Upload
neylan
View
38
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Wielokulturowość w praktyce: polityka wobec zróżnicowania językowego. Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401) wykład nr 5. Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego… nr 5. - PowerPoint PPT Presentation
Citation preview
Sławomir Łodziński Wprowadzenie do socjologii zróżnicowania kulturowego i
mniejszości (semestr zimowy, środy, godz. 10-12, sala 401)
wykład nr 5
1. Wstęp - powtórzenie spisy powszechne ludności jako źródło informacji społecznych i przedmiot badań socjologicznych:
znaczenie spisów powszechnych (pytań etnicznych) dla polityki wielokulturowości i anty-dyskryminacyjnej (problem - idea „równości”);
spisy a „produkcja” klasyfikacji etnicznych (inaczej kategorii, „różnic” etnicznych itp.):• tworzenie kategorii „urzędowych” i następnie potrzeba administrowania nimi
(klasyfikacje i dane etniczne są niezbędne dla programów pomocy społecznej); • „efekt rzeczywistości” – tworzenie nowych grup społecznych, publiczne
pokazywanie ich istnienia i liczebności, „powoływanie ich do istnienia”, mobilizacja etniczna itp.:
przykład spisów w krajach kolonialnych i postkolonialnych – B. Anderson, Wspólnoty wyobrażone, Kraków 1997 (roz.7, s. 160-181), spisy odgrywają podobną rolę „narodową” jak mapa, muzeum itp.;
spisy a „instrumentalizacja” („radykalne upolitycznienie”), „ideologizacja” etniczności:
• zmiana etniczności nawykowej na rzecz refleksyjnej i świadomej, przejście z płaszczyzny oczywistości, nawyku, codzienności na płaszczyznę wyborów świadomych lub też ideologicznie motywowanych deklaracji.
0
2. Język a polityka wielokulturowości: • język jest podstawowym kodem kultury funkcjonującym w świadomości
społecznej;• funkcje języka - wytwarzanie spójności społecznej grupy: • komunikacyjne (służące porozumiewaniu się ludzi); • symboliczno- identyfikacyjne. • losy języka są zawsze związane z losami zbiorowości; • język jako czynnik tożsamości etnicznej:• używanie języka informuje o przynależności do określonej wspólnoty, jest
aktem działania i wskazówką (język jako formacja dyskursywna) – rola w wyznaczaniu opozycji „swój” i „obcy” ;
• posługiwanie się danym językiem ustawa jednostkę w określonym „polu znaczeniowym” klasyfikując ją do danej kategorii etnicznej.
• wielość języków: • problem zrozumienia (podobieństwo i różnice), znaczenie polityczne i
ekonomiczne, prestiż społeczny języka; • ochrona języków jako problem polityki wielokulturowości.
3. Państwo wobec języka - polityka językowa: wpływ państwa na sytuację językowa ma dwojaki charakter: pośredni
(przez kształtowanie terytorium kraju, politykę imigracyjną itp.) i bezpośredni - przez politykę językową.
polityka językowa ma charakter „etniczny” (narodowościowy); funkcje polityki językowej:
• narzędzie pracy administracji (sprawność komunikacyjna; język oficjalny i urzędowy);
• instrument komunikacji władzy z obywatelami (jakim językiem i w jakim stylu?);
• instrument polityki wewnętrznej (kształtowanie znajomości języka, oświata, integracja społeczeństwa itp. );
• instrument polityki zagranicznej (promocja pozycji kraju za granicą, wzmocnienie więzi z diasporą, z innymi krajami).
polityka językowa a wielojęzyczność.
4. Ogólny kontekst ożywienia „językowego” w Europie (lata 60/70-te):
ożywienie etniczne w Europie lat 60 i 70-tych XX wieku dotyczyło: • wyłącznie grup mniejszościowych o silnej bazie terytorialnej i językowej;• ich żądania sprowadzały się do:
rozszerzenia roli języka mniejszościowego w życiu publicznym (szkoła, media i życie polityczne);
uzyskanie pewnego stopnia autonomii. cechy grupy mniejszościowej (mniejszości językowej);
• samo kategoryzacja (grupa etniczna przechodzi od fazy „w sobie” do etapu „dla siebie”, stają się grupami autotelicznymi);
• dążenie do formalizacji i instytucjonalizacji pewnych form zachowań i interakcji etnicznych (zwłaszcza języka, dążenie do standaryzacji).
osłabienie państwa narodowego (ze względu na możliwości egzekwowania lojalności obywateli);
punkt przełomowy to II wojna światowa i następnie powstanie organizacji międzynarodowych (europejskich) – NATO, UE (EWG).
5. Cechy „ożywienia etnicznego (językowego)” według Erika Allardta:
czas - przełom lat 60. I 70. XX wieku; odrodzenie świadomości etnicznej wśród grup peryferyjnych i
„pasywnych” (ich etniczność uzyskuje wymiar polityczny i publiczny); profesjonalizacja aktywności etnicznej:
• powstawanie nowych organizacji i stowarzyszeń; • liderzy „nowego typu” - absolwenci wyższych studiów, kompetentni
w relacjach z mediami i w oddziaływaniu na świadomość społeczną. ożywienie miało charakter „lewicowy”; zwiększenie zdolności państwa do reagowania na żądania grup
mniejszościowych: przejście od fazy „mniejszość – większość” (etap dyskryminacji)
do fazy „walki o uznanie” (interakcja z większością z pozycji równego, choć jedynie „mniejszego”, a nie „gorszego i zacofanego”.
