World Bank Document · PDF fileYekun baxlma üçün Dünya Banknn S n di YALNIZ XDM T STFAD Ü˙ÜN Hesabatn say 37812-AZ BEYN LXALQ YEND NQURMA V NK AF

Yekun bax�lma üçün Dünya Bank�n�n

S n di

YALNIZ X�DM T� �ST�FAD ÜÇÜN

Hesabat�n say� 37812-AZ

BEYN LXALQ YEN�D NQURMA V �NK�� AF BANKI

BEYN LXALQ �NK�� AF ASSOS�AS�YASI

BEYN LXALQ MAL�YY KORPORAS�YASININ

AZ RBAYCAN RESPUBL�KASI

ÜZR

ÖLK T R FDA� LIQ STRATEG�YASI 2007-10-cu MAL�YY �LL R�

7 dekabr 2006-c� il

C nubi Qafqaz ölk l ri bölm si Avropa v M rk zi Asiya regionu Dünya Bank�

Avropa v M rk zi Asiya regionu Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas�

Bu s n d m hdud sayda � xsl r paylanm��d�r v onu alanlar t r find n yaln�z r smi v zif l rinin yerinyetirilm sind istifad oluna bil r. Dünya Bank�n�n icaz si olmadan onun m zmunu aç�qlana bilm z.

37812

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

AZ RBAYCAN RESPUBL�KASI ÜZR SON CAS-in TAR�X� 29 aprel 2003-cü il

Valyuta ekvivalentl riUS$1 = 0.9008 manat (yeni manat 1 yanvar 2006-c� ild dövriyy y burax�lm��d�r)1 yeni manat = 5000 köhn manat (bu ÖTS-d köhn manat istifad olunmu�dur)

HÖKUM T�N MAL�YY �L� 1 yanvar – 31 dekabr

Q�saltma v akroniml r

AMF (AAA)

Analityik v m sl h t f aliyy ti ��B �slam �nki�af Bank�

ACG Az ri – Ç�raq – Gün �li YB B(JPIC)

Yaponiya Beyn lxalq m kda�l�q Bank�

A�B Asiya �nki�af Bank� BQ (JSA)

m kda�lar�n birg qiym tl ndirm si

KT�KL (ADCP)

K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� vKreditl �dirilm si Layih si

BQQ (JSAN)

m kda�lar�n birg qiym tl ndirm qeydi

ADDY Az rbaycan Dövl t D mir Yolu KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau UKP (APL)

Uy�unla�d�r�lm�� kredit proqram� Ö�K (LIL)

Öyr nm v innovasiya krediti

BTC Bak�-Tbilisi-Ceyhan M�M (MDG)

Minilliyin �nki�af M qs dl ri

CAPSAP Korporativ v Dövl t Sektorlar�nda Hesabatl�l�q Layih si

OMXP (MTEF)

Orta müdd tli x rcl r plan�

CAS Ölk y Yard�m Strategiyas� QHT Qeyri-hökum t t �kilat� MDB Müst qil Dövl tl r Birliyi AT T Avropada T hlük sizlik v m kda�l�q

T �kilat� CPIA Ölk nin Siyas t v �nstitusional

C h td n Qiym tl ndirilm si PEFA Dövl t X rcl ri v Maliyy Hesabatlar�

ÖTS (CPS)

Ölk T r fda�l�q Strategiyas� PEP Öz l mü ssis l r aras�nda t r fda�l�q, BMK

AY�B Avropa Yenid nqurma v �nki�af Bank� PIFC Dövl t daxili Maliyy N zar ti EITI Hasilar S nayesind � ffafl�q T � bbüsü D�P

(PIP) Dövl t investisiya proqram�

AQS (ENP)

Avropa Qon�uluq Siyas ti D�SS Dövl t investisiya siyas ti v onun s m r liliyi

�S� (ESW)

Iqtisadi v sosial i� DXP� (PPER)

Dövl t x rcl rinin proqramatik icmal�

XB� Xarici birba�a investisiyalar YAYK (PRSC)

Yoxsullu�un Azald�lmas�na Yard�m Krediti

FIAS Xarici �nvestisiyalar üzr M sl h tXidm ti

YASS Yoxsullu�un Azald�lmas� üzr Strategiya S n di

MSTY (FSTA)

Maliyy sektoruna Texniki Yard�m RAMP Ehtiyatlar�n idar edilm si üzr m sl h tproqram�

GDLN �nki�af M s l l ri üzr qlobal T dris � b k si

�D�YL �rriqasiya v drenaj �nfrastrukturunun Yenid nqurulmas� Layih si

QEF Qlobal Ekoloji Fond RMSM-X

Dünya Bank�n�n standart makro modell �dirm proqram�

ÜMG (GNI)

Ümumi milli g lir CQBK (SCP)

C nubi Qafqaz boru k m ri

GTZ Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit

ARDN� Az rbaycan Dövl t Neft � irk ti

ABB Az rbaycan Beyn lxalq Bank� ARDNF Dövl t Neft Fondu BY�B Beyn lxalq Yenid nqurma v �nki�af

Bank� YA��DP Yoxsullu�un Azald�lmas� v �qtisadi �nki�af

üzr Dövl t Proqram� B�A (IDA)

Beyn lxalq �nki�af Assosiasiyas� YAD�DP Yoxsullu�un Azald�lmas� v davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram�

IDF �nstitusional �nki�af Fondu TACIS Müst qil Dövl tl r Birliyin Texniki

Yard�m Proqram� IFAD K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� üzr

Beyn lxalq Fond BMT�P Birl �mi� Mill tl r T �kilat�n�n �nki�af

Proqram� BMK Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas� UNEP BMT traf Mühit Proqram� BMHS (IFRS)

Beyn lxalq Maliyy Hesabatlar� Standartlar�

USTDA AB� Ticar t v �nki�af Agentliyi

BVF Beyn lxalq Valyuta Fondu DB� (WBI)

Dünya Bank� �nstitutu

IPSAS Beynlxalq Dövl t Sektorunda Mühasibat Standartlar�

DTT (WTO)

Dünya Ticar t T �kilat�

Dünya Bank� Qrupunun komandas� BYIB v B�A IFC

Vitse prezident: � igeo Katsu Regional vitse-prezident: Edward Nassim Ölk direktoru: Donna M. Dowsett-Coirolo Direktor: � ahbaz Mavaddat Komandan�n r hb ri: Christian E. Petersen Komandan�n r hb ri: Kaikham Onedamdy

i

BEYN LXALQ YEN�D NQURMA V �NK�� AF BANKI BEYN LXALQ �NK�� AF ASSOS�AS�YASI

VBEYN LXALQ MAL�YY KORPORAS�YASI

ÖLK T R FDA� LIQ STRATEG�YASI, 2007–10-cu maliyy ill ri


Münd ricat I. KONTEKST................................................................................................................................................... 1

II. AZ RBAYCANIN QAR� ISINDA DURAN ÇA� IRI� LAR..................................................................... 2

a. T bii resurs s rv tl rinin idar edilm si.......................................................................................2 b. Yoxsullu�un azald�lmas�..............................................................................................................3 c. Sosial vziyy tin yax��la�d�r�lmas� v Minilliyin �nki�af M qs dl rin nail olma ......................5 d. �dar çiliyin t kmill �dirilm si......................................................................................................5 e. Qeyri-neft öz l sektorun inki�af�..................................................................................................8 f. traf mühitin t mizl nm si ........................................................................................................10

III. MAKROIQTISADI Ç RÇIV ............................................................................................................ 11

a. Son inki�af meyll ri...................................................................................................................11 b. Ortamüdd tli perspektiv .............................................................................................................13 c. Borclarla ba� l� v ziyy tin sabitliyi.............................................................................................15

IV. HÖKUM TIN YOXSULLU� UN AZALDILMASI SAH SIND STRATEGIYASI ................... 17

a. Yoxsullu�un Azald�lmas� üzr Strategiya Sn di (2003–05).....................................................17 b. Yoxsullu�un Azald�lmas� v Davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram� (2006–15).......................17

V. 2003-06-CI MALIYY ILL RI: TARIX N Z R V ÇIXARILMI� N TIC L R ..................... 18

a. 2003-05-ci maliyy ill ri üzr CAS-�n nailiyy tl ri v qar��da duran v zif l r.........................18 b. 2006-c� maliyy ili üzr proqram ...............................................................................................19 c. Cari portfelin v ziyy ti ...............................................................................................................20

VI. ÖLK T R FDA� LIQ STRATEGIYASI, 2007–10-CU MALIYY ILL RI ............................... 20

a. �stiqam t I: Dövl t sektorunun idar çiliyind keyfiyy tin v � ffafl��n t kmill �dirilm si ..........24 �stiqam t II: Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml� inki�af�n�n d st kl nm si ......................................27 �stiqam t III: Sosial Xidm tl rin Keyfiyy tinin v onlara Ç�x��n Yax��la�d�r�lmas�.........................32 Maliyy l �dirm ssenarisi v portfelin idar edilm si ........................................................................38 �dar çilik – ÖTS-in çarpaz m qs di ....................................................................................................42 Monitorinq v qiym tl ndirm ............................................................................................................43 i. K nar T r fda�l�q.............................................................................................................................45 j. M sl h tl �m l r..............................................................................................................................47

VII. RISKL RIN IDAR OLUNMASI....................................................................................................... 48

Bu s n d m hdud sayda � xsl r paylanm��d�r v onu alanlar t r find n yaln�z r smi v zif l rinin yerin yetirilm sindistifad oluna bil r. Dünya Bank�n�n icaz si olmadan onun m zmunu aç�qlana bilm z.

ii

C DV LL R

C dv l 1: Az rbaycanda yoxsulluq iç risind ya�ayan insanlar�n ehtimal edil n say�,, 2002–05 ................................... 3 C dv l 2: sas göst ricil rin xülas si............................................................................................................................ 12 C dv l 3: Makroiqtisadi ç rçiv 2006 - 2010 ................................................................................................................ 14 C dv l 4: 2003-2006 maliyy ill ri üzr Ölk y Yard�m Strategiyas�ndan ç�xar�lm�� n tic l r .................................. 19 C dv l 5: Mövcud Struktur �slahatlar� Günd liyin ÖTS d st yi.................................................................................. 22 C dv l 6: Bank Qrupu t r find n Ölk T r fda�l�q Strategiyas� ç rçiv sind h yata keçirilm si t klif edil n Analitik v M sl h t F aliyy ti 37 C dv l 7: Dünya Bank� Qrupunun yeni maliyy l �dirm sinin indikativ göst ricil ri, FY07-10................................... 40 C dv l 8: Ölk T r fda�l�� Strategiyas� ç rçiv sind sas ir lil yi� göst ricil ri ........................................................ 46

Qrafikl r

Qrafik 1: Neft g lirl ti, m nf t v kapital repatriasiyas�................................................................................................ 2 Qrafik 2: Az rbaycanda Art�m�n hat si yrisi, 2002-2005

4Qrafik 3: Az rbaycanda Ölk T r fda�l�q Strategiyas�n�n m qs dl ri v n tic l ri 23 Qrafik 4: �dar çilik üzr T dbirl r Plan� 43

Ha� iy l r

Ha�iy 1: Qeyri-neft sektorunun r qab t qabiliyy ti ..................................................................................................... 16 Ha�iy 2: Bank�n portfelinin dürüstlüyünün qorunmas� 50

Qo�malar

Qo�ma 1: Az rbaycan ÖTS n tic l r matrisi (FY06–09)........................................................................ 51 Qo�ma 2: YA��DP h d fl ri v baza göst ricil ri ................................................................................... 65 Qo�ma 3: CAS-�n tamamlanmas� haqq�nda hesabat, FY03-05 ............................................................... 69 Qo�ma 4: Minilliyin �nki�af M qs dl rin nail olunmas� ehtimal�....................................................... 105 Qo�ma 5: ÖTS m sl h tl �m l ri ......................................................................................................... 107 Qo�ma 6: �nki�af t r ft r fda�lar� il m kda�l�q ................................................................................. 110 Qo�ma 7: Az rbaycan üzr ölk maliyy l �dirm paramertl ri ............................................................ 114 Qo�ma 8: Standart ÖTS c dv ll ri ........................................................................................................ 115

iii

AZ RBAYCAN ÖLK T R FDA� LIQ STRATEG�YASI

2007–10 MAL�YY �LL R� XÜLAS

i. Son bir neç il rzind Az rbaycan neft v qaz ixrac�n�n h yata keçirilm si üçün t l bolunan infrastrukturu yaratm�� v artan resurs ax�nlar�n� kifay t q d r s m r li v � ffaf � kildidar etm k üçün etibarl� baza formala�d�rm��d�r. Dünya Bank� Qrupu h r iki v zif nin h yata keçirilm sin aktiv � kild c lb olunmu�dur – neft k m rl rinin tikintisinin BMK t r find nmaliyy l �dirilm si v resurslar�n idar edilm si üçün cavabdeh olan institutlar�n formala�amas�na B�A-n�n yard�m� il . Az rbaycan�n m lum ehtiyatlar� dig r neft hasil ed n ölk l rl müqayis ddaha m hdud oldu�u üçün neft bumunun müdd ti d nisb t n q�sa olacaq. Buna gör dAz rbaycan hökum tinin v onun beyn lxalq inki�af t r fda�alar�n�n qar��s�nda duran ça��r�� növb ti 10-15 ili maksimum s m r il istifad ed r k qeyri-neft sektorunu inki�af etdirm k vcari v g l c k n sill r üçün yoxsullu�un sür tl azald�lmas� t dbirl rini h yata keçirm kdir. Bu ça��r��n öhd sind n g lm k üçün Az rbaycan ciddi makroiqtisadi intizama malik olmaq, qeyri-neft iqtisadiyyat�na investisiyalar� stimulla�d�rmaq üçün biznes mühitini yax��la�d�rmaq, dövl tmaliyy sinin idar edilm sind � ffafl�� art�rmaq, baza s hiyy v sosial müdafi sisteml rini gücl ndirm k, öz halisi üçün t hsil-t lim imkanlar�n� inki�af etdirm k v ona qlobal miqyasda daha r qab t qabiliyy tli olmaq imkan� verm k v uzun müdd t rzind etinas�z münasib tgöst ril n ekoloji probleml ri h ll etm k niyy tind dir. Az rbaycan üçün uzunmüdd tli bax�� ölk nin Avropa v M rk zi Asiya aras�nda enerji v mallar�n çiç kl n n tranzit m rk zinçevrilm sidir. ii. Az rbaycan haz�rda özünün ilk YASS dövrünü tamamlamaqdad�r v 2006-2015-ci ill rüzr Yoxsullu�un Azald�lmas� v Davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram�n� (YAD�DP) haz�rlay�r.Dünya Bank� Qrupunun Ölk T r fda�l�q Strategiyas� (ÖTS) YAD�DP-in m qs dl rini ks etdirir v yuxar�da qeyd edilmi� bax�� v ça��r��lar�n h ll edilm sin yön lmi�dir. ÖTS dörd sas istiqam t malikdir:

¾ � stiqam t I: Dövl t sektorunun idar edilm sinin keyfiyy t v � ffafl�� n�n gücl ndirilm si. Bu sahd neft g lirl rind n ehtiyatl� istifad y imkan ver n sabit makroiqtisadi ç rçiv sinin qorunub saxlan�lmas�; dövl t x rcl rinin planla�d�r�lmas� vidar edilm sinin t kmill �dirilm si; maliyy menecmenti v sat�nalma sisteml rinin gücl ndirilm si; dövl t sektorunda v öz l sektorda müvafiq korporativ idar çilik, audit vmühasibat sisteminin yarad�lmas�; biznes üçün art�ma imkan ver n inzibat� v t nziml mmühitinin formala�d�r�lmas�; v dliyy sisteminin gücl ndirilm si n z rd tutulur.

¾ � stiqam t II: Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml� v tarazl� art�m�n�n d st kl nm si –maliyy xidm tl rind n istifad imkanlar�n�n geni�l ndirilm si; KOM-lar�n inki�af�n�n d st kl nm si v birba�a olaraq öz l sektora investisiyalar; k nd infrastrukturunun vxidm tl rinin inki�af�; yollar�n v dig r tranzit d hlizl rinin keyfiyy tinin yax��la�d�r�lmas�; ümummilli s viyy d su t chizat� v kanalizasiya xidm tl rinin hatdair sinin geni�l ndirilm si; elektrik v qaz t chizat�n�n etibarl��n�n art�r�lmas� vkommunal sektorun maliyyqabiliyy tinin gücl ndirilm si.

¾ � stiqam t III: Sosial xidm tl rin keyfiyy tinin v onlardan istifad imkanlar�n�n art�r�lmas� –keyfiyy tli s hiyy xidm tl rinin hat dair sinin geni�l ndirilm si; müasir

iv

v qlobal s viyy d r qab t qabiliyy tli t hsil sisteminin formala�d�r�lmas�; sosial yard�m�n effektiv ünvanlanmas�; daha � ffaf, s rf li v davaml� pensiya sisteminin yarad�lmas�; m cburi köçkünl rin h yat � raitinin v iqtisadi imkanlar�n�n yax��la�d�r�lmas�.

¾ � stiqam t IV: traf mühitin idar edilm sinin t kmill �dirilm si - çirkl nm irsinin aradan qald�r�lmas�, karbon emissiyalar�n�n azald�lmas�, biomüxt lifliyin t �viq olunmas�, seçilmi� razil rd t bii s rv tl rin daha davaml� idar edilm sinin d st kl nm si v t bii f lak tl rl mübariz nin gücl ndirilm si.

iii. Bank v B�A-n�n texniki v maliyy yard�m� I, III v IV istiqam tl r yön l c k v II istiqam t üzr Bank v BMK birlikd i�l y c kl r. BMK h mçinin BTC boru k m rinin f aliyy tin n zar ti davam etdir c k v maliyy institutlar�n�n v kiçik v orta mü ssis l rin inki�af�na yard�m� davam etdir c k. BMK ümumi istehsal v maliyy bazarlar�nda birba�a investisiya imkanlar�n� ara�d�racaq v yerli KOM-lar�n inki�af�n� d st kl y c k. Onun texniki yard�m� vasit sil biznes mühitinin yax��la�d�r�lmas�na v korporativ idar çiliyin t kmill �dirilm sin yard�m göst ril c k. Az rbaycan çox ehtimal ki, yax�n bir neç il rzindinki�af siyas ti kreditl ri vasit sil t diyy balans�n�n v ya büdc nin d st kl nm sin ehtiyac duymayacaq, lakin bununla bel o, vv lki CAS ç rçiv sind raz�la�d�r�lm�� YAYK islahat günd liyini intensiv dialoq v texniki m sl h t xidm tl ri vasit sil d st kl m yi davam etm yi Bankdan xahi� etmi�dir.

iv. Dövl t idar çiliyi v antikorrupsiya günd liyinin h yata keçirilm si Bank t r find n s�x monitorinq olunacaq v v t nda� c miyy tinin i�tirak� v donorlar�n c lb olunmas� vasit silhaz�rlanm�� Hökum tin antikorrupsiya siyas tin ön m veril c k. Dünya Bank�n�n özünün portfelin g ldikd ümumilikd n zar t , xüsusi olaraq is fidusiar t l bl r n zar t xüsusi diqq tyetiril c k. Buna sas etibar� il Bak� Ofisinin potensial�n�n gücl ndirilm si il nail olunacaq.

v. Az rbaycan art�q B�A maliyy l �dirm sind n BY�B- keçid prosesind dir. �lk BY�B layih si 2005-ci ilin may�nda, ikincisi is 2006-c� ilin yanvar�nda t sdiq olunmu�dur. Güclü art�m perspektivl rini n z r alaraq B�A yard�m�n�n bu ÖTS-in müdd tind ba�a çataca��n� gözl m kolar. BY�B kreditl rinin illik h cmi t xmin n 250 milyon dollar traf�nda mü yy nl �dirils dkreditl �dirm nin faktiki h cmi hökum tin birg maliyy l �dirm sind n v absorbsiya qabiliyy tind n as�l� olacaq. BY�B-in kreditl �dirm sinin ard�c�ll�� el � kildmü yy nl �diril c k ki, h r bir yeni add�mla ba� l� q rar�n q bul olunmas� zaman� h min sektorda inki�af v islahatlar�n v ziyy ti n z r al�na bilsin.

vi. ÖTS-in m qs dl rin nail olunmas�na mane ola bil c k sas mümkün riskl r daxildir: struktur islahatlar�n�n h yata keçirilm sind l ngim v ya onlarla ba� l� konsensusun azl��; dövl tq rarlar�na müdaxil v korrupsiya; neft g lirl rinin maliyy menecmentinin z ifl m si; enerji qiym tl rinin d yi�k nliyi n tic sind g lirl rin azalmas�; hasilat v ya boru k m rl rinin f aliyy ti; v siyasi v ya t hlük sizlik mühitinin pisl �m si. Möhk m makroiqtisadi idar etm ,izafi neft g lirl rinin Neft Fondu vasit sil sterilizasiya olunmas�; qon�u ölk l rl münasib tl rin yax��la�d�r�lmas� istiqam tind s yl rin davam etdirilm si bu riskl ri minimalla�d�ran amill rd ndir. Bu ÖTS-in idar çiliyin t kmill �dirilm sin , maliyy hesabatl�l��n�n d rinl �dirilm sin , art�m m nb l rinin diversifikasiyas�na, siyas tl rin mü yy nl �dirilm si vmonitorinqind v t nda� c miyy tinin i�tirak�n�n art�r�lmas�na fokuslanmas� da riskl ri

v

minimalla�d�ran amill rd ndir. Eyni zamanda etiraf olunur ki, t bii resurs bumuna malik olan ölk l rin bir qismi makroiqtisadi v idar etm v zif l rinin öhd sind n g lm kd ç tinlik ç kmi�l r. Bu ÖTS bel bir mülahiziy v proqnoza saslan�r ki, Az rbaycan f rqli yol seç bil r.Dünya Bank� Qrupu bunun h yata keçirilm sind müsb t rol oynaya bil r. �qtisadi v idar çilik mühitinin h r hans� ciddi pisl �m si t qdirind Direktorlar � uras�na m lumat veril c k.

Müzakir üçün a�a��dk� m s l l r t qdim olunur:

¾ Bu ÖTS Az rbaycan�n inki�af strategiyas� üçün yax�� fokuslanm�� cari v yeni f aliyy tl rt klif edirmi?

¾ ÖTS siyas t v idar etm nin d st kl nm si üçün münasib mexanizml r t klif edirmi? ¾ �dar etm ç rçiv si Bank�n t l bl ri v Az rbaycan�n siyasi v institusional reall�� aras�nda

yax�� balans� t min edirmi?

vi

1

BEYN LXALQ YEN�D NQURMA V �NK�� AF BANKI BEYN LXALQ �NK�� AF ASSOS�AS�YASI

VBEYN LXALQ MAL�YY KORPORAS�YASI

ÖLK T R FDA� LIQ STRATEG�YASI, 2007–10-cu maliyy ill ri


KONTEKST

1. Az rbaycan üzr bu Ölk T r fda�l�q Strategiyas� dörd illik dövrü – 2007-2010-cu maliyyill rini hat edir. O, B�A/BY�B/BMK-n�n birg strategiyas�d�r. Az rbaycan�n Yoxsullu�un Azald�lmas� v �qtisadi �nki�af üzr Dövl t Proqram�na saslanan Sonuncu Ölk y Yard�m Strategiyas� (CAS) 2003-cü ilin may�nda Direktorlar � uras� t r find n müzakir olunmu�dur. YA��DP-in icras� haqq�nda hesabat 2005-ci ilin avqustunda Dünya Bank� v Beyn lxalq Valyuta Fondunun Direktorlar � uralar�na t qdim olunmu�dur. V t nda� c miyy ti v dig r t r fda�larla birlikd Az rbaycan hökum ti haz�rda YA��DP-in davam�n�, 2006-2015-cu ill ri hat ed nYoxsullu�un Azald�lmas� v Davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram�n� (YAD�DP) haz�rlay�r.

2. Az rbaycan XIX rzin sonlar�nda dünyan�n apar�c� neft istehsalç�lar�ndan biri olmu�dur, lakin Sovet dön mind Az rbaycan�n neft resurslar�n�n istismar� sas prioritetl rd n deyildi. O zamanki iqtisadi siyas tl r ölk nin neft s rv tl rin heç d müt nasib deyildi v halinin bir qismini yoxsulluq iç risind qoymu�du. Müst qillik ld etdikd n sonra neft v qaz yataqlar� Az rbaycana yoxsulluqla mübariz aparmaq v qar��dan g l n bir neç il rzind diversifikasiya olunmu�,davaml� orta g lirli ölk y çevrilm k �ans� vermi�dir. Yeni neft bumunun sas�nda adamba��na g lir 1995-ci ild ki 470 dollardan, 2005-ci ild 1240 dollara çatm��d�r.

3. Qar��dan g l n bir neç il rzind neft istehsal�n�n artaca��n� v beyn lxalq neft qiym tl rinin yüks k oldu�unu n z r alaraq Az rbaycan�n milli g liri xeyli artacaq. Lakin bu g lirin xeyli hiss si xarici investorlar t r find n kapital�n v m nf tin repatriasiyas� � klind ölk ni t rk ed c k. Bundan ba�qa g lir bumunun nisb t n q�sa zaman rzind davam ed c yi, 2010-cu ild öz zirv sin çataca�� v bundan sonra t dric n azalaca�� gözl nilir.

4. Az rbaycan�n qar��s�nda duran v zif neft g lirl rind n istifad ed r k geni� bazaya malik olan art�m� stimulla�d�rmaq v haz�rki v g l c k n sill rin rifah�n� t min etm kd n ibar tdir. Ölk nin iqtisadi keçid prosesi Erm nistan-Az rbaycan, Da�l�q Qaraba� silahl� münaqi� si il daha da mür kk bl �mi�dir. Münaqi� 700 000 m cburi köçkünün v Erm nistandan t xmin n 250 000 qaçq�n�n meydana g lm si, ölk razisinin t xmin n 20 faizi üz rind n zar tin itirilm si v sas regional ticar t v n qliyyat laq l rinin pozulmas� il n tic l nmi�dir1. Keç n CAS dövründB�A Hökum t yoxsullu�un azald�lmas� sah sind m nal� strategiyan�n haz�rlanmas�nda v bir s�ra sah l rd vacib islahatlar�n h yata keçirilm sind köm k etmi�dir.. BMK Bak�-Tbilisi-Ceyhan boru k m rinin tikintisini v neft hasilat�n� d st kl mi�dir. Az rbaycan indi sas islahat s yl rini

1 Bundan ba�qa 1990-c� ill rd n etibar n ölk d t xmin n 50 000 ahiska türkü m skunla�m�� v dig r ölk l rd n olan 11 000 nf r s��nacaq axtarm��d�r.

2

saxlamal� v neft g lirl rinin verdiyi fürs td n istifad etm lidir. Bura k nd, sas n d k nd t s rrüfat� sah sinin inki�af�, regionlar�n v yal t � h rl rinin inki�af�, bütün ölk razisindb rab r infrastruktur xidm tl rinin t min edilm si daxildir. 5. Bu ÖTS Hökum tin yoxsullu�un azald�lmas� v Minilliyin �nkli�af M qs dl rin nail olunmas� sah sind uzunmüdd tli proqram�n� d st kl yir. Bunun üçün makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamaqla, s hiyy , t hsil v infrastruktur xidm tl rini t kmill �dirm kl , gender v rab rliyini t min etm kl v ekoloji davaml�l��a nail olmaqla qeyri-neft sektorunun art�m�na t kan verilm si t l b olunur.

6. BY�B-in maliyy l �dirm si bundan vv lki CAS-la müqayis d daha geni� inki�af günd liyini, xüsusil d z ruri infrastruktur layih l rinin v traf mühitin t mizl nm si proqram�n�n h yata keçirilm sini d st kl m y imkan ver c k. B�A-n�n maliyy l �dirm si sosial � raitin yax��la�d�r�lmas�nda, k nd yerl rinin inki�af�nda v struktur islahatlar� günd liyinin h yata keçirilm sind hökum t yard�m göst rm kd v zsiz rol oynay�r. BMK qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n inki�af�n� h v sl ndirm k üçün öz l sektorla m kda�l�q edir. Bura kiçik v orta mü ssis l r üçün t chizat�n maliyy l �dirilm si proqram�, korporativ idar etm v lizinq TY layih l ri, maliyy v rzaq mallar�n�n p rak nd sat�� sisteml rin potensial investisiyalar daxildir. Bilik mübadil si, analitik v m sl h t f aliyy ti (AAA) v inki�af namin t r fda�l�qlar investisiyalar�n artmas�na t kan ver c k. Bütün sah l rd Bank Qrupu h m dövl t, h m d öz lsektorlarda idar çiliyin t kmill �dirilm sin diqq t yetir c k.

AZ RBAYCANIN QAR� ISINDA DURAN ÇA� IRI� LAR T bii resurs s rv tl rinin idar edilm si

Qrafik 1: Neft g lirl ti, m nf t v kapital repatriasiyas�

7. Az rbaycan�n mineral ehtiyatlar� 2003-cü ilin m lumatlar�na gör 7 milyard barrel neft v 1,34 trilyon kub metr qazdan ibar tdir. Beyn lxalq konsorsiumlar hökum tl hasilat�n pay bölgüsü sazi�l ri sas�nda yeni neft v qaz obyektl rini istismar edirl r. Neftin bir barrelinin qiym tinin t xmin n43 dollar s viyy sind olmas� ehtimal edil rs Az rbaycan�n neft v qaz yataqlar�n�n, habelboru k m rl rinin 20 il rzindt xmin n 340 milyard dollar g lir g tir c yi proqnozla�d�r�l�r ( m liyyat x rcl ri daxil). 65 milyard

0

5

10

15

20

25

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Mlrd US$

D?vl?t B?dc?si Neft Fondu M?nf??t repatriasiyas� Kapital repatriasiyas�

3

dollar m liyyat x rcl ri ç�x�ld�qdan sonra dövl tin fiskal g lirl rinin 175 milyard dollar olaca�� gözl nilir ki, bunun t xmin n 20 milyard dollar� m nf t vergisi � klind dövl t büdc sin ,t xmin n 155 milyard dollar� is royalti formas�nda Dövl t Neft Fonduna (ARDNF) yön ldil c k. Neft konsorsiumlar�n�n investisiya olunmu� 40 milyard dollar�, üst g l m nf tl rini repatriasiya ed c kl ri gözl nilir. Kobud hesablamalara gör bu, qar��dan g l n 20 il rzind yaln�z neft g lirl rind n adamba��na ild 1000 dollar�n dü�m si dem kdir. Yeni neft v qaz yataqlar� k �f olunmazsa bu, Az rbaycan�n neft bumunun sonu dem kdir. Post sovet inzibati amirlik sistemind nmüasir bazar iqtisadiyyat�na keçidin kontekstind bu nisb t n q�sa müdd tli v d yi�k n g lir ax�n�n� idar etm k, v bu zaman Holland sindromu v “resurs l n tin ” rast g lm m kAz rbaycan�n qar��s�nda duran m rk zi v zif dir.2

Yoxsullu� un azald�lmas� 8. Az rbaycanda, xüsusil Bak�da yoxsulluq sür tl azalmaqdad�r (c dv l 1). Milli s viyy dyoxsullar�n nisb ti 2002-ci ild ki t xmin n 44,6 faizd n 2004-cü ild 24 faiz enmi�dir ki, bu da 20,6 faizlik azalma dem kdir. K skin yoxsulluq s viyy si 2002-ci ild halinin 26,9 faizind n2005-ci ild 9,2 faiz dü�mü�dür. Bu r q ml r göst rir ki, 2005-ci ild 1,9 milyon insan yoxsulluq iç risind ya�am��d�r. 2002-ci ild bu göst rici daha çox, 3,3 milyon n f r olmu�dur.

C dv l 1: Az rbaycanda yoxsulluq iç risind ya�ayan insanlar�n ehtimal edil n say�,,2002–05

(faizl�)

C�mi Bak� Dig�r ��h�r

�razil�ri K�nd �razil�ri

yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul 2002 44.6 26.9 41.6 25.6 48.7 31.5 43.7 24.72003 39.7 22.1 34.8 19.3 46.0 27.9 38.4 20.02004 28.5 13.4 18.6 8.0 35.4 19.0 29.6 13.02005 24.0 9.2 14.7 6.6 27.2 11.9 26.9 8.9

2004-2005 -4.6 -4.3 -3.9 -1.4 -8.2 -7.1 -2.7 -4.12002-2005 -20.6 -17.7 -26.8 -19.1 -21.5 -19.6 -16.8 -15.7

M�nb�: ev t s rrüfatlar�n�n büdc sinin müayin si v m kda�lar�n t xminl ri.

9. Yoxsullu�un k skin azalmas�n�n iki sas s b bi var. 2001-ci ild n etibar n m k haqq� vmaa�lar iki d f , minimum m k haqq� is be� d f (amma çox a�a�� baza s viyy sind n) artm��d�r. Eyni zamanda yoxsul ail l r üçün transfer g lirl rinin h cmi d artm��d�r. Hökum tin ev t s rrüfatlar�n�n n yoxsul 20 faizin sosial transferl ri 2004-cü ild 35 faizd n art�q artm��d�r, hökum tin sosial proqram�n�n sas kompioenti olan pensiyalar is t xmin n 44 faiz artm��d�r. Xaricd i�l y n az rbaycanl�lar�n pul baratlar� da ev t s rrüfatlar�n�n maliyy l �dirilm sinin vacib elementidir v yoxsullu�un azalmas�na t sir göst rmi�dir.

2 T bii resurs bumunun qeyri-adekvat idar olunmas� n tic sind meydana g l n m nsi effektl r çox zaman Holland sindromu adland�r�l�r. Bura daxildir: (i) iri xarici valyuta ax�nlar� n tic sind makroiqtisadi uy�unla�ma probleml ri; (ii) qeeyri-tarazl� art�m v bunun n tic sind qeyri-neft sektorlar�n�n s�x��d�r�lmas�; (iii) qeyri-m hsuldar dövl tx rcl ri hesab�na neft g lirl rinin lüzumsuz x rcl nm si; (iv) resurs bumu borcalnma qabiliyy tini art�rd��na görb zi hallarda izafi xarici borc yükü.

4

10. Sosial yard�m�n ünvanl�l��n�n v idar edilm sinin t kmill �dirilm sin , v pensiya v sosial s��orta sisteminin müasirl �dirilm sin yön ldilmi� sistematik islahatlar haz�rda da davam edir. Yeni ünvanl� sosial yard�m sistemi 2006-c� ilin iyunundan etibar n t tbiq olunma�a ba�lam��d�r. Onun t siri diqq tl monitorinq olunmal�d�r.

11. Rifah hal�n�n yax��la�mas� sas n Bak�da c ml �mi�dir. Burada yoxsulluq sviyy si 26.8 faiz azalm��d�r (Bak� istisna olmaqla � h r razil rind yoxsulluq 21.5 faiz, knd razil rind 16.8 faiz azalm��d�r). yal t � h rl rind v k nd yerl rind m ��ulluq imkanlar�n�n, aktivl rin, ticar timkanlar�n�n azl��, baza s hiyy v t hsil xidm tl rin istifad imkanlar�n�n z ifliyi k nd-� h rmiqrasiyas�n�n arxas�nda dayanan sas amill rd ndir. Elektrik t chizat� v dig r infrastrukturun z ruri s viyy d olmamas� Bak�dan k narda investisiya v kommersiya f aliyy tin mane olan sas amill rd ndir. Buna baxmayaraq, Bak� istisna olmaqla � h r razil rdind yoxsulluq 2004 v

2005-ci ill r rzind 8.2% azal�b, v bu r q m Bak� üzr eyni göst ricid n ikiqat yuxar�d�r. Qaçq�nlar v m cburi köçkünl r aras�nda yoxsulluq s viyy si xüsusil yüks k olmasa da, bu qruplar xüsusil h ssas v ziyy td dirl r, çünki onlar aktivl r v m ��ulluq imkanlar�na laz�mi s viyy d malik deyill r v dövl t transferl rind n çox as�l�d�rlar.3

12. A�a��dak� art�m�n hat sinin yrisi f rz edir ki, 2002-2005-ci ill r rzind Az rbaycanda ba� vermi� art�m sas n yoxsul t b q l r üçün s m r t �kil edib (qrafik 2). Art�m Az rbaycan halisinin bütün t b q l ri üçün müsb t idi, v orta illik istehlak art�m� 7-8% t �kil edib. halinin n yoxsul onda bir hiss sin�n illik istehlak� t xmin n 15% art�b. Ümumiyy tl , yoxsul t b q l r

arasnda istehlak�n art�m�, varl� t b q l rl müqayis d daha yüks k olub.

Qrafik 2: Az rbaycanda Art�m�n hat si yrisi, 2002-2005

M�nb�: : ev t s rrüfatlar�n�n büdc sinin müayin si v m kda�lar�n t xminl ri

3 Yoxsullu�un azalmas�n�n dinamikas� v miqyas� sual do�urmasa da, iki amil bu göst ricil rin d qiqliyin siyar ted bil r: n yoxsullar bar d d qiq m lumatlar�n azl�� v istehlak qiym tl ri indeksinin a�a�� qiym tl ndirilm si.

5

10

15

20

Adamba�� istehlak�n illik d yi�m si faizl

0 20 40 60 80 100halinin faizi

Orta hesabla art�m tempi

Art�m tempinin orta göst ricisi

Faiz

5

Sosial v ziyy tin yax� �la�d�r�lmas� v Minilliyin �nki�af M qs dl rin nail olma 13. Sosial sektorlarda ça��r��lar qalmaqdad�r. Resurslar�n qeyri-s m r li istifad sinin qar��s�n�n al�nmas�; m rk zi v yerli s viyy l rd z if idar etm , planla�d�rma v monitorinq potensial�n�n inki�af etm si; t hsil sisteminin m k bazar�n�n d yi� n t l bl rin uy�unla�d�r�lmas� m qs dilislahatlar hyata keçirilm kd dir.

14. 2005-ci ild t hsil büdc si h miyy tli d r c d , qeyri-neft ÜDM-in 5 faizin d k v dövl tbüdc sinin 17,8 faizin d k art�r�lm��d�r. �cbar� t hsil c lb olunma s viyy si çox yüks kdir vsavadl�l�q s viyy si is cincd n v etnik m n� d n as�l� olmayaraq dem k olar ki 100 faizdir. Lakin 16 ya�dan yuxar� c lb olunma s viyy si k skin azal�r. 17-24 ya�l� g ncl rin yaln�z 13 faizi (yoxsul ail l rd n olan g ncl rin 9 faizi) orta t hsild n yuxar� t dris mü ssis l rin daxil olur. T hsil c lb olunma sah sind qeyri-b rab rliyin artmas� bir problemdir. Müasir kurrikulum sas�nda r qab t qabiliyy tli bilik iqtisadiyyat�n�n t �viq olunmas�, ali t hsilin beyn lxalq

standartlara çatd�r�lmas� v müasir bazar iqtisadiyyat�n�n t l bl rin cavab ver n pe� v ya�l�lar�n t hsili/t limi sisteminin yarad�lmas� üçün ciddi s yl r göst rilm lidir. Hökum t ir lil yi�i sür tl ndirm k üçün bu yax�nlarda T hsil Komissiyas� yaratm��d�r. Bank hökum tin s yl rini t hsil sah sind uy�unla�d�r�l�m�� kredit proqram� il d st kl yir v bu ÖTS dövründ bu sah df aliyy tini davam etdirm yi planla�d�r�r.

15. S hiyy sistemind fundamental islahat günd liyi h yata keçirilm lidir. Az rbaycanda onsuz da a�a�� olan do�um zaman� gözl nil n ömür uzunlu�u yüks k körp , u�aq, ana ölümü s viyy l ri, qeyri-keçici x st likl rin s viyy sinin yeks k olmas� v qeyri-sa� lam h yat t rzi n tic sind bir q d r d azalm��d�r. S hiyy sistemi halinin t l bl rin cavab ver n münasib, keyfiyy tli xidm tl r göst rmir v ümumilikd xidm tl rd n istifad s viyy si (xüsusil d yoxsullar aras�nda) çox a�a��d�r. S hiyy sistemind ciddi qeyri-b rab rlik; ilkin s hiyy xidm tl rinin pis maliyy l �dirilm si, z if idar olunmas� v p rak nd liyi; resurslar�n qeyri-adekvat v qeyri s m r li bölü�dürülm si (sektor 2005-ci ild qeyri-neft ÜDM-in yaln�z 1,6 faizini alm��d�r); a�a�� maa��n müqabilind qeyri-formal öd ni�l r alma�a m cbur olan tibbi personal; keyfiyy tli xidm tl r göst rm k üçün stimullar�n azl��; z if idar çilik, hüquqi v t nziml m mühti kimi probleml r mövcuddur. S hiyy Nazirliyind son zaman ba� vermi� d yi�iklikl r 2006 maliyyilind sektormiqyasl� S hiyy Sektorunun �slahat� Layih si t r find n d st kl nmi� d qiq mü yy n edilmi� v çox z ruri islahatlar� h yata keçirm y imkan yarad�r.

16. Bu ça��r��lara baxmayaraq 2005-ci ilin Minilliyin �r lil yi�i Hesabat�nda Az rbaycan M�M-l r tez bir zamanda nail ola bil c k ölk l r s�ras�nda qeyd olunmu�dur (bax qo�ma 4). YA��DP vYAD�DP minilliyin inki�af m qs dl ri il s�x laq l ndirilmi�dir. H m s hiyy , h m d t hsil vv ll r maliyy ç tinlikl ri il üzl �irdis , 2005-ci ild n etibar n hökum t özünün sür tl artan

büdc sinin daha iri hiss sini sosial sah l r ay�rmaq öhd liyini götürmü�dür. Ayr�lacaq resurslar� n z r alaraq sosial sektorlar sah sind ehtiyac duyulan struktur islahatlar�n�n tez bir zamanda h yata keçirilm si vacibdir. Bu bax�mdan ÖTS bu sah d vacib rol oynayacaq.

�dar çiliyin t kmill �dirilm si 17. Az rbaycan k nardan idar olunan qeyri-azad sovet respublikas�ndan daha çox demokratiya vplüralizm keçid prosesind dir. Bu proses h ll olunmam�� beyn lxalq münaqi� , razinin bir qisminin i��al alt�nda olmas� v bunun n tic sind Az rbaycan iqtisadiyyat�na ciddi z r rin d ym si � raitind ba� verir. Bu fonda 2005-ci ilin parlament seçkil ri beyn lxalq standartlaratamamil cavab verm s d , Avropa � uras� v Avropada T hlük sizlik v m kda�l�q

6

T �kilat�n�n (AT T) mü�ahid çil rinin fikrinc vv lki seçkil rl müqayis d vacib ir lil yi�l rin oldu�unu göst rmi�dir4. 2008-ci il planla�d�r�lan prezident seçkil ri ir lil yi�l ri davam etdirm küçün vacib fürs t olacaq. Konstruktiv v müst qil kütl vi informasiya vasit l ri v v t nda� c miyy ti hökum tin siyas t v strategiyalar�n�n h yata keçirilm si bar d ictimai r yin vaxt�nda çatd�r�lmas� yolu il ölk r hb rliyinin mütt fiql ri ola bil rl r. S n din dig r hiss l rind qeyd edildiyi kimi, neft sektoru il ba�l� bu art�q ba� verm kd dir – bir çox t �kilatlar� hat ed n qrup Dövl t Neft Fondunun monitorinqind aktiv i�tirak edir. G l c y n z r salsaq, Az rbaycan�n qar��s�nda duran sas v zif l rd n biri Az rbaycan�n siyasi sisteminin kamill �m tempinin onun iqtisadi art�m sür ti il ayaqla�mas�n�n v bu art�m� d st kl m sinin t min edilm sidir. Az rbaycan keçmi� Sovet respublikalar� aras�nda müxt lif t r fl rl yax�� laq l r qurma�a qabil olan beyn lxalq siyas tin apar�c� i�tirakç�lardan biri kimi getdikc daha yax�� tan�nmaqdad�r. Az rbaycan GUAM Demokratiya v �qtisadi �nki�af T �kilat�n�n ba� katibi funksiyas�n� yerinyetirir. Bu t �kilata Az rbaycanla yana�� Gürcüstan, Ukrayna v Moldova daxildir.

18. �dar çiliyin bir s�ra vacib sah l rind , xüsusil d neft g lirl rinin idar edilm sinin � ffal��n�n art�r�lmas�nda ir lil yi� ld olunmu�dur. ARDNF-�n5 yarad�lmas� v Az rbaycan�n Hasilat S nayesind � ffafl�q T � bbüsünd (E�T�) i�tirak� neft g lirl rinin monitorinqini h yata keçir n t xmin n 90 qeyri-hökum t t �kilatlar�n�n (QHT-l rin) koalisiyas�n�n f aliyy ti gücl nmi� v v t nda� c miyy tinin Hökum tl dialoq imkanlar� gücl nmi�dir6. 2004-cü ild Bak�da imzalanm�� Anla�ma Memorandumu7 sas�nda Az rbaycan art�q üç il, y ni 2003-cü, 2004-cü v2005-ci ill rd , E�T�-y hesabat vermi�dir. Lakin, Az rbaycan Dövl t Neft � irk tinin (ARDN� ) E�T�-d i�tirak�na baxmayaraq, Hökum t h l d E�T� beyn lxalq meyarlar�n�n t l b etdiyi kimi, ARDN� -�n beyn lxalq standartlara sas n audit yoxlamas�n�n keçirilm si üçün sabit c dv l t tbiq etm mi�dir. Bundan lav , t nziml yici funksiyalar kommersiya funksiyalar�ndan ay�rmam��d�r v sistemin yenid n qurulmas� z if sur td h yata keçirilir. Ümumilikd , dövl t mü ssis l rinin korporativ idar edilm si v maliyy hesabatl�l�� ümumi maliyy intizam�n� z ifl d n sas m s l l rd n biri olaraq qal�r. Ölk t r fda�l�q strategiyas� (ÖTS) Korporativ v Dövl tSektorunda Hesabatl�l�q Layih si (CAPSAP) v dövl t mü ssis l rind keçirtdiyimiz layih l rin (su, enerji, n qliyyat) Maliyy Hesabatlar�n�n Beyn lxalq Standartlar� il uy�un olaraq icras�na mövcud yard�m vasit si il E�T�-ni birba�a d st kl yir. Yax�nlarda Aç�q C miyy t Az rbaycan�n E�T�-d apar�c� rolunu yüks k qiym tl ndirmi�dir8.

19. Dayan�ql� maliyy siyas tini t rtib v icra etm k üçün Az rbaycan institusional ç rçiv t sis etmi�dir. Büdc nin t rtibi prosesini Fond v Bank t r find n m kda�l�q n tic sind haz�rlanm�� Büdc haqq�nda Az rbaycan Respublikas�n�n qanunu t nziml yir. H min qanun Dövl t�nvestisiya Proqram� (D�P) v YA��DP aras�nda z ruri laq nin t min edilm si m qs di il

4 Mü�ahid çil rin pozuntular bar d m lumat verdiyi 10 dair d t krar seçkil r keçirilmi�dir. 5 ARDNF üçün �dar çilik Ç rçiv si onun internet sayt�nda www.oilfund.az d rc olunub v onun xülas si vv lki CAS-da, 29 aprel 2003-cü tarixli Hesabat 25790-AZ, s hif 8-d verilib. O, sas n Norvec modelin uy�undur, harada ki, Neft Fondunun g lirl ri Parlamentin t sdiq etdiyi icmal büdc nin t rkibi say�l�r, v vahid X zin Hesab� vasit silicra edilir. Maliyy hesabatlar� rübd bir d f , v audit yoxlamas�ndan keçmi� hesabatlar ild bir d f aç�qlan�r. 6 ÖTS Dünya Bank� Qrupunun R hb rliyinin Hasilat S nayel rinin �cmal�na cavablar�nda mü yy n edilmi� istiqam tl r m l edir. 7E�T�-nin Milli Komit si v Az rbaycan Respublikas�nda Hasilat S nayel rind f aliyy t göst r n yerli v xarici t �kilatlar v qeyri-hökum t t �kilatlar� aras�nda 24 noyabr 2004-cü il tarixd imzalanm�� Anla�ma Memorandumu. 8 Bax�n: “Eye on EITI”, V t nda� C miyy tinin Hasilat S nayel rin � ffafl�q T � bbüsü il ba� l� perspektivl ri vtövsiy l ri, Oktyabr, Publish What Your Pay/ Revenue Watch Institute. .

7

OMXP haz�rlanmas� vasit sil çoxillik büdc l m ni t tbiq edir. H m OMXP, h m d DIP Milli M clis t qdim edilm lidir. Qanun büdc nin x rc madd l rin aid t fsilatlar� beyn lxalq büdct snifat�na uy�un olaraq t qdim edilm sini t min edir. Neft Fondunun bütün x rcl ri (inzibati x rcl rd n ba�qa) Milli M clisin t sdiq etdiyi illik icma büdc y daxil edilir. Büdc sisteminin t kmill �dirilm si vahid X zin darl�q hesab�n�n t tbiq edilm si v ARDNF-�n maliyy l �dirdiyi x rcl ri daxil etm kl , büdc t �kilatlar�n�n mövcud bütün büdc d nk nar m liyyatlar�n�n büdc y daxil edilm si n tic sind daha da gücl ndirilmi�dir. Lakin, nazirlikl raras� laq l ndirm nin yax��la�d�r�lmas�na böyük ehtiyac vard�r. OMXP v D�P h l d tam olaraq

haz�rlanmam��lar v Maliyy Nazirliyind v �qtisadi �nki�af Nazirliyind potensial quruculu�unu t l b edir, sah nazirlikl rinin büdc nin t rtibi prosesind tam sur td i�tirak� is geni� t lim t l bed c kdir. ÖTS büdc t rtibi prosesin Proqramatik DX� vasit sil d st k göst rir.

20. Qeyri-adekvat maliyy intizam�, öd ni�l rin h yata keçirilm m si, dolay� v birba�a subsidiyalar, h mçinin kommunal v n qliyyat sektorlar� aras�nda yaranan maraq toqqu�malar� misallar� Az rbaycan iqtisadiyyat�n�n üzl �diyi mür kk b probleml rdir. N tic d m l g l nyüks k iqtisadi v sosial x rcl r monopolistik davran��n, sistemin tez-tez s�radan ç�xmas� s b boldu�u, h mçinin sa� laml��a v yoxsullu�a birba�a t sir ed n artan qeyri-s m r lilik vistehlakç�lar�n z r r ç km si hallar� vasit sil özünü biruz verir. Enerji kommunal xidm tl rdolay� subsidiyalar�n ayr�lmas� vv lc 500 milyon AB� dollar� h cmind idi. Hal-haz�rda h min subsidiyalar birba�a sur td ayr�l�r v 2005-ci ild t qrib n 320 milyon AB� dollar�na q d razalm��d�r. Lakin, enerji m hsullar�n�n ölk daxili qiym tl ri beyn lxalq qiym tl rd n a�a��d�r vbu s b bd n sektor üçün h miyy tli alternativ m sr f imkanlar�n� yarad�r. ÖTS YAYK-da ks edilmi� hökum tin be�-istiqam tli proqram�n� d st kl m y davam ed c k: ÖTS müdd tindm sr fl rin ç�xar�lmas�n� n z rd tutan tarifl r keçm , y��mlar�n art�r�lmas�, t bii monopoliyalar�n müvafiq t nziml nm si, MHBS-lar�n q bulu vasit si il maliyy hesabatl�l�� vyoxsullara t sirin azald�lmas� m qs di il ünvanl� sosial müdafi � b k sinin t tbiq edilm si.Hökum t bu proqrama sadiqdir. 2006-c� ilin iyul ay�nda Az rbaycan Respublikas�n�n Prezidenti c nab �lham liyev Nazirl r Kabinetin kommunal xidm tl r üçün y��m d r c l rin�n art�r�l�mas� istiqam tl rini t min etm k bar d göst ri� vermi�dir. Sentyabr ay�n�n y��m d r c l ri qaz üçün 83 %- , su üçün is 70 %- q d r ikiqat artm��d�r.9 Say�aclar sur tli � kild qura�d�r�l�r. Su v qaz tarifl ri h miyy tli d r c d yüks lmi�dir. Mühasibat uçotu haqq�nda yeni qanun MHBS-lar�n t tbiqini t l b edir. Ünvanl� sosial yard�m sisteminin 2006-c� ilin iyul ay�nda t tbiqi ba�lan�b.

21. Hökum t dövl t qullu�unun islahatlar�n�n vacibliyini q bul edir, lakin bu sah d d sür ta�a��d�r. T hsilli i�çi qüvv sinin olmas�na baxmayaraq a�a�� maa�lar, z if t �kilat vmotivasiyan�n azl�� dövl t qullu�unun f aliyy tin mane olmu�dur. 2001-ci ild q bul edilmi� Dövl t Qullu�u haqq�nda Qanun ümum n beyn lxalq standartlara cavab verir, lakin bu qanunun icras� tam ard�c�l olmam��d�r.

22. Korrupsiya Az rbaycanda ciddi problem olaraq qal�r. 2005 v 2006-c� ill rd mü yy nir lil yi�l r baxmayaraq, Az rbaycan h l d “Transparency International” t �kilat�n�n korrupsiyan�n qavran�lmas� indeksind (Corruption Perceptions Index) a�a�� reytinq malikdir (ölk nin reytinqi 2005-ci ild ki 137-ci mövqed n, 2006-c� ild 163 ölk aras�nda 130-cu yer d kqalxm��d�r). Eyni zamanda z if idaretm d i�güzar f aliyy tin qar��s�nda dayanan amill rd nhesab olunur. Az rbaycan “Doing Business 2007” hesabat�nda 99-cu yeri tutmu�dur (175 ölk

9 2006-c� ilin sentyabr ay�nda elektrik enerji üzr y��m d r c l ri haqq�nda m lumat d rc olunma vaxt� haz�r deyildi.

8

aras�nda) v be� sah y t cili diqq t yetirilm lidir: vergi d r c l ri v administrasiyas�; gömrük; lisenziyala�d�rma rejimi; v korrupsiya. Dünya Bank� v AY�B-in 2005-ci il Biznes Mühiti üzrMü ssis l rinin Dü�ünc l ri Sor�usunda (BEEPS) da z if idar çiliyin i�güzar f aliyy tin qar��s�nda dayanan mane olmas� v 2002-ci il BEEPS sor�usuna nisb t n korrupsiyan�n h tta artmas� fikri qeyd edilir. Bununla bel , qeyd olunmal�d�r ki, BEEPS-d müayin edilmi� 21 problem sah sinin 15-i üzr Az rbaycan�n göst ricisi Avropa v M rk zi Asiya regionu üzr orta göst ricid n yuxar�d�r. Yuxar�da qeyd olunmu� be� sah d Az rbaycan�n göst ricil ri orta göst ricid n a�a��d�r.

23. V t nda�l�q c miyy ti v beyn lxalq t �kilatlarla m kda�l�q � raitind trafl� Korrupsiyaya qar�� mübariz üzr dövl t proqram� haz�rlanm��d�r: Hökum t korrupsiya il mübariz sah sindbir neç� addlm atm��d�r, yeni antikorrupsiya qanunvericiliyi q bul olunmu�, antikorrupsiya qurumlar� gücl ndirilmi� v Ba� prokurorluqda v daxili ��l r Nazirliyind antikorrupsiya idar l ri yarad�lm��d�r. Pensiya öd ni�l ri üçün ATM kartlar�ndan istifad edilm si bu sah d korrupsiyan� azaltm��d�r. Yol polisind d t kmill �dirm l r ba� vermi�dir. Burada maa�lar be� d f art�r�lm�� v bunun n tic sind , bildirildiyin gör x�rda rü�v talma hallar� azalm��d�r.

24. Avropa � uras�nda Korrupsiyaya qar�� Dövl tl r Qrupu (KQDQ) 2006-c� ilin iyun ay�nda Az rbaycan üzr Qiym tl ndirm Hesabat�n� d rc etmi�dir. Hesabatda yeni qanunvericiliyin q bul edilm sind ld olunmu� ir lil yi� yüks k qiym tl ndirilir, lakin icra m rh l sind olan b zi çat��mazl�qlar, o cüml d n, müxt lif orqanlar aras�nda m kda�l�q v laq l ndirm nin z if olmas�, bütün dövl t qulluqçular� t r find n etika m c ll sinin daha geni� q bul edilm sin , maraq mübahis l rin h llin , korrupsiya v v zif d n sui-istifad hallar�na gör v zif li � xsl rin m suliyy tinin art�r�lmas�na olan t l bat göst rilir. � �T Katibliyind yerl � n � rqi Avropa vM rk zi Asiya üzr Antikorrupsiya � b k si (AK� ) h mçinin 2006-c� ilin iyun ay�nda Monitorinq Hesabat�n� d rc etmi� v onda Korrupsiyaya Qar�� Mübariz üzr Dövl t Proqram�n�n icras�n�n sür tl ndirilm si v dig r m s l l r bar d detall� � rhl rini v tövsiy l rini vermi�dir.

25. B�A-n�n yard�m� il m hk m sistemind vacib islahatlar ba�lam��d�r. Dünya Bank� �nstitutunun idar etm göst ricil ri hökum tin s m r liliyi v t nziml m nin keyfiyy ti sah sindt dric n ir lil yi� nümayi� etdirir. Bank�n Hökum tl kompleks islahat dialoqu yeni ÖTS dövründ davam etdiril c k. Lakin ir lil yi�in sür ti z ifdir v Hökum t beyn lxalq inki�af t �kilatlar�n�n yard�m� il daha çox i� görm lidir v gör bil r. T klif olunan ÖTS layih l ri vAMF birlikd h min s yl rin d st kl nm si üzr vahid v trafl� �dar çilik üzr T dibl r Plan�n� t �kil etm k üçün layih l ndirilib, a�a��dak� �dar�çilik – ÖTS-�n Kompleks M�qs�di bölm sinbax�n. Misal üçün, s hiyy sektorunda korrupsiya q ti sür td S hiyy Sektorunun �slahat� Layih sind ünvanlan�d�r�l�b. T hsil sektorunda mövcud m s l l r bir s�ra T hsil APL-l ri vasit sil ünvanland�r�l�r. Pensiya v Sosial Yard�m Layih si sosial transferl r sah sind v saitin axmas�n� minimilla�d�rma�a köm k edir.

Qeyri-neft öz l sektorun inki�af� 26. Az rbaycan�n neft s rv tl ri qeyri-neft sektorunda iqtisadi art�m mühitinin t kmill� �dirilm si v i� yerl rinin yarad�lmas� üçün h miyy tli imkanlar t min edir. Az rbaycan öz g lir s viyy sind olan ölk üçün çox yax�� t hsilli v ucuz i�çü qüvv sin malikdir. Neft v qazdan ba�qa Az rbaycan�n t bii s rv tl rin qur�u�un, sink, d mir v mis filizl ri, mi�ar da�� v m rm rkimi müxt lif tikinti materiallar� aiddir. Qeyri-neft sektoru daxilind k nd t s rrüfat� v aqroemal, istehsal, tranzit ticar ti v n qliyyat, rabit kimi xidm tl rin art�m�n apar�c� qüvv si olaca��

9

gözl nilir. Lakin neft s rv tl rinin haz�r olmas� biznes mühitinin t kmill �dirilm si üçün z ruri olan islahatlar� l ngid v qeyri-neft sektorlar�n�n r qab t qabiliyy tini z ifl d bil r.

27. Aqroemal art�m v i� yerl rinin yarad�lmas� üçün yax�� imaknalar v d edir. Hal-haz� rda az rbaycanda çox az sayda firmalar k nd t s rrüfat� m hsullar�n� daxili v xarici bazar üçün �ir l r, quru meyv l r, � rab v mür bb l r kimi daha yüks k d y rli emal m yhsullar�na çevirirl r. Burada sas m s l l r fabrik imkanlar�n�n z ifliyi, etibars�z elektrik t chizat� v dig rinfrastruktur ç tinlikl ri, lveri�li biznes mühitinin olmamas� v yard�mç� s naye sah l rind(m s., toplama � b k l ri, m hsulun y��lmas�ndan sonrak� prosesl r, �ü� qablar, s�naq laboratoriyalar�, irriqasiya infrastrukturu) z iflikl r aiddir. N qliyyat laq l rinin, o cüml d ntranzit d hlizl rinin inki�af etdirilm si d vacibdir. Vaxtda, keyfiyy td azac�q yax��la�ma vmallar�n ekspedisiyas� il ba� l� x rcl rin azalmas� mü yy n bazarlarda, m s., MBD v Türkiy d ,t l bat�n xeyli artmas�na s b b ola bil r.

28. sas avadanl�q, metal i�l ri, texniki xidm t çe�idl ri, n qliyyat xidm tl ri, qida v x st xana xidm tl ri v kimya v neft-kimya s nayesini daxil olmaqla neft v qaz s nayesini t chiz ed nsah l rd art�m potensial� mövcuddur. Neft v qaz s nayesind art�m öz növb sindtelekommunikasiya v � b k xidm tl ri kimi lav d y rli sah l rin inki�af�na g tirm si ehtimal olunur. V zif l r yerli istehsalç�lar üçün ç tin ola bil c k s rt beyn lxalq standartlara cavab verm , iri kapital t l bi, iri orta sifari�l r, s rt t chizat t l bl ri daxildir. 29. Növb ti bir neç ild Az rbaycann�n iki böyük sür tl inki�af ed n qon�ular�n�n - Rusiya Federasiyas�n�n v Qazaxstan�n - Dünya Ticar t T �kilat�na q bul olunaca�� ehtimal olundu�una gör ticar t ax�nlar�n�n artmas� gözl nilir. Avropa Birliyinin üç Qafqaz ölk sinin Avropa Qon�uluq Siyas tin (AQS) daxil etm si bütün Avropa il s�x ticar t laq l rinin yarad�lmas�na g tir bil r.Regionda artan al�� qabiliyy tinin d mallarda v xidm tl rd v s rt vaxt t l bl rini qoyan da��malarda olan t l bat� artmas�na g tirm si ehtimal olunur. ÖTS-n�n sas prioriteti t kAz rbaycan�n deyil ümumiyy tl bütün regiona faydal� olacaq regionda potensial tranzit m kda�l��n�n art�r�lmas�ndan ibar tdir.

30. Az rbaycandan Gürcüstan vasit si il Türkiy y v oradan Aral�q d nizi v daha uzaqlara günd milyon barel neft da��yan BTC-n�n i� dü�m si il uzun müdd t gözl nil n regional tranzit d hlizi aç�ld�. C nubi Qafqaz Boru k m ri iri � ah-D niz yata��ndan Türkiy sistemin qaz t min ed c k. Bel meqa layih l r sas tranzit m nb yini t min edir v C nubi Qafqaz ölk l ri ilm kda�l��a z man t verir. M ntiqi add�mlar kimi avton qliyyat v d mir yollar�n�n

t kmill �dirlim si hal-haz�rda at�lmaqdad�r.

