzących w

organizmie w

poszczególnych etapach

rozwojowych (A)

omawia zmiany

zachodzące w dwóch

dowolnie wybranych

etapach rozwojowych

człowieka (A)

omawia zmiany

zachodzące w

poszczególnych etapach

rozwojowych (A)

wykonuje oś czasu

przedstawiającą okresy życia

człowieka (D)

50. Od okresu

dojrzewania do

starości

podaje przykłady

zmian w organizmie

świadczących o

rozpoczęciu okresu

dojrzewania u własnej

płci (B)

wymienia zmiany

fizyczne zachodzące

w okresie

dojrzewania u

dziewcząt i chłopców

(B); podaje nazwy

kolejnych okresów

rozwojowych (A)

charakteryzuje okres

wieku

dorosłego i okres starości

(A)

porównuje

funkcjonowanie

organizmu w

poszczególnych

okresach życia (D)

wykonuje oś czasu

przedstawiającą okresy

życia człowieka (D)

Podsumowanie

działu 5

51., 52. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice ciała człowieka”

14

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

Dział 6. Odkrywamy tajemnice zdrowia

1. Choroby

zakaźne

53. Poznajemy

choroby zakaźne

wymienia drogi

wnikania do organizmu

człowieka

drobnoustrojów

chorobotwórczych (A);

odczytuje informacje

umieszczane na

opakowaniach żywności

(skład, data przydatności

do spożycia, sposób

przechowywania) (C);

wymienia miejsca

występowania

kleszczy(A); wskazuje

sposoby zabezpieczania

się przed kleszczami (B)

wymienia przyczyny

chorób zakaźnych (A);


gorączka (B); omawia

przyczyny zatruć (B);

określa zachowania

zwierzęcia, które mogą

świadczyć o tym, że jest

ono chore na wściekliznę

(C)

wymienia objawy

towarzyszące gorączce (A);

wymienia sposoby

zapobiegania zatruciom

pokarmowym (B); omawia

zasady przechowywania

żywności (C)

opisuje objawy

wybranych chorób

zakaźnych (B); omawia

sposób postępowania

w przypadku chorób

zakaźnych (C); wymienia

drobnoustroje mogące

wnikać do organizmu

przez uszkodzoną skórę

(B)

wyjaśnia istotę działania

szczepionek (B);


temat objawów boreliozy

i sposobów postępowania

w przypadku zachorowania

(D)

2. Choroby

pasożytnicze

54. Poznajemy

choroby

pasożytnicze

wymienia pasożyty

wewnętrzne człowieka

(A); omawia sposoby

zapobiegania zarażeniu

się wybranym

pasożytem

wewnętrznym (C);

wymienia pasożyty

zewnętrzne (A)

rozpoznaje wszy i kleszcze

(C); omawia sposoby

zapobiegania zarażeniu się

pasożytami wewnętrznymi

(C); omawia sytuacje

sprzyjające zarażeniom

pasożytami zewnętrznymi

(C)

wyjaśnia pojęcie „pasożyty

wewnętrzne” (B); podaje

przykłady pasożytów

zewnętrznych (B); wyjaśnia

pojęcie „pasożyty

zewnętrzne” (B); omawia

zasady zapobiegania

chorobom przenoszonym

przez zwierzęta domowe

(C)

dzieli pasożyty na

zewnętrzne

i wewnętrzne, podając

przykłady (C);

charakteryzuje objawy

mogące świadczyć o

obecności pasożyta

wewnętrznego (C);

przygotowuje

informacje na temat

pasożytów

wewnętrznych, innych

niż omówione na lekcji

(D)

3. Jak dbać

o higienę?

55. Jak dbać

o higienę?

omawia lub demonstruje

sposób mycia rąk (C);

wyjaśnia, dlaczego

ważna jest czystość rąk

(B); omawia sposób

mycia zębów (C)

wyjaśnia, dlaczego należy

dbać o higienę skóry (B);

omawia sposób mycia

włosów (C); opisuje

sposób pielęgnacji

paznokci (C); wyjaśnia, na

czym polega właściwy

dobór odzieży (C)

opisuje sposób pielęgnacji

skóry ze szczególnym

uwzględnieniem okresu

dojrzewania (C); wyjaśnia,

na czym polega higiena

jamy ustnej (B)

omawia zmiany, jakie

mogą pojawić się na

skórze w okresie

dojrzewania (B); wyjaśnia,

na czym polega higiena

osobista (C)


o znaczeniu filtrów UV,

rozsądnym korzystaniu

z kąpieli słonecznych

i solariów (D)

15

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

4. Jak sobie radzić

w sytuacjach

niebezpiecznych

w domu?

56.

Niebezpieczeństwa

i pierwsza pomoc

w domu

wymienia przyczyny

upadków (B); wyjaśnia,

dlaczego nawet drobne

zranienia powinny

zostać zdezynfekowane

(B); wymienia numery

telefonów alarmowych

(A)

omawia skutki upadków

(B); omawia zasady

udzielania pierwszej

pomocy w przypadku

skaleczeń (C); omawia

zasady udzielania

pierwszej pomocy przy

oparzeniach (C)

charakteryzuje objawy

stłuczeń i złamań (C);

omawia objawy oparzeń (C)

demonstruje sposób

zakładania opatrunków

(C); demonstruje sposób

unieruchamiania kończyn

(C)

wykonuje plakat lub gazetkę

ze wskazówkami, jak

uniknąć niebezpiecznych

sytuacji

w domu (D)

57. Jak uniknąć

niebezpiecznych

sytuacji w domu?

omawia zasady

bezpiecznego

korzystania z domowych

urządzeń elektrycznych

(C)

omawia zasady pielęgnacji

ozdobnych roślin trujących

i silnie drażniących (C)

odczytuje symbole

umieszczane na

opakowaniach substancji

niebezpiecznych (C)

omawia zasady

postępowania w przypadku

zatruć środkami

chemicznymi (C)

5. Uważaj na

siebie i innych

również poza

domem

58. Jak dbać

o bezpieczeństwo

poza domem?

wymienia przyczyny

wypadków drogowych

(B); omawia zasady

poruszania się po

drogach (B); objaśnia

znaczenie kilku znaków

dotyczących

bezpieczeństwa na

drogach (C)

omawia zagrożenia

związane z przebywaniem

nad wodą (B); podaje

przykłady wypadków, które

mogą się zdarzyć na wsi

(B); wyjaśnia, na czym

polega bezpieczeństwo

podczas zabaw ruchowych

(B); omawia sposób

postępowania w przypadku

pożaru (B); wyjaśnia, jak

należy postępować

z zardzewiałymi

przedmiotami

niewiadomego pochodzenia

(B)

wyjaśnia, czym są

niewypały

i niewybuchy (B); omawia

zagrożenia ze strony

owadów

i roślin (B)

charakteryzuje rodzaje

zagrożeń występujących

poza domem (C);

rozpoznaje 2–3 dziko

rosnące rośliny

trujące (C)

przygotowuje dane

statystyczne dotyczące np.

liczby pożarów, liczby

wypadków drogowych

z udziałem pieszych, dzieci

itp.

(D)

16

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

6. Uzależnienia są

groźne

59. Uzależnienia

i ich skutki

podaje przynajmniej dwa

przykłady negatywnego

wpływu dymu

tytoniowego i alkoholu

na organizm człowieka

(B); prezentuje właściwe

zachowanie asertywne

w wybranej sytuacji (C)

podaje przykłady

substancji, które mogą

uzależniać (B); podaje

przykłady sytuacji,

w których należy zachować

się asertywnie (C)


palenie bierne (B);

wymienia

skutki przyjmowania

narkotyków (B); wyjaśnia,

czym jest asertywność (B)


uzależnienie (B);

charakteryzuje substancje

znajdujące się w dymie

papierosowym (C);


zachowań asertywnych (D)


temat pomocy osobom

uzależnionym (D);


temat możliwych przyczyn,

postaci i profilaktyki

chorób nowotworowych (D)

Podsumowanie

działu 6

60., 61. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice zdrowia”

Dział 7. Odkrywamy tajemnice życia w wodzie

1. Wody

słodkie i wody

słone

62. Wody słodkie

i wody słone

wskazuje na mapie

lądy oraz morza i

oceany (C); podaje

przykłady wód

słonych (B)

podaje przykłady wód

słodkich (w tym wód

powierzchniowych) i wód

słonych (B); wyjaśnia, jak

powstają rzeki (B);

wskazuje różnice między

oceanem a morzem (C)

wyjaśnia pojęcia: wody

słodkie, wody słone (B);

charakteryzuje wody

powierzchniowe (C);

omawia warunki niezbędne

do powstania jeziora (B)

charakteryzuje wody

słodkie występujące na

Ziemi (C); omawia, jak

powstają bagna (B)

wyszukuje i prezentuje

informacje typu „naj”

(najdłuższa rzeka,

największe jezioro,

największa głębia

oceaniczna) (D)

2. Warunki

życia w wodzie

63. Warunki życia

w wodzie – ruch

i opór wody

wymienia

przystosowania

wybranych zwierząt, np.

ryb, delfinów, do życia

w wodzie (C); rysuje

liście roślin wodnych,

np. wywłócznika (C)

charakteryzuje warunki

życia w wodzie (B);

omawia przystosowania

roślin do życia w wodzie

(C); wyjaśnia, co to jest

plankton (B)

wymienia cechy budowy

zwierząt wodnych

ułatwiające pokonywanie

oporu wody (B); podaje

przykłady zwierząt

unoszonych przez prąd

wody, pływających,

przytwierdzonych pod wodą

i żyjących na dnie (B)

omawia, popierając

przykładami, wpływ

ruchu wody na

aktywność ruchową

organizmów (B)


na temat przystosowań

organizmów wodnych (np.

żaby) do przetrwania zimy

(D)

64. Warunki

życia w wodzie –

zawartość tlenu,

temperatura,

naświetlenie

podaje 2–3 przykłady

zwierząt

oddychających tlenem

rozpuszczonym w

wodzie (B); podaje

przykłady organizmów

żyjących na dnie

zbiornika wodnego (B)

wymienia źródła tlenu

rozpuszczonego w wodzie

(B); opisuje sposoby

pobierania tlenu przez

organizmy żyjące

w wodzie (C)

wyjaśnia, dlaczego

większość organizmów

wodnych może przetrwać

zimę (B); omawia warunki

świetlne panujące

w zbiorniku wodnym (B)

wyjaśnia, dlaczego

zbiornik wodny nie

zamarza do dna (B);

wymienia czynniki

wpływające na ilość

światła i głębokość, na

jaką ono przenika (B) 64a. Lekcja

w terenie –

Warunki życia

w wodzie

17

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

3. Obserwujemy

rzekę

65. Poznajemy

rzekę

na planszy lub

schematycznym rysunku

przyporządkowuje (lub

opisuje): koryto rzeki,

obszar zalewowy,

dolinę, brzeg prawy

i lewy (C); opisuje

schemat rzeki,

wymieniając: źródło,

bieg górny, środkowy,

dolny, ujście (C)

na planszy lub

schematycznym rysunku

podpisuje elementy doliny

rzeki (C); podaje nazwy

organizmów żyjących

w biegu górnym,

środkowym i dolnym rzeki

(B)

omawia budowę doliny

rzecznej (B); wymienia

cechy, którymi różnią się

poszczególne odcinki rzeki

(C); omawia przystosowania

organizmów żyjących w

biegu górnym, środkowym

i dolnym rzeki (C)

omawia

rzeźbotwórczą

działalność rzeki

(B)

podaje przykłady

pozytywnego i negatywnego

wpływu rzek na życie

i gospodarkę człowieka (D)

66. Z jaką

prędkością i dokąd

płynie rzeka?

wskazuje na mapie

rzekę główną i jej

dopływy (C)

wskazuje na mapie

dorzecze (C);

wyjaśnia pojęcia:

rzeka główna,

dopływ, dorzecze (B)

omawia sposób pomiaru

prędkości wody w rzece (B)

oblicza prędkość z jaką

woda płynie w rzece (C)


na temat rzek, np.

największych,

najdłuższych, okresowych

(D) 66a. Lekcja

w terenie – Z jaką

prędkością i dokąd

płynie rzeka?

