Upload
others
View
12
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
TİYATRO İÇİN KOSTÜM TASARIMI
ÖZET
Kostüm, tiyatro sahnesinde karakterleri ve yapımın doğasını anlamada önemli bir
iletişim aracıdır. Sahnedeki sessiz tercüman olarak da nitelenen kostüm, seyirciye bilgi
vermenin yanı sıra performansındaki görsel etkiyi artırmak yoluyla oyuncuya da destek
olmaktadır. Kostümün tiyatro sahnesini oluşturan diğer tasarım uygulamaları, yönetmen ve
oyuncularla ilişkisinin ortaya konulması, tutarlı ve etkili bir sahne oluşturmak açısından
önemlidir.
Bu çalışmanın amacı, tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini belirlemek ve
kostümün tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koymaktır.
Araştırmada örnek olay modelinden faydalanılmıştır. 2016-2017 tiyatro sezonunda Konya
Devlet Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarım süreci,
araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Örneklemin belirlenmesinde yargısal örneklem
tekniklerinden amaçsal örneklem seçim tekniği kullanılmıştır. Araştırma verileri araştırmacı
tarafından geliştirilen görüşme formu kullanılarak kaydedilmiştir. Araştırma sonucunda
sahneyi oluşturan kostüm, dekor ve ışık unsurlarının bir bütün olarak görüldüğü, en yaratıcı
ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif ekibin yönetmenin öncülüğünde ortak çalışması
gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgulardan yola çıkarak tiyatro için kostüm
tasarımı yapmak isteyen tasarımcılara önerilerde bulunulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Kostüm tasarımı, tiyatro, dekor tasarımı
COSTUME DESIGN FOR THEATRE
ABSTRACT
Costume is a very important communication tool in order to understand the characters
on the theatre stage and the nature of the production. Costume, which described as silent
interpreter on stage, not only give information to the audience, but also enhance the visual
effect on the performance, thus supports the actor. In order to create a coherent and efficient
scene, costume’s other design applications which forms theatre stage and putting the
relationship forward among director and actor are important.
The aim of this study is to determine the costume design process for theatre stage and to
reveal costume’s relationship with other creative processes and people. Case method is used
in the research. The sample of the study is the costume design process of Fermanlı Deli
Hazretleri play which was staged on Konya State Theatres in 2016-2017 theatre session.
Purposive sample technique of judgemental sampling techniques is used to determine the
sample.
The data of the research is recorded by using the interview form created by the
researcher. The result of the study is costume, scenery and lighting seems as whole and to
reach the most creative and effective conclusion, creative team must work together under the
guidance of the director. Based on the findings, suggestions were given to the designers who
wish to make costume designs.
Key Words: Costume design, theatre, scenery design
1. GİRİŞ
Eski Yunan toplumunda baharı karşılamak üzere kutlanan Diyonisos Yortuları,
monolog ve diyalog evrelerinden geçtikten sonra günümüz tiyatro oyunları şekline ulaşmıştır
(Neyzi, 2004:10). Bu açıdan tiyatro sanatının oldukça eski bir tarihe sahip olduğu
söylenebilir. Bir dram ve canlandırma sanatı olan tiyatro, oyun yazarı, besteci, koreograf,
dramaturg, yönetmen, oyuncu, kostümcü, maske yapımcısı, şef ve müzisyen, teknisyen ve
yardımcılar gibi çok geniş bir sanatçı gücünün toplamıdır (Güler, 1997:7). Dekor, kostüm,
ışık, aksesuarlar, oyuncunun davranışları ve sahnede yaratılan durumlar bir anlama yöneliktir
ve bir şey gösterdiği için tiyatro bir göstergeler sanatı olarak kabul edilir. Gösterge ancak
tiyatroya özgü bu ögelerin birleşmesi durumunda var olabilir. Dekor, oyunun nerede
geçtiğinin gösterirken kostüm, oyuncunun kim olduğunu gösterir, rolün göstergesidir.
Nitekim oyuncu, erkek, kadın, yaşlı, genç ya da uğraşlarına uygun olarak işlevine göre
giyinmiştir. Aksesuarlar da aynı şekilde belirleyici göstergeleri oluşturur (Keskin, 2008:41).
Tiyatronun ilk zamanlarından bu yana oyuncuların giysilerine özen gösterdiği
günümüze kalmış duvar freskleri ve vazolar üzerine işlenmiş süslemelerde görülmektedir.
Örneğin sahnede daha kolay fark edilmek ve seslerini duyurmak üzere çeşitli maskeler ve
kendilerini olduklarından büyük göstermek için topuklu ayakkabılar giymişlerdir (Neyzi,
2004:12).
Tiyatro kostümleri, dönemin ekonomik, sosyal ve teknik yapısına, giyim kültürüne,
hakim olan sanat anlayışına paralel olarak bir değişim göstermiş olup her dönemde titizlikle
düşünülerek hazırlanmıştır.
Bu araştırma; tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini belirlemek ve kostümün
tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koymak amacıyla
yürütülmüştür.
Bu genel amaçlar doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır.
Kostüm tasarım sürecini oluşturan temel faaliyetler nelerdir?
Kostüm tasarımı ile dekor tasarımı arasındaki ilişki nedir?
Kostüm tasarımı ile yönetmen arasındaki ilişki nedir?
Kostüm tasarımı ile oyuncu arasındaki ilişki nedir?
Tecrübe ile geliştirilmiş ve sistematik olarak tanımlanmış süreçlerin izlenmesi yoluyla
temel ilkelere uygun ve yapımın diğer tasarım alanları ve karar vericileriyle işbirliği içerisinde
gerçekleştirilmiş kostüm tasarımları, Türk tiyatrosunun gelişiminde bir başarı göstergesi
olacaktır. Bu çalışma tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini, bu süreçte dikkate alınması
gereken temel ilkeleri ve kostüm tasarımının dekor tasarımı, yönetmen ve oyuncu ile ilişkisini
ortaya koyması bakımından önemlidir. Araştırma sonuçları, moda tasarımı öğrencileri başta
olmak üzere kostüm tasarımı alanında kariyer yapmak isteyen kişilere, genç tasarımcılara,
sahnelenen bir oyun üzerinden gerçekleşen kostüm tasarımı sürecini incelemeye ve bu şekilde
kendilerini değerlendirerek kariyerlerini planlamaya yardımcı olabilir.
2. TİYATRO SAHNESİNDE KOSTÜM
Tiyatro için kostüm, izleyiciye karakterin ruh halini, mesleğini, statüsünü, yaşını,
cinsiyetini ve kültürünü yansıtabilen giysilerin yansıra, iç çamaşırı, şapka, şemsiye, yelpaze,
mücevherat, çorap ve ayakkabı gibi tüm aksesuarları içeren bir araçtır (Opong vd. 2013:10).
Kostümler günlük giysilerden farklıdır. Giysiler genel olarak, çıplaklığı örtmek üzere vücuda
giyilenleri ifade eder ve temel fonksiyonu örtmektir. İnsanlar vücutlarını çevredeki tehlikelere
karşı korumak için giysi üretip giymişlerdir. Kostüm ise sembolik bir ifade biçimi olarak
kullanılabildiği gibi bir iletişim aracı olarak da kullanılmaktadır (Eze vd. 2015:23).
Kostüm tasarımı, tasarım kavramlarının belirli ilkeler doğrultusunda formüle edilerek
yorumlandığı ve fikirlerin ürün haline dönüştürüldüğü kostüm oluşturma sürecini ifade
ederken kostüm tasarımcısı, karakterlerin görünümünü en doğru şekilde sağlayacak giysi ve
aksesuarları tasarlamakla sorumlu kişidir (Koca vd. 2011:55). Kostüm tasarımcısı, yönetmen
ve oyuncularla yakın işbirliği içinde hikayedeki ana ve ikincil aktörler ve arka plan kişileri
dahil olmak üzere bir yapımdaki tüm kostümleri tasarlamakla yükümlüdür (Rose, 2003:16).