31. Maliyy sektoruna g ldikd , Az rbaycan�n bank sektoru iqtisadiyyat�n ölçüsü il nisb tdkifay t q d r x�rda olmaqda qal�r. Hal-haz�rda ölk d 44 bank f aliyy t göst rir v onardan 18-dxarici kapital i�tirak edir v ikisi xarici banklar�n filiallar�d�r. H min banklardan bir çoxu BMK vAY�B-d n d st k alm�� v onlar�n xidm t çe�idi v i� keyfiyy ti t dric n artmaqdad�r. Lakin 2005-ci ilin sonuna c mi bank kapital� ÜDM-in 18%-ni t �kil etmi�dir ki, bu da M rk zi Avropan�n bir çox keçid iqtisadiyyat�na malik ölk l rinin 30-40% s viyy sind n xeyli a�a��d�r.2004-cü ild BVF v Bankla birlikd keçiril n FSAP qiym tl ndirm sind n sonra m rk zi bank v banklar haqq�nda yeni qanunlar q bul edilmi�dir. Onlar geni� m nada Bazel prinsipl rinmüvafiq haz�rlanm��d�r v de jure m rk zi bank�n müst qilliyini v hesabatl�l��n� t min edir.Hesabatda eyni zamanda ölk nin n iri bank� olan Az rbaycan Beyn lxalq Bank�na (ABB) dair bir

10

s�ra tövsiy l r verilmi�dir. ABB hal-haz�rda c mi bank sistemi aktivl rinin 49%- malikdir. FSAP qiym tl ndirm si keçiril n zaman is bu göst rici 53% t �kil edirdi. Bu, dig r ( sas n öz l) banklar�n inki�af�na d lal t ed n müsb t inki�af lam tidir. Eyni zamanda, sektorda biznes mühitini yax��la�d�rmaqla bank sektorunun beyn lxalq r qab t effektiv � kild aç�lmas� yolu ilbir iri dövl t bank�n�n dominant üstünlüyü mü yy n zaman rzind daha da azald�lmal�d�r. Donorlar�n texniki yard�m� il prudensial qaydalar�n t tbiqi yax��la�m��d�r. A�a�� kapitalla�ma s viyy si v iri aç�q xarici valyuta mövqeyi bank sektorunu (xüsusi olaraq kreditl rin keyfiyy ti vmübadil m z nn sinin bahala�mas� bax�m�ndan) potensial olaraq sars�nt�lara qar�� h ssas edir, lakin apar�lm�� stress testl ri bank sektorunun makroiqtisadi sars�nt�lara qar�� yüks k dayan�ql��n� nümayi� etdirir. Ümumiyy tl , bank sistemi kiçik v orta mü ssis l rin v k nd razil rindya�ayan halinin maliyy l �dirilm sind vasit çi kimi f aliyy tini gücl ndirm lidir. Maliyyxidm tl rin ç�x��n yax�la�d�r�lmas� k nd razil rind man tl rin, kreditl rin, kommersiya f aliyy tinin v i� yerl rinin aç�lmas�n�n d st kl nm si sah sind sas m s l l rd n birini t �kil edir. 32. Elektrik enerjisinin v qaz�n etibars�z t chizat� i�güzar f aliyy t v günd lik h yat qar��s�nda olan sas mane l rd n olmaqda qal�r. 2005-ci il BEEPS-d sor�uda i�tirak etmi� h r dörd �irk td n biri elektrik enerjisinin k silm sini f aliyy t üçün problem kimi qeyd etmi�dir v , dem kolar ki, c mi illik sat��n t xmin n 7%-i elektrik enersinin k silm sin gör itirilmi�dir. Ölk nin bir çox bölg l rind elektrik enerjisi saatlarla verilir v tez-tez lokal k silm l r v sistem q zalar� geni� � kild ba� verir. Qaz n qletm sisteminin d iri-miqyasl� t mir ehtiyac� var, v qaz emal� v anbarlar� da qeyri-q na tb x�dir. Sektor h yat qabiliyy tin malik olma s viyy sind n uzaqd�r.Az renerji (dövl t enerji �irk ti) ARDN� -in yanacaq t chizat�ndan olduqca as�l� v ziyy td dir,lakin onu öd y bilmir. Az riqaz (dövl t qaz �irk ti) eyni v ziyy td dir. H r iki halda ARDN� -d n veril n yanaca��n t min edilm si üçün dövl t birba�a subsidiya vermi� olur.

traf mühitin t mizl nm si 33. Ab�eron yar�madas�nda, Bak� traf�nda, 130 illik neft hasilat� t xmin n 33 000 hektar razinin neftl çirkl nm si il n tic l nmi�dir. Bu, X z r d nizin d öz t sirini göst rmi�dir. Çirkl nm nin sas hiss si haz�rda mövcud olmayan Sover dövrünün mü ssis l ri t r find ntör dilmi�dir, lakin 1991-ci ild ARDN� yarand�qdan sonra da bu davam etmi�dir. Düzgün olmayan ekoloji praktikan�n nümun si kimi neft tullant�lar�n�n v tullant� sular�n�n m d nl rin razil rin ax�d�lmas�n� göst rm k olar. Çirkl nmi. razil rin bir qismi Bak�n�n lap yax�nl��ndad�r

v v t nda�lar v tikinti �irk tl ri onlar�n üz rind ev v m nzill r tikirl r. Bu sa� laml�q üçün ciddi risk m nb yidir v potensial olaraq yan��n v partlay�� tör d bil r.

34. Bu yax�nlarda ölk Prezidenti çirkl nmi� razinin t mizl nm si bar d göst ri� vermi�dir. Bu raziy tullanm�� t min n 700 milyon barrel neftin xeyli hiss sini toplamaq olar ki, bu da kifay t

q d r böyük d y r malikdir. Çirkl nmi� torpaqlar�n xeyli hiss si t mizl ndikd n sonra ya�ay�� vkommersiya m qs dli tikinti üçün potensial d y r malikdir. Lakin çirkl nmi� torpasqlar�n kimm xsuslu�u il ba� l� m s l qalmaqdad�r. Bundan ba�qa neft sah sind ki bütün cari m liyyatlar�n qabaqc�l beyn lxalq ekoloji v t hlük sizlik standartlar�na cavab verm sinin t min

edilm si vacibdir.

35. X z r d nizind ki köhn yataqlarda qaz�n havaya burax�lmas� ba� verir. T kc bir yataqda s mt qaz�n�n yand�r�lmas� avadanl��na v ya qaz�n borulara vurulmas� imkan�na malik olmayan quyulardan günd t xmin n 1 milyon kub metr qaz havaya burax�l�r. Yeni boru k m rl rin v

11

kompressor stansiyalar�na investisiyalar qoyulmazsa bu qaz�n h cminin 3 milyon kub metr çata bil c yi ehtimal olunur. Bu, Karbon Maliyy l �dirm si mexanizmi üçün bir imkand�r.

36. Bak�n�n kanalizasiya sisteminin t cili yenid nqurulmas�na rhtiyac var. Burada v bir s�ra dig ryerl rd t mizl nm mi� m i� t v s naye tullant� sular� çaylara v X z r d nizin ax�d�laraq onlar� çirkl ndirir. Yen d bu sa� laml��a t hlük dir. Bundan ba�qa n r populyasiyas� da t hlükalt�ndad�r.

37. Az rbaycan�n üç bioço�rafi regionun (Avropa, M rk zi v Kiçik Asiya) qov�a��nda yerl �m si onun yüks k biomüxt lifliyi il n tic l nmi�dir. Qafqaz da� lar� dünya V h�i T bi tFondu (WWF) t r find n “Global 200 Ecoregion”-dan biri kimi, “Conservation International” t r find n is biomüxt lifliyin 25 “qaynar nöqt sind n” biri kimi mü yy nl �dirilmi�dir. Qafqaz ekosisteminin probleml ri s�ras�nda me� sizl �m , h tt n art�q otarma v ovçuluq daxildir ki, bunlar da biomüxt lifliyi birba�a t hlük l rd ndir. Bunun s b bl ri s�ras�nda k nd yerl rindyoxsullu�u, dig r ölk l rd n a�ac idxal�n�n dayand�r�lmas�, t bii qaz t chizat� sisteml rinin da��lmas�, siyasi f sadlar v çoxlu sayda m cburi köçkünl r ordusunun olmas�n� qeyd etm k olar. Bank�n yard�m� il hökum t t bii resurslar�n idar edilm sini t kmill �dirir v Az rbaycan�n iki da� regionunda daha davaml� iqtisadi f aliyy ti t tbiq edir. Bu f aliyy tin m qs di yüks klikl rdyerl � n me� v otlaqlar�n keyfiyy t v m hsuldarl��n� art�rmaqdan ibar tdir.

38. Az rbaycan yüks k seysmik f all�q zonas�ndad�r. Ölk h mçinin öz topoqrafik qurulu�una vX z r d nizinin s viyy sinin d yi�k nliyin gör güclü subasmalara da meyllidir. Yüks k ya��nt� zamanlar�nda torpaq sürü�m l ri riski art�r ki, bu da insan m sk nl rin , s nayey , t s rrüfatlara v yollara ciddi z r r vurur. �ld 1,4 milyard dollardan art�q iqtisadi z r rin ba� verm si ehtimal� 0,5 faizdir. �ld 90 milyon dollardan art�q z r rin va� verm ehtimal� is t xmin n 5 faizdir.10

MAKROIQTISADI Ç RÇIVSon inki�af meyll ri39. 1990-c� ill rin sonundan ba�layaraq Az rbaycan sür tli inki�af tempi nümayi� etdirmi�dir (xüsuil d qeyri-neft sektorunda) (c dv l 2).11 Son be� il rzind qeyri-neft sektorunun art�m tempi neft sektorunadan üstün olmu�dur v ild orta hesabla 12 faiz b rab r olmu�dur. Qeyri-neft sektoru haz�rda ÜDM-in 60 faizini v m ��ullu�un 99 faizini t min edir. 1995-ci ild n etibar nk nd t s rrüfat�, ticar t v sosial sektorlarda istehsal dem k olar ki iki d f , qeyri-neft s naye istehsal� 3 d f , n qliyyat v rabit sah sind 4 d f , tikinti sektorunda is 13 d f artm��d�r. 12

10 Qar��s�al�na bil�n itkil�r: H�yat v� mülkiyy�tin T�hlük� v� Risk Menecmenti vasit�sil� qorunmas�- Avropa v M�rk�zi Asiya üzr� �trafl� Riskin �dar� edilm�si Ç�rçiv�si, F�lak�tl�rl� ba�l�Riskl�rin �dar� edilm�si, ��çi s n dl r No 9, Dünya Bank�, Oktyabr 2006. 11 Bu müdd t rzind Az rbaycan iqtisadiyyat�ndak� meyll rin daha trafl� t hlili üçün Qeyri-neft ticar t vinvestisiyalar üzr kompleks strategiyaya (An Integrated Non-Oil Trade and Investment Strategy (INOTIS), Dünya Bank� 2003, v Dövl t X rcl rinin �cmal�na (Public Expenditure Review) Dünya Bank� 2002 bax. 12 Tikinti sah sind art�m sas etibar� il neft sektoru il ba� l�d�r, lakin Bak�da m nzil tikintisinin sür ti d buna t sir göst rmi�dir.

12

40. Xalis xarici birba�a investisiyalar�n fonunda Az rbaycan möhk mmakroiqtisadi idaretm ni h yata keçirmi�dir. Neft g lirl rinin sterilizasiyas�, ciddi fislak siyastl birlikd1995-ci ild n b ri keç n dövr rzind inflyasiyan�n v real

effektiv mübadilm z nn sinin bahala�mas�n�n qar��s�n�n al�nmas�na imkan vermi�dir. 2003 v 2004-cü ill rd cari xarici hesablar�n iri h cmli k siri neft sektorunun BTC v CQB-in tikintisi vneft layih l rinin icras� illaq dar iri idxallar� il ba� l�

olmu�dur. Bu k sir tam � kildbeyn lxalq neft konsorsiumlar�n�n XB�-l ri hesab�na maliyy l �dirilmi�dir v ümumi t diyy balans� müsb t saldo göst rmi�dir. 2005-ci ild cari hesab kiçik müsb t saldo göst rib (ÜDM-un 1.3%), çünki BTC sas n ba�a çatd�r�l�b v yüks k neft qiym tl ri ixrac g lirl rini qald�rma�a ba�lay�b. 2005-ci ild BTC-nin sas etibar� iltamamlanmas�n�n v yüks k neft qiym tl rinin ixrac g lirl rini art�rmas� fonunda bu k sir ÜDM-in 5,2 faizin d k enmi�dir. Neft v qaz sektoruna investisiyalar�n repatriasiyas� ba�land�qdan sonra 2003-cü ild ÜDM-in 32 faizini t �kil ed n xalis XB�-nin ölk y ax�n�, 2005-ci ild ÜDM-in t xmin n 4% s viyy sin enib v onun 2006-09-c� ill r üçün iri xalis k nar ax�nlara çevrilm si planla�d�r�l�r.

41. Hökum tin icmal� k siri (Neft Fondu xaric) 1990-c� ill rin vv ll rind ki son d r c yüks ks viyy d n 2001-ci ild ÜDM-in 3 faizin enmi�dir.13 Lakin 90-c� ill rd ki s rt maliyy siyas ti bir çox x rcl rin, xüsusil d sosial sektorlarda, k skin ixtisar�n� t l b etmi�dir ki, bu da qeyri-optimal s hiyy v t hsil xidm tl rin g tirib ç�xar�m��d�r. 2005-ci ilin büdc sind n ba�lamaqla Hökum t sosial sektorlar üçün daha adekvat büdc ay�rma�a ba�lam��d�r.

42. Holland sindromuna yol verm m k üçün 1999-cu ild hökum t xarici valyuta ax�nlar�n�n sas sterilizasiya mexanizmi kimi ARDNF-i yaratm��d�r. Hökum t gözl nil n neft v qaz g lirl rinin istifad si sah sind ehtiyatl� yana�maya v bu g lirl rin bütün v t nda�lara v g l c k n sill rfayda verm si m qs dil sadiq olaraq qal�r.

13 Neft Fondu xaric hökum tin icmal k siri Neft Fondunun g lir v x rcl rinin hökum tin icmal büdc balans�ndan ç�x�lmas� yolu il hesablan�r.

C dv l 2: sas göst ricil rin xülas si (ba�qa vahid göst�rilm�yibs� r�q�ml�r ÜDM-d� pay� göst�rir)

2001 2002 2003 2004 2005* ÜDM-in real art�m� (faiz) 9.9 10.6 11.2 10.2 26.4 Qeyri-neft ÜDM-in real art�m� (faiz)

10.4 12.3 15.5 13.4 8.4

�nflyasiya (�Q�, dövr üzr orta, faiz)

1.5 2.8 2.2 6.7 9.7

Adamba��na ÜMG (US$ Atlas) 660 720 820 950 1240 Cari hesablar balans� -0.9 -12.3 -27.8 -29.8 1.3 Xalis xarici birba�a investisiyalar (US$ mln)

227 1,067 2,352 2,351 459

Real effektiv müdadilm z nn si (faiz, “-“ ucuzla�ma)

-6.1 -7.1 -10.8 -3.5 7.5

�cmal fiskal balans -0.4 -0.5 -0.8 1.0 2.7 �cmal fiskal balans (Neft Fondu istisna olmaqla)

-1.4 -4.3 -4.2 -2.5 -2.3

�cmal büdc g lirl ri 18.7 27.3 26.8 26.8 26.5 Ümumi kapital investisiyalar� 22.9 34.1 52.9 57.7 44.1 Qalan xarici borc 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 Xarici borcun xidm tin ixraca nisb ti (faiz) 5.3 5.9 6.6 5.3 2.6

Xam neftin qiym ti (US$ barrel)

24.4 24.9 28.9 37.7 53.4

M nb : DSK, Bank v Fondun m kda�lar�n�n hesablamalar�. *2005-ci il m lumatlar� t xminl rdir

13

43. 2005-ci ilin vv ll rind ölk d inflyasiyan�n artmas� meyll ri ba� qald�rm��d�r (2005-ci ilin mart�na illik 12,5 faiz). Bunun sb bi qism n qism n dövl t x rcl rinin artmas�, qism n d dövl tmü ssis l rinin yüks k neft qiym tl rind n faydalanmas� (ARDN� ) v kreditl rd n istifad etm si n tic sind x rcl rin artmas� olmu�dur. Qida m hsullar�n�n qiyjm tinin müv qq ti artmas� da inflyasiyan�n artmas�na t sir göst rmi�dir. Habel manat�n AB� dollar�na ba� lanmas� n tic sindpul kütl sinin artmas� ba�lanm��d�r. Milli Bank�n cavab� manat�n nominal effektiv kursunun t xmin n 10 faiz bahala�mas�na imkan verilm si v m rk zl �dirilmi� kredit d r c sinin qald�r�lmas�ndan ibar t olmu�dur. Likvidliyi absorbsiya etm k üçün Maliyy Nazirliyi x zin darl�q istiqrazlar�n�n burax�lmas�n� art�r�m��d�r. 2005-ci ilin pay�z�nda inflyasiya t k r q mqay�tm�� v 2006-c� ilin sentyabr ay�nda illik inflyasiya 10,3% t �kil edib. Ortamüdd tli perspektiv 44. Az rbaycan�n ortamüdd tli art�m perspektivl ri müsb tdir. Neft sektorunun sür tli art�m� davam edc yin gör 2006-2008-ci ill r aras�nda Real ÜDM-in ild t xmin n 24 faiz artaca�� proqrnozla�d�r�l�r. (c dv l 3). Neftl ba�l� investisiyalar�n azalmas�n�n fonunda Hökum t onil � rzind baxl�ms�z qalm�� infrastrukturun yenid nqurulmas� m qs dil s yl rini art�racaq. Lakin neft g lirl rinin artmas� v fiskal v ziyy tin n tic sind real effektiv mübadil m z nn sinin bahala�mas� qeyri-neft sektorunun art�m� qar�s�nda dayanacaq ciddi v zif l rd ndir.

45. 2006-c� ilin dövl t büdc si ciddi fiskal geni�l nm ni ks etdirir. Nominal ÜDM-in 42 faiz artaca�� gözl nildiyi halda cari x rcl rin 60 faizd n yuxar� qalxmas�, dövl t investisiyalar�n�n isüç d f artmas� planla�d�r�l�r. Qeyri-neft sektorunun k sirinin 2005-ci ild ki qeyri-neft ÜDM-in 11 faizind n, 2006-c� ild 30 faizind n yuxar�yad k artaca�� gözl nilir.

46. Dünya Bank� v BVF dövl t x rcl rinin haz�rk� templ artmas�n�n inflyasiya il yeni inflyasiya t zyiql ri il n tic l n bil c yi il ba� l� narahatl��n� bildirdil r. Hökum t hesablay�b ki, son ill rrzind , Az rbaycan�n iqtisadiyyat� BTC, C nubu Qafqaz Boruk m ri v neft k �fiyyat� v

hasilat� il ba� l� ÜDM-un 30%-d n çox s viyy d XB�-ni q bul ed bilib. H min investisiyalar ba�a çatandan sonra, hökum t öz iri infrastruktur investisiyalar�n� h yata keçirm k ist yir. Hökum t inflyasiya riskl ri haqq�nda agahd�r v inflyasiyan�n çox artmas� hal�nda infrastruktur investisiyalar�n tempini azaldacaq v dig r düz ldici t dbirl ri n z rd n keçir bil r. Hökum t tam agahd�r ki, institusional v q buletm potensial�n�n m hdudiyy tl ri iri investisiya proqram�n�n h yata keçirilm sinin templ rini azalda bil r.

47. 2007-08-ci ill rd hökum tin x rcl rinin ild t xmin n 35 faiz artaca�� (nominal ifad d )gözl nilir. 14 Bunun s b bi tikinti proqram�n�n davam etm si olacaq. 2008-ci ild seçkil rkeçiril c k. 2009-cu ild n etibar n x rcl rin art�m� ild t xmin n 10 faiz d k z ifl y c k. 2007-08-ci ill rd qeyri-neft fiskal k sir 40%-i ötm kl zirv sin çatacaq v bundan sonra t rdic nazalacaq. Hökum tin bu siyas ti neftin cari qiym tl ri saxlanarsa davaml� olacaq. Bunun n tic sind Neft Fondunun aktivl ri 2010-cu ild 35 milyard AB� dollar�na çatacaq. Lakin cari strategiya qeyri-neft sektorunun izafi q�zmas� riskin malikdir v dig r ölk l rin t crüb sinin göst rdiyi kimi Holland sindromu v “resurs l n ti” riski kifay t q d r yüks kdir. 2007-08-ci ill rd inflyasiyan�n ild 17 faiz çataca��, sonra is 10 faiz s viyy sin en c yi gözl nilir.

14 Dünya Bank�n�n sektor ekspertl rinin hesablamalar�na sas n, proznozlarda f rz edilir ki, yenid nqurman�n d y ri 6-10 il rzind 15-20 milyard AB� dollar� t �kil ed c k. H min r q m , yuxar�da qeyd edildiyi kimi, 2006-2024 ill rrzind 175 milyard AB� dollar� h cmind hökum tin proqnozla�d�rd�� neft v qaz g lirl ri il müqayis d

bax�lmal�d�r.

14

48. Bu riskl rin minimalla�d�r�lmas� m qs dil struktur islahatlar�n�n m qs dyönlü � kild davam etdirilm si t l b olunur. Bu islahatlar�n n tic sind daxili resurslar s rb stl � c k, m liyyat x rcl ri azalacaq v m hsuldarl�q artacaq ki, bu da real effektiv mübadil m z nn sinin bahala�mas�n�n m nfi t sirl rinin qar��s�n� alma�a imkan ver c k. (bax ha�iy 1). Lakin, struktur islahatlar�n v r qab t davaml� infrastrukturun b rpas�n�n s m r li olmas� üçün bir q d r vaxt t l b olunacaq. 1995-ci ild n b ri real valyuta mübadil m z nn si dig r ölk l r qar�� xeyli a�a�� oldu�u üçün v m k haqq�n�n beyn lxalq normalara müqayis d nisb t n a�a�� oldu�u üçün q�sa-müdd t rzind qeyri-neft sektorunda r qab tliy olan t zyiql r azalm��d�r (bax: Misal 1). H l d ,hökum t t r find n yüks k inflyasiya hesab�na dövl t s rmay l rin müv qq ti artmas� öz lsektorunda, proqnozla�d�r�lan davaml� yerli inflyasiyadan formala�an qeyri-münasib x rcl rstrategiyas�na g tirib ç�xara bil r. Az rbaycan�n t crüb si göst rir ki, pul siyas ti orta müdd tdprinsipl rin RFMM dinamikas�na t sirini kompensasiya etm k üçün münasib olmaya bil r. Buna gör , RFMM-nin artmas�na yol verm m k ehtimal� yoxdur. Nominal valyuta mübadilm z nn sinin artmas� inflyasiyaya v bu proqnozlara ks t sir göst r bil r. H m yerli inflyasiya, h m d valyuta mübadil m z nn sinin qalxmas� AB� dollar� il denominasiya olunmu� toplam resurslarda yerli valyutada sasl� itkil r s b b ola bil r.

C dv l 3: Makroiqtisadi ç rçiv 2006 - 2010 (ba�qa vahid göst�rilm�yibs� ÜDM—in faizi il�)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 Real ÜDM-in art�m� (faiz) 26.4 24.6 27.1 19.9 11.6 5.7 Real qeyri-neft ÜDM-in art�m� (faiz) 8.4 8.9 8.4 8.1 6.8 6.8 �nflyasiya (�Q�, dövr üzr orta, faiz) 9.7 13.0 17.0 17.0 13.0 10.0 Adamba��na ÜMG (US$ Atlas) 1,240 1,650 2,400 3,330 3,940 4,450 Cari hesablar balans� 1.3 14.4 21.3 25.0 24.4 21.3 Xalis Xarici Birba�a �nvestisiyalar (US$ mln) 459 -1,539 -4,120 -1,456 -667 81 �cmal fiskal balans 2.7 7.5 8.5 24.5 27.0 24.7 �cmal fiskal balans, Neft Fondu xaric -2.3 -7.2 -13.8 -17.8 -16.1 -14.1 �cmal büdc g lirl ri 26.5 40.8 45.3 63.9 64.7 61.4 Ümumi kapital investisiyalar� 44.1 39.7 36.6 36.4 36.0 37.3 Xarici borc – öd nilm mi� qal�q 15.0 10.5 8.9 7.9 7.5 7.8 Xarici borca xidm tin ixraca nisb ti (faiz 2.6 0.9 0.9 0.8 0.8 0.9 Xam neftin qiym ti (US$/barrel) 53.4 65.3 60.1 56.1 52.5 49.1

M nb : Bank v Fond m kda�lar�n�n t xmin v proqnozlar�

49. B lli olub ki, yüks k inflyasiya resurslar�n paylanmas�na, investisiya mara��na, ticar t ,maliyy vasit çiliyin v n tic d iqtisadi art�ma m nfi t sir göst rir. Potensial olaraq, bu, nominal valyuta mübadil m z nn sinin t nziml m l rinin ixracç�lara v xarici valyutada depozit sahibl rin q�sa-müdd tli t sirl rl müqayis d daha bahal� ba�a g lir. Bundan ba�qa, böyük ehtimal ki, c miyy tin a�a�� g lirli seqmentl rin yüks k inflyasiyadan qeyri-proporsional olaraq daha çox ziyy t ç k c k. Valyuta mübadil m z nn sinin daha da çevikliyi h mçinin maliyybazarlar�n inki�af�n� d st kl yib, tamamil spekulyativ ax�nlar� z r rsizl �dir bil r. Lakin, baxmayaraq ki, nominal valyuta mübadil sinin artmas� inflyasiya t zyiql rin azald�lmas�na köm klik göst r bil r, ehtiyatl� makroiqtisadi v struktur siyas tl ri böyük h miyy t k sb

15

ed c k. Fiskal m hdudiyy tl ri art�q yerli t l bat�n inflyasiya t sirinin qaba��n�n al�nmas�nda vacib al t olaraq qalmaqdad�r. O, real valyuta mübadil m z nn sinin art�m t zyiql rinin dayand�r�lmas�na yön lmi� uzaq-gör n pul siyas tinin ç rçiv si il mü�ahid olunmal�d�r. Neft Fondu v onun t r find n qeyri-neft defisitl rin maliyy l �dirilm sin olan m hdudiyy tl r sas z r rsizl �dirm al ti olaraq qalacaq.

50. 2006-07-ci ill rd xarici investorlar öz kapitallar�n� geri aparacaqlar v bunun n tic sindümumi milli g lirin (ÜMG) t xmin n dördd birinin ölk ni t rk ed c yi gözl nilir. 2005-09-cu ill r aras�nda ÜDM-in dollar ifad sind dem k olar ki, üç d f artaca��na baxmayaraq neft konsorsiumu il hasilat�n pay bölgüsü sazi�l ri neft qiym tl ri yüks k oldu�u zaman kapital�n daha sür tl repatriasiyas�n� n z rd tutur. Xarici investorlar�n 2006-c� ild t xmin n 8,2 milyard dollar m bl � ind v saiti repartiasiya ed c yi gözl nilir ki, bu da dem k olar ki, 2004-cü il ÜDM-in h cmin b rab rdir. Kapital�n repatriasiyas�n� n z r alaraq adamba��na ÜMG-in 2005-ci ild960 dollar, 2006-c� ild 1120 dollar, 2007-ci ild 1650 dollar t �kil ed c yi gözl nilir. Bu ÖTS-dBeyn lxalq �nki�af Assosiasiyas�n�n Az rbaycana yard�m�n�n dayand�r�lmas� il ba� l� keçid mexanizminin planla�d�r�lmas�nda kapital�n repatriasiyas� m s l si n z r al�nm��d�r. Borclarla ba� l� v ziyy tin sabitliyi 51. Dünya Bank�n�n Borclar bar d Hesabat Sistemin (DRS) 2005-ci ilin yekunu üzr daxil edilmi� m lumata sas n Az rbaycan�n xarici borcunun t xmin n 50 faizi güz �tli kreditl rdir vborcun sabit qalaca�� gözl nilir. Eyni m lumata gör xarici borc ölk nin ÜDM-in t xmin n 15 faizini t �kil edir v borca xidm t öd ni�l ri mal v xidm tl rin ixrac�n�n 2,6 faizin b rab rdir ki, bu da kiçik r q mdir. H r iki göst ricinin daha da azalaca�� gözl nilir. Az rbaycan�n B�A qar��s�nda qalan borcu 525 milyon dollar t �kil edir v B�A kreditl ri üzr borca xidm tin ixraca nisb ti 0,1 faiz t �kil edir. B�A-n�n kreditl rin xidm t 2005-ci ild bütün dövl t borcuna xidm tin 4,9 faizini t �kil etmi�dir v bu r q min 2008-ci ild 7,3 faiz çataca�� gözl nilir. 2005-ci ilin noyabr�nda Fitch Az rbaycan�n h m xarici, h m d yerli valyuta il uzunmüdd tli öhd likl r üzrsuveren reytinqini “BB-“ dan “BB”-d k art�rm��d�r. Q�samüdd tli xarici valyuta üzr reytinq B s viyy sind qalm��d�r. Reytinqin uzunmüdd tli proqnozu “sabitdir”. 2006-c� ilin sentyabr�nda Moody’s Az rbaycana xarici v yerli valyutan�n burax�lmas� üzr “Ba1” reytinqini vermi�dir.

16

Erm nistan

Az rbaycan

Gürcüstan

Qazax�stan

Rusiya

Ukrayna

70

80

90

100

110

120

130

140

150

160

170

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Sources: INS; and Fund staff estimates.

Seçilmi� MDB ölk l ri: Region üzr Real Faktiki MübadilM z nn l ri, 1995–2005 (H1), (1995=100)

Georgia

Armenia 1/

Azerbaijan

Russia

Ukraine 1/

Kazakhstan 2/

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

220

240

260

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

Sources: INS; and Fund staff estimates.1/ First 9 months of 2005.3/ First 8 months of 2005.

Selected CIS Countries: Dollar Wages

Ha�iy 1: Qeyri-neft sektorunun R qab tliyi

Az rbaycanda keçid prosesi ba�layandan real faktiki mübadil m z nn sinin (RFMM) seriyalar�ndan üç ayr�-ayr� dövr seçil bil r: ¾ RFMM-nin 46 faiz k skin

artmas�, yanvar 1995 -sentyabr 1998 dövrd .

¾ Rusiyada böhrandan h m nsonra RFMM azalmaya ba�lad�. Bu da 2004-cü ilin iyul ay�na q d r davam etmi�dir. N tic d , m z nn1998 ilin sentyabr�ndak� zirv si il müqayis d 36 faiz v 1995-ci ilin yanvar�ndak� zirv si il müqayis d 7 faiz a�a�� olmu�dur.

¾ �yul 2004 – noyabr 2005 dövrü aras� RFMM 14 faiz qalxm��, lakin tam zirv sind n 27 faiz a�a�� qalmaqda idi. 2001-ci ild n b ri Az rbaycan RFMM n çox azalmaya meylli olaraq qalmaqda idi.

Fundamental faktorlar çox güman ki, mühüm real art�m t zyiqini göst r c k. Faktiki, (i) 2006-09 dövr rzind neft ixrac�n�n 45 faiz art�b onilliyin sonuna 60 milyon tona çatmas� proqnozla�d�r�l�r; (ii) xarici mühitin lveri�li olmas� gözl nilir; (iii) Az rbaycan�n bazar iqtisadiyyat�na keçid � raitini n z r alaraq investisiya ax�n�n�n davam etm si gözl nilir; (iv) hökum tin yüks k m sr fl rin t l bat v inflyasiya t zyiql rin g tirib ç�xarmas� ehtimal olunur; v (v) hökum t t r find nminimal m k haq�n�n art�r�lmas� n tic sindm k haqq�n�n xeyli artmas� da x rcl rin

t zyiql rini davam etdir c k. [Buna baxmayaraq] Az rbaycanda m k haqq� s viyy si regionda dig r ölk l rd orta s viyy il müqayis d a�a�� olaraq qalmaqdad�r. M nb : Az�rbaycan Respublikas� - Seçilmi� m�s�l�l�r, BVF, Mart 2006.

17

HÖKUM TIN YOXSULLU� UN AZALDILMASI SAH SIND STRATEGIYASI Yoxsullu� un Azald�lmas� üzr Strategiya S n di (2003–05) 52. YA��DP-d inki�af templ rinin qorunub saxlan�lmas�nda v sosial xidm tl rinin göst rilm sind öz l sektorunun vacib rol oynad�� etiraf olunur. Yoxsullu�un azald�lmas� vh yat � raitinin yax��la�d�r�lmas� üçün üçün sas strategiyalara dövl t x rcl rinin idar edilm sinin t kmill �dirilm si v maliyy v kommunal sektorlar�n gücl ndirilm si daxildir.

53. 2003-cü ilin may�nda direktorlar � uras�nda t qdim edilmi� s n din m kda�lar t r find n birgqiym tl ndirilm sind bel bir n tic qeyd olunmu�dur ki, YA��DP etibarl� yoxsullu�un azald�lmas� strategiyas�d�r v Bank�n v Fondun güz �tli yard�m� üçün möhk m bazan� t �kil edir. Lakin eyni zamanda qeyd edilmi�dir ki, z if idar çilik v a�a�� icra potensial� ç tinlik yarada bil r.

54. YA��DP-in �kinci �llik �cra Hesabat� bar d m kda�lar�n birg qiym tl ndirm qeydindgöst rilmi�dir ki, ölk d yoxsulluq s viyy si azalmaqda davam etmi�dir v güclü art�m meyll ri mövcud olmu�dur. Eyni zamanda davaml� diqq t t l b ed n dig r sah l r, m s l n yoxsullu�un diaqnostikas�n�n gücl ndirilm si, makroiqtisadi siyas tl rin laq l ndirilm si, inflyasiyan�n t kr q mli s viyy y d k azald�lmas�, sosial xidm tl rin maliyy l �dirilm sinin v s m r liliyinin art�r�lmas�, enerji subsidiyalar�n�n azald�lmas�, gömrük sisteminin islah olunmas�, maliyyvasit çiliyinin gücl ndirilm si, idar çiliyin t kmill �dirilm si, öz l sektorun inki�af qar��s�nda duran mane l rin aradan qald�r�lmas� ehtiyac�, habel infrastrukturun laz�mi s viyy d inki�af etm m si d qeyd olunmu�dur. Yoxsullu� un Azald�lmas� v Davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram� (2006–15) 55. YAD�DP d analoji strategi m qs dl r nail olunmas�n� n z rd tutacaq: iqtisadi art�m�n vmakroiqtisadi sabitliyin tmin olunmas�; g lir ld etm y imkan ver n f aliyy tl r üçün, xüsusild qeyri-neft sektorunda regionlarda vk nd yerl rind , lveri�li � raitin yarad�lmas�; baza s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin yax��la�d�r�lmas� v onlardan istifad imkanlar�n�n geni�l ndirilm si; dövl t idar çiliyinin v yax�� idar etm nin t kmill �dirilm si; ictimai infrastrukturun tkmill �dirilm si; z if müdafi olunan qruplar�, xüsusil d u�aqlar� daha yax�� müdafi etm k üçün sosial müdafi sisteminin islah olunmas�; qaçq�nlar�n v m cburi köçkünl rin h yat � raitinin yax��la�d�r�lmas�; bütün sektorlarda hökum t siyas tl rinin v proqramlar�n�n gender b rab rliyini t �viq etm sinin t min edilm si; bütün iqtisadi inki�af siyas tl rinin, proqramlar�n�n v laq li qanunvericiliyin ekoloji davaml�l�q prinsipl rini n z r almas�n�n t min edilm si.

56. YAD�DP minilliyin inki�af m qs dl ri v Az rbaycandak� dig r proqramlarla uzla�d�r�lm��d�r. O, h m ümumi, h m d konkret h d fl ri mü yy nl �dirir. Onun, orta müdd tli iqtisadi planlar, dövl t investisiya proqram� v dövl t büdc si prosesl ri il uy�unla�d�r�lmas� n z rd tutulub, v , o, v hökum tin, beyn lxalq t �kilatlar�n v v t nda� c miyy tinin c lb olunmas�n� n z rd tutan geni� i�tirak prosesin saslan�r. Proqram icra prosesinin monitorinqi vt dbirl rin h ya � raitin t sirinin qiym tl ndirilm si sistemin malikdir. Proqramda gender, g ncl r, ekoloji v dig r ümumi problematika öz ksini tapm��d�r.

18

2003-06-CI MALIYY ILL RI: TARIX N Z R V ÇIXARILMI� N TIC L R2003-05-ci maliyy ill ri üzr CAS-�n nailiyy tl ri v qar� �da duran v zif l r57. Son bir neç il rzind Az rbaycanda t crüb müsb t olmu�dur. Bank Hökum tl birlikdm nal� yoxsullu�un azald�lmas� strategiyas�n�n haz�rlanmas� üz rind i�l mi�dir v onun sas�nda ayr�-ayr� sah l rd ciddi islahatlar�n h yata keçirilm si üçün islahat kreditl ri ay�rm��d�r. Dünya Bank� Qrupunun YA��DP-in icras�na d st yi dörd strategi m qs d sas�nda t min edilmi�dir: (i) makroiqtisadi sabitliyi saxlamaq, “Holland sindrom”undan qaçmaq v qeyri-neft sektorunda art�m�, m ��ullu�u v yoxsullar�n xeyrin yön lmi� x rcl ri t min etm k üçün neft bumunun idaredilm si; (ii) biznes mühitinin yax��la�d�r�lmas�, maliyy xidm tl rind n istifad imkanlar�n�n geni�l ndirilm si, KOM-lara d st k infrastrukturunun formala�d�r�lmas� v k nd t s rrüfat�n�n stimulla�d�r�lmas� yolu il i� yerl rinin yarad�lmas� v qeyri-neft art�m�n�n t min edilm si; (iii) sosial xidm tl rin v yard�m�n göst rilm sind geril m nin qar��s�n�n al�nmas�, enerji, n qliyyat v su infrastrukturunun inki�af� yolu il infrastrukturun v sosial xidm tl rin t kmill �dirilm si; (iv) YA��DP-d göst rilmi� zaman müdd tl ri rzind v miqyasda neft potensial�n�nrealla�d�r�lmas�na yard�m göst rilm si.

58. CAS müdd tind bütün dörd strateji istiqam td ir lil yi� mü�ahid olunmu�dur. Birinci vdördüncü istiqam tl rd - neft bumunun idar edilm si v neft potensial�ndan istifad edilm sinköm k - xüsuil ir lil yi� mü�ahid edilmi�dir. Son dörd il razind ÜDM ild orta hesabla 11 faizlik art�m tempi nümayi� etdirmi�dir, qeyri-neft sektorunda illik art�m 13 faiz t �kil etmi�dir; BTC boru k m ri tikilib ba�a çatd�r�lm��, qaz yataqlar�n�n v dig r boru k m rl rinin tikintisi qrafik üzr davam edir. Neft Fondu möhk m oturu�mu�dur, büdc ç rçiv si icra olunmaqdad�r vHökum tin enerji g lirl rinin istifad si sah sind yüks k idar çilik v � ffafl�q standartlar�na m letm k öhd liyi onun EITI (hasilat s nayesind � ffafl�q t � bbüsü) t � bbüsünd i�tirak� il sübut olunmu�dur. Az rbaycan 2003 v 2004-cü ill rd bu t � bbüs üzr hesabatlar d rc ed n ilk vh l lik yegan ölk olmu�dur. Lakin ARDN� -�n restrukturizasiyas�n�n tempi a�a�� olmu�dur.

59. �kinci m qs d sah sind d yax�� ir lil yi� ld olunmu�dur, lakin b zi vacib sah l rdir lil yi� daha yava� olmu�dur. Qeyri-neft sektorunda davaml� inki�af t min edilmi�dir v Bank�n d st kl diyi sah l rin ks riyy tind , o cüml d n maliyy sektorunda, torpaq bazar�nda, k nd kreditl �dirilm sind , suvarmada v traf mühitin qorunmas�nda ir lil yi� ld olunmu�dur. Lakin biznes mühitinin yax��la�d�r�lmas�, bank sektorunda r qab t v korrupsiyan�n aradan qald�r�lmas� sah sind h l çox i� görülm lidir. Öz ll �dirm v dövl t mü ssis l rinin � ffafl��n�n art�r�lmas� sah sind ir lil yi� asta olmu�dur.

60. Sosial sektorlarda B�A pensiya v sosial t minat üzr dialoq vasit sil h miyy tli t sir göst rmi�dir v bu sah l rd kompleks islahatlar davam edir. Hökum t h mçinin m cburi köçkünl r qay��s�n� art�rm��d�r v onlar�n h yat � raitinin yax��la�d�r�lmas� v iqtisadi imkanlar�n�n geni�l ndirilm si sah sind davaml� h ll yollar�n�n axtar�lmas�na ba�lam��d�r. T hsil sektorunda yeni t dris proqram�n�n (kurrikulum) haz�rlanmas�nda, pulsuz d rslikl rin paylanmas�nda v� t hsilin n tic l rinin monitorinqind ir lil yi� ld olunmu�dur. Su v enerji sektorlar�nda restrukturizasiya davam etmi�dir, lakin öz l sektorun c lb edilm si sah sindir lil yi� m hdud olmu�dur. S hiyy sektoru ciddi narahatl�q m nb yi olaraq qal�r, lakin bu müdd t rzind S hiyy Sektorunun �cmal� haz�rlan�n ba�a çatd�r�lm��d�r. 2005-ci ild nazirliyin r hb rliyinin d yi�dirilm si ciddi v geni� t hlill r saslanan S hiyy Sektorunun �slahatlar� Layih sini tez bir zamanda haz�rlama�a imkan vermi�dir.

19

61. C dv l 4-d ç�xar�lm�� n tic l r öz ksini tapm��d�r. Qo�ma 3-d verilmi� CAS-�n tamamlanmas� haqq�nda hesabatda 2003-05-ci maliyy ill rini hat ed n CAS-�n trafl� qiym tl ndirilm si verilmi�dir.

C dv l 4: 2003-2006 maliyy ill ri üzr Ölk y Yard�m Strategiyas�ndan ç�xar�lm�� n tic l r

�sas n�tic�l�r Bank üçün n�yi n�z�rd� tutur Uzun zaman rzind Bank�n f al v ard�c�l siyas tdialoqu konsensusun ld edilm sind v bir çox sah l rd siyas t v institusional islahatlar�n h yata keçirilm sind xüsusi rol oynay�b.

Ard�c�l siyas t dialoqunu davam etdirm k. Bank�n davaml� siyas t dialoqu bir s�ra mür kk b islahalar�n h yata keçirilm si üçün çox h miyy tli rol oynaya bil r.

Siyas t dialoqu v investisiya m qs di ilkreditl �m aras�nda v eyni zamanda ölkkomandas� daxilind s�x laq l r Bank f aliyy tinin s m r liliyini art�r�r.

Siyas t m sl h tinin, investisiya kreditl �m sinin v texniki yard�m�n yüks ks viyy d uy�unla�d�r�lmas�n� t min etm k. Proqram�n m zmunu, m sl h t v layih l rn zar t sah sind Bank�n komanda üzvl ri aras�nda f al laq l ndirm nin t min edilm si.

n n vi iri analitik hesabatlar v zin ,“proqramatik” iqtisadi v sektor i�in keçid, vaxt�nda haz�rlanm�� v keçirilmi� bir s�ra siyas tqeydl ri v seminarlar� il n tic l nmi�dir.

Siyas t dialoqunun v bilgi yay�m�nn geni�l ndirilm si üçün proqramatik analitik i�ini dig r sektorlarda aparmaq.

Regional m kdal�l�q v inteqrasiya siyasi c h td n ç tin idi, lakin regionda davaml� art�m�n t min edilm si üçün onun h miyy ti getdikcdaha çox artacaq.

Regional inteqrasiyan�n artmas�n� v tranzit d hlizinin inki�af etdirilm si kimi, regional s viyy d yard�m�n verilm sini gözl m k vbuna haz�rla�maq.

2006-c� maliyy ili üzr proqram 62. 2005-ci ilin pay�z�nda keçirilmi� parlament seçkil ri r f sind v bir q d r sonra yeni maliyy , iqtisadi inki�af, s hiyy v k nd t s rrüfat� nazirl rinin t yin olunmas�na baxmayaraq CAS-�n m qs dl ri 2006-c� maliyy ilind u�urla davam etdirilmi�dir. Bank dliyy Sisteminin Müasril �dirilm si Layih sini (SDR 14,8 milyon) v S hiyy Sektorunun �slahatlar� Layih sini (SDR 34,3 milyon) haz�rlamaqla idar çiliyin islahatlar� sah sind s yl rini intensivl �dirmi�dir. K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� v Kreditl �dirilm si Layih sinin ikinci m rh l si (SDR 21,1 milyon) üzr d dan��qlar tamamlanm�� v h r üç layih 2006-c� ilin iyununda Direktorlar � uras�na t qdim edilmi�dir. Bundan ba�qa 2006-c� ilin yanvar�nda t sdiq edilmi� 200 milyon dollarl�r Magistral yollayih si il Az rbaycan BY�B statusuna keçm kd dir. 2006-c� maliyy ilind h mçinin Suvarma v Drenaj �nfrastrukturunun Yenid nqurulmas� v Tamamlanmas� Layih si üçün SDR 2,5 milyon m bl � ind lav maliyy l �dirm t sdiq olunmu� v IBTA II layih sinin ç rçiv sindx rcl nm mi� v saitin bir qismi qu� qripi il mübariz t dbirl rin yön ldilmi�dir. Orta, kiçik vmikromü ssis l r lizinq v maliyy vasit çiliyi xidm tl rini d st kl m k üçün BMKL maliyybazarla�nda dörd layih y 13,3 milyon dollar ay�rm��d�r. Texniki yard�m sah sind BMK-n�n PEP-M rk zi Asiya proqram� lizin v ipoteka maliyy l �dirm sinin inki�af� sah sind i�ini davam etdirmi� v korporativ idar çilik layih si vasit sil yerli banklar�n v �irk tl rin korporativ idar çilik sisteml rinin inki�af�na d st k vermi�dir. BMK h mçinin BP il birlikd ACG,BTC

20

kiçik v orta mü ssis l rin laq l ndirilm si proqram� vasit sil yerli t chizatç�lar�n d st kl nm si i�ini davam etdirmi�dir.

Cari portfelin v ziyy ti 63. B�A/BY�B-in cari portfeli 18 layih d n (16 B�A v 2 BY�B) ibar tdir. Bu gün d k ümumi maliyy öhd likl rinin h cmi 940 milyon dollara çatm��d�r ki, bunun 423 milyonu h l istifadolunmam��d�r. S kkiz cari infrastruktur layih sinin iqtisadi art�m� geni�l ndir c yi n z rd tutulur. Bura k nd yerl rinin inki�af�, suvarma magistral avtomobil yollar� aiddir. Yeni layih l r hesab�na bu öhd likl r davam etdiril c k v cari ÖTS dövründ mövcud layih l r ba�a çatd�qsa onlar�n yerini dig r layih l r tutacaq. Bank h mçinin elektrikin ötürülm si sah sind ilk BY�N kreditini vermi�dir v bu layih yeni ÖTS-ün dövründ davam ed c k. 2006-c� ilin iyununa BMK-n�n ay�rmaq öhd liyi götürdüyü portfelin h cmi 49 milyon dollar t �kil etmi�dir v istifad edilm mi� portfel 41 milyon dollara b rab r olmu�dur. Portfel sas etibar� il BTC layih sin (63 faiz) vdörd yerli maliyy institutu üçün maliyy bazarlar�na yön lmi�dir.

64. Sosial sektorlarda Bank haz�rda t hsil layih sin yard�m göst rir. Bu layih nin növb ti m rh l sinin yeni ÖTS dövründ ba�lanaca�� gözl nilir. Birinci s hiyy layih si bu il ba�a çatm��d�r v onun ard�nca ümumsektor yana�mas�n� ks etdir n yeni layih haz�rlanm��d�r. B�A h mçinin öz cari layih l ri vasit sil pensiya v sosial t minat sah sind islahatlar� v m cburi köçkünl rin h yat � raitinin yax��la�d�r�lmas�n� d st kl yir.

65. Ümumilikd layih l rin icras� il ba� l� çox az problem mövcuddur v 2005-6-c� maliyyill rind v saitin orta istifad s viyy si t xmin n 20 faiz t �kil etmi�dir. 2005-ci ild apar�lm�� Ölk Layih Portfelinin �cmal� zaman� texniki yard� m f aliyy tin ciddi n zar t edilm sinin vl ngim l r yol verm m k üçün layih l rl ba� l� inzibati prosedurlara daha çox diqq tyetirilm sinin h miyy ti vur�ulanm��d�r.

ÖLK T R FDA�LIQ STRATEGIYASI , 2007–10-CU MALIYY ILL RI

66. Dünya Bank� t r find n d st kl n n islahat günd liyinin sas m qs di Gökum t neft g lirl rini idar v istifad etm kd yard�m göst rm kd n ibar t idi. Hökum tin qar��s�nda dayayn yeni ça��r�� g lirl rin yaratd�� fürs td n istifad ed r k diversifikasiya olunmu� bazar iqtisadiyyat� formala�d�rmaqdan ibar tdir. Bu ÖTS-in “Hollnd sindromu” v “resurs l n ti” riskl rini minimalla�d�rmaq niyy ti il haz�rlanm��d�r. Bank neft g lirl rinin ehtiyatla istifadedilm sin , institusional v siyas t islahatlar�n�n apar�lmas�na v poptensial�n yarad�lmas�na vz ruri fidusiar n zar tin t min edilm sin köm k göst r c k.

67. Davaml� v tarazla�d�r�lm�� art�m m qs din k nd regionlar�n�n v kiçik � h rl rin paytaxla inteqrasiya olunmas�, elektrik, qaz v su t chizat� kimi sah l rd b rab r baza xidm tstandartlar�n�n t min edilm si v bütün ölk razisind bazarlara s rb st daxil olma imkanlar�n�n yarad�lmas� daxildir. O, h mçinin C nubi Qafqaz, X z r v Qara d niz regionunda bazarlar�n regional inteqrasiyas�n� da t l b edir. R qab t qabiliyy tli diversifikasiya olunmu� iqtisadiyyat�n qurulmas�nda insan inki�af� sas elementl rd n biri olacaq. T miz traf mühitin saxlan�lmas� vt bii s rv tl rd n diqq tli istifad d davaml� art�m�n t min edilm si v s hiyy göst ricil rininyax��la�d�r�lmas� üçün vacibdir.

21

68. �dar çiliyin gücl ndirilm si bu günd liyin vacib elementidir v ÖTS-in ümumi, yüks kprioritetli m qs dl rind n biridir. Yeni strategiya ç rçiv sind dövl t sektorunun idar edilm sinin t kmill �dirilm si v dliyy sisteminin islahatlar� d st kl n c k; qar��l�ql� n zar t v ç kindirmprinsipinin t tbiqi, k nar v daxili audit funksiyalar�n�n, maliyy bazarlar�na n zar t ed nqurumlar�n f aliyy ti gücl ndiril c k v yerli i�tirak v icmalar�n s lahiyy tinin art�r�lmas�naköm k göst ril c k.

69. Bu ÖTS dörd sas istiqam ti d st kl y c k (qrafik 3):

¾ � stiqam t I: Dövl t sektorunun idar edilm sinin keyfiyy t v � ffafl�� n�n gücl ndirilm si. Bu sahd neft g lirl rind n ehtiyatl� istifad y imkan ver n sabit makroiqtisadi ç rçiv sinin qorubun saxlan�lmas�; dövl t x rcl rinin planla�d�r�lmas� vidar edilm sinin t kmill �dirilm si; maliyy menecmenti v sat�nalma sisteml rinin gücl ndirilm si; dövl t sektorunda v öz l sektorda müvafiq korporativ idar çilik, audit vmühasibat sisteminin yarad�lmas�; biznes üçün art�ma imkan ver n inzibat� v t nziml mmühitinin formala�d�r�lmas�; v dliyy sisteminin gücl ndirilm si n z rd tutulur.

¾ � stiqam t II: Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml� v tarazl� art�m�n�n d st kl nm si –maliyy xidm tl rind n istifad imkanlar�n�n geni�l ndiruilm si; KOM-lar�n inki�af�n�n d st kl nm si v birba�a olaraq öz l sektora investisiyalar; k nd infrastrukturunun vxidm tl rinin inki�af�; yollar�n v dig r tranzit d hlizl rinin keyfiyy tinin yax��la�d�r�lmas�; ümummilli s viyy d su t chizat� v kanalizasiya xidm tl rinin hatdair sinin geni�l ndirilm si; elektrik v qaz t chizat�n�n etibarl��n�n art�r�lmas� vkommunal sektorun maliyyqabiliyy tinin gücl ndirilm si.

¾ � stiqam t III: Sosial xidm tl rin keyfiyy tinin v onlardan istifad imkanlar�n�n art�r�lmas� – yax�� keyfiyy tli s hiyy xidm tl rinin hat dair sinin geni�l ndirilm si; müasir v qlobal s viyy d r qab t qabiliyy tli t hsil sisteminin formala�d�r�lmas�; sosial yard�m�n effektiv ünvanlanmas�; daha � ffaf, s rf li v davaml� pensiya sisteminin yarad�lmas�; m cburi köçkünl rin h yat � raitinin v iqtisadi imkanlar�n�n yax��la�d�r�lmas�.

¾ � stiqam t IV: traf mühitin idar edilm sinin t kmill �dirilm si - çirkl nm irsinin aradan qald�r�lmas�, karbon emissiyalar�n�n azald�lmas�, biomüxt lifliyin t �viq olunmas�, seçilmi� razil rd t bii s rv tl rin daha davaml� idar edilm sinin d st kl nm si v t bii f lak tl rl mübariz nin gücl ndirilm si.

70. Hökum t v Bank YAYK-da (PRSC) mü yy nl �dirilmi� islahat günd liyini icra etm kddavam ed c k. ÖTS üzr m sl h tl �m prosesinin vv lind ölk nin neft g lirl rinin sür tlartmas�n� n z r alaraq büdc nin v ya t diyy balans�n�n d st kl nm si üçün maliyy l �dirm yehtiyac�n olmad��n� n z r alaraq ikinci v üçüncü YAYK kreditl rind n imtina edilm si q rar� verils d , Hökum t YAYK günd liyinin yerin yetirilm si m qs din sadiqliyini b yan etmi�dir. Buna gör d YAYK bu strategiyan�n sas siyas t ç rçiv si olaraq qal�r. Bu m s l l r N tic l rmatrisind (qo�ma 1) xülas � klind verilmi�dir. Praktiki nöqteyi-n z rd n, bu ÖTS ç rçiv sindislahatlar müxt lif analitik-m sl h t proqramlar� v müxt lif investisiya layih l rinin islahat komponentl ri vasit sil selektiv olaraq d st kl n c k. C dv l 5-d YAYK islahat sah l ri vonlar�n davaml� icras�n� d st kl y n sas ÖTS al tl ri verilir. ÖTS müdaxil l ri, h mçinin, g bölm sind göst rilmi� idar çilik üzr trafl� v ard�c�l t dbirl r plan�n� t �kil edir.

22

C dv l 5: Mövcud Struktur � slahatlar Günd liyin ÖTS d st yi YAYK struktur islahatlar� �sas ÖTS al�tl�ri

Makro idar etm CEM, Rüblük monitorinq hesabatlar� Neft g lirl rinin rasional istifad edilm si v EITI

CEM, Proqramatik DX�, CAPSAP

Büdc islahat�, OMXP, D�P Proqramatik DX� Dövl t sektorunda maliyy hesabatl�l�� CAPSAP ��güzar mühitin yax��la�d�r�lmas� FIAS Texniki Yard�m� Maliyy sektorunun möhk mliyinin qald�r�lmas�

Maliyy Sektorunun Modernl �dirilm si Layih si

ARDN� daxil olmaqla, mühasibat uçotu sah sind islahat

CAPSAP

Kommunal sektorun islahalat� Enerji v Su T chizat� layih l ri N qliyyat setkorunun islahat� N qliyyat sektorunda layih l rS hiyy islahat� S hiyy sisteminin islahat� layih si T hsil islahat� T hsil APL Sosial yard�m v pensiya islahat� Sosial müdafi layih l l ri traf mühit üzr v zif v m suliyy tl rin

ünvanland�r�lmas� Ekoloji t mizl m v karbon emissiyalar� layih l ri

23

Qrafik 3: Az rbaycanda Ölk T r fda� l�q Strategiyas�n�n m qs dl ri v n tic l ri

• S m r li maliyy vasit çiliyinyard�m

• KOM-ra yard�m• Öz l sektora investisiyalar• K nd t s rrüfat� infrastrukturunun,

xidm tl rin v aqrobiznesin inki�af�• Tranzit koridorlar�n�n haz�rlanmas�• Su t chizat� sisteml rinin hat

dair sinin yax��la�d�r�lmas�• Elektrik v qaz t chizat�n�n

etibarl�l��n�n yax��la�d�r�lmas�• Kommunal sektorda maliyy

davaml�l��n�n yax��la�d�r�lmas�

• S hiyy xidm tl rinin keyfiyy tininv hat dair sininyax��la�d�r�lmas�

• Qlobal r qab tli olmaq m qs dilt hsil sisteminin müasirl �dirilm si

• Sosial müdafi sisteml rinins m r liliyinin v hat dair sininart�r�lmas�

• M cburi köçkünl rin ya�ay�� raitinin v iqtisadi imkanlar�n

Yoxsullu� un azald�lmas� v ya�ay�� standartlar�n�nqald�r�lmas�

Ümumim qs d

Ortamüdd tlihöküm tm qs dl ri

Dörd illik ÖPSinki�af�n�nn tic l ri

� stiqam t III: sosialxidm tl rin keyfiyy tinin v

�stiqam t II: Qeyri-neft sektorunundavaml� inki�af�na yard�m

�stiqam t I: Dövl t sektorunun idar çiliyind keyfiyy tin v � ffafl�� nt kmill �dirilm si

ÖPS idar çilikn tic l ri

• Mövcud çirkl nm nint mizl nm si

• Karbon emissiyalar�n�nazald�lmas�

• Biomüxt lifliyin qorunmas�nayard�m v daha davaml�

� stiqam t IV: trafmühitin

idar edilm sinin

• Makroiqtisadi sabitliyin qorunmas� v neft m nb l rinin a� labatan istifad si• S m r li dövl t x rcl rinin planla�d�r�lmas�na v idar edilm sin yard�m• Hesabat ver n dövl t maliyy v saitl rinin idar edilm si v sat�n almalar sisteml rinin

yarad�lmas�• Korporativ hesabatl�l��n v auditin beyn lxalq standartlara qald�r�lmas�• M hk m sisteminin inki�af�n�n gücl ndirilm si

24

a. � stiqam t I: Dövl t sektorunun idar çiliyind keyfiyy tin v � ffafl�� n t kmill �dirilm si

71. �dar etm probleml ri v t �kilati imkanlar�n m hdud olmas�ndan ir li g l n sas dövl txidm tl rinin göst rilm sind mövcud olan çat��mamazl�qlar Az rbaycanda davaml� inki�afa v yoxsullu�un azald�lmas�na mane olan h miyy tli faktorlar olaraq qalmaqdad�r. Bu çat��mamazl�qlar�n aradan qald�r�lmas� Höküm tin dövl t sektorunun islahat� proqram�n�n sas orta müdd tli m qs didir v ÖPS-in h miyy tli strateji m qs dini t �kil edir.

Sabit Marktoiqtisadi strukturun qorunmas�

72. Hal-haz�rad k makroiqtisadi idra etm t dbirli olaraq Holland x st liyinin qar��s�n� alma��d�r. Cari investisiya bumu v gözl nil n neft g lirl ri � raitind makroiqtisadi sabitliyin qorunmas� problem olaraq qal�r. Beyn lxalq Valyuta Fondu Madd �V m sl h tl ri v TY ç rçiv sind ciddi siyasi dialoq vasit sil dövl t orqanlar�na makroiqtisadi idar etm d yard�m etm y davam edir. Valyuta m z nn si v pul siyas ti il ba� l� m sl h tl rin verilm sindFond t � bbüskar qismind ç�x�� edir. Bank makroiqtisadi idar etm y orta müdd td yard�m göst r c k v vaxt�nda siyas t s n dl rini v Ölk nin �qtisadi Memorandumunu (Ö�M) haz�rlamaq vasit sil alternativ neft qiym tl ri trayektoriyas� alt�nda sabit maliyy v pul siyas ti il ba� l� uzun-müdd tli layih l r haz�rlayacaq. Makroiqtisadi v ziyy t n zar t etm küçün iki sektorlu RMSM-X, trafl� i�l nmi� Neft Modeli, BVF-in Maliyy Proqramla�d�rmas� Modeli, ayl�q seriyalara saslanan erk n x b rdarl�q sisteml ri istifad olunacaq.

Dövl t X rcl rinin Planla�d�r�lmas�n�n v idar edilm sinin t kmill �dirilm si

73. Dövl tin icmal büdc sind n v ARDNF-d n ba�layaraq Proqramla�d�r�lm�� Dövl tX rcl rinin T hlili (PDXT) büdc nin v maliyy m liyyatlar�n�n s m r li v � ffaf haz�rlanmas�na yard�m göst r c k. M lumatland�r�lm�� strateji üstünlüyün mü yy n edilm si v Parlament v civil c miyy t vertikal, habel horizontal hesabatl�l�q u�ulu idar etm nin sas meyarlar�d�dr. vv lki CAS ç rçiv sind müvafiq idar etm strukturlar� mü yy n

edilmi�dir. Hal-haz�rda onlar�n tam h cmd t tbiq edilm si v istifad si z ruridir.

74. B�A-n�n yard�m� il büdc nin formala�d�r�lmas� prosesi üçün Höküm t OMXP v DIP yaratm��d�r. Dig r ölk l rd oldu�i kimi, bu strateji tap��r�qlar�n q na tb x� keifiyy tini t min etm k m qs dil imkanlar�n yarad�lmas�na bir neç il s rf olunacaq. ÖPS müdd tind YA��DP-d mü yy n edilmi� siyas t m qs dl ri il illik dövl t x rcl ri proqramlar� aras�nda laq l ri gücl ndirm kl yana�� maliyy v saitl rinin prioritet ehtiyaclara x rcl m sini t min etm küçün texniki yard�m v PPER OMXP v DIP mexanizml rin yard�mç� olacaq. Bu mexanizml rl Höküm t srtateji c h td n prioritetl �dirilmi� x rcl r strukturu v qabaqcadanhesablana bil c k v saitl r z rfi ç rçiv sind bütün nazirlikl rin i�l m sini t min ed c klaq l ndirm strukturunu gücl ndirm k m qs dini güdür. Büdc Sisteml ri haqq�nda

Qanunda n z rd tutuldu�u kimi büdc t qvimi s�ra naz�rlikl rini v dig r büdc t �kilatlar�n� hat ed n daha ciddi yana�ma prosesini t l b edir. Büdc Sisteml ri haqq�nda Qanunla ba� l�

qaydalar art�q q bul edilmi�dir, büdc prosesi il ba� l� t limatlar t sdiq edilmi�dir. H mçinin Maliyy nazirliyi v dig r s�ra naz�rlikl rind h miyy tli t liml r keçiril c k. Bank Dövl t�nvestisiyalar� Siyas ti v S m r liliyi Layih si ç rçiv sind USA�D t �kilat� v AB� X zin sinin büdc üzr mü�aviri il s�x m kda�l�q ed c k. Bu müdaxil l rin n tic l ri Dövl tX rcl ri v Maliyy Hesabatl�l�� qiym tl ndirm strukturu ç rçiv sind n zar t edil c k.

25

75. Hesablama Palatas� yarad�lm��d�r v onun ilkin t �kilat� potensial� vv lki CAS ç rçiv sind t min edilmi�dir. CAS ç rçiv sind Hesablama Palatas�na dövl t t �kilatlar�n�n auditinin keçirilm sind v 2007-ci ild tam f aliyy t göst r c k yeni kompüterl �dirilmi� X zin M lumat�n�n �dar edilm si Sistemin 15 onlayn birl �m sin yard�m etm k üçün maraql� t �kilatlar ara�d�r�lacaq. � ffaf sat�n alma prosesl rini aparmaq imkanlar� sonradan T �kilati �nki�af Fondunun (T�F) e-sat�n alma (elektron sat�n alma) qrant� vasit silgücl ndiril c k. N tic l r Dövl t Daxili Maliyy N zar ti strukturu v CPAR Yenil �dirilm si vasit sil n zar t edil c k.

