Wieczna radość Ekonomia polityczna

społEcznEj krEatywnościWolny UniWersytet WarszaWy, zeszyt 3

Luc B oLtanskiaLexander neumann

John roBertsJason Francis mc Gimsey

dušan GrLJamassimiLiano tomBamat teo PasquineLLi

B oJana romicyiannis myLonas

Joanna Bednarekewa maJewska

anna ZawadZkaisaBeLLe Bruno

Patricia reeddiedrich diederichsen

neiL cumminGsmarina Vishmidt

isaBeLLe Grawhans aBBinG

the Free art coLLectiVeVLad morariu

steVPhen shukaitismartha rosLer

GiGi roGGero

Wieczna radośćEkonomia polityczna

społEcznEj krEatywnościWolny UniWersytet WarszaWy, tom 4

Wieczna radość

Ekonomia polityczna społEcznEj

krEatywnościWolny UniWersytet WarszaWy, zeszyt 3

Wieczna radość. ekonomia polityczna społecznej kretyWnościWarszawa 2011

Copyright for the texts by the AuthorsCopyright to this edition by Fundacja Bęc Zmiana

Komitet redAKCyjnymichał Kozłowski, Agnieszka Kurant, jan Sowa (redaktor prowadzący), Krystian Szadkowski, Kuba Szreder

tłumACZeniAPaweł michał Bartolik, joanna Bednarek, iwona Bojadżijewa, Piotr juskowiak, mateusz Karolak, Agnieszka Kowalczyk, Wiktor marzec, maciej mikulewicz, mikołaj ratajczak, jan Sowa, Krystian Szadkowski, maciej Szlinder, Anna Wojczyńska

KoordynACjA ZeSPołu tłumACZy i tłumACZeKKrystian Szadkowski

WyBór Zdjęć doKumentująCyCh ruChy oKuPACyjne (iluStrACje międZy roZdZiAłAmi)martha rosler (zdjęcia z domeny publicznej oraz z archiwum artystki)

oPrACoWAnie redAKCyjneAniela Pilarska

reCenZentdr hab. Piotr Żuk

SKłAdGrzegorz laszukK+S, Anna hegmanK+S

KoreKtAPaulina Sieniuć

WydAWCAFundacja nowej Kultury Bęc Zmianaul. mokotowska 65/7, 00-533 Warszawat: +48 22 625 51 24, +48 22 827 64 62m: +48 516 802 843, e: bec@funbec.eu

iSBn: 978-83-62418-10-7

druKPW Stabilul. nabielaka 1631-410 Kraków

Publikacja jest częścią projektu Wolnego uniwersytetu Warszawy „Społeczna ekonomia kreatywności. W poszukiwaniu ekonomicznych strategii wspierania niezależnego obiegu kultury” zrealizowanego ze środków narodowego Centrum Kultury w ramach programu obserwatorium Kultury / www.obserwatoriumkultury.nck.pl

Partnerzy konferencji „ekonomia polityczna społecznej kreatywności. Praca i wartość we współczesnym kapitalizmie”: Wydział Filozofii i Socjologii uniwersytetu Warszawskiego, Austriackie Forum Kultury w Warszawie

SPiS treŚCi

7 WolnyUniwersytetWarszawy Wstęp17 LucBoltanski od rzeczy do dzieła. procesy atrybucji i nadawania wartości przedmiotom

1. Praca…49 AlexanderNeumann krótka historia pracy: od subsumcji do wielości63 JohnRoberts praca, emancypacja i krytyka rzemieślniczej umiejętności83 JasonFrancisMcGimsey narracja jako ontologiczny awantaż w kapitalizmie kognitywnym 95 DušanGrlja praktyka teoretyczna. o materialnych efektach pracy „niematerialnej”

2. …i wartość we wsPółczesnym kaPitalizmie111 MassimilianoTomba zróżnicowania wartości dodatkowej we współczesnych formach wyzysku131 MatteoPasquinelli maszynowa wartość dodatkowa a praca informacji: uwagi o ekonomii politycznej maszyny turinga 159 BojanaRomic inkasowanie kolektywnej pracy: platforma Facebook171 YiannisMylonas reżimy praw własności intelektualnej jako źródło cierpień

