WSTĘPNYRAPORT O STANIE MIAST

Andrzej Porawski

dyrektor Biura

Źródła

• System Analiz Samorządowych

• Dane GUS (BDR)

• Ekspertyzy dla ZMP

• Opracowania Instytutu Rozwoju Miast

• Opracowania ZMP

UkładWedług ustawy ustrojowej:• Demografia• Społeczeństwo obywatelskie• Ład przestrzenny – rozwój lokalny• Środowisko, przyroda, zieleń• Gospodarka komunalna (W-Ś, odpady, energia)• Gospodarka nieruchomościami i mieszkaniowa• Drogi i lokalny transport publiczny• Infrastruktura i polityka społeczna• Bezpieczeństwo• Finansowanie zadań publicznych• Zarządzanie miastami (administracja, instytucje)

Stan „medialny” miast• centra rozwoju regionalnego i lokalnego,

• koncentracja problemów społecznych (bezrobocie, bieda, wykluczenie),

• odpływ mieszkańców,

• problemy ekologiczne (śmieci, ścieki, smog),

• największe problemy komunikacyjne,

• zdekapitalizowana infrastruktura, zwłaszcza mieszkaniowa, drogowa i (po-)przemysłowa,

• największe konflikty przestrzenne,

• „wieś” atrakcyjniejsza” od „miasta”;

Demografia (1)• Spadek ludności miast (41 → 39): > 2000 – 11,44 mln.; 2005 – 11,29; 2010 – 11,14;

> Spadek ogółem (2000-2010):

- skutki społeczne i ekonomiczne;

Rok (1.I) 2000 2005 2009 2010

Ludność 38,26 38,17 38,14 38,17

Ludność miast

23,68 23,47 23,29 23,29

% ludn. miejskiej

61,90 61,48 61,07 61,02

Demografia (2)

• Sub-urbanizacja:

- kierunki migracji (gminy podmiejskie),

- marnotrawstwo ekonomiczne;

• Zmiany proporcji pokoleniowych:

- mniej pracujących, więcej pozostających na utrzymaniu,

- „starzenie” - wyzwanie dla polityki społecznej miast i państwa;

Społeczeństwo obywatelskie (1)• Wybory samorządowe:

- bezpośrednie burmistrzów,

- proporcjonalne rad;

• Referenda:

- najczęściej negatywne (odwołanie),

- rzadko pozytywne (w sprawie…);

• Zmiany granic:

- dwie różne sytuacje (M, MiG),

- kwestia konsultacji społecznych.

Społeczeństwo obywatelskie (2)• Jednostki pomocnicze:

- zadania (zwykle opiniowanie, mało decyzji),

- finanse (kwestia zakresu odpowiedzialności),

- mienie (brak zadowalających rozwiązań);

• Współpraca z organizacjami obywatelskimi:

- w 2008 r. - 1 376 mln. PLN, z tego:

* miasta (874 mln.) 63,5%, * gminy wiejskie 10,4%,

* powiaty 14,5 % * województwa 11,6%.

- §§ 281-3; ponadto: § 430 oraz § 245 i 627;

Społeczeństwo obywatelskie (3)

Współpraca z organizacjami obywatelskimi (cd)

Dziedzina MNPP Pozostałe miasta

Gminy miej-sko-wiejskie

Miasta RAZEM

Pomoc społeczna

267,3 22,0 12,1 301,4

Sport, rekrea-cja kultura fiz.