�dar etm Mexanizml rinin Gücl ndirilm si v Maliyy � ffafl�� n�n Art�r�lmas�

76. Maliyy v korporativ sektorda, o cüml d n dövl t m xsus olan mü ssis l rd u�urlu idar etm ni t min etm k üçün ÖPS, Beyn lxalq Maliyy Hesabatl�l�� Standartlar� (BMHS) vBeyn lxalq Audit Standartlar�n� (BAS) q bul etm kl , s yl rini yüks k keyfiyy tli maliyyhesabatl�l��n� v mühasibatl�q v audit standartlar�n� t min etm kd c ml �dir c k. B�A, TAS�S (MDB dövl tl rin Texniki Yard�m t �kilat�) v dig r donorlar t r find nd st kl n r k, Höküm t mühasibatl�qla ba� l� yeni qanun q bul etmi�dir v onunla ba� l� olan yard�mç� qanunvericilik aktlar�n�n haz�rlanmas�na ba�lam��d�r.16 H mçinin CAPSAP ç rçiv sind qanunda n z rd tutuldu�u kimi korporativ maliyy hesabatl�l��n�n beyn lxalq standartlara keçidi, o cüml d n mühasibatl�q �irk tl rinin c lb edilm si v sas dövl tmü ssis l rinin bu standartlara uy�unlu�unu t min ed c k sisteml rin qura�d�r�lmas� d st kl c k. ARDNF hal-haz�rda BMHS-ni t tbiq ed c k mühasibl rin t limini apar�r vbunun n tic sind ARDNF-d beyn lxalq standartlara uy�un olan audit v a�karlama mümkün olacaq. Bank bu h miyy tli transformas�yan� v t lim proqramlar�n� g l n bir neç il rzindd st kl y c k.BVF bu s yl rin mü yy n hiss sini özünün Korporativ �dar çilik Layih si ç rçiv sind d st kl m y davam ed c k. Bu layih öz korporativ idar çilik t crüb sinin t kmill �dirilm sind maraql� olan17, 18 banklar� v birg mü ssis l ri korporativ idar çilik standartlar� il ba� l� n u�urlu beyn lxalq t crüb il ümumi tan�� etm kd n lav , layihç rçiv sind h mçinin dövl t orqanlar�na da korporativ idar çilikl ba�l� qanunvericiliyin vt nziml yici strukturun t kmill �dirilm sin yard�m göst ril c k. Bu proqram�n n tic l ri CFAA Yenil �dirilm si v korporativ idar çilik v , mühasibatl�q v audit üzr Standartlar�n v M c ll l rin T hlili (SVMT) vasit sil n zar t edil c k.

15 BVF t r find n d st kl n n dizayn sas�nda T�MS haz�rlanmas� B�A t r find n maliyy l �dirilir. B�A kompüter avadanl��n�, USAID proqram t minat�n� maliyy l �dirir. 16 Bu qanunvericilik BMHS-nin ictimai h miyy tli qurumlar (f aliyy tl rin , ölçül rin , kadrlar�na v ya hüquqi statuslar�na göt h miyy tli dövl t mara� � tümsil ed n qurumlar kimi mü yy n edilmi�dir) t r find n istifad sinyol verir v mikromü ssis l r v fiziki � xsl r istisna olmaqla (onlar üçün sad l �dirilmi� mühasibatl�q sistemi kafidir) bütün qurumlar t r find n Milli Mühasibat Uçotu Standartlar�n�n (sad l �dirilmi� BMHS) istifad sini n z rd tutur. H mçinin mühasibatl�q standartlar�n�n mü yy n edilm sinin idar edilm si üçün Maliyy nazirliyi ç rçiv sind müvafiq strukturun yarad�lmas�n� mü yy n edir. 17 Bank v BVF çirkli pullar�n yuyulmas�na qar��/antiterrorozmim maliyy l �dirm t dbirl rini h yata keçirm kl ,o cüml d n çirkli pullar�n yuyulmas�na qar�� qanunun haz�rlanmas� v maliyy k �fiyyat� idar sinin yarad�lmas� il s lahiyy tl ndirilmi� Az rbaycan�n Milli Bank�na texniki yard�m göst rir. Tez zamanda Parlament t qdim edil c yi gözl nil n çirkli pullar�n yuyulmas�na qar�� qanunun layih si FATF 40+9 tam uy�undur. Az rbaycan�n ümumi hüquqi strukturunun çirkli pullar�n yuyulmas�na qar��/antiterrorozmim maliyy l �dirm t dbirl rinuy�unlu� u m s l si h ll edilir. 18 Azerigazbank v Azel (Azerbaijan Electronics) pilot �irk tl ri kimi seçilmi�dir. BMK onlar�n t sis s n dl rini n z rd n keçirm k v idar çilik standartlar�n� t kmill �dir r k onlar� dünya miqyas�nda u�urlu t crüb yuy�unlu� unu t min etm k üçün onlarla yax�ndan i�l yir.

26

Dövl t idar çiliyinin v Dövl t Qullu� unun � slahat�

77. Hökum tin yüks k t b q l rind Az rbaycan� tez bir zamanda iyirmi birinci srin m lumat c miyy tin çevirm kl ba� l� ciddi maraq yaranm��d�r. Prezident t r find n 2005-ci ilin oktyabr ay�nda t sdiq edilmi� Kommunikasiya v �nformasiya Texnologiyalar�n�n �nki�af�na dair Dövl t Proqram� e-höküm ti d daxil olmaqla t dbirl rin geni� dair sini mü yy n edir. ÖPS ç rçiv sind dövl t sektorunun idar çilik sisteml rinin müasirl �dirilm sin v dövl tproqram�na v AQS T dbirl r Plan�na19 tam uy�un � kild t �kil edilm sin yard�m göst ril c k. Bank t r find n h mçinin E-Höküm t v Dövl t Sektorunun �slahat� layih si ç rçiv sind e-sat�n almalar�n�n, kadrlar�n v maliyy v saitl rinin idar edilm si sisteml rinin v dövl t qullu�u interfeysl rinin haz�rlanmas� v t tbiqi kimi sah l rd t dbirl rd st kl n c k. H mçinin t hsil sistemind m lumat v kommunikasiya texnologiyalar� vregional m lumat t lim m rk zl rinin yarad�lmas�na; �nternet ç�x�� m rk zl rin ; xüsusilcavanlar aras�nda r q mli bölü�dürülm nin qar��s�n� almaq üçün xüsusi iqtisadi zonalara; vinformasiya v kommunikasiya texnologiyas� sektorunun inki�af�na yard�m göst ril c k. Bank�n d st yi analitik i�, texniki yard�m v ola bilsin ki, layih nin icras� vasit silgöst ril c k. N tic l r Avropa Komissiyas�n�n Ölk Siyas ti v T �kilati Qiym tl ndirm(ÖSTQ) v Dünya Bank� �nstitutunun (DB�) �dar çiliyin Göst ricil ri ç rçiv sindyoxlan�lacaq.

M hk m Sisteminin Gücl ndirilm si

78. M hk m �slahatlar� Layih si ç rçiv sind m hk m qurumlar�n�n idar etmpotensial�n�n gücl ndirilm si, m hk m binalar�n�n tikilm si v b rpas� v texnologiya vavadanl��n t min edilm si vasit sil m hk m binalar�n�n yax��la�d�r�lmas�, t limin t min edilm si v t lim mü ssis l rinin t kmill �dirilm si vasit sil hakiml rin v dliyysektorunun i�çil rinin pe� karl�� n�n art�r�lmas� v v t nda�lar�n m lumata ç�x��n�n yax��la�d�r�lmas� n tic sind mülki, cinay t v iqtisadi m hk m l rin i�inin yax��la�d�r�lmas� istiqam tind höküm tin hal-haz�rda h yata keçirdiyi islahatlar proqram�na yard�m göst rilir. Layih n�n m qs di m hk m i�l rinin ümumi h cminin t xmin n 60% Bak� raz�s�ndmövcud oldu�u üçün bu raziy , habel h d f diqq tin layiq olan dig r regionlara xüsusi diqq t yetirm kl milli miqyasda qiym tl ndiril bil n t siri ld etm kd n ibar tdir. N tic l rAz rbaycan�n Avropa � uras�nda üzvlüyünün ümumi ç rçiv sind v M hk m �slahatlar� Layih sinin n tic l ri ç rçiv sind yoxlanacaq.

Biznes mühitinin yax� �la�d�r�lmas�

79. Az rbaycan hal-haz�rda DTT t �kilat�na qo�ulmaq prosesind dir. AB� Ticar t v �nki�af Agentliyi (AB� T�A) bu proses yard�m etm k üçün resident mü�aviri maliyy l �dirir ki, qanunvericiliyin d yi�dirilm si t l b olunan sah l rin mü yy n edilm sin v d yi�dirilm sinyard�m göst rilsin v standartlar�n, siyas tl rin v t crüb l rin DTT-nin mandat�na uy�unlu�u t min edilsin. Bank v X�MX siyasi dialoq v investisiya v r qab tçilikl ba� l� yeni qanunlar kimi DTT-y uy�un t nziml yici s n dl rin haz�rlanmas� üçün texniki yard�m� göst rm kl bu prosesi d st kl m y davam ed c k.

19 Avropa Komissiyas� dövl t sektorunda v dövl t qullu�u islahatlar�nda s yl r ba�ç�l�q edir. AQS f aliyy tPlan� icra olunduqca v Avropa Birliyi ölk kl rin qo�uklmu� ölk l rin t crüb si geni�l ndikc bu islahatlar daha böyük t kan alacaq. Dig r donorlar dövl t qullu�unun islahatlar�n�n dig r sah l ri, o cüml d n kadr resurslar�n�n idar edilm si v etika kimi sah l rd yard�m göst rirl r. ÖTS dövl t xidm tl rinin s m r li � kild göst rilm si v � ffafl��na xüsusi diqq t yetirir.

27

80. BMK X�MX-la birg biznes mühitini yax��la�d�rma�a v xarici investisiyalara sas mane l ri mü yy n etm y yard�m göst rm yi davam edc k. Biznesin t �kili v apar�lmas�na inzibati v t nziml yici mane l rin aradan qald�r�lmas� ÖPS-in yüks k prioritetli m qs di olaraq qal�r.M� 03- dair Bank/F�AS �NOT�S hesabat�nda ümumi strateji struktur v trafl� t dbirl r plan� mü yy n edilmi�dir.Hal-haz�rda X�MX Höküm t lisenziyalarla ba� l� prosedurun sad l �dirilm si sah sind m sl h tl r verir. 2006-c� ild Biznesin apar�lmas� Hesabat�nda mü yy n edilmi� dig r mane “biznesin” t �kil edilm si üçün t l b olunan müdd tin orta hesabla 115 gün t �kil etdiyi olmu�dur. PRSC t r find n d st kl n r k hüquqi � xsl rin qeydiyyata al�nmas� il ba� l� qaydalar sad l �dirilmi�dir v son Biznesin apar�lmas� Hesabat�nda 2007-ci ild müdd tin q�sald�laraq 53 gün t �kil etm sini göst rir. M hk m�slahatlar� Layih si ç rçiv sind reyesr kompüterl �diril c k ki, bunun n tic sind d iqtisadi m hk m l r möhk ml ndiril c k. Kadatsr v Da��nmaz mlak�n Qeydiyyat� Layih si ç rçiv sind bütün respublika miqyas�nda da��nmaz mlak�n qeydiyyat sisteminin yarad�lmas� d st kl n c k. Bu layih nin m qs di mülkiyy t hüquqlar�n�n daha t minatl� etm kd n vda��nmaz mlak�n kreditl ba� l� girov kimi istifad sin daha da yax�� imkanlar� yaratmaqdan ibar tdir.

81. X�MX inzibati mane l rin d rin t hlilini v Biznesin Apar�lmas�nda c ml �dirilmi� vlisenziyala�d�rma islahatlar� sah sind , habel t nziml yici qanunvericilik sah sind i�ini Höküm tl davam etdir c k. BMK da h mçinin investisiya mühitinin, korporativ idar çiliyin gücl ndirilm sind v maliyy vasit çil rinin potensial�n�n yarad�lmas�nda PEP M rk zi Asiya vasit sil f al i�tirak edir. BMK sas qiym tl ndirm ni aparacaq v n tic l r SME Sor� ular� v Siyas t Tövsiyy l ri vasit sil yoxlanacaq k�, sonradan onlar�n sas�nda ÖPS siyas tmüdaxil l rin v Bank�n Struktur � slahatlara Texniki Yard�m proqram�na istiqam tveril c k. Biznes mühitinin islahatlar�n�n gedi�at�na n zar t etm k üçün müt madi olaraq BEEPS, FIAS v Biznesin Apar�lmas� sor�ular� keçiril c k v sonradan onlar�n sas�nda ÖPS siyas t müdaxil l rin v Bank�n Struktur � slahatlara Texniki Yard�m proqram�na istiqam tveril c k.

� stiqam t II: Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml� inki�af�n�n d st kl nm si

82. Az rbaycan�n qeyri-neft art�m potensial�n� inki�af etdirm k üçün infrastruktura v transit koridorlar�na h miyy tli investisiyalar; xüsusil communal sektorda davaml� idar çilik islahatlar�; v maliyy xidm tl rind n istifad imkanlar�n�n yax��la�d�r�lmas� t l b olunacaq. K nd t s rrüfat� v dig r k ndl ba�l� kommersiya f aliyy tinin d st kl nm si v kiçik v orta mü ssis l r öz m hsullar�n� yüks k r qab tli bazarlarda nümayi� etdirm kd yard�m üçün dinvestisiyalar t l b olunacaq. ÖPS ç rçiv sind bütün göst ril n sah l r yard�m t min edil c k.

Maliyy sektorunun �nki�af�

83. Haz�rda h yata keçiril n Maliyy Sektoruna Texniki Yard�m (MSTY) ç rçiv sindmüasir öd ni� sisteml ri infrastrukturu yarad�lm��, bank sektorunda beyn lxalq mühasibatl�q v maliyy hesabatl�l�� standartlar� v idar çilik prinsipl ri q bul edilmi�, kreditl rl ba� l� riskl rin idar edilm sini asanla�d�rmaq üçün sas infrastruktur mü yy n edilmi� v elektron öd ni� mexanizml rinin geni� miqyasda istifad si üçün t l b olunan infrastrukturun t tbiqinba�lanm��d�r. Maliyy Xidm tl rinin �nki�af� layih si ç rçiv sind communal öd ni�l rintoplan�lmas� üçün öd ni� sisteml ri t kmill �dirilmi� v kiçik � h r v k nd razil rind poçt sisteml ri vasit sil maliyy xidm tl rind n v sas biznes infrastrukturundan istifad

28

imkanlar� yax��la�d�r�lm��d�r. Daha u�urlu maliyy infrastrukturu v yax��la�d�r�lm�� istifadimkanlar� vergil r, t qaüdl r v social yard�m kimi dig r Höküm t islahatlar�n�n da keçirilm sini asanla�d�racaq v poçt idar l ri infrastrukturu k nd t s rrüfat� sah l ri d daxil olmaqla v t nda�lara v �irk tl r e-höküm t xidm tl rini t min etm y imkan ver c k.

84. Maliyy Sektorunun Müasirl �dirilm si Layih si ç rçiv sind bank, s��orta v kapital bazarlar�nda islahatlar�n növb ti m rh l l rinin h yata keçirilm si; Az rbaycan�n Milli Bank�n�n t �kilati imkanlar�n�n lav gücl ndirilm si; maliyy riskl rinin idar edilm si mü ssis l rinin (m.ü., kredit riskl rinin reyestri, girov/da��nar mlak reyestri, ipotekaya yard�m sisteml ri) t kmill �dirilm si; s��orta sektorunun, o cüml d n t nziml yici v n zar torqanlar�n�n gücl ndirilm si, mü�ahid v monitorinq sisteml rinin t tbiqi, v s��orta s nayesind riskl rin idar edilm sini yax��la�d�rmaq üçün infrastrukturun haz�rlanmas�; vs hm kapital�na ç�x��n yax��la�d�r�lmas�nda v xarici s hm portfelli investorlar�n müdaxil sini asanla�d�rmaq üz rind c ml �dirilmi� kapital bazar�n�n islahatlar� d st kl n c k.

85. BMK Az rbaycan�n ilk mikromaliyy l �dirm bank�n�n yarad�lmas�na yard�m göst rib, h min bank sur tl inki�af edir v filiallar�n�n say�n� art�r�r. BMK investisiyalar� v TY-nin m qs di r qab tli v dinamik maliyy bazar�na yard�m göst rm kd n, qeyri-bank sektorunun inki�af etdirilm sind n, v maliyy m hsullar�n�n çe�idinin geni�l ndirilm sin yard�mdan ibar tdir. BMK diqq tini kiçik v orta mü ssis l r xidm t göst r n yerli öz l banklar üçün maliyy l �dirm imkanlar�n�n yax��la�d�r�lmas� v lizinq �irk tl rinin yarad�lmas�na yard�m vasit sil maliyy t �kilatlar�n�n potensial�n�n yarad�lmas� üz rind c ml �dir c k. Buraya h mçinin t �kilati potensial�n yarad�lmas�na texniki yard�m�n, habel bütün sektorda lizinq vm nzil tikintisind maliyy l �dirm nin inki�af� v korporativ idar çilik kimi sah l r texniki yard�m�n göst rilm si daxildir. Misal üçün, BMK PEP-M rk zi Asiya ç rçiv sind ölk nin m nzil tikintisinin maliyy l �dirm sistemind mövcud olan bo�luqlar� t hlil etmi� vmü yy n etmi�dir v lav TY v investisiyalar vasit sil bu sektorun Az rbaycanda inki�af�na yard�m göst rm y davam ed c k.

Qeyri-Bank sektoru

86. BMK kiçik v orta mü ssis l r maliyy vasit çiliyini art�rmaq v gücl ndirm k m qs dilqeyri-neft sektorunun inki�af�n� d st kl m y davam ed c k. BMK hal-haz�rda lizinq s nayesind h yata keçiril n TY-da diqq tini c ml �dir c k ki, s nayenin geni�l ndirilm sin ,o cüml d n lizinql ba�l� � ffaf v c lbedici hüquqi v vergi mühitinin yarad�lmas�na victimaiyy tin m lumatland�r�lmas�n�n art�r�lmas�na, habel icar nin m l g lm si, s��orta, kredit t hlili, monitorinqi v riskl rin idar edilm si sah sind praktiki t liml r yard�m göst rilsin. BMK bu yax�nlarda M rk zi Asiya üçün (Az rbaycan daxil olmaqla) lizinq avadanl��na 30 mln. AB� dollar� ay�rm��d�r ki, bu m bl � ç rçiv sind yerli maliyyt �kilatlar�na uzun-müdd tli kredit x ttl rinin verilm si planla�d�r�l�r v �sveçr nin �qtisadi M s l l r üzr Dövl t Katibliyi il m kda�l�qda üç illik 2 mln. dollar m bl � ind �isveçrt r find n maliyy l �diril n proqram�n t tbiqin ba�lam��d�r ki, h min proqram�n m qs di maliyy l �dirm y ç�x��n yax��la�d�r�lmas� v lizinqin inki�af� n tic sind i� yerl rinin yarad�lmas�ndan ibar tdir. Bu proqram ç rçiv sind BMK Az rbaycanda beyn lxalq inki�af mü ssis si t r find n ba� lan�lm�� ilk lizinq qdl rin 8 mln. AB� dollar� m bl � ind kreditl ray�rm��d�r.

Kiçik v orta mü ssis l rin (KOM) inki�af�

87. BMK KOM-l r üçün maliyy l �dirm imkanlar�n�n yax��la�d�r�lmas� v maliyybazarlar�n� möhk ml ndirm k üçün onun t dbirl ri v davam ed n ACG/BTC KOM

29

laq l ndirm Proqram� vasit sil onlar�n r qab tçiliyinin yarad�lmas� sah sind i�ini davam etdirc k. Yerli �irk tl r neft sektoru v BTC boru k m rinin m liyyatlar� il ba� l� beyn lxalq tenderl rd n faydalanma�a imkan verm k üçün, BMK laq l ndirm Proqram�n� 2003-cü ild ba�lamaq m qs dil BP, Statoil v GTZ t �kilatlar� il m kda�l�q etmi�dir. Bu Proqram ç rçiv sind Bak� Sahibkarlar M rk zi (bu qurum müxt lif yana�malar istifad ed r kinki�af ed n kiçik sahibkarlara yard�m göst rir) vasit sil t liml r v maliyy l �dirm y ç�x�� t min edilmi�dir. 2005-ci ild bu i� yerli �irk tl r üçün müqavil l rd 68 mln. AB� dollar� iln tic l nmi�dir. BMK 559 KOM üçün biznes t liml rini t min etmi�dir ki, bunun n tic sindh min �irk tl rin yaln�z BP üçün deyil, Az rbaycanda dig r �irk tl r v sector üçün d sat��lar� artm��d�r. 2006-c� ilin iyun ay�nda Az rbaycan�n Mikro-maliyy l �dirm Bank� t r find n icra edil n T darükçünün Maliyy l �dirilm si Mexanizmi adlanan Maliyy l �dirm y Ç�x�� Pilot layih si ç rçiv sind BP �irk tinin yerli t darükçüsü, ölçü xidm tl rini göst r n “Azmetko” �irk tin ilk t darükçüy maliyy krediti verilmi�dir. Bu son t � bbüs h miyy tli yeni s ydilk add�md�r ki, onun n tic sind Az rbaycan�n yerli neft v qaz s nayesinin t darükçü vxidm tl r mü ssis l rinin maliyy l �dirm m nb l rin ç�x�� yax��la�acaq. H mçinin BMK ümumi istehsal sektorlar�nda yaranan yerli KOM-lar üçün birba�a investisiya imkanlar�n� axtar�r. KOM-lar üçün kreditl �dirm nin yax��la�d�r�lmas� istiqam tind daimi s yl rindBMK bu imkanlar� qiym tl ndirm k üçün xüsusi v saitl r ay�r�r.

Öz l Sektora Birba�a �nvestisiyalar

88. BMK qeyri-neft sektorlar�nda inki�af� v i� imkanlar�n�n yarad�lmas�n� d st kl m k üçün p rak nd qida m hsullar�n�n sat�� kimi sah l rd birba�a investisiya imkanlar�n� f al � kildaxtar�r. H mçinin BMK dövl t mü ssis l rinin öz ll �dirilm si v C nubdan-C nubainvestisiyalar daxil olmaqla öz l sektorun inki�af�n� d st kl m k üçün imkanlar� ara�d�racaq. Misal üçün, hal-haz�rda BMK Bak�da t xmin n 86 dükandan ibar t olan p rak nd rzaq ma�azalar� � b k sinin yarad�lmas�n�n d st kl nm sini n z rd n keçirir. Layih ç rçiv sindAz rbaycan bazar� � b k format�nda t �kil edilmi� p rak nd rzaq m hsullar�n sat�� il tan�� edil c k, v orta v a�a�� g lirli istehlakç�lar, müasir p rak nd rzaq ma�azalar�n�n lavrahatç�l��, m hsul çe�idi, keyfiyy ti v imkanlar�ndan faydalanacaq. Öz l sektorun daxil edilm sin dair Höküm t t r find n q rar q bul edildikd , BMK h mçinin xüsusilinfrastruktur v telekom sektorlar�nda dövl t mü ssis l rinin � ffaf öz ll �dirilm sin yard�m göst r c k.

K nd T s rrüfat� v Xidm tl rinin �nki�af�

89. Az rbaycanda i� yerl rinin 40% k nd t s rrüfat� sah sind c ml �dirilmi�dir. Bununla laq dar olaraq k nd t s rrüfat�n�n inki�af� qeyri-neft sektorunun davaml� inki�af�nda v

yoxsullu�un azald�lmas�nda sas t hrik edici faktordur. Hal-haz�rda icra edil n K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� v Kreditl �dirilm si Layih si (KT�KL) ç rçiv sind torpa��n qeydiyyat� v k nd t s rrüfat�na maliyy l �dirm imkanlar�na v marketinq m lumat�na ç�x�� yax��la�d�r�l�r. lav KT�KL-II Layih si ç rçiv sind fermerl rin pul qazanmaq imkanlar� art�r�lacaq v k nd t s rrüfat�na maliyy xidm tl rinin gücl ndirilm si, bazar laq l rinin vk nd t s rrüfat� sahibkarlar�n�n v istehsalç�lar�n�n m hsullar�n�n keyfiyy tinin yax��la�d�r�lmas�, k nd t s rrüfat� sah sind bilikl rin v m lumat t dbirl rinin lavmüasirl �dirilm si v da��nmaz mlak�n pilot qeydiyyat sisteminin geni�l ndirilm si vasit silfermadan k nar kommersiya f aliyy ti t �viq edil c k.

90. Qu� Qripin Haz�rl�q Proqram� KT�KL-II ç rçiv sind v �kinci �nstitusional Quruclu�a Texniki Yard�m Layih sinin (�QTY-2) d yi�dirilm si n tic sind qalan v saitl r hesab�na d st kl n c k. �QTY-2 layih sinin x rcl nm mi� 5 mln. AB� dollar� m bl � ind v saiti qu�

30

qripin haz�rl�qla ba� l� t cili t l bl rin maliyy l �dirilm sin ayr�lm��d�r. Bu proqram�n m qs di insanlara v qu� s nayesin t hlük ni minimalla�d�rmaqdan v epidemiyaya haz�rlanmaq v epidemiyan� n zar t alt�nda saxlamaq iqtidar�nda olmaqdan ibar tdir.

91. Hal-haz�rda icra edil n K nd T s rrüfat�na �nvestisiyalar Layih si ç rçiv sind t l bl rsas n mü yy nl �diril n mikrolayih l rin maliyy l �dirilm si vasit sil k ndd ev

t s rrüfat�n�n sas infrastrukturdan istifad imkanlar�n�n art�r�lmas� t min edilir. Buraya k nd icmalar� t r find n mü yy n edilmi� prioritet t l bl r saslanaraq iqtisadi infrastrukturun (yollar, su, elektrik) v social infrastrukturun (m kt bl r v s hiyy klinikalar�) tikintisi v ya b rpas� daxildir.

92. �rriqasiya v drenaj sisteml rinin d b rpa edilm si t cili t l b edilir ki, onlar�n amortizasiyas�n�n qar��s� al�ns�n v s m r liliyi art�r�ls�n. Az rbaycanda t xmin n bütün k nd t s rrüfat� m hsulu irriqasiya hesab�na yeti�dirilir. Hal-haz�rda icra edil n iki irriqasiya vdrenaj layih l ri ç rçiv sind h d f sah l rd irriqasiya sular�n�n paylanmas�n�n vidar edilm sinin s m r liliyinin v maliyy davaml�l��n�n yax��la�d�r�lmas� t min edilir. Samur- Ab�eron kanal�n�n ilk 50 km b rpas�na yard�m ed n � rriqasiya v Drenaj B rpas� Layih si (�DBL) 2007 Maliyy �linin sonuna yax�n ba�lanmal�d�r. �rriqasiya Sisteminin T kmill �dirilm si Layih si fermalarda suyun idar edilm sinin t kmill �dirilm sin yard�m göst rir. lav � rriqasiya v Drenaj II Layih sinin hat dair si geni�l ndiril c k v su m nb l ri orqanlar� üçün struktur d yi�iklikl r, t �kilati d yi�iklikl r v lav potensial�n yarad�lmas� t min edil c k. Yeni Su Sektorunun T dqiqi bu t dbirl r üçün analitik bazan� t min ed c k.

Tranzit Koridorlar�n v N qliyyat�n �dar edilm sinin T kmill �dirilm si

93. Az rbaycan�n transit koridorlar�n� yax��la�d�rmaq üçün h miyy tli Bank investisiyalar� qoyulacaq. Höküm t sas transit magistral yollar� v ikinci d r c li yollar� g l n 10 il rzindb rpa etm k v möhk ml ndirm k üçün 1.5 mlrd. AB� dollar� x rcl m yi planla�d�r�r ki, bu m bl � in 200-300 mln. AB� dollar� AY�B, Asiyan�n �nki�af Bank� (A�B), �slam �nki�af Bank� (��B) v ikit r fli donorlar t r find n t min edil bil r. Artan transit koridorlar�n�n inki�af�na yard�m etm k m qs dil Bank siyas ti laq l ndirm k v investisiyalar qoymaq üçün sector-miqyasl� yana�madan istifad ed c k. Hal-haz�rda icra edil n Magistral Yol I v Magistral Yol II Layih l ri ç rçiv sind � rq-Q rb v � imal-C nub transit koridorlar� boyu h r k ted n mallar v s rni�inl r da��malar� üçün ç�x�� imkanlar� yax��la�d�r�l�r v daha ucuz n qliyyat x rcl ri t min edilir, habel müt madi sazlama i�l ri il ba� l� k nar v saitl rin c lb edilm si d daxil olmaqla Yol N qliyyat Xidm ti Departamentinin yollara investisiyalar�n vqullu�un idar edilm si il ba� l� potensial�n� gücl ndirilir. Tranzit Koridor v N qliyyat�n �dar edilm si Layih l r silsil sinin t klif edil n davam� ç rçiv sind k ndl rd n v kiçik � h rl rd n yol imkanlar�n� yax��la�d�rmaq üçün h min magistral yollar�n, h mçinin giri� yollar�n tamamlanmas�na yard�m göst ril c k. H mçinin bu layih l r ç rçiv sind � h rrazil rind n qliyyat t�xaclar� da h ll edil bil r v müasir n qliyyat�n idar etm sisteml rinin

qura�d�r�lmas�na yard�m göst ril bil r. Bu sektora maliyy l �dirm höküm tin birgmaliyy l �dirm sind n as�l� olaraq 500 mln. AB� dollar� m bl � ind qiym tl ndirilmi�dir vbir s�ra silsil yol m liyyatlar� m rh l l rin bölün c k. N qliyyat Sektorunun h rt r fli T hlili Bank�n bu sektora investisiyalar�n� d st kl y c k.

94. Tranzit koridorlar� layih si ç rçiv sind h mçinin neftin böyük olan v artan h cml rini n ql ed n d mir yolu � b k sinin t hlük sizliyi v fiziki potensial�n�n müasirl �dirilm si dd st kl n c k. Yollar t mir edil c k v maddi texniki baza v ticar ti asanla�d�ran infrastruktur da müasirl �diril bil r. D mir Yolu N qliyyat� v Ticar tin Yard�m

31

Layih sinin m qs di Az rbaycan Dövl t D mir Yolu (ADDY) - dövl t d mir yolu �irk tinin r qab tçiliyini, kommersiya istiqam tl ndirilm sini v s m r liliyini yax��la�d�rmaqdan ibar tolacaq. Layih ç rçiv sind d mir yolunun müasirl �dirilm sinin birinci m rh l si d st kl n c k ki, buraya yollar�n s m r l �dirilm si s hmli kapital bazas�n�n t tbiqi, m hsuldarl�� n art�r�lmas�, ADDY-y kommersiya istiqam tind v korporativ formada i�l m y imkan ver n yeni hüquqi infrastrukturun mü yy n edilm si v idar etmpoitensial�n�n yarad�lmas� da daxildir.

Su T chizat�n�n Keyfiyy tinin v hat dair sinin Art�r�lmas�

95. Az rbaycan�n bütün razisind , yaln�z Bak�da deyil, ikinci d r c li � h rl rd d su vsanitariya sisteml rini b rpa etm k v t kmill �dirm k üçün çox böyük m bl �d investisiyalar t l b olunur. M� Su Sektorunun T dqiqi il d st kl n r k, Milli Su T chizat� v Sanitariya silsil Layih l ri ç rçiv sind seçilmi� ikinci d r c li � h rl rd su istehsal� v paylanmas� vaxar sular qur�ular�n�n t miri v b rpas� maliyy l �diril c k. Sektor-miqyasl� yana�ma vasit sil onlar Az rsu v onun tör m �irktl rini ikinic d r c li � h r s viyy sindd st kl y c k ki, onlar�n potensial�, t �kilati v i� s m r liliyi v kommersiya v maliyydavaml�l�� t kmill �dirilsin.T klif edil n silsil layih l r sonrak� m rh l l rd hat dair sini su v sanitariya m s l l rind n � h r b rpas�n�n dig r sah l rin geni�l ndir bil r.

Enerji T minat�n�n Etibarl�l�� n�n Yax� �la�d�r�lmas�

96. Bank enerji t minat�n�n etibarl�l��n� v s m r liliyini yax��la�d�rmaq üçün h miyy tli d st k t min edir. Dig r donorlarla (AY�B, KfW v Yaponiyan�n Beyn lxalq m kda�l�q Bank�) birg Bank ill r boyu sür n s hl nkarl��n n tic l rini aradan qald�rmaq üçün yeni generasiya qur�usunun yarad�lmas�na v generasiya v transmissiya sisteml rinin b rpas�na h miyy tli maliyy v saitl ri t min edir. Hal-haz�rda icra edil n Enerji Transmissiyas�

Layih si ç rçiv sind Bank enerji paylanmas� v transmissiyas� � b k l rini müasirl �dirir ki, bu da enerjinin tez-tez k silm sinin aradan qald�r�lmas�na yard�n ed c k.

97. Qaz�n saxlan�lmas� v emal� qur�ular� Az rbaycana � ahD niz qaz/kondensasiya sah sind ntezlikl ld olunancaq qaz m nb l rini tamamil istifad etm y imkan ver rdi. Hal-haz�rda Az rbaycanda Qalmaz v Qarada�da yerl � n iki yeralt� saxlama qur�ular� mövcuddur. 2006-c� ilin sonundan ba�layaraq � ahD niz sah sind n qaz ax�n�n� saxlamaq üçün qaz�n saxlan�lmas�na ehtiyac�n h miyy tli d r c d artaca�� da gözl nilir. Qaz transmissiyasi vpaylanmas� sisteml ri onilllikl r rzind z if investisiyalar v qeyri-kafi sazlama i�l ri n tic sind z d l nmi�dir. Bunun n tic sind qaz s�zmalar� v köhn neft quyular�ndan qaz al��malar� ba� vermi�dir. Transmissiya sisteminin b rpas�na v emal zavodunun müasirl �dirilm si v geni�l ndirilm sin investisiyalar qaz sisteminin x rcl rl ba� l� s m r liliyini h miyy tli d r c d yax��la�d�rard�. Bu investisiyalar Karbon Fondunun maliyy l �dirm sini c lb ed bil r, çünki onlar istixanalardan qaz�n ç�xmas�n� azaldard�. Geni�l ndirilmi� qaz saxlama sistemi sabit qaz t chizat� ax�n�n� daxili qaz bazar�n�n günd lik v mövsümi t l batlar�na uy�un olmas� formada d yi�dirilm sin yard�m ed rdi. Mü yy nd r c d bu h mçinin ixrac bazarlar�na da yard�m ed rdi. Mümkün olan Enerji/Qaz �nfrastrukturu Layih si qaz saxlama sisteminin geni�l ndirilm si, qaz emal� zavodunun müasirl �dirilm si, boru k m r sisteminin b rpas�na maliy l �dirm ni, v /v ya enerji t chizat�n�n etibarl�l�� v s m r liliyin dig r investisiyalar� daxil ed bil rdi. Öz l sector, xüsusil FD� maraq göstr s , BMK bu sah l rd mümkün olan investisiya imkanlar�n� ara�d�racaq.

32

Komunal sektorlar�n maliyy v ziyy tinin yax� �la�d�r�lmas�

98. Kommunal sektorun i�inin yax��la�d�r�lmas� il ba� l� Höküm tin strategiyas� 500 mln. AB� dollar�ndan çox olan a�kar v f rz edil n subsidiyalar�n g lir m nb yin çevrilm si vazald�lmas� m qs dini güdür. sas t dbirl r a�a��dak�lar� hat edir: communal xidm tl rin göst rilm sind öz l i�tirak�n art�r�lmas�n�n t min edilm si; Az rbaycan üçün orta müdd tli tariff siyas tinin t tbiqi ki, bunun n tic sind communal xidm tl rini göst r n qurumlar tamamil x rcl rini b rpa etm k imkan�n� ld ed bil r; dövl t communal xidm tl rind nBMHS-ni q bul etm yi t l b ed c k yeni mühasibatl�q haqq�nda qanunun icras�; ilk növb dTarif � uras�n� gücl ndirm kl müvafiq t nziml yici strukturun yarad�lmas�; v yeni r qab thaqq�nda qanunla r qab tin gücl ndirilm si. Höküm t istehlakç�lara communal xidm tl rin s rf li � kild t min edim si ehtiyac�n� d rk edir. 2006-c� ilin iyul ay�nda h d fli social t hlük sizlik � b k si t tbiqinin sas m qs di halinin z if hiss sinin sas kommunal xidm tl rd n istifad imkanlar�n� t min etm kd n ibar tdir, çünki qiym tl r x rcl ri tam b rpa etm k s viyy sin d k art�r. ÖPS bu islahat s yl rini AAA, CAPSAP, enerji, qaz, su, n qliyyat v mümkün olan dig r sas infrastrukturda sector layih l ri v hal-haz�rda icra edil n T qaüdl r v Sosial Yard�m Layih si vasit sil f al d st kl yir.

� stiqam t III: Sosial Xidm tl rin Keyfiyy tinin v onlara Ç�x�� n Yax� �la�d�r�lmas�

99. Bank�n d st yi il Höküm t s hiyy ni geni�l ndir c k; t hsil sistemini müasirl �dir c k; social yard�m� planla�d�racaq; t qaüd sistemini t kmill �dir c k; v m cburi köçkünl rin ya�ay�� raitini v iqtisadi imkanlar�n� yax��la�d�racaq. G l n on il rzind Az rbaycan�n qlobal r qab tli bilik iqtisadiyyat�na daxil olmas� v s hiyy v social t l batlar�n düzgün qar��lanmas�n� t min etm k üçün unikal imkan mövcuddur. Yax� � keyfiyy tli S hiyy Xidm tl rinin hat dair sinin Geni� l ndirilm si

100. B�A hal-haz�rda be� pilot yal td icra edil n S hiyy �slahatlar� LIL v bu yax�nlarda ba�a çatd�r�lm�� S hiyy Sektorunun T hlili layih l ri il s hiyy sektorunda f al i�tirak etmi�dir. S hiyy nazirliyinin yeni r hb rliyi il birg B�A hal-haz�rda s hiyy sisteminin geni� sektormiqyasl� islahatlar�n� d st kl yir. sas mexanizm S hiyy Sektorunun � slahat� Layih sidir. sas m qs dl r islahatlara r hb rlik etm k, sas v ikinci d r c li xidm tl rin göst rilm sini s m r lil �dirm k v yax��la�d�rmaq, davaml� s hiyy maliyy l �dirm sini vv saitl rin ayr�lmas�n� t min etm k v s hiyy sektorunda üzün müdd tli kadrlar ehtiyaclar� problemini h ll etm k üçün S hiyy nazirliyinin potensial�n� yaraqmaqdan ibar tdir. Bank�n t miz su v sanitariya v etibarl� enerji sistemin d d st yi haliyini sa� laml�� üçün h miyy tli yard�m olacaq. T klif edil n traf Mühitin T mizl nm si Layih si sa� laml��a

t hlük l ri azaldacaq. BMK nüfuzlu v t crüb li investorlarla bu sektora öz l investisiyalar�n yard�m�n� müzakir ed c k.

T hsil Sistemnin Müasirl �dirilm si

101. Höküm t t hsil sistemind apar�lan islahatlar� sur tl ndirm k niyy tind dir. Bank�n Höküm t proqram�n�n hal-haz�rda icra edil n T hsil Sektorunun �nki�af� APL layih si ild st kl yir ki, bu layih ç rçiv sind bütün t l b l r üçün t hsil nailiyy tl rini art�rmaq vsistemd s m r liliyi yax��la�d�rmaq üçün system miqyas�nda islahatlar d st kl nir. Bu layih nin ilk m rh l sinin m qs di (2003-07) keyfiyy tin yax��la�d�r�lmas�ndan (t qvim plan�n�n islahat�, mü lliml rin inki�af� v d rslikl rin v oxu materiallar�n�n t minat�

33

vasit sil ); s m r liliyin v maliyy l �dirm nin t min edilm sind n (büdc islahatlar�, rasionalizasiya vm kt bl rin yax��la�d�r�lmas� vasit sil ); b rab rliyin v ümumi t hsilin ldedilm sinin t min edim sind n (daha z if imkanlara malik olan seçilmi� rayonlarda m kt bl rqrantlar vermkl ); v idar etm nin gücl ndirilm sind n (t l b l rin qiym tl ndirilm si, idar etm m lumat sisteml ri, planla�d�rma v monitoring potensial� vasit sil ) ibar tdir. B�A-n�n T hsil Sektorunun �nki�af� APL II layih si ç rçiv sind bu yana�ma davam etdiril c kv bütün ölk razisind u�urlu pilot m kt b rasionalizasiyas� t dbirl rinin t tbiqi d st kl c k. T klif edil n lav layih Ali T hsilin islahat� üz rind c ml �diril c k ki, ikinci v üçüncü d r c li t hsilin keyfiyy ti v h miyy ti yax��la�d�r�ls�n v ld etm imkanlar� geni�l ndirilsin. �deya Az rbaycan� qlobal bilikl r iqtisadiyyat�na güclü v r qab tli partnyor kimi daxil olmas�n� t min etm kd n ibar tdir. Xüsusi investisiyalar t l bata saslanan investisiya fondlar�n� c lb ed bil r ki, bununla dövl t v öz l sektorda t hsil v t lim mü ssis l ri öz proqramlar�n� beyn lxalq standartlara uy�unla�d�ra bil r v öz proqramlar� ilba� l� h miyy ti v t l bat� yoxlaya bil r. Bank h mçinin Az rbaycanda bilik iqtisadiyyat�n�n dig r sah l rin d investisiya qoya bil r, misal üçün dövl t kitabxana xidm tl ri v ya m d ni irs mü ssis l rinin müasirl �dirilm sin .

Sosial Yard�m�n Ünvanland�r�lmas� v Pensiya Sisteminin T kmill �dirilm si

102. ÖPS ç rçiv sind social müdafi � b k sinin struktur islahatlar� d st kl n c k. Bank hal-haz�rda icra edil n Pensiya v Sosial Yard�m Layih si vasit sil Höküm tin islahatlar proqram�nda f al i�tirak edir. Bu layih nin m qs di Höküm t social müdafi proqramlar�n�n daha yax�� icras�nda, pensiya sisteminin daha sabit edilm sind , z if qruplar�n çox hiss si üçün social yard�m� daha yax�� planla�d�rmaq üçün potensial�n yarad�lmas�nda yard�mdam ibar tdir. H mçinin bu layih kommunal sektorun islahatlar�n�n social t sirini d azaldma�a yard�m ed c k. lav Bank yard�m� ç rçiv sind lill r xidm tl rin sad l �dirilm si vyax��la�d�r�lmas�nda yard�m edil bil r, o cüml d n lillikl rin t yin edilm sind potensial�n yax��la�d�r�lmas�, dig r z if qruplar üçün social yard�m xidm tl rinin haz�rlanmas�, m kbazar� xidm tl rinin yax��la�d�r�lmas�, g ncl r üçün m kt bd n-i� n qli asanla�d�rmaq vonlar�n c miyy t daxil edilm sin � rait yaratmaq üçün social t minat xidm tl rinin haz�rlanmas� v geni� miqyasda t tbiqi t min edil bil r. H mçinin bu layih ç rçiv sindS hiyy Sektorunun �slahat� Layih si ç rçiv sind haz�rlanan müasir sa� laml�q s��ortas� sistemin saslanan çoxpill li pensiya sisteminin d haz�rlanmas� d st kl n bil r. Bel yard�m AAA, TY, v /v ya lav layih � klind t min edil bil r. Bank social müdafi islahat�nda vsocial xidm tl rin v t hlük sizlik � b k l rinin haz�rlanmas�nda gedi�at� izl m y davam ed c k. m k v halinin social müdafi si nazirliyi il birg Yoxsullu�un Proqramla�d�r�lm�� Qiym tl ndirilm si layih si ç rçiv sind haz�rlanm�� Sosial Müdafi Qeydi social keçidl rin v xidm tl rin yoxsullu�a t sirini qiym tl ndir c k.

M cburi Köçkünl rin Ya�ay�� raitinin v �qtisad� �mkanlar�n�n Yax� �la�d�r�lmas� 103. Minl rl m cburi köçkün v qaçq�n pis v ziyy td olan m kt b yataqxanalar�nda, keçmi� mehmanxanalarda v yar�tikili dövl t binalar�nda m skunla�m��d�r. Minl rl dig rl ri qeyri-r smi m nt q l rd ya�ay�r ki, burada çox vaxt su v elektrik t chizat�, m kt bl r v ya s hiyy mü ssis l ri mövcud olmur. Xüsusil Böyük Bak�n�n xaricind iqtisadi imkanlar m hduddur v i�sizliyin d r c si yüks kdir. Hal-haz�rda icra edil n M cburi Köçkünl rin �qtisadi �nki�af�na Yard�m Layih si bu yax�nlarda ba�a çatd�r�lm�� Pilot Rekonstruksiya Layih sinin t crüb si sas�nda haz�rlanm��d�r ki, m cburi köçkünl rin ya�ay�� raiti yax��la�d�r�ls�n v onlar�n iqtisadi imkanlar� v sosial inteqrasiya perspektivl ri gücl ndirilsin. Ba� elementl r sas sosial v iqtisadi infrastruktur v müv qq ti s��nacaq yerl ri üçün mikrolayih l rin maliyy l �dirilm sini v mikromü ssis l r üçün maliyy l �dirm nin t min

34

edilm sini hat edir. Erm nistan-Az rbaycan, Da�l�q Qaraba� münaqi� si h ll edils b rpa vköçürülm üçün mümkün olan d st kl ba�l� ÖTS- lav � üraya t qdim olunacaq.20

�stiqam�t IV: �traf mühit idar�etm�sinin t�kmill��dirilm�si v� iqlim d�yi�m�si günd�liyinin davam etdirilm�si

104. ÖTS traf mühit iki sas sah d yard�m ed c k. Bunlardan birincisi, neft s nayesinin inki�af� v daha geni� iqtisadi inki�afla ba� l� olan traf mühit s�naqlar�ndan keçm dir, xüsusild sahil yan� razil rd , o cüml d n miraq qalm�� torpaqlar�n çirkl nm si (boz günd lik). �kincisi is , t bii ehtiyatlar�n davaml� idar edilm si m s l sinin h ll edilm sidir (ya��l günd lik). ÖTS h mçinin t bii f lak tl rin idar edilm sin yard�m ed c k.

“Boz günd liyin” (s naye) d st kl nm si

105. Potensial olaraq Bank, Qlobal Ekoloji Fond (QEF) vdig r donorlar t r find nd st kl n n t klif edil n Ab�eron yar�madas�nda ekoloji t mizl m layih si razi rezidentl rinin sa� laml��na t hlük nin azald�lmas� v d y rli torpa��n h miyy tli sah l rinin yenid n istifad sin imkan yarad�lmas� m qs dil Bak� traf�nda razil rin b rpas� üzrgeni�miqyasl�, uzunmüdd tli proqrama ba�lanmas�na köm k ed c k. Layih 2006-c� maliyyilind ba�lan�lm�� T xir sal�nmaz traf Mühit �nvestisiyalar� Layih si c rçiv sindistifad l rin ba�lan�lm�� texnologiyalar sas�nda h yata keçiril c kdir. Layih nin sas m qs di neftl çirkl ndirilmi� torpaqlar�n b rpa edilm sin öz l sektor investisiyalar�n� istiqam tl ndirm k v bütün g l c k neft hasilat�n�n beyn lxalq ekoloji standartlara cavab verm sini t min etm k m qs dil t nziml yici, institusional v h v sl ndirm t dbirl rinin t tbiq edilm sin köm k etm kdir. Layih h mçinin yüks k prioritetli miras qalm�� torpaqlar�n çirkl nm sinin t mizl nm sin birba�a investisiyalar� daxil ed bil r.

106. Bank�n sektormiqyasl� infrastruktur layih l rin c lb edilm si bu cür inki�af�n beyn lxalq ekoloji standartlar�na ciddi riay t edilm si il ba� verm sini v ekoloji yoxlama Az rbaycanda sas istiqam t olmas�n� t min etm y köm k ed c k. N qliyyat D hlizi v Su t chizat� Layih l ri infrastrukturun traf mühit t sirini qiym tl ndir c k v n z rd nkeçir c k. BMK Bak�-Tbilisi-Ceyhan boru k m rin davam ed n investisiyas� vasit silekoloji yoxlaman�n t min edilm sind lider rolunu üz rin götürmü�dür v o, özünün bütün investisiyalar�nda ekoloji standartlara riay t edilm sini t min etm yi davam ed c k. ÖTS h mçinin traf mühit sektorunda i� i t min ed c k, xüsusil d ekoloji t mizl m d öz lsektorun i�tirak�nda (hans� ki Ap�eron layih sini d st kl y c k) v ekoloji m suliyy ti vicmal� t nziml y n standartlar v qaydalarda (hans�lar ki daha geni� infrastruktur günd liyini d st kl y c k).

107. 100. Bank Az rbaycana Karbon Maliyy si ç rçiv sind istilik effekti yaradan qazlar�n emissiyas�n� azaltmaq üçün imkan yarad�lmas� üzr t dbirl ri f al � kild d st kl y c k. Kioto Protokoluna sas n, Az rbaycan qaz�n yand�r�lmas�n�n azald�lmas� üçün maliyy l �dirm ,h mçinin istilik effekti yaradan qazlar�n emissiyas�n� azaldan layih l rd n karbon tullant�lar�n�

20 Da� l�q Qaraba�la ba� l� sülh sazi�i ba�land�� t qdird Bank h mçinin t cili rekonstruksiya s yl rin d yard�m göst r c k. Ehtiyaclar�n qiym tl ndirilm si, minalar�n t mizl nm si, m cburi köçkünl rin geri köçürülm si, yollar�n v dig r infrastrukturun tikintisi v sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin göst rilm si üçün mümkün lan yard�m t min edil bil r. Bank müvafiq qrant proqramlar� il maliy l �dirm , donor trast fondlar�n�n yarad�lmas�, Höküm t fondlar�n�n istifad si v lav B�A v AY�B kreditl rinin verilm si daxil olmaqla müxt lif maliyy l �dirm imkanlar�n� t hlil ed bil rdi.

35

satmaqla enerji, snaye, brk tullant�lar, b l diyy v me� sektorlar�nda t miz texnologiya investisiyalar�n� c lb ed bil rdi. Yax�nlarda S mt Qaz�n B rpas� Layih sinin haz�rlanmas� üçün PHRD qrant� imzalanm��d�r. Elektrik enerjisinin ötürülm si, qaz hasilat�, ötürülm si vpaylanmas�n�n yenil �dirilm si il ba� l� v dig r sah l rd potensial karbon maliyy l �dirilm si üçün imkanlar öyr nil c k. Bu i�i asanla�d�rmaq üçün Bank Qafqazda texniki ekspert yerl �dir bil r.

“Ya� �l günd liyin” ( traf mühit) d st kl nm si

108. B�A, QEF v Yapon qrant� t r find n d st kl n n davam ed n K nd traf Mühit Lahiy sinin m qs di biomüxt lifliyin qorunmas�n�n t kmill �dirilm si v iki da� t bii ehtiyat�nda t bii ehtiyatlar�n daha davaml� idar edilm sinin v iqtisadi f aliyy tin t tbiq edilm sind n ibar tdir. Bank�n irriqasiya altsektoruna investisiyalar� h mçinin k nd ekoloji davaml�l�� bax�m�ndan faydal� olacaqd�r. Davam ed n �D�BL-�n m qs dl rind n biri sas drenaj kollektorlar� boyunca yerl � n 36000 hektarda bataqla�ma v mineralla�man�n azald�lmas�ndan ibar tdir. Davam ed n � rriqasiya Sisteminin Yenid nqurulmas� Layih si t s rrüfatdaxili suyun idar edilm sinin t kmill �dirilm sin köm k edir, v bu h mçinin torpa��n ekoloji t kmill �dirilm sin uy�un su istifad sini t kmill �dir c k. 2008-2009 maliyy ill ri üçün t klif edil n yeni � rriqasiya v Drenaj Layih si – II eyni d st yi t qdim ed c k. KT�KL-II fermerl ri düzgün k nd t s rrüfat� t crüb sind , o cüml d n torpaqlar�n ekoloji davaml�l��n�n t min edilm si il ba� l� t crüb d t liml ndirm y köm k ed c k.

109. Davam edn X z r Regional Proqram�nda i�tirak�na saslanaraq Bank X z r ekosistemini d st kl m y davam ed c k. Davaml� bal�qç�l�q idar etm si, transs rh d çirkl nm nin azald�lmas� v biomüxt lifliyin qorunmas� m s l l rinin h ll edilm sin yön lmi� siyas tislahatlar�n�n v prioritet investisiyalar�n h yata keçirilm sind Az rbaycana v dig rX z ryan� dövl tl r köm k etm k m qs dil BMT MP il birlikd Bank QEF X z rEkoloji Proqram� üçün potensiallar� öyr n c k. BMT-nin �nki�af Proqram� v BMT-nin traf Mühit Proqram� (BMT MP) t r find n h yata keçiril n regional texniki yard�m komponenti v Dünya Bank� t r find n h yata keçiril n �nvestisiya Fondu vasit sil Proqram kapital investisiyalar�n�, siyas t islahatlar�n�n h yata keçirilm sini, dövl t institutlar�n�n gücl ndirilm sini d st kl y c kdir. X z r d nizi il ba� l� çirkl nm v sahilyan� idar etmdaxil olmaqla dig r QEF imkanlar� t dqiq edil c kdir.

T bii f lak tl rin idar edilm sinin gücl ndirilm si

110. ÖTS trafl� T bii F lak tl rin �dar edilm sinin � cmal�n� daxil edir. �cmal hökum ti, öz l sektoru v mülki c miyy ti riskin azald�lmas� v t bii f lak tl rin planla�d�r�lmas� üçün institusional t dbirl rin gücl ndirilm sin , fövq lad v ziyy t v t bii f lak tl rin planla�d�r�lmas� üçün hüquqi ç rçiv nin yenil �dirilm si v yenid n c ml �m sin , müasir standartlara cavab verm y n t hlük monitorinqi v qabaqcadan x b r verm � b k l rinin yenid n t chiz edilm si, restrukturizasiyas� v yenil �m sin , sell rin qar��s�n�n al�nmas� infrastrukturunun istismar� v saxlan�lmas� üçün maliyy l �dirm nin art�r�lmas�na dair siyas tdialoquna c lb ed c kdir. �cmal Milli T bii F lak t Riskinin �dar edilm si Strategiyas�n�n vMilli F aliyy t Plan�n�n icra edilm si statusuna toxunacaq; h rt r fli çoxt hlük li risk qiym tl ndirilm si vasit sil riskl ri mü yy n ed c k; böhranl� infrastrukturun qorunmas� yollar�n� mü yy n ed c k; v riskl rin idar edilm sind , xüsusil d t hlük l r n zar tedilm si, onlar�n monitorinqi v erk n x b rdarl�q v yayma sisteml ri üçün regional m kda�l�� d st kl y c k. g r hökum t T bii F lak tl rin �dar edilm si Layih sini faydal�

taparsa, bu layih icmal� davam etdir bil rdi. Davam ed n v t klif edil n irriqasiya layih l ri

36

silsil si sas kanallar�n b rpa edilm si vasit sil sell rin qar��s�n�n al�nmas� m s l sini h ll ed c kdir.

e. Bilikl�rl� bölü�m�, m�sl�h�t xidm�tl�ri v� potensial�n art�r�lmas�

Analitik i�

111. Sonuncu CAS dövründ Bank sas m s l l r dair c ml �mi� v birg siyas t dialoqu üçün sas t min t min etm k m qs dil proqramatik sektor i�i istiqam tind d yi�ikliyin t � bbüskar� olmu�dur. Bu tendensiya davam ed c k v ehtiyaclar� olanlara yard�m vbilikl rl bölü�m f aliyy tini art�rmaq üçün lav s yl r göst ril c k (c dv l 5). �dar çilik üzr T dbirl r Plan� vasit sil AMF v potensial�n art�r�lmas� proqram� diaqnostika vmonitorinq f aliyy tinin müf ss l diapazonunu daxil edir (a�a��dak� g b ndin bax). Struktur islahat�na texniki yard�m ÖTS siyas t ç rçiv sinin icra edilm sin dair davam ed nyüks ks viyy li dialoq üçün proqramatik al t t qdim edir. 2007-2008-ci maliyy ill ri üzrÖlk nin �qtisadi Memorandumu qeyri-neft iqtisadiyyat�nda sür tli v geni� investisiyaya vinki�afa m cburi mane l ri mü yy n etm y v makroiqtisadi siyast v struktur islahat seçiml rini prioritetl �dirm y çal��acaqd�r. DXP� -l r effektiv v � ffaf büdc v fidusiar t dbirl ri, h mçinin ictimai xidm tl rin çatd�r�lmas�nda daha böyük effektivliyi d st kl y c k. Vergi davaml�l�� t hlili müt madi olaraq növb ti ilin büdc z rfi, OMXP v D�P- dair hökum tl dialoqa t qdim edil c kdir. ÖSQH v ÖMHQ yenilikl ri Az rbaycan�n fidusiar ç rçiv sinin v sat�nalma sisteml rinin qiym tl ndirm sini t qdim ed c k. D rin Su T chizat� Sektorunun T dqiqat� bu sektorda artan maliyy l �dirm ni d st kl y c k. N qliyyatda Bank sektorun trafl� icmal�n� aparan A�B-l s�x laq d i�l yir. Proqramatik Yoxsullu� un Qiym tl ndirilm l ri s m r li sosial t hlük sizlik � b k sinin inki�af�n� d st kl m y vg lirin paylanmas�nda b rab rsizliyin anlanmas�n� gücl ndirm y davam ed c k. 2005 maliyyilind ba�a çatd�r�lm�� S hiyy Sektorunun icmal� S hiyy Sektorunun �slahat� Layih sinin saslar�n� mü yy n edib. T hsil Sektorunun �cmal� ali t hsild t kmill �dirm l rd

c ml � c kdir. traf Mühitin �cmal� Az rbaycan�n t bii ehtiyatlar�n�n optimal istifad si üçün effektiv rejimin t sis edilm sin v traf mühitin qorunmas�na dair davam ed n dialoqu davam etdir c k. ÖTS dövründ Bank h mçinin Az rbaycanla Birg �qtisadi T dqiqat Proqram�na daxil olmaq imkan�n� n z rd n keçir c k.

Potensial�n art�r�lmas� üzr müst qil f aliyy t

112. �DF qrant� daha müf ss l e-sat�nalmalar sistemini qurma�a köm k edir. �DF-n�n Mühasibat v Audit � slahat� qrant� mühasibat v audit qanunvericilik islahatlar�n� h yata keçirm y , mühasibat qaydalar� m nb l rinin uy�unla�d�rma�a v Auditorlar Palatas�n� gücl ndirm y köm k edir. BMK biznes traf mühitini t kmill �dirm k üçün, o cüml d nF�AS v PEP i�i vasit sil , cari texniki v m sl h t xidm tl rini davam ed c k. MaliyySektoruna Texniki Yard�m Layih si Hökum t v Az rbaycan Respublikas�n�n Milli Bank�na maliyy sektorunun infrastrukturunu qurmaq, bank sektoru restrukturizasiyas�n�n növb ti m rh l sini d st kl m k v milli bankda institusional potensial� daha da gücl ndirm küçün texniki v m sl h t xidm tl rini göst rir.

37

C dv l 6: Bank Qrupu t r find n Ölk T r fda� l�q Strategiyas� ç rçiv sind h yata keçirilm si t klif edil n Analitik v M sl h t F aliyy ti

ÖTS m�qs�di Yax�nlarda tamamlan�b 2006–07 2007–08 2008–10

Dövl t sektorunda idar etm nin t kmill �dirilm si v korrupsiyan�n azald�lmas�

• DXP� • BEEPS • Korporativ v

Mühasibat Uçotu üzr SN H

• Statistik potensial�n art�r�lmas�

• PEFA qiym tl ndirilm si il DXP�

• Struktur islahatlar� üzr analitik i�

• Biznes mühiti üzranalitik i�

• P�FC qiym tl ndirilmsi il DXP�

• CEM • Struktur

islahatlar� üzranalitik i�

• BEEPS

• ÖMHQ/ÖSQH yenilikl ri ilDXP�

• Sahibkarl�q mühiti üzranalitik i�

• FSAP-�n yenil �dirilmi� versiyas�

Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml� v tarazl� inki�af�na d st k

• Enerji Sektorunun �cmal�

• K nd t s rrüfat�n�n t dqiqat�

• Su T chizat� Sektorunun �cmal�

• N qliyyat Sektorunun �cmal� (A�B ilbirlikd )

• Regional inki�af strategiyas�

�ctimai xidm tl rin keyfiyy tinin vmümkünlüyünün art�r�lmas�

• Yoxsullu�un proqramatik qiym tl ndirilm si

• Yoxsullar üzr t hsil x rcl ri

• S hiyy sektorunun icmal�

• Komunal xidm tl rsektoru islahat�n�n t sirin dair PS�A

• m k bazarlar�na dair PS�A

• Yoxsullu�un proqramatik qiym tl ndirilm si

• Yoxsullu�un proqramatik qiym tl ndirilmsi

• T hsil �cmal�

• Yoxsullu�un proqramatik qiym tl ndirilmsi

• �ctimai Sektorun �cmal�

traf mühit idar etm sinin t kmill �dirilm si

• traf mühit �cmal�

• T bii f lak tl rin idaredilm si

113. Az rbaycan Respublikas�n�n Milli Bank� Dünya Bank�n�n X zin darl�� t r find nkeçiril n Ehtiyatlar�n idar edilm si üzr m sl h t proqram�nda (RAMP) i�tirak edir. Bir qayda olaraq üç il davam ed n RAMP proqram�n�n bir hiss si olaraq, X zin darl��n müt x ssisl ri Az rbaycan Respublikas�n�n Milli Bank�n�n personla�na ehtiyatlar�n idaredilm sinin müxt lif sah l ri üzr yerind m sl h t v t lim t qdim edir. M sl h t xidm tl ri il b rab r texnologiyan�n ötürülm si üzr proqram�n ümumi m qs dl rini d st kl m yn z rd tutulmu� aktivl rin idar edilm si proqram� keçirilir.

114. Rabit v �nformasiya Texnologiyalar� Nazirliyi Az rbaycanda bir v ya bir neç sas pilot �nki�af M s l l ri üzr qlobal T dris � b k si (GDLN) M rk zl rini t sis etm kdmara��n� bildirib. Video konfrans imkanlar� olan bir neç universitet potensial m rk zl r kimi mü yy n edilib v 2006-c� ild Az rbaycanda birinci m rk zin t sis edilm si gözl nilir. GDLN proqram� haz�rda Dünya Bank�n�n Bak�dak� Ölk Ofisi vasit sil h yata keçirilir v g nclik siyas ti, investisiya iqlimi, m hk m islahat�, elektron idar etm v mühasibat t limi kimi mövzular� hat edir.

�nvestisiya layih l ri ç rçiv sind potensial�n art�r�lmas�

38

115. Bank�n k nd sektoruna texniki yard�m� k nd t s rrüfat� sektorunda r qab tliyin gücl ndirm si üzr milli strategiya v investisiya plan�n� haz�rlam�� K nd Siyas ti Qrupunu t sis etm y köm k etmi�dir. Texniki yard�m h mçinin kiçikmiqyasl�, icma t r find n h yata keçiril n k nd investisiya layih l rini haz�rlay�b h yata keçirm k üçün yerli icmalar�n v K nd T s rrüfat�n�n Öz l Sektorunun �nki�af�na D st k Agentliyinin regional ofisl rinin potensial�n�n art�r�lmas� üçün t qdim edilir. Maliyy Xidm tl rinn �nki�af� Layih si ç rçiv sind texniki yard�m Az rbaycan Poçtunun k nd razil rin xidm t etm k potensial�n�n korporativl �dirilm si v gücl ndirilm sin köm k edir. �rriqasiya sah sind Dövl tMeliorasiya v �rriqasiya Komit sin v Rayon �rriqasiya �stismar Bölm l rin texniki yard�m h min institutlar�n artm�� m liyyat effektivliyi v t kmill �dirilmi� irriqasiya idar etm si istiqam tind ilkin add�mlar atmas�na köm k etmi�dir. Bank t r find n maliyy l �diril ntexniki yard�m Ap�eron Regional Su � irk tini s hmdar c miyy tin yenid n t �kil etm y ,ikit r fli raz�la�ma vasit sil potensial�n� art�rma�a v onun m liyyat v inzibati effektivliyini t kmill �dirm y köm k etmi�dir. Enerji sektorunda texniki yard�m dövl t enerji qenerasiya/ötürm �irk ti – Az renerjinin idar edilm sini t kmill �dirm y v onu yenid nstrukturla�d�r�lm�� enerji sektoruna haz�rlama�a köm k edir. Potensial�n art�r�lmas�na yard�m milli yollar�n inki�af� üçün cavabdeh olan sas agentlik - N qliyyat Nazirliyinin Yol N qliyyat� Xidm tl ri Departamentini restrukturizasiya etm y , müasirl �dirm y v idar etmpotensial�n� gücl ndirm y köm k etmi�dir.

