Murat Dursun Tosun

OSMANLI’DA İSTAVRİLER CEMAATİ

Belgelerde İstavriler cemaatinin aslı Gümüşhane’nin Torul kazasından oldukları belirtilmektedir. Yine belirtildiğine göre bu cemaatin bir kısmı madenci olmaları hasebiyle Yozgad’ın Akdağmadeni ilçesine gelip yerleşmişler. 1204 (1779-1780) tarihinde Akdağmadeni’ne geldiklerinde 80 hane olan bu cemaatin 1902 tarihinde 200 haneyi geçtikleri ve Papas Gripos isimli bir Yunanlı Etniki Eterya Cemiyeti üyesinin ve diğer bazılarının teşvikiyle yeniden Hristiyanlaştırılmaya çalışıldıkları ve kısmen bunda da başarılı oldukları belirtilmektedir.

1913 tarihli yazıda İstavrililerin elli sene kadar önce Gümüşhane’den Akdağmadeni’ne

göçettikleri belirtildiğinden her iki tarih arasında çok büyük fark bulunmaktadır. Bunların önceden Müslüman oldukları bilinmektedir. Ancak bir ara askerlik yapmamak için biz gayrimüslimiz dedikleri, şimdi ise askerlik hizmetinin gayrimüslim teba’ya da uygulandığından kendilerinin Hıristiyan oldukları yönündeki iddialarında ısrarcı olup olmadıklarının sorulması istenilmiştir.

Daha önce Gümüşhane civarındaki bazı gayrimüslimlerin madenlerin millileştirilmesi üzerine haklarının kaybolacağı düşüncesiyle sureta müslüman olduklarını söylemişler ve müslüman görünümleriyle yaşamışlardır. Bölgede bulunan bazı evlerin altında gizli ibadethane olarak kullanıldığını düşündürecek yapılar bulunmaktadır. Krom’da bir evin altında bulunan yapı gibi.

Krom’da bir evin altındaki gizli yapı

Alttaki fotoğrafta ocaklığın sağ tarafında Sene 1247 (1831) tarihi bulunmaktadır

Murat Dursun Tosun

İslamiyette dinde zorlama olmadığı için bu gibilerin Münlümanlığı kabul edişleri şahsi tercihleriyle olmuştur. Ancak mevcut duruma bakılırsa şahsi menfaat durumu da söz konusudur. Bu durum dini tabirle münafıklık gibi görünse de yine dinin gereği olarak ben Müslümanım diyenin inancını sorgulamak da dinen yasaklanmıştır. Hz. Peygamber dahi zamanında münafık olanları bildiği halde açıklamamış, bununla birlikte bu durumda olanlara karşı temkinli davranmıştır.

Bu işin aslı 1839 yılında Tanzimatın ilanından sonra batının da desteğiyle kendilerine gelen güven nedeniyledir. Bu durumda olup da sonradan Hristiyan (Rum) olduklarını açıklayanlar 1924 mübadelesiyle Yunanistan’a gönderilmişlerdir. Ancak sureta Müslüman görünümünde kalmış olanlar var mıdır, bilinmez. Eğer bu durumda olanları var ise Allah bunlara samimi iman ve biz inandık diyenlerden değil iman ettik diyenlerden olmayı nasip etsin.

Belgelerin okunmasındaki katkılarından dolayı Osmanlıca Mühimme ve Osmanlıca Tarih Edebiyat Grubu’na teşekkür ederim.

BOA Fon Kodu: Y..MTV. Dosya No: 230, Gömlek No: 96, Tarihi: 18 (S) Safer 1320 (27 Mayıs 1902), Konusu: İstavriler hakkında cereyan eden muamelat ve halkı Hristiyanlaştırma iğfalatının tahkiki.

Murat Dursun Tosun

HûAnkara Vilayeti Mektûbî KalemiDahiliye Nezareti Celilesine yazılan 8 Mayıs Sene (1)318 (21 Mayıs 1902) tarih ve doksan numerolu tahrirat suretidir.

Yozgad sancağı dahilinde Akdağ (Madeni) kazası merkezinde bulunan İstavriler hakkında cereyan eden muamele ve papas Giripos ve Küpçu oğulları Mustafa ve rüfekasının harekât-ı mefsedet-kârâneleri ve bunların eser-i teşviki olarak Koyunlu karyesinden Sefireci oğlu Ömer’in suret-i tenassuru (hristiyanlaşması) ve tafsilat-ı sairesi 27 Nisan Sene (1)318 (12 Mayıs 1902) tarihlü ve seksen numerolu ariza-i acizanemle arz ve izbar kılınmışdı. Merkûm Ömer’in kabul-i Nasraniyeti ve yine karye-i mezkûreden Molla Osman hafidi (torunu) Veysel’in dahi iğfalat-ı Hristiyaneye teba’iyyeti (tabi olmaları) hakkında me’mur-ı mahsus marifetiyle icra kılınan tahkikat evrakının gönderildiği ve bu yolda ittihaz olunan desayis-i melanet-kârânenin men’-i te’siratı te’min kılınmak muktezi idüği Yozgad mutasarrıflığından ba-tahrirat iş’ar olunmuş ve evrak-ı mezkûrenin suret-i mahreceleri leffen takdim-i huzur-ı âli-i fahimaneleri kılınmış olmağla Maazallah tevsi-i daire-i sirayet etmesi melhuz bulunan şu harekat-ı gayr-ı layıkanın men’-i hakkında tedabir-i müessire icrası mertebe-i vücubda bulunmağla arz ve iş’ar-ı sabık-ı acizanem vechile muktezi-i muamelenin bir an evvel emr u inbasına müsaade-i aliyye-i nezâret-penâhilerinin şayan buyrulması babında.