6. Inne teorie „ożywienia etnicznego (językowego)”: a) etniczne; założenie i kierunek wyjaśnień - pierwszoplanowa rola etnicznego
wymiaru ożywienia (własna kultura i świadomość wspólnego pochodzenia jako podstawowe elementy - endogenne własności grup etnicznych)
teoria mobilizacji etnicznej (William R. Beer): • modernizacja terenów peryferyjnych („kolonii wewnętrznych”),
wyłonienie się nowych elit „mniejszości”, etniczność jako baza do mobilizacji społecznej i wysuwania żądań.
teoria radykalizacji grup etnicznych (Norman Anderson): • dwa równoległe procesy – upodabnianie się stylów życia i dążenie
do różnic regionalnych (etnicznych), odrzucenie państwa narodowego.
koncepcja „przebudzenia etnicznego” w ramach narodu-państwa (R. Pertrella): • „perspektywa „od dołu”, domaganie się nowych ram dla rozwoju
(decentralizacja), czynniki endogenne (mniejszość), egzogenne (państwo-naród), interweniujące.
7. Inne teorie „ożywienia etnicznego (językowego)”- współczesne:
b) regionalne (terytorium): • założenie i kierunek wyjaśnień:
podkreślanie wagi terytorium, na podstawie którego jest tworzona tożsamość regionalna;
re-afirmacja tożsamości regionalnych jako reakcja na globalizacje (potrzeba zakorzenienia)
rosnąca rola regionów w nowym europejskim i globalnym porządku. • UE (EWG) i polityka regionalna:
UE nie tylko jako pośrednik, ale też jako katalizator decentralizacji i „ożywienia etnicznego”;
środki europejskie są kierowane do regionów (z pominięciem „centrum”), konkurencja o te środki wewnątrz państwa dorównuje konkurencji między państwami;
władze regionalne jako „nowi” aktorzy polityczni, których obecne „przebudzenie” i aspiracje są pretekstem do zmian państwa narodowego (jego regionalizacji).
8. Inne teorie „ożywienia etnicznego”: C) „narodowe” (nowy regionalizm, neo-nacjonalizm, nacjonalizm
pragmatyczny) – jako dążenie regionów do autonomii politycznej: • wybitny specjalista: Michael Keating (Katalonia, Szkocja, Quebec): • łączenie 3 perspektyw:
„nacjonalizm mniejszości” (minority nationalism) – w znaczeniu mniejszości „kulturowych”;
„nowy regionalizm” (new regionalism) – „odrodzenie terytorium”;
„proces budowania narodu” (nation-building process). • ruchy te są czymś więcej niż doraźnymi ruchami politycznymi
nastawionymi na “wyrwaniu” państwu jak najwięcej przywilejów dla siebie lub grą polityków o poparcie polityczne, nie są one także „powrotem do przeszłości”;
• stanowią one nowoczesne i złożone zjawisko „re-terytotrializacji” życia społecznego o charakterze obywatelskim.
9. Michael Keating - cechy „nowego regionalizmu” („neo-nacjonalizmu”): ma miejsce w regionach o już pewnej autonomii politycznej:
• zachodzi więc w społecznościach obywatelskich. kładzie większy nacisk na wymiar obywatelski niż etniczny regionu:
• od kryteriów „pierwotnych”/ primodalnych do objęcia całej wspólnoty terytorialnej.
w tych społecznościach „wielość tożsamości narodowych” jest traktowana jako „zasób polityczny”; są to regiony raczej zamożne:
• cechuje je bardziej sytuacja „relatywnego uprzywilejowania” niż „relatywnej deprywacji”.
ideologia:• przewaga idei liberalnych i socjaldemokratycznych, ale są one
w różnym stopniu „przemieszane”.
10. Michael Keating - cechy „nowego regionalizmu” (cdn.): różne elementy ideologii są kierowane do różnych części/grup wspólnoty
regionalnej; główne dylematy polityki i ideologii:
• etniczny/obywatelski;• przeszłość/przyszłość;• lokalny/globalny;• separatyzm/autonomia.
popieranie autonomii ma charakter „wielowymiarowy”: • nie popiera się jednej partii politycznej.
partie „nowego regionalizmu” (neo-nacjonalistyczne) są organizacjami : • stosunkowo „młodymi”, które cechuje „ambiwalencja”/zmienność oraz
ewolucja celów politycznych. nowa „geometria” władzy:
• debaty polityczne dotyczą i toczą się w 3 naraz wymiarach – regionalnym, państwowym i ponadpaństwowym.