Tarihteki ilk sahne deneyimlerinden günümüze kadar kostüm tasarımına yönelik anlayış
ve uygulamalar çeşitlilik göstermiştir. Antik tiyatrodaki sahne kostümü, dönem kostümünün
stilize edilmesi, günlük giysilere ilaveler yapılması yoluyla tasarlanmıştır. Ortaçağda günlük
giysiler tercih edilirken bazı roller basit simgelerle (örneğin kral için taç) karakterize
edilmiştir. Rönesans döneminde kostümlerin sanat değeri artmış, başlangıçta zamanın
kostümlerine ufak değişiklikler yapılırken ilerleyen dönemde alegorik oyunlar için fantezi
kostümler tercih edilmiştir. Örneğin Commedia Dell’arte, kendi figürleri için tipik kostümler
tasarlamıştır. Barok ve rokoko dönemlerinde oyunun geçtiği zaman göz ardı edilerek saray
giysileri tercih edilmiştir. 18.yy.’ın ikinci yarısında ise oyunun geçtiği tarihe uygun kostümler
giyilmiştir. 19.yy.’da bu akım güçlenerek devam etmiş ve zamanına uygun kostümlerle
stilizasyon, yerini gerçek olana bırakmıştır (Aksel, 1988:24). 20.yy.’da tarihsel kesinliğin
birebir yansıtılması yerine kostümün karakterin kişiliğini anlatmasına ve karakter üzerine
düşündürücü olmasına yönelik bir tasarım anlayışı hakim olmuştur (Yerdelen, 2014: 52).
Kostüm günümüzde bir sahne aracı olmanın ötesinde maddi kültür mirasları olma
özelliği de taşımaktadır. Fransa'da bulunan Ulusal Sahne Kostümleri Merkezi (National
Centre of Stage Costume), kostümü tiyatronun maddi kültür mirası olarak tanımlamış olup
tiyatro, opera ve bale kostümlerinin incelenmesi, korunması ve tanıtılması misyonuyla
kurulan ilk yapıdır (www.unesco.org).
Nitelikli kostüm tasarımları geliştirmek için kostümün işlevini, tasarım sürecini ve
tiyatrodaki diğer yaratıcı süreçlerle ve kişilerle ilişkisini incelemekte fayda vardır.
2.1. Kostümün İşlevi
Kostüm, karakterin ruh halini ve üslubunu, ekonomik statüsünü, mesleğini ve
milliyetini ortaya koyan renk, kumaş ve stilin uyumlu birleşiminden doğar. Kostüm
tasarımcısının öncelikli amacı, seyircinin karakteri doğru algılamasına yardım eden kostümler
tasarlamaktır (Yerdelen, 2010:134). Kostüm tasarımcısının seçtiği şekiller, renkler ve dokular
izleyicilere doğrudan ve güçlü bir görsel ifade sunar. Kostüm tasarımcısı, yönetmen, set ve
aydınlatma tasarımcıları arasındaki yaratıcı işbirliği, kostümlerin bir bütün olarak yapımla
sorunsuz bir şekilde bütünleştirilmesini sağlar. American Alliance of Comminity Theatre,
kostümün işlevini aşağıdaki gibi sıralamıştır:
Yapımın ruh halini ve stilini güçlendirmek,
Büyük ve küçük karakterleri ayırt etmek,
Karakterler arasındaki ilişkileri göstermek,
Oyuncunun görünümünü değiştirmek,
Karakter gelişiminde ve yaşındaki değişiklikleri göstermek,
Kendi başına güzellik objesi olmak.
Kostüm tasarımları giysiye baston, şapka, eldiven, ayakkabı, mücevher veya maske gibi
aksesuarları da dahil etmelidir. Bu aksesuarlar kostüm üzerindeki görsel ilgiyi artırır ve bir
karakteri diğerinden ayırmaya yardımcı olur (www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-
menu) .
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü Kütüphanesi’nin bir hizmeti olan DSpace@MIT
üzerinden yayınlanan bir çalışmada ise kostümün temelde karakteri tanımlama ve oyunun
tema, konsept ve duygu durumunu/ruh halini destekleme işlevi gördüğü ifade edilmiştir
(dspace.mit.edu).
Karakteri Tanımlama: Karakterler arasındaki farklar izleyiciler tarafından açıkça
anlaşılmalıdır. Bu açıdan kostüm; tarih ve mekân, yaş ve cinsiyet, sosyal statü ve kişilik
belirleme ve de değişiklikleri yansıtma (daha zengin, daha fakir, daha yaşlı, yaralı, daha
şişman, vb.) işlevi görür.
Oyunun Tema, Konsept ve Ruh Halini Destekleme: Tema, oyun yazarının yorumu ya da
bakış açısı, konsept yönetmenin temayı yorumlamasıdır. Ruh hali ise deneyimi etkileyen
duygusal izlenimleri (melankoli, sevinç, öfke, umutsuzluk vb.) ifade eder. Kostümler oyunun
tema, konsept ve ruh halini ifade etmelidir.
Sahnede kostümü canlı bir eş gibi kullanma ilkesi vardır. Kostümlere ve onların
yarattığı etkiye büyük özen ve ilgi gösterilir böylece kostüm bir protez gibi oyuncunun
bedenine destek olur, onu genleştirir ve sürekli değiştirirken aynı anda saklar. Bu sayede
oyuncunun ortaya koyabildiği güç ve enerji, kostümün başkalaştırma işlevi yoluyla artar
(Barba vd. 2002:317).
Kostüm izleyiciye önemli bilgiler verir, bir oyunun diyaloğunda görünmeyen sessiz
tercümanlardır (Afuye, 2015). Karakter bir söz söylemeden önce seyircinin onun yaş, sosyal
statü, kişilik, milliyet, sevdiği ve sevmediği şeyleri belirleyebilmesine imkan verir. Kostüm
karakterleri bireyselleştirir; kostüm ve makyajın rengi ve sitili ile bir karakter başka
karakterlerden ayrılır. Bu ana karakterlerin herhangi bir tasarım prensibinin manipüle edilmesi
yoluyla diğer karakterlerden öne çıkarılabileceği anlamına gelir. Ayrıca kostüm, oyuncunun
hareketlerinin görsel efektini artırmaya destek olur (Abuku vd. 2010: 192). Özellikle
tiyatronun müzik, dans ve konuşma diyalogunu birleştiren bir form olan müzikalde kostüm
tasarımının, kuvvet, ritim, duruş, eğilme, bükülme ve esneklik ile sağlanan hareketi
vurgulaması sağlanmalıdır (Huaixiang, 2010: 229).
2.2. Kostüm Tasarım Süreci
American Alliance of Comminity Theatre, kostüm tasarımcılarının, üretilecek
senaryoyu okuyarak çalışmalarına başlaması gerektiğini belirtmiştir. Sonrasında, üretim
belirli bir tarihsel döneme aitse bu dönemin modası araştırılmalıdır. Kostüm tasarımcısı,
yönetmen ve tasarım ekibiyle (set, kostüm, aydınlatma ve ses tasarımcıları) ilk görüşmede
fikir akışını sağlamak için birkaç kostüm eskizi sunmak isteyebilir. Bu aynı zamanda, kostüm
gerektiren karakterlerin tam sayısını yönetmenle birlikte kontrol etmek için uygun bir
zamandır; çünkü yönetmenin dahil etmeyi planladığı konuşmacı olmayan karakterler, oyun
metninde listelenmemiş olabilir. Kostüm tasarımcısının sorumluluklarından biri de kostüm
planını hazırlamasıdır. Kostüm planı, hangi sahnede hangi karakterlerin göründüğünü, ne
giydiklerini ve oyun boyunca genel hareketlerini gösteren bir liste veya grafiktir. Örnek olarak
hazırlanan bir kostüm planı Tablo 1’de verilmiştir. Bu liste her karaktere özgü kostüm
ihtiyaçlarını takip etmeye yardımcı olmaktadır. Sahneler arasında çok hızlı değişimler gibi
potansiyel kostüm zorluklarını da belirleyebilir. Yönetmen ve yapım ekibi kostüm
tasarımcısının ön taslaklarını onayladığında, tasarımcı nihai kostüm tasarımlarını
hazırlayabilir. Nihai tasarımlar tam renkli olarak yapılır. Bu çizimler her kostümün stilini,
siluetini, dokusunu, aksesuarlarını ve diğer özelliklerini gösterirler. Oyunun sahnelenmesiyle
birlikte tasarımcının işi tamamlanır. Kostümlerle ilgili bundan sonraki sorumluluk gardırop
asistanlarınındır (www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-menu).