4. Mniej znane

organizmy wód –

glony

i pierwotniaki

67. Poznajemy

glony

i pierwotniaki

rozpoznaje na rysunku

glony jednokomórkowe,

kolonijne,

wielokomórkowe (C);

odróżnia glony

jednokomórkowe od

pierwotniaków (C);

rozpoznaje amebę i

pantofelka (C)

wymienia cechy glonów

(A); podaje nazwy

przedstawicieli glonów

jednokomórkowych,

kolonijnych

i wielokomórkowych (C);

wymienia sposoby

poruszania się

pierwotniaków (B)

wyjaśnia pojęcie „glony”

(B); wskazuje

poszczególne elementy

budowy glonów

wielokomórkowych (C);

omawia znaczenie glonów

(B); omawia znaczenie

pierwotniaków (A)

wyjaśnia pojęcie „plecha”

(B); omawia odżywianie

się pierwotniaków (B);

omawia rolę

pierwotniaków w

łańcuchach pokarmowych

(C)

podaje przykłady

pozytywnej i negatywnej

roli glonów morskich (B)

18

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Życie w jeziorze

68. Poznajemy

warunki życia

w jeziorze

opisuje, np. na

schematycznym

rysunku, nazwy stref

życia w jeziorze (C);

odczytuje z ilustracji

nazwy 2–3 organizmów

żyjących

w poszczególnych

strefach jeziora (C)

podaje nazwy stref

życia w jeziorze (A)

omawia warunki życia

w jeziorze w zależności

od pory roku (C);

wymienia czynniki

warunkujące życie

w poszczególnych

strefach jeziora (A)

wyjaśnia wpływ

mieszania się wód

jeziora na życie

organizmów wodnych

(B)

przygotowuje krótki

opis najbliższego

jeziora (D)

69. Poznajemy

strefy życia

w jeziorze

uzupełnia brakujące

nazwy organizmów

tworzących łańcuch

pokarmowy w jeziorze


ryb żyjących w strefie

przybrzeżnej jeziora (B);

podaje przykłady innych

zwierząt żyjących

w strefie przybrzeżnej

jeziora (B); wymienia po

1 przykładzie zwierząt

żyjących w strefie toni

wodnej i strefie wód

głębokich jeziora (B)

z podanych organizmów

układa łańcuch pokarmowy

w jeziorze (C); omawia

warunki panujące w strefie

przybrzeżnej jeziora (B);


strefy przybrzeżnej jeziora

(B); podaje nazwy

organizmów tworzących

plankton (B); podaje

nazwy zwierząt żyjących

w strefie toni wodnej lub

strefie wód głębokich

jeziora (B)

charakteryzuje roślinność

strefy przybrzeżnej jeziora

(B); omawia warunki

panujące w strefie otwartej

toni wodnej jeziora (B);

wyjaśnia, dlaczego

w strefie wód głębokich

jeziora nie występują

rośliny (B)

wyjaśnia, dlaczego


jeziora występuje

bogactwo organizmów

żywych (B);

charakteryzuje zależności

pokarmowe występujące w

strefie otwartej toni

wodnej jeziora (C);

omawia sposób

odżywiania się małży (B)

69a. Lekcja

w terenie – Życie

w jeziorze

6. Życie

w morzu

i oceanie

70. Strefy życia

w morzu i oceanie

podaje nazwy stref życia

w morzach i oceanach

(A); podaje nazwy

organizmów tworzących

plankton (A); podaje

nazwy zwierząt żyjących


mórz i oceanów (B)

wymienia czynniki

wpływające na obecność


w morzach i oceanach (A);

omawia piętrowe

rozmieszczenie glonów

w morzach i oceanach (B);

podaje nazwy zwierząt

żyjących w strefie otwartej

toni wodnej mórz

i oceanów (B)

wyjaśnia, dlaczego glony są

rozmieszczone piętrowo

w morzach i oceanach (B);

omawia warunki panujące

w strefie głębinowej mórz

i oceanów (B); podaje

przykłady zależności

pokarmowych

występujących w morzach

i oceanach (C)

wyjaśnia przyczyny różnic

w zasoleniu w mórz

i oceanów (C); opisuje

cechy przystosowujące

organizmy do życia

w strefie głębinowej mórz

i oceanów (B)

przygotowuje ciekawostki

na temat organizmów

żyjących w morzach (B);

wskazuje na mapie

położenie morza

najbardziej i najmniej

zasolonego (C)

Podsumowanie

działu 7

71., 72. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia w wodzie”

19

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

Dział 8. Odkrywamy tajemnice życia na lądzie

1. Czy

wszystkie skały

są twarde?

73. Czy wszystkie

skały są twarde?


wymienia 2 cechy

charakteryzujące skały:

lite, zwięzłe i luźne (C);

przyporządkowuje

podane skały (1–2) do

poszczególnych grup

(C)

podaje nazwy grup skał

(A); podaje przykłady

poszczególnych

rodzajów skał (B)

omawia budowę skał (B);

opisuje budowę skał litych,

zwięzłych i luźnych (C)

opisuje skały występujące

w najbliższej okolicy (D)

przygotowuje kolekcję skał

z najbliższej okolicy wraz

z ich opisem (D) 73a. Lekcja

w terenie

–Poznajemy skały

w najbliższej

okolicy

2. Od skały do

gleby

74. Jak powstaje

gleba?

wymienia 2–3 nazwy

gleb (A); wymienia

organizmy żyjące

w glebie (A)

omawia etapy

powstawania gleby (B);

omawia budowę gleby

(B); wymienia rodzaje

gleb występujących

w Polsce (A); omawia

rolę organizmów

glebowych (C)


powstaje próchnica (B);

omawia żyzność

poszczególnych rodzajów

gleb (C); wyjaśnia, dlaczego

należy dbać o glebę (B)

przyporządkowuje rodzaje

skał do rodzajów gleb,

które na nich powstały (C)

ocenia żyzność gleb

w najbliższej okolicy (D);

przygotowuje

dokumentację

fotograficzną na temat

organizmów glebowych

występujących

w najbliższej okolicy (D)

3. Warunki życia

na lądzie

75. Warunki życia

na lądzie

omawia

przystosowania

zwierząt do zmian

temperatury (C)

omawia rolę korzeni

roślin lądowych (B);

wskazuje

przystosowania roślin

do ochrony przed

niekorzystną (zbyt

niską lub zbyt

wysoką) temperaturą

(C)

charakteryzuje


zabezpieczające przed utratą

wody (C); wymienia

przykłady przystosowań

chroniących zwierzęta przed

działaniem wiatru (B);

opisuje sposoby wymiany

gazowej u zwierząt lądowych

(C)

omawia przykładowe

sposoby ograniczania

strat wody przez

zwierzęta (C); omawia

rolę wiatru w życiu roślin

(B); charakteryzuje

wymianę gazową u roślin

(C)


na temat przystosowań 2–

3 gatunków zwierząt lub

roślin do życia

w ekstremalnych

warunkach lądowych (C)

4. Poznajemy

organizmy żyjące

w lesie

76. Poznajemy

budowę lasu

i warunki w nim

panujące

na planszy dydaktycznej

lub ilustracji wskazuje

warstwy lasu (C);

wymienia po dwa

gatunki organizmów

żyjących w jednej lub

dwóch wybranych

warstwach lasu (B)

podaje nazwy warstw

lasu (A); omawia zasady

zachowania się w lesie

(B); wymienia nazwy

przykładowych


w poszczególnych

warstwach lasu (C)

omawia znaczenie lasu (B);

omawia wymagania

środowiskowe wybranych

gatunków zwierząt żyjących

w poszczególnych

warstwach lasu (C)

charakteryzuje

poszczególne warstwy

lasu, uwzględniając

czynniki abiotyczne oraz

rośliny i zwierzęta żyjące

w tych warstwach (D)


o życiu wybranych

organizmów leśnych

(innych, niż omawiane na

lekcji) z uwzględnieniem ich

przystosowań do życia

w danej warstwie lasu (C)

77., 77a. Jakie

organizmy

spotkamy w lesie?

(wycieczka do lasu)

20

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

5. Poznajemy

różne rodzaje

lasów

78. Poznajemy

różne rodzaje

lasów

podaje po dwa przykłady

drzew iglastych

i liściastych (B);

rozpoznaje dwa drzewa

iglaste i dwa liściaste (C)

podaje charakterystyczne

cechy igieł (B);

porównuje wygląd igieł

sosny i świerka (C);


roślin iglastych

ułatwiające ich

rozpoznawanie, np.

kształt i liczba igieł,

kształt i wielkość szyszek

(B); wymienia cechy

ułatwiające

rozpoznawanie drzew

liściastych (B)

porównuje drzewa liściaste

z iglastymi (C); rozpoznaje

rosnące w Polsce rośliny

iglaste (C); rozpoznaje

przynajmniej sześć gatunków

drzew liściastych (C);

wymienia typy lasów

rosnących w Polsce (A)

przyporządkowuje rodzaj

lasu do typu gleby, na

której rośnie (C); podaje

przykłady drzew

rosnących

w poszczególnych typach

lasów (C)


temat roślin iglastych

pochodzących z innych

regionów świata,

uprawianych w ogrodach

(D), charakteryzuje bory,

grądy, łęgi i buczyny

78a. Lekcja

w terenie –

Poznajemy różne

rodzaje lasów

6. Na łące 79. Na łące

opisuje wygląd łąki

(uwzględnia

występowanie traw,

drobnych zwierząt) (B);

podaje dwa przykłady

znaczenia łąki (A);

wyjaśnia, dlaczego nie

wolno wypalać traw (B)

wymienia cechy łąki

(B); wymienia zwierzęta

mieszkające na łące

i żerujące na niej (B);

w formie łańcucha

pokarmowego

przedstawia proste

zależności pokarmowe

między organizmami

żyjącymi na łące (C)

przedstawia zmiany

zachodzące na łące

w różnych porach roku (C);

rozpoznaje pięć gatunków

roślin występujących na łące

(C)

przyporządkowuje nazwy

gatunków roślin do

charakterystycznych barw

łąki (C); uzasadnia, że łąka

jest środowiskiem życia

wielu zwierząt (C)

wykonuje zielnik

roślin łąkowych (D)

79a. Lekcja

w terenie – Na łące

21

Tytuł

w podręczniku

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne


Uczeń:



Uczeń:


(ocena dobra).

Uczeń:



Uczeń:


(ocena celująca).

Uczeń:

7. Na polu

i w sadzie

80. Na polu

i w sadzie

podaje nazwy zbóż

uprawianych na polach


warzyw uprawianych na

polach (B); wymienia

nazwy drzew

uprawianych w sadach

(A); wymienia dwa

szkodniki upraw

polowych (A); uzupełnia

brakujące ogniwa

w łańcuchach

pokarmowych

organizmów żyjących na

polu (C)

omawia sposoby

wykorzystywania

roślin zbożowych (B);

wymienia nazwy

krzewów uprawianych

w sadach (A)

wyjaśnia, które zboża należą

do ozimych, a które do jarych


wykorzystywania

uprawianych warzyw (B);

wymienia sprzymierzeńców

człowieka w walce ze

szkodnikami upraw

polowych (B)

podaje przykłady innych

upraw niż zboża, warzywa,

drzewa i krzewy owocowe,

wskazując sposoby ich

wykorzystywania (B);

przedstawia zależności

występujące na polu

w formie łańcuchów

pokarmowych (C)

wyjaśnia, czym jest walka

biologiczna (B);


na temat korzyści

i zagrożeń wynikających ze

stosowania chemicznych

środków zwalczających

szkodniki (D)

80a. Lekcja

w terenie– Na

polu i w sadzie

Podsumowanie

działu 8

81., 82. Podsumowanie i sprawdzian z działu: „Odkrywamy tajemnice życia na lądzie”

22

Wymagania edukacyjne - przyroda klasa 5 WSiP „Przyrodo, witaj”

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

dostateczna

Uczeń:

dobra

Uczeń:

bardzo dobra

Uczeń:

Dział 1. Przed wędrówką po Polsce

podaje przykłady przedmiotów i obiektów przedstawianych w skali,

odczytuje skalę w legendzie mapy,

odróżnia zapis skali liniowej, mianowanej i liczbowej,

wskazuje różne rodzaje map w atlasie do przyrody,

rozpoznaje i nazywa mapy: polityczną, turystyczną, krajobrazową, samochodową oraz wskazuje plan miasta wśród innych map,

wymienia sytuacje życiowe, w których trzeba skorzystać z planu miasta,

podaje różnice między wysokością względną i bezwzględną,

rozpoznaje te wysokości na schemacie,

rozpoznaje formę wklęsłą i wypukłą na podstawie rysunku poziomicowego,

wymienia barwy, jakimi są oznaczone niziny, wyżyny i góry na mapie hipsometrycznej Polski,

wskazuje niziny, wyżyny i góry na mapie

wyjaśnia pojęcie skali, zapisuje skalę liczbową

w postaci ułamka, dopisuje do skali liniowej

skalę mianowaną i liczbową,

oblicza na prostych przykładach odległość rzeczywistą, na podstawie skali,

określa, w jakich skalach są rysowane plany miast,

wskazuje na planie ulice i określa kierunki świata, w których przebiegają,

wskazuje i odczytuje wysokości bezwzględne szczytów górskich,

wyjaśnia pojęcie poziomicy,

rozpoznaje na podstawie rysunku poziomicowego stok łagodny i stok stromy,

odczytuje z mapy hipsometrycznej położenie nizin, wyżyn i gór,

wymienia sytuacje z życia codziennego, w których jest niezbędna umiejętność korzystania z map.

podaje na podstawie skali, ile razy odległość w terenie została zmniejszona na mapie,

oblicza odległość rzeczywistą na podstawie dowolnej skali,

rozpoznaje na podstawie zapisu skalę małą i dużą,

zamienia skalę liniową i mianowaną na skalę liczbową,

orientuje plan miasta różnymi sposobami,

wskazuje i opisuje przebieg trasy wycieczki zaproponowanej przez nauczyciela,

rozpoznaje i nazywa wszystkie formy terenu na podstawie rysunku poziomicowego,

układa skalę barw dla mapy poziomicowej,

odczytuje z rysunku poziomicowego formy terenu,

wymienia elementy, które można odczytać z map różnego rodzaju,

wybiera potrzebną mapę do opracowania zadanego tematu.

odróżnia mapy o dużej skali od map o małej skali,

wskazuje obiekty zaznaczone na mapach w różnej skali,

oblicza skalę mapy, znając odległość rzeczywistą i odległość na mapie,

planuje trasę wycieczki po mieście i opisuje ją, uwzględniając najciekawsze miejsca,

opisuje ukształtowanie terenu na podstawie rysunku poziomicowego,

odczytuje z mapy poziomicowej wysokości bezwzględne,

oblicza wysokość względną i bezwzględną na podstawie mapy hipsometrycznej,

opisuje ukształtowanie powierzchni Polski na podstawie mapy hipsometrycznej,

porównuje i analizuje różne mapy tego samego terenu pod względem warunków naturalnych, gospodarki itp.

23

hipsometrycznej.