116. Texniki yard�m m k v halinin Sosial Müdafi si Nazirliyinin potensial�n�n art�r�lmas� üçün maliyy l �dirilir ki, bilikl r saslanan siyas t formala�d�r�lmas� h yata keçirilsin, m qs dl rin mü yy n edilm si mexanizml ri inki�af etdirilsin v m qs dli sosial yard�m effektiv � kild çatd�r�ls�n. Dövl t Sosial Müdafi Fondunun potensial� h mçinin art�r�l�r ki, onun pensiya sistemini effektiv v � ffaf � kild idar etm k qabiliyy ti t kmill �dirilsin. Bank�n texniki yard�m� T hsil Nazirliyin maliyy l �dirm ni, büdc nin haz�rlanmas�n�, personal�n idar edilm si v planla�d�rman� gücl ndirm y köm k edir ki, sektorda maliyy ,insan v fiziki ehtiyatlardan istifad t kmill �dirilsin. S hiyy Sektoru �slahat� Layih si ç rçiv sind texniki yard�m s hiyy islahat� v sas s hiyy y dair milli dialoqu stimulla�d�r�r v S hiyy Nazirliyinin s hiyy islahatlar�n� planla�d�rmaq, h yata keçirm k vqiym tl ndirm k potensial�n� gücl ndirir. H m s hiyy , h m t hsil sektorlar�nda Bank MaliyyNazirliyinin x tt nazirlikl ri il proqram büdc sinin t rtib edilm sin, desentralizasiya, �PSAS v daha yax�� daxili maliyy n zar ti v x rcl rin qeydiyyat� istiqam tind m kda�l��n� d st kl yir. Bank�n bir neç layih si statistik potensial�n art�r�lmas�n� d st kl yir.

f. Maliyy l �dirm ssenarisi v portfelin idar edilm si

117. Az rbaycan hal-haz�rda qar��q B�A/BY�B ölk sidir. B�A-n�n v saitin bölü�dürlm si sistemin uy�un olaraq Az rbaycana 2007-ci maliyy ili üçün SDR53 milyonun (US$79.4 million), 2008-ci maliyy ili üçün is indikativ olaraq SDR34.4 milyonun (US$51.5 million) ayr�lmas� n z rd tutulur.21 Az rbaycan ild orta hesabla t xmin n 250 milyon dollara q d rBY�B maliyy l �dirm si almaq üçün kredit qabiliyy tli hesab olunur. Hökum t qeyd etmi�dir ki, bu r q m indikativ kimi q bul olunmal�d�r v BY�B maliyy l �dirm sinin faktiki s viyy si bir neç vacib amild n as�l� olacaq: Hökum tin t min ed c yi birg maliyy l �dirm nin s viyy sind n, ölk nin v saitl rd n s m r li istifad etm k qabiliyy tind n, Hökum tin layih l ri öz v saitin hesab�na maliyy l �dirm si il müqayis d Dünya Bank�n�n

212007-ci maliyy ilind n sonra B�A-n�n maliyy l �dirm si yaln�z indikativdir. Faktiki ay�rmalar: ölk nin göst ricil rind n; (ii) dig r B�a resipientl rinin göst ricil rind n; (iii) B�A-n� n s r ncam�nda olan resurslardan; (iv) B�A-dan v sait almaq hüquqi olan ölk l rin siyah�s�nda d yi�iklikl rd n as�l� olacaq.

39

maliyy l �dirm sinin lav d y rind n. Öz növb sind Bank bildirmi�dir ki, mü yy n edilmi� n tic l rin ld edilm si istiqam tind t r qqinin daha sür tli v ya daha yava� olmas�ndan as�l� olaraq BY�B t r find n daha yüks k (v ya a�a��) h cmd kreditl r ayr�lmaqla 8-ci c dv ld göst rilmi� CP�A prosesin saslanan ÖTS monitorinq göst ricil rin xüsusi diqq tyetir c k. 2000-ci ild n etibar n Az rbaycan�n CP�A reytinqi, xüsusil d idar çilikl ba� l� göst ricil r xeyli yax��la�m��d�r, lakin 20052006-c� ill r aras�nda bu reytinqd art�m ba� verm mi�dir v o, 3,7 s viyy sind qalm��d�r. Ekspansionist büdc il ba� l� narahatl�q s b bind n makroiqtisadi v fiskal göst ricil r üzr reytinqin bir q d r pisl �m si gender b rab rliyi v dövl t resurslar�n�n istifad sind b rab rliyin t mini il ba� l� reytinql rin artmas� il tarazla�d�r�lm��d�r. Portfelin keyfiyy ti yax��d�r v 2005-ci ild heç bir problemli vya risk alt�nda olan layih olmam��d�r.

118. �qtisadi � raitin v ya idar çilik mühitinin k skin pisl �m si � raitind BY�B maliyy l �dirm si t xmin n 100 milyon dollar s viyy sind a�a�� ssenariy� keçiril c kdir. Bunun qiym tl ndirilm si zaman� Bank a�a��dak� iqtisadi mülahiz�l�r� diqq t yetir c k: makroiqtisadi sabitliyin ciddi pozulmas�, qeyri-ard�c�l ümumi t labat siyas tl ri, öz l sektorun ciddi � kild s�x��d�r�l�b ç�xar�lmas� v qiym tl rin sabitliyin ünvanlanmam�� monetar vmübadil m z nn si siyas ti. CP�A-n�n makroiqtisadi idar etm v fiskal siyas t reytinqinin 2,5 v ya daha a�a�� göst riciy dü�m si bu ssenarinin i� dü�m sin s b b olacaq. Fiskal davaml�l��n t hlili proqramatik DX� ç rçiv sind müt madi olaraq h yata keçiril c kdir. Dig r lam tl r beyn lxalq reytinq agentlikl rinin t yin etdiyi reytinql r daxil olmaqla, nüfuzlu üçüncü t r fl rin müvafiq göst ricil rinin azalmas� daxil olacaq. �dar çiliyin ciddi � kild pisl �m si v ya Bank�n reputasiyas� risk alt�nda oldu�u t qdird d a�a�� maliyy l �dirm ssenarisin t tbiqi n z rd n keçiril c k. ÖTS-in birinci istiqam tinin (dövl tsektorunun idar edilm si v korrupsia il mübariz ) icras� sah sind ciddi çat��mazl�qlara vCP�A-n�n müvafiq göst ricil rin m xsusi diqq t yetiril c k.

119. ÖTS dövründ t klif olunan layih l rin xülas si 9-cu c dv ld verilmi�dir. Bu tamamil investisiya layih l rind n ibar t olan proqramd�r. Gözl nilir ki, B�A v saitl rinin dayand�r�lmas� bu ÖTS müdd tind idar olunan, t drici � kild Az rbaycan�n kredit qabiliyy tinin artmas� sas�nda ba� ver c k. �dar çilik sah sind islahatlar�n h yata keçirilm si üçün v BY�B � rtl rin kredit alma��n hökum t üçün ç tin oldu�u sosial sektorlara laz�m� d st yin davam etdirilm si üçün tam BY�B statusuna müvafiq keçid dövrü n z rd tutulur.

40

C dv l 7: Dünya Bank� Qrupunun yeni maliyy l �dirm sinin indikativ göst ricil ri, FY07-10(US$ milyon)

ÖTS istiqam�tl�ri FY06 FY07 FY08 FY09 and FY10

Elektron hökum t v dövl t sektorunun islahatlar� 30I. Dövl t sektorunun idaredilm sinin t kmill �dirilm si vkorrupsiyan�n azald�lmas� 60

M hk mislahatlar� Korporativ v dövl t

sektorlar�nda mühasibat 20Maliyy sektorununmüasirl �dirilm si 10

Tranzit d hlizl ri v h r k tinidar edilm si 200

Suvarma v drenaj II 75

Tranzit d hlizl ri v h r k tin idaredilm si 200

Milli su v kanalizasiya v � h r yerl rinin inki�af� 200

II. Qeyri-neft sektrorunun davaml�inki�af�n�n d st kl nm si

• K nd t s rrüfat� v k ndyerl rinin inki�af� 105

• Tranzit v iqtisadi inki�af480

• �nfrastruktur xidm tl rinind st kl nm si470

KT�KL IISuvarma lavQu� qripi

Magistral yol II

Da��nmaz mlak�n qeydiyyat� 30

D mir yolu tranzitinin vticar tin d st kl nm si 80

Su v kanalizasiya 220

Dig r infrastruktur(mü yy nl �diril c k) 50

III. Sosial xidm tl rin keyfiyy tininyax��la�d�r�lmas� v istifadimkanlar�n�n geni�l ndirilm si 95

S hiyysektorununislahatlar�

T hsil II 40Sosial müdafi II 10

Ali t hsil v bilik iqtisadiyyat� 45

Ab�eronun traf mühitinint mizl nm si 50

IV. traf mühitin idar edilm sinint kmill �dirilm si 50Üst g l karbon maliyy si v QEF

S mt qaz�n�n yand�r�lmas�n�nazald�lmas� [CF]

Dig r qlobal t r fda�l�qlar (mü yy nl �diril c k) [CF/GEF]

B�A v� BY�B-in c�mimaliyy�l��dirm�si1,260Üst�g�l karbon maliyy�si v� QEF

350 310(iki il �rzind�)

600

41

(mü�yy�nl��diril�c�k)

42

120. Hökum t ilkin olaraq qeyd etmi�di ki, o, layih l rin 20 faizini, daha sonra is yüks kprioritetli layih l r üçün is onlar�n d y rinin 50 faizin k maliyy l �dirm y haz�rd�r. Bank infrastruktur sah sind AY�B, A�B kimi strateji t rfda�lar�n�n f aliyy tin n z r salacaq. Tranzit d hlizl ri v su proqramlar� bir neç ard�c�l layih kimi n z rd tutulmu�dur v yeni layih l rin h yata keçuirilm si vv lki layih l rin icras�nda as�l� olacaq. M rh l li yana�ma ölk nin v saitin ayr�lmas� üçün art�q öhd lik haqlar�n� öd m m sin v Banka v Hökum t yeni prioritetl ri n z r alma�a imkan ver c k

121. Haz�rki v ziyy t gör milli sisteml rd n istifad h l tez oldu�una gör Bank�n sat�nalma v maliyy menecmenti sisteml rind n istifad olunacaq. Dig r t r fd n Bank�n dialoqu vlayih l rin haz�rlanmas� kompleks olacaq v ümumsektor yana�mas�na saslanacaq. Bu yolla Bank�n prosedurlar� h miyy tli dövl t v saitl ri il mü�ayi t olunacaq. Hökum t bu mexanizmi büdc v saitl rinin istifad sinin münasib yolu hesab edir. Uçot prosesinin � ffafl��n� v sat�nalma v maliyy menecmenti prosedurlar�n�n düzgün anlan�lmas�n� v t tbiq olunmas�n� t min etm küçün layih l rin icras�na v n zar t xüsusi diqq t yetiril c k. � ura ba� vermi� iqtisadi v ya sosial mühitin sistematik pisl �m si haqq�nda m lumatland�r�lacaqd�r.

122. Az rbaycan üzr ölk maliyy l �dirm parametrl ri Hökum tl müzakir sas�nda 2005-ci ild mü yy nl �dirilmi�dir. Bu mexanizm Banka layih l rin 100 faiz d k maliyy l �dirm y , cari x rcl ri maliyy l �dirm y , yerli v xarici x rcl ri h r hans� niosb td maliyy l �dirm y v yerli vergi v rüsumlar� maliyy l �dirm y imkan verir. Bu lav çeviklik layih l rin icras�na köm ketm lidir v layih l rin m qs dl rinin v raz�la�d�r�lm�� n tic l rinin Hökum t t r find n tam q bul edilm sini t min etm lidir (bax lav 7).

g. �dar çilik – ÖTS-in çarpaz m qs di

123. Birlikd ÖTS AMF v yuxar�da t svir edilmi� layih l r laq l ndirilmi� �dar çiliyin Monitorinqi Ç rçiv sind �dar çiliy dair T dbirl r Plan�n�n v n tic l rin v layih icras�n�n ciddi monitorinqinin i�l nilm sini n z rd tutur. Qrafik 4-d ÖTS müdaxil l ri t r find nd st kl n n idar çilik ç rçiv sinin sas ölçül ri verilmi�dir. Ümumi siyasi cavabdehlik bax�m�ndan Az rbaycan�n tezlikl orta-g lirli ölk l r s�ras�na ç�xaca��na baxmayaraq ÖTS YASS/YAD�DP-i prosesini v el c d laq li Dövl t Proqramlar�n�n h yata keçirilm sini d st kl m y davam ed c kdir. Bu dövl tin b yan etdiyi t dbirl rin plan�n�n v t nda� c miyy ti t r find n müvafiq n zar ti il icra edil c yini t min etm y yard�m ed c kdir.

124. Effektiv dövl�t sektoru idar�çiliyi bax�m�ndan is , Ölk üzr iqtisadi memorandum (CEM) v ard�c�l geni� i�tirakl� proqramatik DX� d daxil olmaqla, ÖTS AMF bizim davaml� siyas t m sl h tl ri v TY vasit si il yax�� makroiqtisadi v dövl t x rcl rinin planla�d�r�lmas�n� v idar edilm sini d st kl y c kdir. Dövl t maliyy idar etm v sat�nalmalar� dövl t sektoru mühasibatl�� islahatlar� (CAPSAP vasit sil ), x zin darl��n müasirl �dirlm si, elektron sat�nalma v CFAA v CPAR vasit sil d st kl n c kdir. ÖTS dövl t inzibatç�l�� v idar çiliyi islahatlar� müvafiq Dövl t Proqramlar�n�n seçilmi� sah l rinin h yata keçirilm sini d st kl y c k.Subsidiyalar�n azald�lmas� kommunal sah d siyas t m sl h tl ri, mühasibatl�q islahatlar� vinvestisiya m liyyatlar� vasit si il d st kl n c kdir. Sosial sektorda da h d fl nmi� müdaxil l rdövl t xidm tl rinin göst rilm sini effektivliyini lav olaraq art�racaqd�r.

43

125. “Qar��l�ql�ç�kindirm� v� tarazla�d�rma” prinsipi bax�m�ndan is , ümumi idar etmç rçiv sind , ÖTS m hk m islahatlar�n�, k nar v daxili audit funksiyas�n�n gücl ndirilm sini vmaliyy bazarlar�nda daha güclü n zar t qurumlar�n�n yaranmas�n� d st kl y c k. ÖTS v F�AS inhisarçiliq davran��lara qar�� istehlakç�lar�n daha yax�� müdafi olunmas�n� v investorlar�n müdafi olunmas�n� beyn lxalq standartlara cavab ver n qanunvericilik v qurumlar vasit si ilt min edic kl r. ÖTS eyni zamanda m lumat�n daha geni� yay�lmas�, � ffafl�q v E�T�, Neft Fondu v dövl t x rcl rin dair m lumat�n aç�qlanmas�, v biznes mühitinin istiqam tl ndirilm sin dair dövl t /öz l sektorlar aras� strukturla�d�r�lm�� dialoq vasit silv�t�nda� c�miyy�tinin v� öz�l sektorun n�zar�tini gücl ndirilm sini d st kl y c kdir. Daha yax�� korporativ idar etm v maliyy � ffafl�� mühasibatl�q uçotu v audit islahatlar� vasit si ild st kl n c kdir v mühit gör cavabdehlik ÖTS-in �V Istiqam ti sas�nda gücl ndiril c kdir.Bura ARDN� - beyn lxalq standartlara keçidl ba� l� d st k daxil olacaq.

126. Yerli i�tirak v� icmalar�n gücl�ndirilm�si bax�m�ndan, ÖTS-un �� stiqam ti, dig rm s l l rl yana��, icmalar�n t l bat�na saslanan k nd infrastrukturunun inki�af etdirilm sini vsuvarma v fermerl rin kredit kooperativl ri üçün su istifad çil ri assosiasiyalar�n yarad�lmas�n� d st kl yir. �slahatlar s viyy sind , QHT-lara dair yeni qanunvericilik ç rçiv si v hüquqi � xsl rin qeydiyyat�n�n istiqam tl ndirilm si d d st kl n c kdir.

127. �dar çilik günd liyinin h yata keçirilm si hökum tin sahiblik hissi v v t nda� c miyy tinin i�tirak� v el c d çoxt r fli v ikit r fli donorlarla m kda�l�q say sind birg��b�k� sas�nda monitorinq edil c k v prioritetl �diril c kdir. Bütün bu t dbirl rin laq l ndirilm si, n tic l rin ç�xar�lmas� v hökum tin T dbirl r Plan�n�n h yata keçirilm si

qar��s�nda olan mane l rin mü yy n edilm si m qs di il �dar çilik M �v r t Qrupu t sis olunacaqd�r. Layih �cras� Qruplar�n�n (L�Q) gücl ndirilm si, s n dl rin � ffaf qaydada apar�lmas� v Bank�n sat�nalma v layih l rin maliyy idar edilm si standartlar�na riay t olunmas�n�n t min edilm si üçün xüsusi profilaktik t dbirl r görül c kdir. �dar çilik monitorinqi ç rçiv sin daxildir: EITI, PEFA v PIFC proqramlar�, Dövl t X rcl rinin �zl nilm si T dqiqatlar� (DX�T), FSAP yenil �dirilm si v SN H, “Doing Business” hesabatlar�, BEEPS, CPIA, hael DB�-nin idar çilik göst ricil ri. Bu c rçiv ÖTS-in trafl� monitorinq v qiym tl ndirm mexanizmin daxil edilmi�dir.

h. Monitorinq v qiym tl ndirm128. ÖTS- Bank yard�m qrupu qar��s�nda nail olmaqda yard�m etm y m qs d kimi qoydu�u dörd illik inki�af n tic l rini mü yy n ed n trafl� N tic l r Matriksi daxil edilmi�dir (Qo�ma 1 ).ÖTS-in orta-müdd tli icmal� proqram�n iki ili keç nd apar�lacaqd�r v h mi m qamda strategiyada uy�unla�d�rma apar�lacaqd�r. ÖTS-in trafl� qiym tl ndirilm si ÖTS müdd tinin sonunda Ba�a Çatma hesabat�nda veril c kdir. H min qiym tl ndirm ÖTS m qs dl rin nail olunma d r c l rini ks etdir c k v g l c k yard�m üçün müvafiq n tic l ri mü yy n ed c kdir.

44

Qrafik 4: �dar çilik üzr T dbirl r Plan�

V�t�nda�lar/�irk�tl�r

V�t�nda�lar/�irk�tl�r

V�t�

nda�lar/�irk�tl

V�

t�nd

a�la

r/�irk

�tl

Siyasi cavabdehlik¾ YAD�DP/YAYK¾ Dövl t proqramlar�

Dövl t sektorunun s m r li idar edilm si¾ Makroiqtisadi idar etm¾ Dövl t x rcl rinin planla�d�r�mas� v idar

edilm sio Büdc t rtibat�n�n v i�tirak�n, OMXÇ-

n�n v D�P-in gücl ndirilm sio Proqram büdc sin do�ru keçido PEFA Monitorinqi v DX�T

¾ Dövl t maliyy idar etm v sat�nalmalaro X zin nin müasirl �dirlim si v IPSASo CFAA v CPAR yenil �dirilm sio e-sat�nalmalar

¾ Dövl t inzibatç�l�� v idar çilik islahatlar�o Inzibati islahatlar v e-hökum to Dövl t anti-korrupsiyaya mübariz sin

d st k¾ Birba�a subsidiyalar�n azald�lmas�

o Maya d y ri tarifl rin keçido Kommunal t nziml m ç rçiv si v

agentliyio IFRS-in dövl t mü ssis l rind t tbiqi

¾ Sosial xidm tl rin effektivliyio H d fli sosial yard�m

d l hi k i l h l

Ç kindirm vtarazla�d�rma

¾ M hk mislahatlar�

¾ Ali auditqurumunungücl ndirilm si

¾ Daxiliaudit islahatlar�

¾ Bank,s��orta cqiym tlka��zlarbazar�na n zar t

¾ R qab tv investisiyaqanunlar�

V t nda�c miyy ti vöz l sektor

¾ EITI¾ Neft fondu

v büdc ninaç�qlanmas�

¾ Biznesmühitininformala�mas�

¾ Korporative idar etm

¾ IFRS vaudit islahatlar�

¾ Ekolojikorporatividar etm

Yerli i� tirak v icma inki�af�.¾ K nd infrastrukturu.

� �¾ Su sitifad çil ri

assosiasiyas�.

¾ Kreditkooperativl ri

¾ QHTqanunvericiliyi v

di t

45

129. ÖTS-in h yata keçirilm sin bir neç kanallar vasit si il n zar t edil c kdir. Birincisi, ÖTS proqram monitorinqi v YAYK siyas t ç rçiv sinin h yata keçirilm sind yard�m kontekstind struktur islahatlar�n müt madi icmallar� keçiril c kdir. �kincisi, sektor islahatlar� vir lil yi� hesabatlar� Bank� müxt lif investisiya m liyyatlar� il laq li n zar t missiyalar� zaman� apar�lacaqd�r. Üçüncüsü, dövl t x rcl rinin monitorinqi üç illi DXP� ç rçiv sind apar�lacaqd�r.Dördüncüsü, yoxsullu�un aradan qald�r�lmas� v M�M m qs dl rin nail olma istiqam tind olan ir lil yi�l rin monitorinqi Yoxsullu�un Proqramatik Qiym tl ndirilm si vasit si il apar�lacaqd�r.S hiyy , t hsil v sosial müdafi m s l l ri üzr trafl� monitorinq göst ricil ri v ilkin m lumat art�q mü yy n edilmi�dir. Müxt lif sor�ular vasit sil ld olunacaq m lumat n tic l ri v t sir monitorinqini gücl ndir c kdir. �dar çilik günd liyi N tic l r Ç rçiv si il k si�ir v ona inteqrasiya edilmi�dir. Dig r donorlardan olan yard�m da hökum t orqanlar�n�n monitorinq imkanlar�n� d st kl yir.

130. Bank hökum tl birg YAYK martiksinin r smi n z rd n keçirilm si (laz�m olanda müvafiq uy�unla�d�r�lmas�n�n apar�lmas� il ) t crüb l rini davam etdir c kdir v ir lil yi�l r vm s l l r bar sind hesabatlar ver c kdir. Diqq t ç k n siyas t m s l l rin dair texniki i�l rin maliyy l �dirilm si üçün i� proqram�na v saitl r daxil edilmi�dir. Bu i� ÖTS-in icras�n�n icmallar� zaman� N tic l r Ç rçiv sind göst rilmi� aral�q göst ricil r v ümumi m qs dl r nail olunmas�n�n qiym tl ndirilm sind istifad olunacaq. .131. Daha yüks k s viyy li ir lil yi� göst ricil rinin sas d sti C dv l 6-da verilmi�dir. ks rhallarda 2010-cu ili üçün yüks k s viyy li ilkin m lumat v h d fl r d rc edilmi� CPIA metodlogiyas�na saslan�r. H min göst ricil r bir t r fd n makroiqtisadi sabitlik, idar çilik v� ffafl�q, dig r t r fd ns iqtisadi v sosial t r qqinin birg t dbirl ri kimi keçiril c kdir.

i. K nar T r fda� l�q 132. Bank� Az rbaycanda struktur islahatlar üzr dig r t r fda�larla m kda�l�q sah sind d rin tarix malikdir. H min m kda�l�q Qo�ma 6-d göst rilmi� müxt lif sah l r üzr ÖTS dövründdavam etdiril c kdir.

133. Bank v BVF ümumi islahatlar proqramlar�n� s�x laq l ndirirl r. BVF t r find nd st kl n n PRGF-in be�inci icmal� 2005-ci ilin iyun ay�nda q na tb x� keçirilmi�dir vAz rbaycan yaln�z mü�ahid çi statusundan ç�xm��d�r. USAID, A�B, Avropa Birliyi v �slam �nki�af Bank� (�s�B), t r find n d potensial�n art�r�lmas� v iqtisadi siyas tin formala�d�r�lmas� sah sind h miyy tli yard�m göst rilmi�dir. EU TACIS vergi sisteminin müasirl �dirlm sindyard�m etmi�dir v biz mühasibatl�q islahatlar� üz rind s�x m kda�l�q edirik. Bank USAID-lx zin darl�q v hökum t D�P- dair m sl h tl rin verilm si sah sind birg çal��r. Biz eyni zamanda büdc islahatlar�na dair AB� X zin darl�� il qrup yaratm�� v AY�B v USTDA ilARDN� -in restrukturizasiyas� üz rind çal��r�q. DFID v dig r donorlarla birlikd , Bank Az rbaycanda E�T�-ni v onun icras�n�n monitorinqini f al d st kl yir. Bank YAD�DP-�n t rtib edilm sin v h yata keçirilm sin d st k verm k üçün A�B, �cveçr v BMT�P-l birl �mi�dir.BMT�P xüsusil M�M-in monitorinqinin cari YA��DP hesabat�na inteqrasiya edilm sind yard�m etmi�dir.

46

C dv l 8: Ölk T r fda� l�� Strategiyas� ç rçiv sind sas ir lil yi� göst ricil ri M�qs�d

�r�lil�yi�l�r göst�ricil�ri v� müdaxil�l�r

Aqqreqasiya edilmi� g�st�ricil�rindicator

�lkin s�viyy� H�d�f

Dövl�t sektorun idar� edilm�sinin t�kmill��dirilm�si v� korrupsiyan�n azald�lmas�

Makroiqtisadi sabitliyin saxlan�lmas�

Real mz nn m s l l rin s�x n zar tl qeyri-neft sektorun inki�af etdirilm sin diqq tin yetirilm si il inteqrasiya edilmi� makroiqtisadi v maliyyç rçiv nin haz�rlanmas�.

CPIA-1 CPIA-2 CPIA-3

4.5 4.5 5.0

> 4.0 > 4.0 > 4.0

Dövl t x rcl rinin planla�d�r�lmas�n�n v idar edilm sinin t kmill �dirilm si

Orta müdd tli funksional yuxar� h dl rin mü yy n edilm si daxil olmaqla proqram sas�nda büdct rtibat�; D�P-in, OMXÇ-n�n villik Büdc haqq�nda Qanun davaml� inki�af m qs dl rinsas�n prioritetl �dirilmi� x rcl rl

uy�un olmas�. Büdc t qdimat�n�n t kmill �m si.

CPIA-13 4.0

4.5

Dövl t sektorunda � ffafl��n, cavabdehliyin art�r�lmas� vkorrupsiyan�n azald�lmas�

EITI-y illik m lumat�n aç�qlanmas�; daxili v k nar auditin gücl ndirilm si; e-sat�nalmalar v e-hökum tprosesinin ba�lanmas�. V t nda� c miyy tinin daha f al i�tirak� vs s malik olmas�.

CPIA-16 2.5

3.0

Qeyri-neft sektorunun davaml� v� tarazl� inki�af�na d�st�k

Dövl t kommunal xidm tl rinin vinfrastrukturunun t kmill �dirilm si

Kommunal xidm tl rinin keyfiyy tinin v hat dair sinin art�r�lmas�. 2010-cu ild , tarifl rin vaxta��r� uy�unla�d�r�lmas� vdolay� subsidiyalar�n aradan götürülm si il kommunal sah dmaya d y rinin t min edilm si.

BEEPS infrastruktur göst ricil ri

Orta MDB s viyy sind npis

MDB uçun orta s viyy yuy�un

Sosial xidm�tl�rinin keyfiyy�tinin v� onlar�n �ld� edilm�si imkanlar�n�n art�r�lmas� S hiyy v t hsil sah sinin keyfiyy tinin, s m r liliyinin vhat dair sinin

t kmill �dirilm si

S hiyy v t hsil n tic l ri göst ricil rind ir lil yi�l r;s hiyy v t hsil xidm tl rindld edilm imkanlar�n�n v

b rab rliyin art�r�lmas�; norma sasl� büdc yerin proqram sasl�

büdc t rtibat�n�n t tbiq edilm si

CPIA-9 3.0

3.5

Sosial müdafisisteminin s m r liliyinin vhat dair sinin

art�r�lmas�

Sosial yard�m v sosial müavinatlar proqramlar�n�n halinin n a�a�� kvintilin

h d fl nm si; öd ni�l ri müavinatlarla laq l ndirm sini ed n maliyy bax�m�ndan davaml� v x rcl r bax�m�ndan münasib v� ffaf pensiya sistemi

CPIA-10 3.5

4.0

Ekoloji idar�etm�nin t�kmill��dirilm�si

47

Ekoloji idar etm nin v� raitin t kmill �dirlm si

Ab�eron yar�madas�nda çirkl nmi� razil rinin t mizl nm si v

istixana effekti tör d n qazlar�n havaya burax�lmas�n�n azald�lmas�.

CPIA-11 3.0

3.5

134. Az rbaycan 2005-ci ild AQS- q bul edilmi�dir. Bu Az rbaycana v Avropa � uras�na h riki t r f d hr li olan qar��l�ql� laq l rin yarad�lmas�na imkan yarad�r. AQS ç rçiv sind , Avropa � uras�n�n regional münaqi� l rin h llind daha f al töhf verm si gözl nilir. T dbirl r Plan� h ld müzakir alt�na olmas�na baxmayaraq, çox güman ki, Avropa Birliyi Avropa � uras�/Venesiya Kommissiyas� v AT T/D��HT tövsiy l ri sas�nda seçki islahatlar�n�n apar�lmas�nda v , el cd , daha geni� müst qilliyin, q r zsizliyin v s m r liliyin t min edilm si bax�m�ndan m hk msisteminin t �kil olunmas�nda apar�c� rol oynayacaqd�r. Dig r prioritet sah l r daxil ola bil rbiznes mühitinin t kmill �dirilm si, qanunlar�n, standartlar�n v inzibati proseduralar�n harmonizasiyas�; korrupsiya il mübariz ; tarazl� v davaml� iqtisadi inki�af�n d st kl nm si;bazarlar�n v � b k l rin inteqrasiyas�, enerji v n qliyyat sah sind AB-Az rbaycan m kda�l��n�n t kmill �dirilm si.

j. M sl h tl �m l r135. ÖTS-i haz�rlayark n Bank v BMK bu ÖTS-n�n haz�rlanmas�nda geni� i�tirak� t min etmi� çoxlu sayda v t nda� c miyy ti nümay nd l ri, biznes assosiasiyalar�n�n, hökum tin müxt lif dair l rind n v Milli M clisd n olan yüks k s viyy li r smil ri il m sl h tl �m l r keçirmi�dir (bax Qo�ma 5). 136. QHT nümay nd l ri neft g lirl rinin idar edilm sind Bank�n t crüb sini v texniki yard�m�n� yüks k qiym tl ndirmi�l r. ��tirakç�lar s hiyy v t hsil sah l rini beyn lxalq içtimai tin diqq tini t l b ed n n problemi sah l r kimi qeyd etmi�dirl r. Qeyd edil n dig rsah l r aid edilir KOM-lar�n inki�af� v suvarma. ��tirakç�lar hökum tin yoxsullu�un azald�lmas� strategiyas�n�n haz�rlanmas� prosesind i�tirak etm l rind n m mnun olduqlar�n�, lakin Bank t r find n maliyy l �diril n layih l rin monitorinqi v icras�nda QHN-lar�n m hdud i�tirak�n� qeyd etmi�dirl r.

137. ÖTS-�n haz�rlanmas� zaman� BMK biznes assosiasiyalar�, QHN forumu, Sahibkarl��n �nki�af Etdirilm si Fondu v , el c d , aqrobiznes, �T v telekommunikasiya, turizm v tikinti materiallar� sah sind çal��an i� adamlar� il m sl h tl �m l r keçirmi�dir. Sahibkarlar BMK ilm kda�l�q etm kd maraql� olduqlar�n� bildirmi�l r. Assosiasiyalar BMK-dan biznes mühitinin

t kmill �dirilm si v KOM-lar�n inki�af etdirilm si m s l l rind bir-ba�a olaraq daha yax�ndan i�tirak etm l rini xahi� etmi�l r. QHT-lar BMK i�tirak� il keçiril n layih l r bar d r hl rini bildirm kd maraql� oladuqlar�n� qeyd etmi�dirl r.

138. QHT-lar v biznes assosiasiyalar� Bank layih l rinin bütün siklind , analitik i�d vh kum tl siyas t dialoqlar�nda i�tirak etm k ist rdil r. Layih n tic l ri qiym tl ndirildikdv t nda� c miyy tinin s si n z r al�nmal�d�r. Eyni zamanda bu t crüb , son vaxtlar aç�q olsa da bel v t nda� c miyy ti t �kilatlar�n� t r fmüqabil kimi q bul etm y öyr nm k üçün h l ki bir s yl r etm li olacaq hökum t üçün d bir örn k olard�. Donorlar ÖTS infrastruktur investisiya layih l rinin h yata keçirilm sin dair yerli potensial m s l sini qald�rm��d�rlar. H min

48

imkanlar�n m hdud olmas� il bütün t dbirl rin q�sa müdd t rzind ba�a çatd�r�lmas� siyasi t zyiqi n tic l rin keyfiyy t hesab�na ba�a g l c yi t hlük sini yarad�r.

139. Son zamanlarda keçirilmi� Mü�t ri Sor�usu Az rbaycan�n sas inki�af m s l l rin vBank�n roluna dair yana�malar�n d yi�m sini üzr ç�xarm��d�r. 2003-cü ild sas m s l l rs�ras�nda yoxsulluq (22%), iqtisadiyyat (19%) v siyasi probleml r /qeyri-sabitlik (11%) qeyd edilmi�dir. �ndi is sas m s l l r h ll olunmam�� regional münaqi� (39%), korrupsiya (18%) v t hsil (15%) aid edilmi�dir. Bank�n a�a��dak� sah l rd s m r li olaca�� qeyd edilmi�dir: (i) infrastruktur; (ii) maliyy sistemi (son sor�u dövründ n sonra bu sah h miyy tli d r c dgeni�l nmi�dir) v (iii) yoxsullu�un monitorinqi. Bank�n bilik xidm tl rinin rolu artan � kildqiym tl ndirilir. Az rbaycan�n inki�af�nda Bank�n ümumiyy tl münasib rol oynamas� fikril ri müsb t olaraq qal�r (1-10 bal �kalas� üzr 7 bal). Lakin, Bank�n sas d y rinin onun ay�rd�� maliyy v saitind n ibar t olmas�n� dü�ününl rin say� 2003-cü ild ki 38%-d n k skin � kild28%-d k azalm��d�r. Respondentl rin Bankla i�l m yi müsb t q bul etdikl rini (8,5) v Bank�n mü�t ril r qar�� hörm tl yana�mas� (7,9) bar d güclü fikir formala�m��d�r.

RISKL RIN IDAR OLUNMASI

140. T klif edilmi� Ölk T r fda�l�q Strategiyas� (ÖTS) il laq dar ilkin riskl ra�a��dak�lardan ibar tdir:

• �slahat proqram�n�n �sas elementl�rinin icras�nda gecikm�l�r riski v� ya azalan konsensus. Keçid dövrü ya�ayan MDB ölk l ri s�ras�nda “ilkin islahatç�lar”dan biri olmayan Az rbaycan�n h m iqtisadi, h m d sosial sah l rd h l d çox geni� islahatlar günd liyi vard�r. Son 5 ild Bank t r find n d st kl n n layih l r fasil siz olmu�dur, lakin t r qqi b z nasta olmu� v ona h r zaman ard�c�l nail olunmam��d�r. �slahatlar�n l ngidilm si v /v ya t xir sal�nmas� riskini azaltmaq üçün Bank, h m mahiyy t, h m d onun i�l nib haz�rlanmas� v monitorinqind ictimaiyy tin i�tirak�n�n t min edilm si bax�m�ndan, ölk d Yoxsullu�un Azald�lmas� üzr Strategiyas� S n din (YASS) saslanan aktiv m lumatland�rma prosesini d st kl y c kdir. lav olaraq, Bank 7-ci C dv ld n z rd tutulmu� sas ÖTS islahatlar� vmonitorinq göst ricil ri sah sind inki�af�n yar�millik n z rd n keçirilm sini h yata keçir c kv bundan yaln�z t r qqini izl m k üçün deyil, eyni zamanda geni� ictimaiyy tin v öz li�tirakç�lar�n strateji islahatlarda davaml� i�tirak�n�n t min edilm si v onlara nail olman� gecikdir n mane l rin aradan qald�r�lmas� imkan� kimi istifad edil c kdir.

• Dövl�t q�rarlar�n�n q�bul edilm�sin� müdaxil� (state capture) v� korrupsiya riskl�ri. Bir neç ara�d�rmalar sübut edir ki, Az rbaycanda dövl t q rarlar�n�n q bul edilm sin müdaxil v korrupsiyan�n olmas�na dair möhk m fikir vard�r, hans� ki, ÖTS-nin d st kl diyi inki�af m qs dl rin nail olma��n qar��s�n� ala bil r. Bu riski azaltmaq üçün,ÖTS, AMF v layih l ri vasit sil , hakimiyy t qollar� aras�nda balansla�d�rman� aparan qurumlar�n gücl ndirilm si vasit si il mülki c miyy tin n zar ti alt�nda siyasi hesabatl�l��, dövl t sektorunun effektiv idar edilm si, maliyy hesabatl�l�� v aç�ql�l��n�n h rt f li idaredilm si üzr t dbirl r plan�n� özünd ehtiva edir. �dar etm günd liyinin icras�n�n monitorinqiv prioritetl �dirilm si qlobal t r fda�l�qda ikit r fli v çoxt r fli donorlarla birg bölü�ül nç rçiv d n v Höküm tin pay� v mülki c miyy tin i�tirak�ndan as�l� olaraq h yata keçiril c kdir. Layih l rin idar edilm si qruplar�n�n gücl ndirilm si, qeydl rin � ffaf

49

apar�lmas� v Bank�n sat�nalma v layih l rin maliyy idar etm si sah sind olan standartlar�n� qorumaq üçün xüsusi ehtiyyat t dbirl ri görül c kdir. �da retm nin Monitorinqi Ç rçiv sin a�a��dak�lar daxildir, m s l n: Hasilat S nayesind � ffafl�q T � bbüsü (HS� T), Dövl t X rcl r v Maliyy Hesabat� (DXMX) v Dövl t Daxili Maliyy N zar ti (P�FC), Dövl t X rcl rinin �zl nilm si Sor�usu (PETS), Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si Proqram� (MSQP), Standart v Normalara m l Olunmas� Haqq�nda Hesabat (SN H), Mü ssis l rin F aliyy t Müdd ti Haqq�nda Sor�u (MFMHS), Ölk nin Siyas t v �nstitusional T r fd n Qiym tl ndirilm si (ÖS�TQ), habel Dünya Bank� �nstitutunun (DB�) �dar etmGöst ricil ri. Ç rçiv ÖTS-n�n h rt r fli qiym tl ndirm v monitorinqi mexanizmin daxil edilmi�dir.

• Resurslar�n ax�n�riski. D yi�k n enerji qiym tl ri --- v ya boru k m ri v ya qaz layih l rinin gözl nilm z pozulmas� yoxsullu�un azald�lmas� t dbirl rini gecikdirm klresurslar�n ax�n�na v dövl t maliyy sin ciddi t sir göst r bil r. Bu riskl r neft ixrac�ndan ld olunan büdc g lirl rini c ml �dir n Dövl t Neft Fondu t r find n neft g lirl rinin cari

ax�n� sah sind ki potensial d yi�k nlikl ri aradan qald�r�lmas� il azald�l�r.

• Maliyy� �dar�etm�si Riski. Neft g lirl ri k skin artma�a ba�lad�qca, x rcl r d t sir göst r c kdir. Neft g lirl rinin s hv idar edilm si v Holland sindromu da islahat proqramlar�n�n icras�n� gecikdir bil r. Bu risk Birba�a Xarici �nvestisiyalar�n (BXI) ax�n�n�n artmas� zaman� v böyük h cmd xarici borc v s hv idar olunmu� dövl t investisiyalar�na yol verilm m si d daxil edilm kl , 10 illik m suliyy tli makroiqtisadi idar etm fonunda n z rd n keçirilm lidir. lav olaraq, risk Bank�n v Fondun makroiqtisadi sabitlik vmaliyy davaml�l��na dair davaml� siyas t diaqloqu il azald�l�r. Az rbaycan�n E�T�-d f al i�tirak� yax�ndan izl nil c k v CAPSAP, ARDN� daxil olmaqla, hasilat s nayel rindg lirl rin � ffafl��n� v maliyy hesabatl�l��n� d st kl y c kdir. Neft Fondunun v saitinin x rcl nm si qaydalar� Büdc Sistemi haqq�nda Qanunda v ARDNF-in t nziml yici ç rçiv sind d qiq mü yy n edilib. Neft Fondundan v saitin x rcl nm si Milli M clis t r find n t sdiq edil n icmal büdc nin hiss sini t �kil etm lidir. 22 Neft fondu v saiti hesab�na öd nil n bütün x rcl r vahid X zin Hesab�ndan h yata keçirilm lidir. Makroiqtisadi idar etm v fiskal davaml�l�q haqq�nda dialoq, m qs di yüks k inflyasiya riskinin qar��s�n�n al�nmas�nda v , Neft Fondundan v saitin x rcl nm si daxil olmaqla, dövl t v saitinin çox sür tli v ya qeyri-s m r li � kild x rcl nm sinin qar��s�n�n al�nmas�nda hökum t köm ketm kd n ibar t olan DXP�-l r t r find n davaml� olaraq d st kl n c kdir. ÖTS-in iri infrastruktur layih l ri dövl t v saitinin s m r li idar edilm sini birba�a d st kl y c k. Az rbaycnda infrastrukturun müasir standartlara uy�un � kild yenid n qurulmas�n�n d y ri gözl nil n neft v qaz g lirl rin nisb t n a�a��d�r. Bununla, bizim prioritetimiz makroiqtisadi idar etm , hasilat s nayel rinin � ffafl��, neft g lirl rinin s m r li uzun-müdd tli idaredilm si, büdc nin haz�rlanmas� prosesi, maliyy hesabatl�l�� v dövl t investisiya proqram�n�n s m r li icras� m s l l rind davaml� i�tirak�n t min edilm sidir.

22 Büdc Sistemi haqq�nda Qanun a�a��dak�lar� t l b edir: (i) Milli M clis, Neft Fondunun x rcl ri daxil olmaqla, icmal büdc nin k sirini v x rcl rin yuxar� h dl rini t sdiq etsin; (ii) icmal büdc nin bütün x rcl ri (ARDNF-�n saxlan�lmas� x rcl ri v onun aktivl ri istisna olmaqla) x zin darl�q t r find n h yata keçirilm lidir, v bütün kapital x rcl r D�P- daxil olmal�d�r; (iii) icmal büdc nin haz�rlanmas� Maliyy Nazirliyinin öhd sind dir; (iv) büdc d nk nar fondler ölk daxilind kommersiya f aliyy tin portfel investisiyalar�n� h yata keçirm m lidir vkredit v ya kredit z man tl rini ver bilm z; v (v) ARDNF s hml ri yaln�z beyn lxalq bazarlarda nüfuzlu pe� kar portfel menecerl ri vasit sil ld ed bil r.

50

• Regional t�hlük�sizlik riski. Keç n ill r rzind C nubi Qafqazda sabitliyin art�r�lmas� istiqam tind h r k t olmu�, xüsusi il d Gürcüstanda “Q�z�l Gül �nqilab�”-ndan sonrak� hadis l r regional n qliyyat v enerji d hlizl rinin inki�af� sah sind imkanlar� geni�l ndirmi�dir. Buna baxmayaraq, n Da�l�q Qaraba�la laq dar Erm nistanla münaqi� nin uzanmas� potensial�, n d münaqi� nin ÖTS dövründ h ll edilm sni potensial� istisna edilbilm z. Beyn lxalq ictimaiyy t v xüsusi il d AT T-in Minsk Qrupu bu m s l dehtiyyatla vasit çilik edir. Bank is münaqi� n tic sind m cburi köçkün olmu� halinin rifah�n�n yax��la�d�r�lmas� m s l sind höküm t köm klik göst rilm si i�ini davam etdir c kdir.

• Portfolionun idar�edilm�si riski. Portfolionun keyfiyy tinin yax�� oldu�u v heç bir aç�q m s l ninin olmad�� haqq�nda m lumat�n oldu�u � raitind , korrupsiya riski diqq tln z rd n keçiril c kdir. Bura, 2-ci c dv ld göst rildiyi kimi, layih l rin sat�nalma v maliyyidar etm si sah sind çox ehtiyyatla davranma v n zar t daxildir.

• Bank�n ÖTS t�dbirl�rinin tam h�cmind� i�tirak�n�n ehtimal� yüks�kdir. ÖTS Az rbaycanla vv lki CAS v YAYK üzr uzun-müdd tli t r fda�l��m�z� d st kl yir. CAS-�n Tamamlanmas� Hesabat�nda ( lav 3) qeyd edildiyi kimi, vv lki CAS üzr t klif edilmi� bütün layih l r t sdiq edilib v ba�lan�b. 2006 maliyy ili h min günd liy dig r çox ön mli 4 layih ni lav edib. Hökum t, CAPSAP daxil olmaqla, islahat günd liyinin c ld sur td h yata keçirilm sin sadiqliyini nümayi� etdirib. E-hökum t v dövl t islahat� t dbirl ri al tl rin seçilm sind çevik v realistik yana�man�n seçilm sini t l b edir. Maliyy sektorunda t dbirl rv infrasturktur günd liyi sas n art�q yax�� icra olunan f aliyy tl rin davam�d�r. Sosial sektorlarda ox�ar olaraq, t klif olunan t hsil layih l ri mövcud APL-�n t bii növb ti add�mlar�d�r, v u�urla h yata keçiril n sosial müdafi islahata� davam etdiril c kdir. traf mühit günd liyin g ldikd , 28 sentyabr 2006-c� il tarixd ölk prezidenti Ab�eron yar�madas�nda v bütövlükd ölk razisind ekoloji davaml�l��n b rpa edilm si üzr trafl� planlar� v vaxt c dv ll rini mü yy n ed n f rman imzalaya�b. ÖTS h min proqramda birba�a i�tirak ed c k. Az rbaycan�n ÖTS-d mü yy n edilmi� günd liyi h yata keçirm k üçün maliyy v saiti var. Bank v BMK üçün ça��r�� Az rbaycana sür tli inki�af sah sind u�urlu olmaqda davam etm k üçün t l b olunan keyfiyy tli exper m sl h ti v layih nin idaredilm si xidm tl rini vaxt�nda göst rm kd n ibar tdir.

51

Ha�iy 2: Bank�n portfelinin dürüstlüyünün qorunmas�

Dünya Bank� Qrupu öz portfoliosunun idar etm sinin gücl ndirilm si v monitorinqin inki�afi üçün bir s�ra t dbirl r h yata keçirmi� v ÖTS-d lav t dbirl ri h yata keçir c kdir.

A. Bank�n portfoliosunda korrupsiya riskl�rini minimuma endirilm�si üçün mövcud t�dbirl�r: i. (�) Dövl t, qurum v layih s viyy sind risk qiym tl ndirilm si d daxil edilm kl , maliyy

v saitl rinin t yinat� üzr x rcl nm sini t min etm k üçün maliyy idar edilm si sisteml rinin qiym tl dirilm si (i�çil rin t yin edilm si, daxili n zar tl r. mühasibat sistemi, v saitl rin ayr�lmas� vaudit sahsind t dbirl r) vasit si il (ii) sat�nalmalar�n qiym tl ndirilm si v Bank�n sat�nalma qaydalar�na uy�unlu�a min olmaq üçün apar�lm�� t dbird n sonrak� geni� bax��lar v (iii) laz�mi s viyy d layih nin icras� üçün layih ni icra ed n t �kilatlar�n/mü ssis l rinin i�çil rinin maliyyidar etm si v sat�nalma sah sind ki potensial�n�n quruculu�u vasist si il müvafiq potensial�n saxlan�lmas� v Bank t r find n maliyy l �dirilmi� portfolionun fudusiar aspektl rinin risk qiym tl ndirilm si.

ii. Ölk Ofisind güclü maliyy idar etm si v portfolionun n z rd n keçirilm si funksiyalar� vm suliyy tl rinin t min edilm si.

ii. Birg Bank/Hökum t ölk portfolisunun icras�na bax�� v portfolionun icras�n� v f aliyy tinin ümumi keyfiyy tini gücl ndirm k üçün raz�la�d�r�lm�� T dbirl r Plan�n�n icras�n�n Bank t r find n diqq tldavam etdirilm si.

v. Analitik v M sl h t F aliyy ti (AMF) aras�nda s�x laq nin t min edilm si (xüsusi il Proqrammatik DXI v Yoxsullu�un Qiym tl ndirilm si), dövl tin resurslar�n�n effektiv v � ffaf istifad olunmas�na laz�mi diqq tin t min edilm si v n tic l rin monitorinqi v qiym tl ndirlm si üçün d st yin verilm si.

v. Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l rd mara�� olan xarici audit �irk tl rinin potensial�n�n müt madi olaraq qiym tl dirilm si.

vi. Mühasibat uçotu, audit, sat�nalma, mü�ahid edici v t nziml yici qurumlara institusional potensial quruculu�u, hüquqi v t nziml yici islahatlar vasit si il davaml� d st yin verilm si, m s l n, ölk nin Ali Audit T �kilat� (AAT) olan Auditorlar Palatas�n�n maliyy hesabatl�l�� v potensial quruculu�u sah sind � ffafl�� n� v hesabatl�l�� n� art�rmaq üçün Dövl t mülkiyy tind olan mü ssis l r d daxil olmaqla Dövl tin Pay� olan Qurumlarda Maliyy Hesabat�n�n Beyn lxalq Standartlar�n�n t tbiqini n z rd tutan yeni Mühasibat Uçotu haqq�nda Qanunun t t biq edilm si.

ii. Bank layih l rind saxtakarl�q v korrupsiya hallar�n�n ba� verm sin dair m lumatlar�n ciddiara�d�r�lmas� v müvafiq laz�mi t dbirl rin görülm s�.

B. ÖTS Dövrü �rzind� görül�c�k Yeni �lav� T�dbirl�r:

i. Bütün yeni proqramlarda Hökum tin T dbirl r Plan�n�n v onun prinsipl rinin davaml� v ard�c�l olaraq t tbiq edilm si.

ii. T klif edilmi� Korporativ v Dövl t Sektoru Hesabatl�l�� layih si vas�t si il korporativ v dövl tsektorunda hesabatl�l��a v � ffafl��a diqq tin yetirilm si.

ii. Q rargah�n mü�ahid v keyfiyy t n zar t funksiyalar�n� özünd saxlamas� � rti il , Ölk Ofisindportfolionun n z rd n keçirilm si v sat�nalma bacar�qlar� sah sind potensial quruculu�unun davam etdirilm si.

v. Orta-dövr bax��lar� il laq dar olaraq h r iki il rzind apar�lm�� sas m liyyatlar�n v daxili n zar tl rin m liyyat yoxlan�lmas�.

v. Kontraklar�n verilm s� v tender prosesind � ffafl�� n art�r�lmas� m qs di il Bank�n sat�nalmalara dair qaydalar�n�n icras�sn� t min etm k üçün sat�nalmalar üzr auditl rin say�n�n�n art�r�lmas�.

vi. Artan mü�ahid resurslar� v Bank hey ti t r find n layih l rin intensiv mü�ahid si. ii. Fidusiar t dbirl rl laq dar olaraq ölk s viyy li mühafiz olunacaq hallar�n mü yy n edilm si üçün

Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l rd sinerjil rin yarad�lmas�na xüsusi diqq tin yetirilm si. iii Xarici monitorinq v ictimaiyy t dövl tin v saitl rinin istifad si haqq�nda m lumatlar�n çatd�r�lmas�nda

tövh si olan QHT-l r Bank t r find n d st k. x. Kontraktlar�n verilm si v maliyy m lumat� sah sind aç�ql�� t min etm kl daha art�q � ffafl��n vhesabatl�l��n t �viqi.

52

Qo�ma 1

Az rbaycan üzr Ölk T r fda� l�� Strategiyas�na dair n tic l r matriksi, FY07–1023

Az�rbaycan�n DünyaBank�t�r�find�nd�st�kl�n�n orta—müdd�tli inki�afm�qs�di

M�qs�d� nail olunmaqar��s�nda olan m�s�l�l�r v�

mane�l�r

ÖTS müdd�ti �razind�icras�na Bank Qrupu

t�r�find�n yard�m�n edilm�sigözl�nil�n n�tic�l�r

�zl�nil�c�k icragöst�ricil�ri

Bank Qrupunun töhf�l�riv� �sas t�r�f-

müqabill�rin rolu

�stiqam�t I: Dövl�t sektoru idar�çiliyinin keyfiyy�tinin art�r�lmas�1A. Makroiqtisadisabitliyin saxlan�lmas�v neft s rv tl rinins m r li istifadedilm si

Neft q lirl rinin s m r li idaredilm sinin saxlan�lmas� hollandsindromundan yay�nmaq vmakroiqtisadi sabitliyinsaxlan�lmas� üçün olduqcavacibdir.

Neft Fondunda s m rliidar etm ç rçiv si t min edilir(CEM, PER, CFAA)

ARDNF rüblük v audityoxlamas�ndan keçmi� illikhesabatlat� daimi d rc olunur(CEM, PER, CFAA) [EITI;q�sa-, orta- v uzun müdd tlimakroekonomertik t hlill r]

E�T�-nin r smi t sdiq v(E�T�-nin) tövsiy l ri üzr i�

T klif edilmi� AAACEM (FY07), PPER, CFAAUpdate (FY07)

Dig r sas donorlarBVF (Madd IV), USAID(DIP, X zin darl�qsisteml ri)

23 Qeyd: �daç çiliyin monitorinqi üçün ç rçiv l r “[ ]” möt riz l ri aras�nda verilmi�dir.

53



mane�l�r






1B. Dövl tx rcl rinin effektivplanla�d�r�lmas�n�nv idar edilm sininformala�d�r�lmas�

Islahatlar büdc sisteminingücl ndirmi�dir, lakin g l c kddövl t x rcl rinin davaml��n�n,düzgünlüyünün v ay�rmas m r liliyinin t min edilm siüçün lav t kmill �m l r t l bolunur

Strateji prioritetl rin mü yy nedilm si v OMXÇ v D�P(PER) sas�nda � ffaf orta-müdd tli büdc t rtibat�

Keyfiyy ti artmaqda olanOMXÇ v D�P illik büdcprossesinin bir hiss si kimiMilli M clis t sdiq edilm si(PER) [PEFA, PETS]

Proposed AAAPPER, CFAA Update(FY07)

Dig r sas donorlarBVF (Madd IV); USAID(DIP, X zin darl�q sistemi);AB� X zin si (büdcsisteml ri)

Dövl t sektoru maliyycavabdehliyi ç rçiv sinin� ffafl��n v t kmilidar çiliyinin t min edilm siüçün gücl ndirm d ehtiyac�var. Hal-haz�rda MaliyyNazirliyind n ba�qa heç birbüdc t �kilat� müvafiq daxiliaudit funksiyas�n� yerinyetirmir.

Dövl t maliyy idar etm sind� ffafl��n v cavabdehliyinartmas� (CGA)

Daxili audit funksiyas� Xbüdc t �kilat�nda b rpaedilmi�dir (CGA) [PIFC,WBI]

Dövl t maliyy idar etmç rçiv sinin yenil �dirilm si;dövl t sektoru üçün MMS-�nt tbiq edilm si (CGA)[ROSC]

1C.Dövl t v saitl rininidar edilm sind� ffafl��n vm suliyy tliliyinart�r�lmas�

Hökum t sat�nalmalarqaydalar�n� t kmill �dirmi�dir vhal-haz�rda mövcud bo�luqlar�mü yy n ed r k aradan qald�r�r.Hökum t monitorinqin vn zar tin gücl ndirilm si vm lumat�n yay�lmas� vasit si il� ffaf v etibar qazanm��sat�nalmalar t crüb l rininyay�lmas�n� t min etm lidir

Dövl t sat�nalmalar�qanunlar�n�n icras�n�ngücl ndirilm si (IDF qrant�)

�ctimai agahl�q kampaniyas�icra edilmi�dir (IDF qrant�)

Sat�nalmalar qanununauy�unlu�unun mü yy nedilm si üçün sat�nalmalarqurumlar�n�n t sadüfiyoxlan�lmas� (IDF qrant�, e-hökum t) [PEFA, CPAR]

Icra olunan layih l rIDF (sat�nalmalar),IDF (mühasibatl�q v audit),BMK (korporativeidar çilik)

Yeni layih l rKorporativ idar çilik /mühasibatl�q (FY07),e-hökum t (FY08)

T klif eidlmi� AAAMühasibatl�q üzr SKR�(ROSC) (FY06),CFAA Update (FY07),CPAR Update (FY07)

Dig r sas donorlarEU TACIS(muhasibatl�q islahatlar�)

54



mane�l�r






1D. Korporative vmaliyy sektorlar�ndakorporativ idar çiliyin,mühasibatl��n vauditint kmill �dirilm si

Hökum t yeni mühasibatl�qüçotu qanununu q bul etmi� vnormativ aktlar�n haz�rlanmas�naba�lam��d�r. Hal-haz�rda yüks kkefiyy tli maliyy hesabatverm ,muhasibatl�q v auditstandartlar�n�n güvv y minm siv ciddi t tbiq edilm sit �viql rinin gücl ndirilm sindehtiyac var

Maliyy hesabatverm ,muhasibatl�q v auditstandartlar�n�n beyn lxalqs viyy y q d rt kmill �dirilm si (CGA)

Vaxt c dv lin sas nARDN� -d BMHS-�n icras�sah sind t r qqi.

Yeni muhasibatl�qstandartlar�na keç n dig rmü ssis l rin say� x-d n y-d kartm��d�r (CGA). [ROSC]

sas istifad çi qruplar�n�nr yin gör audityoxlamas�ndan keçmi�maliyy hesabatlar�nkeyfiyy tinin artmas� (sor�um lumat�) (CGA) [ROSC]

1E. M hk msisteminin n yax��beyn lxalq t crüb ycavab verm si üçüngecl ndirlm si

M hk m sisteminin beyn lxalqt crüb s viyy sin g tirlim siüçün lav t dbirl ringörülm sind ehtiyac var. Kadrtexnologiyas�n�n v m hk minfrastrukturununt kmill �dirlm sind ehtiyac var.

M hk m orqanlar�n�n dahagüclü idar etm qabiliyy ti

Texnologiya v avadanl�qt chizat� daxil olmaqla m hk mbinalar�na�n t kmill �dirilm si

Hakiml rin v dliyy i�çil tininpe� karl�qlar�n�n art�r�lmas�

I�l rin bax�lmas�nda texnikit kmill �m l r (JMP).[Council of Europe , BEEPS,WBI]

Hakiml rin t limi vsertifikatla�d�r�lmas�, ocüml d n r qab t v xariciinvestisiyalar sah sinds ri�t li q rarlar�n verilm sisah sind (JMP). [Council ofEurope , BEEPS]

Yeni layih l rM hk m sistemininmüasirl �dirilm si (FY06)

Dig r sas donorlarEU, GTZ, UNDP, USAID,ABA-CEELI

55



mane�l�r






1F. Xüsusil k ndrazil rind kredit vmaliyy xidm tl rinç�x��n geni�l nm si

Bank sektoru xirdad�r v böyükstruktur probleml ri ilqar��la��r. Dövl t ABB ümumibank sistemi aktivl rinin 55%-nihat edir. K nd razil rind

r smi maliyy xidm tl rin ç�x��olduqca a�a��d�r. AMBt r find n i�l dil n öd ni�sistemi öl k nin uzaq yerl rinçatm�r. K nd razil rindkreditl r ç�x�� sas etibar� ildonorlar t r find nmaliyy l �diril n mikro-maliyyinstitutlar� t r find n t minedilir.

K n razil ri v yoxsul ahlininmaliyy xidm tl rin ç�x��lar�n�nt kmill �dirlim si(PRSC/FSDP/FPSSP)

Öd ni� sisteml riningücl ndirilm si(FSDP/PRSC/FPSSP)

AMB-n�n n zar t imkanlar�n�ngücl ndirilm si, xüsusilbanklarda apar�lan t fti�l rllaq li (MSTY)

Kapital Bank�n m liyyatstrukturunun gücl ndirilm si vn tic etibar� il öz ll �dirilm si(MSTY)

Lizinq s nayyesinin m lg lm si

Rayonlarda mliyyxidm tl rin ç�x�� nöqt l rininsay�n�n artmas� (YAYK)

Milli öd ni� sistemininarxitekturas�n�nformala�d�r�lmas�n�n ba�açatd�r�lmas� (YAYKFSDP/MSTY)

�potekan�n maliyy l �dirilm siüçün t kmill �dirlmi�mexanizml r (BMK/FPSSP)[FSAP]

�cra olunan layih l rFSDP, MSTY

Yeni layih l r:Maliyy sektorununyenil �dirlim si (FY08)

BMKMaliyy v mikromaliyyinstitutlar�nda birba�ainvestisiya v texnikiyard�m; lizinq v ipotekan�nmaliyy l �dirlim sindtexniki yard�m

Dig r sas donorlarBVF, EU TACIS

1G. ��guzar f aliyy tinba�lanmas� vapar�lmas� qar��s�ndaolan mane l r d daxilolmaqla r qab tlibiznes t nziml nm simühitinin yarad�lmas�

Hökum t biznes mühitinin b zielementl rinint kmill �dirlm sind mü yy nir lil yi� nail olsa da, vergil rinidar edilm si and biznesfa liyy tinin lisenziyla�d�r�lmas�v icaz l rin veirlm si d daxilolmaqla sas hüquqi vt nziml yici mane l r olmaqdaqal�r

I�guzar f aliyy tin ba�lan�lmas�v apar�lmas� qar��s�nda olaninzibat� v t nziml mmane l rinin azalmas�(IFC/FIAS)

Biznes mehitin dair dövrüsor�ular�n apar�lmas�.[BEEPS, WBI, DoingBusiness]

T klif edilmi� AAATicar t v �nvestisiyat dqiqat� (M�07)

BMKFIAS analitik v m �v r txidm tl ri

Dig r sas donorlarEU TACIS, A�B

56



mane�l�r






�stiqam�t II: Qeyri-neft iqtisadiyyat�n�n davaml�v� tarazl�inki�af�n�n d�st�kl�nm�si

2A. Xüsusil kk ndrazil rind , kredit v

maliyy xidm tl rinç�x��n art�r�lmas�

Bank sektoru kiçikdir v ciddistruktrur probleml ri il üzl �ib.Dövl t m xsus ABB-ninaktivl ri bank sistemind c miaktivl rinin 50% t �kil edir.K nd v yoxsul razil rin formalmaliyy xidm tl ri il hatolunmas� çox a�a�� s viyy d dir.ANB-nin idar etdiyi öd ni�sisteml ri ölk nin uzaqrazil rini hat etmir. K ndrazil rind kreditl r sas n

donorlar�n maliyy l �dirdiyimikromaliyy qurumlar�t r find n verilir.