Tablo 1: Kostüm Planı ÖrneğiXX Oyunu Kostüm Planı Ocak 2017
Perde/Sahne Oyuncu-1 Oyuncu-2 Oyuncu-3 Oyuncu-4 Oyuncu-4
1/1Gömlek, pantolon, kemer, ayakkabı
Elbise, çorap, ayakkabı, çanta
-İş tulumu, şapka, eldiven, alet çantası
-
1/2Gömlek, pantolon, kemer, ayakkabı
Elbise, çorap, ayakkabı, çanta
T-shirt, pantolon, ayakkabı
İş tulumu, şapka, eldiven, alet çantası
-
1/3 - - - İş tulumu, şapka -
1/4 -Elbise, çorap, ayakkabı
- -Etek, t-shirt, sandalet
2/12/2
Kostüm tasarım sürecinde üretilebilecek belgelerden biri de kostüm listesidir. Scapin
Oyunu için hazırlanmış kostüm listesinin bir bölümü Tablo 2’de verilmiştir.
Tablo 2: SCAPIN Kostüm ListesiSCAPIN Güz 2003Kostüm Listesi
AKTÖR PARÇA KOSTÜM TANIMI
Chiang, Kurt Ceket Siyah deri motosiklet tarzıSüveter Turuncu ve mavi şeritBot Siyah motosiklet tarzıÇorap Koyu griKemer Siyah deriKot pantolon Koyu maviFanila Beyaz
Claridad, Nathaniel Şapka x 2 Kahverengi keçePantolon x 2 Yeşil (biri parlak diğeri daha az parlak)Gömlek Beyaz turuncu ekoseli…………………………
Kaynak: Sivigny, Debra Kim. A Costume Design For Bill Irwın’s “Scapin” Master of Fine Arts, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, USA: University of Maryland, 2004.
Yerdelen (2014), kostüm tasarım sürecini; okuma, zemin/alt yapı araştırması, kavramsal
araştırma, oyuncu grubu çalışması, taslak ve eskiz çizim, eskiz belgeleme, ve kostüm listesi
hazırlama şeklinde yedi aşamada açıklamıştır.
1) Okuma: Kostüm tasarımcısının ilk görevi, oyun metnini birkaç kez okuyup
incelemektir. Tasarımcının kendi yorumunu oluşturmasında oyun metnini dikkatlice okumak
en önemli basamaktır. Oyun dikkatli bir şekilde en az üç kez okunmalı ve her aşamasında
tasarım için gerekli olan notlar çıkarılmalıdır.
2) Zemin/Altyapı araştırması: Bu aşamada söz konusu tarih döneminde giyilen
elbiselerin araştırması yapılır. Kostüm tarihi kitapları, dönemin ve yörenin gerçek
kıyafetlerinin fotoğrafları, resimler, gerçek kıyafet ve aksesuarların sergilendiği müzeler vb.
araştırma kaynaklarıdır.
3) Kavramsal araştırma: Karakterlere dair doğru tasarımlarının yapılması için akla gelen
her düşünce taslağı kağıda aktarılmalıdır. Uygun malzemeler olabilecek aksesuarlar ve kumaş
örnekleri toplanıp taslakların yanlarına iliştirilmelidir.
4) Oyuncu grubu çalışması: Oyunda ana karakterlerin yanında oyuncu grupları olması
durumunda bu kişilerin karakteristiği açıkça tanımlanmalıdır. Tasarımcı her bir kostümü
akılda kalacak toplam etkiyle planlamalıdır.
5) Taslak ve eskiz çizim: Araştırma evresi sona erdiğinde tasarımcı taslak ve eskizleri
oluşturur.
6) Eskiz belgeleme: Çizilen her eskizin belgelenmesi ve arşive kaldırılması için üretilen
eskizler, yazarın ve oyunun adı, karakterin adı, karakterin kostümü giydiği perde ve sahnenin
adı, tasarımcının adı-soyadı, imzası, hangi tiyatro sezonunda oynadığını belirten tarih
bilgilerini içermelidir.
7) Kostüm listesi hazırlama: Kostüm listesi ile her karaktere verilen kostüm sayısı ve
kostümlerin toplam sayısı belirlenmelidir.
Manriquez and McCluskey (2014) ise kostüm tasarım sürecini;
Kostümlerin doğruluğunu sağlamak için yer ve zaman araştırması yapmak,
Karakterin tüm sahneleri için gerekli kostümlerin listesini veya kostüm planını
hazırlamak ve
Kumaş ve diğer materyaller üzerine araştırma yapmak ve tasarımı tamamlamak
olarak sıralamıştır.
Nance (2008), moda ve kostüm tasarımı süreçlerini analiz ederek süreçlerin benzerlik ve
farklılıklarını belirlemeyi amaçlamıştır. Kostüm tasarımcıları ile yapılan görüşmeler farklı
yaklaşım, amaç ve hedefleri olsa da her iki sürecin benzer olduğunu ortaya koymuştur.
Araştırma sürecinin sonunda ortaya konulan kostüm tasarım süreci Şekil 1’de verilmiştir.
Kostüm tasarımcıları farklı stillerde çalışabilirler. Bu stillerin bazı örnekleri aşağıda
verilmiştir (www.aqa.org.uk):
Gerçekçi Tasarım: Gerçekçi kostüm tasarımları, gerçek hayatta kullanılan unsurları
içerir. Gerçekçilik tamamen veya kısmen olabilir. Tamamen gerçekçilik, bir kostümün
mümkün olduğunca gerçek hayata yakın olduğu ve kişinin gerçek hayatta neler giyebileceğini
taklit eden kıyafetler ve aksesuarlar içerdiği anlamına gelir. Kostümler, oyunun tarihsel olarak
geçtiği dönemi yansıtır. Kısmi gerçekçilik, gerçekçi olmayan bir kostüm içine gerçekçi
unsurları (örneğin düz bir siyah giysi üzerinde ayrıntılı bir dönem eteği ve aksesuarları) dahil
ederek oluşturulan stildir.
Sembolizm: Sembolik kostümler, gerçek yaşamı temsil etmekten çok bir fikri
izleyicilere iletmekle ilgilidir. Sembolizm, tasarımcıya, oyunun temel temalarını veya
karakterler hakkındaki temel fikirleri temsil ettiğini düşündüğü kostümler oluşturmasına
olanak tanır.
Senaryo Okuma
Araştırma
Kostüm Planı Hazırlama
Eskiz
Yönetmen İle Görüşme
Nihai Kostüm Çizimi
Kumaş ve Renk Örnekleri Toplama
Kostüm Dükkanları ile Görüşme
Prototip Üzerinden Prova ve Fotoğraflama
Malzeme Satın Alma
Kostüm Üretimi
İlk Sahne Provası
Açılış
Üretim Öncesi Aşama
TASARIM
Üretim Aşaması
NİH
Aİ
YA
PIM
Minimalizm: Tam bir kostüm yerine, minimalist kostümler izleyiciye bir karakteri
göstermek için giysinin bir parçasını veya aksesuarını kullanır; örneğin zengin bir Viktoryalı
sadece bir şapka veya başlık ile gösterilebilir. Bu işleme minimum gösterim denir.
Fantastik Tasarım: Fantastik kostüm tasarımları, tasarımcının gerçek yaşamla sınırlı
olmayan kostümler yaratmasına olanak tanır. Bu tasarımcıya çok fazla özgürlük verebilir.
Fantastik tasarımlar iç tutarlılığı korumalıdır böylece izleyiciler, yapımın doğasını anlayabilir.
Fantezi kostüm rolün karakteristiklerini gerçekçi bir kostüm kadar yansıtmalıdır.
Şekil 1: Kostüm Tasarım Süreci
Kaynak: Nance, Deirdra Rhianna. An Analysis of Fashion and Costume Design Processes, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, NC: Graduate Faculty of North Carolina State University, 2008.
Köstüm tasarımında bir takım temel ilkelere uymak gerekmektedir. Bu ilkeler (Eze vd.
2015:24):
Yapımın ruh halini ve stilini belirlemelidir.
Performansın tarihsel periyodunu ve gerçekleştiği yeri belirtmelidir.
Karakterlerin toplumdaki statülerini, mesleklerini ve kişiliklerini belirtmelidir.
Karakterler arasındaki ilişkiyi göstermeli, ana karakter ile yardımcı karakterleri
ayırmalı, bir gurubu diğerleriyle karşılaştırabilmelidir.
Bireysel karakterin önemini ve oyunun temasını sembolik olarak aktarmalıdır.
Bireysel performans ihtiyaçlarını karşılamalı, oyuncunun kostüm içinde özgürce
hareket etmesini sağlamalı, bir kostümden diğerine çabucak geçmesine imkan
vermelidir.