Dział 2. Polska – moja ojczyzna

podaje nazwę kontynentu, na którym leży Polska,

wskazuje Europę i Polskę na globusie i na mapie świata,

wymienia jednostki podziału administracyjnego naszego kraju,

wskazuje na mapie położenie własnego województwa i podaje jego nazwę,

wymienia nazwy pięciu województw i wskazuje je na mapie hipsometrycznej,

określa położenie Warszawy na mapie Polski,

wymienia i wskazuje na mapie największe miasta Polski,

wymienia najstarsze miasta Polski,

wymienia państwa graniczące z Polską,

podaje nazwy co najmniej siedmiu województw i wskazuje je na mapie hipsometrycznej,

przyporządkowuje nazwy urzędników: wojewoda, starosta, burmistrz, wójt, sołtys do struktury administracyjnej naszego państwa,

wyjaśnia, na czym polega rola Warszawy jako stolicy naszego państwa,

omawia sieć komunikacyjną Warszawy,

podaje nazwę województwa, w którym leży wskazane miasto,

wskazuje na mapie najstarsze miasta Polski,

wymienia nazwę najstarszej wyższej uczelni w Polsce,

wskazuje na mapie i opisuje przebieg granicy między Europą a Azją,

podaje pełne nazwy państw graniczących z Polską,

wyjaśnia pojęcia „granica sztuczna” i „granica naturalna”,

wskazuje na mapie Polski położenie większości województw naszego państwa,

wymienia i odnajduje na mapie regiony kulturowe Polski,

ogólnie charakteryzuje podział administracyjny Warszawy,

wymienia cechy charakteryzujące największe miasta Polski,

podaje przykłady wielkich zespołów miejsko- -przemysłowych

uzasadnia, dlaczego przez Polskę przechodzą ważne szlaki komunikacyjne, a dawniej handlowe,

wyjaśnia pojęcie „wody terytorialne”,

podaje powierzchnię Polski w tys. km

2,

charakteryzuje wybrany region kulturowy naszego kraju,

oblicza na wybranym przykładzie gęstość zaludnienia,

porównuje Warszawę lewobrzeżną i prawobrzeżną,

omawia przebieg Traktu Królewskiego,

uzasadnia, dlaczego do największych miast Polski należą: Warszawa, Łódź, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk,

24

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

Dopuszczająca

Uczeń:

Dopuszczająca

Uczeń:

Dopuszczająca

Uczeń:

wymienia stolice Polski w kolejności chronologicznej,

podaje nazwę krakowskiej siedziby królów Polski,

podaje przykłady miejsc w Warszawie, które warto odwiedzić i uzasadnia swój wybór,

wskazuje na mapie Polski Giżycko, Olsztyn, Grunwald,

określa położenie różnych miast względem własnej miejscowości,

wymienia czynniki wpływające na zadowolenie uczestników wycieczki,

wyjaśnia, dlaczego każdą wycieczkę należy wcześniej zaplanować,

wymienia podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas wycieczki szkolnej.

omawia atrakcje turystyczne wybranego miejsca, np. Wieliczki, Bóbrki,

planuje stosowny ubiór na wybraną przez siebie wycieczkę w zależności od spodziewanej pogody,

wskazuje na mapie turystycznej trasę wycieczki i odczytuje z legendy mapy ciekawe miejsca na trasie.

(aglomeracja

warszawska, aglomeracja

łódzka, Trójmiasto, GOP),

omawia wygląd średniowiecznego miasta,

rozpoznaje na fotografiach ważniejsze zabytki w dawnych stolicach Polski oraz kaplicę św. Kingi w Wieliczce,

uzasadnia, dlaczego Grunwald i Bóbrka to miejsca, z których Polacy są dumni,

określa zasady bezpieczeństwa w zależności od rodzaju wycieczki,

planuje trasę wycieczki, uwzględniając porę roku i teren, na którym ta wycieczka ma się odbywać.

projektuje wycieczkę po zabytkach starych miast,

proponuje odwiedzenie ciekawego miejsca w Polsce uwzględniając różne kryteria – historyczne, przyrodnicze, kulturowe i uzasadnia swój wybór,

planuje budżet wycieczki, oblicza długość trasy i

szacuje orientacyjny czas jej przebycia.

Dział 3. Krainy Polski

wskazuje na mapie Polski pasy krajobrazowe i nazywa je, stosując przyjęte nazewnictwo,

zapisuje poprawnie nazwy krain geograficznych (wielką literą),

wyjaśnia pojęcie „kraina geograficzna”,

uzasadnia, dlaczego Morze Bałtyckie nazywamy morzem wewnątrzkontynentalnym,

odczytuje z mapy nazwy

określa położenie pasa krajobrazowego względem pozostałych,

wymienia cechy charakterystyczne dla danego pasa krajobrazowego,

podaje różnice między pasami krajobrazowymi,

rozpoznaje i nazywa pasy krajobrazowe na podstawie opisu,

wyjaśnia, dlaczego w morzu Bałtyckim żyje

25

lokalizuje Morze Bałtyckie na mapie świata i Europy,

wskazuje na mapie Europy drogę morską z Morza Bałtyckiego na Morze Północne,

wymienia nazwy organizmów żyjących w Morzu Bałtyckim,

wyjaśnia rolę roślin wydmowych w utrzymaniu piasku,

wskazuje na mapie i nazywa krainy geograficzne należące do pasa pobrzeży,

wskazuje na mapie pojezierza i wymienia ich nazwy,

wymienia i wskazuje na mapie krainy należące do pasa nizin,

wskazuje na mapie wybraną nizinę,

odczytuje po 1 informacji o wybranej nizinie z różnych map tematycznych,

państw leżących nad Bałtykiem,

rozpoznaje na schemacie i nazywa wybrzeże klifowe i niskie,

wymienia rośliny charakterystyczne dla wydm,

wymienia różnice w krajobrazie między pasem nizin a pasem pojezierzy,

opisuje wybraną nizinę na podstawie analizy map tematycznych,

podaje przykłady zwierząt, których życie jest związane z jeziorami lub rzekami,

wskazuje na mapie bieg Bugu, Narwi i Biebrzy,

wymienia krainy geograficzne należące do pasa wyżyn,

wymienia cechy charakterystyczne Wyżyny Lubelskiej, Śląskiej, Gór Świętokrzyskich,

wymienia przyczyny niewielkiego zasolenia Morza Bałtyckiego,

wskazuje na schemacie przedstawiającym głębokość morza miejsce występowania trawy morskiej, morszczynu i widlika,

omawia zwyczaje rozrodcze wybranej ryby,

wyjaśnia, dlaczego wybrzeże klifowe cofa się,

wyjaśnia pojęcie „krajobraz naturalny”,

omawia znaczenie gospodarcze pojezierzy,

wymienia różnice krajobrazowe między nizinami,

ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju,

omawia czynniki, które ukształtowały obszar Niziny Mazowieckiej,

wiele organizmów słodkowodnych,

uzasadnia, dlaczego betonowanie brzegów morskich źle wpływa na organizmy żyjące w Bałtyku,

omawia, jak powstają mierzeje i jeziora przybrzeżne,

wyjaśnia, jak powstały Żuławy Wiślane,

wyjaśnia, dlaczego na pojezierzach występuje dużo jezior,

wymienia różnice krajobrazowe między nizinami,

ocenia znaczenie gospodarcze danej niziny w skali kraju,

porównuje mapy tematyczne, interpretuje i wyciąga wnioski,

ocenia znaczenie Wyżyny Lubelskiej, Wyżyny

26

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

dostateczna

Uczeń:

dobra

Uczeń:

bardzo dobra

Uczeń:

wskazuje na mapie wybrane wyżyny i podaje ich cechy charakterystyczne,

wskazuje na mapie Góry Świętokrzyskie, Sudety i Tatry oraz omawia ich cechy charakterystyczne,

podaje podstawowe zasady bezpieczeństwa obowiązujące w górach podczas wycieczek,

omawia zasady zachowania podczas kąpieli w morzu i opisuje bezpieczne miejsca do kąpieli,

podaje przykłady gatunków objętych prawną ochroną,

wskazuje parki narodowe na mapie ochrony przyrody,

podaje przykład pomnika przyrody w pobliżu szkoły,

wyjaśnia, dlaczego pojezierza są atrakcyjne dla turystów.

odczytuje z mapy podstawowe informacje o Wyżynie Lubelskiej, Śląskiej i Górach Świętokrzyskich,

podaje cechy charakterystyczne krajobrazu przemysłowo- -miejskiego,

wymienia pasma górskie i kotliny Sudetów oraz wskazuje je na mapie,

omawia przyczyny zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego Sudetów,

charakteryzuje krajobraz Tatr Wysokich i Zachodnich,

wymienia rośliny charakterystyczne dla danego piętra Tatr Wysokich,

określa, czym jest rezerwat przyrody,

wyjaśnia, w jakim celu tworzy się parki narodowe,

wyjaśnia, dlaczego pojezierza są „rajem dla turystów” oraz wymienia sporty uprawiane na pojezierzach,

określa położenie wybranego parku narodowego.

rozpoznaje krainę geograficzną na podstawie opisu,

odczytuje informacje z map tematycznych, w tym krajobrazowej dotyczące wybranej krainy Polski,

charakteryzuje warunki przyrodnicze na podstawie mapy,

podaje przyczyny intensywnego rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej oraz powstania Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego,

przedstawia walory turystyczne i rekreacyjne wybranej krainy Polski,

omawia pochodzenie skał wapiennych,

wyjaśnia, dlaczego Góry Świętokrzyskie są tak niskie,

wyjaśnia, w jaki sposób powstają gołoborza,

charakteryzuje piętra roślinne w Tatrach Wysokich,

wymienia przyczyny zagrożenia gatunków,

charakteryzuje wybrany park narodowy.

Śląskiej i Sudetów dla

gospodarki kraju,

wyjaśnia proces krasowienia skał wapiennych,

uzasadnia określenie, że Góry Świętokrzyskie są kolebką polskiego górnictwa i hutnictwa,

wyjaśnia różnice w krajobrazie Tatr Wysokich i Zachodnich,

porównuje różne rodzaje obszarów chronionych,

uzasadnia konieczność przestrzegania zakazu chodzenia po wydmach i niszczenia roślinności,

analizuje problem degradacji środowiska naturalnego oraz wyjaśnia przyczyny i związek z formami działalności człowieka,

uzasadnia konieczność ochrony obszarów podmokłych,

uzyskuje dodatkowe informacje na temat parków narodowych, korzystając z ich stron internetowych,

uzasadnia utworzenie Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych,

ocenia krainy Polski pod względem atrakcyjności

27

turystycznej.

Dział 4. Polska – państwo w Europie

wskazuje na mapie granice między Polską a jej sąsiadami na wschodzie, północy, południu i zachodzie,

odczytuje z mapy podstawowe informacje o sąsiadach Polski,

wskazuje na mapie Europy państwa leżące nad Morzem Śródziemnym, państwa skandynawskie oraz Francję i Wielką Brytanię,

wymienia nazwy stolic wskazanych państw,

wymienia nazwy przynajmniej pięciu krajów, członków UE,

wymienia dwie przyczyny powstania UE,

wskazuje na mapie stolice sąsiadów Polski oraz państw leżących nad Morzem Śródziemnym, państw skandynawskich, Francji i Wielkiej Brytanii,

korzystając z mapy, określa położenie sąsiadów Polski,

podaje najważniejsze informacje o środowisku przyrodniczym omawianych państw europejskich,

wymienia po jednym zabytku charakterystycznym dla wybranego państwa Europy,

wskazuje na mapie Anglię, Walię i Szkocję,

wymienia oficjalne nazwy sąsiadów Polski, państw leżących nad Morzem Śródziemnym, państw skandynawskich oraz Francji i Wielkiej Brytanii,

na podstawie mapy charakteryzuje krajobraz północnych i wschodnich, południowych i zachodnich sąsiadów Polski,

odczytuje i analizuje informacje o wybranych państwach europejskich z różnych map,

wymienia ważne miasta wybranych państw europejskich i podaje ich znaczenie,

odróżnia flagi sąsiadów Polski, państw leżących nad Morzem Śródziemnym, państw skandynawskich oraz Francji i Wielkiej Brytanii,

wyjaśnia, co to są euroregiony i po co zostały utworzone,

charakteryzuje, korzystając z różnych map, wybrane państwa europejskie pod względem przyrodniczym, turystycznym i gospodarczym,

podaje przykłady osiągnięć omawianych państw europejskich w dziedzinie gospodarczej i kulturalnej,

28

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

dostateczna

Uczeń:

dobra

Uczeń:

bardzo dobra

Uczeń:

opisuje flagę i podaje nazwę waluty UE.

wymienia najważniejsze atrakcje turystyczne, dla których warto odwiedzić omawiane państwa europejskie,

wyjaśnia, co to jest Unia Europejska,

przelicza euro na złotówki i odwrotnie.

wymienia nazwy rzek przepływających przez stolice omawianych państw europejskich, wskazuje ich bieg na mapie,

omawia najważniejsze zabytki wybranych państw europejskich,

charakteryzuje, korzystając z mapy, ukształtowanie terenu wybranych państw europejskich,

podaje przykłady sławnych postaci pochodzących z różnych państw europejskich,

wymienia trzy korzyści płynące z członkostwa Polski w UE,

podaje datę przystąpienia naszego kraju do UE.

porównuje np. Włochy, Hiszpanię i Polskę pod względem wielkości i liczby ludności,

podaje argumenty i prowadzi dyskusję na temat znaczenia przystąpienia Polski do UE.