K nd v yoxsul halinin maliyyxidm tl rini ld etm kimkanla�rn�n art�r�lmas�(PRSC/FSDP/FPSSP)

Gücl ndirilmi� öd ni� sisteml ri(FSDP/PRSC/FPSSP)

Xüsusil d obyektdyoxlamalar münasib td , ANB-nin n zar t potensial�n�nart�r�lmas� (FSTA)

Kapital Bank�n t �kilatistrukturunun t kmill �dirilm siv onun öz lll �dirilm si(FSTA)

Lizinq f aliyy tinin ba�lanmas�

Regionularda maliyyxidm tl rin ç�x�� nöqt l rininsay�n�n� art�r�lmas� (YAYK)

Milli Öd ni� SistemininArxitekturu ba�a çatd�r�l�b(YAYK / FSDP/FSTA)

�poteka üçün t kmill �dirilmi�ç rçiv (IFC/FPSSP)[FSAP Update]

Hal-haz�rda h yata keçiril nlayih l rFSDP, FSTA

Yeni layih l r:Maliyy SektorununMüasirl �dirilm si (FY08)

BMKMaliyy v mirkromaliyyqurumlar�na birba�ainvestisiyalar�n qoyulmas�v texniki yard�m�ngöst rilm si; lizinq vipoteka sah sind texnikiyard�m; T chizatç�n�nMaliyy Vasit si

Dig r sas donorlarBVF, EU TACIS

57



mane�l�r






2B. Sahibkarl�qf aliyy tin ba�lamaqv sahibkarl�qf aliyy tinin h yatakeçirilm si sah sindmane l rin azald�lmas�daxil olmaqla,sahibkarl�q f aliyy tiüzr r qab tlit nziml yici ç rçiv ininyarad�lmas�

Hökum t i�güzar mühitin b zielemenl rinint kmill �dirilm sind yax��n tic l r nail olsa da,vergiqoyma, lisenziyalar�n vicaz l rin verilm si kimi ciddihüquqi v t nziml yici mane l rqal�b.

Sahibkarl�q f aliyy tinba�lamaq v sahibkarl�qf aliyy tinin h yata keçirilm sisah sind inzibati vt nziml yici mane l rinazald�lmas� (IFC/FIAS)

Sahibkarl�q f aliyy ti üçünlveri�li mühit üzr münt z m

sor�ular. [BEEPS, WBI,Doing Business]

T klif olunan AMFTicar t v �nvestisiyaT dqiqat� (FY07)

BMKFIAS Analitk v M sl h txidm tl ri

Dig r sas donorlarEU TACIS, A�B

58



mane�l�r






2C. K nd xidm tl rininv infrastrukturununinki�af etdirlm si

• Fermerl rin g lirld etm

qabiliyy tl rininart�r�lmas�

• Kiçik v ortah cmli aqro-emalmü ssis l rininyarad�lmas�

Pis yollar�, da��lm�� suvarma vdrenaj sisteml ri, elektrikenerjisi t chizat�nda k sm l r visitm sistemi olmayanm kt bl r kimi da��lmaqda olaninfrastruktur bazariqtisadiyyat�na ed n k nd evt s rrüfatlar�na baha ba�a g lir.

H d f razil rd yerliinfrastrukturun t kmill �m si(K�L).

K nd maliyy v xidm tl rç�x��n art�r�lmas� (KT�KL-II,MX�)

T kmil torpar qeydiyyat� sistemi(KT�KL-II)

K nd t s rrüfat� sistemibilikl rinin art�r�lmas� (KT�KL-II).

H d f razil rd (daxili m cburiköçqünl r) suvarma sular�n�nt chizat�n�n v drenaj sisteminint kmill �dirilm si

Kiçik v orta h cmli k nd emal�mü ssis l rinin artmas�(KT�KL-II, Kiçik v orta h cmlik nd t s rrüfat� mü ssis l ri,BMK)

Müasirl �dirilmi� elmi-t dqiqat institular�; Müsabiq liqrant proqramlar�n�ngeni�l nm si (KT�KLP-II).

sas maliyy xidm tl ri olank ndl rin say�n�n art�r�lmas�(KT�KL-II , MX�, BMK)

Faktiki suvarma suyunu alanpotensial su istifad çil rininfaizinin artmas� (IDSMIP).

Samur-Ab�eron kanal�n�n ilk50 km-nin b rpas� (RIDIP)

Icra olunan layh l rK nd �nfrastrukturu,Suvarma v Drenaj,�rriqasiya Paylama,K nd t s rrüfat� inki�af vkrediti, Maliyyxidm tl rinin inki�af�.

Yeni layih l rSuvarma II (M�08), KT�KL-II (M�06), Torpaqqeydiyyat� (M�09)

BMKLizing v kiçik v ortah cmli mü ssis l ri üçünkredit x tti

Dig r sas donorlarA�B, USAID, IFAD, GTZ,KfW, EU TACIS, SDC

59



mane�l�r






2E. Tranzit d hlizinint kmill �dirlim si

• Tic r t v tranzitsiyas tinin vs rh dm liyyatlar�n�n

t kmill �dirlm si• Tranzit d hlizl rd

artmaqda olanehtiyaclar�n t minedilm si m qs diil potensial�nart�r�lmas�

K nd razil rinin birl �dirlm si,beyn lxalq bazarlara ç�x�� vtranzit ticar t imkanlar�ndan tamistifad etm daha yüks kh r k t intensivliyini t min edbil c k münasib n qliyyatinfrastrukturunun ollmas�n� t l bedir. sas yol � b k sinint xmin n 56%-i pisv ziyy td dit v ya t xmin n1000 km (30%) d mir yolux ttinin t mird ehtiyac� var.N qliyyat administrasiyas�nda,siyas t v kommersiya v zif l riaras�nda ayr�lma yoxdur.R qab tin az olmas� das m r liliy v n qliyyatxidm tl rinin ld edilm sinkg ll r tör dir.

Siyas t, t nziml m vkommersiya v zif l rininayr�lmas�n� t min ed n n qliyyatsektorun f aliyy tini idar ed nyeni t nziml yini ç rçiv(TCPs).

Az rbayncan�n � rq-Q rb v� imal-C nub istiqam tl rindd mir v avtoyol sah sindç�x��n, tranzitin vt hlük sizliyin artmas� (Yol I,TCPs, RTTF)

Milli yol administrasiyas�ndadaha t kmill idar etm ,s m r lilik v istismart crüb l ri (Yol I, TCPs).

G nc -Qazax yolununmüv ff qiyy tlit kmill �dirilm si (Yol I)

Bak�-�ran avtoyolunun (M3)t kmill �dirlm sinin v Bak�-� amax� yolunun b rpas�n�nba�lan�lmas� (Yol II)

Az rbaycan d mir yolununt nziml m funksiyas�n�nkommersiya funksiyas�ndanayr�lmas� (RTTF).

N qliyyat sektorundak� dövl tmü ssis l rind BMHS-�nt tbiq edilm sind ir lil yi�l r(CGA, RTTF)

�cra olunan layih l rYol I

Yeni layih l r� imal-C nub tranzit d hlizi(M�06), D mir yolu v TTT(M�07), � imal-C nub tranzitd hlizi (M�08), � rg-Q rbtranzit d hlizi (M�09)

Dig r sas donorlarA�B, AY�B

2F. Su t chizat�sisteml rinin xidm trazisinin

geni�l ndirlim si

Bak�n�n su t chizat� sisteminB�A yard�m� il qoyulans rmay l r sistemin b rpas� vistismar�n t kmill �m sing tirmi�dir. Lakin ölk nin ba�qabölg l rind icm li suyunt chizat� h l d ciddi narahatl�qdo�urmaqda qal�r. Su t chizat�hat liliyi k nd razil rindh miyy tli d r c d azalm��d�r

v yaln�z 58% icm li su ld edbilir. Say�acla�man�n olmamas�pul y��m�na v suyunistifad sinin m hdudla�d�r�lmas�t � bbüsl rin m nfi t sir

H d f � h r m rk zl rind vkiçik � h rl rd su t chizat� vkanalizasiya � b k sinint kmill �m si (NWSS)

Su nsektorunda pul y��m�n�n vsu istehlak�n�nm hdudla�d�r�lmas�t s bbüsl rinin t kmill �m si(NWSS)

Tam x rcl ri hat ed n tarifl r ,korporativ idar etm y� vmuhasibatl��a (CGA) görAz rsunun maliyy mövqesinin

Seçilmi� razil rdt kmill �dirmi� su,say�aclanma v kanalizasiyaxidm tl rinin t kmill �m si(NWSS)

Su sektorunda islahatlar�napar�lmas� (NWSS)BMHS sah sind ir lil yi�(CGA)

�cra olunan layih l rBak� Su v Kanalizasiya,K nd �nfrastrukturu

Yeni layih l rMilli su t chizat� vkanalizasiya (M�07),ST/� h r (M�09),Korporativ idar etm /muhasibatl�q (M�06)

T klif olunan AAASu sektoru t dqiqat� (M�06)

Dig r sas donorlar

60



mane�l�r






göst rir. (NWSS) gücl nm si A�B, KfW

Elektrik enerjisi t�chizat�.Elektrik enerjisi sistemininBak�dan k narda h yatqabiliyy ti, etibarl�l�� v hatdair si z ifdir. M s l l rdaxildir daxili t l bat�n t minedilm si üçün qeyri-adekvatistehsal imkanlar�; sistemin sub-optimal f aliyy ti; qeyri-adekvatinvestisiya v t mir s viyy si;qeyri-adekvat tarifl r v y�� m;v sistemin köhn limi�strukturu.

Yüks k g rginlik x tl rindapar�lan t kmill �dirm i�l rihesab�na elektrik enerjisit chizat�n�n x rcl rinin azalmas�v etibarl�l�� n�n artmas� (EEÖ)

Tam x rcl ri hat ed n tarifl r ,korporativ idar etm y� vmuhasibatl��a (CGA) görAz renerjinin maliyymövqesinin (PTI) gücl nm si

Elektrik dispeçer sisteminint kmill �dirilm si (EEÖ).

Yüks k g rginlik x ttl rininv seçilmi� alt-stansiyalar�nb rpas� (EEÖ).

Az renerji üçün idar etmyard�m� texniki yard�m� tanistifad edilmi�dir (EEÖ).

BMHS sah sind ir lil yi�(CGA)

2G. Elektrik enerjisininv qaz t chizat�n�netibarl�l��n�nt kmill �dirlim si

Qaz xidm�tl�ri. Az rbaycandaQalmazda v Qarada�dayerl � n iki yeralt� qaz ambar�var. Lakin, yax�nlarda � ah D nizyata� �ndak� yeni qaz s rv tl rinistismar� ba�lanacaqd�r. lavqaz ambarlar� Az rbaycanah min s rv tl rd n tamb hr l nm y v qazt chizat�nda olan günd likd yi�iklikl ri b rab rl �dirm yimkan ver c kdir.

Expanded capacity to supplyefficient energy to the region.

Tam x rcl ri hat ed n tarifl r ,korporativ idar etm y� vmuhasibatl��a (CGA) görAz riqaz�n maliyy mövqesinin(EQ) gücl nm si

Qaz infrastrukturununb rpas�nda ir lil yi�l r (EQ)

Qaz keyfiyy ti (EQ)

BMHS sah sind ir lil yi�(CGA)

�cra olunan layih l rElektrik enerjisininötürülm si

Yeni layih l rEnerji/Qaz (M�08),Korporativ idar etm /muhasibatl�q (M�06)

Dig r sas donorlarJBIC, A�B

61



mane�l�r






2H. Kommunalsektorun maliyy h yatqabiliyy tinint kmill �dirilm si

Kommunal sektorun sasçat��mazl��na daxildir strukturçat��mazl�qlar v öz l sektoruni�tirak etm m si; kommunalxidm tl r üzr y��ms viyy sinin a�a�� olmas�; tarifs viyy l rinin qeyri-kompensator s viyy sid vmüs qil t nziml m ninolmamas�.

Kommunal sektorda t kmil tarifsiyas ti

Tam funksional kommunalt nziml m ç rçiv siformala�d�r�lm��d�r.

Kommunal sektoruqanunvericiliyinin qüvv yminm si v orta-müdd tli tarifsiyas tinin t tbiq edilm siüçün qanunvericilik vinstitusional prosesl radd�mlar�.

Su v qaz sektorlar�ndakommunal sektoruislahatlar�na müvafiq olaraqrestrukturizasiya t dbirl ringörülm si

Kommunal sah y ayr�lansubsidiyalar�n azald�lmas�

�cra olunan layih l rElektrik enerjisininötürülm si

Yeni layih l r:Enerji/Qaz (M�08),Korporative idar etm /muhasibatl�q (M�07), Millisu t chizat� v kanalizasiya(M�07)

T klif edilmi� AAA:Mühasibatl�q ROSC(M�06), Su sektoru t dqiqat�

Dig r sas donorlar:EU TACIS

�stiqam�t III: Sosial xidm�tl�r� ç�x��n v� onlar�n keyfiyy�tinin art�r�lmas�

3A. S hiyyxidm tl rininkeyfiyy tinin vhat liliyinin

t kmill �dirilm si

S hiyy mü ssis l rinin vi�çil rinin geni� yar�mas�nabaxmayaraq, ilkin s hiyyxidm tl rinin keyfiyy ti vonlar�n ld edilm si sistemdolan çat��mazl�qlar, v rdi�l rina�a�� s viyy si v xidm tl ringöst rilm sind m hsuldarl��na�a�� olmas� s b bind na�a��d�r.

Art�q sayda x st xanalar�nolmas�na v üçüncü d r c li

Keyfiyy tli ilkin s hiyyxidm tl rinin hat dair siningeni�l nm si (PRSC/HRL)

S hiyy sektorunda davaml�s hiyy maliyy l �dirilm si vv saitl rin ayr�lmas� (SN/HS)

S hiyy sektoru islahatlar�strategiyas� haz�rlanm��d�r(SN/HS)

H d f rayonlarda ilkin s hiyyxidm tl rinin keyfiyy ti vç�x�� t kmill �dirilmi�dir(SN/HS)

Dövl t x rcl rinin izl nilm sit dqiqat� keçirilmi� v OMXÇS hiyy Nazirliyi t r find nq bul edilmi�dir (PPER).

�cra olunan layih l rS hiyy Ö�K

T klif edilmi� layih l rS hiyy sektoru islahatlar�(M�06)

T klif edilmi� AAA:S hiyy sektoru icmal�,yoxsullu�un proqramatikqiym tl ndirilm si, PPER

Dig r sas donorlar

62



mane�l�r






s hiyy xidm tl rinin qeyri-s m r li olmas�na v el c dilkin s hiyy xidm tl rininp rak nd liliyin v z ifmaliyy l �dirilm sin g tirmi�sovet tipli m rk zl �dirilmi�maliyy l �dirm sisteminin vv saitl rinin normativl r sas nayr�lmas�n�n islah edilm si üçündavaml� s yl rin göst rilm sindehtiyac var

[PEFA, PIFC, PETS] UNDP, UNICEF, USAID,USDA, GTZ, DST

3B. T hsil sistemininmüasirl �dirilm si

• T hsil n tic l rigöst ricil rinint kmill �dirilm si

• Bazariqtisadiyyat�n�nt l bat�n� t minetm k üçün bütünt l b l r üçünöyr nmnailiyy tl rininart�r�lmas�

Ümumi t�hsilin keyfiyy�ti v�münasibliyi. sas m s l l rdaxildir köhn lmi� t dris plan�v t dris üsullar�; z if öyr nmmühiti (materiallar q�tl�� vfiziki infrastrukturun z if olmas�;qeyri-s m r li mü lliml rininki�af etdirilm si vmotivasiya.

V�saitl�rin bölü�dürülm�si.Maa�lara edil n x rcl r, t dirsmateriallar� v sasl x rcl r ddaxil olmaqla dig r h miyy tlix rcl ri üst l yir. Büdcnormalar�n�n s rtliyi yerli t hsilorqanlar�na prioritetl �dirm niv v saitl rin yerli ehtiyaclaragör bölü�dürülm sini aparma�aimkan vermir.

T�hsil� b�rab�r ç�x��.M kt bl r, mü lliml rin v ilkint dris materiallar�n�n olmas� vkeyfiyy ti müqabilind a�a��

T dris plan� islahatlar� vasit siil ümumi t hsil keyfiyy tininart�r�lmas�; mü lliml rin t hsili;seçilmi� t dris v öyr nmmateriallar�n v avadanl��nt chiz edilm si; v seçilmi�rayonlarda m kt bl rint kmill �dirilm si (ESDP)

T hsil sah sind v saitl rinayr�lmas�nda texniki vbölü�dürm s m r liliyinartmas� (ESDP)

�mkanlar� m hdud olanrayonlarda m kt b i�ininkeyfiyy tinin t kmill �dirilm si(ESDP)

6-16 ya� qrupunda davamiyy tin2002-ci ilin 94%-dan 2007-ciild 96%- q d r artmas�(ESDP)

1-11-ci sinifl r üçün millit dris plan�n�n haz�rlanmas�(ESDP)

Yeni T l bl rinQiym tl ndirilm si sistemininyarad�lmas� (ESDP)

Az� 9000 mü llimint kmill �dirm kurslar�ndankeçm si (ESDP)

Dövl t x rcl rinin isl nilm sit dqiqat�n�n ba�a çatd�r�lmas�.(PPER)

Pilot saslarla yenimaliyyl �dirm formulas�n�nv mexanizml rinin t tbiqedilm si (ESDP)

Üç pilot rayonda rayons m r lil �dirm planlar�n�nhaz�rlanmas� (ESDP)

�cra olunan layih l rESDP

T lif edil n layih l r:T hsil r qab tliliyi (ECP)(M�07)

T klif edilmi� AAAYoxsullu�un proqramatikqiym tl ndirilm si

Dig r sas donorlarYaponiya, JBIC, OSI,USAID, UNICEF, SDC,S udiyy fondu

63



mane�l�r






keyfiyy ti müqabilind a�a��keyfiyy td n v el c dm kt bl rin fiziki v ziyy tind nziyy t ç kir.

(ESDP)

Üç pilot rayonda �agird-mü llimmsal�n�n 2002-ci ilin 10:1

nisb tind n 2007-ci ild 12:1nisb tin q d r art�r�lmas�(ESDP)

M kt b qrantlar� proqram�n�nmüv ff qiyy tli t tbiqedilm si (ESDP)[PEFA, PIFC, PETS]

Pensiya sistemi. sas m s l l rdaxildir a�a�� hat lilik v z ifmünasiblik meyarlar�na görmüavinatlar�n a�a�� olmas�; ç tinidar edil n mür kk bmüavinatlar sistemi;qeydiyyatlar�n qeyri d qiqapar�lmas� v maliyyidar etm nin z if olmas�; vmüavinatlar�n t yin edilm sininmonitorinqini v öd nilm siniç tinl �dir n mü ssis l rinmüavinatlar�n idar edilm sindi�tirak�.

Yerl rd öd ni�l r vmüavinatlar aras�nda laq nit min ed n maliyy bax�m�ndandaha davaml�, x rcl rbax�m�ndan münasib v � ffafm k (sosial s��orta) pensiyas�

sistemi (PSAP)

Sosial s��orta sisteminmü ssis l rd n Dövl t SosialMüdafi Fonduna verilmi�dir(PSAP).

Ümumi dövl t pensiya sistemiç rçiv sind y��ms viyy sinin h miyy tlid r c d artmas� (PSAP)

Pensiya sistemin edil nöd ni�l rinin h miyy tliart�m (PSAP)

3C. Sosial müdafisisteminins m r liliyinin vhat liliyinin art�r�lmas�

• Adekvat, maliyybax�m�ndandavaml� v etibarl�pensiya sistemininyarad�lmas�

• Sosial yard�m�gücl ndirm k vyoxsullara dahad qiq � kildyoxsullarah d fl m k

• Kommunal sektorislahatlar�n�n m nfit siriniminimalla�d�rmaq

Sosial yard�m. Sosial yard�msah sind sas m s l l r daxildirmüavinatlar�n z if h d fl nm si;müavinatlar�n p rak nd liyi;v saitl rin q�tl�� s b bind nmüavinatlar�n a�a�� olmas�;siyas tl rin t hlili, monitorinqiv qiym tl ndirilm siimkanlar�n�n z if olmas�.

Sosial transferl rinh d fl nm sinin d qiqliyininartmas�: sosial yard�mlar�n vsosial müavinatlar�nh d fl nm si üçün ayr�lm��v saitl rin az� 50%-nin istehlakkvintilinin a�a�� s viyy sinçatmas� (PSAP)

Bütün sosial yard�mmüqainatlar�n�n bir müavinatformas�na c ml �dirilm si(PSAP).

V sait v vasit l rin s�na��n�nd st kl nm si üçün M�S-int tbiq edilm si (PSAP)

U�aq müavinatlar�n�n vyoxsullu�a gör h d fl nmi�ail müavinatlar�n�nrespublika üzr t tbiq edilm si(PSAP).

�cra olunan layih l rPensiya v sosial yard�mlayih si

T klif edilmi� AAAYoxsulluöun proqramatikqiym tl ndirilm si

Dig r sas donorlarUNDP, AB

64



mane�l�r






3D. M cburiköçkünl rin h yat� raitinin v iqtisadiimkanlar�n�nt kmill �dirilm si

• M cburiköçkünlar�n sosialv iqtisadiinteqrasiyas�

Hökum t hal-haz�rda m cburiköçkünl ri na�d qrantlar, qidasubsidiyalar� v pulsuzkommunal xidm tl r vasit sild st kl yir v yeni q s b l rsal�r. Lakin onlar�n bir çoxununinfrastruktur, m nzil-kommunalv xidm t t l bat� olduqcaböyükdür. Iqtisadi imkanlarm hduddur v xüsusilBak�ndan k narda i�sizliks viyy si yüks kdir.

M cburi köçkünl rin h yat� raitinin yax��la�d�r�lmas� viqtisadi imkanlar�n v sosialinteqrasiya perspektivl riningücl ndirilm si (EDS)

Mikro-kredit institutlar�n�nm cburi köçkünl r üçüns m r li f aliyy ti (IDPEDS)

Mikro-layih l rinmüv ff qiyy tli ba�açatd�r�lmas� (IDPEDS)

Icra olunan layih l riM cburi köçkünl riniqtisadi inki�af�na d st k

T klif edilmi� AAAYoxsullu�un proqramatikqiym tl ndirilm si

Dig r sas donorlarUNHCR, A�B, WFP

S�viyy� IV: Ekoloji idar�etm�nin t�kmill��dirilm�si

65



mane�l�r






4A. Ekolojiidar etm nint kmill �dirilm si

• K nd razil rininki�af� vekosisteml rininsaxlan�lmas�kontekstind t biis rv tl rin davaml�idar edilm sinind st kl nm si

• Neft l k l rinint mizl nm si

T�bii s�rv�tl�rin idar�edilm�si. Kommersiya m qs diil me� çilikl m ��ul olunmas�2003-cü ild qada�an edilm sinbaxmayaraq, me� l rin qeyri-qanuni k silm si davam edir vme� örtüyü azalmaqdad�r.Monitorinqin v spesifik qanunit l bl rin olmamas� s b bind ndövl t torpaqlar�nda mal-qaran�nh ddind n art�q otar�lmas� ba�verir. N r bal��n say�azalmaqdad�r.

Çirkl�nm�y� n�zar�t.Az rbaycan sovet vaxt�ndah miyy tli ekoloji

z d l nm l r m ruz qalm��d�r.Nisb t n inki�af etmi� ekolojiqanunvericilik sistemi,t nziml m v institutlar�yerind dir, lakin t tbiq etmz ifdir. Neftl çirkl nmi�razil r sa� laml��a risk tör dir

v yeralt� sular�n çirkl nm si vX z r d nizin axmas� risking tirir.

Iki qlobal h miyy t malikbioloji biomüxt liflikd ekolojisa� laml��n v m hsuldarl��nart�r�lmas� (REP)

Cavan n r bal�qlar�n�n istehsal�imkankar�n�n b rpa edilm si(UEI)

Neft l k l rinin t mizl nm sindair v zif l rin v m nsubiyy tihissl rini konkret t r fl rtap��ran h yat qabiliyy tinmalik plan�n t sdiql nm si vt mizl nmi� torpaqlar�n yenid nistifad edilm sininba�lan�lmas�.

� D milli park�n�n yarad�lmas�v ordubad park�n�ngeni�l ndirilm si (REP)

Ekoloji c h td n münasib,maliyy bax�m�ndan güclükiçik v orta h cmlimü ssis l rin say� (REP).

Neft l k l rin t mizl nm siplan�n�n haz�rlanmas� (ECUP)

T mizl nmi� torpaqlar�n akr-la h cmi (ECUP)

Icra olunan layih l rT cili ekoloji investisiyalar,k nd investisiyalar�

Yeni layih l r• traf mühitin

t mizl nm si (M�09)

Dig r donor t �kilatlar�• GEF, karbon qaz� fondu

66

QO� MA 2

2006-15-ci ill r Yoxsullu� un Azald�lmas� v Davaml�q �nki�af üzr Dövl t Proqram�n�n n tic l r ç rçiv si v sas istiqam tl r

Strateji m qs dl rÖlk d ki yoxsulluq v ziyy tinin sas xüsusiyy tl rinin t hlili 2006-25-ci illi üçün olan doqquz strateji m qs dl rin formala�d�r�lmas� g tirmi�dir. H min m qs dl r vv lki, yoxsullu�u azald�lmas� v iqtisadi inki�af üzr dövl t proqram� (YA��DP) adlanan yoxsullu�un azald�lmas� proqram�n m ntiqi davam�d�r:

1. iqtisadi art�m�n t min edilm si v makro-iqtisadi sabitliyin saxlan�lmas�.2. xüsusil qeyri-neft sektorunda, regionlarda v k nd razil rind g lir g tir n t dbirl r üçün lveri�li � raitin yarad�lmas�.

3. sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin art�r�lmas� v onlara olan ç�x��lar�n t min edilm si. Dövl t xidm tl ri müvafiq qaydada f aliyy t göst rm diyi halda g lir yoxsullu�unun azald�lmas� kifay t etm z.4. dövl t idar çiliyin v r hb r etm nin t kmill �dirilm si. Yax�� idar çilik v dövl tinstitutlar�n�n davaml� inki�af etm si beyn lxalq s viyy d qlobal iqtisadi sistemindmüv ff qiyy tli inteqrasiya v r qab t üçün sas elementl r kimi q bul edilmi�dir. Müasir dövl tl r institusional d yi�iklikl r davam g tirm k üçün m hk m sistemi il gücl ndirilmi�, müvafiq qanunlarla idar edil n, pe� kar i�çil rl t min edil n güclü, � ffaf v m suliyy tli dövl torqanlar� olan imkanlar� t l b edir.5. dövl t infrastrukturun t kmill �dirilm si. Bu, ilkin kommunal xidm tl r ç�x��n bütün haliyt min edilm si vasit si il h yat s viyy sind olan f rql rin azaldaraq xarici v yerli s rmay l rin c lb edilm si v yeni i� yerl rinin aç�lmas� üçün sas � rtl rdir.6. h ssas qruplar�n v xüsusil d u�aqlar�n daha yax�� müdafi si üçün sosial müdafi sistemindislahatlar�n apar�lmas�.7. xüsusi diqq t v siyas t t dbirl rini t l b ed n xüsusil h ssas t b q olan qaçq�nlar�n v daxili m cburi köçkünl rin ya�ay�� raitl rinin yax��la�d�r�lmas�.8. bütün sektorlara aid olan dövl t proqram v siyas tl r t r find n gender b rab rliyin t �viq vmüdafi etm sinin t min edilm si.9. bütün iqtisadi inki�af siyas tl ri v proqramlar, v el c d , müvafiq qanunvericilik t r find nekoloji davaml�l�q prinsipl rin riay t edilm sinin t min edilm si.

sas h d fl rDoqquz strateji m qs d nail olunman�n qiym tl ndirilm si üçün h d fl r mü yy n edilmi�dir (c dv l A2.1). Burada m qs d h min ölçül bil n m qs dl r 2015-ci il d n h min s n d lavedil n be� illik proqramda ks etdirilmi� siyas t t dbirl ri vasit si il nail olmaqdan ibar tdir.

67

C dv l A2.1 Yoxsullu� un Azald�lmas� v Davaml� �nki�af üzr Dövl t Proqram�n�n h d fl ri

H�d�f �lkin il �lkin s�viyy�

Yoxsulluq s viyy sini 10% q d r azaltmaq v ekstremal yoxsullu�u v qida qeyri-t hlük sizliyini 2015-ci il d k aradan qald�rmaq.

2005 Absolyut yoxsulluq sviyy si: 29.3 % Ekstremal yoxsulluq sviyy si: 2.2 %

2015-ci il d k adam ba��na ÜDM-i 2,2 d f art�rmaq. 2005 1,435.7 manat (1,517 AB� dollar�)

2015-ci il d k qeyri-neft ÜDM-ni 2,2 d f art�rmaq 2005 6.9 milyard manat (7.4 milyard AB� dollar�)

2015-ci il d k illik inflyasiya s viyy sini 10% s rh dindsaxlamaq.

2005 9.6 %

Xarici ticar t dövriyy sini 2015-ci il d k 1,7 d f art�rmaq. 2005 8,6 milyard AB� dollar�

��sizliyi 2015-ci ild 2%-d k azald�lmas�. 2003 10.7 %

2010-cu il d k m rh l l rd sosial yard�m almaq üçün münasiblik meyar�n� milli ya�ay�� minimumuna g tirm k vvahid ail müavinat�na keçidi 2015-ci il d k t min etm k.

2006 30 manat

Minimal maa��n, sas pensiyan�n v i�sizlik müavinat�n�n 2010-cu il d k az� ya�ay�� minimumuna q d r çatd�r�lmas�n�n t min edilm si.

2005 Minimal maa�: 30 manat sas pensiya: 25 manat

i�sizlik müavinat�: 12 manat 2015-ci il d k bütün o� lan v q�zlar�n ümumi t hsilin tam kursunu ba�a çatd�rmalar�n�n t min edilm si.

2004 Xalis ilkin t hsil q bul olunma s viyy si:93.2 % Xalis sas t hsild i�tirak s viyy si:81.1% Xalis orta t hsild i�tirak s viyy si: 51.1 %

2015-ci il d k ümumi t hsild gender b rab rliyinin saxlan�lmas� v pe� , xüsusi orta v al� t hsild gender b rab rliyinin t kmill �dirilm si.

2004

Xalis ilkin t hsil q bul olunma s viyy si:93.1 % o�lanlar, 93.3 % q�zlar üçün Xalis sas t hsild i�tirak s viyy si:81.9% o� lanlar, 80.3 % q�zlar üçün Xalis orta t hsild i�tirak s viyy si: 51.4% o�lanlar, 50.8% q�zlar üçün �xtisasla�m�� orta m kt bl rd q bul olma s viyy si: 5.1% o�lanlar, 6.5 % q�zlar üçün Ali t hsild i�tirak s viyy sir: 9.7 % o�lanlar, 8.9 % q�zlar üçün

2015-ci il d k ibtidai m kt b q bul olunmazdan vv lm kt bd n qabaq mü ssis l rd (icma / ail növlü olanlar da daxil olmaqla) t hsil alan u�aqlar�n say�n�n iki d f art�r�lmas�.

2005 20 %

2015-ci il d k bütün m kt b �agirdl rinin v t l b l rin kompüterl r v internet ç�x��lar�n�n t min edilm si.

2005

Ümumi t hsil m kt bl rind �agirdl rgör kompüterl rin say�: 947 �nternet ç�x��lar� olan m kt bl rin nisb ti: 4.4 %

2015-ci il d k q rarlar�n q bul edilm sind qad�nlar�n i�tirak�n�n 30%-d k art�r�lmas�.

2006 Nazir v komit r hb ri olan qad�nlar�n nisb ti: 3.3 %

2006 Rayon icra hakimiyy tin ba�ç�l�q ed nqad�nlar� nisb ti: 1.2 %

68


2005 Qad�nlar�n Milli M clisd nisb ti: 11.2 % 2004 B l diyy orqanlar�nda qad�nlar�n nisb ti:

4.1 % 2004 Hakim qad�nlar�n nisb ti: 14 %

2015-ci il d k m ��ulluqda olan gender bo�lu�unun azald�lmas�.

2003 Ümumi iqtisadi f aliyy t d r c sindpay�: 59.5 % qad�n, 83.6 % ki�i Ümumi iqtisadi f aliyy tsizlik d r c sindpay�: 68.4 % qad�n, 31.6 % ki�i Ümumi m ��ulluq d r c sind pay�: 41.5 % qad�n, 58.5 % ki�i Ümumi i�sizlik d r c sind pay�: 48 % qad�n, 52 % ki�i

2015-ci il d k 5 ya��na q d r u�aq ölümü msal�n�n üçd iki d f azald�lmas�.

2005 1,000 n f r 9.8

2015-ci il d k ana ölümü msal�n�n dörd üç d f azald�lmas�. 2005 100,000 n f r 25.8

2015-ci il d k v r min, malyariyan�n, brüsellozun vhelmetiaz�n yay�lmas�n�n qar��n�n al�nmas�.

2004 Yeni v r m x st l rinin say�: 3,673

2005 Yeni malariya x st l rinin say�: 243 Yeni bruselloz x st l rinin say�: 415 Yeni helmentiaz x st l rinin say�: 71,947

2010-cu il d k HIV/AIDS-in yay�lmas�n�n qar��s�n�n al�nmas�. 2005 Yeni H�V x st l rinin say�: 928

2015-ci il d k do�um zaman� gözl nil n ömür uzunlu�unun 76 il d k art�r�lmas�.

2004 72.4 (69.6 ki�i, 75.2 qad�n)

2015-ci il d k ümumi razinin me� lik razisin olan msal�n�n 12,5% d k art�r�lmas�.

2004 11.5 %

20150ci il d k s thi razil rin mühafiz olunan razil r görolan msal�n�n 12% d k art�r�lmas�.

2004 7 %

2015-ci il d k elektrik enerjisi istehsal� sah sind qaz tullant�lar�n�n azald�lmas� m qs di il 1 kilowatt enerji istehsal� üçün � rti yanaca��n s rfiyyat�n�n 20% azald�lmas�.

2004 386 qram

2015-ci il d k karbon qaz�n tullant�lar�n�n s viyy sini adamba��na 10 ton s viyy sind saxlan�lmas�.

2004 3.6 ton

2015-ci il d k qaçq�n v m cburi köçkünl r üçün yeni q s b l rin v f rdi evl rin tikilm si

2004 Qaçq�n v m cburi köçkünl rin 35 %-i yeni ya�ay�� m nt q l ri v f rdi evl rdya�ay�r

2015-ci il d k qaçq�n v m cburi köçkünl r aras�nda m ��ulluq s viyy sini orta milli s viyy y q d r çatd�r�lmas�.

2004 30 %

2015-ci il d k ölk nin enerji t l bat�n� daxili imkanlar hesab�na t min edilm si.2010-cu il d k qaz alan ev t s rrüfatlar�n�n say�n� 85% d kart�r�lmas�.2015-ci il d k bütün Bak�-Ab�eron halisi üçün fasil siz keyfiyy tli içm li suyun t min edilm si.

2005 60 %

2015-ci il d k rayon m rk zl rind v k ndl rind yerli bulaq v yeralt� su ehtiyatlar�ndan istifad ed r k su t chizat� s viyy sinin m rk zl �dirilmi� su t chizat� sistemi vasit sil80–85% haliy çatd�r�lmas�.

2005 35–40 %

2015-ci il d k 2800 km yollar�n beyn lxalq standartlara 2005 TO

69


müvafiq b rpa edilm si.2015-ci il d k bütün ya�ay�� v qeyri-ya�ay�� binalar�na istiliyin t min edilm si.

2004 Ya�ay�� binalar�: 17.2 % M kt bl r: 21.5 % U�aq baxçalar�: 18.8 % S hiyy mü ssis l ri: 22.2 % Sosial mü ssis l r v dövl t ictimai binalar: 38.3 %

Telefonlar�n say�n� respublika v rayon � h r razil rd h r 100 n f rd n 50 n f r, k nd razil rind is h r 100 n f rd n 30 n f r s viyy sin d k art�r�lmas�.

2005 21.2 � h r v rayonlarda, 4.6 k nd razil rind

2015-ci il d k internet istifad çil rinin h r 100 000- 5000 n f r d k art�r�lmas�.

2004 H r 10000 n f r 483 n f r

2015-ci il d k r hb r etm nin v dövl t sektoru idar çiliyinin keyfiyy tini AB standartlar�na q d r t kmill �dirilm si.

TO.

TO-t tbiq olunmur.

70

Qo�ma 3

Ölk y Yard�m Strategiyas� (CAS) Tamamlanmas� Hesabat�, Maliyy � li (M�) 03-05

CAS-�n Tamamlanma Hesabat� Az rbaycan üzr M� 03-05 rzind Ölk y Yard�m Stategiyas�n�n�n icras� t crüb sini n z rd n keçirir. Az rbaycan Respublikas�na dair CAS (Hesabat No.25790-AZ) Hökum tin yoxsullu�un azald�lmas� stategiyas� s n di olan Yoxsullu�un Azald�lmas� v �qtisadi �nki�afa dair Dövl t Proqram� (YA��DP) (Hesabat No. 25593-AZ) ilbirlikd Bank�n Direktorlar � uras�na 27 may 2003–cü il tarixind t qdim edilmi�dir. CAS Hökum t YA��DP-in birinci m rh l sinin icras�na yard�m etm k m qs di il t rtib edilmi�dir. Tamamlanma Hesabat� CAS-�n Az rbaycan�n uzunmüdd tli milli m qs dl rin uy�un olmas�na, CAS-�n m qs dl rin nail olunmas�na, CAS-�n n tic l rinin inki�af etdirilm sind Bank�n f aliyy tin n z r sal�r.

Bank T r find n D st kl n n Daha Uzunmüdd tli Strateji M qs dl rAz rbaycan öz müv qq ti neft bumunun yoxsullu�un davaml� azald�lmas� v iqtisadi art�m

i�in yard�m etm k üçün istiqam tl ndirilm si m s l si il üzl �m kd dir. Keç n bir neç il rzind höküm t iri h cmli neft v qaz daxilolmalar�n�n ld edilm si m rh l sin q d m

qoymu�dur. Yeni k �fiyyat i�l ri istisna edilm kl , neft v qazdan ld edil c k daxilolmalar ax�n� növb ti 10 ill r rzind özünün n uca zirv sin çatacaq sonra is azalma mü�ahid edil c kdir. Ona gör d Az rbaycan�n üzl �diyi n sas m s l bu resurslar�n � ffaf v ehtiyyatl� idaredilm si olacaqd�r ki, bu resurslar�n qeyri-neft sektorunda iqtisadi art�m� stimulla�d�rmaq vmakroiqtisadi sabitliyi qorumaqla dövl t t r find n sosial xidm tl rin göst rilm sinin yax��la�d�r�lmas�na s rf edilm si t min edilsin. Höküm t, Bank�n v Beyn lxalq Valyuta Fondunun (BVF) d st yi il neft v qaz daxilolmalar�n�n idar edilm sind � ffafl��n n yüks kstandartlar�na m l etm k tap��r��n� alm�� Az rbaycan Respublikas�n�n Dövl t Neft Fondunu (DNF) t sis etmi�dir. Daxilolmalar�n böyük qismi g l c k n sill r üçün xarici maliyy v saitl ri formas�nda saxlan�lmaqdad�r, v bu ciddi infrastruktur v dövl t t r find n t min edil nxidm tl rd çat��mazl�qlar�n, yüks k yoxsulluq s viyy sinin, v ehtiyaclar�n çox oldu�u bir ölk dç tin siyasi q rar olmu�dur.

Yoxsullu�u azald�lmas� üçün Höküm t, YA��DP-l b rab r, g lir ld etm k imkan� olan mühitin inki�af�na; makroiqtisadi sabitliyin qorunub saxlan�lmas�na; sas s hiyy v t hsil xidm tl rinin keyfiyy tinin t kmill �dirilm si v onlara b rab r ç�x��; (yollar, komunal xidm tl rin göst rilm si, rabit v suvarma da daxil edilm kl ) infrastrukturun t kmill �dirilm si; z ifl r daha effektiv müdafi ni t min etm k üçün sosial müdafi sisteminin islahat�; qaçq�n vm cburi köçkünl rin h yat � raitinin v imkanlar�n�n art�r�lmas�na dair orta müdd tli m qs dl ri mü yy n etmi�dir. YA��DP-in birg Bank-Fond m kda�lar�n Birg Qiym tl ndirilm si Qeydi mü yy n etmi�dir ki, strategiya etibarl�d�r, onun geni� siyas t prioritetl ri m qbuldur vyoxsullu�un azald�lmas�n�n çoxt r fli t bi tin müvafiqdir v o qeyri-neft sektorlar�n�n inki�af� vasit si il balansla�d�r�lm�� art�ma olan ehtiyac� v Bak� il ölk nin dig r bölg l rinin inki�af� aras�nda olan f rqi azaltma�� ks etdirir.

71

M�03-05 üzr CAS YA��DP-l s�x uy�unlu�da olmu�dur. M�03-05-d Az rbaycan�n üzl �diyi sas m s l neft sektoruna yüks k s viyy li xarici investisiyalar fonunda sabitliyin saxlan�lmas�, daxil olmas� M�-06-d n etibar n gözl nil n neft daxilolmalar�n�n münasib idar edilm sini icra ed c k qurumlar�n t sis edilm si, qeyri-neft sektorunda art�m üçün mühitin yax��la�d�r�lmas�, v dövl tin t min etdiyi xidm tl rin keyfiyy ti v onlara ç�x��n art�r�lmas� olmu�dur.

Bank Qrupunun, YA��DP v davaml� yoxsullu�un azald�lmas�na nail olma�a yard�m ed nstrategiyas� 4 strateji m qs d sas�nda t �kil edilib:

• I-ci �stiqam t: Makroiqtisadi sabitliyi b rq rar etm k, Holland sindromunun qar��n� almaq, qeyri-neft sektorunun inki�af�n� sur tl ndirm k, m ��ulluq v yoxsullar namin x rcl rüçün neft bumunun idar olunmas�.

• II-ci �stiqam t: Biznes mühitnin inki�af� v maliyy xidm tl rin ç�x�� t kmill �dirm kl ,orta v kiçik h cmli mü ssis l r yard�m infrastrukturu yaratmaqla, v k nd t s rrüfat�n� stimulla�d�rmaqla i� yerl rinin v qeyri–neft sektorunun yarad�lmas�

• III- cü �stiqam t: Sosial xidm tl rin s viyy sind , yard�mda v infrastrukturda azalman�n qar��s�n� almaqla xidm tl r ç�x�� inki�af etdirm k.

• IV-cü �stiqam t: YA��DP-in n z rd tutdu�u s viyy d v zaman ç rçiv sind neft potensial�n�n realiz olunmas�na yard�m.

H m Höküm tin strateji m qs dl ri, h m d Bank�n CAS h d fl ri CAS dövrü rzind bir-birin uy�un olmu�dur. Resurslar�n bumunun idar edilm si sah sind bir çox ölk l rin üzl �diyi ç tin t crüb ni n z r alaraq, daxilolmalar�n ax�n�n ehtiyyatla idar edilm si fonunda neft potensial�n�n tam realiz olunmas�na yard�m etm nin qeyd edilm si tam müvafiq olmu�dur. K nd t s rüffat�, aqro-emal, istehsal, tranzit ticar t v logoistika xidm tl ri kimi qeyri-neft sektoru sah l rinin inki�af�n�n stimulla�d�r�lmas�, neft ehtiyyatlar� tük ndikd n sonra m ��ullu�un yarad�lmas� v davaml� iqtisadi inki�af�n t min edilm si üçün d vacibdir. �nvestisiya mühitinin inki�af� v qeyri-neft sektorunda art�m�n�n t kmill �dirilm si üçün sas elemetl rd n biri idar etm , t nziml yici v inzibati mühitd mane l rin ardan qald�r�lmas�, infrastruktur vkomunal xidm tl rin yax��la�d�r�lmas�d�r. Az rbaycana Sovet dön mind n nisb t n yax�� sosial göst ricil r miras qalm��d�r, lakin onlar 90-ci ill r rzind azal�b. Ça��r�� h min v ziyy ti d yi�m k v müasir t l bl r cavab ver n sistemi yaratmaqdan ibar tdir.

Bank Qrupunun Yard�m Instrumentl ri Bank�n yard�m�, infrastruktura investisiyalar, sosial sektor v k nd yerl rinin inki�af�na investisiyalarla birg intensiv siyas t dialoqu vasit si il veril n struktur d yi�ikliyi krediti vAMF-d n ibar t olmu�dur. sas neft v qaz daxilolmalar�n�n ld olunmas�nad k imkan�n olmas�n� n z r alaraq, Bank�n ümüumi strategiyas� idar etm ni gücl ndirm k, siyas tislahatlar�n� mü yy n etm k v prioritetl �dirm k üçün yard�m�n göst rilm si, beyn lxalq inki�af t crüb sinin yay�lmas� v dövl t investisiyas� layih l rinin i�l nib haz�rlanmas� v icars� üçün yüks k keyfiyy tli texniki ekspertiza v nou-haunun t min edilm si olmu�dur.

72

CAS baza senarisini tqdim etmi�dir, harada ki, Bank 9 layih vasit si il 163 milyon AB� dollar� m bl � ind kredit ay�racaqd�r (onlardan 123 milyon AB� dollar� Beyn lxalq �nki�af Assosiasiyas� (B�A) v 40 milyon AB� dollar� Beyn lxalq Yenid nqurma v �nki�af Bank�n�n (BY�B) v saiti olacaqd�r). Bütün 9 layih t qdim edilmi� v yaln�z B�A v saitl ri deyil B�A/BY�B v saitl rinin qar��q statusuna asan keçid mümkün olmu�dur. (c dv l A3.1). �lk BY�B krediti Bank�n Direktorlar � uras�na M�05-d t qdim edilmi�dir. Eyni zamanda, CAS geni�l ndirilmi� Yoxsullu�un Azald�lmas�na Yard�m Krediti (YAYK) kreditl �m sini v BY�B t r find ninfrastruktur kreditl�m sini ehtiva ed n yüks k-v ziyy t ssenarisini d n z rd tutmu�dur. A�a��da qeyd edildiyi kimi, sas n Az rbaycan Respublikas�n�n Dövl t Neft � irk tinin (ARDN� ) restrukturizasiyas� sah sind kifay t q d r t r qqinin olmamas� s b bind n Az rbaycan yüks kv ziyy t mexanizml rini d t min ed bilm mi�dir. Ölk göst ricil ri Az rbaycana B�A t r find nayr�lacaq maliyy v saitl rinin art�r�lmas� üçün kifay t q d r yet rli olmu� v m cburi köçkünl rüçün olan 10-cu lahiy t sdiq edilmi�dir. Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas� (BMK) öz v saitl rind n 9 layih y 66 milyon AB� dollar� ay�rm�� (bunun 3%-i kapitalda i�tirak, 97%-i kreditdir) v sindikasiya � klind sas n maliyy v neft sektorlar�na 61.43 milyon AB� dollar� ay�rm��d�r. BMK h mçinin Az rbaycan�n xeyrin olan reqional layih l ri d st kl mi�, bel ki, niyy ti M rk zi Asiyada öz l sector üçün lizinqi praktiki c h td n mümkün etm k olan 30 milyon AB� dollar� m bl ��nd bir lizinq mexanizmi yarad�lm��d�r

H m (UKP - Uy�unla�d�r�l�m�� Proqram Kredit v YAYK vaist si il ) kredit ayr�lmas�, h m d (proqramatik DXI- Dövl t X rcl rinin �cmali v Yoxsullu�un Qiym tl ndirilm si vasit si il ) AMF il laq dar proqramatik yana�ma istiqam tin ayd�n keçid olmu�dur. Proqramatik AMF- v individual sektor kreditl rin s�x inteqrasiya etmi� struktur d yi�ikliyi krediti sah l rüzr struktur islahatlar�na t kan verm k üçün istifad edilmi�dir. Bank�n investisiya kreditl �m si d Höküm t, öz l sektor v dig r donorlar t r find n daha böyük h cmli investisiyalar� tamamlamaq üçün istifad edilmi�dir.

CAS dövründ maliyy l �dirilmi� layih l r qeyri-neft sektorunda ticar t, investisiyalar, ticar tin sad l �dirilm si, dövl t x rcl ri, yoxsulluq, fidusiar v sat�nalma sisteml rini, enerji vdig r infrastruktur, s hiyy v t hsil, v maliyy sektoruna aid bir s�ra AMF-l rd nfaydalanm��d�r. BMK-n�n sas m sl h t verm i�i, öz l sektorun inki�af� v kiçik v orta h cmli mü ssis l ri inki�af�na d st k üçün t kmill �dirilmi� maliyy vasit çiliyi vasit si il sas n qeyri-neft sektorlar�nda imkanlar�n yarad�lmas�na yön lmi�dir. Proqram�n dig r vacib m qamlar�na lizinqin inki�f� layih si, korporativ idar etm proqram�, kiçik v orta h cmli mü ssis l r üçün laq l r proqram� v iqtisadi islahatlar sah sind ld edilmi� t r qqi v Az rbaycan�n qeyri-neft

sektorunun g l c k investisya potensial�na qlobal diqq ti yön ld n BX� konfrans� aiddir. Xarici �nvestisiyalar üzr M sl h t Xidm ti (X�MX) Az rbaycan�n �nvestisiyalar�n T �viqi v M �v r tFonuna m sl h tl r vermi� v Az rbaycan�n investisiya qanunvericiliyinin t kmill �m sin dair tövsiy l rini t qdim etmi�dir. Yuxar�da ÖTS-d qeyd edildiyi kimi, 2006 maliyy ili rzindstrategiya f al AMF proqram� vasit sil davam etdirilib v dörd iri yeni layih t sdiq edilmi�dir.

C dv l A3.1 Az rbaycanda Bank�n Kreditl �dirdiyi Layih l r, M�03-05

F�al layih�l�r M�03-05 T�sdiq edilmi� layih�l�r M�03-05

73

Fermer Ts rrüfatlar�n�n Öz ll �dirilm si (M� 04-d ba�lan�b) Qaz B rpas� (M� 03-d ba� lan�b) �nstitusional Quruculu�a Texniki Yard�m (M� 03-d ba�lan�b) T hsil �slahatlar� (M� 04-d ba�lan�b) Struktur D yi�ikliyi Krediti II (M� 04-dba�lan�b) T cili traf Mühit �nvestisiyalar� Pilot Yenid nqurma K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� Krediti S hiyy �slahatlar� Öyr nm v�nnovasiya Krediti (Ö�K) Bak�n�n Su T chizat� Maliyy Sektoruna Texniki Yard�m �rriqasiya/ Drenaj Sisteml rinin B rpas� M d ni �rsin Qorunmas� PRSV �nstitusional Quruculu�a Texniki Yard�m 2 Maqistral Yollar

Bak�n�n Su T chizat� ( lav )T hsil Sektorunun �nki�af� Uy�un-la�d�r�lm�� Kredit Proqram� (UKP) �rriqasiya Paylanmas� Sisteml ri v�dar Edilm si K nd Yerl rin �nvestisiya Pensiya v Sosial Yard�m Maliyy Xidm tl rinin �nki�af� M cburi Köçkünl r �qtisadi �nki�af D st yi YAYK I Elektrik Enerjisinin Ötürülm si K nd Yerl rinin traf Mühiti

CAS M qs dl rin Nail olunma

Ümumi Yoxsullu� un Azald�lmas�

Ölk s viyy sind yoxsullar�n say� 2002-ci ild t qrib n 44.6%-d n 2005-ci ild 24%- enmi�dir ki, bu da 46% azalman� t �kil etmi�dir. K skin yoxsulluq � raitind ya�ayan halinin say� 2002-ci ild 26.9%-d n 2005-ci ild 9.2%- enmi�dir. Müqayis li Ev T s rrüfat� Büdc sinin Müayin si (ETBM) m lumatlar�na saslanan bu n tic l r göst rir ki, 2005-ci ild 2.9 milyon insan yoxsulluq � raitind ya�am��, bu da 2002-ci ild ki 3.3 milyonluq göst ricinin k skin azalmas�n� bildirir. Art�m sas n yoxsul t b q l rd ba� verib, v halinin n yoxsul onda bir hiss sind istehlak orta hesabla ikiqat art�b, ÖTS-d yuxar�da qrafik 2-y bax�n. Minimum m k haqq�n�n 5 d f artmas� il m k haqq� n z r çarpacaq d r c d artm��d�r, baxmayaraq ki, bu çox kiçik s viyy d nba�lay�r. H mçinin daha yoxsul ail l rin transfer g lirl rind h miyy tli s�çray��lar olmu�dur. nkas�b ev t s rrüfatlar�n�n 20% aras�nda 2003-cü ild ki s viyy y nisb t n 2004-cü ild dövl tsosial transferl ri 35%-d k artm��d�r. Dövl tin sosial proqram�n�n sas komponenti olan pensiyalar da h min dövr rzind n yoxsul qrup üçün 44% artm��d�r.

C dv l A3.2: Az rbaycanda Yoxsulluq � raitind Ya�ayan halinin Hesablanm�� Say� 2002-2004-cü ill r

(faiz)

C�mi Bak� Dig�r ��h�r

�razil�ri K�nd �razil�ri

yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul yoxsul çox

yoxsul 2002 44.6 26.9 41.6 25.6 48.7 31.5 43.7 24.72003 39.7 22.1 34.8 19.3 46.0 27.9 38.4 20.02004 28.5 13.4 18.6 8.0 35.4 19.0 29.6 13.02005 24.0 9.2 14.7 6.6 27.2 11.9 26.9 8.9

74

2004-2005 -4.6 -4.3 -3.9 -1.4 -8.2 -7.1 -2.7 -4.12002-2005 -20.6 -17.7 -26.8 -19.1 -21.5 -19.6 -16.8 -15.7

M nb : Ev T s rrüfat� Büdc sinin Müayin si v ��çi Hey tinin hesablamalar�.

� stiqam t I: Neft Bumunun �dar olunmas�

CAS dövründ� makroiqtisadi idar�etm� t�qdir� layiq olmu�dur. Hökum t makroiqtisadi sabitliyi qoruyub saxlamaqda xeyli u�urlu olmu�dur. �ri h cmli v potensial olaraq sabitliyi pozan kapital ax�n�n�n olmas�na baxmayaraq, sabit mübadil kursu saxlan�lm�� v CAS dövrü rzindinflyasiya t k r q mli olmu�dur. Xarici borc 2002-ci ild ÜDM-nin 24%-d n 2005-ci ild 15%-enmi�dir. Böyük h cmli daxilolmalar v x rcl rin nisb t n ehtiyatl� art�m� 2002-ci v 2005-ci ill raras�nda ÜDM-nin 0.6% h cmind olan fiscal art�ql��a nail olma�a imkan vermi�dir. Cari hesab�n k siri, BTC-nin (Bak�-Tbilisi-Ceyhan) in�as� v d nizd neft platformalar�n�n tikintisi il laq dar olaraq neft sektoruna olan idxallar�n h cminin artmas� s b bind n, 2001-ci ild ÜDM-nin 1 faizind n 2004-cü ild ÜDM-nin 30 faizin d k k skin olaraq yüks lmi�dir. Lakin, bu k sir BXI t r find n maliyy l �dirilmi� v ümumi t diyy balans�nda art�ql�q mü�ahid edilmi�dir. 2005-ci ild cari hesab�n k siri ÜDM-nin 1.3% h cmind art�ql��a çevrilmi�dir. 2001-ci ild ÜDM-nin 23 faizind n 2004-cü ild ÜDM-nin 58 faizin d k olan ümumi investisiyalardak� art�m n z ral�naraq, makroiqtisadi idar etm möht � m olmu�dur. 2004-cü ilin sonu 2005-ci ilin v llind ,inflyasiya iri h cmli kapital ax�n� v böyük dövl t x rcl ri fonunda sas n mübadil kursununkifay t q d r çevik olmamas� s b bind n artm��d�r. �lin ikinci rübünd Höküm t, Bank v BVF ilm sl h tl �m l r aparmaqla, inflyasiyan� azaltmaq m qs di il böyük mübadil kursu çevikliyni t tbiq etmi� v faiz d r c sini art�rm��d�r. Bir s�ra struktur d yi�iklikliyni n z rd tutan anti-inflyasiyaya aid s r ncam t sdiq edilmi�dir. 2005-ci il üçün dövr sonu inflyasiya t qrib n 5.5 faiz olaraq qiym tl ndirilmi�dir.

75

Neft bumunu idar�etm�k üçün Bank institusional ç�rçiv�nin qurulmas� i�ind� effektiv tövh�l�r vermi�dir. Bank�n yard�m� il Höküm tAz rbaycan�n öz neft daxilolmalar�n� idar etm küçün potensial�n� geni�l ndir nç rçiv ni t tbiq etmi�dir. Neft daxilolmalar�n� s m r li v� ffaf idar etm k üçün, DNF, Hesabalama Palatas�, �qtisadi �nki�af Nazirliyinin Dövl t�nvestisiyalar�n�n Qiym tl ndirilm si � öb si, vbüdc nin haz�rlanmas� vicars� üçün Orta Müdd tli X rcl r Plan� (OMXP) ilkin m rh l l ri kimi bir s�ra vacib qurumlar t sis edilmi�, m liyyata ba�lam��, v

gücl ndirilmi�dir. Büdc d n k nar resurslar dövl t büdc sin inteqrasiya edilmi�dir, hans� ki yeni büdc qanununa müvafiq olaraq 2003-cü ild n etibar n d rc edilir. Höküm tin Maliy Statistikas� T limat� (HMST) klassifikasiyas� t sdiq edilmi�dir. m liyyat x rcl ri istisna edilm kl DNF-in bütün x rcl ri illik konsolidasiya edilmi� dövl t büdc sinin bir hiss si kimi daxil edilir vParlamentin t sdiqin t qdim edilir. Maliyy Nazirliyi Neft Fondundan istifad ni d ks etdir nbüdc nin icras� hesabatlar�n� d rc etdirir. DNF-da rüblük maliyy hesabatlar�n� v beyn lxalq audit standartlar�na uy�un olaraq audit olunmu� illik hesabatlar�n� d rc etdirir. Bank m sl h t vermi�dir ki, audit v mühasibat uçotu islahat�, dövl t sat�nalmalar�n�n islahat� vasit si il dövl t v öz lmü ssis l rd idar etm üçün fudisiar ç rçiv gücl ndirilsin.24 Sat�nalmalara dair yeni qanun q bul edilmi� v h m öz l h m d dövl t sektoru üçün Beyn lxalq Maliyy Hesabat� Standartlar�na (BMHS) saslanan yeni mühasibat uçotu qanunvericiliyi q bul edilmi�dir.

Yax�� t�r�qqi �ld� olunsa da �sas qurumlar�n gücl�ndirilm�sin� dair ir�lid� �sasl� günd�lik vard�r. Höküm tin audit aparma sah sind ki potensial�n�n yarad�lmas� sah sind ki t r qqi gözl nil nd n z if olmu�dur. Hesabalama Palatas� yarad�lm�� v i�çil rl t min edilmi�dir, lakin onun potensial� v m lumata ç�x�� m hduddur, v bu da onlar�n t dbirl rinin h cmini m hdudla�d�rm�� olur. Sat�nalma praktikalar�ndak� � ffafl�q da h l geni� yay�lmam��d�r. Sahnazirlikl ri OMXP prosesind laz�m olan q d r i�tirak etmir v Dövl t �nvestisiyalar�n�n Qiym tl ndirilm si � öb sinin daha da geni�l ndirilm�sin ehtiyac var. Bir s�ra donorlar t r find nbu sah d texniki yard�m�n göst rilm si davam etm kd dir. Bu qurumlar�n real testi iri h cmli daxilolmalar�n ax�n�n�n ba�lamas� vaxt�, y ni növb ti ÖTS dövründ apar�lacaqd�r. T crüb islahat m s l l rin dair geni� konsensusun ld olunmas� il b rab r t dric n v ard�c�l icraya ehtiyac�n

24 CAS dövrü rzind , M�03-d Bank Ölk�nin Maliyy� Hesabatl�l�� Qiym�tl�ndirlm�si v� Dövl�t X�rcl�rinin �cmal�n� haz�rlam��d�r. Ölk�nin Sat�nalmalar�n Qiym�tl�ndirilm�si Hesabat� M�02-d tamamlanm��d�r.

C dv l A3.3: sas Göst ricil rin Xülas si (ba�qa cür göst�rilm�mi�dirs� ÜDM-nin faizi olaraq)

Madd 2001 2002 2003 2004 2005* ÜDM-nin real art�m� (faiz) 9.6 9.7 11.2 10.2 26.2 Qeyri-neft sektoru ÜDM-sinin real art�m� (faiz) 10.4 12.3 15.5 13.4 8.4

�nfilyasiya (�stehlakç� Qiym tl rinin �ndeksi,dövr üzrorta göst rici, faiz)

1.5 2.8 2.2 6.7 9.9

Adamba��na ÜMM (AB� dollar� Atlas) 660 720 820 950 1240

Cari hesab�n balans� -0.9 -12.3 -27.7 -29.8 -5.2 Xalis Birba�a Xarici �nvestisiyalar (AB� dollar� mln) 299 1,048 2,353 2,351 -728

Real effektiv mübadil kursu (faiz, - amortizasiya)

-6.1 -7.1 -10.8 -3.5 6.6

�cmal fiskal balans -1.7 -0.4 -1.3 1.0 2.7 �cmal fiskal balans, Neft Fondu xaric

-2.7 -4.2 -4.7 -2.5 -2.3

�cmal büdc nin g lirl ri 18.7 27.3 26.6 26.8 26.8 Ümumi investisiyalar 22.9 34.1 52.9 53.2 36.0 Öd nil c k xarici borc 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 Xarici borca xidm tin ixraca nisb ti (faiz) 5.3 5.9 6.6 5.4 3.0

M nb :Dövl t Statistika Komit si, Bank v Fondun ��çi Hey ti hesablamalar�. *2005-ci il üzr m lumatlar hesablamalard�r

76

oldu�unu göst rir, hans�lar�n ki, çoxu cari praktikalardan keçidl ri ehtiva edir. Az rbaycanda höküm tinin qurulu�unun çox�ax li v çox hiss li oldu�unu, v media v mülki c miyy tin müqayis li z if oldu�unu n z r alaraq uzunmüdd tli vaxt verilm si vacibdir. Ölk d ki bütün qaz v neftl ba� l� olan birg mü ssis l rd i�tirak pay� olan, öz istehsal v emal m liyyatlar�n� aparan v yerli qaz v neft bazar�nda apar�c� rol oynayan ARDN� -�n restrukturizasiyas� m s l si d ciddi olaraq qal�r. ARDN� -�n t nziml yici v kommersiya funksiyalar�n�n ayr�lmas�na, onun m liyyat t dbirl rinin v maliyy hesabat�n�n � ffafl��n�n art�r�lmas�na da ehtiyac var. YAYK

d st yi il 2004-cü ild qüvv y minmi� Mühasibat Uçotu haqq�nda Qanun, 2008-ci il üçün ARDN� v bütün dig r dövl t mü ssis l rind n maliyy hesabatlar�n�n BMHS- uy�un olaraq t rtib olunmas�n� v aç�qlanmas�n� t l b edir. Bununla ba� l� ç tinlikl ri n z r alaraq, qoyulmu� müdd t optimistik olsa da, h miyy tli ir lil yi� ld edilib. CAS üçün ARDN� -�n maliyy vkorporativ restrukturizasiyas� üzr t dbirl r proqram�n�n icras�na ba�lamas� mühüm � rt idi, lakin bazan�n q na tb x� icras� üçün � rt deyildi. Buna baxmayaraq, YAYK t r find n d st kl nmi�, raz�la�d�r�lm�� t dbirl r plan� üzr i� ba�lan�b.25

II-ci � stiqam t: Neft Sektorundan k narda � � Yerl rinin Yarad�lmas� v Davaml� Art�m Qeyri-neft sektoru 2002-04-cü ill�r �rzind� 13 faiz artaraq h�r il üzr� 5-7 faizlik s�viyy�ni keçmi�dir. (c�v�l A3.3). Qeyri-neft ixraç� 2002-ci ild 259 milyon AB� dollar�ndan 2005-ci ild766 milyon AB� dollar�na qalx�b, orta illik art�m tempi 43% t �kil edib. Qeyri-neft ixrac�n art�m tempinin bu cür yüks k olmas�, a�a�� inflyasiya, nisb t n a�a�� m k haqlar�, v regionda nköhn lmi� REER (ÖTS-d ha�iy 1- bax�n) CAS dövründ Holland sindromunun qar��s�n�n al�nmas�n�n ciddi lam tl ridir. Bank v BMK biznes mühitini yax��la�d�rmaq üçün olan müdaxil l r d st k verm k, maliyy sektorunu gücl ndirm k, k nd t s rrüfat�n� t �viq etm k, viqtisadi inki�af� Bak�dan k nar razil rd müxt lifl �dirm k üçün Höküm tl birg s�x i�l mi�dir. ÜDM-y qeyri-neft ixrac� 2002-ci ilin ÜDM-sinin 4.2 faizind n 2004-cü ild 7.6 faiz d kyüks lmi�dir. Tikinti, n qliyyat v rabit sektorlar�nda i� yerl rinin art�m� h r il üzr 3-5 faiz olmu�dur. K nd t s rrüfat�nda m ��ullu�un azalmas� fonunda, r smi m lumatlar göst rir ki, (hans� ki, i�çi qüvv sinin 40 faizini özünd c ml �dirir), ümumi m ��ullu�un say� h r il üzrsad c 0.4 faiz artm��d�r.26 �llik 7-8% orta art�m� il � xsi istehlak�n artmas� daha yax�� ölçü ola bil r, halinin n yoxsul onda bir hiss sind h min art�m ikiqat h cmd ba� verib, ÖTS-�n Az rbaycanda yoxsul t b q l rd art�m üzr qrafik 2-y bax�n. 2002-2005-ci ill r üzr minimum m k haqq� t qrib n 4 d f artm�� (ayl�q olaraq $7 –d n $25- ), v orta m k haqq� da h miyy tli

d r c d artm��d�r. Bu m k haqq� art�m�n�n n tic si mü lliml r v s hiyy i�çil ri d daxil olmaqla, enerji sektorundan k narda i�l y n halinin böyük hiss sinin real g lirinin artmas� olmu�dur. A�a��da qeyd edildiyi kimi Bank analitik i�, s�x siyas t dialoqu v maliyy sektoruna, infrastruktura investisiyalar vasit si il qeyri-neft sektorunun art�m�na h miyy tli tövh l rvermi�dir.