Bir bütün olarak tüm yapımla özellikle de diğer görsel ögelerle tutarı olmalıdır.
Özellikle gezici oyunlarda, aktörler birden fazla oyun oynuyorsa kostümlerin açılması
ve kapanması, yıkanması kolay olmalı ve oyun birçok farklı yerde ve zeminde sahneye
koyulacağı için renkleri dikkatlice seçilmelidir (Wiencek, 2009).
Tasarımların ürün halini alarak tamamlanmasının ardından kostümlü ve makyajlı
provada bir takım sorunlar belirebilir. Örneğin karakterlerden birinin eteği gereğinden uzun
olup tökezlemesine neden olabilir ya da oyuncu kostümünü yeterince hızlı bir şekilde
değiştiremiyordur. Bir elbisenin rengi dekorun önünde kaybolurken bir diğeri sahne ışıkları
altında istenmeyen bir renge dönüşmüştür. Genel provaya kadar bu sorunlar çözülmelidir
(Şengezer, 1999:21).
Kostüm tasarımcısından bir tiyatro prodüksiyonu için kostüm tasarlaması istendiğinde
tasarımlar tamamlandıktan sonra işi biter. Kostümün üretimi ise üretimden sorumlu bir amirin
sorumluluğundadır (Musgrove, 2002:181). Tiyatro kostümleri genellikle her bir sanatçının
ölçülerine ve yapımın tasarım gereksinimlerine özgü olmak üzere tek seferlik üretilir. Tiyatro
kostümlerinin üretimi terzilerin yetenek ve uzmanlığına dayanmaktadır (Garland vd.
2016:95). Her yapım, her departman için bir bütçeye sahiptir ve tasarımcılar stokta mevcut
olanları da hesaba katarak bütçeye göre bir plan yapmalıdır. Büyük tiyatro evleri kostüm
üretimi için kendi terzi ekiplerine sahiptir. Sektörde işler gelişiyor olmasına rağmen, düşük
bütçeler, kostüm üretimi için düşük ücretler ödenmesi anlamına gelirken çalışma saatlerinin
oldukça uzun olduğu ifade edilebilir (Musgrove, 2002:14).
2.3. Kostüm Tasarımını Etkileyen Faktörler
Metin, reji, oyunculuk, dekor, kostüm, ışık ve diğer tüm öğeler; oyunla iletilmek istenen
düşüncenin ve bu düşünceyi aktarış biçiminin birer parçasıdırlar (Aybar, 2003:68). İki yüzden
fazla tiyatro, opera, bale gösterisinin sahne ve kostüm tasarımlarını yapmış olan İspanyol
sanatçı Fabià Puigserver (1938-1991) tiyatro sanatının tiyatro binasından, tiyatro salonu ve
sahnesine, rejiden oyuncuğa, dramaturgiden sahne ve kostüm tasarımına kadar ayrılmaz bir
bütün olduğunu ifade etmiştir (Yaycıoğlu, 2005:1305).
Dekor, kostüm, ışık ve aksesuar gibi bütün görsel sahne araçları, oyuncunun jestleri,
bedeni, hareketleri yönetmen tarafından değerlendirilecektir. Oyun metni, oyuncuların
bedenlerine, seslerine, ruhsal durumlarına, ışık, ses planlarına, sahnedeki dekor, kostüm ve
aksesuarın kullanılışına göre anlam kazanır. Böylece bir metin temsil edilerek canlandırılmış
olur (Yerdelen, 2010:133). Tek başına yapılan işler etkileyici tasarımlar ortaya çıkarabilir ama
temsilin bütününün kalitesi, herkesin belirlenen yapı dahilinde ortak çalışmasına bağlıdır
(Anderson, 1999; Aybar, 2003:72 den).
2.3.1. Dekor ve Işık Tasarımı
Başarılı bir yapım için ışık, dekor ve kostüm ilişkisi iyi kurulmalı, oyunun atmosferi,
ışıkla dekor değişimleri iyi yapılmalıdır. Fikir, form ve stille güçlendirilmiş dekor ve
kostümler uygun malzeme ile tamamladığında görsel anlatım istenilen düzeye varabilir
(Ötken, 2011:12). Dekor, kostüm, ışık tek başına teknik öğelerden ayrı bir şeymiş gibi
düşünülemez. Dekorda kullanılacak renklerde, giysilerin renkleri, dekorun üslubuna uyacak
eşyaları, yine dekorun getirdiği çizgiler ve renkler, ışığın veriliş açıları ve renkleri birlikte ele
alınmalıdır (Nutku, 1989:275).
Dramaturg, yönetmen, dekor, kostüm, ışık-efekt tasarımcıları ve varsa bestecinin bir
araya geldikleri toplantılarda sahnelenecek oyun, her yönüyle irdelenir (Yerdelen, 2010:134).
Sahne tasarımın bütününü oluşturan dekor, kostüm, ışık, aksesuar gibi unsurlar bir görüş
birliği oluşmadığı sürece tam anlamıyla dramatik aksiyona hizmet etmeyeceklerdir (Temel,
2013:39).
Işık, tiyatroda renk tonu kaynağıdır. İşlevi aktör, eylem ve seti aydınlatmaktır.
Dikkatleri asıl aktörün veya bir yüz ifadesinin ya da önemli bir antrenin üzerine odaklamada
kullanılabilir (Arıkan, 2001:265). Kostüm, sahne ışıkları altında denenmeli ve aydınlatma
düzeniyle uyum göstermesi sağlanmalıdır. Kostüm için kullanılan bir malzemenin sahne
ışıkları altında sağladığı etki gözden geçirilmelidir (Nutku, 2002:391).
Yönetmenle yapılan görüşmede kostüm tasarımcısı kullanacağı kumaşları ve
malzemeleri yönetmene gösterir ve onun da düşüncesini alır. Bu görüşmede dekor tasarımcısı
ve aydınlatmayı düzenleyen de orada bulunurlar, çünkü bu görevliler giysiyi hazırlayana
kendi alanlarında yardımcı olurlar. Örneğin sahne üzerinde ay ışığı çoğu kez mavi ve yeşil
filtrelerle sağlanır ve parlaklık derecesi düşüktür. Eğer önemli bir aktöre bu loş aydınlatma
altında siyahlar içinde bir kostüm giydirilirse aktör sahne kaybolur. Aydınlatma giysilerin
sadece renkleri üzerinde etkili olmaz plastik görünümünü de etkiler. Başarılı bir aydınlatma
düzeni oyunculara ve giysiye derinlik, yani üç boyutlu bir nitelik kazandırır. Kötü aydınlatma
ise boyutları yok eder. Aydınlatmayla giysilerin süsleri de çarpıcı bir duruma getirilebilir.
Bazı metal süsler ve süs taşları üzerine vuran ışık seyirciyi rahatsız edebilir, ışığın
yansımasıyla seyircinin gözlerini kamaştırır. Çok parlak aydınlatma altında büyük broş ve
takılar kullanılmamalıdır (Nutku, 2002:394).
2.3.2. Yönetmen
Yönetmen (sahneye koyucu, reji) sahneyi taslak halinde hazırlar. Temsil için gerekli
kostüm, dekor vb. ise yönetmen tarafından tasarlanmıyorsa onun önderliği ve denetimi
altında, birlikte çalıştığı sanatçılar tarafından tasarlanır. Yönetmen bu sanatçıların birbirleriyle
çatışmadan çalışmalarını sağlamalıdır (Copeau, 2003:79).
Birçok yönetmen, prova süreci boyunca tasarımcıları yakından takip etmeyi ister. Bu
durum tasarımcı ve yönetmenin tasarım uygulamalarını beraber yorumlamasına fırsatı verir.
Kostüm tasarımı sürecine başlamak için öncelikle yönetmen oyundaki görsel sistemlerin
hiyerarşisinde kostümlerin önemini belirlemelidir. Kostümlerin ağırlığı ve öneminin ne
olacağına yönetmen karar verir. Yönetmen, senaryoyu öne çıkarmak istiyorsa tüm
karakterlerin tek tip siyah kostüm giymesini isteyebilir; alternatif olarak, yönetmen çok
boyutlu bir kurgu sağlamak için kostümlere ağırlık verebilir (Jones, 2001).