Dział 5. Mój organizm

podaje przykłady narządów organizmu człowieka i ich funkcji,

wskazuje, że podstawowym elementem budującym organizm jest komórka,

wyjaśnia, na czym polega rola skóry,

wprowadza w życie

omawia hierarchiczność struktury organizmu: komórka – tkanka – narząd – układ narządów,

uzasadnia, dlaczego o skórę należy dbać,

wskazuje dwa przeciwstawnie działające mięśnie, np. zginacz i prostownik przedramienia,

podaje przykłady układów narządów i ich funkcji,

przedstawia rolę układu nerwowego,

omawia reakcję skóry na zmiany temperatury otoczenia,

wymienia elementy składowe szkieletu człowieka,

rozpoznaje położenie wybranych narządów na rysunkach anatomicznych,

wyjaśnia pojęcie „tkanka”, podaje przykłady tkanek,

podaje, w jaki sposób można zbadać rozmieszczenie ciałek czuciowych w skórze,

uzasadnia, że mięśnie

29

podstawowe zasady higieny skóry,

wymienia funkcje: szkieletu, układu mięśniowego, pokarmowego, oddechowego, krwionośnego, nerwowego, narządów zmysłów i układów rozrodczych,

wskazuje na planszy podstawowe części omawianych układów i narządów,

wymienia podstawowe zasady dbałości o omawiane układy i narządy,

wymienia główne funkcje krwi,

określa rolę serca, uzasadnia, że mózg jest

najważniejszym organem naszego ciała,

opisuje właściwości światła na wybranych przez siebie przykładach,

wskazuje na modelu szkieletu człowieka rodzaje połączeń kości,

wskazuje na schematach i nazywa najważniejsze narządy poznanych układów,

omawia rolę krwi w odżywianiu komórek,

krótko charakteryzuje rodzaje naczyń krwionośnych,

nazywa elementy budowy komórki nerwowej,

nazywa, korzystając z planszy, części mózgu człowieka,

proponuje doświadczenie pokazujące załamanie światła na granicy dwóch ośrodków,

wskazuje na modelu lub planszy części oka i ucha,

podaje podstawowe funkcje wskazanych elementów oka i ucha,

podaje przykłady świadczące o tym, że

wskazuje główne mięśnie organizmu człowieka,

omawia ogólnie przebieg procesów zachodzących w przewodzie pokarmowym,

uzasadnia, dlaczego oddychanie przez nos jest zdrowsze niż przez usta,

omawia rolę płuc w powiązaniu z budową,

uzasadnia, że krążenie krwi jest warunkiem życia człowieka,

wskazuje przystosowanie budowy komórki nerwowej do pełnionej funkcji,

wskazuje na schemacie przebieg reakcji odruchowej,

wyjaśnia, na czym polega odbicie światła,

odróżnia ciała, które są źródłami światła, od tych, co jedynie odbijają światło,

wskazuje rolę mózgu w odbieraniu wrażeń świetlnych ze środowiska,

muszą pracować parami, omawia budowę i

funkcjonowanie stawu, wskazuje i uzasadnia,

które procesy zachodzące w układzie pokarmowym są przemianami chemicznymi, a które fizycznymi,

przedstawia rolę krtani, omawia przepływ krwi w

sercu, z uwzględnieniem roli zastawek,

wyjaśnia, jakie znaczenie mają reakcje odruchowe dla organizmu,

uzasadnia, dlaczego nie mamy wpływu na wiele reakcji odruchowych,

podaje przykłady ośrodków, na granicy których można obserwować załamanie światła,

dzieli soczewki ze względu na ich kształt i opisuje ich własności,

30

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

dostateczna

Uczeń:

dobra

Uczeń:

bardzo dobra

Uczeń:

wyszukuje z otoczenia ciała, które drgając wytwarzają dźwięki,

określa miejsca powstawania plemników i komórek jajowych,

wyjaśnia, co to jest zapłodnienie i ilustruje wypowiedź schematycznym rysunkiem przedstawiającym ten moment,

wymienia etapy rozwojowe człowieka po urodzeniu,

wyjaśnia, na czym polega dojrzewanie dziewcząt i chłopców,

wskazuje czynniki wpływające pozytywnie i negatywnie na rozwój organizmu w okresie dojrzewania.

dźwięki w różnych

ośrodkach rozchodzą się

z różnymi prędkościami,

podaje sposoby zabezpieczania się przed dźwiękami o dużym natężeniu,

wskazuje różnice w budowie komórki jajowej i plemnika,

wyjaśnia, co to jest pępowina, poród,

wskazuje na planszy miejsce zapłodnienia i dalszą drogę zapłodnionej komórki jajowej,

wykazuje potrzeby człowieka na każdym etapie rozwoju,

omawia zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania.

wymienia przykłady dźwięków o różnym natężeniu,

opisuje warunek rozchodzenia się dźwięku w danym ośrodku,

określa funkcję ucha jako narządu słuchu i równowagi,

uzasadnia, dlaczego nie należy słuchać zbyt głośnej muzyki,

wskazuje na planszy rozmieszczenie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny,

wyjaśnia, co to jest: łożysko, ciąża, zarodek, płód,

podaje przykłady świadczące o tym, że dziecko w łonie matki się rozwija,

rozpoznaje na podstawie opisu i fotografii etapy rozwojowe człowieka,

wyjaśnia, co oznacza termin „dojrzewanie płciowe”,

określa rolę wybranych narządów w ciele człowieka,

podaje przykłady współpracy między układami narządów.

wyjaśnia powstawanie obrazu na siatkówce,

wyjaśnia, na czym polega praca okulisty i optyka,

wyjaśnia, od czego zależy prędkość rozchodzenia się dźwięków w różnych substancjach (ośrodkach),

wymienia w prawidłowej kolejności poszczególne części ucha, które zostają wprowadzone w drgania pod wpływem fali dźwiękowej,

określa rolę poszczególnych elementów układów rozrodczych,

wymienia sposoby rozmnażania się organizmów,

wyjaśnia, dlaczego do komórki jajowej wnika tylko jeden plemnik,

podaje charakterystykę etapów rozwojowych człowieka,

charakteryzuje etap dojrzewania,

na podstawie rycin rozpoznaje niektóre rodzaje komórek budujących ciało człowieka, omawia ich budowę w powiązaniu z funkcją.

31

Dział 6. Moje zdrowie

wyjaśnia, w jakim celu człowiek się odżywia,

podaje podstawowe zasady dotyczące zakupu i przechowywania produktów pokarmowych oraz przygotowywania posiłków,

wymienia substancje wydalane i wydzielane przez skórę,

podaje podstawowe zasady pielęgnacji skóry, włosów, zębów i paznokci,

wskazuje odpowiednie dla siebie formy wypoczynku,

omawia trzy formy wypoczynku czynnego, uwzględniając zasady bezpieczeństwa,

wskazuje sposoby postępowania podczas opatrywania otarcia lub skaleczenia skóry,

uzasadnia celowość stosowania zasad prawidłowego żywienia,

wskazuje znaczenie czystości odzieży, obuwia, bielizny i otoczenia dla utrzymania zdrowia,

podaje przykłady ubioru dostosowanego do pory roku, rodzaju wykonywanej pracy,

podaje przykłady biernego i aktywnego wypoczynku,

podaje przyczyny uszkodzeń skóry,

omawia objawy złamania kości,

podaje przykłady dotyczące zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego,

wyjaśnia, czym różnią się choroby zakaźne od innych chorób,

wymienia podstawowe składniki pokarmów i podaje ich funkcje,

wskazuje przykłady produktów o dużej zawartości: cukrów, tłuszczów, białek, witamin i wody,

wymienia rodzaje zębów dorosłego człowieka i podaje ich funkcje,

proponuje doświadczenie ukazujące niszczenie szkliwa nazębnego,

podaje przykłady zabezpieczeń ciała przed kontuzją podczas uprawiania wybranych dyscyplin sportowych,

uzasadnia, dlaczego ćwiczenia fizyczne usprawniają organizm,

wskazuje poprawne postępowanie w wypadku

planuje jadłospis zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia, uzasadnia swój wybór,

uzasadnia twierdzenie, że przestrzeganie higieny osobistej jest obowiązkiem każdego człowieka,

omawia sytuacje, w których należy wypoczywać aktywnie, a w których biernie,

podaje różnice między zwichnięciem a złamaniem kości,

wyjaśnia, dlaczego nie należy się opalać bez zabezpieczenia skóry,

uzasadnia twierdzenie, że zdrowie w dużej mierze zależy od nas samych,

omawia objawy trzech wybranych chorób zakaźnych,

32

Ocena

Dopuszczająca

Uczeń:

dostateczna

Uczeń:

dobra

Uczeń:

bardzo dobra

Uczeń:

omawia zabezpieczenia ciała przed skutkami nadmiernego promieniowania słonecznego,

wyjaśnia, co to jest zdrowie,

omawia podstawowe zasady zachowania zdrowia,

podaje przykłady chorób zakaźnych człowieka i dróg, którymi atakują organizm,

omawia podstawowe sposoby zapobiegania chorobom zakaźnym,

wymienia sytuacje, w których należy powiedzieć nie,

wskazuje sposoby odmawiania picia alkoholu i palenia tytoniu.

uzasadnia, dlaczego przed zastosowaniem leku trzeba zwrócić się o poradę lekarską,

wyjaśnia, co to jest uzależnienie.

pogryzienia przez

zwierzę,

podaje przykłady wyrażania pozytywnych uczuć za pomocą gestów i mowy ciała,

wskazuje przykłady chorób bakteryjnych i wirusowych,

wskazuje przykłady zwierząt – pasożytów człowieka,

wyjaśnia zasadę działania szczepionki,

wyjaśnia termin „dezynfekcja” i określa znaczenie tego zabiegu w zapobieganiu chorobom zakaźnym,

uzasadnia konieczność zachowania postawy antyalkoholowej i antynikotynowej,

uzasadnia, że znajomości zawarte przez internet mogą być niebezpieczne.

podaje podstawowe sposoby leczenia chorób bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych,

omawia skutki działania alkoholu i nikotyny na organizm człowieka,

wskazuje możliwości zachowań asertywnych wobec presji otoczenia.

Dział 7. Sposoby życia organizmów

33

wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów,

wymienia sposoby odżywiania się organizmów, ze wskazaniem, u których grup organizmów występują,

podaje przykłady roślinożerców i mięsożerców z najbliższego otoczenia,

wyjaśnia, co jest celem oddychania,

podaje przykłady zwierząt oddychających płucami i skrzelami,

wyjaśnia, co jest celem rozmnażania się,

podaje przykłady gatunków organizmów żyjących w najbliższym otoczeniu,

podaje, że wszystkie organizmy zbudowane są z komórek,

wymienia czynności życiowe organizmów,

podaje przykłady organów roślinnych i zwierzęcych.

wskazuje, w jaki sposób jego organizm wykonuje czynności życiowe,

porównuje odżywianie się samożywne i cudzożywne,

uzasadnia, dlaczego należy chronić lasy,

na dowolnie wybranych przykładach – ptaka i ssaka roślinożernego oraz ptaka i ssaka mięsożernego – wskazuje ich przystosowania do zdobywania pokarmu,

uzasadnia, że wszystkie organizmy muszą oddychać,

określa, jaka jest istota rozmnażania płciowego,

omawia budowę komórki roślinnej i zwierzęcej,

porównuje sposoby odżywiania się i oddychania roślin.

wyjaśnia na przykładach, na czym polega pobudliwość,

omawia przebieg fotosyn-tezy, z uwzględnieniem roli chlorofilu,

charakteryzuje płynożerców i filtratorów – ich przystosowania do zdobywania pokarmu,

podaje słowny zapis równania oddychania tlenowego,

określa sposób wykonywania wymiany gazowej przez rośliny,

udowadnia, że oddychanie jest związane z odżywianiem się,

udowadnia, że rośliny, podobnie jak zwierzęta, rozmnażają się płciowo,

porównuje rozmnażanie się płciowe i bezpłciowe,

podaje funkcje poszcze-gólnych elementów budowy komórek,

porównuje budowę komórki roślinnej i zwierzęcej,

porównuje sposoby wydalania i rozmnażania się oraz pobudliwość roślin i zwierząt.

wskazuje różnice w realizacji czynności życiowych między roślinami a zwierzętami,

wyjaśnia znaczenie procesu fotosyntezy,

podaje przykłady egzotycznych roślinożerców i mięsożerców, prawidłowo określając kontynent, na którym żyją,

przeprowadza analogię między oddychaniem a spalaniem (np. drewna lub węgla),

uzasadnia, dlaczego pewne organizmy należą do tego samego gatunku, a inne nie,

wymienia sposoby rozmnażania się organizmów,

interpretuje zależności między budową komórki a jej funkcją,

omawia czynności życiowe grzybów.

34

Wymagania edukacyjne - przyroda klasa VI

Nr i temat lekcji


Uczeń:

Wymagania ponadpodstawowe

Uczeń:

ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca

Dział 1 – Życie w glebie i wodzie

1. Poznajesz rodzaje

gleb

wyjaśnia, co to jest gleba,

wskazuje na

przykładowym profilu

glebowym warstwę

próchniczną.

wymienia czynniki, od

których zależy rodzaj

gleby,

rysuje schematyczny

profil glebowy.

wyjaśnia etapy

powstawania gleby,

opisuje poziomy

glebowe na

schematycznym profilu

glebowym,

wymienia rodzaj gleby

w zależności od skały

macierzystej.

opisuje znaczenie gleby

jako bogactwa

naturalnego,

podaje różnice między

glebą leśną a glebą

wykorzystywaną pod

uprawy rolnicze.

rozpoznaje rodzaje gleb

na podstawie ich profili.