Maliyy� qurumlar�nn�n v� kiçik v� orta h�cmli mü�ssis�l�rinin potensial quruculu�u vasit�si il� BMK yerli �irk�tl�r� d�st�k vermi�dir. BMK-n�n m sl h t i�i yerli t chizatç�lar üçün regionada f al olan neft v qaz inki�af� layih l rin münasib td imkanlar�n yarad�lmas�

25 Az rbaycan üzr YAYK Proqram sn din bax�n, 19 aprel 2005, c dv l 4, s.. 34. 26 Az rbaycanda m ��ulluq m k bazar� haqq�nda m lumat çox z ifidr. Baxmayaraq ki, m k bazar� probleml ri Az rbaycanda ciddi narahatl�q do�urur, harada ki, i�sizlik v natamam i�sizlik çox yüks kdir, Bank bu sahdHöküm tl birg i�l m kd v strategiyan�n v i� plan�n�n raz�la�d�r�lmas�nda az u�urlu olmu�dur.

77

olmu�dur. Bu strateqiyan�n sas m hsulu beyn lxalq neft �irk tl ri il i� aparan yerli kiçik v orta h cmli mü ssis l r üçün potensial quruculu�unu t min ed n AÇG (Az ri-Ç�raq-Gün �li) /BTC Kiçik v Orta H cmli Mü ssis l rin Ba�lant�s� Proqram� olmu�dur. BMK-n�n dig r texniki yard�m�na lizinqin inki�af� layih si v korporativ idar etm proqram� daxil olmu�dur. Bu proqramlar�n m qs di yerli bank v s hmdar c miyy tl rin investisiya cazib darl��n� art�rma�a lav olaraq siyas t dialoqu, t lim v ictimaiyy tin m lumatland�rmas� kampaniyalar� vasit si

ölk nin ümumi investisiya iqlimini yax��la�d�rmaqd�r.

C dv l A3.4 Sah l r üzr ÜDM-nin art�m d r c si, 2002-05 (faiz)

Faktiki Hesablanm

�� Proqnozla�d�r�l

m�� Sah� 2002 2003 2004 2005

ÜDM 10 11 10 26

Qeyri-neft ÜDM- 12 16 13 8

S naye 4 6 4 57

K nd t s rrüfat� 6 6 5 8

Tikinti 82 48 41 2

Ticar t 6 9 9 10

N qliyyat 4.5 11.5

Rabit 10 11 36 36

Dig r xidm tl r 8 12 11 11M�nb�: 2005-ci ilin Dövl t Büdc si Z rfi S n di v Bank�n ��çi Hey tinin hesablamalar�.

Mü�yy�n t�r�qqiy� baxmayaraq biznes mühitini yax��la�d�rmaq üçün davaml� t�dbirl�r� ehtiyac var. Az rbaycan Avropa v M rk zi Asiya ölk l ri aras�nda 2005-ci ilin MFMHS-d Biznes Üçün Probleml r orta göst ricil rinin 21-d n 15 üzr daha yax�� nailiyy tl rld etmi�dir. O, korrupsiya, biznesin lisensiyala�d�rmas�, gömrük v ticar tin t nziml nm si,

vergi idar etm si, vergi d r c l ri, v elektrik enerjisi göst ricil ri üz r orta s viyy d n a�a�� bal y��m��d�r. Respondentl rin n az� 25 faizi bu sah l ri problem kimi qeyd etmi�l r (dig r problemli sah l r maliyy nin d y ri v ona ç�x�� olmu�dur). 2002-ci ilin müayin sind n etibar n, elektrik enerjisi istisna edilm kl , bu sah l rin h r birin münasib t daha da pisl �mi�dir. Bu pisl �m2003-2004-cü ill rd prezident s lahiyy tl rinin ötürülm si il ba� l� ola v bununla da keçid xarakterini da��ya bil r.Dünya Bank� Institutunun �dar etm Göst ricil ri CAS dövründHökum tin S m r liliyi v T nziml yici Keyfiyy ti üzr sabit t r qqi göst rib, h mi sah l rdBank�n t siri var, Bank�n daha az t siri olan sah l rd is t r qqi qar��q xarakter da��y�b.

��güzar Mühit� Dair Ara�d�rma (�MDA) sas n 2005-ci ilin vv lind Az rbaycanda i�ba�lamaq üçün 115 gün t l b edilirdi — bu da Avropa v M rk zi Asiya Regionundak� orta dövl td oldu�undan üç d f çoxdur. Bu r q m 2005-ci ilin may ay�nda hüquqi � xsl rin qeydiyyat�na dair qaydalar sad l �dirildikd n sonra 56-ya enmi�dir. Lisenziya almaq üçün t l bolunan x rc adamba��na dü� n g lirin 1,326 faizi h cmind n 2005-ci ild 977%- dü�s d , orta regional göst ricid n ikiqat yuxar�d�r.

78

Bank�n m sl h t formas�nda göst rdiyi yard�mdan faydalanaraq Höküm t bu m s l l ri n z rd n keçirm y ba�lam��d�r.27 Mü ssis l rin m nf t vergisi 2002-ci ild ki 27 faizd n 2004-cü ild ki 24 faiz endirilmi�, vergiy c lb olunmayan g lir 50 faiz d k art�r�lm��, v üç s viyy li vergi sistemi iki s viy li vergi sistemin konsolidasiya olunmu�dur. Az rbaycan Gömrük Prosedurlar�n�n Sad l �dirilm si v Harmonizasiyas�na dair Kyoto Konvensiyas�na qo�ulmu�, völk nin gömrük m c ll sinin buna uy�unla�d�r�lmas� sah sind haz�rl�q i�l rin ba�lan�lm��d�r. Korrupsiyaya qar�� mübariz haqq�nda yeni qanun qüvv y minib, v Prezident Korrpusiyaya qar�� Mübariz üzr Dövl t Proqram�n�n haz�rlanmas� üzr f rman imzalay�b. Lakin, t r qqi a�a�� idi. 2006 maliy ili üzr m hk m islahat� m hk m sistemind idar çiliyi gücl ndirm y vv t nda�lar�n ç�x��n� art�rma�a köm k edir.

Maliyy� sektoruna prudensial normalar v� artan r�qab�t t�tbiq edilmi�dir. Bank Höküm t maliyy sektorunda konsolidasiyaya v r qab t t kan verm y yard�m etm k üçün BVF-l birg s�x laq d i�l mi�dir. Mü yy n t kmill �m nin mü�ahid edildiyin baxmayaraq, bank sektoru kiçik olaraq qal�r v onun h miyy tli struktur probleml ri vard�r. Az rbaycan Beyn lxalq Bank�n�n öz ll �dirilm si m s l si h ll edilm mi� olaraq qal�r, baxmayaraq ki daha art�q r qab tin mövcud oldu�undan sonra c mi bank aktivl rind onun pay� son be� il rzindazalm��d�r. CAS dövrü rzind ki ir lil yi� yeni bank qanunvericiliyi, B�S- uy�un prudensial qaydalar, m rk zi bank�n prudensial n zar t v yerl rd n zar tin apar�lmas� üçün potensial�n�n quruculu�u daxildir. Bank sektoru beyn lxalq mühasibat uçotu v maliyy hesabat� standartlar�n� q bul etmi� v idar etm t kmill �dirilmi�dir. Minimum kapitala t l bl r art�r�lm�� v banklar�n say� azald�r�lm��d�r. Hal-haz�rda yeni banklar nisb t n sabit maliyy � raitind dir, v depozitl rin say�n�n artmas� il bank sektoruna inam�n artmaqda oldu�u sübut olunur. Bank sektorunun qeyri-neft sektorunu s m r li d st kl y bilm sini t min etm k üçün bank sektorunda davaml� t r qqiyehtiyac var. Bank�n yeni maliyy l �dirdiyi Maliyy Xidm tl rinin �nki�af� Layih si ç rçiv sindBak� xaricind maliyy xidm tl rin ç�x��n geni�l ndirilm si t dbirl ri artmaqdad�r.

Kiçik v� orta h�cmli mü�ssis�l�r sektoruna v�saitl�rin yön�ldilm�sin� istiqam�tl�ndirilmi� dörd maliyy� sektoru layih�si BMK t�r�find�n d�st�kl�nmi�dir. BMK-n�n d st yin kiçik biznesl r yard�m etm k iqtidar�nda olan v BMK-n�n köm yi ilr qab t davaml� maliyy qurumlar�na çevrilmi� iki yerli banka kredit x ttinin davam etdirilm si daxil olmu�dur. Eyni zamanda, kredit t hlilçil rin , kredit ayr�lmas� üzr müt x ssisl r , sahr hb rl rin t lim keçm kl , kreditl ri n z rd n keçirm kl v portfolionun idar edilm sinin izl nm si sistemini t tbiq etm kl BMK kiçik biznesl r kredit verilm si il laq dar olan riski azaltmaq üçün banklara yard�m göst rm k istimaq tind d öz d st yini t min edir.

BMK ölk d ilk v yegan kommersiya mikromaliyy l �dirm bank� olan Az rbaycan Mikromaliyy l �dirm Bank�n�n t sis edilm sind böyük rolu olmu�dur. BMK-n�n i�tirak pay�na ilk 1.75 milyon AB� dollar� m bl � ind olan investisiyas� v sonrak� lav 3 milyon AB� dollar� m bl � ind olan banka ay�rd�� kredit bank sektoruna olan inam� yaratm�� v Az rbaycanda kommersiya yönümlü mikormaliyy l �dirm texnologiyas�n� t tbiq etmi�dir. Hal-haz�rda ölk dümumi kredit portfeli 52 milyon AB� dollar�, 39 faizini i�güzar qad�nlar t �kil ed n 64,000-d n

27 Bank Qrupunun AMF-n�MDA-n�n illik müqayis li t hlili, INOTIS, Qafqaz Turizm T � bbüsü IDF (M�05), vTicar tin Sad l �dirilm sin Texniki Yard�m�n/siyas t qeydl ri daxil edilmi�dir (M�04). Birg Bank/BVF MaliyySektorunun Qiymtl ndirilm si Proqram� 2004-cü ild bitmi�dir.

79

çox f al mü�t risi olan on doqquz mikromaliyy l �dirm qurmu f aliyy göst rir. 100 AB� dollar�ndan 125,000 AB� dollar� aras�nda olan mikromaliyy l �dirm kreditl rinin ümumi h cmi 2005-ci ilin sonuna 200 milyon AB� dollar�na çataca�� gözl nilir

Fermer t�s�rrüfatlar�n�n öz�ll��dirilm�si tamamlanm�� v� k�nd yerl�rinin krediti sistemi i�l�nib haz�rlanmaqdad�r. 2003-cü ild bitmi� Fermer T s rrüfatlar�n�n Öz ll �dirilm si Layih sin müvafiq olaraq, torpaq akt�n�n verilm si v qeydiyyat modell ri pilotland�r�lm�� vsonra m rh l l r üzr ölk boyu t tbiq edilmi�dir. 1990-c� ill rin sonundak� fermer t s rrüfatlar�n�n öz ll �dirilm si MDB ölk l ri aras�ndak� n u�urlu öz ll �dirm l rd n hesab edilir. K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� v Kredit Layih si (KT�KL) ç rçiv sind torpaq qdl ri xidm tl rinin m rk zsizl �dirlm si il , qeyd al�nm�� torpaq qdl rinin say� CAS-�n h r il üzr3,000-nlik h d fini art�qlamas�n� il a�araq 2004-cü ild 10,000- çatm��d�r. KT�KL eyni zamanda 20,000 k ndli borc alanlar üçün d kredit ç�x�� d st kl mi�, v bu r q m CAS-�n m qs d kimi mü yy n etdiyi 7,000-d n kifay t q d r art�qd�r. Baxmayaraq ki, kredit ittifaqlar� h l d cavand�r, onlar�n bir çoxunun f aliyy t qabiliyy tind olmaqlar� haqq�nda lam tl r özünü birüzverm kd dir. KT�KL-2 üzr davamç� layih 2006-c� ilin iyun ay�nda t sdiq edilib, v da��nmaz mlak�n qeydiyyat�n�n bütün ölk miqyas�nda t tbiq edilm si, h cmin gör 2007 maliyy ili üçün

ayr�ca layih statusunu al�b.

Bank�n iki layih si ç rçiv sind irriqasiya v drenaj inftastrukturunun b rpas� v in�as� h d f seçilmi� razil rd m hsul y��m�n�n h miyy tli d r c d artmas� il n tic l nmi�dir. K ndli icmalar, b l diyy l r v su istifad çil ri assosiasiyalar� t r find n infrastrukturun icmaya-saslanan idar etm sin yön lik K nd Yerl rin �nvestisiya UKP (Uy� unla�d�r�lm�� Kredit

Proqram�)da CAS dövrü rzind ba�lam��d�r

Az rbaycan üçün bunlar asta inki�af ed n yeni konsepsiyalard�r; CAS dövründ k nd sektorunda yerli ictimai t �kilatlar�n vacib rollar�n�n tan�nmas�n�n v q bul edilm sinin d rinl �m si v geni�l ndirilm si sah sind ki u�ur n z r çarpan olmu�dur. Bu prosesi sür tl ndirm k üçün, Höküm t QHT-l rd daxil olmaqla hüquqi � xsl rin qeydiyyat�n� sad l �dir n yeni qanunvericiliyi q bul etmi� v hüquqi � xsl rin reyestrini yaratm��d�r. Bu vacib nailiyy tl r baxmayaraq, kredit , bazara v infrastruktura ç�x�� t kmill �dirm kl ba�l� olan i� ddaxil edilm kl k ndl ba� l� olan günd lik geni� olaraq qal�r.

K ndl ba� l� olan Bank-�n AMF-sin marketinq v aqro-emal, habel komunal xidm tl ri qiym tl rinin d yi�m sinin k nd t siri m s l l rinin öyr nilm si daxil edilmi�dir.

Çirkl�nm�nin azald�lams� v� t�bii s�rv�tl�rin idar�edilm�sinin gücl�ndirilm�si sah�sind� bir s�ra t��bbüsl�r olmu�dur. Az rbaycan�n milli traf mühit prioritetl ri, h mictimaiyy tin h m d Höküm tin artan diqq tini h min vaxtdan c lb etmi�, 1998-ci il tarixli traf Mühit dair Milli T dbirl r Plan�nda mü yy n edilmi�dir. Bank Ekologiya v T bii S rv tl rNazirliyind potensial�n art�r�lmas�na diqq ti c lb etmi�dir. Baxmayaraq ki, davam etm kd olan institusional z iflik mövcuddur, nazirlik t dric n ölk d siyas tin formala�d�r�lmas�nda apar�c� rol oynay�r

Regional X z r D nizi traf Mühiti Proqram� ç rçiv sind donorlar�n güclü d st yini qazanm�� X z r D nizin dair Milli T dbirl r Plan� t rtib edilmi�dir. traf Mühit T cili �nvestisiyalara dair Layih X z r D nizind n r bal�� ehtiyatlar�n� b rpa etm y yard�m etm k

80

üçün n r bal��n�n art�r�lmas� üzr inkubatorlar� yaratma�a yard�m etmi�dir. H d f h r il 15 milyon olmaqla, onun ilk f aliyy t ili rzind alt� milyon x�rda n r bal�� istehsal edilmi�dir. Layih , eyni zamanda quruda neft yataqlar�n�n t mizl nm si üzr v daha çox çirkl nmi� razil rin t mizl nm si il civ nin t mizl nm si üzr bir s�ra metodologiyalar� nümayi�

etdirmi�dir.

Neft istehsal�n�n traf mühit t sirini azaltmaq üçün Nazirl r Kabineti 2004-cü ild Z r rli Tullant�lar�n �dar edilm si Strategiyas�n� t sdiq etmi�dir. Z r rli emissiyalar� izl m k üçün Milli Monitorinq �dar si yarad�lm�� v tullant�lar�n idar edilm sini laq l ndirm k üçün Toksik Tullant�lar�n �dar edilm si üzr Agentlik yarad�lm��d�r.

Bank�n sonrak� d st yi CAS dövrünün sonunda q bul olunmu� K nd Yerl rinin traf Mühiti Layih si ç rçiv sind t qdim edilm kd dir, hans� ki, me� v otlaqlar�n idar edilm si vbiomüxt lifliyin qorunmas�n�n inki�af� üz rind qurulmu�dur. H mçinin çirkl nm nin n tic l rini aradan qald�rma�a yön ldilmi� mexanizmin yarad�lmas� v növb ti ÖTS dövrü üçün t klif olunmu� Ab�eron Yar�madas�n�n traf Mühitinin T mizl nm si Layih sinin haz�rlanmas� üz rind i� ba�lan�lm��d�r.

III-cü �stiqam t: Sosial Xidm tl rin v �nfrastrukturun �nki�af Etdirilm si

Az�rbaycan Minilliyin �nki�af M�qs�dl�rinin (M�M) bir çoxuna çatmaq yolundad�r. CAS dövrü rzind M�M-l r YA��DP- inteqrasiya olunmu�dur. (bax lav 4- ) Bank onlara nail olmaq üçün

müqayis v t r qqinin monitorinqi m qs di il statistik bazan�n t kmill �dirilm sini h yata keçirmi�dir. Proqramatik Yoxsullu�un Qiym tl ndirilm si vasit si il yax�ndan t r fda�l�q Az rbaycan�n yoxsullu�un t hlili potensial�n� gücl ndirib.

Bu t r qqiy baxmayaraq analitik bo�luqlar qalmaqdad�r, xüsusi il d m k bazar�n�n müt madi müayin si v m cburi köçkünl rin iqtisadi durumunun yar�mç�q anla��lmas� sah sind .S hiyy sah sind dövl tin statistikas� v apar�lan müayin l rin n tic l ri aras�ndak� f rq 5 ya�dan a�a�� u�aqlar v analar aras�ndak� ölüm s viyy sinin azald�lmas�ndak� t r qqinin olub-olmamas�n� mü yy n etm y imkan vermir. traf mühitin dayan�ql�l��n�n t min olunmas� üzr M�M-l r nail olmaq üçün Az rbaycan xüsusi il d k nd yerl rind içm li su m nb l rinin inki�af�na daha çox diqq t yetirm lidir.

Pulsuz d�rslikl�rl� t�min edilm� v� �agird qiym�tl�ndirilm�sinin pilotla�d�r�lmas� t�hsil sisteminin keyfiyy�ti v� ona ç�x��n inki�af� üzr� at�lan add�mlar s�ras�nda olaraq yax�� t�r�qqi il� n�tic�l�nmi�dir. �btidai t hsil q bulun ümumi faizi 2001-ci ild 98.6%- n 2003-cü ild102.4%- , orta m kt bin daha yuxar� pill l rin q bul 2001-ci ild 43.2%-d n 2003-cü ild 70.5 %- yüks lmi�dir. Ali t hsild q bul s viyy si 2001-ci ild ki 13.4%-d n t dric n en r k 2003-cü ild ki 12.2 % - çatm��d�r.

CAS h d fl rin geni� � kild nail olunsa da, konservativlik, çat��mazl�qlar v qeyri-qanuni öd m l r t hsil sisteminin inki�af�n�n qar��s�n� al�r. Hökum t trafl� islahat proqram� q bul etmi� v T hsil Komisiyas�na günd liyin h yata keçirilm sind ki t r qqini sür tl ndirm yi tap��rm��d�r.

81

Bank bu proses yard�m etm y davam ed�ir. CAS dövründ T hsil Sah si Qeydi t r find n d st kl nmi� (MA 03) T hsil Sektorunda �nki�af UKP-� q bul edilmi�dir. �btidai t hsild b r b rliyi inki�af etdirm k üçün Bank 1-5-ci sinifl r üçün pulsuz d rslik paylanmas� c hdini d st kl mi�dir. (Hökum tin m lumatlar�na sas n bu m qs d 2003-2004-cü ill rd nail olunmu�dur.) � agirdl rin Nailiyy tl rinin Qiym tl ndirilm si Komit si 2004-cü ild t sis olunmu� v 5-ci sinifd oxuyan 1900 u�aq üçün riyaziyyat v Az rbaycan dili üzr pilot qiym tl ndirilmaparm��d�r. Institusional Quruculu� a Texniki Yard�m-2 ç rçiv sind t hsilin maliyy l �dirilm si, dövl t t hsilinin x rcl ri v t hsil prioritetl ri ara�d�rmalar� haz�rlanm�� vx rcl rin t hlili üzr treninq t min olunmu�dur.

C dv l A3.5 Az rbaycanda sas Sosial Göst ricil r ,Key Social Indicators in Azerbaijan, 2001–03 Göst�rici 2001 2002 2003 Do�u�da ömür uzunlu�u 71.9 72.2 72.3�btidai t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 98.6 98.8 102.4Orta t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 43.2 63.4 70.5Ali t hsil ümumi q bulun s viyy si (faiz) 13.4 12.5 12.2Ana ölümü s viyy si (h r 100,000 diri do�u�a) 25.4 19.9 18.5Körp l rin ölüm s viyy si (h r bir 1,000 diri do�u�a) 12.5 12.8 12.8M�nb�: Az�rbaycan Hökum�ti, YA��DP T�r�qqi Hesabat�, 2005.

�lkin tibbi xidm�t göst�rilm�si seçilmi� �razil�rd� inki�af etdirils� d�, bütün sistem ç�rçiv�sind� islahatlara h�l� d� ehtiyac var. Az rbaycan DOTS-un hat sini geni�l mndirm kl v r min yay�lmas�n�n qar��s�n� alan add�mlar atm�� v Qlobal Fond t r find nmaliyy l �mi� H�V/AIDS-qrant� t sdiq edilmi�dir.

Geni� islahat günd liyin v idar çilik m s l l rin m hdud höküm t öhd liyi s b bind nBank�n CAS dövrü üzr s hiyy sektorundak� m qs dl ri pilot rayonlarda s hiyy xidm tl rinin yax��la�d�r�lmas� il m hdudla�m��d�r.

S hiyy �slaht� Ö�K 5 rayonda tibbi yard�m xidm tl rin ç�x��n yax��la�d�rmaqla u�ulu olmu�dur. H d f seçilmi� rayonlardak� t kmill �dirilmi� ilkin tibbi yard�m qurumlar�nda x st l rin say� 65%, x st l rin m mnunlu�u is 34%-d n 61%- artm��d�r. Lakin, layih sas i�tirakç�lar� daha geni� miqyasda islahatlar keçirm y inad�ra bilm mi�dir. S hiyy x rcl ri dövl t x rcl rinin 5.3%-d n 5.8%-n artm��d�r, lakin x st xanalar�n say�n�n düzgün mü yy n edilm si d daxil olmaqla x rcl rin s m r si az olmu�dur. Kifay t q d r texnika v i�çi hey tl t min olunmas�na baxmayaraq, xüsusil d kas�blar aras�nda x st xanalardan istifad a�a�� s viyy d dir. S hiyysektorundak� bu gün d k olan t crüb göst rir ki, n z r çarpacaq idar etm ç rçiv si, siyasi iradv sas mü ssis l rin i�tirak� olmadan da kiçik islahatlar ba� 2005-ci ild S hiyy Nazirliyindr hb rlik d yi�il nd n sonra Bank haz�r idi. trafl� S�hiyy� Sektorunun �cmal� (2005 maliyyili) trafl� islahat proqram�n�n sas elementl rini mü yy n edib, hans�lar ki, hal-haz�rda 2006 maliyy ilind S hiyy Sektorunun �slahat� Layih si vasit sil h yata keçirilir.

Sosial s��ortan�n transfer s�viyy�si artm�� v� sistemli islahatlar qaç�n�lmazd�r. CAS dövründ Pensiya v Sosial Yard�m Layih si (PSYL), Kommunal Xidm tl rin Qiym tl rind ki D yi�kliyin PSYL-s�, v kas�bl��n statistikas� v x rit l nm si üzr intensiv i� t r find nd st kl n n sosial s��orta islahat� sah sind dialoq n z r çarpacaq d r c d ir lil mi�dir.

H m pensiyalar h m d sosial yard�m öd ni�l ri vaxt�nda öd nilir v öd m l rd n z rçarpan qal�qlar yoxdur. Prezident siyas t v idar etm çat��mazl�qlar�n� t nziml y n pensiya

82

islahatlar� günd liyini q bul etmi�dir. Pensiyaç�lara dair kompüterl �dirilmi� f rdi uçot sistemi yarad�lmaqdad�r v 1 yanvar 2005-ci ild n etibar n minimum pensiya m bl � i minimum m khaqq�na uy�un olaraq ayl�q 125,000 manata art�r�lm��d�r. Sosial müavin tl r d art�r�lm��d�r. Ünvanl� ail müavin ti 2006-c� ilin iyun ay�nda t tbiq edilm y ba�lay�b. Bu h m dplanla�d�r�lm�� g l c k kommunal xidm tl rin qiym tl rinin art�m�n� kompensasiya etm yköm k ed c kdir.

Hökum�tin m�cburi köçkünl�r� münasib�td� olan strategiyas� “q�samüdd�tli” h�ll�r kimi deyil, uzunmüdd�tli davaml� inki�afa istiqam�tl�ndirilmi�dir. Höküm t m cburi köçkünl rin h yat � raitini davaml� olaraq yax��la�d�rmaq üçün bunu t �viq ed n proqramlar t � bbüsü il ç�x�� edir. DNF qaçq�n v m cburi köçkünl rin m nzil-m i� t � raitinin yax��la�d�r�lmas�na ayr�lan v saitin h cmini n z r çarpacaq d r c d art�r�b. (2004-cü ild 47 milyon AB� dollar�). M cburi köçkünl rin adamba��na g liri ümumi halinin orta göst ricisini bir az üst l mi�dir. (c dv l A3.3). Bank�n müharib d n z r r ç kmi� razil rd n qliyyat v enerji ötürülm si v dig r infrastrukturun tikintisi i�i 1995-ci ild n etibar n Pilot Yenid nqurma Layih si vasit si il hayata keçirilir, hans� ki, bu 36000 m cburi köçkünün öz do�ma torpaqlar�na qay�tmas�na imkan verir. Bu h mçinin 160 000 benefisiar üçün h r birinin orta d y ri 35 000 AB� dollar� olan 190 mikro-layih ni maliyy l �dirmi� ünvanl� sosial fondun sas�n� qoymu�dur. Ölkgöst ricil rinin inki�af� s b bind n B�A-n�n lav resurslar�n�n mövcud olmas� fonunda, Bank M�05-d m cburi köçkünl rin �qtisadi �nki�af�na D st k Layih sinin davam�na q rar vermi�dir ki, bu da sosial fondun v saitl rini art�rm��d�r. Lakin m cburi köçkünl rin m s l rinin ümumi yoxsulluq t hlilin v sah l r üzr proqramlara daha yax�� inteqrasiyas�na v bu sah d t r qqini daha ayd�n mü y n etm k üçün m lumatlar�n t kmill �dirm sin ehtiyac vard�r

C dv l A3.6 Qaçq�nlar�n v m cburi köçkünl rin ayl�q g lir v istehlak x rcl ri (adamba�� manatla)

M�nb� 2002 2003 2004 Faizl�

d�yi�iklik, 2002–04

G�lir

Qaçq�nlar / m cburi köçkünl r 185,772 199,076 217,127 16.9

C mi 179,107 187,880 207,558 15.9

�stehlak Qaçq�nlar / m cburi köçkünl r 163,350 172,071 217,358 33.1

C mi 164,788 175,863 215,595 30.8

M�nb�: Dünya Bank� /Az rbaycan Hökum ti ETS

N�qliyyat sektorunun idar� edilm�si gücl�ndirilib v� yol ��b�k�si sür�tl� inki�af etm�kd�dir. Hökum t qeyri-neft sektorunun inki�af�na mane olan sas probleml ri h ll etm küçün v Bak�dan k nar razil rd iqtisadi imkanlar�n t kmill �dirilm si v sosial xidm tl ri ldetm k imkanlar�n�n art�r�lmas� üçün n qliyyat sektorunda ambisioz investisiya strategiyas�n� q bul edib. Yollar�n inki�af�na büdc d n h miyy tli d r c d v sait ayr�l�b v ciddi donor yard�m� iltamamlan�r. Bank N qliyyat Nazirliyi, YNSD v n qliyyat sektoru üz r çal��an dig r qurumlar�n institusional gücl ndirilm sin yard�m göst rib. Yollar�n saxlan�lmas�na büdc d n ayr�lan v saitin art�m� il üzr h d fi 10% ötüb v t chizatç�lar v podratç�lar aras�nda r qab t art�b. Yol � b k sinin funksional t snifat� ba�a çatd�r�l�b v yol layih l rinin t hlili v prioritetl �dirilm si

83

m qs dil yarad�lm�� Yol Örtüyünün �dar edilm si Sistemi 2005-ci ilin yanvar ayndan i�l m yba�lay�b. Yol Layih si ç rçiv sind � rq-Q rb yolunun mü yy n hiss l rinin b rpas� h yata keçirilm kd dir v bir s�ra k nd yollar�n�n saxlan�lmas� üzr müqavil l r yerin yetirilib. Proqram a�a��dak�lar münasib td tarazla�d�r�lm�� yana�man� t min edir: sas magistrallar�n dörd zolaql� magistrallara çevrilm si; mü yy n ölk h miyy tli v regional yollar�n b rpas�; v ikinci-d r c l v yerli � b k nin mü yy n hiss sinin b rpas�. � imai-C nub tranzit d hlizi üzr ikinci Yol Layih si 2006 maliyy ilind t sdiq edilib. Yollara münasib td h miyy tli t r qqi ldedils d , iri h cmli investisiyalara v yollar�n saxlan�lmas�na ehtiyac var, çünki sas yollar�n 81% b rbad v ziyy td dir. Bundan lav , d niz n qliyyat�, d miryol, hava n qliyyat�, v o cüml d nd , gömrük daxil olmaqla, dig r n qliyyat sektorlar�nda da çoxlu i� görülm lidir. 2006-c� il üzrBEEPS-d göst rilir ki, n qliyyat probleminin sahibkarl�q f aliyy tin mane hesab ed n�irk tl rin say� 2002-ci ill müqayis d art�b. N qliyyat�n asanla�d�r�lmas� üzr dialoq vasit sil ,Bank, ticar t v n qliyyat m s l l ri üzr dövl t v öz l sektorlar aras�nda dialoqun inki�af etdirilm sind , v o cüml d n qon�u Gürcüstan il h min m s l l r üzr m kda�l��n art�r�lmas�nda mü yy n t r qqini ld etm y köm k edib.28 Daha yüks k regional m kda�l�q siyasi amill r il m hdudla�d�r�l�r, lakin.

Enerji subsidiyalar�n�n azald�lmas�na, kommunal haqlar�n�n art�r�lmas�na v� Bak�da sut�chizat�n�n yax��la�d�r�lmas�na dair mü�yy�n add�mlar at�l�b, lakin kommunal sektorda islahat proqram� geni� olaraq qal�r. Enerji v dig r kommunal xidm tl rd , Bank struktur islahatlara, idar etm nin v maliyy effektivliyinin art�r�lmas�na, subsidiyalar�n azald�lmas�na, xidm tl rin t hlük sizliyi v etibarl�l��n�n art�r�lmas�na xüsusi diqq t yetirib. 2006-c� il üzr BEEPS- uy�un olaraq, telekommunikasiya v enerji t chizat�n� sahibkarl�q f aliyy tinin h yata keçirilm sindmane hesab ed n firmalar�n say� 2002-ci ild 9% v 30% il müqayis d 2005-ci ild müvafiq olaraq 5% v 25% s viyy sin enib. Gizli enerji subsidiyalar�n�n azald�lmas�nda, h m y��m�n art�r�lmas�, h m d büdc prosesi il dolay� subsidiyalar�n yani edilm si vasit sil , t r qqi ldedilib. Enerji il ba�l� subsidiyalar�n ümumi s viyy si 2002-ci ild qeyri-neft ÜDM-ün 7.7% s viyy sind n 2004-cü ild 6.5% s viyy sin enib, 2005-ci ild onlar�n 4.7% s viyy sin d k daha da enm si proqnozla�d�r�l�r. M sr fl rin ç�xar�lmas� s viyy sin daha da yax�nla�maq üçün qaz haqq� 2004-cü ild 4 d f v su haqq� 2 d f qald�r�l�b. Bak� üzr sor�u m lumatlar� göst rir ki, içm li suyun keyfiyy ti art�b, lakin ölk nin dig r razil rind ciddi problem olaraq qal�r. Bak�daSu T chizat� Layih si ç rçiv sind sas su t mizl yici stansiyan�n b rpas� dem k olar ki, ba�a çatd�r�l�b, bu da m nb d suyun keyfiyy tini art�r�r.

Lakin, kommunal xidm�tl�rin a�a�� s�viyy�si, say�acla�d�rman�n çat��mazl��, v� h�ddind�n yüks�k normativl�r xidm�t haqlar�n�n y��lmas�na mane�dir v� �irk�tl�rin maliyy� v�ziyy�tinin davaml�l��übh� alt�ndad�r. Kommunal sektorun maliyy v ziyy ti z ifdir v kommersiya nöqteyi-n z rd n s m r li olmaq üçün elektrik enerji, qaz v su t chizat� mü ssis l ri say�acla�d�rman�n art�r�lmas�na v t nziml yici ç rçiv nin t kmill �dirilm sinehtiyac duyur. Kommunal mü ssis l rin öz ll �dirilm si v ya öz l sektorun i�tirak�n�n art�r�lmas� sah sind t r qqi gözl nil nd n a�a�� olub. M lumatlar�n m hdud olmas� su v enerji sektorunda xidm tl rin göst rilm si s viyy sinin yüks lm sini d qiq qiym tl ndirm y imkan vermir. 2002-

28 H min dialoqun sas komponentl rin Bank�n a�a��dak� s n dl ri daxil olub: R�qab�tliliyin yarad�lmas�; �nteqr� edilmi� qeyri-neft ticar�ti v� investisiya strategiyas� (2003 maliyy ili) v Ticar�t v� N�qliyyat�n �nki�af� T�dqiqat� (2003 maliyy ili).

84

ci ild bütün ölk miqyas�nda ba� vermi� q za t krar ba� verm yib, lakin tez-tez ba� ver n lokal q zalarla v geni� s viyy d sistemin s�radan ç�xmas� il , sistemin etibarl�l�� z if olaraq qal�r.

� stiqam t 4: Neft potensial�n�n realla�d�r�lmas�

4-cü istiqatm�tin m�qs�di neft v� qaz inki�af�n�n d�st�kl�nm�si v� maliyy�l��dirilm�si, v� layih�l�rin sosial v� ekoloji t�sirl�rinin azald�lmas�n�n t�min edilm�sidir. Az rbaycan�n neft sektoru, 2002-2005-ci ill r rzind 8 milyard AB� dollar� h cmind investisiyalar il d st kl n r k, qrafik uy�un inki�af edir. AÇQ Faza 1 i�l nm vhasilat layihsind 2005-ci ilin fevral ay�nda ilk neft al�n�b v hal-haz�rda layih d günd lik neft hasilat� 136 min barrel xam neft t �kil edir. Müxt lif amill r BTC boru k m rinin h ddind n art�q mür kk b tikinti prosesinin ba�a çatd�r�lmas�na bir ild n çox l ngim sin t sir göst rib. BTC � irk ti Az rbaycandan boru k m ri vasit sil xam neftin n ql edilm sin 2005-ci ilin may ay�nda ba�lay�b. Neft Ceyhana 2006-c� ilin may ay�nda çat�b. � ahd niz qaz yata��n�n i�l nm sinin birinci fazas� üz r i�l r qrafik uy�un gedir v C nubi Qafqaz boru k m rinin tikilm si il 2006-c� ildqaz ixrac edilm si gözl nilir. Bu hadis l r il , 2005-2007-ci ild neft sektorunda illik art�m�n 60% olmas� proqnozla�d�r�l�r. 2007-ci ild n sonra art�m�n sur ti t dric n azalma�a ba�layacaq, vorta müdd td n uzun müdd t q d r art�m azalma�a ba�layacaq.

Bank Qrupu neft potensial�n�n realla�d�r�lmas�na köm�k etm�kd� katalitik rol oynay�b.Bank Qrupu neft potensial�n�n realla�d�r�lmas�nda köm k etm kd apar�c� rol oynay�b, v h min köm klik yaln�z neft yata�� layih si v BTC boru k m rinin tikintisi üçün maliyy nin ldedilm sind n deyil, h mçinin, n yüks k sosial, traf mühit v t hlük sizlik standartlar�n�n t min edilm sind apar�c� rol oynamaqdan ibar t idi. Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas� (BMK) Az rbaycanda AÇQ Faza 1 neft yata��n�n i�l nm sinin ikinci fazas�n� v 2004 maliyy ilind BTC boru k m rin d st k göst rib, v bu m qs dl öz v saiti hesab�na 61.43 milyon AB� dollar� h cmind kredit v birg kredit vasit sil 31 milyon AB� dollar� ay�r�b. BMK, h mçinin, ölk dbir çox t r fda��n iclaslar�n�n keçirilm sind , yerli halinin, qeyri-hökum t t �kilatlar�n�n v dig rt r fl rin BTC boru k m rinin mar�rutu haqq�nda narahatl�q do�uran m s l l r il tan�� olma�a ça��r�lmas�nda faydal� rol oynay�b. Az rbaycanda QHT qruplar� v BMK-nin traf mühit v sosial m s l l r üzr m kda�lar� daxil olmaqla, bir çox müst qil qurumlar t r find n layih nin davaml� monitorinqi h yata keçirilm kd dir. BTC boru k m rinin in�as� zaman�, BMK m kda�lar� traf mühit üzr (ild dörd d f ) v sosial missiyalarda (ild iki d f ) i�tirak etmi�di. BMK, h mçinin, kreditorlar qrupu ad�ndan f aliyy t göst r n layih l ndirm üzr mü�avirl rl , v BP �irk tinregiondak� f aliyy ti il ba� l� m sl h t göst r n X z r �nki�af Mü�avir � uras� il münt z molaraq laq saxlay�r. Birinci istiqam t üzr müzakir edildiyi kimi, Neft Fondu, büdc sisteml ri, OMXP v D�P diqq t m rk zind olmaqla, B�A Az rbaycana g lirl rin izl nilm si v istifadedilm si sah sind � ffafl��n t min edilm si üçün laz�mi qurumlar�n yarad�lmas�nda mühüm rol oynay�b. H min institusional islahatlar beyn lxalq neft �irk tl ri v banklar üçün layih üçün dahauzun müdd tli v iri maliyy nin ayr�lmas� üçün � rait yaradan idar etm ç rçiv sinin yarad�lmas�nda xüsusi rol oynay�b.

�trafl� monitorinq ç�rçiv�si meydana ç�xan m�s�l�l�rin erk�n mü�yy�n edilm�sin� g�tirib, v� kreditorlar v�t�nda�l�q c�miyy�ti il� onlar�n h�ll olunmas� üzr� birg� çal��b. BMK h mçinin BTC-ni v t nda�l�q c miyy tini monitorinq ç rçiv sin daxil etm y h v sl ndirib, v BTC Az rbaycanda bu i�i s m r li h yata keçir bilib. BMK rüb rzindld edilmi� t r qqini n z rd n keçir n R hb r Komit nin üzvüdür. Bundan lav , BMK-nin

85

Bak�da AÇQ/BTC/KOM (kiçik v orta mü ssis l r) laq l ndirm Proqram� ç rçiv sindlaq l ndirm layih l rinin identifikasiyas� v monitorinqi üzr çal��an m kda�lar� var. Bu

gün d k, h min laq l r BP Mü ssis M rk zi vasit sil i�güzar xidm tl ri v mü ssis l r üçün uzun-müdd tli sifari�l ri ld etm k imkan�n� yaradan t chizat � b k si üzr texniki yard�m venerjinin q na t edilm si v alternativ enerji texnologiyalar� haqq�nda m lumat�n yay�lmas� üçün Energy Bus sistemi (nümayi�l rd 4 486 ev t s rrüfat� i�tirak edib) daxil olub. Proqram BMK-nin kiçik yerli mü ssis l r üçün daha çox imkanlar�n yarad�lmas� üzr s yl rini nümayi� etdirir. BMK-nin Korporativ V t nda�l�q qurumu, h mçinin, sponsorlara regionda v t nda�l�q c miyy tinin potensial�n�n art�r�lmas�nda köm k etm k üçün birg -maliyy l �dirm � klind 200 min AB� dollar� ay�r�b.

5. N tic l rin qiym tl ndirilm si v n tic l r töhf

N tic : q na tb x�

CAS müdd�ti bütün dörd strateji istiqam�t üzr� �h�miyy�tli t�r�qqi göst�rib. Xüsusilmühüm n tic l r birinci v dördüncü istiqam t üzr mü�ahid olunub: neft bumunun idaredilm si v neft potensial�n�n realla�d�r�lmas�na yard�m. Son dörd il rzind ÜDM art�m� ild11% t �kil edib, v qeyri-neft ÜDM-un art�m� ild t xmin n 13% t �kil edib; BTC boru k m rinin tikintisi ba�a çatmaq üzr dir; neft yataqlar�n�n i�l nm si v dig r boru k m rl rinin in�as� c dv luy�un h yata keçirilir; Neft Fondu f aliyy t göst rir, büdc ç rçiv si icra olunur, v Hökum tin enerji g lirl rinin istifad edilm sind � ffafl��n v idar edilm sinin yüks k standartlara cavab verm sinin t min edilm si üzr öhd liyin sadiqliyi onun, 2003 v 2004-cü ill r üçün yegan ölkolaraq, E�T�-y (Hasilat S nayel rinin � ffafl�q T � bbüsü) qo�ulmas�ndan ibar t olan mühüm add�m� il nümayi� etdirilib. �kinci v üçüncü m qs din ld edilm sind d yax�� t r qqi ldedilib, baxmayaq ki, mü yy n vacib sah l rd t r qqi daha a�a�� idi. Davaml� art�m qeyri-neft sektorunda mü�ahid olunub v bank r qab ti, torpaq bazar�, k nd t s rrüfat�n�n kreditl �dirilm si, suvarma, v traf mühit kimi Bank�n d st kl diyi ks r sah l rd t r qqi ld edilib.

C dv l A3.7. CAS N tic l rin Qiym tl ndirilm si, M qs dl r üzr bölgü il

M�qs�d N�tic� �zahat

�stiqam t I: Neft bumunun idar edilm si Q na tb x�

T rif layiq makroiqtisadi idar etm ; neft g lirl rinin � ffaf idar edilm si üçün t l b olunan qurumlar sahsind h miyy tli t r qqi. Lakin h min qurumlar�n real olaraq s�naqdan keçirilm si, iri h cmli neft g lirl ri ba�lananda, növb ti ÖTS dövrün dü� c k.

�stiqam t II: �� yerl rinin yarad�lmas� v qeyri-neft sektorunda art�m

Q na tb x� Qeyri-neft sektorunun davaml� inki�af�; Bank�n d st kl diyi ks r sah l rd , o cüml d n bank r qab tind , torpaq bazar�nda, k nd t s rrüfat�n�n kreditl �dirilm sind , suvarma v traf mühit sah sind yax�� t r qqi. Lakin kiçik v orta mü ssis l r üçün i�güzar mühitin yax��la�d�r�lmas�

86

üçün daha ciddi t r qqiy ehtiyac var.

�stiqam t III: �nfrastrukturun v sosial xidm tl rin t kmill �dirilm si

Orta q na tb x�

Az rbaycan ks r M�M-l rin ld edilm si üçün do�ru yoldad�r. Bank�n t hsil, sosial müdafiislahat�, v ünvanl� s hiyy sah sind müdaxil l rüzr yax�� t r qqi mü�ahid olunur. Lakin, s hiyysektorunda sistem islahatlara ehtiyac var. Yol sektorunun inki�af� sür tlidir, enerji v kommunal sektorunda islahatlar h yata keçirilir, baxmayaraq ki, icran�n sür ti gözl nil nd n daha a�a�� olub.

�stiqam t IV: Neft potensial�n�n realla�d�r�lmas�

Q na tb x� Neft sektoruna yüks k investisiyalar c lb olunub; bütün iri layih l r ba�a çatmaq üzr dir; neft sektorunda art�m�n s viyy si növb ti bir neç il rzind illik 60% s viyy sind planla�d�r�l�b.

Lakin, qeyri-neft sektorunun art�m potensial� v i� yerl rinin yarad�lmas� potensial�n� tam realla�d�rmaq üçün, i�güzar mühitin yax��la�d�r�lmas�, bank sektorunda r qab tin art�r�lmas�, vkorrupsiyan�n aradan qald�r�lmas� sah sind h l d çoxlu i�l r görülm lidir. Sosial sektorlarda, B�A-n�n pensiya v sosial yard�m üzr dialoq vasit sil h miyy tli t siri var, v h rt r fli islahatlar hyata keçirilm kd dir. Hökum t h mçinin m cburi köçkünl r münasib td qay��s�n� art�r�b v m cburi köçkünl rin ya�ay�� raitinin yax��la�d�r�lmas� v iqtisadi imkanlar�n art�r�lmas� üçün davaml� h ll ri axtarma�a ba�lay�b. T hsil sektorunda yeni kurrikulumun haz�rlanmas�nda, pulsuz d rslikl rin paylanmas�nda, v t hsil n tic l rinin monitorinqind t r qqi ld edilib. Su v enerji t chizat� sektorlar�nda restrukturizasiya davam etmkd dir, lakin öz l

sektorun i�tirak�n�n art�r�lmas�nda m hdud t r qqi ld edilib. S hiyy sektoru ciddi narahatl�q do�uran sah olaraq qal�r v Bank dialoq vasit sil siyas t islahat�, �S�, v kiçik investisiya layih l ri istiqam tind mövqel rin d yi�ilm si üzr çal��r.

Davaml�l�q: mümkündür

Artan neft g�lirl�ri il� d�st�kl�n�r�k, islahatlar üzr� davaml� h�yata keçiril�n i� h�min n�tic�l�rinin davaml�l��n�mümkün edir. Hal-haz�rda nailiyy tl rin davaml�l��na t hlükdo�uran sas amill r qeyri-islahatç�lara v maraql� dair l r gör struktur islahatlar�n h yata keçirilm sinin l ngim si; neft g lirl ri k skin artark n maliyy idar etm sinin pisl �m si; d yi�k n neft qiym tl rin v neft k m rinin in�as�nda l ngim l r gör v sait ax�n�n pozulmas�; siyasi v t hlük sizlik mühitinin pisl �m si daxildir. Yum�ald�c� amill r f al YASS prosesi; makroiqtisadi idar etm y xüsusi diqq t; Neft Fondunun taml�� v düzlüyü, uzun müdd tli neft g lirl rinin strateji idar edilm si, büdc nin s m r li haz�rlanmas� prosesi v maliyy hesabatl�l��; art�m m nb l rinin müxt lifl �dirilm si v iqtisadiyyatda geni�l n n i�tiraka YA��DP/CAS prioriteti; v t nda�l�q c miyy ti il dialoqun art�r�lmas�; demokratik prosesin inki�af�na sadiqlik; qon�u ölk l r il sabit laq l rin yarad�lmas� istiqam tind mövqenin d yi�ilm si daxildir. CAS dövründ ba�lanm�� be� layih nin n tic l rinin davaml�l�� (T s rrüfatlar�n Öz ll �dirilm si, Qaz B rpas�, �QTY, T hsil �slahat� v Struktur D yi�iklikl r Yard�m Layih si 2) m liyyatlar�n Qiym tl ndirilm si Departamenti t r find n “mümkün” v ya “çox mümkün” kimi qiym tl ndirilib.

Bank�n f aliyy tinin s m r liliyi v onun töhf si

87

Güclü siyasi dialoq v� sektorlar aras�nda yax�ndan inteqr� edilmi� kreditl��dirm� CAS dövründ� Az�rbaycan�n strateji m�qs�dl�r istiqam�tind� ir�lil�yi�in� �h�miyy�tli töhf� verib. B�A-n�n siyasi dialoqu ölk nin inki�af ed n bazar iqtisadiyyat�na keçidd sas vasit çi olub. Bank Qrupu, htta t cili maliyy l �dirm bo�luqlar� olmad�qda, YAYK traf�nda konstruktiv dialoqu h yata keçir bilib. Hökum t t r find n islahat günd liyinin h yata keçirilm sinin sür tl ndirilm sin niyy tin nümayi� etdirilm sin q d r, Bank maliyy paketinin t qdim edilm sini t kid etm di. SDK-�� v YAYK-� ayr�-ayr�l�qda h yata keçirilm si ç tin olan bir çox islahat t dbirl ri üçün inteqr edilmi� v konsensus quran bünövr yarad�b. �slahatlar sas icraç� agentlikl r il yax�ndan m kda�l�q � raitind haz�rlan�b, v YA��DP-d göst rildiyi kimi, inki�af üçün yeni yana�ma v günd lik yarada bilib. laq l ndirilmi� siyas t d stinin formala�d�r�lmas� v icras�nda Bank�n BVM f dig r donorlar il t r fda�l�� xüsusi h miyy t k sb edib. Bu cür strategiya proqram m zmunu, �S� v missiya vaxtlar� üzr Bank�n komanda üzvl ri aras�nda yüks k s viyy d m kda�l��n olmas�n� t l b edirdi. Müv ff qiyy t düsturu yüks k s viyy dislahat günd liyi v d st kl yici sektor layih l ri aras�nda sinerji v t siredici laq l r yaradan, üzvl ri aras�nda s�x laq si olan ölk komandas� idi. SDK-�� layih sin n zar t bütövlükd ölkkomandas�n�n m suliyy ti kimi qavran�lm��d�r. Bank v BMK komandalar� Az rbaycan v Bank aras�nda yeni laq l r v etibar yarada bilir. Ölk ofisi Hökum t il dialoqda mühüm rol oynay�b.

Portfelin s�m�r�liliyi göst�ricil�ri CAS dövrü �rzind� q�na�tb�x� olub. CAS dövrününvanlanm�� yeni doqquz kredit layih si “t qdim edilib” v onuncu layih daha yüks k s m r lilik sas�nda veril n B�A v saitin gör mümkün olub. CAS dövründ , c mi iyirmi be� layih

qüvv d olub v portfelin statusu q na tb x� s viyy sind saxlan�l�b. Hal-haz�rda, Az rbaycanda icra olunan bütün layih l r q na tb x� kimi qiym tl ndirilir. Portfel v saitinin istifad edilm si d r c si q na tb x� olub, v CAS dövründ orta hesabla ild 18-20% t �kil edib. Davaml� sur tdinfrastrukturun b rpas�nda u�urlu kimi qiym tl ndirilmi�, lakin qaz sektorunda daha geni� islahat günd liyinin icras�nda u�urlu kimi qiym tl ndirilm mi� Qaz�n B rpas� Layih si istisna olmaqla, CAS dövründ ba�lanm�� alt� layih nin ham�s� q na tb x� kimi qiym tl ndirilib. Müst qil Qiym tl ndirm Qrupu (MQQ) t r find n h yata keçirilmi� sonrak� yoxlamalar n tic sindhaz�rk� v iki dig r layih qeyri-q na tb x� kimi qiym tl ndirilib. T hsil üçün Öyr tm v�nnovasiya Krediti üzr , layih interaktiv öyr tm üzr t limd u�urlu olub, lakin MQQ hesab etdi ki, kurrikulumun haz�rlanmas� v qiym tl ndirm komponentl ri u�urlu olmad�. T xir sal�nmaz traf Mühit �nvestisiyalar� Layih sind , MQQ qeyd etdi ki, mü yy nt xir sal�nmaz fiziki h d fl r nail olunsa da (misal üçün, bal�qart�rma zavodlar�), dig rkomponentl r, xüsusil d ekoloji t mizl m komponenti, u�urlu olmay�b. Bank f aliyy ti “qeyri-q na tb x�” kimi qiym tl ndirilmi� Qaz Layih si istisna olmaqla MQQ bütün layih l r üzrBank�n f aliyy tini q na tb x� kimi qiym tl ndirilib, çünki f rz olunub ki, layih özü qaz sektorunda islahatlar�n h yata keçirilm si üçün kifay t q d r � rait yaradacaq. Yaln�z SDK-II ç rçiv sind yüks k s viyy d siyasi dialoqa nail olunandan sonra, qaz sektorunda islahatlar ba�land�. Yuxar�da deyil nl r lav olaraq, 2006 maliyy ilind ba�lanm�� dörd layih nin ham�s� ba� lanma zaman� q na tb x� kimi qiym tl ndirilib, baxmayaraq ki, MQQ t r find nqiym tl ndirm h l ki, keçirilm mi�dir. KAY (keyfiyy tin art�r�lmas� yoxlamalar�) t r find nqiym tl ndirilmi� bütün layih l r v �S�, r smi yay�mda qeyri-q na tb x� kimi qiym tl ndirilmi� T hsil Sektoru S n di istisna olmaqla, “q na tb x�” kimi qiym tl ndirilib. Layih nin ba�a çatd�r�lmas�nda qiym tl ndirm nin sas mesaj� ondan ibar tdir ki, d yi�ikliyin sür tin realistik yana�maq v icrada çevik olmaq vacibdir. �nstitusional potensial�n yarad�lmas�na v hüquqi vfidusiar v zif l rin erk n mü yy n edilm sin diqq t yetirm k, h mçinin, vacibdir.

88

Proqramatik AMF-� (analitik v� m�sl�h�t f�aliyy�ti) do�ru müsb�t add�mlar at�l�b.CAS dövründ �S�-d uzun vaxt t l b ed n t dqiqatlardan sas m s l l r üzr ünvanl� v i�tirakl� siyasi dialoq üçün bünövr yaratmaq üçün, daha uzun v m rh l li vaxt c dv li il , daha q�sa proqraml� siyas t s n dl rin do�ru dönü� mü�ahid olundu. Proqramatik Dövl t X rcl rinin �cmallar� v Yoxsulluq Qiym tl ndirm l ri ayr�-ayr� modullar formas�nda h yata keçirilir, vsiyas ti formala�d�ranlar�n maraqlar�n� v ehtiyaclar�n� n z r almaq üçün daha yüks k çevikliyi n z rd tutur. Ox�ar olaraq, 2004-cü il üzr “Enerji islahat� il ba� l� m s l l r v seçiml r” t dqiqat� ayr�-ayr� enerji sektorlar� v m s l l ri il ba� l� v enerji sektorunda t r fda�lar aras�nda daha f al dialoq üçün sas t �kil etmi� t dqiqatlar d sti v sintezidir. Dünya Bank� �nstitutu son iki il rzind fiskal qeyri-m rk zl �dirm v yerli hökum t potensial�n�n inki�af etdirilm si v MDB-7 ölk l ri aras�nda YASS dialoqunu diqq t m rk zind saxlad�.

Bank, xüsusil� struktur islahatlar� sah�sind�, dig�r t�r�fda�larla yax�ndan �m�kda�l�q göst�rdi. Ümumi islahat sah sind SDK-II v YAYK vasit sil Bank�n yard�m� vBVM-�n d st kl diyi Yoxsullu�un Azald�lmas� v Art�m Mexanizmi (PRGF) aras�nda s�x m kda�l�q göst rilmi�dir. PRGF-�n dördüncü yoxlamas� 2004-cü ilin dekabr ay�nda q na tb x�

s viyy d ba�a çatd�r�lm��d�r v 2005-ci ild proqram ba�a çatd�r�lm��d�r. A�B, Avropa Birliyi v�slam �nki�af Bank� potensial�n yarad�lmas�na z ruri d st k t min etdil r. Avropa Birliyi Tacis Proqram� vasit sil vergi sisteminin modernl �dirilm si sah sind yard�m göst rdi. Bank USA�D il birlikd X zin darl�q Sistemi, D�P v kommunal sektorda t nziml yici islahat sah sind bir komanda kimi çal��d�, v AB� X zin darl�� il büdc islahat� sah sind birg çal��ma�a ba�lad�. Bank AY�B v USTDA il ARDN� -�n restrukturizasiyas� üzr yax�ndan çal��b. Bank, h mçinin, YA��DP-n�n haz�rlanmas� v icras�na yard�m göst rm k üçün A�B, �sveçr v BMT�P il birgçal��d�. BMT�P YA��DP üzr son t r qqi hesabat�na M�M-l rin monitorinqinin daxil edilm sindçoxlu köm klik göst rdi. Bank, BVF v Hökum t aras�nda f al üçt r fli dialoq v s�x m kda�l�q, dig r donorlarla, xüsusil d Avropa Birliyi v USA�D il makro/maliyy idar etm si/idar etmmühiti sah sind nailiyy tl ri d st kl yib. H min m kda�l�q haqq�nda m lumat qo�ma 6-da verilir. Borcalan�n f aliyy t göst ricil ri

Rasional makroiqtisadi idar�etm� v� YA��DP-nin h�yata keçirilm�sin� sadiqlik u�urlu n�tic�l�ri ��rtl�ndir�n �sas amill�r s�ras�nda idi, baxmayaraq ki, b�zi sah�l�rd� islahatlar�n h�yata keçirilm�si sür�ti a�a�� idi. Hökum t islahatlar�n h yata keçirilm si, idar etm nin v hesabatl�l��n gücl ndirilm si v Az rbaycan�n bazar iqtisadiyyat� üçün aç�lmas� sah sind Bankla i�l m yi maliyy l �dirm ehtiyaclar�na gör deyil, Bank�n m sl h tl rind nfaydaland��na gör seçdi. YA��DP münasib td ciddi mövqe bir s�ra sah d trafl� islahat günd likl rinin haz�rlanmas�na g tirib, v h min islahatlar t dric n h yata keçirilir. Az rbaycan�n CP�A reytinqi CAS dövründ h miyy tli d r c d qalx�b. Qaz B rpas� Layih si istisna olmaqla, Borcalan�n h min dövr rzind ba�lanm�� layih l r il ba� l� f aliyy ti QD t r find n q na tb x� v ya çox q na tb x� kimi qiym tl ndirilib. Hökum tin maliyy l �dirm pay� il nisb t n az problem meydana ç�x�b. B zi hallarda struktur islahat�n sur ti gözl nil nd n a�a�� idi. Qism nbunun s b bi CAS dövrünün vv lind ba� vermi� siyasi keçidd n ibar t idi. N tic d ,Az rbaycan CAS dövründ Yüks k S viyy y keçm k v zin , Baza S viyy sind qal�b. Hökum t v Bank�n komandas� ümid edirdil r ki, kommunal sektorda v ticar t/biznes günd liyi üzr struktur islahatlar�n�n sür tinin art�r�lmas� YAYK-�, 2004 maliyy ilind BY�B Enerji �nfrastrukturu Krediti, v 2005-ci ilin ikinci YAYK üzr v saiti x rcl m y imkan yaradacaq.

89

ksin , islahatlar�n sur ti a�a�� idi, v Enerji Krediti v YAYK-� Direktorlar � uras�na yaln�z CAS dövrünün sonunda t qdim olundu.

Layih�nin haz�rlanmas� v� s�m�r�liliyini t�kmill��dirm�k v� v�t�nda� c�miyy�tinin i�tirak�n�art�rmaq üçün daha çox i�l�r görülm�lidir. Az rbaycan Hökum ti bölünmü� v ziyy td dir v Hökum t t r find n q rarlar�n q bul edilm si prosesi mür kk bdir. N tic d layih nin haz�rlanmas� v dan��qlar l ngiyir, çünki layih nin t sdiq edilm si v qüvv yminm si aras�nda uzun vaxt keçir v , bu, layih nin vaxt�nda icra edilm sin t hlük yarad�r. Hökum t h mçinin beyn lxalq texniki yard�m� m hdud � kild q bul edir, bu da f aliyy tin monitorinqin mane yaradan icran�n l ngim sin v analitik bo�luqlara g tirir. N tic d CAS dövründ ba�lanm�� v ya ba� lanmas� planla�d�r�lm�� s kkiz layih d n alt�s�na layih nin uzad�lmas� t l b olunub. lav olaraq, b zi layih l rin icras� sat�nalmalarla ba� l� m s l l r görl ngiyib, v bütün layih l rd Bank�n � ffafl�q standartlar�n�n yerin yetirilm si üçün ehtiyatl� davam etm y ehtiyac var. N tic d CAS dövründ ba�lanm�� v ya ba� lanmas� t yin olunmu� s kkiz layih d n alt�s�na vaxt�n uzad�lmas� t l b olunub. Bundan lav , sat�nalmalarla ba� l� m s l l r gör b zi layih l rin icras�nda l ngim l r ba�lay�b v bütün layih l rd Bank�n � ffafl�q standartlar�n�n yerin yetirilm sini t min etm k üçün ehtiyatl� davam etm k laz�md�r. V t nda� c miyy tinin inki�af� v i�tirak� ox�ar iqtisadi inki�af s viyy sind olan dig r ölk l rnisb t n a�a��d�r v v t nda� c miyy tini islahatlar�n v investisiya layih l rinin haz�rlanmas� vicras� prosesin c lb etm k üçün daha çox s y göst rilm lidir.

K nar amill r

CAS dövründ� n�tic�l�rin �ld� edilm�sin� t�sir göst�rmi� ciddi k�nar �oklar ba� verm�yib. Ölk dövrün ks r vaxt�nda neft qiym tl rinin gözl nil nd n yüks k olmas�ndan faydalan�b. 2003-cü ild prezident Heyd r liyevin dünyas�n� d yi�m si v onun o� lu �lham

liyevin yeni prezident seçilm sind n ibar t olan siyasi keçid CAS- t sir göst rib. H min keçid iqtisadi islahatlar�n yerin yetirilm sind mü yy n l ngim l rl n tic l nib, lakin prezident

liyevin 24 noyabr 2003-cü il tarixli f rman� v ondan ir li g l n t dbirl r islahatlara mühüm t kan verdi. CAS icras� komandaya m lum olan heç bir q r zsiz m nfi t sir m ruz qalmay�b.