11. Język a ruchy etnoregionalne w Europie: istnienie ruchów etnicznych (etno-regionalnych), które tworzą się wokół
języka i dla których język jest centralną wartością; przykłady (język – naród – państwo ?):
• Francja – język (ruch) oksytański i bretoński; • Niemcy – język (ruch) dolnoniemiecki i łużycki; • Włochy – język (ruch) sardyński, friulski, ladyński; • Szwajcaria – język (ruch) retoromański; • Hiszpania – język (ruch) galisyjski, ruch kataloński i baskijski; • Polska – język (ruch) kaszubski, śląski.
dążenie do standaryzacji tych języków, ich oficjalnego uznania, zwiększenia obecności w sferze publicznej, tworzenie na ich bazie instytucji autonomii kulturalnej oraz polityczno-terytorialnej reprezentacji tych języków;
Nicole Dołowy-Rybińska, Języki i kultury mniejszościowe w Europie: Bretończycy, Łużyczanie, Kaszubi, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.
12. Wielokulturowość a zagrożenie językowe: typologia języków zagrożonych:
• zagrożone (unsafe, słabo posługują się nim dzieci), zdecydowanie zagrożone (definitely endangered – językiem posługuje się pokolenie rodziców i starsze), poważnie zagrożone (severely endangered – języka używa pokolenie dziadków i starsze), krytycznie zagrożone (critically endangered – język zna garstka osób z najstarszego pokolenia), wymarłe (extinct) – językiem nikt się już nie posługuje.
czynniki zagrożenia językowego:• demografia (mała liczba osób, umieralność starszych, bycie mniejszością); • migracje (przymusowe) i asymilacja językowa (kulturowa); • „nowoczesność” - powszechna edukacja i media (w języku oficjalnym -
języku większości); • brak motywacji do posługiwania się językiem (marginalizacja i wykluczenie
języka, „piętno” gorszości , folkloryzacja języka i kultury mniejszościowej);
zmiana podejścia do języków (grup) mniejszościowych - odrodzenie etniczne i językowe (HR, prawa mniejszości, sprzyjająca atmosfera społeczna).
13. Odwracanie „zmiany językowej” (J. A. Fishman, Reversing Language Shift…):
etapy „rewitalizacji” (lub też „śmierci”) języków: • 1) „rekonstrukcja” języka, nauczanie starszego pokolenia; • 2) tworzenie zintegrowanej społecznie grupy użytkowników języka
(w mowie); • 3) nacisk na używanie codzienne języka na poziomie lokalnym
(sąsiedztwo) i rodzinnym (tworzenie bazy międzypokoleniowego przekazu języka);
• 4) tworzenie zorganizowanego (nieformalnego) systemu nauczania języka (poza publicznym system) obejmującym całość grupy (wszystkie pokolenia);
• 5) wprowadzenie nauki języka do systemu publicznej edukacji;• 6) nacisk (rozwój) na używanie języka w miejscu pracy; • 7) nacisk na używanie języka w mediach i administracji publicznej; • 8) wprowadzenie języka do edukacji uniwersyteckiej, administracji
centralnej itp.
14. Czynniki rewitalizacji językowej:• A) wzrost znaczenia języka:
• wzrost prestiżu języka „mniejszościowego” w obrębie społeczności większościowej (dominującej);
• wzrost zamożności i prestiżu użytkowników tego języka;• wzrost znaczenie języka w oczach społeczności większościowej (jego
legitymizacja);• wzrost - silna obecność języka w systemie edukacyjnym; • wzrost kompetencji w pisaniu tym językiem;• możliwość stosowania użycia języka w mediach elektronicznych i
Internecie. • B) rola transmisji międzypokoleniowej:
• przywracanie używania języka w rodzinie;• odbudowa wspólnoty kulturowej (językowej); • rozszerzenie możliwości sytuacji społecznych transmisji języka.
15. Czynniki rewitalizacji językowej (II): C) edukacja:
• język jako odrębny przedmiot, nauczanie dwujęzyczne, nauczanie przez immersję („zanurzenie” w języku);
• nauka języka „słaba” (język w programie edukacji) i „mocna” (nauczanie w języku - sytuacja wielojęzyczności).
D) język w mediach: • rola mediów dla upowszechnienia języka (z perspektywy samego języka
oraz z zewnętrznego punktu widzenia – postrzegania statusu tego języka);
• wpływ negatywny (folkloryzacja) i pozytywny (podniesienie prestiżu języka);
• media kształtują oficjalny (publiczny) dyskurs na temat tego języka;• media pozwalają na zachowanie i dokumentację języka (jego
„hibernację”).
16. Czynniki rewitalizacji językowej (III):E) życie publiczne:
• administracja publiczna, usługi itp.;• język zaczyna być postrzegany jako mający „realną władzę i
możliwości”. F) „oficjalizacja” języka mniejszościowego:
• uznanie języka (jako oficjalny lub współ-oficjalny);• krajowa ochrona prawna (zróżnicowane formy ochrony);• Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych.
G) postawy wobec języka: • zmiana dominującego dyskursu dotyczącego języków i kultur
mniejszościowych. H) rola organizacji i instytucji mniejszościowych:
• instytucje oficjalne (państwowe);• liderzy („przodownicy”) i organizacje mniejszościowe.