2. Jakie organizmy

żyją w glebie?

podaje znaczenie gleby

dla roślin, zwierząt i ludzi,

wymienia organizmy

żyjące w glebie,

wyjaśnia, dlaczego nie

wolno wypalać traw.

określa znaczenie

warstwy próchnicznej

dla żyzności gleby,

prezentuje wybrane

organizmy glebowe.

określa rolę dżdżownic

w podnoszeniu żyzności

gleby,

podaje argumenty

przeciwko wypalaniu

traw.

uzasadnia, dlaczego

dżdżownice zasługują na

ochronę,

wyjaśnia, dlaczego po

przeprowadzonej

obserwacji organizmy

należy wypuścić w tym

samym miejscu, skąd

wyjaśnia, jak

gruzełkowata budowa

gleby wpływa na życie

roślin.

35

zostały pobrane.

3. Jakie organizmy

żyją w wodach

słodkich?

wymienia różnice między

środowiskiem wodnym

a środowiskiem lądowym,


wód słodkich w Polsce, ze

szczególnym

uwzględnieniem ryb.

na wybranych

przykładach

przedstawia


do życia w wodzie,

rozpoznaje pospolite

organizmy

słodkowodne.

podaje przykłady

słodkowodnych

bezkręgowców,

opisuje strefy

występowania roślin

w jeziorze.

wykazuje różnice

w warunkach życia

w wodzie i na lądzie,

wynikające z warunków

środowiska,

określa, czym jest

plankton i jakie jest jego

znaczenie.

opisuje strefy

występowania roślin

w jeziorze,

podaje przykład łańcucha

pokarmowego w

środowisku

słodkowodnym.

4. Bezkręgowce –

zwierzęta o prostej

budowie, żyjące

w różnych

środowiskach

zalicza dżdżownice

i pijawki do pierścienic,

a ślimaki i małże do

mięczaków,

krótko charakteryzuje

skorupiaki, pajęczaki

i owady.

opisuje narządy

oddechowe

skorupiaków,

pajęczaków i owadów,

klasyfikuje pospolitych

przedstawicieli

bezkręgowców (okazy

lub na rysunkach) do

odpowiednich grup.

opisuje sposoby

wymiany gazowej

ślimaków i małżów,

wymienia cechy

charakterystyczne

poznanych grup

zwierząt.

porównuje skorupiaki,

pajęczaki i owady.

opisuje przebieg rozwoju

owadów.

5. Ryby to zwierzęta

wodne

wskazuje najważniejsze

przystosowania ryb do

życia w środowisku

wodnym,

podaje przykłady ryb

słodkowodnych

wyjaśnia, co to znaczy,

że ryby są

zmiennocieplne.

podaje przykłady ryb

kostnych i chrzęstnych.

opisuje przebieg

rozmnażania się ryb.

wyjaśnia zasadę działania

pęcherza pławnego.

36

i morskich występujących

w Polsce.

6. Płazy to zwierzęta

wodno-lądowe

podaje przykłady płazów

bezogonowych

i ogoniastych

występujących w Polsce,

wymienia cechy

przystosowujące płazy do

życia w wodzie i na lądzie.

odróżnia płazy od

innych zwierząt na

podstawie

charakterystycznych

cech.

opisuje przebieg

rozmnażania się

i rozwoju płazów.


ochrony płazów.

wykazuje związek między

elementami budowy

ciała płazów

a środowiskami,

w których żyją te

zwierzęta.

7. Powtórzenie

działu „Życie

w glebie i wodzie”

podaje przykłady


w glebie,


wodnych,

rozróżnia ryby i płazy.

porównuje warunki

życia w wodzie i na

lądzie,

rozróżnia i podaje

charakterystyczne

cechy pierścienic,

mięczaków,

skorupiaków,

pajęczaków i owadów,

wymienia cechy

charakterystyczne ryb

i płazów świadczące o

przystosowaniu do

życia w określonych

środowiskach.


gatunki ryb

(z podziałem na

słodkowodne i morskie)

oraz płazów,

porównuje budowę ryb

i płazów.

porównuje glebę

bielicową, brunatną

i czarnoziem,

omawia strefowość

życia

w wodzie,

porównuje poznane

grupy bezkręgowców.

porównuje rozmnażanie

się oraz rozwój ryb

i płazów.

37

Dział 2 – Różnorodność organizmów lądowych

8. Warunki życia na

lądzie

wymienia typowe cechy

środowisk lądowych.

opisuje warunki

świetlne

i temperaturowe na

lądzie,

podaje przykłady

wpływu temperatury

na życie organizmów

lądowych.

porównuje warunki

życia na lądzie

i w wodzie,

podaje przykłady

wpływu rodzaju

podłoża na życie

organizmów.

podaje przykłady

zależności organizmów

lądowych od światła.

uzasadnia, że środowiska

lądowe są różnorodne

pod względem

panujących warunków.

9. Dlaczego rośliny

nasienne dominują

na lądach?


okrytonasiennych

wykorzystywanych przez

człowieka,

odróżnia rośliny

nagonasienne (iglaste) od

okrytonasiennych.

rozpoznaje sosnę,

świerk i jodłę.

wykazuje zróżnicowanie

roślin

okrytonasiennych.

uzasadnia korzyści

płynące dla roślin

z wytworzenia nasion

i owoców.

porównuje rośliny

okrytonasienne

i nagonasienne.

10. Mchy i paprocie

to także rośliny

lądowe

odróżnia mchy i paprocie

na podstawie budowy

zewnętrznej.

opisuje budowę i rolę

poszczególnych części

mchu,

opisuje rolę organów

paproci.

charakteryzuje

torfowce.

podaje przykłady

paprotników

chronionych,

rozpoznaje i krótko

charakteryzuje widłaki

oraz skrzypy.

opisuje powstawanie

i znaczenie torfowisk.

11. W jaki sposób

gady przystosowały

się do życia na

lądzie?

podaje charakterystyczne

cechy gadów,

wymienia gady

występujące w Polsce.

wymienia grupy

gadów.

wskazuje różnice

między gadami

a płazami.

wykazuje, że

rozmnażanie się i rozwój

gadów stanowią

przystosowanie do życia

na lądzie.


ochrony gadów,

podaje przykłady gadów

kopalnych.

38

12. Jak ptaki

przystosowały się

do lotu?


zewnętrznej ptaka

świadczące o

przystosowaniu do lotu.

podaje przykłady

polskich ptaków

występujących

w różnych

środowiskach,

przedstawia budowę

jaja ptaka.

wyjaśnia, na czym

polega stałocieplność

i jakie korzyści wynikają

z niej dla zwierząt.

opisuje rozmnażanie się

i rozwój ptaków.

wskazuje cechy budowy

wewnętrznej ptaka

świadczące o

przystosowaniu do lotu.

13. Poznajesz ssaki –

kręgowce karmiące

młode mlekiem

podaje przykłady ssaków

żyjących w różnych

środowiskach.

opisuje pokrycie ciała

ssaków,

wymienia cechy

charakterystyczne

ssaków.

podaje cechy

świadczące o tym, że

człowiek jest ssakiem.

porównuje torbacze,

stekowce i łożyskowce.

wykazuje różnorodność

ssaków.

14. Powtórzenie

działu

„Różnorodność

organizmów

lądowych”

rozróżnia rośliny

okrytonasienne,

nagonasienne, paprocie

i mchy,


rośliny nagonasienne

i okrytonasienne,

rozróżnia gady, ptaki

i ssaki.

opisuje warunki życia

na lądzie,

opisuje przystosowania

ptaków do lotu,

wymienia typowe

cechy gadów, ptaków

i ssaków.

porównuje warunki

życia na lądzie

i w wodzie,

porównuje rośliny

nagonasienne

i okrytonasienne,

porównuje gady, ptaki

i ssaki.

porównuje mchy

i paprocie.

wykazuje związek między

rozwojem zarodkowym

gadów, ptaków i ssaków

a uniezależnieniem tych

zwierząt od środowiska

wodnego.

Dział 3 – Funkcjonowanie organizmów

15. Poznajesz wymienia podstawowe wskazuje, w jaki krótko omawia wyjaśnia na przykładach, wskazuje różnice

39

czynności życiowe

organizmów

czynności życiowe

organizmów.

sposób jego organizm

wykonuje czynności

życiowe.

poszczególne czynności

życiowe.

na czym polega

reagowanie na bodźce.

w realizacji czynności

życiowych między

roślinami a zwierzętami.

16. Jakie są sposoby

odżywiania się

organizmów?

wymienia sposoby

odżywiania się

organizmów, ze

wskazaniem, u których

grup organizmów

występują.

porównuje odżywianie

się samożywne

i cudzożywne.

opisuje przebieg

fotosyntezy, uwzględnia

rolę chlorofilu,

wyjaśnia znaczenie

procesu fotosyntezy.

opisuje znaczenie roślin

w życiu człowieka.

podaje, jakie organizmy

są głównymi

producentami na lądach

i w wodach.

17. Zwierzęta są

przystosowane do

pobierania

różnorodnego

pokarmu

podaje przykłady

roślinożerców

i mięsożerców

z najbliższego otoczenia.

na dowolnie

wybranych przykładach

ptaka i ssaka

roślinożernego oraz

ptaka i ssaka

mięsożernego

wskazuje ich

przystosowania do

zdobywania pokarmu.

opisuje różnorodność

przystosowań

mięsożerców

i roślinożerców do

zdobywania pokarmu.

charakteryzuje

płynożerców

i planktonożerców – ich

przystosowania do

zdobycia pokarmu,

podaje przykłady

egzotycznych

roślinożerców

i mięsożerców,

prawidłowo określając

kontynent, na którym

żyją.


pokarmem roślinnym

a zwierzęcym

i wynikające z tego

konsekwencje dla

roślinożerców.

18. Co łączy spalanie

i oddychanie?

wymienia składniki

powietrza,

zalicza spalanie do

podaje przykłady

materiałów

energetycznych,

a wśród nich tłuszcze

wykazuje

doświadczalnie, że

czynnikiem niezbędnym

uzasadnia, że spalanie

jest źródłem energii,

określa produkty

identyfikuje

doświadczalnie produkty

spalania i oddychania:

dwutlenek węgla, parę

40

przemian

nieodwracalnych,

opisuje zjawiska

towarzyszące spalaniu.

roślinne i zwierzęce,

określa znaczenie tlenu

jako gazu

podtrzymującego

spalanie,

wymienia wspólne

produkty spalania

i oddychania.

do spalania jest tlen,

określa produkty

spalania paliw ciekłych

i stałych przy

swobodnym dostępie

powietrza.

spalania paliw ciekłych

i stałych w warunkach

niedoboru powietrza.

wodną oraz podaje ich

nazwy.

19. Dzięki czemu

organizmy uzyskują

energię?


prowadzących wymianę

gazową za pomocą płuc

i skrzeli.

wyjaśnia, co jest celem

oddychania,

uzasadnia, że wszystkie

organizmy muszą

oddychać.

podaje, co jest

niezbędne do

oddychania

komórkowego i co

powstaje w wyniku tego

procesu.

określa sposób

wykonywania wymiany

gazowej przez rośliny,

wykazuje, że oddychanie

jest związane

z odżywianiem się.

dostrzega analogię

między oddychaniem

a spalaniem (np. drewna

lub węgla).

20. Sposoby

rozmnażania się

organizmów

wyjaśnia, co jest celem

rozmnażania się,

podaje przykłady

gatunków organizmów

żyjących w najbliższym

otoczeniu.

określa, jaka jest istota

rozmnażania

płciowego.

podaje przykłady

sposobów

bezpłciowego

rozmnażania się,

wykazuje, że rośliny,

podobnie jak zwierzęta,

rozmnażają się płciowo.

porównuje rozmnażanie

się płciowe i bezpłciowe.

uzasadnia, dlaczego

pewne organizmy należą

do jednego gatunku,

a inne nie.

21. Powtórzenie

działu

„Funkcjonowanie

wymienia czynności

życiowe organizmów,

określa cel

poszczególnych

czynności życiowych

określa, czym jest

gatunek,

opisuje przebieg

fotosyntezy,

porównuje oddychanie

i spalanie.

41

organizmów” podaje przykłady

narządów wymiany

gazowej.

organizmów,

podaje skład

powietrza.

wyjaśnia różnicę między

samożywnością

a cudzożywnością,

wyjaśnia różnicę między

rozmnażaniem

płciowym

a bezpłciowym.

podaje, co jest

potrzebne do spalania

i co powstaje w jego

wyniku,

porównuje sposoby

wykonywania czynności

życiowych przez rośliny

i zwierzęta.

Dział 4 – Planeta Ziemia

22. Słońce jest

gwiazdą, dzięki

której istniejemy

wyjaśnia założenia teorii

heliocentrycznej Mikołaja

Kopernika,

wymienia planety Układu

Słonecznego,

opisuje przyczyny

powstawania zaćmienia

Słońca.

opisuje hipotezę

dotyczącą powstania

Układu Słonecznego,

wymienia planety

Układu Słonecznego,

w kolejności od Słońca,

dzieli je na skaliste

i gazowe.

uzasadnia, że dzięki

Słońcu może istnieć

życie na Ziemi,

opisuje ruch planet

Układu Słonecznego.

opisuje budowę Układu

Słonecznego,

wymienia powody, dla

których Pluton przestał

być uznawany za

planetę.

porównuje historyczne

hipotezy (poglądy)

dotyczące Układu

Słonecznego.

23. Poznajesz

planety Układu

Słonecznego

wskazuje na schemacie

układu planet wybraną

przez nauczyciela planetę,

opisuje wybraną planetę


wymienia cechy

klimatu wybranej

planety skalistej

i wyjaśnia, dlaczego nie

rozwinęło się na niej

życie.

charakteryzuje planety


porównuje cechy

klimatu wybranej

planety i Ziemi oraz

wyjaśnia, dlaczego

panują na niej warunki

niesprzyjające życiu.

opisuje różne obiekty

astronomiczne.