6. G l c k t r fda� l�q strategiyalar� üçün n tic l r

• Kifay�t q�d�r uzun vaxt �rzind� Bank�n ah�ngl��dirilmi� yard�m� konsensusu yaratma�a v� Az�rbaycanda siyas�t v� institusional d�yi�iklikl�ri h�yata keçirm�y� köm�k etdi. Müvafiq investisiyalar v texniki yard�mla tamamlanaraq, Bank�n siyasi dialoqda davaml� vuzun müdd tli i�tirak�, neft g lirl rinin menecmentind � ffafl��n v idar çiliyin t kmill �dirilm sind , v , h mçinin, bir s�ra sektorda mühüm siyas t v institusional islahatlar�n h yata keçirilm sind köm k edib. D yi�iklikl rin h yata keçirilm sin kreditl rin ayr�lmas�, texniki d st k v m sl h t xidm tl ri siyasi islahatlar�n formala�d�r�lmas� v h yata keçirilm si, v o cüml d n � xsi maraqlar�n öhd sind n g lm si sah sind Hökum t köm kgöst rilm sind çox s m r li olub. N tic l r: Orta-müdd td siyas t islahatlar� günd liyind il ba� l� davaml� i�tirak�n� t min etm k. Siyas t dialoqu vasit sil Bank�n davaml� i�tirak� Az rbaycan üçün son zamanlar rzind ld edilmi� m nf tl rin konsolid edilm si v davaml� art�m v yoxsullu�un

90

azald�lmas� üçün z ruri olan islahat günd liyind qalan t dbirl rin h yata keçirilm sindmühüm rol oynaya bil r.

• Az�rbaycanda Bank�n siyas�t dialoqu, bilikl�ri v� texniki t�crüb�sin� t�l�bat davam edir. Hökum t tan�y�b ki, Bank�n göst rdiyi yard�m� t min edil n maliyy d n yüks kdir v ,h tta, enerji g lirl ri k skin artark n v Az rbaycan Orta G lirli Ölk l r qrupuna keç rk nBank�n davaml� d st yini alq��lay�r. N tic l r: Siyas t dialoqu, v , o cüml d n, texniki v bilik xidm tl ri daha çox Bank�n Az rbaycana verdiyi sas d y ri formala�d�racaq, v h min d st yin vaxt�nda, etibarl� vyüks k keyfiyy tli olmas� t min edilm lidir.

• Az�rbaycanda yaranan yeni m�s�l� t�diyy� balans�n�n maliyy�l��dirilm�si üzr� t�cili ehtiyaclar� v� YAYK kreditl��m�si olmad�qda siyas�t dialoqunda tam i�tirak�n t�min edilm�si üçün vasit�l�rin yarad�lmas�d�r. T diyy balans� üçün kreditl �m üzrehtiyaclar�n azalmas� v Az rbaycan�n B�A t snifat�ndan ç�xmas�n� n z r alaraq, sas m s lBank�n siyas t dialoqunda i�tirak�n�n davam etdirilm sind n ibar tdir. B zi Orta G lirli Ölk l rd n f rqli olaraq, Az rbaycan�n i�güzar mühitin yax��la�mas�n� v qeyri-neft sektorunun art�m�n� sür tl ndirm k üçün struktur islahatlara davaml� ehtiyac� var. N tic l r: Ba�lan��c nöqt si kimi bilikl rd n daha çox istifad daxil olmaqla, YAYK kreditl �m si olmad�qda, sas siyas t m s l l rind i�tirak�n�n davam etdirilm si üzralternativ metodlar�n yarad�lmas�. Geni� m lumat yay�m� v bilikl rin art�r�lmas� f aliyy tindv t nda� c miyy tinin daha f al i�tirak� sas islahat sah l ri traf�nda daha yüks k anlaman� vkonsensusu yaratma�a köm k ed bil r.

• Siyas�t v� investisiya kreditl��m�sinin s�x inteqrasiyas� v� s�x daxili �laq�l�ri olan ölk� komandas� Bank f�aliyy�tinin s�m�r�liliyini art�r�r. Gaz B rpas� Layih sind n ç�xar�lm�� sas n tic ondan ibar t idi ki, t k investisiya krediti al ti mür kk b restrukturizasiya v

qiym tl rin formala�d�r�lmas� islahat�n�n ba�lanmas� üçün kifay t olan vasit deyil. SDK-II üzr qoyulan � rtl r bu cür sektor m s l l rinin h ll olunmas�nda daha s m r li olub. N tic l r: Siyas t dialoqu v investisiya kreditl �m sinin s�x inteqrasiyas�n� v proqram�n m zmunu, m sl h t v layih l r n zar t üzr Bank�n komanda üzvl ri aras�nda yüks ks viyy d laq l ndirm nin olmas�n� t min etm k.

• CAS dövründ� “proqramatik” �S�-y� keçid bir s�ra vaxt�nda haz�rlanm�� siyas�t qeydl�ri (s�n�dl�ri) v� seminarlar�n keçirilm�si il� n�tic�l�nib. �S� üzr proqramatik yana�ma h m d rin t dqiqatlar�n, h m d daha q�sa, konkret mövzulara v ya konkret m qs dl r aid s n dl rin haz�rlanmas�na, v , o cüml d n, t k t dqiqatlar�n t min ed bil c yi il müqayis ddaha ahngl �dirilmi� siyas t dialoqlar�n�n apar�lmas�na imkan yarad�b. Bu, misal üçün, yoxsullu�un t hlilinin t kmill �dirilm si il n tic l nib. N tic l r: Siyas t dialoqunu v bilikl rin yay�mlanmas�n� art�rmaq üçün proqramatik analitik i�i davam etdirm k v geni�l ndirm k.

• Az�rbaycanda mür�kk�b inzibati v� q�rarlar�n verilm�si prosedurlar� bir çox hallarda layih�l�rin icras�nda l�ngim�l�r� s�b�b olur. Az rbaycanda layih l rin qüvv yminm sind v icras�nda vaxts�z l ngim l r ba� verm y davam edir.

91

N tic l r: �cran� sür tl ndirm k üçün bütün t dbirl r üzr inzibati v q rarlar�n q bul edilm si il ba�l� mane l ri gözl m k v yüks k s viyy li köm kçi qüvv l ri c lb edilm si v bütün s viyy l rd geni� i�tirak�n t min edilm si üzr s yl ri art�rmaq.

• �nformasiya c�h�tind�n z�if sah�l�r t�hlil v� q�rarlar�n verilm�sin� mane edir. S hiyy sektoru v m k bazar� kimi, mü yy n sah l rd d qiq m lumatlar�n olmamas� t hlilv m nal� m qs dl rin v monitorinq göst ricil rinin mü yy n edilm sin mane olur. N tic l r: �nformasiya potensial� z if olan sah l r üzr texniki v m sl h t yard�m�n art�rmaq.

m k bazar�n�n trafl� öyr nilm si i� yerl rinin yarad�lmas� m qs dinin daha yax�� d rk edilm si v ld edilm si üçün vacib elementdir.

• Regional �m�kda�l�q v� inteqrasiya siyas�t nöqteyi-n�z�rd�n ç�tin olsa da, regionda davaml� art�m üçün onun �h�miyy�ti artacaqd�r. Enerji ax�nlar�, ticar t v n qliyyat daxil olmaqla, daha yüks k regional m kda�l�q v inteqrasiyada yani iqtisadi imkanlar mövcuddur. Regionda siyasi v ziyy t qeyri-sabitliyin v mü yy n sah l rd davaml� g rginliy baxmayaraq, regionda ölk l r aras�nda iqtisadi v siyasi laq l rin sabitliyinin arta bilm sinin lam tl ri var, bu da s rh dl raras� müdaxil l r üçün h miyy tli imkanlar yarada bil r. N tic l r: Regional inteqrasiyan�n art�r�lmas�n� gözl m k v haz�rlanmaq, v laz�mi anda, misal üçün, tranzit d hlizinin inki�af etdirilm si kimi, regional s viyy d yard�m göst rm k.

92

C dv l A3.8. Az rbaycan�n uzun müdd tli inki�af m qs dl rinin ld edilm sin dair t r qqi (YA��DP)M�qs�d Mövcud v�ziyy�t

Makroiqtisadi sabitliyin t minedilm si, Holland sindromununqar��s�n�n al�nmas�

Neft g lirl rinin � ffaf v s m r li idar edilm si al tl ri (Dövl t Neft Fondu, �cmal Büdc , OMXP, Neft G lirl rinin �stifadEdilm si üzr Uzun Müdd tli Strategiya, Dövl t �nvestisiya Proqram� v Hesablama Palatas�) yarad�lmaqdad�r v f aliyy tgöst rm y ba�lay�r. Hökum t, iri v qeyri-sabitl �dirm potensial� olan kapital ax�nlar�na baxmayaraq, CAS dövrünün ks rvaxt�nda ÜDM art�m�n�n 11% s viyy sind saxlan�lmas�nda, valyuta m z nn sinin sabitliyinin v t k-r q mli inflyasiyan�nt min edilm sind müv ff qiyy tli olub. CAS dövründ iqtisadi idar etm rasional olsa da, növb ti ÖTS dövründ , y ni iri-h cmli g lirl r ba�lananda yeni al tl r ciddi s�naqdan keçiril c k. 2006-c� ild büdc nin art�r�lmas� narahatl��a s b b oldu, lakinbu anad k inflyasiya n zar td n ç�xmam��d�.

�� yerl rinin yarad�lmas� üçünlveri�li � raitin yarad�lmas�.

Son dörd il rzind qeyri-neft sektorunun illik art�m� 13% t �kil edib. Qeyri-neft iqtisadiyyat�nda art�m ba� verib, lakin m kbazar� v m ��ulluq statistikas�n�n qeyri-adekvat olmas�na gör i� yerl rinin yarad�lmas�n� izl m k ç tindir. Bundan lav ,iqtisadi f aliyy tin ks r hiss si qeyri-r smi sektorun üz rin dü�ür. 1999-cu ild n ba�layaraq, CP�A v BEEPS göst ricil rih miyy tli d r c d qalx�b, lakin, yen d , i�güzar mühit xüsusi diqq t t l b edir. 2005-ci il üzr BEEPS-d lisenziyala�d�rma

rejimi, v , h mçinin, vergi v gömrük orqanlar� il ba� l� davaml� m s l l ri qeyd edib. Korrupsiya sahibkarl�q f aliyy ti üçünmane kimi geni� qavran�lmaqda davam edir.

sas s hiyy v t hsilxidm tl rinin keyfiyy tini vonlar� ld etm k imkanlar�ndab rab rliyi art�rmaq

T hsil sah sind , gözl nil nd n a�a�� sür tl olsa da, yeni kurrikulumun haz�rlanmas�nda v t hsil n tic l rinin monitorinqindt r qqi ld edilib. S hiyy sektoru s hiyy xidm tl rinin ld etm k imkanlar� v b rab rlikl ba� l� ciddi probleml rl üzl �ib,lakin dialoq islahat�n z ruri olmas� haqq�nda m lumatl�l�� art�r�r. Qeyri-adekvat statistika s hiyy sektorunda realistikh d fl rin qoyulmas�n�, v M�M-l rin ld edilm sin dair t r qqinin izl nilm sini ç tinl �dirir.

Yollar, kommunal xidm tl ringöst rilm si, kommunikasiyalar,suvarma daxil olmaqla,infrastrukturunyax��la�d�r�lmas�.

Boru k m ri il veril n suyu Bak� halisinin t xmin n 95%, dig r � h rl rin halisinin 83%, v k nd razil rind halininyaln�z 11% istifad ed bilir. Ox�ar olaraq, � h r sakinl rinin t xmin n 73% adekvat kanalizasiya sistemin qo�ulub, müqayisüçün k nd razil rind bu r q m yaln�z 36% t �kil edir. Payla�d�rma � b k sinin öz l idar etm y verilm sind n sonra elektrikenerji xidm tl ri h miyy tli d r c d yax��la��b. N qliyyat v telekommunikasiyalar n sür tli inki�af ed n sektorlararas�ndad�r. Mobil xidm tl rin yay�lmas� 2005-ci ilin sonuna 23.8% t �kil edib. T l b olunan irriqasiya suyunun 75% çoxunualan fermerl rin say� 2002-ci ild 1%-d n 2004-cü ild 35% s viyy sin qalx�b. H min t kmill �dirm l r h miyy tli olsa da,keyfiyy t probleml ri h l d mövcuddur. Bundan lav , art�r�lm�� y��m v tarifl rin art�r�lmas� vasit sil kommunal sektordamaliyy davaml�l��n�n t min edilm si istiqam tind d t r qqi ld edilib. Kommunal sektorda maliyy davaml�l�� t dric nartark n, öz l sektorun i�tirak�n�n art�r�lmas� daxil olmaqla, struktur islahatlar�n davam etdirilm sin ehtiyac qal�r.

Azt minatl� t b q l r dahayüks k diqq t yetirm k üçünsosial müdafi nin islahat�n�h yata keçirm k

Minimal pensiya v müavin tl r qald�r�l�b v vaxt�nda öd nilir. Pensiya islahat�nda h miyy tli t r qqi ld edilib. Yeniünvanl� sosial yard�m sistemi 2006-c� ilin iyul ay�nda qüvv y minib. Eyni zamanda, 2002 v 2005-ci ill r aras�nda minimalm k haqlar� qald�r�l�b, v orta m k haqlar� h miyy tli d r c d qalxm��d�r. H l d yüks k s viyy d olan yoxsulluq yüks k

sür tl azald�l�r.Qaçq�nlar�n v m cburiköçkünl rin ya�ay�� raitininyax��la�d�r�lmas� v imkanlar�nart�r�lmas�.

Neft Fondu v B�A m cburi köçkünl rin ya�ay�� raitinin yax��la�d�r�lmas� v iqtisadi imkanlar�n�n art�r�lmas� üçün v saitay�r�b. ETS m lumatlar�na sas n, m cburi köçkünl r qrup olaraq halinin qalan t b q l rind n yoxsul deyil. Bank�n h minsektorda, dem k olar ki, on il rzind f aliyy tind n sonra, hökum tin m cburi köçkünl rin ya�ay��n�n yax��la�d�r�lmas� üzrt � bbüskarl�� art�b.

93

C dv l A3.9 Az rbaycan – Ölk y Yard�m Strategiyas�n�n ba�a çatd�r�lmas� matrisi, 2003–05

2003 CAS M�qs�di CAS üzr� f�aliyy�tin monitorinqigöst�ricil�ri Mövcud v�ziyy�t

M QS D 1: NEFT BUMUNUN �DAR ED�LM S�

1a. G�lirl�rin idar� edilm�si üzr� institusional potensial�n inki�af etdirilm�siOrta müdd tli X rcl r Plan� ilbüdc nin haz�rlanmas� vstrateji prioritetl rin seçilm sipotensial�n�n art�r�lmas�

• Bütün dövl t v büdc d nk nar v saitl rdövl t büdc sind c ml �dirilib.

• 2003-cü ild n sonra büdc l rin haz�rlanmas�,d rc edilm si v h yata keçirilm si yeniBüdc Sistemi haqq�nda Qanuna uy�unolaraq h yata keçirilib.

• �qtisadi �nki�af Nazirliyind Dövl t�nvestisiyalar�n�n Qiym tl ndirilm si � öb siyarad�l�b v i�çi hey ti il t min edilib.

• Büdc d nk nar v saitl r dövl t büdc sin daxil edilib.• 2003-cü ild n sonra büdc l rin haz�rlanmas�, d rc edilm si v h yata

keçirilm si yeni Büdc Sistemi haqq�nda Qanuna uy�un olaraq h yatakeçirilib.

• �qtisadi �nki�af Nazirliyind Dövl t �nvestisiyalar�n�nQiym tl ndirilm si � öb si yarad�l�b v 2004-2005-ci ill r üçün Dövl t�nvestisiya Proqram� haz�rlanm��d�r.

• Büdc nin haz�rlanmas� v icras� üçün OMXP-nin erk n fazalar� t �kiledilib.

• 2006-c� ild büdc nin art�r�lmas� narahatl��a s b b olub, lakin, h l ki,inflyasiyan�n n zar t alt�nda olmas� görünür.

ARDNF-�n f aliyy tind� ffafl��n yarad�lmas�.

• ARDNF-�n maliyy v büdc nin icras�haqq�nda rüblük hesabatlar�n�n münt z md rc edilm si

• ARDNF-in beyn lxalq standartlara uy�unaudit yoxlamalar� h yata keçirilib v onlar�nn tic l ri d rc olunub.

• ARDNF-�n f aliyy tin dair qaydalar haz�rlan�b. ARDNF üçünidar etm v menecment ç rçiv si q bul olunub.

• ARDNF-in beyn lxalq standartlara uy�un audit yoxlamalar� h r ilh yata keçirilir v d rc olunur.

• ARDNF-un maliyy / büdc nin icras� haqq�nda hesabatlar� münt z md rc olunur.

• m liyyat x rcl ri istisna olmaqla, ARDNF-un bütün x rcl ri MilliM clis t sdiq üçün t qdim edil n hökum tin illik icmal büdc sindaxil edilib.

Dövl t sat�nalmalar�prosedurlar�n�n gücl ndirilm si,audit sisteminin gücl ndirilm si,mühasibat uçotu v öz lsektorun inki�af�n�nt nziml nm si sah sindislahatlar�n davam etdirilm si

• Hesablama Palatas�n�n münt z m keçirdiyiaudit yoxlamalar� Büdc Sistemi haqq�ndaQanun, Sat�nalmalar haqq�nda Qanun,OMXP v D�P- m l olunmas�n� göst rir.

• Sat�nalmalar sah sind münt z m audityoxlamalar�.

• Dövl t t �kilatlar� v öz l sektorun idar edilm si üçün fidusiar ç rçivaudit v mühasibat uçotu sah sind hüquqi islahat v dövl tsat�nalmalar�n�n islahat� vasit sil gücl ndirilib.

• Sat�nalmalar haqq�nda yeni qanun q bul olunub (icras� 2008-ci ilplanla�d�r�l�b) v öz l v dövl t sektoru qurumlar� üçün BMHS sas�ndamühasibat uçotu haqq�nda yeni qanun (icras� 2009-cu il planla�d�r�l�b).Ekspertl r icra tarixl rini uzad�la bil n optimistik h d fl r kimiqiym tl ndirir.

• Hesablama Palatas�n�n yarad�lmas�na v i�çi hey ti il t min

94


olunmas�na baxmayaraq, onun potensial� v informasiyaya ç�x��m hduddur, bu da onun f aliyy tinin hat dair sini m hdudla�d�r�r.Onun daha da gücl ndirilm sin ehtiyac duyulur.

1b. Makroiqtisadi sabitliyin t�min edilm�siMakroiqtisadi sabitliyin t minedilm si v Hollandsindromunun qar��n�n al�nmas�.

• Müvafiq makroiqtisadi ç rçiv . • BVF proqram�, CAS � rtl ri, SDK-II v YAYK-a uy�un olaraq m qbulmakroiqtisadi ç rçiv t min edilir.

1c. Yoxsullu�un monitorinqinin t�kmill��dirilm�siYoxsulluq v evt s rrüfatlar�n�n maddi v ziyy tisah sind yerli t dqiqatlar�nart�r�lm�� töhf si sas�ndayoxsullu�un monitorinqi,statistika potensial�n�n vsiyas tin qurulu�ununt kmill �dirilm si

• Yenil �dirilmi� yoxsullu�unqiym tl ndirilm si.

• Yoxsulluq haqq�nda m lumatlar v t hlill rlba� l� münt z m m sl h tl �m l r.

• Proqramatik yoxsullu�un qiym tl ndirilm si münt z m h yata keçiril nm sl h tl �m l rl apar�lm��d�r. Hal-haz�rda Bank v Hökum tyoxsullu�un mü yy n edilm si v ölçülm si üçün eyni meyardanistifad edir, v yoxsullu�un qiym tl ndirilm si münt z m olaraqyenil �dirilir. Lakin, ETS t kmill �dirilm lidir, v m k bazar�haqq�nda m lumatlar z ifdir.

S hiyy v t hsil x rcl rinint hlili v ünvanland�r�lmas�sah sind S hiyy v T hsilNazirlikl rinin institusionalpotensiallar�n�n art�r�lmas�.

• OMXP v D�P YA��DP prioritetl rinuy�unla�d�r�l�b.

• S hiyy sah sind M�M-l rin ld edilm siistiqam tind t r qqini izl m k bacar�� daxilolmaqla, r smi statistik m lumatlar�nd qiqliyi v etibarl�l��na minliyinart�r�lmas�.

• S hiyy m lumatlar�n�n t kmill �dirilm si sah sind yaln�z m hdudt r qqi ld edilib v s hiyy sah sind M�M-l rin ld edilm siistiqam tind t r qqinin izl nilm si ç tin olaraq qal�r. Lakin, yeni naziril s hiyy göst ricil rinin müvafiq monitorinqi üzr raz�l�q ld edilib.

• Sah nazirlikl ri OMXP prosesind laz�mi s viyy d i�tirak etmir vDövl t �nvestisiyalar�n�n Qiym tl ndirilm si � öb sinin potensial�gücl ndirilm lidir. Hal-haz�rda sasl� texniki yard�m proqramlar� h yatakeçirilir.

• T hsilin maliyy l �dirilm si qeyri-m rk zl �dirilib v t kmill �dirilib.Lakin, yeni maliyy l �dirm düsturu v mexanizminin haz�rlanmas�ndaciddi l ngim l r ba� verib.

M QS D 2: � � YERL R�N�N YARADILMASI V QEYR� -NEFT SEKTORUNDA ARTIM

2a. Maliyy� sektorunun inki�af etdirilm�si

95


Dövl t banklar�n�nrestrukturizasiyas� vöz ll �dirilm si, Az rbaycanMilli Bank�n�n t nziml yicipotensial�n�n art�r�lmas�

• Bank sistemind ks r banklar�n dövl tm xsus deyil

• Qeyri-sabit maliyy v ziyy tind olanbanklar yoxdur

• Art�r�lan man tl rd n göründüyü kimi, banksistemin etibar art�b.

• ÜDM-d bank sektorunun aktivl rinin art�m�il ölçüldüyü kimi, bank bazarlar�n�nart�r�lmas�.

• BMS-i t tbiq ed n bank sektoru qurumlar�n�npay� 90%-d n yüks kdir.

• ABB dominant bank olaraq qal�r, lakin ümumi bank aktivl rind onunpay� 2005-ci ild 49% q d r enib (BVF m lumatlar�na sas n).

• Bank n zar ti gücl ndirilib. Beyn lxalq standartlara cavab ver n yenibank qanunlar� v prudensial qaydalar qüvv d dir. FSAP tap�nt�lar�göst rir ki, Az rbaycan Milli Bank�n�n obyektd yoxlamalar�ümumiyy tl B�S normalar�na cavab verir. Sistemin daha dagücl ndirilm sin ehtiyac var.

• 2002 v 2004-cü ill r aras�nda c mi man tl rin art�m� 163% t �kiledib.

• Bank sektorunun iqtisadiyyata krediti 2003-2005 ill ri aras�nda 145%art�b. Lakin, sektor kiçik olaraq qal�r: 2003-cü ilin sonuna banksisteminin aktivl ri ÜDM-un 17% t �kil edib, müqayis üçün, M rk ziAvropan�n keçid dövründ olan ölk l rind bank sektorunun aktivl ris ciyyy vi olaraq ÜDM-un 30-40%-ni t �kil edir.

• Beyn lxalq mühasibat uçotu v maliyy hesabatverm si standartlar�bank sektorunda q bul olunmas�n�n s viyy si 90%-d n yuxar�d�r.

Bank sisteminin konsolidedilm si v strateji investorlarv xarici banklar�n bazaragirm si üçün � raitinyarad�lmas�.

• 5 milyon dollar s viyy sin d k minimalkapital�n art�m� t l bi tam yerin yetirilir.Banklar�n say� 38-d n a�a�� s viyy y dü�üb.

• Q�sa-müdd tli maliyy nin tam d y ri 100%art�b.

• �nvestisiya maliyy sinin tam d y ri 200%art�b.

• Ticar t maliyy si üzr orta faiz d r c l ri20% azal�b.

• 2006-c� ilin yanvar ay�na minimal kapital t l bl ri 5 milyon dollaraqald�r�l�b; banklar�n say� 44- dü�üb.

• 2002 v 2005 ill ri aras�nda q�sa-müdd tli maliyy nin tam d y ri 145%art�b.

• 2002 v 2005 ill ri aras�nda investisiya maliyy sinin tam d y ri 114%art�b.

• Xarici bank kapital� il ba� l� m hdudiyy tl r 2004-cü ilin yanvar ay�ndatam olaraq l �v edilib. Lakin, HSBC, biznesin az olmas� s b bini qeyded r k, öz ofisini ba� lad�. Beyn lxalq banklarla bir s�ra yeni birgmü ssis yarad�l�b.

• Ticar t kreditl ri üzr faiz d r c l ri 1-2% dü�üb.

Kiçik öd ni�l r sistemininyarad�lmas�, man tl rins��ortas� v na�ds�zm liyyatlar�n h v sl ndirilm si

daxil olmaqla, bankinfrastrukturunun inki�afetdirilm si

• Maliyy xidm tl rinin maya d y ri azal�b vbanklar�n m nf tliliyi art�b.

• Öd ni�l rin h yata keçirilm si üzr bankhaqlar�n�n azalmas� 25% t �kil edib.

• Qeyri-na�d öd ni� vasit l rind n istifad500%-d n çox qalx�b.

• FSAP qiym tl ndirm si t sdiq etdi ki, iri öd ni�l r sistemi (RTGS) vkiçik öd ni�l r sistemi sistemli h miyy ti olan sistem öd ni�l ri üzrB�S normalar�na cavab verir.

• Bank kreditl ri üzr faiz d r c l ri il ölçüldüyü kimi, xidm t haqlar�orta hesabla 1-2% a�a�� dü�dü, eyni zamanda bank aktivl rin ortam nf tlilik d r c si il ölçüldüyü kimi, banklar�n orta m nf tliliyiorta hesabla 1% art�b (bunun s b bi sistemd r qab tin art�r�lmas� olabil r).

• Öd ni�l rin h yata keçirilm sind n tutulan bank haqlar�n�n azalmas�

96


2% t �kil edib.• Qeyri-na�d öd ni� vasit l rinin istifad edilm si 150%-d n çox art�b.• Na�d öd ni�l rin faizi 2003-cü ild 3.5% v 2005-ci ild 5% azal�b.

Regionlarda maliyyt �kilatlar�n�n yarad�lmas� vfiziki � xsl rin v kiçik v ortamü ssis l rin kreditl �m sif aliyy ti il m ��ul olacaqmikrokredit t �kilatlar� üçün� raitin yarad�lmas� vasit silbank � b k siningeni�l ndirilm si üçün � raitinyarad�lmas�.

• Bak�dan k nar razil rd filiallar� olanbanklar�n say� 2-d n 10-d k qalx�b.

• Bak�dan k nar razil rd bank filiallar�n�nsay� 50-d n 75-d k qalx�b.

• Poçt idar l rind maliyy xidm tl rin ç�x��nöqt l rinin say� 600 poçt �öb sin d kqalxd�.

• Bak�dan k nar razil rd maliyyxidm tl rin ç�x�� nöqt l rinin ümumi say�10 d f qalx�b.

• 2005-ci ild , n az� 10 bank�n 160 bank filiallar� regionlarda yerl �ib.• 55 kredit ittifaq� lisenziya al�b. 20.000 çox fermeri hat ed n 29 kredit

ittifaq� v t xmin n 1100 f aliyy t göst r n Birg Borcalanlar Banklayih l ri t r find n d st kl nib.

• Hal-haz�rda 52 milyon AB� dollar�ndan yuxar� ümumi kredit portfeli,64.000-dan çox f al mü�t risi, onlardan da 39% i�güzar qad�nlar olan19 mikromaliyy t �kilat� f aliyy t göst rir.

• Layih icra olunmaqdad�r v Bak�dan k nar razil rd maliyyxidm tl rin ç�x�� nöqt l rinin say�n�n 1.200 poçt �öb sin çatd�r�lmas�istiqam tind i� apar�l�r.

2b. Kiçik v� orta mü�ssis�l�rin / öz�l sektorun inki�af etdirilm�siKiçik v orta mü ssis l rinbazarlara ç�x��n� asanla�d�rmaqüçün t dbirl r proqram�n�nd st kl nm si v sahibkarlarhüquqlar�n�n müdafi siningücl ndirilm si

• �qtisadiyyatda öz l sektorun pay� 7.5% art�b.• Növb ti BEEPS-d n tic l r yax��la��b.

• Öz l sektorun ÜDM-d pay� 2001-ci ild 71.8%-d n 2005-ci ild 76%qalx�b (DSK-nin m lumatlar�na sas n).

• Sahibkarl��n inki�af�na sas mane l r mü yy n edilib, idxal tarifl riazald�l�b, yeni antiinhisar v investisiya qanunlar� t rtib edilib.

• Az rbaycan�n 2005 BEEPS-d “Sahibkarl�q F aliyy tind Probleml r”göst ricil ri 21-d n 15 t �kil ed r k MDB üzr orta göst ricid nyuxar�d�r.

• CP�A v BEEPS-d ks etdirilmi� i�güzar mühitd t kmill �dirm l rbaxmayaraq, Az rbaycan�n beyn lxalq reytinql rd hallar� h l da�a��d�r.

Kiçik v orta mü ssis l rsektorunda strukturd yi�iklikl rin v texnolojit r qqinin stimulla�d�r�lmas� vregionda sahibkarl��ninki�af�n�n sür tl ndirilm si

• Kiçik v orta mü ssis l r sektorunda i�yerl rinin say� 10% art�b.

• 2002 v 2005-ci ill r aras�nda qeyri-neftsektoruna qoyulan birba�a xariciinvestisiyalar 60% art�b, orta hesabla illikart�m 20% t �kil edib

• Kiçik v orta mü ssis l rin istehsal etdiyi

• CAS dövründ qeyri-neft sektorunun art�m� ild 5-7% art�m etalonunuh miyy tli d r c d öt r k orta hesabla 13% t �kil etdi. Lakin, r smi

statistik m lumatlara sas n, kiçik v orta mü ssis l r sektorunda i�yerl rinin art�m� m hdud olub.

• Qeyri-neft sektoruna qoyulan birba�a xarici investisiyalar 2001-ci ild79.3 milyon AB� dollar�ndan 2004-cü ild 322 milyon AB� dollar�s viyy sin d k qalx�b (DSK m lumat�).

97


mallar�n ixrac� 10% art�b.• K nd razil rind kiçik v orta mü ssis l rin

istehsal�n d y ri 20% art�b.• Bak�dan k nar razil rd qeyri-neft sektoruna

birba�a xarici investisiyalar�n pay� 15% art�b.

• Tikinti, n qliyyat v kommunikasiyalar sektorunda i� yerl rinin say� 3-5% art�b, k nd t s rrüfat�nda is m ��ullu�un s viyy si a�a� � dü�üb

• Hökum tin hesablamalar�na sas n, Regionlar�n �nki�af� üzr Dövl tProqram� son iki il rzind 340.000-dan çox i� yerinin aç�lmas�nag tirib.

• ÜDM-d qeyri-neft m hsullar�n�n ixra� 2002-ci ild 4.2% s viyy sind n2004-cü ild ÜDM-un 7.6% s viyy sin d k qalx�b. 2004-2005 ill rindorta hesabla illik 30% art�m ba� verib.

• Bak�dan k nar razil rd qeyri-neft sektoruna birba�a xariciinvestisiyalar 10% art�b.

2c. K�nd t�s�rrüfat�v� k�nd sektorunun inki�af etdirilm�si� ffaf v i�l k torpaq bazar�n�nv davaml� k nd razil rininmaliiyy l �dirilm si sistemininyarad�lmas�, fermerl rin i�güzarv texniki bacar�qlar�n�nyax��la�d�r�lmas�, sasinfrastrukturunt kmill �dirilm si, v aqro-emalsah sind öz l sektoruni�tirak�n�n art�r�lmas� vasit sil ,k nd t s rrüfat� v k ndsektorunun inki�af� üçünlveri�li � raitin yarad�lmas�.

• Qeydiyyata al�nm�� torpaq qdl rinin say�ild üç min çat�b.

• Pilot vahid da��nmaz mlak�n qeydiyyat�sistemi yarad�l�b v s�naqdan keçirilib.

• 7.000 fermerin v k nd t s rrüfat� sah sindsahibkarl�q f aliyy ti il m ��ul olanlar�nbirg borcalanlar v kredit ittifaqlar�vasit sil maliyy xidm tl rin ç�x�� var.

• K nd razil rinin maliyy l �dirilm sisah sind f aliyy t göst r n 250 t �kilatyarad�l�b.

• M sl h t xidm tl rind n faydalanm��fermerl rin 75% t kmill �dirilmi� üsullardanistifad edir v t s rrüfat�n t kmill �mi� idaredilm sini nümayi� etdirir.

• Regional Torpaq Kadastr� � öb l rinin yarad�lmas� vasit sil � ffaf vi�l k torpaq bazar� yarad�l�b.

• 2004-cü ild 10.000 v 2005-ci ilin yanvar-sentyabr aylar�nda 12.000torpaq qdi daxil olmaqla, c mi 31.5000 torpaq qdi qeydiyyata al�n�b.

• KT�KL ç rçiv sind pilot vahid da��nmaz mlak�n qeydiyyat� sistemiyarad�l�b v s�naqdan keçirilib.

• 2005-ci ilin sonuna 29 kredit ittifaq� v t xmin n 1.100 BirgBorcalanlar f aliyy t göst rib, v onlar�n f aliyy ti 25.000-d n çoxfermeri hat edib. KT�KL kredit x tti il kredit alan dem k olar ki,bütün borcalanlar�n g lirl ri art�b v 90% qazan�lm�� v saiti biznesingeni�l ndirilm sin x rcl yib.

• Regional M sl h t M rk zl ri hat edilmi� regionlarda fermerl rint xmin n 55% il müxt lif m sl h t xidm tl ri vasit sil çal��b. 65%fermerin bilikl ri art�b; 54% m sl h t xidm tl ri t r find n tövsiyolunmu� bir çox t kmill �dirilmi� üsullar� q bul edib; 76% fermerin ailg lirl ri art�r�l�b, v 35% m sl h t xidm ti almay�b. (2005-ci ilinortas�na olan m lumat)

• Ümumi kredit portfeli 52 milyon AB� dollar� v 64.000-d n çox f almü�t risi olan 19 mikromaliyy t �kilat� yarad�l�b.

�rriqasiya suyunun t chizat�n�nt kmill �dirilm si, fermerl rinidar etdiyi “üçüncü d r c liirriqasiya” v drenajinfrastrukturu üçün � raitinyarad�lmas�

• Samur-Ab�eron kanal� v sas Mill-Mu�ankollektoru üzr i�l rin ba�a çatd�r�lmas�

• Su istifad çil ri assosiasiyalar� t r find nt l b olunan s viyy nin 80%-nin t minedilm si �DSM�P t r find n d st kl nir.

• Meliorasiya v irriqasiya haqq�nda

• Samur Çay�nda tikinti i�l ri ba�a çatd�r�l�b v SAK kanal� üzr i� h yatakeçirilm kd dir. MMK drenaj sistemi üzr i� ba�a çatd�r�l�b.

• Ba�a çatd�r�lm�� ikinci d r c li kanallar, adekvat irriqasiya suyunun Su�stifad çil ri Assosiasiyalar�n�n s rh dl rin çatmas� üçün imkanyarad�b.

• Su istifad çil ri assosiasiyalar� t r find n q za hallar�nda çox az texniki

98


d yi�dirilmi� qanun qüvv y minib.• 300 su istifad çil ri assosiasiyas� hüquqi � xs

kimi yarad�l�b.• Hüquqi � xs statuslu su istifad çil ri

assosiasiyalar� olan razil rd m hsulunart�m� 10% t �kil edib.

xidm t göst rilir, misal üçün kanal tam tutulanda.• Meliorasiya v irriqasiya haqq�nda qanun qüvv y minib.• 585 su istifad çil ri assosiasiyas� hüquqi � xs kimi qeydiyyatdan keçib.• T l b olunan suyun 75% v daha çox faizini alan (irriqasiya r q ml ri

il ölçülür) fermerl rin say� 2002-ci ild 1%-d n 2004-cü ild 35%-d kqalx�b.

• �rriqasiyan�n b rpas�ndan faydalanm�� razil rd kinçilik sah l rininstrukturunu kommersiya nöqteyi-n z rd n daha m nf tli kinl rd yi� n fermerl r: 2000 v 2004-cü ill r aras�nda, d nli bitkil r kil nsah 80%-d n 51%-d k azal�b, yem bitkil ri kil n sah l r 1%-d n18%-d k art�b, v alma a�aclar� kil n sah l r 7%-d n 16%-d k art�b.

M QS D 3: �NFRASTRUKTUR V SOS�AL X�DM TL R�N T KM�LL � D�R�LM S�

3a. T�hsil xidm�tl�rinin keyfiyy�tinin art�r�lmas�T hsilin keyfiyy tinin, m kbazar� il laq l rin, resurslar�nbölü�dürülm si v istifadedilm sinin, v keyfiyy t vt hsili ld etm k imkanlar�ndab rab rliyin t hsilinmaliyy l �dirilm si nöqteyi-n z rd n monitorinqinint kmill �dirilm si

• T l b l rin qiym tl ndirilm si üzr millim rk z 2004-cü il üçün yarad�l�b v i�çihey ti il t min edilib.

• Riyaziyyat v Az rbaycan dili f nl ri üzr 4-cü sinif �agirdl rinin nailiyy tl rinin pilotseçm sasl� etibarl� qiym tl ndirm sininba�a çatd�r�lmas�

• 2004-cü ild �agird nailiyy tl rinin qiym tl ndirilm si �öb si yarad�l�b.• 1900 5-ci sinif �agirdi üçün riyaziyyat v Az rbaycan dili f nl ri üzr

pilot qiym tl ndirm h yata keçirilib.• Kurrikulumun, d rslikl rin v t hsil menecmentinin islahat� üzr T hsil

Nazirliyinin plan� t sdiq edilib.

M kt b �agirdl rinin pulsuzd rslikl rl t min edilm sivasit sil ibtidai t hsildimkanlar�n keyfiyy tininart�r�lmas�.

• 1-5 sinifl rind �agirdl rin n az� 90% sasf nl r üzr d rslikl ri var.

• T hsil mü ssis l rin ümumi q bul msal�2001-ci ild 94%-d n 2005-ci ild 98%-qalx�b.

• 17 v ondan yuxar� ya�� olan halinin t hsilmü ssis l rin q bul d r c si 2001-ci ild13%-d n 2005-ci ild 15%- qalx�b.

• �btidai m kt bl r ümumi q bul msal� – 102.4%.• Orta m kt bin yuxar� sinifl rin ümumi q bulun s viyy si 2001-ci ild

43.2%-d n 2003-cü ild 70.5%- qalx�b.• 1-5 sinifl rind 90%-d n çox �agird 2003 v 2004 ill rind pulsuz

d rslikl rl t min edilib.• Ali t hsil mü ssis l rin q bul s viyy si 2001-ci ild 13.4%-d n 2005-

ci ild 18%-d k qalx�b.

3b. �sas s�hiyy� xidm�tl�rinin keyfiyy�tini v� onlar��ld� etm�k imkanlar�nda b�rab�rliyi art�rmaqPilot rayonlar�nda ilkin tibbxidm tl rinin göst rilm sis viyy sini h miyy tlid r c d qald�rmaq, sas

• Bütün pilot rayonlar�nda ilkin tibb qay��s�m rk zl rinin i�çi hey ti il t min edilm si,t chizat� v sas d rmanlarla t min edilm sitam h yata keçirilib.

• �slahatlara dair z if mülkiyy t mövqeyi s b bind n, Bank�n m qs dl rim hdud olub.

• �lkin s hiyy xidm tl rin göst r n t kmill �dirilmi� mü ssis l rdx st l rin say� seçilmi� rayonlarda 65% art�b v raz� qalm�� x st l rin

99


t r fda�lar t r find n s hiyyislahat�n�n m qs dl rinin q buledilm sin köm klik göst rm k,pilot rayonlar�nda s hiyygöst ricil rind ölçül nt r qqiy nail olmaq, s hiyysektoruna dövl t t r find nayr�lan v saiti art�rmaq v dahayax�� ünvanland�rmaq

• �slahat keçirilmi� tibb mü ssis l rindx st l rin say� 40% art�b.

• Pilot rayonlar�nda s hiyy xidm tl rininkeyfiyy ti v onlar� ld etm k imkanlar�n�nb rab rliyi il raz� olan x st l rin say� 20%art�b.

• 2005-ci il üçün Hökum tin x rcl rinds hiyy x rcl rinin pay� 6%-d k qald�r�l�b

s viyy si 34%-d n 61%-d k qalx�b.• Pilot layih l rl m hdudla�an nailiyy tl r seçilmi� rayonlarda ilkin tibb

xidm tl rinin keyfiyy tinin v b rab rliyin art�r�lmas�na g tirib.• �S� v s hiyy m s l si üzr f al dialoq m lumatl�l�� art�r�r v s hiyy

sektorunun islahat� üçün t kan yarad�r.• Dövl t x rcl rind s hiyy x rcl rinin pay� 5.3%-d n 5.8%-d k qalx�b,

lakin x st xalanalar�n düzgün ölçül rd saxlanmas� daxil olmaqla,x rcl rin rasionalla�d�r�lmas� m hdud olub.

3c. Pensiya, sosial yard�m v� �m�k islahat�n�n d�st�kl�nm�siUzun-müdd td davaml�l��t min ed r k, Milli M clist r find n t sdiql nmi� vhökum t t r find n icra olunanyeni pensiya qanunvericiliyinid st kl m k.

• Pensiyalar vaxt�nda öd nilir v pensiyan�nreal s viyy si qeyri-neft ÜDM-un art�ms viyy sind n a�a�� olmayaraq h r ilqald�r�l�r.

• 2005-ci ilin sonunad k, bütün pensiyaç�lar�nkompüterl �dirilmi� f rdi hesablar� olacaq.

• 1 yanvar 2005-ci il tarixd n ba�layaraq minimal pensiyan�n m bl � iayda 125.000 manatad k qald�r�lacaq, v 2006-c� ilin aprel ay�nda onun150.000 manat s viyy sin d k qald�r�lmas� gözl nilir, bu da minimalm k haqq�na b rab r olacaq. Borclar mü�ahid olunmay�b.

• Sosial s��orta haqq�nda qanuna d yi�iklikl r v düz li�l r sosialmüdafi üzr sosial s��orta haqq�n�n y��m�n� eynil �dir c k.

• Pensiya �slahat�n�n Konsepsiyas� Prezident t r find n t sdiq edilib;pensiya il ba� l� yeni qanunvericilik haz�rlanmaqdad�r

• Pensiyaç�lar üçün kompüterl �dirilmi� f rdi uçot sistemihaz�rlanmaqdad�r

Hökum t t r find n haz�rlanm��v t sdiq edilmi� trafl� sosialyard�m islahat� strategiyas�n�d st kl m k.

• Sosial yard�m müavin tl ri vaxt�nda öd nilirv h r il real ifad d qeyri-neft ÜDM-un realart�m�ndan a�a�� olmayaraq art�r�l�r

• Sosial yard�m müavin tl ri daha yax��ünvanland�r�l�r v n a�a�� kvintilmüavin tl rin 50%-ni al�r.

• Ünvanl� sosial yard�m üzr pilot layih ba�açatd�r�l�b, qiym tl ndirilib, v sistemim ölks viyy sind yay�lmas� haz�rlan�b.

• Sosial yard�m müavin tl ri vaxt�nda öd nilir v h r il real ifad d 5%art�r

• Milli m clis t r find n yeni ünvanl� sosial yard�m ç rçiv si t sdiqedilib.

• Ünvanl� ail / yoxsulluq müavin ti sisteminin tam t tbiq edilm si 2006-c� ilin ortas�na planla�d�r�l�b v art�q büdc y daxil edilmi�dir.

100


Restrukturizasiya vöz ll �dirm prosesind olanmü ssis l rd haz�rlanm�� vs�naqdan keçirilmi� m kqüvv l rinin yenid n t �kiliproqramlar�n� d st kl m k

• m k qüvv l rinin sor�usu haz�rlan�b vmünt z m h yata keçirilir.

• m k qüvv l rinin sor�usu 2003-cü ild keçirilib v Milli M ��ulluqStrategiyas�n�n haz�rlanmas� il n tic l nib. m k qüvv l rinin ikincisor�usu 2006-c� ilin aprel-iyun aylar�nda keçiril c k.

3d. M�cburi köçkünl�rin ya�ay��raitinin yax��la�d�r�lmas�Ehtiyac- sasl� yana�maya uy�unolaraq müavin tl ri m cburiköçkünl r ünvanland�rmaq;m cburi köçkünl rin ev vm nzill rl , torpaq sah l ri vk nd t s rrüfat� aktivl ri ilt min edilm sinint kmill �dirilm si.

• M cburi köçkünl rin adamba�� g liri 2005-ciild ümummilli orta s viyy y çat�b.

• Milli sosial müdafi sistemind m cburiköçkünl rin daha s m r li v ünvanl� hatedilm si

• M cburi köçkünl rin orta adamba�� g liri ümumi hasli s�ras�nda ortagöst ricini bir az ötüb.

• Ünvanl� ail / yoxsulluq müavin ti sisteminin tam t tbiq edilm si 2006-c� ilin ortas�na planla�d�r�l�b v art�q büdc y daxil edilmi�dir.

• M cburi köçkünl r aras�nda yoxsullar�n say� hali aras�nda yoxsullu�unorta s viyy sin nisb t n a�a� �d�r.

3e. Enerji sektorunun islahat�Enerji v su t chizat�sektorlar�nda subsidiyalar�nt dric n l �v edilm si, dövl tkommunal mü ssis l rind öz lsektorun i�tirak� v m sr fl rinistifad çi t r find n öd nilm siprinsipl rinin h yatakeçirilm si, qald�r�lan tarifl rinyoxsullara t sirini yum�altmaqüçün subsidiyalar�n dahas m r li ünvanland�r�lmas�.

• Enerji v su t chizat� sektorlar�ndasubsidiyalar�n ümumi s viyy si 2005-ci ilüçün 35% azal�b

• Büdc t �kilatlar� 2003-cü il üçün kommunalhaqlar�n� 100% vaxt�nda öd m y ba�lad�.

• Kommunal xidm t haqlar�n�n t dric nart�r�lmas�.

• Enerji t chizat� il ba� l� subsidiyalar�n ümumi s viyy si 2002-ci ildqeyri-neft ÜDM-un 7.7%-d n 2005-ci ild 4.8%- endi v 2006-c� ildh min r q min 4.2%-d k dü�m si proqnozla�d�r�l�r.

• Enerji t chizat�n� sahibkarl�q f aliyy ti üçün problem kimiqiym tl ndir n �irk tl rin say� 2002-ci ild 30%-d n 2005-ci ild 25%-

enib (2005 BEEPS).• Tarifl ri mü yy n ed n t �kilat h miyy tli d r c d gücl ndirilib.• Büdc t �kilatlar� kommunal öd ni�l ri vaxt�nda öd yir.• Kommunal mü ssis l r üçün m rh l l r bölünmü� orta-müdd tli tarif

siyas ti q bul olunub.• Su haqq� iki d f , qaz haqq� is dörd d f qald�r�l�b.

3f.Kommunal xidm�tl�rin t�kmilll��dirilm�si

101


Öz l sektorun kommunalxidm td i�tirak� üçün � ffaf vd qiq mü yy n edilmi� � rtl rimü yy n etm k, kommunalsektorun istehsal vpayla�d�rma (“downstream”)hiss sinin öz ll �dirmproqram�n� ba�a çatd�rmaq, qazpayla�d�r�lmas� üzrmüqavil l rin imzalanmas�n� vhüquqi olaraq t sdiq edilm sinit min etm k, elektrik enerjininötürülm si üzr mövcudproqram� d st kl m k

• Kommunal sektor m liyyat v istismarx rcl rini öd yir

• T chizatda fasil l rin m l g lm si iln tic l n n infrastrukturun da��lmas� ilba� l� ciddi hallar ba� verm yib

• Qaz�n payla�d�r�lmas� sistemind öz lsektorun i�tirak� üzr m liyyatlar ba�açatd�r�l�b.

• 2002-2005 ill r aras�nda elektrik enerji t chizat�nda art�m 21% v qazistehsal�nda art�m 12% t �kil edib.

• 2002-ci ild bütün ölk miqyas�nda ba� vermi� q za t krar ba�verm yib, lakin tez-tez ba� ver n lokal q zalarla v geni� s viyy dsistemin s�radan ç�xmas� il , sistemin etibarl�l�� z if olaraq qal�r.M sr fl rin ç�xar�lmas�na yax�nla�maq üçün qaz�n qiym ti 2004-cü ilddörd d f qald�r�l�b.

• Kommunal sektorda y�� m sah sind t r qqi qar��q idi. Enerjisektorunda y��m 2003-cü ild 54%-d n 2005-ci ild 56.4%- qalxsada, qaz v su t chizat� sektorlar�nda y��m qald�r�lm�� tarif d r c l rincavab olaraq a�a�� dü�üb. Qaz sektorunda y��m 70%-d n 50%-d kdü�üb v su t chizat�nda 73%-d n 69%-d k dü�üb.

• Enerjinin payla�d�r�lmas� sektorunda v qism n su t chizat� sektorunda(ölk nin bir neç rayonu) idar etm müqavil l ri qüvv d idi.

• Ümumiyy tl , kommunal sektorun maliyy v ziyy ti yax��la�sa da, z ifqal�r v elektrik enerji, qaz v su t chizat� mü ssis l rinin kommersiyanöqteyi-n z rd n s m r li olmas� üçün say�acla�d�rman�n art�r�lmas�nav t nziml yici ç rçiv nin t kmill �dirilm sin ehtiyac var.

Su t chizat� sah sind t ciliinvestisiya proqram�n�n ba�açatd�r�lmas�; Bak�da su t chizat�üçün idar etm müqavil sininimzalanmas� v t sdiq edilm si.

• Yax��la�d�r�lm�� su m nb yind n istifadetm k imkan� olan insanlar�n say� 77%-qalx�b

• Su t chizat� sisteminin t hlük sizliyininanan Bak� halisinin say� 50%- qalx�b

• T kmill �dirilmi� kanalizasiya sistemind nistifad etm k imkan� olan insanlar�n say� 2%art�b.

• Bak�da su il keç n x st likl rin say� azal�b.

• � h r razil rind 93% daxil olmaqla, bütün ev t s rrüfatlar�n�nt xmin n 76% yax��la�d�r�lm�� su m nb yind n istifad etm k imkan�var.

• Bak�da sas su t mizl yici stansiyan�n b rpas� ba�a çatmaq üzr dir, buda suyun m nb d keyfiyy tini art�r�r.

• Bak�da sor�u m lumatlar� içm li suyun keyfiyy tinin yax��la�mas�n�göst rir.

• T kmill �dirilmi� kanalizasiyaya qo�ulmu� halinin faizi: � h rrazil ri – 2002-ci ild 96.2%-d n 2003-cü ild 98.4%- qalx�b; K ndrazil ri – 2003-cü ild 78.3%-d n 84.1%- qalx�b (ETS m lumatlar�).

3g. N�qliyyat xidm�tl�rinin t�kmill��dirilm�siYollar�n bütün növl rinis m r li idar etm k.T nziml yici v kommersiyafunksiyalar�n�n ayr�lmas� il ,N qliyyat Nazirliyininyarad�lmas� v i�çi hey ti ilt min edilm si. Öz l / dövl tsektorunun m sl h tçi

l h l d � t dbi l

• Yolun idar edilm sinin restrukturizasiyas�.• Yol örtüyünün idar edilm si sistemi

qura�d�r�l�b.• Yollar�n t hlük sizliyi üzr milli proqram

haz�rlan�b.• Yollar�n saxlan�lmas�na büdc d n ayr�lan

v sait ild 10% art�r.• Yol büdc sind v saitin 60% tender

• N qliyyat Nazirliyinin yarad�lmas� il ba� l� olaraq yol sektorunun idaredilm si.

• Yol � b k sinin funksional t snifat� ba�a çatd�r�l�b v yol layih l rinint hlili v prioritetl �dirilm si üçün Yol Örtüyünün �dar Edilm siSistemi 2005-ci ilin yanvar ay�ndan i�l m y ba�lay�b.

• Yol h r k tinin t hlük sizliyi üzr milli plan 2005-ci ilin mart ay�ndahaz�rlan�b.

• Yollar�n saxlan�lmas�na büdc nin art�r�lmas� 10% illik h d fini ötüb v

102


qruplar�n�n haz�rlad�� t dbirl rvasit sil N qliyyatm sr fl rinin v l ngim l rinazald�lmas�.

proseduru vasit sil x rcl nir.• M rk zi Asiyaya qeyri-neft tranzit n qliyyat

ax�n�n�n art�r�lmas�.• Amsterdamdan Bak�ya yükda��na haqlar�n�n

8-12% azald�lmas�, Bak�dan Amsterdamayükda��ma haqlar�n�n 5-6% azald�lmas�

• Amsterdamdan Bak�ya n qliyyat vaxt�n�n 1gün azald�lmas� (Pol�an�n Avropa Birliyinq bul olunmas�ndan sonra)

t chizatç�lar v podratç�lar aras�nda r qab t artmaqda idi.• Avropa – Qafqaz – Asiya n qliyyat d hlizi vasit sil Az rbaycana n ql

edilmi� mallar 2001-ci ild 32,485 min tondan 2005-ci ild 46,700 tonaqalx�b.

• Yol büdc sind v saitin 60%-d n yuxar� hiss si tender proseduruvasit sil x rcl nir.

• Amsterdamdan Bak�ya yükda��ma haqlar� 8-12%, Bak�dan Amsterdamais yükda��ma haqlar� 5-6% azal�b.

• Amsterdamdan Bak�ya n qliyyat vaxt� 1 gün azal�b.3h. T�bii resurslar�n idar� edilm�sinin t�kmill��dirilm�siK ndl rin i�tirak� t minedilm kl , otlaqlar�n vme� l rin idar edilm sinint kmill �dirilm si, xüsusih miyy t malik olan

ekosisteml rlin idaredilm sinin t kmill �dirilm si,n r bal�� populyasiyas�n�nb rpas�; bioresurslar�n idaredilm si üçün davaml�maliyy l �dirm nin t minedilm si

• GEF layih si icra olunur.• Layih razil rind torpaqdan dayanaql�

istifad planlar� haz�rlan�b.• Bal�qart�rma mü ssis si f aliyy t göst rir

• Bal�qart�rma mü ssis si f aliyy t göst rir. sas h d fin ild 15 milyonolmaqla, f aliyy tin birinci ili rzind alt� milyon cavan bal�qyeti�dirilib.

• M qs di me� v otlaqlar�n idar edilm sinin t kmill �dirilm si vbiomüxt lifliyin konservasiyas� olan K nd traf Mühiti Layih si t sdiqedilib.

• X z r Milli T dbirl r Plan� haz�rlan�b.• Neft hasilat�n�n traf mühit t sirini azaltmaq üçün T hlük li

Tullant�lar�n �dar edilm si Strategiyas� 2004-cü ild q bul olunub.traf mühitin çirkl nm sini izl m k üçün milli monitorinq

departamenti v tullant�lar�n l �v edilm sini laq l nldirm k üçünT hlük li Tullant�lar�n �dar Edilm si Agentliyi yarad�l�b.

M QS D 4: NEFT POTENS�ALININ REALLA� DIRILMASI

Mü yy n edilmi� vaxtc dv ll rin uy�un olaraq BTCboru k m ri, � ah D niz, C nubiQafqaz boru k m ri v dig rneft v qaz layih l ri üzri�l rin ba�a çatd�r�lmas�.

• BTC boru k m rinin tikintisinin traf mühitüzr beyn lxalq standartlara cavab ver n� klind ba�a çatd�r�lmas�.

• Türkiy y qaz�n ixrac� v � ahd niz yata��n�nvaxt�nda i�l nm si

• BTC vasit sil neftin ixrac� 2005-ci il d kba�lanmal� idi.

• BTC boruk m ri 2006-c� ilin bahar f slind i�l m y ba�lad�.• Qaz yataqlar� v boru k m rl ri il ba� l� i�l r 2007-ci il üçün

planla�d�rd�� kimi gedir.• 2005 v 2007-ci ill r aras�nda neft sektorunda art�m�n ild 60% olmas�

proqnozla�d�r�l�r.• BMK-nin töhf si neft yata� � üzr layih üçün v ondan ir li g l n neft

k m rl rinin tikintisi üçün maliyy nin ld edilm sind , v n yüks ksosial, traf mühit v t hlük sizlik standartlar�n�n t min edilm sindkatalitik oldu. B�A v BVF Az rbaycana g lirl rin izl nilm si v idaredilm sind � ffafl��n t min edilm si üçün laz�mi qurumlar�nyarad�lmas� üçün köm klik göst rm kd mühüm rol oynay�b, buolmadan beyn lxalq neft �irk tl ri v saitin ayr�lmas�na t r ddüdl

103


yana�ard�.

104

C dv l A3.10 Planla�d�r�lan baza kreditl �m si proqram� v faktiki n tic l r (milyon dollarla) 02-05 maliyy ill ri üçün 2003-cü

ilin CAS-d planla�d�r�l�b $Planla�d�r�l�b

02-05 maliyy ill ri üçün faktiki kredit verilib

$h yata keçirilib

Bak� � h rind su t chizat� (Supp) T hsil (APL) �rriqasiya Öz l sektorun inki�af� Pensiyalar Enerji sektoru (BY�B)

traf Mühit YAYK-I K nd icmalar� infrastrukturu

12.9 18.0 30.0 10.0 10.0 40.0 8.0

20.0 15.0

H yata keçirilib 12/10/02 H yata keçirilib 5/27/03 H yata keçirilib 6/17/03 Mal.Xim h yata keç. 1/6/05 H yata keçirilib 6/10/04 H yata keçirilib 5/17/05 H yata keçirilib June 05 H yata keçirilib 5/17/05 H yata keçirilib 6/3/04 M cburi Köçkünl r Layih si ( lav edilib) 2005 maliyy ili

12.9 18.0 35.0

12.25 10.0 48.0 8.0

20.0 15.0 12.0

C mi 163.0

C mi 183.15

105

C dv l A3.11. Kreditl �m il ba� l� olmayan planla�d�r�lm�� xidm tl r v faktiki n tic l r�l /plan N�tic� 2003 maliyy� ili Ölk d Maliyy Hesabatl�l��n�n Qiym tl ndirilm si H yata keçirilib Ticar tin Asanla�d�r�lmas� Strategiyas� H yata keçirilib Ticar tin Diaqnostik T dqiqat� H yata keçirilib Dövl t X rcl rinin �cmal� H yata keçirilib Yoxsullu�un Qiym tl ndirilm si H yata keçirilib Elektrik enerji, t bii qaz, neft v m sl h tverici texniki yard�m

H yata keçirilib

Munisipal �nfrastruktur üzr Sor�u H yata keçirilib 2004 maliyy ili T hsil Sektoru haqq�nda Qeyd ( lav edilib) H yata keçirilib 2004 maliyy� ili Marketinq v Aqro-Emal M s l l rinin T dqiqat� H yata keçirilib 2005 maliyy ili Enerji Sektorunun T dqiqat� H yata keçirilib 2005 maliyy ili Kommunal xidm t haqlar�n�n d yi�ilm sinin k nd razil rin t siri

H yata keçirilib

Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si (FSAP) H yata keçirilib ��güzar Mühitin T dqiqat� �llik Etalon Sor�usuna d yi�ilib (h yata

keçirilib) S hiyy Sektorunda Potensial Quruculu�una Texniki Yard�m

H yata keçirilib

C nubi Qafqazda Telekommunikasiyalar /PPIAF Texniki Yard�m�

H yata keçirilib

C nubi Qafqazda Ticar tin Asanla�d�r�lmas�na Texniki Yard�m /Siyas t Qeydl ri

H yata keçirilib

2005 maliyy� ili Ölk nin �qtisadi Memorandumu (yenil �dirilmi�) T xir sal�n�b Transqafqaz Turizmin Texniki Yard�m (IDF) H yata keçirilib Dövl t X rcl rinin �cmal� – (yenil �dirilmi�) Proqramatik, h yata keçirilm kd dir Ali T hsil haqq�nda Qeyd L �v e S hiyy Sektorunun �cmal� ( lav edilib) H yata keçirilib 2006 maliyy ili PSIA m k Bazar�n�n T dqiqat� ( lav edilib) H yata keçirilib Yoxsullu�un Proqramatik Qiym tl ndirilm si ( lavedilib)

Birinci fazas� h yata keçirilib

106

Qo�ma 4

Minilliyin �nki�af M qs dl rin Nail Olmaq Gerç kliy N D r c d Uy� undur Minilliyin �nki�af M�qs�di

Cari v�ziyy�t M�qs�d� 2015-ci il� nail olman�n perspektivi

G lirl laq dar yoxsullu�un yar�bayar� azald�lmas�

2001-ci ild Az rbaycan halisinin t qrib n 50 faizi yoxsulluq v ziyy tindya�ay�rd�. R smi hesablamalara gör ,2004-cü ild halinin 42.5 faizi yoxsul idi.

Mümkündür. Neft sektorundak� bum,habel qeyri-neft sektorunda yeni i� yerl ri yaradan iqtisadi faliyy tl rin geni�l nm si v sosial t minat sistemi siyas tl ri, güman ki, Az rbaycan�n bu m qs d 2015-ci ild n daha tez çatmas�na imkan ver c kdir.

Universal ibtidai thsilnail olmaq

Natamam orta thsil sah sind (1-9-cu sinifl r) q bulun s viyy si 90 faizd nxeyli yüks k olsa da, yoxsul hali aras�nda t hsili yar�mç�q qoyanlar�n say� yoxsul olmayanlarla müqayis d daha yüks kdir. Bu sektorla laq dar narahatç�l�qlar daha çox keyfiyy tl ba� l�d�r ki, buraya getdikc daha da qloballa�an iqtisadiyyat�n t l bl rin cavab verm küçün z ruri bilik v bacar�qlar�n yarad�lmas� ehtiyac� da daxildir.

Mümkündür. Ölk y irs qalan t hsil sistemi universal ümumi t hsili, dem kolar ki, t min edir. Bu sektorla ba� l� probleml r t hsil almaq imkan� il deyil, daha çox keyfiyy tl ba� l�d�r.

�btidai t hsild gender b rab rliyin nail olmaq

Sor�ular�n n tic l rin sas n, natamam orta t hsild i�tirak (1-9-cu sinifl r) sah sind h miyy tli gender f rql ri mövcud deyildir. Lakin q�zlar�n, xüsusilk nd yerl rind , tam orta v ali t hsil almaq imkanlar� daha çox narahatç�l��a s b b olur.

Mümkündür. Xüsusil k nd yerl rindq�zlar�n orta m kt bi o� lanlara nisb t ndaha erk n t rk etm sin v q�zlar�n bundan da az hiss sinin orta m kt bd nsonra t hsilini davam etdirm sinbaxmayaraq, ibtidai t hsild gender b rab rsizliyin d lal t ed n h r-hans� sübutlar yoxdur.