3. centrum i Peryferia z PersPektywy nadzoru i zarządzania kreatywnością191 JoannaBednarek opisać reżimy nadzoru/wyzysku 215 EwaMajewska scentralizowane peryferia? kilka feministycznych i postkolonialnych uwag na temat koncepcji pracy biopolitycznej i niematerialnej w politycznym projekcie Hardta i negriego

227 AnnaZawadzka przymus kreatywności239 IsabelleBruno zarządzanie kreatywnością społeczną przez benchmarking. od menedżmentu Xeroxa do „innowacyjnej europy”

4. sztuka, rynek, gosPodarka257 PatriciaReed sześć sfer problemowych dla artystek oraz ich pracy 263 DiedrichDiederichsen jakiego rodzaju spetryfikowany czas ludzkiego życia kupujesz, gdy nabywasz sztukę – i jakbyś go chciał ponownie upłynnić?273 NeilCummings Wieczna radość295 MarinaVishmidt realne dzięki negatywnej cesze niebycia jeszcze niemożliwym: spekulacja jako sposób produkcji w ramach sztuki i kapitału317 IsabelleGraw Wartość malarstwa – uwagi na temat nieokreśloności, indeksalności i bardzo wartościowych quasi-osób329 HansAbbing Uwagi na temat wyzysku biednych artystów 343 TheFreeArtCollective ekonomiści się mylą!

5. Przestrzenie wyzysku kreatywności i Polityczny horyzont zmiany359 VladMorariu apolityczna kreatywność: spektakl łączenia ludzi 385 StevphenShukaitis strajki w sztuce i metropolitalna fabryka 399 MarthaRosler artystyczny sposób rewolucji: od gentryfikacji do okupacji425 GigiRoggero skład żywej wiedzy: praca, przechwytywanie i rewolucja

6. notatki z konferencji 443 PatriciaReed niemierzalna praca (albo praca słuchania)

WStęP 7

wstęp

Wolny UniWersytet WarszaWy

rozwój kapitału trwałego wskazuje, do jakiego stopnia powszechna ludzka wiedza stała się bezpośrednią siłą wytwórczą, a przeto same warunki społecznego procesu życiowego przeszły pod kontrolę inte-lektu powszechnego i zgodnie z nim zostały przetworzone; rozwój ten wskazuje, do jakiego stopnia wytwarza się społeczne siły wy-twórcze nie tylko w postaci wiedzy, lecz jako bezpośrednie organy społecznej praktyki, realnego procesu życia.KArol mArKS, Zarys krytyki ekonomii politycZnej

Książka,którąoddajemyw ręceCzytelnikówi Czytelniczek,pod-sumowuje kolejny rok działalności Wolnego Uniwersytetu War-szawy.W tymokresienajważniejszymwydarzeniembyładlanaskonferencja Ekonomia polityczna społecznej kreatywności. Praca i  wartość we współczesnym kapitalizmie, która odbyła się w  paź-dzierniku2011rokuw Warszawie1.PoprzedziłjąObózLetniWUWzorganizowany w  Kolonii na Kaszubach oraz nieformalne semi-narium, które prowadziliśmy na wiosnę, aby wspólnymi siłamiprzygotowaćkoncepcjękonferencji.Naszedziałaniaobracałysię

1 Komitet organizacyjny tej konferencji to (w porządku alfabetycznym): michał Kozłowski, Agnieszka Kurant, jan Sowa, Krystian Szadkowski, Kuba Szreder, Bogna Świątkowska i Szymon Żydek. teksty zawarte w niniejszym tomie po-wstały przede wszystkim na podstawie referatów wygłoszonych w czasie tej konferencji. dodatkowo umieszczamy w nim artykuły autorek i autorów, któ-rzy z różnych przyczyn nie mogli wziąć w niej udziału, ich głosy podnoszą jednak ważne, w naszej opinii, kwestie dotyczące tytułowego problemu spo-łecznej kreatywności.

8 Wolny uniWerSytet WArSZAWy

wokół zespołu wzajemnie powiązanych ze sobą kwestii: k r e a -t y w n o ś c i, p r a c y i   w a r t o ś c i.