42

24. Z czego jest

zbudowana Ziemia?

wymienia warstwy

budujące Ziemię,

rozróżnia przedmioty

wykonane z materiałów

o właściwościach

metalicznych

i niemetalicznych.

charakteryzuje

substancje metaliczne

i niemetaliczne,

określa zastosowanie

wybranych materiałów

o właściwościach

metalicznych.


warstwy budujące

Ziemię, posługując się

graficznym schematem

budowy Ziemi.

wykreśla, według opisu,

diagram słupkowy

rozpowszechnienia

niektórych substancji

prostych (pierwiastków

głównych) budujących

skorupę ziemską.

uzasadnia podział

substancji budujących

skorupę ziemską na

proste i złożone.

25. Globus jest

modelem Ziemi

wskazuje na globusie

bieguny oraz oś ziemską,

rozróżnia południki i

równoleżniki.

wymienia rodzaje

globusów.

wskazuje na globusie

półkulę północną

i południową oraz

wschodnią i zachodnią,

podaje cechy

południków

i równoleżników.

uzasadnia, że globus jest

dobrym modelem naszej

planety.

wymienia cechy

poznanych globusów,

wyjaśnia, jakie znaczenie

dla życia na Ziemi ma

nachylenie osi ziemskiej

do płaszczyzny obrotu.

26. Dlaczego

występują noce

i dni?

definiuje ruch obrotowy

Ziemi,

wymienia dzień i noc jako

skutek ruchu

obrotowego.

wyjaśnia termin

górowanie Słońca,

wyjaśnia, że na Ziemi

występują strefy

czasowe oraz

słoneczny (lokalny)

i czas urzędowy.

wyjaśnia obserwowane

zjawisko pozornego

ruchu gwiazd na niebie,

wyjaśnia zjawisko

powstawania dnia

i nocy jako następstwo

ruchu obrotowego

Ziemi,

wyjaśnia znaczenie

utworzenia stref

uzasadnia

wprowadzenie

w niektórych państwach

czasu urzędowego,

na podstawie mapy stref

czasowych w atlasie

odczytuje różnice czasu

w różnych miejscach na

Ziemi.

oblicza godzinę czasu

lokalnego na podstawie

długości geograficznej,

opisuje pozostałe

(nieujęte w podręczniku)

skutki ruchu obrotowego

Ziemi.

43

czasowych.

27. Jakie są

następstwa ruchu

obiegowego Ziemi?

definiuje ruch obiegowy

Ziemi, podaje jego czas

trwania,

wymienia jego

najważniejszy skutek –

występowanie pór roku.

wymienia daty

rozpoczęcia pór roku,

wyjaśnia terminy

równonoc i przesilenie,

wyjaśnia, dlaczego co 4

lata luty ma 29 dni,

wymienia i wskazuje na

mapie strefy

oświetlenia Ziemi.

posługuje się

terminami: zwrotnik

Raka, zwrotnik

Koziorożca, koła

podbiegunowe;

wskazuje je na globusie.

wskazuje rysunek

przedstawiający

położenie Ziemi

w stosunku do Słońca

w dniach przesileń

i równonocy,



w stosunku do osi

ziemskiej warunkuje

oświetlenie Ziemi,

rozpoznaje i wskazuje

rysunki przedstawiające

położenie Ziemi


w dniach

rozpoczynających pory

roku.



położenie Słońca i Ziemi

w dniach rozpoczęcia por

roku,

wyjaśnia zależność pór

roku od wysokości Słońca

nad widnokręgiem.

28. Poznajesz lądy

i oceany

nazywa i wskazuje na

globusie oraz mapie

kontynenty i oceany,

wskazuje na mapie świata

przykładową wyspę,

półwysep, archipelag

wyjaśnia terminy linia

brzegowa rozwinięta

i nierozwinięta,

rozpoznaje na mapie

linię brzegową

rozwiniętą

wyjaśnia termin

wszechocean,

wyjaśnia znaczenie

terminów: wyspa,

półwysep, przylądek,

opisuje budowę dna

oceanicznego, wskazuje

na mapie: szelf, stok

kontynentalny, rów

oceaniczny, grzbiet

oceaniczny,


dany czynnik wpływa na

zmianę zasolenia mórz

i oceanów (zwiększa

zasolenie czy zmniejsza

i dlaczego).

44

wysp. i nierozwiniętą,

podaje nazwę:

największego,

najmniejszego,

najzimniejszego

i najcieplejszego

kontynentu.

zatoka, cieśnina,

określa, bez mapy,

półkulę, na której leży

dany kontynent.

wymienia czynniki

mające wpływ na

zasolenie mórz

i oceanów.

29. Największy,

najmniejszy,

najcieplejszy,

najzimniejszy ...

wskazuje poszczególne

kontynenty na globusie,

mapie ściennej świata

oraz mapie w atlasie,


mapie oceany i morza

oblewające poszczególne

kontynenty.

wskazuje i odczytuje

z mapy nazwy

większych wysp,

półwyspów, cieśnin

i mórz przybrzeżnych

każdego kontynentu,

rozpoznaje rodzaj linii

brzegowej przy

różnych kontynentach

i uzasadnia swój

wybór,

wskazuje na mapie

granice między Afryką

a Europą i Afryką a Azją

oraz między innymi

kontynentami,

wskazuje na mapie

świata Australię.

opisuje położenie

Australii w stosunku do

innych kontynentów,

uzasadnia różnice we

florze i faunie między

Australią a innymi

kontynentami (relikty

i endemity),

podaje powierzchnię

kontynentów – od

największego do

najmniejszego.

wymienia przykładowe

(największe) państwa

leżące na poszczególnych

kontynentach,

wskazuje na mapie

(wymienione przez

nauczyciela) większe

krainy geograficzne, rzeki

i jeziora oraz obiekty na

różnych kontynentach.

wskazuje na mapie

obiekty na różnych

kontynentach, podaje

czy jest to kraina

geograficzna, wyspa,

półwysep i inne.

analizuje, porównuje

mapy tematyczne

różnych kontynentów,

wyciąga wnioski.

45

30. Poznajesz życie

w oceanach

podaje przykłady

morskich organizmów

samożywnych

i cudzożywnych,


zwierząt do życia

w głębinach

oceanicznych.


plankton,

wymienia czynniki

niezbędne do

zachodzenia procesu

fotosyntezy.


organizmów do życia


i toni wodnej,

układa prosty łańcuch

pokarmowy

występujący w oceanie.

wyjaśnia różnice

w sposobie odżywiania

się fitoplanktonu

i zooplanktonu,

wyjaśnia, jak odżywiają

się organizmy

w głębinach

oceanicznych.


pokarmowy występujący

w głębinach

oceanicznych,

porównuje warunki

panujące

w poszczególnych

strefach.

31. Podróże

pomagają lepiej

poznać świat

opisuje najdawniejsze

odkrycia geograficzne,

które przyczyniły się do

zmiany sposobu myślenia

o Ziemi,

opisuje wyprawy

Kolumba i Magellana.

wymienia dwa

nazwiska Polaków,

którzy przyczynili się do

poznania różnych

zakątków kuli

ziemskiej,

wskazuje na mapie

trasy wybranych

podróżników.

ocenia znaczenie

podróży Kolumba

i Magellana dla rozwoju

myśli geograficznej,

wyjaśnia, dlaczego wiek

XV i XVI nazwano erą

wielkich odkryć

geograficznych

opowiada o zdobywcach

biegunów ziemskich,

podaje ich nazwiska.

ocenia znaczenie ery

wielkich odkryć

geograficznych dla

rozwoju świata,

ocenia znaczenie odkryć

geograficznych dla

tempa rozwoju świata

w wieku XX i XXI.

32. Powtórzenie

działu „Planeta

Ziemia”

wyjaśnia założenia teorii

heliocentrycznej Mikołaja

Kopernika,

definiuje ruchy Ziemi

(obrotowy i obiegowy),

wymienia najważniejsze

konsekwencje ruchów

wyjaśnia, dlaczego na

Ziemi występują: czas

lokalny, czas słoneczny

i czas urzędowy,

wyjaśnia terminy:

górowanie, przesilenie

i równonoc.

wyjaśnia konsekwencje

ruchów Ziemi,

wyjaśnia znaczenie

utworzenia stref

czasowych oraz

uzasadnia

wprowadzenie czasu



w stosunku do osi

ziemskiej warunkuje

oświetlenie Ziemi,

rozpoznaje i wskazuje


położenie Ziemi

na podstawie mapy stref

czasowych w atlasie

odczytuje różnice czasu

w różnych miejscach na

Ziemi,

opisuje pozostałe

(nieujęte w podręczniku)

skutki ruchu obrotowego

46

Ziemi,

nazywa i wskazuje na

globusie i mapie

kontynenty i oceany oraz

pokazuje przykładową

wyspę, półwysep,

archipelag,

wskazuje kontynent:

największy, najmniejszy,

najcieplejszy,

najzimniejszy.


mapie strefy

oświetlenia Ziemi,

rozpoznaje linię

brzegową rozwiniętą

i linię brzegową

nierozwiniętą,

opowiada

o najdawniejszych

oraz późniejszych

odkryciach

geograficznych, które

przyczyniły się do

zmiany sposobu

myślenia o Ziemi oraz

o wyprawie Kolumba

i Magellana.

urzędowego,

posługuje się

terminami: zwrotnik

Raka, zwrotnik

Koziorożca, koła

podbiegunowe;

wskazuje je na globusie,

wskazuje na mapie

granice między Afryką

a Europą i Afryką a Azją

oraz między innymi

kontynentami.


w dniach

rozpoczynających pory

roku,

wyjaśnia zależność pór

roku od wysokości

Słońca nad

widnokręgiem,

wyjaśnia budowę dna

oceanicznego oraz

pojęcie wszechoceanu,

wymienia czynniki

mające wpływ na

zasolenie mórz

i oceanów,

analizuje, porównuje

mapy tematyczne

różnych kontynentów,

wyciąga wnioski,

ocenia znaczenie odkryć

geograficznych dla

tempa rozwoju świata.

Ziemi,



położenie Słońca i Ziemi

w dniach rozpoczęcia pór

roku,


dany czynnik wpływa na

zmianę zasolenia mórz

i oceanów (zwiększa

zasolenie czy zmniejsza

i dlaczego).

Dział 5 – Krajobrazy Ziemi

33. Klimaty na Ziemi wymienia i wskazuje na wymienia strefy charakteryzuje strefy wskazuje różnice uzasadnia

47

układają się

strefowo

mapie strefy

klimatyczne,

określa w przybliżeniu

położenie strefy roślinnej

w stosunku do równika.

roślinne występujące

na Ziemi,

określa położenie

strefy klimatycznej

i roślinnej w stosunku

do innych stref.

klimatyczne,

opisuje strefy roślinne

występujące na kuli

ziemskiej,

wymienia strefy leśne

i bezleśne.

między strefami

klimatycznymi

i roślinnymi i je

uzasadnia,

podaje przykłady

wpływu różnych

czynników

przyrodniczych na

powstawanie stref

roślinnych,

uzasadnia różnice

między strefami

klimatycznymi.

występowanie

krajobrazów

astrefowych,

podaje przykłady

krajobrazów

astrefowych.

34. W pobliżu

równika rośnie

wilgotny las

równikowy

wskazuje na mapie

świata obszary

występowania

wilgotnych lasów

równikowych,

podaje przykłady


w wilgotnym lesie

równikowym.

wymienia cechy

klimatu typowego dla

obszarów

zajmowanych przez

wilgotne lasy

równikowe,

prezentuje prostą

zależność pokarmową

występującą

w wilgotnym lesie

równikowym.

opisuje klimat

wilgotnych lasów

równikowych

i związane z nim

warunki życia

organizmów.

interpretuje dane

dotyczące średnich

miesięcznych opadów

i temperatury

powietrza

przedstawione na

wykresie.

prezentuje bogactwo

roślin i zwierząt żyjących

w wilgotnych lasach

równikowych różnych

kontynentów.

48

35. Na Ziemi są

„morza traw” –

sawanny

wskazuje na mapie

świata obszary

zajmowane przez

sawanny,

podaje przykłady

organizmów

zamieszkujących

sawanny.

wymienia

charakterystyczne

cechy klimatu sawann,

opisuje

przystosowania


na obszarach

trawiastych,

prezentuje prostą


występującą na

sawannie.

interpretuje dane

przedstawione na

wykresie dotyczące

średnich miesięcznych

opadów i temperatury

powietrza.

opisuje klimat obszarów

trawiastych – sawann

oraz związane z nim

warunki życia

organizmów.

wskazuje obszary

sawann na różnych

kontynentach.

36. Stepy

przypominają

ogromne łąki

podaje przykłady

organizmów

zamieszkujących step,

pampę, prerię.

wskazuje na mapie

świata występowanie

obszarów

zajmowanych przez

obszary trawiaste

klimatu

umiarkowanego,

prezentuje prostą


występującą na stepie,

pampie lub prerii.

interpretuje dane

przedstawione na

wykresie dotyczące

średnich miesięcznych

opadów i temperatury

powietrza,

wymienia

charakterystyczne

cechy klimatu

obszarów

zajmowanych przez

step, pampę, prerię.

opisuje klimat obszarów

trawiastych – prerii,

pampy, stepu, puszty

oraz związane z nim

warunki życia

organizmów,

wyjaśnia, dlaczego

obecnie obszary

trawiaste – stepy – są

nazywane spichlerzem

świata.

charakteryzuje obszary

trawiaste różnych

kontynentów.