Murat Dursun Tosun

HûAnkara Vilayeti Mektûbî KalemiDahiliye Nezareti Celilesine yazılan 27 Nisan Sene (1)318 (12 Mayıs 1902) tarihli ve 280 numerolu tahriratın suretidir.

Yozgad sancağı dahilinde Akdağ Madeni kazası merkezinde bulunan papas Gripos Efendi’nin yolsuz harekâtı ve kasaba-i mezkûrede İstavri Mustafa Efendi’nin kızını oğluna

Murat Dursun Tosun

tezvic etdiği (nikâhlandığı) hakkında Yozgad mutasarrıf-ı sabıkı saadetlü Rükneddin Beğ Efendi hazretleri canibinden icra olunub mutasarrıf-ı lahık tarafından ta’mik ve tedkik etdirilen tahkikat evrakı 25 Mart Sene (1)318 (7 Nisan 1902) tarihli ve otuz bir numerolu ariza-i cevabiye-i acizanemle takdim olunmuş ve muktezi-i muamelenin icra ve iş’ar buyurulması arz ve inba kılınmışdı. Bu kere liva-i mezkûr mutasarrıflığından gelen muharrerat ve maden kaim-makamlığının buna melfuf şifreli telgraf-nameleriyle evrak-ı sairenin suret-i mahreceleri leffen takdim kılındı. Meallerine nazaran merkûm Gripos Efendi zahirde (görünürde) teba’-i devlet-i aliyyeden ba’zen Mezifonlu oğlu ve ba’zen Şahanedere karyesinden olduğunu göstermekde ise de aslı Yunan’ın Korfu adalarından gelme Yunan müfsidlerinden olduğu istihbar kılındığı ve kasabası dahilinde Zincirdere nam mektebden mezun olub maden kasabası Rum mektebinde tedris eden muallim-i kadime-i mektebde mevcud bulunan etfa-yı gayrimüslimeye (gayrimüslim çocuklarına) Türkçe ve Rum ve Fransızca ta’lim etmekde (öğretmekde) bulunduğu halde merkûm papasın eser-i teşviki olarak Asadori namı altında bulunan cemaat-i İslamiye çocukları dahi bu mektebe devam ile cemaat-i merkûmeden ve ashab-ı nüfuz ve iktidardan merkûm papasın mürevvic-i efkârı bulunan Küpçü oğulları Mustafa ve Şakir der kaza-i sairenin teneffüz ü tagallübesiyle (nüfuzunun etkisiyle) etfal-i merkûmenin mektebden men’ edilemediği ve Gönye karyesinden ve esasen ahali-i İslamiyeden Sefireci oğlu Ömer Gripos’un eser-i teşviki olarak tenassur ve (hristiyanlaşması) bir Rum kızı ile de tezvic etdiği (nikâhlandığı) ihbar olunması üzerine merkum Ömer askere sevk olunarak müddet-i nizamiyesi bi’l-ikmal bundan üç mah mukaddem avdet etmese (dönmese) ise de zevcesinden yanına ve kiliseye devam etmekde olduğu ve vefat eden kerimesi papas marifetiyle kiliseye kaldırılub ber-hayat olan (hayatta olan) kerimesi Saniye’de yine kiliseye gönderilerek muamele-i ruhaniye icra olunmakda bulunduğu ve merkûm Gripos’un Güllük karyesi Rum milletinden Yunanistan’daki Etniki Eterya Cemiyeti fesadiyesine gönderilmek üzere iane celb ve cem’ine (yardım toplamaya) teşebbüs eylediği ve harekât-ı hodraneden geri durmadığı ve Gümüşhane sancağı dahilinde Torul kazasından seksen hane halkı oldukları halde bin ikiyüz dört tarihlerinde maden kazasına gelerek yerleşmiş ve şimdi ikiyüz haneyi mütecaviz etmiş (geçmiş) olan ve zahirde (görünürde) İslam ve hafiyyen (gizli olarak) ayin-i hristiyaneyi icra eden İstavri taifesinden marru’l-arz (arzedildiği gibi) Küpçü oğullarının teşviki ve Gripos’un ifadatı olarak bir çok seneden beru tevellüdat ve vefiyat (doğum ve ölüm) ve münakahat vuku’ temasını ketm ve ihafe eyledikleri (saklayıpı gizledikleri) ve çend sene mukaddem hükümetin cebr u icrasıyla onbir senelik verdikleri adi bir vukuat defterinde gösterilen nüfus ekall-i kalil (çok az) derecede olmasıyla beraber vukuatın cümlesinde isimlerin hristiyan ismiyle terkim ve islam olan isimlerini de Rum ismine tahvil eylemiş oldukları ve tarih-i mezkûrdan beru mevtalarını Rumlara mahsus kabristana defn ve kızlarını Rumlara tezvic ve Rumlardan kız almakla nam-ı İslamiyetlerini mahv ve nabud (perişan) eylemek tariki tuttukları ve taife-i merkûme nüfus defterine İslam olarak kayd ve tahrire yanaştırılamadığından dolayı muamele-i askeriye yüzünden kuvve-i cünudiye-i cenâb-ı mülikâneye de hristiyan olarak kayıtları kabul ve icra olunmamasından naşi bedelat-ı askeriye cihetinden hazine-i celileye ve hal hazırıyla terkine dahi hikmet-i siyasiyye-i hükümete husul ve îrâsı tabi’ olan mazarrat adidesinin refi’ çare-i münferid geldiği ru’esa-yı merkûmenin ber devam olan harekat mesfedet-kârânelerinin tevsi’-i daire-i mel’anet etmesiyle Maazallah irtidad (din değiştirmek) ve tenassur (hristiyanlaşma) gibi habaset-kârânenin suver-i sirayeti memul bulunduğu anlaşılmış ve tedbir-i müthiş olmak üzere merkûm papas Gripos ile Küpçü oğulları Mustafa ve Şakir ve rüfekasının madenden te’bidleriyle (uzaklaştırılmalarıyla) muktedir ve mütedeyyin imamlar tayin olunarak taife-i merkûmenin ıslah ve tasmim-i akideleri (düzeltilerek inançlarının sağlamlaştırılması) veyahud münferiden (ayrı olarak) mahal-i ahara nakilleri mahallince münasib (uygun) mütalaa olunmakla beraber icabı halinde kaza-yı mezkûra bi’z-zat gitmek üzere tedabir-i hakimânenin tayin-i derecatıyla muktezasının inbası mutasarrıf-ı müşarün-