Kreatywność może odnosić się do wielu rzeczy: jest zarazemśrodkiem produkcji i  sposobem stymulowania konsumpcji, co-dzienną ramą ideologiczną tak zwanego postindustrialnego ka-pitalizmu oraz skutecznym narzędziem w  rękach społecznegoi  przemysłowego kierownictwa; jest elitarnym przywilejem klasrządzących, jak również punktem odniesienia dla aspiracji wy-kluczonych. Jeśli prawdą jest, że współczesny kapitalizm doko-nałprzełomowegozwrotuw ramachwłaściwychsobiesposobówwytwarzaniawartości,towówczaskreatywnośćstajesięcentral-nąkategoriądlacałegospołeczeństwa.Krytycytakiegopunktuwi-dzenia twierdzą, że nie istnieje praca, która nie wymagałaby ja-kiegośstopniakreatywności.Nawetjeślibyłobytoprawdą,wielewskazuje na to, że we współczesnym kapitalizmie dokonała sięjednakpodtymwzględemistotnazmiana.Nieprzypadkiemkrea-tywnośćjestdzisiajsłowem-wytrychem– podstawowymwymaga-niemi kryteriumocenypracownikówwszystkichszczebliwykonu-jącychkażdyniemalrodzajpracy(piszeo tymw niniejszymtomieAnnaZawadzka).Kreatywnośćjestdziśbardziejniżkiedykolwiekwcześniejwarunkiemfunkcjonowaniakapitalistycznejgospodar-ki.Chociażbyz tegopowoduzasługujeonanaszczególnąuwagę.

Nieprzypadkowowielemiejscaw tymtomiepoświęconosztu-ce,którąuważasięzaswegorodzajulaboratoriumkreatywności.Jest to koncepcja szczególnie rozpowszechniona wśród adwoka-tówklasyi przemysłówkreatywnych,którzytakżei w Polscepró-bująwpłynąćnakształtpolitykikulturalnej. Jednymz głównychcelów aktywności Wolnego Uniwersytetu Warszawy, od jego po-wstaniaw 2009roku,byłosformułowaniekrytycznejodpowiedzidlatejniebezpiecznej(orazzafałszowanej)ideologii.Z tejprzyczy-nypostanowiliśmyprzyjrzećsięsztucejakodziedzinieintegralniewpisanejw późnokapitalistycznerelacjespołeczne.

Autonomia często opisowo lub normatywnie przypisywanasztucenieoznaczawyrwaniajejz prawidełrządzącychspołeczeń-stwem. Od początku mieszczańskiej nowoczesności sztuka jestczymśo wieleważniejszymniżtylkorozrywkądlamożnychi bo-gatych, zbędnym dodatkiem do porządku społecznego. Odgrywa

WStęP 9

onaistotnąrolęjakospołecznypoligondoświadczalny,jakośrodeksocjalizacji,jakonarzędziebudowaniaspołecznychhierarchiiorazjakoprzestrzeńinwestycji i spekulacji.Dlatego interesująnasnietylkosamezjawiskatwórczościi kreatywności,alerównież,a możeprzede wszystkim, najróżniejszego rodzaju zafałszowania, jakimonepodlegają.W laboratoryjnychwarunkachsztukitestujesięnietylkonowesposobystymulowaniakreatywności,aleteżnowefor-myjejzawłaszczania.Jednymz mitówfundamentalnychdlafunk-cjonowania wielu pól społecznych jest, naszym zdaniem, wizjaprocesutwórczego– czybędziesięonodbywałw dziedziniesztu-ki,naukiczy jakiejkolwiek innej–  jakoczynnościprzedewszyst-kimindywidualnej.Pokutujeonbardzomocnowłaśniew myśleniuo sztuce,gdziewciążpopularnejestwyobrażenieo artyście-autorzejakoKartezjańskimpodmiocie,samotnymgeniuszu,któregotwór-czość jest ekspresją jego wyjątkowego talentu, osobowości, życiai  intelektu. Zdecydowanie odrzucamy taki punkt widzenia. Krea-tywnośćjestdlanasprocesemspołecznym.Jejwłaściwypodmiotto zawsze pewna wielość: środowisko, kolektyw, sieć. Koncepcjaindywidualnegoautorstwaumożliwiaw naszejopiniizawłaszcza-nieorazprzechwytywaniepracytejżewielościpoprzezprzyporząd-kowaniejejpojedynczemupodmiotowijakojednostkowegodzieła.