Be� ya�a q d r u�aqlar aras�nda ölüm hallar�n�nüçd iki d fazald�lmas�

R smi m lumatlara sas n, 2002-ci ildbe� ya�a q d r u�aqlar aras�nda ölümün s viyy si h r 1000 diri do�ulmu�a 23.1 n f r, körp l r aras�nda ölümün s viyy si is h r 1000 diri do�ulmu�a 12.8 n f rolmu�dur. Dig r t r fd n sor�ulara saslanan hesablamalar göst rir ki, 1990-

c� il üzr M�M m qs dl ri üçün istifadedil n ilkin v ziyy t göst ricil ri, y ni 5 ya�a q d r u�aqlar aras�nda ölüm vkörp l r aras�nda ölümün s viyy l ri h r1000 diri do�ulmu�a 106 v 84 n f rolmu�, 2002-ci ild is bu göst ricil rmüvafiq olaraq 96 v 76 n f r enmi�dir. Buna baxmayaraq, UN�CEF S hiyy�slahat� Layih sinin hat etdiyi pilot rayonlarda körp l r aras�nda ölümün s viyy sinin h r 1000 diri do�ulmu�a 73.2 n f rd n (2002) 63.7 n f r q d r (2004) 13% dü�düyünü m ruz etmi�dir - g rbel s viyy saxlan�larsa v bütün ölküzr ld edil rs , bu, Az rbaycan� 2015-ci il 2/3 d f azalmaya nail olmaq üçün t l b olunan temp geri qaytaracaqd�r.

Ehtimal azd�r. M lumatlar�n qeyri-d qiqliyi ir lil yi�in qiym tl ndirilm sini mür kk bl �dirir. Be� ya�a q d r u�aqlar aras�nda ölüm hallar�n� 2/3 d f azaltmaq üçün 1990-c� ild n 2015-ci il d k h r il 4.4% azalma t l b olunur. Lakin 1990–2000-ci ill r rzind Az rbaycan yaln�z h r il t qrib n 0.9% s viyy sind ir lil yi� etmi�dir. Bel likl , Az rbaycan ilkin s hiyy xidm tini gücl ndirm k vyoxsullar�n ondan istifad imkanlar�n� geni�l ndirm k üçün raz�la�d�r�lm�� t dbirl r görm zs , bu M�M-in gerç kl �m m si riski il üzl � c kdir.

Ana ölümü hallar�n�ndördd üç d f

Çox Göst ricili Klaster Sor�usunda (UN�CEF) 1990-c� ild ana ölümünün

Ehtimal azd�r. Müst qil sor�ulara sas n, ana ölümü göst ricisind art�m�n mü�ahid

107

Minilliyin �nki�af M�qs�di

Cari v�ziyy�t M�qs�d� 2015-ci il� nail olman�n perspektivi

azald�lmas� s viyy si h r 100,000 do�u�a 79 ölüm v2000-ci ild is h r 100,000 do�u�a 94 ölüm mü yy n edilmi�dir. Dövl tStatistika Komit sinin m lumatlar�na sas n, 2002-ci ild ana ölümü göst ricisi

h r 100,000 do�u�a 19.9 ölüm s viyy sind olmu�dur ki, bu, 2000-ci ildolan 37.6 ölüm il müqayis d 52% azalma dem kdir.

olunmas�, r smi m lumatlarda is ana ölümü hallar�n�n azald��n�n göst rilm si ça�q�nl�q yarad�r. �lkin s hiyy xidm tinula��m� v onun keyfiyy tini yax��la�d�rmaq üçün s hiyy sektorunda h rt r fli islahatlar�n apar�lmad�� bir � raitd , ehtimal ki, Az rbaycan bu m qs di h yata keçir bilm y c kdir. S hiyy il ba� l� M�M-l rl laq dar olaraq - m lumatlar�n y��lmas� vkonsepsiyalar�n izah�/t rifl r sah l rindprobleml r h ll edilm lidir ki, h d fl ri gerç kliy uy�un mü yy n etm k vonlar�n monitorinqini aparmaq mümkün olsun.

H�V/A�DS-in yay�lmas�n�n azald�lmas�

H�V virusuna yoluxmu� Az rbaycan v t nda�lar�n�n say�n�n regional standartlar bax�m�ndan a�a�� oldu�u hesab edilir, lakin 1999-cu ild n 2000-ci ilq d r haqq�nda m lumat veril n yeni yoluxma hallar�n�n say� iki d f artm��d�r. Serotipin üstünlük t �kil etm si il ba� l� m hdud ara�d�rmalar keçirildiyind n vdavran��la laq dar heç bir ara�d�rma keçirilm diyind n virusun gerç k yay�lma d r c si m lum deyildir.

Mümkündür. Virusun yay�lma s viyy sinin çox a�a�� oldu�u hesab edilsd , hesablamalara gör , ölk d 600,000 venadaxili narkotik maddq bul ed n � xs vard�r ki, yoluxma hallar�n�n 63%-i m hz onlar�n pay�na dü�ür. H m seruma n zar t, h m d davran��la ba� l� n zar t apar�lmal�, el c d H�V/A�DS-in profilaktikas� vbel x st l r xidm t m s l sin daha böyük diqq t göst rilm lidir. 2004-cü il dekabr ay�n�n 1-d , S hiyy Nazirliyi A�DS, v r m v malyariya il mübarizaparmaq üçün Qlobal Fondun maliyyd st yi il H�V/A�DS layih sinin icras�na ba�lam��d�r.

V r min yay�lmas�n�n azald�lmas�

2003-ci ild v r min yay�lma s viyy si h r 100,000 n f r 50 x st , ana ölümü göst ricisi is h r 100,000 n f r 12 ölüm s viyy sind olmu�dur. X st lik 14% hallarda ölüml n tic l nir ki, bu yüks kgöst ricidir. X st l nm hallar� vv lki kimi t qrib n 25% s viyy sind a�kar olunur v bu, 70% s viyy sind olan beyn lxalq standartdan xeyli a�a��d�r. Eyni zamanda, x st l nm hallar�n�n yaln�z çox kiçik hiss si DOTS vasit sila�kar olunur. Sa�alma 84% hallarda mü�ahid olunur ki, bu da 85% h d finyax�nd�r.

Mümkündür. ÜST-ün V r m N zar tüzr Qlobal Proqram�na sas n, 2003-cü ild halinin 48%-i DOTS-la hatolunmu�dur. X st liyin yay�lmas�n�nazald�lmas�n� n z rd tutan M�M-i h yata keçirm k üçün siyasi q tiyy t v lavresurslar t l b olunur ki, hat dair si haz�rk� s viyy d n 100%- q d rgeni�l ndirilsin.

Ekoloji davaml�� t min etm k (t hlük siz sudan istifad imkan� olmayan halinin say�n�n yar�bayar� azald�lmas� da daxil olmaqla).

ld olan hesablamalara sas n, bütün ev t s rrüfatlar�n�n t qrib n 76%-i nisb t nyax�� içm li su m nb yind n istifad edbilir – � h r yerl rind 93%, k nd yerl rind 58%.

Ehtimal azd�r. Hökum t YA��DP-uy�un olaraq k nd yerl rinin su t chizat�n� özünün dövl t investisiya proqram�nda müvafiq prioritet kimi t sbit ed rs , yaln�z bu halda bu M�M- nail olmaq mümkün olacaqd�r.

Qeyd: 1990-c� il üzr ilkin v ziyy t dair m lumatlar ld olmayan hallarda, M�M h d fini müt nasib formada hesablamaq üçün m lumat�n mövcud oldu�u n yax�n ilin göst ricil rind n istifad edilmi� v 2015-ci ilin h d fi ld olan baza ilin nisb t n mü yy n olunmu�dur.

108

Qo�ma 5

V t nda� C miyy ti, Qeyri-Hökum t T �kilatlar� il Ölk T r fda� l�q Strategiyas� il laq dar M sl h tl �m l r

�ctimaiyy tl m sl h tl �m l r h sr edilmi� iki d yirmi masa görü�ünd v t nda� c miyy tinin geni� v f rqli t rkibli nümay nd l ri il Ölk T r fda�l�q Strategiyas�ndak� prioritetl r müzakir olunmu�dur. ��tirakç�lar ölk d inki�af prosesl rinin perspektivl rindair dü�ünc l ri v bax��lar� il bölü�m k v onlar� maraqland�ran suallar� verm k üçün d v t olunmu�dular.

D yirmi masa i�tirakç�lar� bel görü�l r böyük maraq göst rdikl rini bildirdil r vBank�n Az rbaycandak� f aliyy ti il ba� l� olan suallar�n� v narahatç�l�qlar�n� s sl ndirdil r, habel öz f aliyy tl ri haqq�nda m lumat verdil r. Görü�l rd Bank�n ölk d ki cari v mümkün olan f aliyy tin dair h m ümumi, h m d spesifik sah l rlba� l� � rhl r v r yl r dinl nildi.

Bütün i�tirakç�lar�n q na tinc , Dünya Bank� inki�af prosesinin ir liy getm sinyard�m ed r k mühüm bir rol oynay�r v onun Az rbaycanda mövcudlu�u hökum tin icra etdiyi islahatlara inam� art�r�r.

Eyni zamanda, qeyd olundu ki, ölk nin yol ayr�c�nda oldu�u haz�rk� v ziyy td vneft g lirl rinin sür tl artd�� bir � raitd , Dünya Bank� g lirl rin v x rcl rin idarolunmas� sah sind öz t crüb si v texniki yard�m�n� t qdim etm yi davam etdirm lidir, çünki idar etm sah sind yax�� praktikalar�n t tbiqi bax�m�ndan Bankla m kda�l�q h lledici h miyy t k sb edir.

Bununla yana��, Bank QHT-l rl daha s m r li i� üsullar� üz rind dü�ünm lidir. ��tirakç�lar QHT-l ri Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l rin haz�rlanmas� v icras�na, h mçinin layih n tic l rinin qiym tl ndirilm sin daha geni� c lb etm yin vacibliyini bir daha vur�ulad�lar.

V saitin effektiv v s m r li istifad sini t min etm k üçün layih l rin yax�� monitorinqinin apar�lmas� ham�n� narahat ed n bir m s l dir. Ham� arzu etdi ki, Bank Az rbaycan dilind layih n tic l rin v layih qiym tl ndirm l rin dair informasiya vsosial-iqtisadi m lumatlar�n keyfiyy tini v onlardan istifad imkanlar�n� t kmill �dirsin.

Milli QHT Koalisiyas�n�n Mineral Ehtiyatlar�n Hasilat� il M ��ul olan S naye Sah l rind � ffafl�q T � bbüsü il m ��ul olan nümay nd si v t nda� c miyy tinin h lledici rol ifa ed n bir t r f kimi siyas tin haz�rlanmas� v icras�na c lb edilm si yollar�na dair mühüm bir m s l qald�rd�.

Ümumiyy tl , v t nda� c miyy ti t �kilatlar�n�n nümay nd l ri YA��DP-in haz�rlanmas�na c lb edildikl rin gör minn tdar olduqlar�n� bildirdil r, lakin QHT-l rin proqram�n icras�nda az i�tirak etm sind n �ikay tl ndil r. Onlar�n z nninc , v t nda� c miyy ti t �kilatlar� Az rbaycanda Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l rin icras�na, habellayih n tic l rinin monitorinqin adekvat c lb olunmurlar. ��tirakç�lar�n xüsusil

109

vur�ulad�lar ki, bu, ölk d v t nda� c miyy tinin inki�af� v onun potensial�n�n art�r�lmas� bax�m�ndan d y rli bir al t ola bil rdi. Eyni zamanda, onlar kredit götürül n v saitin düzgün istifad si üçün � ffafl�q v hesabatl�l�� t min etm k m qs dil Az rbaycanda Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l r h r-hans� müst qil bax��n keçirilib-keçirilm diyini soru�dular.

Beyn lxalq t �kilatlar�n diqq tin ehtiyac� olan v onlar�n i�tirak� üçün prioritetçevrilm li olan sah l rd n, bir neç i�tirakç� ölk nin s hiyy sektorunu ayr�ca olaraq vur�ulad�, bel ki, s hiyy n tic l ri narahatç�l��n daha da artmas�na s b b oldu�undan bu sektor problemli bir sah kimi mü yy n edildi. T hsil sektorunun da bir o q d r u�urlu f aliyy t göst rm diyi v lav diqq t ehtiyac� oldu�u qeyd olundu. ��tirakç�lar laq dar nazirlikl rl i�l m yin v onlar� QHT-l ri öz sektorlar�na daha çox c lb etm y raz� salma��n ç tin oldu�unu bildirdil r.

Eyni zamanda, b zi i�tirakç�lar yoxsulluqla mübariz v ölk nin iqtisadi art�m�n�n t min olunmas� üçün b l diyy l ri inki�af etdirm yin v QHT-l r/b l diyy l r v dövl tstrukturlar� aras�nda m kda�l�� geni�l ndirm yin mühüm h miyy t k sb etdiyini vur�ulad�lar.

Ekoloji sektorda f aliyy t göst r n QHT-l rd n biri BTC-nin in�a edildiyi razil rd torpaqlar�n pisl �m si il ba� l� narahatç�l��n� ifad etdi v bu narahatç�l��

Beyn lxalq Maliyy Korporasiyas�na çatd�rma�� xahi� etdi.

��tirakç�lar Dünya Bank�na idar etm m s l l rinin h llin daha çox diqq tyetirm yi t klif etdil r; bunun üçün hökum ti struktur islahatlar�n� h yata keçirm yh v sl ndirm k g r kdir – bu islahatlara nazirlikl rin kommersiya v t nziml yici funksiyalar�n�n bir-birind n ayr�lmas�, daha yax�� monitorinq mexanizml rinin t sbit edilm si v q rarlar�n q bul edilm sin i�tirakç� yana�man�n t �viqi d daxildir. Sonuncu m s l y köm klik üçün hökum td n QHT-l r d st k olaraq büdc d n adekvat ay�rmalar mü yy n edil bil rdi.

Bank yerli ticar t sah sin diqq t yetirm lidir.

K nd yerl rind , xüsusil ucqar v da�l�q razil rd , infrastrukturun inki�af� icmalar�n iqtisadi f aliyy tinin stimulla�d�r�lmas� üçün h lledici h miyy t k sb edir. Alternativ enerji m nb l ri, m s l n, kül k d yirmanlar�, bioeneji, enerjinin s m r li ldedilm si bax�m�ndan ç�x�� yolu ola bil r. Bundan ba�qa, görü�d t miz su m nb l ri virriqasiyan�n t min olunmas� m s l l ri d vur�uland�.

��tirakç�lar t klif etdil r ki, Dünya Bank� k nd yerl rind bankç�l�� t �viq ed r k, xüsusil ucqar razil rd filiallar� olan banklara d st k ver r k maliyy sektoruna göst rdiyi yard�m� davam etdirsin.

Bank�n yard�m�na layiq olan sah l rd n kiçik v orta sahibkarl�q xüsusilvur�uland�. Yerli sahibkarlar Bank�, hüquqi baza v korporativ idar etm nin yax��la�d�r�lmas� da daxil olmaqla, institusional inki�af�n köm kçisi rolunda, habel daha yax�� biznes, iqtisadi t hsil, t dqiqat v inki�af sah l rini d st kl y n bir qurum rolunda görürl r. Bank�n t hdid, korrupsiya v inhisarç�l�qdan uzaq olan bir biznes mühitin d st kver c yi gözl nilir.

110

Enerji resurslar�na malik olmas�na baxmayaraq, Az rbaycan aqrar ölk dir v buna

gör d i�tirakç�lar bu sektora investisiya yat�rman�n h lledici h miyy t k sb etdiyini söyl dil r. Bank öz diqq tini aqroemala d st k sah sin yön ld bil rdi, habelAz rbaycan sahibkarlar�na onlar�n beyn lxalq bazarlara inteqrasiya s yl rind köm kgöst r bil rdi.

Hökum tin geni� x rcl ri v Bank�n qeyri-neft sektoruna yat�rd�� s rmay l rlyana��, Bank�n institusional idar etm nin t kmill �dirilm sin v mövcud potensial�n gücl ndirilm sin köm k etm si h yati h miyy t k sb edir – bu, u�urlu d yi�iklikl rin iki mühüm elementidir. sas sektorlarda s ri�t li pe� karlara v yax�� idar etm bacar�qlar�na art�q h m dövl t sektorunda, h m d öz l sektorda yüks k t l bat vard�r.

Bir neç i�tirakç� mü yy n sektorlar�n inki�af�na v Bank�n investisiya m liyyatlar�na h rt r fli yana�man�n mühüm h miyy t k sb etdiyini qeyd etdi.

Sonuncu h miyy tli qeydd bildirildi ki, bütün m liyyatlarda gender m s l si

n z r al�nmal� v qad�nlar Bank�n maliyy l �dirdiyi layih l rd vacib benefisiarlar kimi h d f qrupu olmal�d�r.

111

Qo�ma 6

�nki�af Sah sind T r fda� larla m kda� l�q

Bank, xüsusil struktur islahatlar� sah sind , inki�af m s l l ri il m ��ul olan dig rt r fda�larla yax�ndan m kda�l�q edir. Bütövlükd islahat proqram� ç rçiv sind Bank�n SAK-II v Yoxsullu�un Azald�lmas�na Yard�m Krediti vasit sil göst rdiyi d st k vBVF-in maliyy l �dirdiyi Yoxsullu�un Azald�lmas� v �qtisadi Art�ma D st k Kredit Mexanizmi (PRGF) aras�nda s�x laq l ndirm apar�lm��d�r. 2004-cü ilin dekabr ay�nda PRGF-in dördüncü icmal� q na tb x� � kild ba�a çatd�r�lm�� v 2005-ci ild proqram yekunla�d�r�lm��d�r. A�B, Avropa �ttifaq� v ��B mövcud potensial�n art�r�lmas� sah sindh lledici h miyy tli d st k göst rmi�l r. Avropa �ttifaq�n�n TAC�S proqram� vergi sisteminin müasirl �dirilm sin köm k etmi�dir. Bank X zin darl�q Sisteml ri, Dövl t�nvestisiya Proqram� v kommunal islahatlar sah sind AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi il vahid komanda kimi i�l mi� v büdc islahat� sah sind AB� X zin darl�� il birg i� aparm��d�r. Bank ARDN� -in restrukturizasiyas� il laq dar AY�B v AB� Ticar t v �nki�af Agentliyi il s�x m kda�l�q etmi�dir. Eyni zamanda, YA��DP-in t rtibi v icras�na d st k verm k üçün Dünya Bank� öz s yl rini A�B, �sveçr v BMT�P ilbirl �dirmi�dir. BMT�P M�M-l rin monitorinqinin YA��DP-in icra v ziyy ti üzr sonuncu hesabata daxil edilm sin xüsusil köm k etmi�dir. Bank, BVF v hökum t aras�nda intensiv üç istiqam tli dialoq v dig r donorlarla, xüsusil Avropa �ttifaq� v AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi il s�x m kda�l�q makro/maliyy , menecment/ idar etmmühitind ld edil n nailiyy tl r d st k vermi�dir. Ölk y Yard�m Strategiyas�n�n davam etdiyi müdd td bu m kda�l�q a�a��dak� sas sah l ri hat edir:

¾ Makroiqtisadi idar�etm� v� dövl�t x�rcl�ri. Bank BVF-l s�x m kda�l��n� davam etdir c kdir. X zin darl��n müasirl �dirilm si il laq dar, Bank AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi il birlikd avtomatla�d�rma sah sini maliyy l �dirir. Bundan ba�qa, Bank Dövl t �nvestisiya Siyas ti v onun S m r liliyi (D�SS) layih si üzr f aliyy tl rini AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi il laq l ndirir – bu layihç rçiv sind �qtisadi �nki�af Nazirliyi v dig r seçm laq dar nazirlikl rd sasl� x rcl r büdc sinin t rtibi, investisiya layih sinin haz�rlanmas� v uzunmüdd tli büdc nin planla�d�r�lmas�n�n t kmill �dirilm sin d st k verilir. AB� X zin darl�� büdc nin t rtibi prosesinin t kmill �dirilm si v büdc nin proqram sas�nda haz�rlanmas�na keçm k üçün Maliyy Nazirliyi il uzun müdd t rzind bir s�ra f aliyy tl rin apar�lmas�na d st k verir.

¾ Maliyy� sektoru. B�A v BVF 2005-ci il üzr Maliyy Sektorunun Qiym tl ndirilm si üzr Hesabat� (FSAP) haz�rlamaq üçün s�z m kda�l�q etmi�dir; bu m kda�l�q FSAP-dak� tövsiy l rin icras�na köm k etm k üçün davam etdiril c kdir. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi bank n zar ti sah sin d st k göst rir. KfW Kredit Z man ti Fonduna v man tl rin S��ortalanmas�na d st k bax�m�ndan mühüm rol oynay�r. Avropa �ttifaq�n�n çirkli pullar�n yuyulmas�na qar�� qanunvericiliyin v institusional quruculu�un gücl ndirilm sin d st k ver c yi gözl nilir.

¾ Mühasibat. Bank v BMK yekunla�d�r�lmaqda olan Mühasibat v Audit üzr sonuncu ROSC hesabat� (Standartlara v Kodlara Riay t üzr Hesabat) ç rçiv sind A�B vAvropa �ttifaq� il s�x m kda�l�q etmi�dir. Avropa �ttifaq�, Bank (BMK da daxil olmaqla), ��B v AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi mühasibat sah sind islahatlara

112

v mühasibat haqq�nda yeni qanunun icras�na köm k etm k üçün çox s�x i� apar�rlar. Bank siyasti haz�rlayan v icra ed n � xsl r , t nziml m y cavabdeh � xsl r v öz lsektorun i�tirakç�lar�na Az rbaycanda maliyy hesabatl�l�� v daxili n zar tsisteml rinin t kmill �dirilm si sah sind göst ril n yard�m� geni�l ndirm k üçün Kanada v �sveçr nin t qdim etdiyi M sl h t Xidm tl ri üçün Trast Fondundan istifad etmi�dir.

¾ Korrupsiya il� mübariz�. Bank v BMK korrupsiya sahsind Avropa Komissiyas� il s�x m kda�l�q ed c kdir, çünki korrupsiya sonuncunun Avropa Qon�uluq Siyasti üzr F aliyy t Plan�n� dur�unla�d�r�r. Gözl nilir ki, Avropa Komissiyas� 2005-ci ilin yanvar ay�ndan qüvv d olan Korrupsiya il Mübariz haqq�nda Qanunun vkorrupsiya il mübariz y dair dövl t proqram�n�n (bu s n d Ölk T r fda�l�q Strategiyas�n�n d st kl diyi siyas t ç rçiv si il s�x laq lidir) t tbiqini gücl ndirm k, habel t sirini v icra v ziyy tini qiym tl ndirm k üçün plana xüsusi t dbirl r daxil ed c kdir. Gömrük v vergi qanunvericiliyi v proseduralar�n�n A� standartlar�na vbeyn lxalq standartlara uy�un � kild sad l �dirilm si v optimalla�d�r�lmas� sah sind Avropa �ttifaq�n�n apar�c� rol oynayaca�� gözl nilir.

¾ M�hk�m� islahatlar�. Bir s�ra donorlar qanun layih l rinin haz�rlanmas�, proseduralarda d yi�iklikl rin edilm si v hakiml r üçün t liml rin t �kili sah l rind

dliyy Nazirliyi v m hk m l rl i� apar�rlar. Avropa � uras� v Avropa �ttifaq� qanun layih l rinin haz�rlanmas�, 100 lav hakimin seçilm si v i� götürülm si v n zar tsisteml rinin yarad�lmas� üz rind i�l yirl r. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi vGTZ t liml rin t �kili il m ��uldur. Amerika V kill r Assosiasiyas�, M rk zi Avropa v Avrasiya Hüquq T � bbüsü (ABA CEELI) hüquqi t hsil v m lumatland�rma, hakiml r üçün etika v kommersiya hüququ sah sind t liml rin t �kili vmübahis l rin alternativ h lli yollar� il ba�l� i� apar�r. �lkin m sl h tl �m l rd ngörünür ki, donorlar son ill rd onlar�n köm kliyi il günd liy g tiril n v t sdiq edil n bir çox qanunlar� v insan hüquqlar� il laq dar islahatlar� praktikada h yata keçirm k üçün dliyy qurumlar�n�n institusional potensial�n�n v ya infrastrukturunun mövcud v ziyy tind n tam raz� deyill r. B�A m hk m islahatlar�n�n icras� vt liml rl ba� l� donorlarla (Niderland, Beyn lxalq Q�rm�z� Xaç Komit si, AT T, Avrasiya Fondu v Soros Fondu da daxil olmaqla) yax�ndan m kda�l�q ed c kdir.

¾ K�nd t�s�rrüfat�. B�A k nd t s rrüfat� üzr proqram�n� AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi, A�B, K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� üzr Beyn lxalq Fond (IFAD) v GTZ illaq l ndirir; bu t �kilatlar k nd t s rrüfat� sektorundak� istehsalç�lara kreditl r t qdim

edir, kiçik v orta sahibkarl�� d st kl yir v k nd yerl rind ki mü ssis l rin r qab tdavaml�l��n� art�rmaq üçün çal��rlar. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi kiçik vorta mü ssis l r v fermerl r onlar�n bazarlara ç�x��n� yax��la�d�rmaq üçün köm ked n üç proqram h yata keçirir. Habel agentlik k nd yerl rind mikrokredit t �kilatlar�n� güc ndirm k üçün bir proqram�n icras�na ba�lay�r. A�B � h rd n k nar yerl rd mikromaliyy qurumlar�na kredit x tti açaraq d st k verm k üçün yeni bir layih planla�d�r�r. B�A Avropa �ttifaq�n�n rzaq T hlük sizliyi proqram� v TAC�S il k nd t s rrüfat� sah sind apar�lan f aliyy tl ri laq l ndirm k üçün birg i�l yir. K nd yerl rinin inki�af� v m kda�l�q m s l l ri (xüsusil rzaq t hlük sizliyi sah sind ) müzakir olunmu�dur. B�A da��nmaz mlak v kadastr�n inki�af� il ba�l� f aliyy tl rini A�B, KfW v �sveçr �nki�af v m kda�l�q Agentliyi il laq l ndirir.

113

K nd T s rrüfat�n�n �nki�af� v Kreditl �dirilm si Layih sinin ikinci m rh l si bütün t r fl rl onlar�n f aliyy t göst rdiyi sah l r uy�un olaraq s�x laq l ndiril c kdir.

¾ S�hiyy�. B�A ail klinikalar�n�n v rayon s hiyy proqramlar�n�n yarad�lmas� sah sind öz f aliyy tini BMT�P v UN�CEF il laq l ndirir. GTZ milli s hiyymonitorinqi sistemini tkmill �dirir. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyinin/Qafqaz-Az rbaycan $5 milyon d y rind olan yeni ba�lanm�� layih sinin sas mqs di ilkin s hiyy xidm tinin yenid n mü yy n olunmas� v restrukturizasiyas�d�r ki, burada xidm tin keyfiyy tini yüks ltm k üçün maliyy l �m nin v v saitin ayr�lmas�n�n t kmill �dirilm si n z rd tutulur. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyinin maliyy l �dirdiyi dig r proqramlara U�aq Dözümlüyü Proqram� (Mercy Corps) vReproduktiv Sa� laml�q v Ail Planla�d�r�lmas� (ACQUIRE) aiddir. AB� -�n K nd T s rrüfat� Departamenti ilkin s hiyy xidm tin (ADRA vasit sil ) v H�V/A�DS proqram�na (IRD vasit sil ) d st k göst rir. UN�CEF t hlük siz anal�q, yenido�ulmu�lara qulluq, qidalanma v H�V/A�DS-in profilaktikas� v ona yoluxanlara xidm t sah l rind öz f aliyy tini davam etdirm yi planla�d�r�r. Eyni zamanda, UN�CEF YAD�DP ç rçiv sind bütövlükd s hiyy sektorunda islahatlar�n apar�lmas�na d st k göst rir. Az rbaycana Birg Yard�m layih si erk nmayin /müalic xidm tl rini d st kl yir, BMT-nin hali Fondu is reproduktiv sa� laml�q proqram�n� h yata keçirir. A�DS, Malyariya v V r ml Mübariz üzrQlobal Fond S hiyy Nazirliyin H�V/A�DS layih si üçün $6 milyon m bl � ind qrant vermi�dir v malyariya v v r ml mübariz üçün lav v saitin ayr�lmas� n z rd nkeçirilir. GOPA/KfW Az rbaycanda v r min müalic si üçün DOTS üsulunun t tbiqind i�tirak etmi�dir. �nteqrativ ilkin s hiyy xidm tini, epidemioloji v sanitar n zar ti gücl ndirm k üçün v r m hallar� daha geni� � kild axtar�l�b a�kar edilm li vizl nilm lidir. Ümumdünya S hiyy T �kilat� S hiyy Nazirliyin ilkin s hiyyxidm ti, s hiyy siyas ti v strategiyalar�, s hiyy sektorunda maliyy l �m , tütün, H�V/A�DS, v r ml laq dar proqramlar v immunizasiya sah l rind texniki yard�m göst r c kdir.

¾ T�hsil. A�B erk n u�aql�q dövründ inki�af layih sinin icras�na ba�lam��d�r. Soros Fondu erk n u�aql�q dövründ inki�af sah sin d st k verm kl B�A-n�n proqram�n� tamamlay�r. Aç�q C miyy t �nstitutu v BTC/CQBK xüsusi ehtiyaclar� olan u�aqlar� adi ba�çalara v ibtidai sinifl r inteqrasiya etm k üçün k nd yerl rindinkluziv/inteqrativ t hsil proqram� h yata keçiril r. Yapon hökum ti ibtidai m kt bl rin in�as� v t miri üçün qrant t qdim etmi�dir. Yaponiya Beyn lxalq

m kda�l�q Bank� orta pe� t hsilinin inki�af� üzr layih haz�rlay�r. S udiyy Fondu Bak�da be� orta m kt bin tikintisini maliyy l �dirmi�dir. AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi orta v ali t hsill laq dar qrant layih sini n z rd n keçirir. UN�CEF, AB� -�n Beyn lxalq �nki�af Agentliyi v �sveçr �nki�af v m kda�l�q Agentliyi v t nda� t hsili, seçicil rin maarifl ndirilm si v g ncl rl ba� l� layih l rin vasit sil bu sektorda i�tirak edirl r.

¾ Sosial müdafi�. B�A il s�x laq l ndirm � raitind , BMT�P Sosial Müdafi Fonduna 2006-c� ilin sonuna q d r f rdi uçot sisteminin yarad�lmas� üçün göst rdiyi yard�m� davam etdir c kdir. Avropa �ttifaq�n�n TAC�S v rzaq T hlük sizliyi proqramlar�

m k v halinin Sosial Müdafi si Nazirliyin ünvanl� sosial yard�m�n icras� sah sind göst rdikl ri yard�m� davam etdirm yi planla�d�r�rlar. Bu layih l r h l dhaz�rlanmaqdad�r.

114

¾ M�cburi köçkünl�r. B�A v A�B m cburi köçkünl rin iqtisadi imkanlar�n�n

yax��la�mas�na v onlar�n c miyy t inteqrasiyas�na köm k etm k üçün birg i� apar�rlar. Onlar�n s yl ri BMT-nin Qaçq�nlar üzr Ali Komissiarl��n�n vÜmumdünya rzaq Proqram�n�n göst rdiyi daha t cili humanitar d st yi (müvafiq olaraq, s��nacaqlar v rzaq t hlük sizliyi) tamamlay�r.

¾ �nfrastruktur. Haz�rda bir s�ra donorlar, o cüml d n A�B, AY�B, ��B, Küveyt Fondu, OPEK Fondu v S udiyy Fondu, � imal-C nub v � rq-Q rb yol d hlizinin müxt lif hiss l rinin müasirl �dirilm sini maliyy l �dirirl r. Bank bu sektorda h miyy tli d r c d i�tirak etdiyind n, A�B il bu yax�nlarda ld edil n raz�l��a uy�un olaraq Dünya Bank� n qliyyat sah sind ümumi r hb rliyi v laq l ndirm ni h yata keçir c kdir. AY�B v A�B-in texniki yard�mlar� Bank�n Az rbaycan Magistral Avtomobil Yolu Layih si il ba�layan texniki yard�m proqram� il laq l ndirilir vonu davam etdirir. Bank�n su sektoruna yard�m� A�B v KfW-in ikinci d r c li � h rl rd v k nd yerl rind su t chizat�na göst rdiyi d st kl tamamlan�r. A�B � h rl r Alyans� Proqram� ç rçiv sind i� apar�r v özünün � h r �nki�af� Strategiyas�nda üç yal t � h rl rind � h rin inteqrativ v h rt r fli planla�d�r�lmas� yana�mas�na m rk zi yer verir. Enerji sektoruna g ldikd , Bank ARDN� -in restrukturizasiyas� v k �fiyyat, hasilat v boru k m ri il ba� l� sas investisiyalar� illaq dar AY�B-l s�x i� birliyi qurmu�dur. Bank bu sektorda donorlar�n laq l ndir n

apar�c� qurumdur.

115

Qo�ma 7

Az rbaycan üzr Maliyy l �dirm Parametrl ri

C dv l A5.1. Az rbaycan üzr Maliyy l �dirm Parametrl ri Madd� Parametrl�r �zahat/N�tic� Maliyy�l��dirm�nin bölgüsü F rdi layih x rcl rinin Bank t r find nmaliyy l �diril bil n hiss sinin limiti

100%- q d r Bank t r find n 100% maliyy l �dirmseçm hallarda t tbiq olunur. Bu, böyük ehtimalla, icma sasl� inki�af layih l ri v�nstitusional �nki�af Fondunun (IDF) qrant� üçün laz�m ola bil r.

Cari x�rcl�rin maliyy�l��dirilm�si Bank t r find n maliyy l �diril bil n cari x rcl rin ümumi m bl � in t tbiq edil nh r-hans� limitl r

Cari x rcl rin maliyy l �dirilm si il laq dar ölks viyy sindm hdudiyy tqoyulmam��d�r

Cari x rcl rin maliyy l �dirilm sinin m hdud m bl �d qalaca�� gözl nilir. Bank ümumi fiskal mövqe v perspektivl rin, habel bunun cari x rcl rin maliyy l �dirilm sin t sirl rinin monitorinqini davam etdir c kdir. F rdi layih l rin cari x rcl rinin Bank t r find nmaliyy l �dirilm si m s l sini h ll ed rk n, Bank sektor v layih s viyy l rinddavaml�l�q m s l l rini, o cüml d ng l c kd gözl nil n büdc x rcl rini n z ralacaqd�r.

Yerli x�rcl�rin maliyy�l��dirilm�si Bu, Bank�n t r find n maliyy l �m nin t l bl rin daxildir: ölk nin inki�af proqram� üzr maliyy l �dirm t l bl ri dövl t sektorunun öz resurslar�n� (m s l n,vergil rd n v ba�qa g lirl r) v gözl nil ndaxili borcun h cmini üst l y c kdir; vBank yaln�z xarici x rcl ri maliyy l �dirm kl f rdi layih l rin maliyy l �dirilm sin yard�m edbilm y c kdir.

B li Bank�n yerli x rcl ri maliyy l �dirm si üçün t l b olunan meyarlar t min edilmi�dir. Bank f rdi layih l r üzr yerli x rcl rin z ruri hiss sini maliyy l �dir bil r.

Vergil�r v� rüsumlar Bank�n maliyy l �dirm y c yi h r-hans� vergi v ya rüsumlar mövcuddurmu?

Xeyr

sass�z hesab edil n h r-hans� vergi v ya rüsumlar mövcud deyildir. Layihs viyy sind , Bank vergi v rüsumlar�n layih x rcl rinin h dd n art�q böyük hiss sini t �kil edib-etm diyin baxacaqd�r.

116

Annex 8

Standard CPS Tables

Table A2: Azerbaijan at a Glance Table B2: Selected Portfolio Indicators Table B3: IBRD/IDA Program Summary Table B3: IFC and MIGA program Summary Table B4: Summary of Non-Lending Services Table B5: Social Development Indicators Table B6: Key Economic Indicators Table B7: Key Exposure Indicators Table B8: Operations Portfolio Table B8b IFC’s Held & Disbursed Portfolio

117

CPS Annex Tables - Page 1 of 13

Azerbaijan at a glance 10/2/06

Europe & LowerKey Development Indicators Central middle

Azerbaijan Asia income(2005)

Population, mid-year (millions) 8.4 473 2,475Surface area (thousand sq. km) 87 24,238 39,946Population growth (%) 1.1 0.1 1.0Urban population (% of total population) 52 64 50

GNI (Atlas method, US$ billions) 10.4 1,945 4,746GNI per capita (Atlas method, US$) 1,240 4,113 1,918GNI per capita (PPP, international $) 4,890 9,142 6,313

GDP growth (%) 26.2 6.0 6.9GDP per capita growth (%) 25.0 5.9 5.9

(most recent estimate, 2000–2005)

Poverty headcount ratio at $1 a day (PPP, %) 4 2 ..Poverty headcount ratio at $2 a day (PPP, %) 33 16 ..Life expectancy at birth (years) 72 69 70Infant mortality (per 1,000 live births) 75 28 33Child malnutrition (% of children under 5) 7 5 12

Adult literacy, male (% of ages 15 and older) 99 99 93Adult literacy, female (% of ages 15 and older) 98 96 85Gross primary enrollment, male (% of age group) 98 105 115Gross primary enrollment, female (% of age group) 96 102 113

Access to an improved water source (% of population) 77 92 82Access to improved sanitation facilities (% of population) 54 85 57

Net Aid Flows 1980 1990 2000 2005 a

(US$ millions)Net ODA and official aid .. 0 139 176Top 3 donors (in 2004):

United States .. .. 19 48Germany .. 1 9 17Japan .. 0 36 10

Aid (% of GNI) .. 2.1 2.8 2.2Aid per capita (US$) .. 0 17 21

Long-Term Economic Trends

Consumer prices (annual % change) .. 912.3 1.8 9.7GDP implicit deflator (annual % change) .. 83.5 12.5 10.3

Exchange rate (annual average, local per US$) .. 0.0003 0.895 0.931Terms of trade index (2000 = 100) .. .. 100 145

1980–90 1990–2000 2000–05

Population, mid-year (millions) 6.2 7.2 8.0 8.4 1.5 1.2 0.8GDP (US$ millions) .. 8,858 5,273 12,561 .. -4.2 13.2

Agriculture .. 29.0 17.1 10.0 .. -1.8 7.9Industry .. 32.9 45.3 62.3 .. -1.8 16.3

Manufacturing .. 19.3 5.6 7.8 .. -10.9 10.8Services .. 38.1 37.5 27.7 .. -2.5 9.2

Household final consumption expenditure .. 51.2 63.5 47.6 .. 2.0 11.5General gov’t final consumption expenditure .. 17.6 15.2 10.9 .. -2.3 4.2Gross capital formation .. 26.5 20.7 37.8 .. 18.6 34.2

Exports of goods and services .. 43.9 39.0 57.4 .. 7.2 21.0Imports of goods and services .. 39.2 38.4 53.8 .. 15.7 20.9Gross national savings .. 4.9 17.1 32.6 .. .. ..

Note: Figures in italics are for years other than those specified. 2005 data are preliminary estimates. .. indicates data are not available.a. Aid data are for 2004.

Development Economics, Development Data Group (DECDG).

(average annual growth %)

(% of GDP)

15 10 5 0 5 10 15

0-4

10-14

20-24

30-34

40-44

50-54

60-64

70-74

percent

Age distribution, 2005

Male Female

0

25

50

75

100

125

1990 1995 2000 2004

Azerbaijan Europe & Central Asia

Under-5 mortality rate (per 1,000)

-30

-15

0

15

30

90 95 00 05

GDP GDP per capita

Growth of GDP and GDP per capita (%)

118

CPS Annex Tables – Page 2 of 13

Azerbaijan at a glance (cont.)

Azerbaijan

Balance of Payments and Trade 2000 2005

(US$ millions)Total merchandise exports (fob) 1,799 7,649Total merchandise imports (cif) 1,539 4,350Net trade in goods and services 36 1,329

Workers’ remittances andcompensation of employees (receipts) 57 363

Current account balance -187 167as a % of GDP -3.6 1.3

Reserves, including gold 680 1,178

Consolidated Government Finance

(% of GDP)Revenue 21.2 26.5

Tax revenue 14.5 16.0Expense 21.8 23.8

Technology and Infrastructure 2000 2004Cash surplus/deficit -0.6 2.7

Paved roads (% of total) 92.3 47.0Highest marginal tax rate (%) Fixed line and mobile phone

Individual 35 35 subscribers (per 1,000 people) 152 333Corporate 27 22 High technology exports

(% of manufactured exports) 4.5 2.1

External Debt and Resource FlowsEnvironment

(US$ millions)Total debt outstanding and disbursed 1,352 1,881 Agricultural land (% of land area) 55 57Total debt service 130 235 Forest area (% of land area, 2000 and 2005) 11.3 11.3HIPC and MDRI debt relief (expected; flow) – – Nationally protected areas (% of land area) .. 6.4

Total debt (% of GDP) 25.6 15.0 Freshwater resources per capita (cu. meters) .. 977Total debt service (% of exports) 6.0 3.0 Freshwater withdrawal (% of internal resources) .. 212.6

Foreign direct investment (net inflows) 149 459 CO2 emissions per capita (mt) 3.7 3.4Portfolio equity (net inflows) 0 31

GDP per unit of energy use(2000 PPP $ per kg of oil equivalent) 1.8 2.3

Energy use per capita (kg of oil equivalent) 1,430 1,493

World Bank Group portfolio 2000 2005

(US$ millions)

IBRDTotal debt outstanding and disbursed 0 0Disbursements 0 0Principal repayments 0 0Interest payments 0 0

IDATotal debt outstanding and disbursed 216 501Disbursements 27 48

Private Sector Development 2000 2005 Total debt service 2 6

Time required to start a business (days) – 115 IFC (fiscal year)Cost to start a business (% of GNI per capita) – 12.5 Total disbursed and outstanding portfolio 163 61Time required to register property (days) – 61 of which IFC own account 124 37

Disbursements for IFC own account 46 26Ranked as a major constraint to business Portfolio sales, prepayments and

(% of managers surveyed who agreed) repayments for IFC own account 6 58Tax administration .. 24.9Tax rates .. 22.9 MIGA

Gross exposure 65 1Stock market capitalization (% of GDP) 0.1 .. New guarantees 30 0Bank branches (per 100,000 people) .. 4.1

Note: Figures in italics are for years other than those specified. 2005 data are preliminary estimates. 10/23/06.. indicates data are not available. – indicates observation is not applicable.


0 25 50 75 100

Control of corruption

Rule of law

Regulatory quality

Political stability

Voice and accountability

Country’s percentile rank (0-100)higher values imply better ratings

2005

2000

Governance indicators, 2000 and 2005

Source: Kaufmann-Kraay-Mastruzzi, World Bank

Short-term, 186

IBRD, 0

Other multilateral, 139

IMF, 164

IDA, 501

Private, 249

Bilateral, 643

Composition of total external debt, 2005

US$ millions

119


Azerbaijan at a glance (cont.)

Millennium Development Goals Azerbaijan

With selected targets to achieve between 1990 and 2015(estimate closest to date shown, +/- 2 years)

Goal 1: halve the rates for $1 a day poverty and malnutrition 1990 1995 2000 2004Poverty headcount ratio at $1 a day (PPP, % of population) .. 10.9 3.7 ..Poverty headcount ratio at national poverty line (% of population) .. 68.1 49.0 27.5Share of income or consumption to the poorest qunitile (%) .. .. 12.2 ..Prevalence of malnutrition (% of children under 5) .. 10 17 ..

Goal 2: ensure that children are able to complete primary schoolingPrimary school enrollment (net, %) 89 .. 86 84Primary completion rate (% of relevant age group) .. 81 89 96Secondary school enrollment (gross, %) 88 .. 75 83Youth literacy rate (% of people ages 15-24) .. .. .. 100

Goal 3: eliminate gender disparity in education and empower womenRatio of girls to boys in primary and secondary education (%) 100 .. 100 97Women employed in the nonagricultural sector (% of nonagricultural employment) 34 39 44 49Proportion of seats held by women in national parliament (%) .. 12 12 11

Goal 4: reduce under-5 mortality by two-thirdsUnder-5 mortality rate (per 1,000) 105 98 93 90Infant mortality rate (per 1,000 live births) 84 80 77 75Measles immunization (proportion of one-year olds immunized, %) 66 97 99 98

Goal 5: reduce maternal mortality by three-fourthsMaternal mortality ratio (modeled estimate, per 100,000 live births) .. .. 94 ..Births attended by skilled health staff (% of total) .. .. 84 ..

Goal 6: halt and begin to reverse the spread of HIV/AIDS and other major diseasesPrevalence of HIV (% of population ages 15-49) .. .. .. 0.1Contraceptive prevalence (% of women ages 15-49) .. .. 55 ..Incidence of tuberculosis (per 100,000 people) 35 .. .. 75Tuberculosis cases detected under DOTS (%) .. 5 6 47

Goal 7: halve the proportion of people without sustainable access to basic needsAccess to an improved water source (% of population) 68 .. .. 77Access to improved sanitation facilities (% of population) .. .. .. 54Forest area (% of total land area) .. .. 11.3 11.3Nationally protected areas (% of total land area) .. .. .. 6.4CO2 emissions (metric tons per capita) 7.5 4.2 3.7 3.4GDP per unit of energy use (constant 2000 PPP $ per kg of oil equivalent) .. 1.1 1.8 2.3

Goal 8: develop a global partnership for development Fixed line and mobile phone subscribers (per 1,000 people) 87 84 152 333Internet users (per 1,000 people) 0 0 1 49Personal computers (per 1,000 people) .. .. .. 18Youth unemployment (% of total labor force ages 15-24) .. .. .. ..

Note: Figures in italics are for years other than those specified. .. indicates data are not available. 10/2/06


Azerbaijan

50

75

100

125

1998 2000 2002 2004

Primary net enrollment ratio

Ratio of girls to boys in primary &secondary education

Education indicators (%)

0

100

200

300

400

2000 2002 2004

Fixed + mobile subscribersInternet users

ICT indicators (per 1,000 people)

0

25

50

75

100

1990 1995 2000 2004

Azerbaijan Europe & Central Asia

Measles immunization (% of 1-year olds)

120


As Of Date 10/23/2006

Indicator 2004 2005 2006 2007Portfolio AssessmentNumber of Projects Under Implementation a 14 18 18 16Average Implementation Period (years) b 3.5 3.2 2.7 2.8Percent of Problem Projects by Number a, c 14.3 5.6 0.0 0.0Percent of Problem Projects by Amount a, c 30.5 3.5 0.0 0.0Percent of Projects at Risk by Number a, d 14.3 5.6 0.0 0.0Percent of Projects at Risk by Amount a, d 30.5 3.5 0.0 0.0Disbursement Ratio (%) e 18.0 26.6 16.2 2.8Portfolio ManagementCPPR during the year (yes/no)Supervision Resources (total US$)Average Supervision (US$/project)

Memorandum Item Since FY 80 Last Five FYsProj Eval by OED by Number 11 8Proj Eval by OED by Amt (US$ millions) 340.8 192.3% of OED Projects Rated U or HU by Number 45.5 37.5% of OED Projects Rated U or HU by Amt 37.2 20.7

a. As shown in the Annual Report on Portfolio Performance (except for current FY).b. Average age of projects in the Bank’s country portfolio.c. Percent of projects rated U or HU on development objectives (DO) and/or implementation progress (IP).d. As defined under the Portfolio Improvement Program.e. Ratio of disbursements during the year to the undisbursed balance of the Bank’s portfolio at the

beginning of the year: Investment projects only.* All indicators are for projects active in the Portfolio, with the exception of Disbursement Ratio, which includes all active projects as well as projects which exited during the fiscal year.

Selected Indicators* of Bank Portfolio Performance and ManagementCAS Annex B2 - Azerbaijan

121


CAS Annex B3 - IBRD/IDA Program Summary Azerbaijan As Of Date 07/11/2006

Proposed IBRD/IDA Base-Case Lending Program a

Fiscal year Proj ID US$(M) Strategic Rewards (H/M/L)

Implementation Risks

(H/M/L)

2007 Corporate & Public Sector Accounting 20 H H

National Land Title & Registry 30 M M

Railways TTF 80 M M

National Water Supply and Sanitation 220 H H

Gas Flaring Carbon Financing M L

Result 350

2008 Financial Sector Modernization 10 M M

Transit Corridor and Traffic Management II 200 M M

Education APL II 40 H M

Social Protection II 10 H M

Absheron Env. Cleanup 50 H MResult 310

2009 - 10 e-Government & Pub. Sect. Reforms 30 H H

Irrigation & Drainage II 75 M M

Transit Corridor and Traffic Management III 200 M M

WSS and Urban Rehabilitation 200 H H

Other Infrastructure TBD 50 M M

Higher Education 45 H M

Other Global Partnerships Carbon Financing

L L

Result 600 Overall Result 1,260

122


CAS Annex B3 (IFC & MIGA) for Azerbaijan Azerbaijan - IFC and MIGA Program, FY 2002-2006

2002 2003 2004 2005 2006

IFC Commitments (US$m) 0.00 4.15 61.40 0.4 10.3

Sector (%) Finance & Insurance 100 100 100 Oil, Gas and Mining 100

Total 0 100 100 100 100

Investment instrument (%)

Loans 58 100 78 Equity 42 100 22

Total 0 100 100 100 100

MIGA guarantees (US$m) 38.06 3.23 3.56

123


a. Government, donor, Bank, public dissemination b. Knowledge generation, public debate, problem-solving. c. May be integrated into a Public Financial Management Report d. The timing and financing of this activity are still to be determined e. May be integrated into the Programmatic Public Expenditure Review

As Of Date 7/11/2006

Product Completion FY Cost (US$000) Audiencea Objectiveb

Recent completionsBusiness Env. Survey (BEEPS) FY05 23.8Energy Sector Review FY05 78.9Health Sector Review FY05 199.3PSIA on the Impact of Utility Sector Reform FY05 114.8PSIA on Labor Markets FY05 108.5Education Spending on the Poor FY06 53.1Corporate and Accounting ROSCs FY06 85.8Statistical Capacity Bldg FY06 18.4Prog. PER FY06 95.1Agro-processing Study FY06 144.6Prog. Poverty Assessment FY06 126.8

UnderwayPER Core with PEFA Assessment FY07 150Business Env. TA FY07 50Structural Reform TA FY07 250Water Sector Review FY07 20Prog. Poverty Assessment Program. 125 p.a.

PlannedProg. PER with PIFC Assessment FY08 150CEM FY08 250Structural Reform TA FY08 250BEEPS FY08 -Transport Sector Review (with ADB) FY08 -Prog. Poverty Assessment Program. 125 p.a.Education Review FY08 200Environmental Review FY08 125Prog. PER with CFAA/CPAR updates FY09 100Private and Financial Sector TA (inc. FSAP in 08) Program. 50 p.a.Regional Development Strategy FY09 100Social Sector Review FY09 125Natural Disaster Management FY09 250

CAS Annex B4 - Summary of Nonlending Services

.

124


Latest single year Same region/income group Europe & Lower-

Central middle-1980-85 1990-95 1999-05 Asia income

POPULATION Total population, mid-year (millions) 6.7 7.7 8.4 472.9 2,474.7 Growth rate (% annual average for period) 1.6 1.4 0.8 0.0 1.0Urban population (% of population) 53.5 52.4 51.5 63.7 49.5Total fertility rate (births per woman) 2.9 2.3 2.0 1.6 2.2POVERTY(% of population)National headcount index .. 68.1 27.5 .. .. Urban headcount index .. .. 26.3 .. .. Rural headcount index .. .. 29.0 .. ..INCOMEGNI per capita (US$) .. 400 1,240 4,113 1,918Consumer price index (2000=100) .. 87 125 130 130Food price index (2000=100) .. .. .. .. ..INCOME/CONSUMPTION DISTRIBUTIONGini index .. 36.0 .. .. ..Lowest quintile (% of income or consumption) .. .. .. .. ..Highest quintile (% of income or consumption) .. .. .. .. ..

SOCIAL INDICATORSPublic expenditure Health (% of GDP) .. 2.1 1.0 .. .. Education (% of GDP) .. 4.5 3.1 4.4 4.3Net primary school enrollment rate(% of age group) Total .. 89 84 90 .. Male .. 89 85 91 .. Female .. 89 83 90 ..Access to an improved water source(% of population) Total .. 68 77 92 82 Urban .. 82 95 99 94 Rural .. 51 59 80 71Immunization rate(% of children ages 12-23 months) Measles .. 97 98 93 85 DPT .. 96 96 93 88Child malnutrition (% under 5 years) .. .. 7 5 12Life expectancy at birth(years) Total 69 69 72 69 70 Male 66 65 70 64 68 Female 73 73 75 73 73Mortality Infant (per 1,000 live births) 89 80 75 28 33 Under 5 (per 1,000) 114 98 90 34 42 Adult (15-59) Male (per 1,000 population) 262 216 230 316 184 Female (per 1,000 population) 127 96 107 134 117 Maternal (per 100,000 live births) .. .. 94 58 163Births attended by skilled health staff (%) .. .. 84 94 86

CAS Annex B5. This table was produced from the CMU LDB system. 10/02/06

CPS Annex B5Azerbaijan Social Indicators

Note: 0 or 0.0 means zero or less than half the unit shown. Net enrollment rate: break in series between 1997 and 1998 dueto change from ISCED76 to ISCED97. Immunization: refers to children ages 12-23 months who received vaccinationsbefore one year of age or at any time before the survey.

125


Actual Estimate ProjectedIndicator 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

National accounts (as % of GDP)Gross domestic producta 100 100 100 100 100 100 100 100 100

Agriculture 15 13 12 10 9 8 9 9 10

Industry 50 53 55 62 67 67 66 63 60

Services 35 34 33 28 24 24 26 28 30

Total Consumption 73 70 66 45 36 36 36 38 41Gross domestic fixed investment 34 53 58 44 40 37 36 36 37

Government investment 5 4 4 4 10 12 15 14 13Private investment 29 49 54 40 30 24 22 22 24

Exports (GNFS)b 43 42 49 66 76 77 74 70 63Imports (GNFS) 50 66 73 56 52 50 46 44 41

Gross domestic savings 27 30 34 55 64 64 64 62 59

Gross national savingsc 22 25 28 46 54 58 61 60 59

Memorandum itemsGross domestic product 6,236 7,276 8,682 12,561 19,139 25,628 32,855 38,728 42,754(US$ million at current prices)GNI per capita (US$, Atlas method) 720 820 950 1,240 1,650 2,400 3,330 3,940 4,450

Real annual growth rates (%, calculated from 2005 prices)Gross Domestic Product at market prices 10.6 11.2 10.2 26.4 24.6 27.1 19.9 11.6 5.7

Real annual per capita growth rates (%, calculated from 2005 prices)Gross Domestic Product at market prices 9.8 10.4 9.3 25.1 23.6 26.1 19.0 10.7 4.8

Balance of Payments (US$ millions)Exports (GNFS)b 2,667 3,057 4,235 8,332 14,584 19,652 24,283 27,063 26,790

Merchandise FOB 2,305 2,625 3,743 7,649 13,733 18,595 23,100 25,749 25,343

Imports (GNFS)b 3,121 4,770 6,312 7,003 9,954 12,727 15,133 16,897 17,604Merchandise FOB 1,823 2,723 3,582 4,350 6,993 9,190 11,283 12,545 12,814

Resource balance -454 -1,713 -2,077 1,329 4,630 6,926 9,150 10,166 9,186Net current transfers 70 134 189 484 1,088 1,866 1,993 2,494 2,612Current account balance -768 -2,021 -2,589 167 2,749 5,452 8,217 9,464 9,109

Net private foreign direct investment 1,067 2,352 2,351 459 -1,539 -4,120 -1,456 -667 81Long-term loans (net) 167 115 17 218 163 311 339 337 418Official 175 149 62 70 114 193 254 303 337Private -8 -34 -45 148 49 118 85 34 80

Other capital(net, incl. errors & ommissions) -230 -199 665 -208 457 1,409 2,110 2,012 1,714

Change in reservesd -236 -247 -444 -636 -1,830 -3,051 -9,210 -11,146 -11,322

Memorandum itemsResource balance (% of GDP) -7.3 -23.5 -23.9 10.6 24.2 27.0 27.9 26.2 21.5Real annual growth ratesMerchandise exports (FOB) 8.7 -4.2 12.9 46.6 47.8 45.8 32.0 19.6 5.1Merchandise imports (CIF) 23.2 34.3 22.4 21.4 55.8 26.6 22.3 10.5 1.5

(Continued)

Azerbaijan - Key Economic IndicatorsCPS Annex B6

126


Azerbaijan - Key Economic Indicators(Continued)

Actual Estimate ProjectedIndicator 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Public finance (as % of GDP at market prices)e

Current revenues 27.3 26.8 26.8 26.5 40.8 45.3 63.9 64.7 61.4Current expenditures 21.2 21.5 21.7 19.1 22.6 23.9 24.0 22.9 22.9Current account surplus (+) or deficit (-) 6.1 5.2 5.1 7.4 18.2 21.3 39.9 41.8 38.6Capital expenditure 5.6 6.0 4.1 4.7 10.7 12.8 15.4 14.9 13.9Overall budget balance 0.5 -0.8 1.0 2.7 7.5 8.5 24.5 27.0 24.7

Monetary indicatorsM2/GDP 13.0 14.3 17.6 15.4 21.1 26.3 27.8 31.3 35.7Growth of M2 (%) 14.4 29.8 47.5 22.1 93.6 59.0 28.6 26.0 22.4Private sector credit growth / 77.4 120.3 136.8 108.8 114.2 106.9 103.8 101.8 100.3total credit growth (%)

Price indices (2005 = 100)Merchandise export price index 47.8 56.8 71.8 100.0 121.5 112.9 106.2 99.0 92.7Merchandise import price index 83.7 93.1 100.0 100.0 103.2 107.1 107.6 108.2 108.8Merchandise terms of trade index 57.1 61.0 71.8 100.0 117.7 105.4 98.8 91.5 85.2

Real exchange rate (US$/LCU)f 88.4 86.3 87.4 100.0 117.4 139.4 170.9 202.1 227.8

Consumer price index (% change) 2.8 2.2 6.7 9.7 13.0 17.0 17.0 13.0 10.0GDP deflator (% change) 3.1 6.0 8.3 10.1 14.0 0.0 1.5 0.3 1.3

a. GDP at factor costb. "GNFS" denotes "goods and nonfactor services."c. Includes net unrequited transfers excluding official capital grants.d. Includes use of IMF resources and changes in Oil Fund assets. "-" denotes an increase in reserves/Oil Fund assets. e. Consolidated government, including Oil Fund.f. "LCU" denotes "local currency units." An increase in US$/LCU denotes appreciation.

127


Actual Estimate ProjectedIndicator 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Total debt outstanding and 1,299 1,499 1,746 1,982 1,881 2,009 2,284 2,604 2,924 3,328

disbursed (TDO) (US$m)a

Net disbursements (US$m)a -4 102 101 154 98 127 276 320 320 404

Total debt service (TDS; US$m)a 132 171 216 240 235 140 195 211 243 262

Debt and debt service indicators (%)

TDO/XGSb 51.7 52.3 53.5 44.1 21.1 12.9 10.8 10.0 9.9 11.2

TDO/GDP 22.8 24.0 24.0 22.8 15.0 10.5 8.9 7.9 7.5 7.8

TDS/XGS 5.3 5.9 6.6 5.3 2.6 0.9 0.9 0.8 0.8 0.9

Concessional/TDO 35.4 46.1 53.8 57.7 60.3 .. .. .. .. ..

IBRD exposure indicators (%)

IBRD DS/public DS 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.6 2.9 7.0 11.2 18.1

Preferred creditor DS/public DS (%)c 59.7 54.8 64.5 62.3 62.1 53.6 52.3 49.0 50.4 58.3

IBRD DS/XGS 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.02 0.04 0.07 0.11

IBRD TDO (US$m)d 0 0 0 0 0 39 126 257 442 659

Of which present value of 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

guarantees (US$m)

Share of IBRD portfolio (%) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1

IDA TDO (US$m)d 235 314 422 493 501 557 613 683 754 804

IFC (US$m)

Loans 101 73 43 64 53 40 .. .. .. ..

Equity and quasi-equitye 3 3 3 3 3 4 .. .. .. ..

MIGA

MIGA guarantees (US$m) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

a. Includes public and publicly guaranteed debt, private nonguaranteed, use of IMF credits and net short-

term capital.

b. "XGS" denotes exports of goods and services, including workers’ remittances.

c. Preferred creditors are defined as IBRD, IDA, the regional multilateral development banks, the IMF, and the

Bank for International Settlements.

d. Includes present value of guarantees.

e. Includes equity and quasi-equity types of both loan and equity instruments.

CPS Annex B7Azerbaijan - Key Exposure Indicators

128

B8 – Bank Portfolio CPS Annex Tables - Page 12 of 13

Closed Projects 15

IBRD/IDA *Total Disbursed (Active) 98.54

of which has been repaid 0.00

Total Disbursed (Closed) 436.64


Total Disbursed (Active + Closed) 535.18


Total Undisbursed (Active) 478.83

Total Undisbursed (Closed) 1.12

Total Undisbursed (Active + Closed) 479.96

Active Projects

Project ID Project NameDevelopment

ObjectivesImplementation

ProgressFiscal Year IBRD IDA GRANT Cancel. Undisb. Orig. Frm Rev’d

P090887 ADCP-II S S 2006 29.2 29.77634 0.5986687P066100 AVIAN FLU (formerly IBTA 2MS MS 2002 9.45 5.798345 1.0995392 0.352502P058969 CULT HERITAGE PRSV S MS 1999 7.5 1.15716 0.7906696 0.848857P070989 ED SECT DEV (APL #1) MS MS 2003 18 11.79557 7.8255115P081616 FIN SERVS DEVT S S 2005 12.25 12.02468 1.044056P040716 HIGHWAY S S 2001 40 13.43396 7.2165239 -2.358133P094220 Health Sector Reform Projec# # 2006 50 50.66384 0.1943635P094488 Highway 2 S S 2006 200 199.5 3.6666667P089751 IDP ECON DEVT SUPPORTS S 2005 11.5 9.734903 3.5136212 3.213711P008286 IRRIG DIST SYS & MGMT I S S 2003 35 35.50905 8.6989496P008284 IRRIG/DRAINAGE REHAB S S 2000 47 11.8883 3.5072262 -1.174162P099201 JUDICIAL MOD S S 2006 21.6 21.73839P049892 PENSION & SOC ASST S S 2004 10 7.880014 5.4536767 -0.203337P083341 POWER TRANSMISSION S MS 2005 48 47.66717 5.6671659P066199 RURAL ENVIRONMENT MS MS 2005 8 7.937838 0.9481482P077031 RURAL ENVIRONMENT (GMS MS 2005 5 5 0.6733333P076234 RURAL INVSMT (AZRIP) MS MS 2004 15 12.3264 1.8374608Overall Result 248 314.5 5 483.832 52.735581 0.679437

Original Amount in US$ Millions Disbursements a/

Difference Between

Expected and Actual

Supervision Rating

Azerbaijan

Last PSR

As Of Date 10/23/2006

CAS Annex B8 -

Operations Portfolio (IBRD/IDA and Grants)

129


Statement of IFC’s Held and Disbursed Portfolio

As of 06/18/2006 (In US Dollars Millions)

Held Disbursed

FY Approval Company Loan Equity Quasi Partic Loan Equity Quasi Partic

1998/2003/2006 Azerigazbank 0.9 2.30 0 0 0.9 0 0 0 1999 Baku Hotel 1.46 0 0 0 1.46 0 0 0

2002/2006 MFB Azerbaijan 3.0 1.6 0 0 3.0 1.6 0 0 1998/2003 Rabitabank 0.9 0 0 0 0.9 0 0 0

2005 Unibank 5.0 0 0 0 2.39 0 0 0 2004 BTC 31.0 0 0 31.0 31.0 0 0 31.0

Total Portfolio: 42.26 3.9 0 31.0 39.65 1.6 0 31.0

Approvals Pending Commitment

Loan Equity Quasi Partic 2001 Azer JV Increase 0 0.06 0 0 2005 AG Leasing 3 0 0 0

Total Pending Commitment: 3 0.06 0 0

130

MAP SECTION

Documents

World Bank Document · PDF fileYekun baxlma üçün Dünya Banknn S n di YALNIZ XDM T STFAD Ü˙ÜN Hesabatn say 37812-AZ BEYN LXALQ YEND NQURMA V NK AF