Diğer yandan yönetmenin, karaktere hiç uygun olmayan bir aksesuarı kullandırmakta
ısrar etmesi doğru değildir. Örneğin yönetmen, oyundaki bir kişinin yaşlı bir karaktere işli,
ışıltılı ya da renkli bir şal hediye etmesini isteyebilir. Yönetmenin, bu isteğiyle ilgili haklı
sebepleri de olabilir; ama unutulmamalıdır ki seyirci bu sebepleri bilmeksizin kostümü
görecektir. Önemli olan, o karakterin dramatik yapısıyla ilgili anlamların kostüme doğru bir
şekilde yüklenmiş olmasıdır (Yerdelen, 2010:134). Bu noktada bir kostüm tasarımcısının işi,
bir senaryoda verilen sorulara çözüm bulmak için yönetmenle birlikte çalışmaktır (Keeley,
2010: 41).
Tiyatro Yönetmeni David Belasco, kostüm tasarım ve teminiyle bizzat ilgilenen bir yönetmen olarak oyunlarına kostüm temini için yaptığı çalışmaları şu sözlerle anlatmaktadır (Belasco, 2003:29):
Uygun giysileri bulup buluşturmak sorunu her piyese göre değişir. Bir gün bir serseriye sırtındaki eski paltoyu yeni bir palto ile değiştirmek istediğimi söylemiştim de aptallaşıvermişti. Bir keresinde de caddede gördüğüm fakir bir kız zihnimdeki karaktere benzediği için dikkatimi çekmişti. Kendisine haber gönderip giysisini, şapkasını, ayakkabılarını, çoraplarını satın almıştım. Piyeslerimden birindeki acayip birine giydirmeyi düşündüğüm bir yeleği ya da ona benzer başka bir şeyi bulup getirmek üzere gardropçularım rehin mağazalarını, eskici dükkanlarını haftalarca dolaştılar, didik didik ettiler. Zaman zaman lüks kadın terzilerinden, zengin bir sosyete hanımının başını döndüren faturalar geldi.
Bu durum yönetmenin bir atmosfer yaratmada kostümlere verdiği önemi ortaya
koymaktadır.
2.3.3. Oyuncular
Tıpkı insanların günlük yaşamda kendilerini etkileyen olaylara göre giyinmeleri gibi,
oyundaki karakter de senaryonun etkilerini yansıtacak şekilde giyinir. Bazen karakterler
metinde yeterince iyi tasvir edilmemiş olabilir ama temel karakterler, güç algılanan yanlarını
giydikleriyle belli etmelidirler (Yerdelen, 2010:134). Tiyatro giysisi bir kıyafet değildir,
oyunun ve karakterin anlamına yardım eden bir uzantıdır. Bunun için de oyuncunun
hareketlerinde ve jestlerinde giysiyi yorumlayan bir ustalık olmalıdır. Kendini rolüne doğru
bir şekilde hazırlamış olan oyuncu, üstüne giydiği giysi içinde eğreti durmayacaktır (Nutku,
2002:390).
Kostüm oyuncunun fiziksel ve psikolojik adaptasyonun kaynaklarından biridir.
Hissetme, duyma, yaşama kostümle sağlanabilir. Sahne üzerinde ortaya konan her duyguda
oyuncunun üzerinde taşıdığı kıyafetin etkisi vardır (Arıkan, 2001: 366).
Moskova Sanat Tiyatrosunun kurucusu ve sanat yönetmeni Stanislavski (1863-1938),
öğrencilik zamanında kostüm seçimi ilgili bir deneyimini şu şekilde açıklar (Stanislavski,
1996:20):
Dikkatim eski, sade bir jaketataya takıldı. Bu daha önce hiç görmediğim kum rengi, yeşilimtırak, grimsi, olağanüstü bir kumaştan yapılma, lekelerle kaplı, kir pas içinde, soluk bir giysi idi. Bunu giyen kişinin bir hayalete benzeyeceği duygusuna kapıldım. Bu eski jaketataya bakarken, içimde gizliden gizliye bir bulantı, aynı zamanda hafifinden dehşet verici bir yazgıcılık duygusu belirdi. Eğer bu giysiye kumaşın rengine ve tonlarına uygun düşen yeşilimsi, sarımsı, grimsi, solgun ve ölgün bir şapka, eldiven, tozlu topraklı pabuçlarla bir de makyaj ve peruk ekleyebilseydiniz, korkunç olmakla birlikte yadırgamayacağınız bir etki elde edebilirdiniz. İçinde yanıt bekleyen şu karanlık soru ile, coşkulu ve üzgün halde giysi odalarından ayrıldım; ben bu paçavrası çıkmış jaketatayın içinde ne tür bir kişiliği canlandırmalıyım?
Stanislavski’nin bu anekdotu kostüm ile oyuncu arasındaki güçlü ilişkiyi göstermesi
açısından önemlidir. Kostüm tasarımcısı, giysilerin her parçasını karakterin bir yönünün altını
çizecek şekilde yorumlaması gerektiğini bilmelidir. Her kostüm parçasında tasarımcı,
karakterin bazı yönlerini vurgulaması için sahnede oyuncuya nasıl yardım edeceğini
sormalıdır (Yerdelen, 2010:134).
Sahne kostümünü tasarlarken, oyuncunun oynadığı role göre rahatını sağlamak da çok
önemlidir. Oyuncu çok hareketli bir rolü oynuyorsa giysinin teknik özellikleri ve kullanılan
malzemenin hafifliği onu çok rahatlatacaktır. (www.tiyatronline.com). Bu açıdan kostüm
tasarımcısı, yönetmenin beklentilerinin yanı sıra oyuncunun gereksinimlerini de dikkate
almalıdır.
3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ
Bu araştırmada, tiyatro sahnesi için kostüm tasarım sürecini incelemek ve
betimleyebilmek için örnek olay/vaka incelemesi modelinden faydalanılmıştır. Vaka
incelemesi, bir ortamın, tek bir kişinin, tek bir tür dokümanın veya olayın ayrıntılı olarak
incelenmesidir (Uzuner, 1999:184). Kostüm tasarım sürecinin incelenmesi ve kostümün
tiyatro sahnesindeki diğer yaratıcı süreçler ve kişilerle ilişkisini ortaya koyulması esasına
dayalı vaka incelemesine temel oluşturacak veriler, Konya Devlet Tiyatrolarında
sahnelenmekte olan Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm ve dekor tasarımcısı,
yönetmeni ve oyuncularıyla yapılan görüşme ve gözlemlerden elde edilmiştir.
2016-2017 tiyatro sezonunda Konya Devlet Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli
Hazretleri oyununun kostüm tasarım süreci, araştırmanın örneklemini oluşturmuştur.
Örneklemin belirlenmesinde yargısal örneklem tekniklerinden amaçsal (monografik)
örneklem seçim tekniği kullanılmıştır. Amaçsal örnekleme, araştırmacının evren hakkında
bilgi sahibi olunduğu ve seçilen birimin evrenin özelliklerini temsil etmesi halinde kullanılan
bir tekniktir (Özmen, 1999:34). Araştırmacı tarafından evrenin tipik bir örneği olduğu
düşünülen, dolayısıyla evreni temsil ettiği yargısına varılan örneklemin belirlenmesinde,
oyunun araştırmanın yapıldığı yılda sahneleniyor olması, yapım ekibine ulaşılabilir olması,
ekibinin görüşme yapmaya istekli olması, geniş bir oyuncu kadrosuna dolayısıyla geniş bir
kostüm zenginliğine sahip olması etkili olmuştur. Tasarım ekibi ve yönetmenin yanı sıra yedi
oyuncu örneklem dahilinde veri sağlamıştır.
Araştırma verileri araştırmacı tarafından geliştirilen görüşme formu kullanılarak
kaydedilmiştir. Görüşme formunda yer alan sorular, literatürden edinilen bilgiler
doğrultusunda, kostüm tasarım sürecini ve bu sürecin dekor tasarımlarıyla ilişkisini ortaya
koymaya, yönetmen ve oyuncuların kostümlere ilişkin tecrübe ve görüşlerini belirlemeye
yönelik hazırlanmıştır. Kostüm tasarımcısı, dekor tasarımcısı, yönetmen ve oyuncular için
farklı görüşme formları kullanılmıştır. Görüşme formu ile kaydedilen bilgiler alıntılanarak
bulgularda yer almıştır.
4. BULGULAR
Bu bölümde, kostüm tasarım sürecini ve kostüm tasarımın diğer yaratıcı süreçlerle ve
kişilerle ilişkisini ortaya koymak üzere 2016-2017 tiyatro sezonunda Konya Devlet
Tiyatrolarında sahnelenen Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarımcısı, dekor
tasarımcısı, yönetmeni ve oyuncuları ile yapılan görüşmelerin analizine yer verilmiştir.