Kreatywnośćjesttymbardziejinteresująca,żedziękiroli,jakąodgrywazarównow twórczościartystycznej, jak i w gospodarce,możebyćpotraktowanajakorodzajłącznikamiędzyrefleksjąnadkulturąi sztukąa namysłemnadprocesamizachodzącymiw szer-szymkontekściecałegospołeczeństwa.W trafnysposóbdiagno-zujetoLucBoltanskiw artykuleotwierającymksiążkę– poprzezodwołaniedotakzwanejgospodarkipojedynczościpokazujeon,w  jakisposóbrynekdóbrkulturymożnapotraktować jakopara-dygmatużytecznyprzyanaliziefunkcjonowaniarynkówfinanso-wych.Ujawniatoniepokojąceanalogiepomiędzyrynkiemsztukia rynkamifinansowymi– spekulacyjneoperacjejednegoi drugie-go stają się coraz bardziej oderwane od procesów zachodzącychodpowiedniow szerszympolusztukii w realnejgospodarce.Rynki– zarównosztuki,jaki finansów– zaczynająwięcspełniaćjedyniepodrzędnąfunkcjęzakotwiczaniaspekulacyjnejwartościw proce-sachkolektywnegożyciaorazspołecznejwymiany.

10 Wolny uniWerSytet WArSZAWy

W  nowych warunkach produkcji przemianie ulec powinnytakże formy społecznego oporu, o  czympisze w  niniejszejksiąż-ce Stevphen Shukaitis. Powracając do znanej od dłuższego cza-suideistrajkuw sztuce,argumentuje,żezewzględunarolę,jakąkreatywnośćodgrywaw funkcjonowaniuwspółczesnegokapitali-zmu,odmowabyciatwórczym– niew sensiezaprzestaniatworze-niasztukiprzezartystów,alew sensieodmowybyciakreatywnymw każdymrodzajupracynajemnej– stajesięformąsabotażu,po-tencjalnieniebezpiecznąi szkodliwądladalszejakumulacjikapi-tału.O innychformachoporuściślezwiązanychz kreatywnościąpiszeteżMarthaRosler.

DrugitematwyznaczającyośintelektualnejaktywnościWolne-goUniwersytetuWarszawyw 2011rokutopojęciewartości.War-tość,podobniejakkreatywność,stanowiłącznikmiędzyświatemsztukii gospodarki.Rozwijanaw kręguwłoskiejmyślipostoperai-stycznejtezao „przechodzeniuzyskuw rentę”2zbliżamechanizmywytwarzania wartości materialnej do tego, co dzieje się w  świe-cie produkcji kulturalnej, zwłaszcza w  sztuce3. W  obu dziedzi-nach mamy do czynienia z  podobnym mechanizmem prywatne-gozawłaszczaniakolektywniewytwarzanejwartości.Analizytegoprocesupodejmująw tymtomiem.in.MatteoPasquinellii BojanaRomic.Zmuszato,naszymzdaniem,dopostawieniapytaniao ak-tualnymechanizmtworzeniawartości.Poszukiwaniuodpowiedzinaniepoświęconajestznacznaczęśćniniejszejksiążki,cotrafniezdajesprawęz teoretycznychdociekań,jakieprowadziliśmyw tymrokuw ramachdziałalnościWolnegoUniwersytetuWarszawy.