171,8 61,2 72,5 305,5

Kultura 65,6 8,8 3,7 78,1Zdrowie 79,2 24,7 8,0 111,9

Pozostałe 37,6 19,6 19,5 76,7OGÓŁEM 621,5 136,3 115,8 873,6

Ład przestrzenny / rozwój lokalny• Stan prac:

- studia uwarunkowań i kierunków…- miejscowe plany zagospodarowania…- decyzje o warunkach zabudowy;

• Charakterystyka sytuacji w planowaniu przestrzennym:- studia niezintegrowane ze strategią rozwoju i politykami lokalnymi,- plany nierównomiernie rozłożone i nie zawsze odpowiadające na zapotrzebowanie;

Ład przestrzenny / rozwój lokalny (2)• Stan przestrzeni miejskiej:

- nierównomierne zagospodarowanie (brak danych w BDR),- zaśmiecona przestrzeń publiczna,- niekontrolowana (sub-)urbanizacja;

• Przestrzenie w stanie kryzysu (rewitalizacja): 21% powierzchni miast wymaga rewitalizacji:

- 51,8% - strefy śródmiejskie,- 20,0% - obszary poprzemysłowe,- 12,5% - tereny pokolejowe,- 3,3% - tereny powojskowe,- 12,4% - blokowiska (rozbieżności oceny).

Ład przestrzenny / rozwój lokalny (3)• Strategie rozwoju miast, skorelowane z poli-

tyką przestrzenną i społeczną; [polityki sekto-rowe; wsparcie; monitoring i ewaluacja];

• Programy operacyjne:

- zintegrowane,

- sektorowe (w tym obowiązkowe);

• Monitorowanie stanu [rozwoju] miasta:

- wskaźniki sektorowe i zintegrowane (obiekt.);

- wskaźniki opinii mieszkańców (subiektywne);

- wskaźniki rozwoju instytucjonalnego (zarz.);

Środowisko, przyroda, zieleń• Dziedzina, której nie monitorujemy, ani nie

analizujemy (poza WZR);

• Kilka wskaźników w BDR;

• Ważne parametry: lasy, zieleń (parki itp.), łąki i pola; tereny zalewowe;

• Niezbędne wprowadzenie GIS:

- nowoczesne narzędzie gosp. przestrz. (Rybnik, Elbląg, niektóre inne budują),

- najlepsza płaszczyzna integracji procesów zarządzania miastem i otoczeniem;

Gospodarka komunalna (1)• Warunki ustawowe (GK, FP, PZP, PPP, A-K);

• Zakres:

- gospodarka wodno-ściekowa,

- oczyszczanie i zagospodarowanie odpadów,

- zaopatrzenie w media energetyczne, w tym w szerszym zakresie w ciepło,

- targowiska, cmentarze komunalne,

- lokalny transport publiczny,

- gospodarka mieszkaniowa;

Gospodarka komunalna (2)Woda – ścieki:• zbyt mała nadwyżka cen nad kosztami;

(woda – 106,5%) (ścieki – 102%);• dopłaty z budżetów do taryf – zagrożony roz-

wój sieci; jako „socjalne” też niesprawiedliwe (dla biednych i bogatych ta sama cena);

• dostępność usługi „woda” – 94,6% mieszk.;• cena wody – 2,64 zł/m³ brutto;• dostępność usługi „ścieki” – 81,1% mieszk.;• cena ścieków – 3,38 zł/m³ brutto;

Gospodarka komunalna (3)Odpady komunalne (śmieci):• wielki rozrzut cen:

- średnio 45 zł/m³ (m. małe – 32; duże – 54);- od 5 do 262 zł/m³ !!

• dostępność – 89 %(od M - 63% do D - 95,5%);• średnio 11 firm w mieście (M – 3,3; D – 43);• brak monitoringu segregacji i recyklingu;• brak polityki śmieciowej;• niezbędne zmiany przepisów – gmina winna być

właścicielem odpadów komunalnych i kierować je do utylizacji (sprzeciw „lobby śmieciowego”);

Gospodarka komunalna (4)

• Plany zaopatrzenia w media energetyczne;

• Ciepłownictwo (najbardziej sprywatyzowany sektor GK):

- duży rozrzut cen ciepła 30 – 70 zł/GJ; koszt ogrzewania średniego mieszkania (55 m²) od 1,50 zł/m² do 5,00 zł/m²;

• Przygotowujemy ten sektor do monitorowania w SAS (GWD – gotowy zestaw wskaźników);

Gospodarka nieruchomościami

Mienie komunalne:

- administrowanie zamiast zarządzania;

Wyszczeg. Ogółem (ha) Zasób (ha) % pow.