37. Poznajesz wskazuje na mapie wymienia cechy rozpoznaje na opisuje klimat pustyń prezentuje fragmenty

49

wielkie pustynie

świata

świata obszary pustynne,

podaje przykłady

organizmów

zamieszkujących

pustynie.

klimatu obszarów

pustynnych na

podstawie

interpretacji wykresu

klimatycznego,

opisuje

przystosowania


na pustyni.

ilustracjach i nazywa

rodzaje pustyń.

i związane z nim

warunki życia

organizmów.

literatury opisujące

krajobraz i warunki życia

na pustyniach różnych

kontynentów.

38. Poznajesz

okolice Morza

Śródziemnego

wskazuje na mapie

obszar basenu Morza

Śródziemnego,

krótko (3–4 zdania), na

podstawie mapy, opisuje

ukształtowanie terenu

wokół Morza

Śródziemnego.

wyjaśnia termin

makia,


rośliny strefy

śródziemnomorskiej,

wymienia ważniejsze

miasta leżące

w krajobrazie

śródziemnomorskim,

uzasadnia, dlaczego

jest to rejon atrakcyjny

dla turystów.

uzasadnia, dlaczego

świat zwierzęcy

w krajobrazie

śródziemnomorskim

jest ubogi,

wymienia zwierzęta tej

strefy.

analizuje wykresy

klimatyczne

i charakteryzuje klimat

śródziemnomorski,

wyjaśnia, jak zmieniła

się roślinność tego

regionu na przestrzeni

wieków.

ocenia zmiany

krajobrazu naturalnego

w basenie Morza

Śródziemnego

w kontekście szybkiego

rozwoju turystyki,

powodującego

zagrożenie dla

środowiska.

39. Cechy

charakterystyczne

krajobrazu

wskazuje na mapie

ogólnogeograficznej

obszar Alp,

opisuje krajobraz gór

wysokich

w porównaniu

z górami niskimi, np.

wymienia państwa, na

których obszarze leżą

Alpy, określa, którą

wyjaśnia, dlaczego Alpy

nazywamy barierą

klimatyczną,

ocenia szanse dalszego

rozwoju turystyki

w Alpach w kontekście

ochrony krajobrazu

50

wysokogórskiego wymienia atrakcje

turystyczne Alp.

Świętokrzyskimi

poznanymi w klasie 5.,

opisuje klimat Alp, po

stronie północnej

i południowej,

wyjaśnia termin

granica wieloletniego

śniegu.

część kraju zajmują,

opisuje piętra roślinne

w Alpach

w porównaniu

z piętrami roślinnymi

w Tatrach

(podobieństwa

i różnice),

podaje przykładowe

rośliny w danym

piętrze.

wyjaśnia przyczyny

różnic w klimacie na

stokach południowych

i północnych Alp,

wyjaśnia etapy

powstawania lodu

lodowcowego w kotłach

lodowcowych w Alpach,

wyjaśnia powstawanie

jęzorów lodowcowych.

naturalnego,

podaje informacje

o Alpach,

niezamieszczone

w podręczniku.


w tajdze

wskazuje na mapie

świata obszary

porośnięte tajgą,


i zwierząt

charakterystycznych dla

tajgi.

opisuje


i zwierząt do życia

w tajdze,


pokarmowy

występujący w tajdze.

opisuje klimat

umiarkowany chłodny

i związane z nim

warunki życia

organizmów w tajdze.

porównuje strategie

różnych zwierząt

zapewniające im

przetrwanie zimy.

wymienia, na

podstawie interpretacji

klimatogramu, cechy

klimatu

umiarkowanego

chłodnego.

charakteryzuje obszary

leśne klimatu

umiarkowanego

chłodnego na kuli

ziemskiej.


w tundrze

wskazuje na mapie

świata obszary

porośnięte tundrą,

podaje przykłady

organizmów

wymienia, na

podstawie


klimatycznego, cechy

klimatu strefy

opisuje klimat strefy

okołobiegunowej

i związane z nim

warunki życia

w tundrze,

wyjaśnia, dlaczego

w tundrze nie

występują drzewa,

wyjaśnia termin

prezentuje kartę

doświadczenia

ukazującego znaczenie

wieloletniej zmarzliny

w rozwoju roślinności

51

zamieszkujących tundrę. okołobiegunowej,

opisuje


i zwierząt do życia

w tundrze.


pokarmowy

występujący

w tundrze.

wieloletnia zmarzlina. oraz opisuje przebieg

doświadczenia

i dokumentuje je

własnymi fotografiami.

42. Czy w okolicach

biegunów istnieje

życie?

wskazuje na mapie

świata obszary zaliczane

do strefy

okołobiegunowej,

podaje przykłady

organizmów

zamieszkujących obszary

polarne.

podaje, na podstawie


klimatycznego, cechy

klimatu obszarów

okołobiegunowych,

wskazuje

przystosowania


na obszarach Arktyki

i Antarktydy.

opisuje różnorodność

organizmów

zamieszkujących

obszary Arktyki

i Antarktydy,


pokarmowy

występujący na

obszarach polarnych.

wymienia

charakterystyczne

rośliny i zwierzęta

zamieszkujące tundrę

Arktyki, wskazując te,

które żyją tam stale i te,

które pojawiają się

tylko latem.

określa warunki życia na

obszarach

okołobiegunowych

z podkreśleniem różnic

między Arktyką

i Antarktydą.

43. Powtórzenie

działu „Krajobrazy

Ziemi”


mapie strefy klimatyczne

i krajobrazowo roślinne

Ziemi,

spośród stref

krajobrazowo roślinnych

wymienia te, które mogą

być atrakcją turystyczną;

podaje przykłady,

opisuje położenie stref

klimatycznych

i krajobrazowych,


rośliny i zwierzęta

danej strefy

krajobrazowo-

roślinnej,

wymienia pojęcia

omawia

i charakteryzuje strefy

klimatyczne

i krajobrazowe

(roślinne) na Ziemi.

wskazuje różnice

klimatyczne i roślinne

między strefami,

podaje przykłady

i uzasadnia

występowanie

krajobrazów

astrefowych,

wyjaśnia znaczenie

przyporządkowuje

klimatogramy danej

strefie krajobrazowej

świata, analizuje je

i uzasadnia,

posługuje się

informacjami o strefach

krajobrazowo-

roślinnych, które nie są

zamieszczone

52


krajobrazem gór niskich

i krajobrazem

wysokogórskim.

poznane podczas

omawiania

krajobrazów na Ziemi.

nowopoznanych pojęć

i posługuje się nimi.

w podręczniku.

Dział 6 – Bliżej fizyki

44. Wielkości

charakteryzujące

substancje

wymienia jednostki

masy,

wymienia jednostki

objętości,

wyznacza masę

i objętość wybranych

ciał.

przelicza jednostki

masy i objętości,

definiuje gęstość,

na podstawie

jednostki masy

i objętości podaje

jednostkę gęstości.

oblicza gęstość

substancji, znając jej

masę i objętość,

interpretuje pojęcie

masy i gęstości.

interpretuje gęstość

jako wielkość fizyczną.

przekształca wzór na

gęstość i wyznacza

z niego masę lub

objętość.

45. Jakie są rodzaje

ruchu?

opisuje dowolny ruch

ciała,

podaje przykłady

ruchów prostoliniowych

i krzywoliniowych.

wyjaśnia pojęcie

układu odniesienia,

wyjaśnia terminy tor

i droga,

wymienia jednostki

czasu i potrafi je

przeliczać,

wymienia jednostki

drogi i potrafi je

przeliczać.

podaje przykład

świadczący

o względności ruchu,

stosuje definicję

prędkości do

wyznaczenia jej

wartości.

prezentuje symbole

literowe prędkości,

drogi i czasu oraz

formułę matematyczną

definiującą prędkość.

przekształca wzór na

prędkość, wyznaczając

z niego drogę lub czas.

53

46. Jak wyznaczyć

prędkość ciała?

porównuje prędkości

poruszających się ciał.

opisuje sposób

wyznaczenia

prędkości dowolnego

ciała.

przelicza jednostki

drogi, czasu

i prędkości.

oblicza prędkość

poruszających się ciał,

znając drogę i czas jej

przebycia.

oblicza parametry

ruchu na podstawie

definicji prędkości.

47. Tarcie i inne

opory ruchu

opisuje zjawisko tarcia

w ciałach stałych

i cieczach,

opisuje opory ruchu

występujące

w przyrodzie.

opisuje pozytywne

i negatywne skutki

oporów ruchu

w przyrodzie.

wyjaśnia, od czego

zależy siła tarcia dwóch

trących się

powierzchni.

podaje, w jaki sposób

można zmniejszyć lub

zwiększyć siłę tarcia.

opisuje skutki

występowania siły tarcia

lub oporu ruchu

w przykładzie podanym

przez nauczyciela.

48. Co nazywamy

prądem

elektrycznym?

wymienia źródła energii

elektrycznej,


odbiorniki energii

elektrycznej.

opisuje przepływ

prądu elektrycznego,

podaje przykłady

przewodników

i izolatorów.

opisuje wygląd

i funkcję przewodu

elektrycznego,

podaje przykłady

niebezpiecznego

użytkowania urządzeń

elektrycznych.

wyjaśnia pojęcie

przewodnika i izolatora,

wymienia napięcie, jako

cechę charakteryzującą

źródła energii

elektrycznej.

wymienia wielkości

fizyczne

charakteryzujące prąd

elektryczny oraz ich

jednostki.

49. Kiedy płynie

prąd elektryczny?

wymienia elementy

prostego obwodu

elektrycznego.

opisuje za pomocą

symboli elementy

prostego obwodu

elektrycznego,

wymienia warunki

przepływu prąd

rysuje schemat

obwodu elektrycznego

na podstawie jego

rzeczywistego wyglądu,

łączy elementy

obwodu elektrycznego

wyjaśnia znaczenie

zabezpieczania obwodu

elektrycznego

w naszych domach,

wymienia sytuacje,

w jakich może dojść do

rysuje schemat obwodu

elektrycznego

zawierającego dwa lub

więcej odbiorników.

54

elektrycznego

w obwodzie.

na podstawie

narysowanego

schematu.

porażenia prądem

elektrycznym.

50. Urządzenia,

które ułatwiają

prace w domu

wymienia urządzenia

elektryczne używane

w domach,

podaje podstawowe

zasady bezpieczeństwa

obowiązujące podczas

korzystania z urządzeń

elektrycznych.

określa miejsce

podłączenia i sposób

użytkowania

przykładowego

urządzenia

elektrycznego.

opisuje zasadę

bezpiecznego

użytkowania

przykładowego

urządzenia

elektrycznego.

prezentuje na

wybranym przykładzie

zasadę działania

prostego urządzenia

elektrycznego.

opisuje budowę i zasady

działania urządzenia

elektrycznego na

podstawie instrukcji

obsługi.

51. Dlaczego

oszczędzamy

energię elektryczną?

rozróżnia odnawialne

i nieodnawialne źródła

energii,

wymienia sposoby

oszczędzania energii

elektrycznej.


wybrane źródła

energii,

podaje przykłady

szkodliwego działania

kwaśnych opadów na

rośliny.

uzasadnia pojęcia:

odnawialne

i nieodnawialne źródła

energii,

wyjaśnia szkodliwy

wpływ na środowisko

produktów spalania

paliw kopalnych.

uzasadnia korzyści

płynące z oszczędzania

energii.

interpretuje wynik

doświadczenia Sprawdź,

jaki wpływ na rośliny ma

„kwaśny deszcz”.

52. Jakie

właściwości mają

magnesy?

wymienia nazwy

magnesów trwałych,

podaje, kiedy dochodzi

do odpychania, a kiedy

opisuje pojęcie

biegunów

magnetycznych.

rozróżnia bieguny

magnetyczna

oraz określa je za

pomocą symbolu

opisuje pole

magnetyczne wokół

magnesu sztabkowego

i podkowiastego.

podaje zastosowania

magnesów.

55

do przyciągania

biegunów

magnetycznych dwóch

różnych magnesów.

i koloru.

53. Pole

magnetyczne Ziemi

opisuje sposób

wyznaczania biegunów

magnetycznych Ziemi.

opisuje pole

magnetyczne Ziemi,

wyjaśnia znaczenie

występowania pola

magnetycznego Ziemi

dla niektórych

zwierząt.

buduje własny kompas,

buduje własny

elektromagnes.

wyjaśnia, co pokazuje

igła magnetyczna.

opisuje wykorzystanie

elektromagnesu.

54. Powtórzenie

działu „Bliżej fizyki”

wymienia jednostki

masy, objętości

i gęstości,

wymienia jednostki

drogi, czasu i prędkości,

podaje przykłady

przewodników

i izolatorów,

rysuje symbole graficzne

elementów obwodu

elektrycznego.

opisuje ruch, biorąc

pod uwagę, jego

względność i kształt

toru,

wymienia skutki

działania sił tarcia

i oporów ruchu,

wymienia ciężar

i rodzaje trących się

powierzchni jako

własności siły tarcia,

określa właściwości

magnesów trwałych.

przelicza jednostki

masy i objętości,

przelicza jednostki

drogi, czasu

i prędkości,

opisuje przepływ prądu

elektrycznego

w przewodniku,

opisuje pole

magnetyczne Ziemi.

oblicza gęstość

substancji. znając jej

masę i objętość,

oblicza prędkość

poruszających się ciał,

znając drogę i czas jej

przebycia.

oblicza masę lub

objętość ciał, korzystając

z definicji gęstości,

oblicza parametry ruchu

na podstawie definicji

prędkości.