2 Zob. np. C. Vercellone, the crisis of the law of Value and the Becoming-rent of profit, w: A. Fumagalli, S. mezzadra, crisis in the Global economy. Finanncial markets, social struggles and new political scenarios, tłum. j.F. mcGimsey, los Angeles 2007, ss. 85–118.3 na strukturalne przesunięcie o podobnej randze wskazała w trakcie kon-ferencji hito Steyerl. Według artystki zwierciadłem przemian idei pracy i jej wynagrodzenia zarówno w przemysłach kultury, jak i w innych dziedzinach jest stopniowe zastępowanie pojęcia „praca” przez inne – „zajęcie” (occu-pation). to ostatnie, jak zauważa Steyerl, kryje w swojej nazwie aprioryczne zwolnienie z konieczności wynagrodzenia, gdyż zgodnie z zasadą autograty-fikacji uznawane jest samo w sobie i samo dla siebie za nagrodę.

WStęP 11

Wspomnianepowyżejzjawiskai prawidłowościdotyczącekrea-tywnościi mechanizmówtworzeniawartościwewspółczesnymka-pitalizmie pokazują, że artystyczne i  kulturalne sposoby produk-cji(jakrównieżtezwiązanez wytwarzaniemwiedzy)przestająbyćklasowymsportemgrupuprzywilejowanychlubnadprogramowy-mi elementami społecznej infrastruktury kapitalizmu. Mamy doczynieniaz ciekawymprocesem,któryzasadniczozmieniastatusdziedzin poprzednio uznawanych za autonomiczne, podważającprymatkapitalistycznegopodziałupracyorazjegoinstrumentalnejracjonalności.Obecniecorazczęściejuznajesięjezacentralnesek-toryprodukcji,w którychkształtująsięmechanizmyreplikowanepóźniejw innychobszarachpracy.Ideologiakreatywnejgospodar-kistawiasztukęw awangardzienowychsposobówtworzeniai aku-mulacjiwartościorazspołecznejinnowacji.Pomimotego,że– jakpiszeMarthaRosler– klasakreatywnajestniczymwięcejniżsocjo-logicznym humbugiem, wciąż zachowuje ona swój ideologicznypotencjałi wpływnapolitykęwłodarzymiasti regionów.Możnajed-nakdokonaćkrytycznejinwersjitegosposobumyślenia.Jeżeliprzyj-miemy, że faktycznie przemysły kreatywne stały się laboratoriamipóźnokapitalistycznej akumulacji, powinny one również ujawnićnowe kapitalistyczne sprzeczności oraz nowe formy wywłaszcza-niai wyzysku,a w konsekwencjiwyznaczyćpolewalkidlanowychsiłspołecznegooporu.Jaknarazie,niestety,pozostajetobardziejpostulatemniżrzeczywistością.Byćmożeruchyoporui nowewal-ki, które wyłaniają się w  związku z  trwającym kryzysem gospo-darczym,doprowadząpodtymwzględemdozasadniczejzmiany.

Ogłaszającw lecie2011rokukonferencjęWolnegoUniwersytetuWarszawy, zaproponowaliśmy zgrupowanie kwestii dotyczącychpracy, kreatywności i  wartości w  pięć pól problemowych. War-to je tutajprzytoczyć(wrazz oryginalnymkomentarzem)4,poka-zują one bowiem punkt wyjścia dla refleksji, której owocem jestniniejszaksiążka.

4 Zob. open call: międzynarodowa konferencja Wolnego Uniwersytetu War-szawy: „ekonomia polityczna społecznej kreatywności. praca i wartość we współczesnym kapitalizmie”, http://wuw-warszawa.pl/aktualnosci.php?lang=&page=wydarzenia&id=109&mod=opis. opis nieznacznie zmodyfikowany.