4.1. Fermanlı Deli Hazretleri Kostüm Tasarım Süreci
Yapımın kostüm tasarımcısı Ceren Karahan ile yapılan görüşmede, Fermanlı Deli
Hazretleri oyununun kostüm tasarım sürecine yönelik soruların yanı sıra genel olarak kostüm
tasarımını irdeleyen sorulara yer verilmiştir.
Ceren Karahan, Milano Brera Güzel Sanatlar Akademisi, sahne tasarımı bölümünden
mezun olmuştur. Yerli yabancı bir çok tarihi ve çağdaş oyun, müzikal, çocuk tiyatrosu,
grotesk oyun gibi farklı yapımlarda görev almıştır.
Tasarımcı, kostüm tasarımcılığı/kreatörlüğü mesleğinde özellikle; tiyatro ve sahne
sanatları tarihi, sanat tarihi, kostüm tarihi, dramaturji, kumaş ve malzeme konularında bilgiye
sahip olunması gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca bir kostüm tasarımcısının kostüm üretim
süreçlerini bilmemesinin kabul edilemez olduğunu vurgulamıştır.
İngiltere’de yaratıcı endüstrilerin ihtiyaç duyduğu yetenekli istihdamı sağlamak üzere
yatırım, eğitim, araştırma ve kariyer hizmeti sunan Creative Skillset Ajansı, kostüm
tasarımcısının sahip olması gereken nitelikleri ;
Yaratıcı ve hayalperest olma,
Tasarım becerilerine sahip olma,
İletişim becerilerine sahip olma,
Araştırmada yetenekli olma,
Kostüm tarihi ve günümüz modası hakkında bilgi sahibi olma,
Dayanma gücüne sahip olma,
Zaman baskısı altında çalışabilme,
Son derece organize olma,
Çalışma ekibini motive etmek üzere kendine güven,
Oyuncularla fiziksel olarak yakından çalışırken onları rahat ettirme,
Senaryo yapısı ve karakter özellikleri hakkında bilgi sahibi olma,
Giysi üretim becerilerine ve tekstil bilgisine sahip olma,
Geniş bir kültürel bilgi birikimine sahip olma olarak sıralamıştır (http://creativeskillset.org/job_roles/1756_costume_designer).
Bu açıdan araştırmadan elde edilen bulguların literatürden elde edilen bilgiler ile
benzerlik taşıdığı ifade edilebilir. Kostüm tasarımcısının yaratıcı becerilerini kostüm ve moda
tarihi ve giysi üretimine yönelik teknik bilgiler doğrultusunda şekillendirmesi beklenmektedir.
Tasarımcı, kostüm tasarım sürecini etkileyen en önemli unsurun ‘kreatif ekibin rejiyle
olan iletişimi’ olduğunu düşünmektedir. Kostüm tasarım sürecinde genel olarak
karşılaşılabilecek en büyük zorluğu da rejisörle yaşanabilecek olası iletişim sorunu olduğu
ifade eden tasarımcı, kostüm tasarımcısı ile reji arasındaki ilişkinin önemine vurgu
yapmaktadır.
Kostüm tasarımcısının metni okuduktan sonra ilk görüşeceği kişinin yönetmen
olduğunu ifade eden Yerdelen (2014), kostüm tasarımcısının yönetmenin görüşlerini çok iyi
anlayıp gerekli notları alması tavsiyesinde bulunur. Çünkü oyuncunun sahne üstündeki tavrını
etkileyen kostümler, söylediği her repliğe ve yönelimlerine bir anlam katmaktadır ve tüm bu
sahneleme rejinin beklentisine göre şekillenmektedir.
Tasarımcı, kostüm, dekor, ışık yani sahne tasarımının bir bütün görmektedir. Her ne
kadar son sözü söyleyen yönetmen olsa da en yaratıcı ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif
ekiple rejinin ortak bir dilde buluşması gerektiğine inanmakta. Diğer yandan oyuncuların
tasarımı yönlendirme yetkilerinin olmadığını düşünen tasarımcı, bazen tasarımcıyla realizatör
arasındaki farkı bilmeyen oyuncularla karşılaştığını ve bu nedenle zaman zaman sıkıntı
yaşadığını ifade etmiştir.
Kostümlerin tasarımcının yazar, reji, koreografla ortak çalışması ile belirginleştiğini
ifade eden Şengezer (1999), maketçiler, teknik ressamlar, marangozlar, tornacılar, bez
işçileri, alçı işçileri, heykeltıraşlar, aksesuarcılar, sahne taşıyıcılar, kurucu ve mekanik işçileri,
kadın ve erkek terziler, giydirici terziler, şapka ve çiçekçiler, kuaförler, peruka ve
makyajcılar, ışıkçılar ve elektrikçiler, kondüvitler, sahne müdürleri, fotoğrafçılar ve sanatçılar
gibi oldukça geniş bir ekibin dekor ve kostümün sağlanması için sayısız akıl, görüş, duygu ve
anlayış kattığını belirtmiştir. Dolayısıyla tüm düzeylerdeki çalışanların eğitimi ve aralarındaki
iletişim kostüm tasarım sürecindeki başarıyı etkilemektedir.
Tasarımcı, tasarım için başlangıç noktasının oyundan oyuna değişiklik gösterdiğini,
senaryo okumadan sonra özellikle tarihi ya da belirli bir coğrafyayı içeren oyunlarda
Senaryo Okuma ve Analiz Yapma
Yönetmen İle Görüşme
Eskiz
Yönetmen İle Görüşme ve Fikir Birliği Sağlama
Nihai Kostüm Çizimi
Görsel Araştırma
Malzeme Seçimi
araştırma yapmanın ilk adım olacağını belirtmiştir.
Rose (2003), benzer şekilde yönetmenle yapılan görüşmenin ardından, tasarım sürecinin
araştırma ile devam ettiğini ifade etmiştir. Bu süreç, internette ve arşivlerde, müzelerde ve
kütüphanelerde yapılan araştırmaları, özellikle tarihsel ve çağdaş görsel referansların
incelenmesini içerebilir. Tasarımcı, senaryonun konusuna bağlı olarak ofis, hastane, karakol
gibi alanlara araştırma gezileri de yapabilir.
Tasarımcı, başta reji olmak üzere, dekor ve kostümde üslup birliği sağlamayı,
görselliğin yanında kostümün işlevselliğini göz ardı etmemeyi iyi bir kostüm tasarımının en
temel ilkesi olarak görmektedir.
Kostüm tasarımcısı Bowden (2015), kostümün hikayenin görsel öğelerini
desteklemesinin yanı sıra konfor, esneklik ve dayanıklılığı sağlaması gerektiğini belirtmiştir.
Bu durumda araştırma sonuçlarının da gösterdiği gibi kostümün fonksiyonel olarak da bir
giysiden beklenen temel nitelikleri taşıması gerektiği ifade edilebilir.
Fermanlı Deli Hazretleri Oyunun kostüm tasarım sürecindeki temel faaliyetler;
senaryoyu okuma ve üzerinde çalışma, yönetmen ile görüşme, görsel araştırma yapma, eskiz
çizme, rejisör ile görüşme ve fikir birliği sağlama, nihai kostüm çizimi ve malzeme seçimi
olarak tespit edilmiştir. Görüşmeden elde edilen süreç Şekil 2’de verilmiştir ve literatürden
elde edilen kostüm tasarım süreci ile benzerlik göstermektedir.
Şekil 2: Fermanlı Deli Hazretleri Kostüm Tasarım Süreci
Fermanlı Deli Hazretleri oyununda klasik unsurlar stilize edilmiş olup grotesk üslupta
bir çalışma yapılmıştır. Gerçekçi bir üslup olmadığı için araştırmadan ziyade bol eskiz
yaparak tasarımlara ulaşılmıştır. Yapımdaki kostümlerin tasarım üslubunu belirleyen kişi
yönetmen olmuştur.
Tasarımcı oyun için kısmen de olsa Amerikalı yönetmen Tim Burton karakterlerinden
ilham almıştır. Oyuncuların fiziksel özellikleri (boy, kilo) tasarımlarını etkilerken, seyirci
profilinin bir etkisi olmamıştır.