Polska 978 188 781 175 3,13Gminy wiejskie

403 030 353 593 2,02

Gm. miejsko-wiejskie

295 138 246 470 2,96

Gm. miejskie 280 019 181 113 20,05w tym miasta na pr. pow.

176 969 107 428 25,11

Gospodarka mieszkaniowa• Brak polityki mieszkaniowej państwa;

• 1,2 mln. mieszkań komunalnych (w 1990 – było 2,0);

• 45 % budynków komunalnych – sprzed 1946;

• 30 % zasobów – z lat 1946 – 1965;

• 25 % zasobów – po roku 1965;

• Wydatki z budżetów miast – 5 mld zł (w tym 1,8 mld zł – inwestycyjnych);

• Socjalny charakter zasobów i czynszów;

• Wszystkie zadania przekazano bez środków.

Drogi i transport publiczny• Wielkie / zbyt małe nakłady inwestycyjne na drogi:

- gminy – 8 mld zl (2 mld Є),

- powiaty – 1,1 mld zl (0,27 mld Є),

- regiony – 2,6 mld zl (0,65 mld Є),

- razem – 38 % inwestycji lokalnych i regionalnych;• Brak polityki państwa w zakresie zrównoważonego

transportu miejskiego; brak wsparcia dla miast.• Wystarczająca ilość linii autobusowych;• Zbyt mało tras i linii tramwajowych w miastach;• Spada szybkość – rośnie czas podróży;• Dotacje do cen biletów: 41% -A, 45 % - T.

Pomoc społeczna• Zadania „własne” i „zlecone”;• Ogromna nadregulacja prawna;• Wielki wzrost wydatków: 2000 – 10% 2007 – 16 %;• Ważna część – poprzez NGOs (transfer miejski do

NGOs: razem 874 mln zł; pomoc społ. – 34,4 %.• Pomoc społeczną w Polsce determinuje dziś bezro-

bocie i będące jego wynikiem ubóstwo; znacznie mniej – sytuacja demograficzna.

• Trudna sytuacja małych (nawet ponad 20 % wydat-ków budżetowych) i średnich miast.

• Nowe zjawisko – bezdomność – duże miasta.

Kultura

• Wysoki udział w budżetach miast – 3,6 % (najwyższy w miastach 20 - 50.000 – 4,2%).

• Największy wzrost w miastach do 10.000 (mają zwykle tylko domy kultury i biblioteki).

• Szybko rośnie udział wydatków majątkowych (największy udział w miastach 50 - 100.000 i ponad 200.000); w 2008 – 1 mld (5 %).

• Kultura na trzecim miejscu (po sporcie i po-mocy społecznej) w wydatkach na działalność pożytku publ. (transfery do NGOs) – 16%.

Edukacja (SIO)• Subwencja „szkolna” wystarcza dla: 15,5% JST w 2004; 4,3% JST w 2007 r.;• Dopłata do zadań subwencjonowanych: 10,4 % w 2004; 21,1 % w 2007 r.;• Dopłaty w różnych kategoriach JST (2007): > powiaty – 6,0% > gminy wiejskie – 20 % > gminy m-w – 29% > gminy miejskie – 42% > miasta npp – 32%• Zmniejszanie się wielkości szkół i oddziałów –

wzrost kosztów, pogorszenie wskaźnika organi-zacji szkół.

Części brakujące

• Bezpieczeństwo – dotąd brak dostępu do danych KG Policji;

• Finanse miast – w piątek otrzymaliśmy dane za rok 2009 – wymagają odrębnej analizy, ponieważ widać istotne zmiany.

• Wzrósł udział inwestycji i równocześnie defi-cytu i zadłużenia. Jednocześnie spadły do-chody własne (CIT i PIT, ale i podatki lok.). Zagrożenia są bardzo poważne (limit zadł.).

• Jakość zarządzania – PRI (samoocena).