12 Wolny uniWerSytet WArSZAWy

ideologiczne przyWłaszczenia: kognityWny kapitalizm i przemysły kreatyWneChociaż minęło już ponad pół wieku, odkąd Horkheimer i  Ador-nozdiagnozowalipowstanieprzemysłówkulturalnych,utowaro-wienieprodukcjikulturowejwydajesięwciążopanowywaćnoweprzestrzenie.Zakrawanaironię,żetermin„przemysłykulturalne”todziśafirmatywneokreślenienowejfalikapitalistycznejekspan-sji.Wrazz ostatnimneoliberalnymzakrętemstrategiizarządzaniakulturą, imperatywyefektywnościoraztworzeniazyskustałysięwyznacznikamidziałanianawetw sektorzepublicznym.Ekspery-mentyartystycznesąw sposóbmodelowyzawłaszczanei utowaro-wianebezpośrednioprzezprzemysłykulturalneorazwewnętrznemechanizmypolasztuki.Pomimotoniektórzyeksperymentującyartyścinieustanniestarająsięgraćw „gręmniejszościową”z prze-mysłami kulturalnymi oraz resztą świata sztuki. Powstaje więcpytanie o  współczesny sens osławionej autonomii twórczości ar-tystycznej, a  także o  sens badania naukowego i  całej produkcjikulturalnej.Czyistniejetujeszczekrytycznylubsubwersywnypo-tencjał? Czy omijanie i  przekraczanie wymogów władzy ekono-micznej, pozostawiające resztę jako łatwą ofiarę sił rynkowych,niejestpoprostuprzywilejemklasowymtych,którzyzakumulo-wali wystarczającą ilość kapitału (w  jego różnych formach), abychronić swoją autonomię? A  może jednak autonomia jest ostat-nimbastionemobronyprzeciwkopowszechnemuutowarowieniu?Czyistniejeartystycznysposóboporurównoległydoartystyczne-gosposobuprodukcji,którydziałałbyw przemysłachkreatywnychlubsprzeciwiałsięgentryfikacji, takczęsto inspirowanejdziałal-nościąartystów?

przyszłość pracy: zmieniające się Formy pracy i jej WynagradzaniaPrzejściu od produkcji w  ramach zamkniętego zakładu przemy-słowegodoczasówrozproszonej i usieciowionej fabrykispołecz-nejtowarzyszynietyledystrybucjabogactwa,ilerosnącaprekar-ność.Każdyi każdaz naswykonujewięceji więcejpracy– kiedysurfujemy w  internecie, kiedy oglądamy reklamy, kiedy dzielimysięzdjęciaminaFacebooku,kiedyszukamyinformacjiw Google,

WStęP 13

odwiedzamy galerie sztuki czy nawet instalujemy oprogramowa-nienanaszychkomputerach– a przecieżw tymsamymczasiewy-nagrodzenie,któreotrzymujemyza„klasyczne”formypracy,nie-ustannie maleje, stopniowo stając się też coraz mniej stabilnymi pewnym.Czyjesttomanifestacjalogikiwyzyskui alienacjinie-możliwych do przekroczenia w  obrębie kapitalistycznego sposo-buprodukcji?A możepotrzebujemywynalezieniai wprowadzenianowych form redystrybucji bogactwa, które mogłyby wziąć poduwagęlogikękapitalizmukognitywnego,takichjakchociażbymi-nimalny dochód gwarantowany? Jakie nowe formy oporu wzglę-dem wyzysku mogą i  powinny towarzyszyć wyłaniającym się nanaszychoczachnowymformompracy?

Własność i WartośćKwestiawytwarzaniawartościodzawszeznajdowałasięw samymsercuekonomiipolitycznej, jakrównieżjejkrytyki.W jakdużymstopniunoweformyprodukcjizależąodstarychsposobówwytwa-rzaniai przywłaszczaniawartości?Jakiesąnowemechanizmywy-dobywania wartości i  jak one działają? W  jaki sposób nowe for-mywłasności intelektualnejrozwijającesięrównoleglew polachwysokichzarówno technologii, jak i kultury–  takie jakcopyleft,creative commons, copy-far-left itd., których przykładem są takróżnezjawiskajakruchFreeSoftwarei brazylijskaTechnoBraga– kwestionujątemechanizmyakumulacji?Rynkisztukii przemy-słykulturalneopierająswojądziałalnośćnawyzyskukreatywno-ści„intelektupowszechnego”.Istniejądziękifetyszyzacjii speku-lacjinietylkoobiektamikulturalnymi/artystycznymi,alerównieżpozornie niematerialnymi procesami i  ideami. Czy czyni to zewspółczesnejkulturydoskonałelaboratoriumdlaprzyszłegowy-twarzaniai przywłaszczaniawartościdodatkowej?