Öğretim Rehberi: Kostüm Tasarımı isimli yayınında (www.aqa.org.uk), kostüm
tasarımını etkileyen faktörlerden birinin de izleyiciler olduğu ifade edilmektedir. Kostüm ile
verilmek istenen mesajı etkili bir şekilde iletebilmek için oyuncular ile izleyiciler arasındaki
mesafeyi dikkate almak gerekmektedir. Oyuncuların izleyicilere olan mesafesi kostüm
tasarımı üzerinde etkili olabilir. Örneğin, sahneyi saran performanslarda izleyiciler,
kostümlere dokunacak kadar yakın olabilir, bu durumda tasarımcı daha ayrıntı ve titiz
kostümler tasarlamalıdır. İzleyicilerin sahneden uzakta olmaları durumunda ise tasarımcılar,
tüm önemli ayrıntıların izleyiciler tarafından görülebileceğinden emin olmalıdırlar. Kumaş
veya aksesuarlarla ilgili ayrıntılar izleyiciye karakterler hakkında önemli bilgileri verebilir,
ancak görülemiyorlarsa bu mümkün olmaz. Bu durumda kostüm tasarımcıları, tasarımlarının
önemli yönlerini vurgulamak için ölçeği manipüle edebilir, örneğin önemli bir mücevher
parçasını daha büyük tasarlayarak izleyicilerin kolayca görebilmesini sağlayabilir.
4.2. Dekor ve Kostüm Tasarımı
Yapımın dekor tasarımcısı/dekoratörü Gözde Yavuz ile yapılan görüşmede, Fermanlı
Deli Hazretleri oyununun dekor tasarım sürecine yönelik soruların yanı sıra genel olarak
dekor tasarımını irdeleyen sorulara da yer verilmiştir.
Gözde Yavuz, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sahne Dekor ve Kostüm
Tasarımı Bölümünden mezun olmuştur. Dekoratör, tasarım sürecini etkileyen unsurların en
önemlisinin oyun metni olduğunu, yazarın ne demek istediğini iyi anlamak gerektiğini ifade
etmiştir. Yönetmeni tasarım sürecini etkileyen bir diğer önemli faktör olarak gören dekoratör,
yönetmenin oyuna nasıl yaklaştığını ve oyunun atmosferine dair hayallerini anlamak
gerektiğine inanmakta. Sahnenin ve atölyenin teknik olanakları da dekor tasarımını etkileyen
diğer faktörlerdir.
Kostüm tasarımlarına müdahale etmenin söz konusu olmadığını ifade eden dekoratör,
tasarım sürecinde kostüm tasarımcısı ile iletişim halinde olduklarını ifade etmiştir. Dolayısıyla
kostüm ve dekor tasarımları karşılıklı olarak etkileşim içinde sonuçlanmaktadır. Yapımın
dekor tasarım sürecinde kostüm tasarımcısı ile görüşen dekoratör, Fermanlı Deli Hazretleri
oyununun kostümlerinde kullanılan bazı kumaşları Fermanlı Deli karakterinin çadırında
kullanmıştır.
Kostüm ve dekor tasarımının doğrudan ilişkili olduğunu çünkü işin görsel kısmının
temelde bu iki unsur arasında oluştuğunu savunan dekoratör bu nedenle dekor ve kostüm
tasarımında kompozisyon, renk uyumu, üslup bakımından bir uyum yakalanması gerektiğini
ifade etmektedir. Devlet tiyatrolarında tasarımların üretim merkezi Ankara olduğu için
tasarım ekibi sürekli işbirliği içinde çalışmaktadırlar.
4.3. Yönetmen ve Kostüm Tasarımı
Yapımın yönetmen Ferdi Dalkılıç ile yapılan görüşmede, yönetmen ile kostüm tasarım
süreci arasındaki ilişkiyi irdeleyen sorulara yer verilmiştir.
Konya Devlet Tiyatrosunda sanattan sorumlu müdür ve yönetmen, aynı zamanda
oyuncu olarak görev yapan Ferdi Dalkılıç, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi,
Tiyatro Bölümünden mezun olmuştur.
Yönetmen, yapımın hazırlık sürecinde Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm
tasarımcısı ile görüşmüştür. Sahnelenecek oyunun belirlenmesinin ardından yönetmen tasarım
ekibini kurarak zihnindeki hikayeyi ekibe anlatmış, ekip oyunun türünden yola çıkarak nasıl
bir stilde çalışacaklarına karar vermek üzere araştırma yapmıştır.
Oyun dramatik, trajedi, komedi, absürt, epik veya avangart bir oyun olabilir. Fermanlı
Deli Hazretleri oyununda avangart bir tür olan grotesk stilinde çalışılmıştır. Kostüm
tasarımcısıyla oyunun türü üzerine anlaşıldıktan sonra tasarımcısı eğer oyun bir dönemde
geçiyorsa döneme ait kostümlerini bulup o kostümleri yönetmenin isteği doğrultusunda
şekillendirir. Böylelikle seyirci, kostümü gördüğü zaman oyunun hangi döneme ait olduğunu
algılar. Fermanlı Deli Hazretleri kostüm tasarımcısı karakterleri inceledikten ve araştırma
yaptıktan sonra yönetmenle tekrar görüşmüş, yönetmenin isteği doğrultusunda bir takım
değişiklikler yapıldıktan ve son eskizler onaylandıktan sonra yapım aşamasına gelinmiştir.
Bu süreçte kostüm tasarımcısı ile yönetmen arasında ortak bir çalışma söz konusudur.
Kimi zaman bir metinden kostüm tasarımcısının anladığı şeyle, yönetmenin anladığı şey çok
farklı olabilmektedir. Yönetmen, bu nedenle iletişim ve işbirliği içinde çalışmanın önemine
vurgu yapmıştır. Kostüm tasarımcısı yönetmenin görüşünden farklı olarak kendi fikrinde
ısrar ederse yönetmen kostüm tasarımcısına uymakta. Yönetmenin “ben böyle istiyorum”
diyerek bir görüşünde ısrar etmesinin doğru olmadığını ifade eden yönetmen, kostüm
tasarımcısının uzmanlığına saygı duyulmasını gerektiğini düşünmektedir.
Yönetmen, kostümlerin sadece güzel ve doğru görünmesinin yanı sıra işlevsel ve
dayanıklı olması gerektiğini de savunmaktadır. Sahnede ve provalarda kostümler çok kez
kullanılmakta dolayısıyla eskimekte, yıpranmakta, renklerini kaybetmektedir. Bazı oyunların
gösterimi çok fazladır bu durumda kostümlerin yedekleri üretilir. Bu nedenle yönetmen,
kostümlerin dayanıklı kumaş ve malzemeden yapılmış olmasını tercih etmektedir. Rahatlık
oyuncunun performansını doğrudan etkilediği için kostümlerin olabildiğince rahat, dayanıklı
ve esnek olmasını beklemekte.
Nadiren de olsa kağıt üzerinde görülen eskizler ile gelen kostümlerin faklı olabileceğini
ifade eden yönetmen, böyle durumlarda kostüm tasarımcısıyla acilen bir araya gelerek istediği
değişiklikleri sağlamaktadır.
Devlet tiyatrolarında kostüm tasarımcısı ve yönetmenin farklı şehirlerde çalışması
olağan bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Tiyatronun tek bir tasarımcısı yok, genel
müdürlüğüne bağlı bir grup tasarımcı merkezde görev yapmakta. Yönetmen oyunu seçtikten
sonra özellikle daha önce çalıştığı bir tasarımcı varsa öncelikle o kişi ile çalışmayı talep
etmektedir. Çünkü aynı dili konuşmak, ortak noktada buluşma, anlaşabilmek oyunun başarısı
için çok önemlidir. Farklı şehirlerde çalışmanın dezavantajları olsa da gelişen teknoloji
sayesinde yönetmen ve tasarım ekibi her an iletişim halinde olabilmekteler. Yapılan eskizler
internet üzerinden görülüp anında müdahale edilerek gerekli değişiklikler sağlanmaktadır.
4.4. Oyuncu ve Kostüm Tasarımı
Görüşme yapılan yedi oyuncuya, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda giydikleri
kostümlere ilişkin soruların yanı sıra genel olarak kostüm ile oyunculuk arasındaki ilişkiyi
ortaya koyabilecek sorular sorulmuştur. Oyunculardan, oyundaki karakter isimleriyle söz
edilecektir.