Murat Dursun Tosun

ileyh canibinden ilaveten dermeyan olunmuşdur. Muhafaza-i diyanet nokta-i nazarından şu halin devamı ma’nen ve maddeten mahazir-i azimeyi dai’ (mahzuru büyük sebep) bulunduğu müstagni-i arz ve beyan olunub şeri’at-ı garra-yı Muhammedinin fıtratına karşu bunca ehl-i Müslime meyanında günden güne mültehib (alavlenmiş) bir yara şeklini alan bu harekat-ı denaet-kârâneye nihayet verilmek üzere bu babda olunacak muamelenin emr u inbasına müsaade-i celile-i nezaret-penâhilerinin bi-diriğ ve şayan buyrulması babında.

BOA Fon Kodu: BEO, Dosya No: 4152, Gömlek No: 311377, Tarihi: 02 (R) Rebiü’l-ahir 1331 (11 Mart 1913), Konusu: Elli sene mukaddem Gümüşhane'den Ankara vilayeti dahilinde vaki Akdağmadeni kazasına hicret etmiş olan İstavri kabilesi hakkında. (Dahiliye; İD/100-3)

HûDahiliye Nezâreti CelilesineFi 2 Rebiü’l-ahir Sene (1)331 ve fi 27 Şubat Sene (1)328 (11 Mart 1913)

Elli sene mukaddem (önce) Gümüşhane’den Ankara vilayeti dahilinde vaki Akdağ Madeni kazasına hicret etmiş olan İstavri kabilesi hakkında Adliye ve Mezahib Nezâret-i Celilesinden bu kere gelen 24 Şubat Sene (1)328 (9 Mart 1913) tarihli ve 751 numerolu tezkire-i cevabiye melfuflarıyla savb-ı devletlerine tesyar kılındı. Evvel emirde bu kabile efradından el-yevm nerelerde kaç kişi bulunduğunun ve bunlardan ne kadarı ne suretle kaydı tescil edilmiş olduğunun ve bu İstavrilerin şimdiye kadar İslam tanındıkları halde bir aralık hidmet-i askeriyeden ihtirazen (sakınarak, kaçınarak) o yolda bir iddiada bulundukları anlaşılmasına ve hidmet-i askeriyenin el-yevm teba’yı gayr-i müslimeye de şumulüne nazaran el-haletu-hazihi müddeiyat-ı sabıkada (eski iddialarında) musir bulunub bulunmadıklarının (inat edip etmediklerinin) ve bulundukları halde bu ısrarları teşvikden mütevellid olub olmadığının ve müşevvikler (teşvik edenler) kimler idiğünün (olduğunun) ve İstavrilere bu iddiadan sarf-ı nazar etdirmek mümkün ise neye mütevakkıf bulunduğunun bi’t-tahkik iş’arına ve evrak-ı mürselenin iadesine himmet.Bâ-işaret sami-i müsteşari