peryFeria kapitalizmU kognityWnego – kontynUacja czy redeFinicja?Jednąz podstawowychcechkapitalistycznegosystemu-świataodzawsze był podział na centrum i  peryferia. Wielu ze współczes-nychteoretyków– jakAntonioNegriczyChristianMarazzi– twier-dzi,żew związkuz przejściemodpracymaterialneji kapitalizmu

14 Wolny uniWerSytet WArSZAWy

przemysłowego do pracy niematerialnej (czy też biopolitycznej)i kapitalizmukognitywnegopodziałtenstałsięnieaktualny.Dziśwalkamiędzykapitałema pracąwydajesięmiećmiejscew ramachujednoliconych obiegów produkcji i  przybierać formę konfliktumiędzyImperiuma wielością(multitudo).Gdziezatemtennowypodziałumieszczaperyferiagospodarkikapitalistycznej,takiejakEuropaŚrodkowai Wschodnia,odgrywające– wedługWallerste-ina i  Braudela –  rolę historycznego prototypu Trzeciego Świata?Czyw tychczęściachświatamożemysiędoszukaćczegośspecy-ficznego, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w  teoretycznychanalizachkapitalizmukognitywnegoi w praktycznymdziałaniu?

polityka W epoce pracy niematerialnejJeśliprawdą jest, żeaniprodukcja,anipraca,aniwładzaniesąjużtym,czymbyłydotychczas,topowinniśmyrozwinąći zastoso-waćnoweformypolitycznejorganizacjii walki.Politykapartyjnai działaniazwiązkówzawodowychwydająsięrównieprzestarzałe,coprzemysłowafabrykai władzadyscyplinarna.Niektórzytwier-dzą, że wielość pojawia się jako zbiór już upolitycznionych pod-miotówoporuorazrewolucyjnejzmiany,jednakczyniejesttona-zbytoptymistycznawizjapolityki jutra?Jakąsiłęmożemiećtakiopór?Wrazz falą„twitterowychrewolucji”oraz„facebookowegoaktywizmu” internet został obwołany nowym narzędziem walki,jednakżeaferaWikileakspokazała,jakłatwojestzablokowaćnie-stosownetreścii odciąćwolnąkomunikację.Z drugiejstrony„ideakomunizmu”,którejw swoichostatnichksiążkachi nakonferen-cjach (Londyn 2009, Berlin 2010, Nowy Jork 2011) bronią SlavojŽižeki AlainBadiou,możewydawaćsięwezwaniemdopowrotudotradycyjnychformi sposobówwalkiz kapitałem.Gdziezatemszukaćalternatyw?

JakprzekonająsięCzytelnicy i Czytelniczki,refleksjauczestni-kówi uczestniczek jesiennejkonferencji tylkoczęściowoprzebie-gałazgodniez  takzarysowanymipolamiproblemowymi,chociażwiele postawionych przez nas pytań zostało bezpośrednio podję-tych.Pojawiłysięrównieżgłosypolemicznewobeczaproponowa-nej przez nas perspektywy badawczej. Szczególne emocje wzbu-dziło pojęcie „pracy niematerialnej”, a  przede wszystkim jego

WStęP 15

wykorzystanieprzezznanytandemAntonioNegri– MichaelHardt(natentematpisząw tymtomieprzedewszystkimJoannaBedna-rek,EwaMajewskai MassimilianoTomba).Wielepytańpozostałobezrozstrzygającejodpowiedzi:Czyrozważaniadotyczącenowegoparadygmatuprodukcjiniesąjedyniezasłonądymnąskrywającąkryzysobecniefunkcjonujących,kapitalistycznychsposobóworga-nizacjigospodarczej?Możewciążpozostajemywewładzystaregoprawawartościopartegoraczejnapracyżywejniżnakreatywnymusieciowieniu? W  tym wypadku nową, „kreatywną” gospodarkęmożnabyraczejanalizowaćjakorodzajuniku– potężnysymptomstrukturalnegokryzysukapitalizmu.Obecnośćtegorodzajupytańi wątpliwościuznajemyjednakzadobryznaki tematwartpodjęciaw dalszejdziałalnościWolnegoUniwersytetuWarszawy.

ZeSPół WuW