56

Dział 7 – Powtórzenie przed gimnazjum

55. Powtórzenie

wiadomości –

obserwacje

i doświadczenia

przyrodnicze

wymienia cechy badacza

przyrody,

opisuje sposoby

poznawania przyrody,

opisuje rolę zmysłów

w odbieraniu wrażeń ze

środowiska

zewnętrznego,

podaje przykłady

przyrządów optycznych

służących do obserwacji

wymienionych obiektów

przyrodniczych,

planuje proste

doświadczenie

przyrodnicze

pozwalające poznać

rozwój dowolnej rośliny,

podaje przykłady

obiektów

przyrodniczych, które

można obserwować.

wymienia źródła

wiedzy o tematyce

przyrodniczej

i wskazuje ich

znaczenie

w formułowaniu

wniosków z obserwacji

i doświadczeń,

odróżnia próbę

kontrolną od próby

badawczej

w doświadczeniu,

podaje przykłady

dokumentowania

obserwacji

i doświadczeń

przyrodniczych.

wyjaśnia znaczenie

obserwacji

i doświadczeń

w poznawaniu

przyrody,

wskazuje różnice

między próbą

badawczą i próbą

kontrolną,

wyjaśnia, czym się

różni obserwacja od

doświadczenia

przyrodniczego.

określa warunki,

w których pozostaje

próba badawcza i próba

kontrolna

doświadczenia

przyrodniczego,

planuje kartę

obserwacji

przyrodniczej,

opisuje znaczenie karty

pracy doświadczenia.

opisuje poznane

zjawiska, posługując się

schematem lub

modelem,

wyjaśnia, kiedy można

wyciągać wnioski

z obserwacji

i doświadczeń.

56. Powtórzenie podaje przykłady trzech opisuje poznane posługuje się definiuje poznane wyciąga wnioski

57

wiadomości –

substancje i ich

przemiany

stanów skupienia

substancji i ich

mieszanin,

podaje przykłady

poznanych zjawisk,

podaje przykłady

zastosowania

materiałów zależnie od

ich właściwości.

zjawiska,

wyjaśnia poznane

pojęcia.

drobinowym modelem

budowy materii,

określa warunki,

w których zachodzą

poznane zjawiska.

pojęcia,

opisuje poznane

zjawiska, posługując się

schematem lub

modelem.

z doświadczeń,

rozwiązuje poprawnie

test podstawowy (A lub

B) i dodatkowo test

trudny (C).

57. Powtórzenie

wiadomości –

pogoda i jej

składniki

wymienia podstawowe

składniki pogody,

rozróżnia opady i osady

atmosferyczne.

przedstawia na mapie

pogody składniki za

pomocą znaków

synoptycznych,

opisuje, jakie są

przyczyny

powstawania tęczy,

opisuje przyczyny

występowania burz.

wymienia przyrządy,

za pomocą których

mierzymy

poszczególne składniki

pogody,

opisuje pogodę na

podstawie mapy

synoptycznej lub

komunikatu słownego.

porównuje prędkość

dźwięku i prędkość

światła.

szacuje odległość od

centrum burzy na

podstawie prędkości

dźwięku, światła i czasu

między błyskiem

pioruna a grzmotem.

58. Powtórzenie

wiadomości – świat

roślin

rozróżnia rośliny zielne,

drzewa i krzewy,

rozpoznaje organy

roślinne,

opisuje zmiany

podaje przykłady

roślin rosnących

w różnych

środowiskach,


gatunki

podaje funkcje

organów roślinnych.

rozróżnia mchy,

paprocie, skrzypy

i widłaki,

wymienia warunki

niezbędne do

opisuje sposoby

rozmnażania się roślin.

58

w świecie roślin

zachodzące w ciągu

roku.

nagonasiennych

i okrytonasiennych,

podaje miejsce

zachodzenia i cel

procesu fotosyntezy.

przebiegu fotosyntezy.

59. Powtórzenie

wiadomości – świat

zwierząt

podaje przykłady

zwierząt żyjących

w różnych

środowiskach,

rozróżnia bezkręgowce

i kręgowce.

wymienia wspólne

cechy zwierząt,

opisuje podstawowe

zasady opieki nad

zwierzętami

domowymi.

porównuje ryby, płazy,

gady, ptaki i ssaki,

klasyfikuje pospolite

zwierzęta różnych

środowisk do

głównych grup

systematycznych.

porównuje

pierścienice,

skorupiaki, pajęczaki,

owady i mięczaki,

wskazuje

przystosowania ryb do

życia w wodzie

i ptaków do lotu.

podaje przykłady

zwierząt egzotycznych

żyjących w różnych

środowiskach i ich

przynależność

systematyczną.

60. Powtórzenie

wiadomości –

organizm człowieka

wymienia komórkę jako

najmniejszy element

budujący wszystkie

organizmy,

podaje przykłady

układów narządów

budujących organizm

człowieka,

wymienia etapy rozwoju

człowieka,

opisuje zmiany

wymienia narządy

budujące organizm

człowieka i określa ich

przynależność do

odpowiedniego

układu,

podaje funkcje

wybranych układów

narządów człowieka.

podaje przykłady

komórek budujących

ciało człowieka,

podaje przykłady

tkanek budujących

ciało człowieka.

opisuje tkankę jako

zespół komórek,

opisuje układy

narządów budujących

organizm człowieka,

charakteryzuje etapy

rozwoju człowieka.

opisuje hierarchiczną

budowę ciała człowieka,

podaje odpowiednie

przykłady.

59

zachodzące

w organizmach dziewcząt

i chłopców podczas

dojrzewania płciowego.

61. Powtórzenie

wiadomości – jak

być zdrowym?

opisuje zachowania

zapobiegające chorobom

przenoszonym przez

zwierzęta, bakterie,

wirusy,

wyjaśnia, na co należy

zwracać uwagę podczas

zakupu

i przechowywania

produktów spożywczych.

podaje przykłady

produktów spożywczych

korzystnie i niekorzystnie

wpływających na

organizm człowieka,


higiena skóry, włosów,

zębów, paznokci

i odzieży,

wskazuje właściwe

sposoby spędzania

wolnego czasu

podaje przykłady

zachowań i sytuacji,

które mogą zagrażać

zdrowiu i życiu

człowieka,

wymienia

podstawowe zasady

bezpiecznego

zachowania się

w domu.

podaje propozycje

asertywnego

zachowania się wobec

presji otoczenia.


zachowania postawy

asertywnej wobec

presji otoczenia,

wymienia podstawowe

zasady postępowania

z produktami

spożywczymi.

opisuje zasady

właściwego odżywiania

się.

podaje przykłady

negatywnego wpływu

wybranych gatunków

zwierząt, roślin,

grzybów, bakterii

i wirusów na zdrowie

człowieka.

uzasadnia stwierdzenie,

że aktywny wypoczynek

sprzyja utrzymaniu

zdrowia,

wymienia zasady

zdrowego stylu życia

i uzasadnia konieczność

ich stosowania.

wykazuje, dobierając

argumenty dotyczące

fizjologii organizmu

człowieka, szkodliwy

wpływ alkoholu,

nikotyny i substancji

psychoaktywnych.

60

z uwzględnieniem zasad

bezpieczeństwa w czasie

gier i zabaw,

podaje numery

alarmowe.

62. Powtórzenie

wiadomości –

Polska, nasza

ojczyzna

podaje pełną nazwę

państwa polskiego,

podaje nazwę miasta

będącego stolicą Polski,


mapie większe miasta

Polski,

wymienia państwa

graniczące z Polską,

podaje od której

strony świata dane

państwo jest naszym

sąsiadem.

wymienia instytucje

państwowe znajdujące

się w stolicy,

omawia podział

administracyjny Polski,

określa położenie

pasów rzeźby terenu

względem siebie.

charakteryzuje

poszczególne pasy

rzeźby terenu w Polsce,

wyjaśnia, na jakiej

podstawie zostały

w Polsce wydzielone

pasy rzeźby terenu,

ocenia skuteczność

różnych form ochrony

przyrody,

podaje informacje

dotyczące krain

geograficznych Polski,

nieujęte w podręczniku

(ciekawostki).

na podstawie mapy

opisuje ukształtowanie

powierzchni Polski.

wymienia nazwy,

i krótko omawia (w

jednym zdaniu), pasy

rzeźby terenu

w Polsce,

opisuje, w jaki sposób

można chronić

przyrodę.

na podstawie opisu

cech krajobrazu,

rozpoznaje i podaje

nazwę pasa rzeźby

terenu,

opisuje formy ochrony

przyrody w Polsce.

63. Powtórzenie

wiadomości –

wymienia nazwy ruchów charakteryzuje ruchy

Ziemi, określa wokół

wymienia wszystkie

następstwa ruchów

podaje co najmniej 5

cech

wyjaśnia występowanie

na Ziemi krajobrazów

61

planeta Ziemia Ziemi,

wymienia najważniejsze

następstwo ruchu

obrotowego

i obiegowego Ziemi,


mapie kontynenty

i oceany kuli ziemskiej.

czego się odbywa, czas

trwania itp.

charakteryzuje linię

brzegową rozwiniętą

i nierozwiniętą.

Ziemi.

wyjaśnia pojęcie

wszechoceanu,

charakteryzuje dno

oceaniczne.

charakteryzujących

Ziemię jako planetę,

charakteryzuje

kontynenty, określając

ich położenie, linię

brzegową i inne cechy,

wyjaśnia, dlaczego na

Ziemi występują strefy

oświetlenia Ziemi

i dlaczego na ich

obszarze występują

strefy klimatyczne,

charakteryzuje strefy

klimatyczne Ziemi.

astrefowych,

analizuje mapy

tematyczne i wyciąga

wnioski.

Dział 8 – Osiągnięcia człowieka

64. Odkrycia

i wynalazki

zmieniają życie ludzi

wymienia nazwy prostych

narzędzi stosowanych

przez ludzi pierwotnych,

wymienia nazwy

surowców stosowanych

w dawnych czasach do

wyrobu narzędzi.

przedstawia

przełomowe

wydarzenia w dziejach

ludzkości,

opisuje sposoby

wytwarzania

pierwszych naczyń

używanych przez

człowieka.

wyjaśnia znaczenie

metod posługiwania się

ogniem,

opisuje wpływ

hutnictwa szkła na

rozwój nauk

przyrodniczych.

przedstawia zalety

i wady materiałów

pisarskich stosowanych

w historii ludzkości.

uzasadnia znaczenie

przełomowych odkryć

dla rozwoju ludzkości.

62

65. W jaki sposób

ludzie poznają

Wszechświat?

wymienia przyrządy

i sposoby służące

poznawaniu kosmosu.

wymienia ważne

wydarzenia związane

z podbojem kosmosu.

wskazuje w kolejności

chronologicznej

wydarzenia związane

z podbojem kosmosu.

wymienia powody, dla

których ludzie chcą

poznawać kosmos.

wymienia wydarzenia

z współczesnej historii

podboju kosmosu.

66. Co to jest

telekomunikacja?

wyjaśnia znaczenie

terminu telekomunikacja,

wymienia rodzaje sieci

tworzące wspólną sieć

telekomunikacyjną,

wskazuje podstawowe

elementy komputera.

wymienia podstawowe

elementy sieci

telekomunikacyjnej,

wymienia

zastosowania

komputera.

podaje przeznaczenie

podstawowych

elementów sieci

telekomunikacyjnej,

przedstawia zasadę

działania telefonu.

porównuje zasady

działania telefonii

stacjonarnej

i komórkowej

(mobilnej).

charakteryzuje sposoby

przesyłania informacji

w technice analogowej

i cyfrowej.

67. Osiągnięcia

medycyny są

ogromne

wymienia zasady

profilaktyki chorób

układu krążenia.

wymienia

najważniejsze odkrycia

w dziedzinie zwalczania

chorób zakaźnych i ich

twórców oraz określa,

kiedy miały miejsce.

wyjaśnia zasadę

działania szczepionki

oraz antybiotyków,

podaje przykłady

narządów, które można

przeszczepiać.

wyjaśnia, na czym

polega miażdżyca.

wyjaśnia istotę chorób

nowotworowych.

68. Polacy

przyczynili się do

rozwoju nauki

wymienia nazwiska pięciu

sławnych Polaków,

wymienia odkrycia,

dokonania, wynalazki

poszczególnych osób.

prezentuje sylwetki

wybranych, sławnych

Polaków.

zestawia nazwiska

sławnych Polaków

z dziedziną wiedzy

i okresem działalności.

omawia dokonania

polskich uczonych

i wynalazców.

uzasadnia znaczenie

dokonań polskich

uczonych dla rozwoju

nauki.

63

69. Jakie są globalne

problemy ludzkości?

podaje przykłady

codziennych działań ludzi,

które mogą się przyczynić

do ochrony środowiska.

wymienia 3 agendy

ONZ i określa ich

główne zadania,

podaje przykłady

polskich organizacji

charytatywnych i ich

działalności.

wymienia i krótko

opisuje główne

problemy ludzkości.

przedstawia ideę

rozwoju

zrównoważonego.

wymienia alternatywne

źródła energii i uzasadnia

celowość ich

poszukiwania.

70. Fizyka, chemia,

biologia i geografia

należą do nauk

przyrodniczych

wymienia nauki

przyrodnicze,

podaje po jednym

przykładzie zagadnień

związanych z fizyką,

chemią, biologią

i geografią.

krótko omawia, czym

się zajmują: fizyka,

chemia, biologia

i geografia.

podaje przykłady

zagadnień fizycznych,

chemicznych,

biologicznych

i geograficznych, które

były omawiane na

lekcjach przyrody.

podaje przykłady metod

badawczych

stosowanych w fizyce,

chemii, biologii

i geografii,

uzasadnia znaczenie

nauk przyrodniczych dla

rozwoju cywilizacji

ludzkiej.

wykazuje istnienie

związków między

różnymi naukami

przyrodniczymi.

Documents

Wymagania edukacyjne z przyrody. Klasa 4 „Tajemnice ...zsproboszczewice.pl/uploads/dokumenty/wymagania/wymagania_ed/sp/... · Podsumowanie i sprawdzian z działu „Poznajemy najbliższe