İlk olarak oyunculara Fermanlı Deli Hazretleri oyununda giydikleri kostümün
kendilerini rahatsız eden yönleri olup olmadığı soruldu. Şehime Molla, kostümü çok ağır
olduğu için ilk başta taşımakta güçlük çektiğini belirmiştir. Kostümümde yer yer yırtık ve
yanık yerler var. Yanık yerler kimi zaman sahnede diğer kostümlere takıldığı için oyuncuyu
zorlamış. Nigar, tarlatandan dolayı oturup kalkarken zorlandığını belitti. İfakat Hatun,
kostümünün karakteri zengin göstermek için çok detaylı ve ağır tasarlandığını ifade etti.
Ağırlık oyuncunun dansını zorlamış. Payetli kumaş sürekli oyuncunun takılarına takılmış,
para baskılı yaka olması gerektiği gibi dik durmamış, kupların yeri ise rahatsızlık vermiş.
Nurfelek Kalfa, eteği çok dar olduğu için mecburen yırtmaç açtıklarını çünkü hareket
edemediğini belirtmiştir. Musa Efendi, kostümünün çok uzun olduğunu ancak bu sorunun
prova sürecinde çözüldüğünü belirtmiştir. Kostümün çok ağır olması oyuncuya rahatsızlık
vermiş. Behram, şalvar olduğu için kıyafetinin çok rahat olduğunu belirtmiştir. Fakat başlığı
çok ağır bulmuş ancak bir süre sonra alışmış. Sümbül Ağa ise şapkası uzun olduğu için
taşımakta zorlanmış.
Karakterleri ile kostümlerini uyumlu bulup bulmadıkları sorusu üzerine Nigar,
kostümünün kendi tabiriyle “çatlak” bir karakteri oldukça iyi yansıttığını, İfakat Hatun
görgüsüz ve gösterişe düşkün olan karakterini çok güzel yansıttığını, Nurfelek Kalfa özellikle
anahtarlı kuşağın rolü ile bütünlük sağladığını, Musa Efendi, kostümünü Groteks bir oyun
için çok uygun bulduğunu, Behram, baba oğul bütünlüğü çerçevesinde uyumlu bulduğunu,
Sümbül Ağa gösterişli olduğu için rolle uyumlu bulduğunu belirtmiştir.
Oyunculara kostümlerinde kendileri en çok etkileyen unsurun (renk, biçim, süsleme vb.)
ne olduğu soruldu. Şehime Molla, başındaki şapka, elindeki şemsiye ve kostümün yanık
detaylarından çok etkilediğini, Nigar özellikle fiyonkları çok sevdiğini fakat rengini
beğenmediğini, İfakat Hatun paçalı, dolarlı iç pantolonunu çok sevdiğini, Nurfelek Kalfa,
şapkası ve kostümündeki abartılı detaylardan etkilendiğini, Musa Efendi bir nevi deliliği
yansıttığı için parçalar, püsküller, salkım saçak detaylardan etkilendiğini, Behram kostümün
renklerini çok beğendiğini, Sümbül Ağa ise kaftanın rengi ve içliği çok güzel bulduğunu
belirtmiştir.
Oyunculara kostüm tasarımına müdahale edep etmedikleri soruldu. Şehime Molla genel
olarak fikirlerini söylediğini ama çok müdahale etmediğini, Nigar rahat etmezse ve karaktere
uygun bulmazsa müdahale ettiğini, kostüm tasarımcısıyla görüşüp fikrimi beyan ettiğini ve
düzeltmelerin yapılmasını sağladığını, İfakat hatun sadece rahatlık beklentisi olduğunu, bu
sağlandığı sürece müdahale etmediğini, Nurfelek Kalfa bir müdahalesinin söz konusu
olmadığını, Musa Efendi, kostümün oyuna hitap etmemesi durumunda müdahale ettiğini,
fikrini beyan ettiğini, örneğin Fermanlı Deli Hazretleri oyununda kostümündeki parçalar ve
püsküllerin kendi fikri olduğunu, Behram, sadece rahatlık için küçük müdahalelerde
bulunduğunu, Sümbül Ağa ise kostüm tasarımına müdahale etmediğini belirtmiştir.
Oyunculara provalarda en sık karşılaştıkları problemler soruldu. Şehime Molla, kostüm
provalarının çok uzun sürdüğünü, Nigar özellikle dans performanslarında kolların rahatsızlık
verdiğini bu nedenle müdahale gerektiğini, İfakat Hatun kilolu olduğu için hareket
kısıtlılığının kendisi için en büyük problem olduğunu, kol ve kupların yerine oturmadığını ve
oyundaki ani değişikliklerin kostüme yansımadığını belirtti. Örneğin oyuna sonradan yerde
yuvarlanma sahnesi eklenmesi durumunda kıyafetin bu harekete uygun olmaması gibi
sorunlar yaşamış. Nurfelek Kalfa çok zayıf olduğu için kostümlerin sürekli bol geldiğini,
Fermanlı Deli Hazretleri oyunundaki eteğinin de çok bol geldiği için daraltıldığını ifade etti.
Fakat bu sefer de fazla dar olmasından memnuniyetsizlik yaşamış. Musa Efendi genel olarak
kostümlerin kullanışlı olmamasını, dar ya da bol olmasını, ağır olmasını ve hareket sıkıntısı
olmasını karşılaştığı problemler olarak belirtti. Behram, bazen kostümlerin üstüne
oturmadığını, ayakkabılarda da sıkıntı çıkabildiğini, Sümbül Ağa ise pek problem
yaşamadığını, ufak tefek boy ayarlamalarının yeterli olduğunu ifade etmiştir.
Oyunculara giymeyi reddettiği ya da değişiklik istediği kostümler olup olmadığı
soruldu. Şehime Molla, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda kostümünün ağırlığından dolayı
giriş dansını yapamadığını bu nedenle başka bir kostümle dans ettiğini, Nigar bir kostüm çok
ağır olduğu için giymeyi reddettiğini, başka bir kostümde ise saçak detaylarını çok uzun
bulduğunu ancak isteği doğrultusunda düzeltildiğini, İfakat Hatun sahneye uymuyorsa
söylediğini ancak reddetmediğini, Nurfelek Kalfa, reddetme durumunun söz konusu
olmadığını, sadece ölçülerine göre değişiklik istediğini, Musa Efendi duruma göre
değişiklikler talep ettiğini, Behram bir kostümde rengine itiraz ettiğini ve yeni rengi
kendisinin seçtiğini, Sümbül Ağa reddetme durumunun olmadığını belirtti.
Oyunculara giydikleri kostümlerin performanslarını etkileyip etkilemediği soruldu.
Şehime Molla, kostümün performansını etkilediğini, karakteri daha iyi çıkardığını bu açından
kendisine yardımcı olduğunu ifade etmiştir. Oyuncu, öncelikli olarak seyirciyi etkileyen
unsurun kostüm olduğunu düşünmekte. Nigar, kostümün iyi ya da kötü performansını
etkilediğini özellikle dönem oyunlarında ve absürt oyunlarda kostümü çok önemli bulduğunu
vurguladı. İfakat Hatun, kostümün dışardan içe oyunculuk kattığını, ilham verdiğini ve
kostümün oyuncuyu oynattığını, bu açıdan performans üzerinde etkisi olduğunu belirtmiştir.
Nurfelek Kalfa, kostümün oyuncuya ruh kattığına, havaya soktuğuna, oyunun içinde
olduğunu hatırlattığına inanmakta. Musa Efendi, kostüme göre oyun çıkarttığını bu nedenle
kostümün performans üzerinde etkisi olduğunu ifade etmiştir. Örneğin bir kostümde
kollarının çok uzun yapıldığı fakat düzeltilmediği, bu nedenle kollarını kullanarak oyuna
farklı bir hareket sağladığı tecrübesini paylaştı. Oyuncu, kostümün oyuna ve oyuncuya hizmet
ettiğine inanmakta. Behram, kostümün performansında oldukça etkili olduğunu, kendisini
havaya soktuğunu özellikle dönem oyunlarında kostüm sayesinde gerçekten o devirde
yaşıyor hissederek oynadığını ifade etmiştir. Sümbül Ağa, oyunun karakteri ile uyumlu ise
kostümün oyunu götürebildiğini, oyuncunun mutluluğunu, güvenini dolayısıyla rahatlığını
etkilediğini ifade etmiştir.
5. SONUÇ ve ÖNERİLER
5.1. Sonuç
Fermanlı Deli Hazretleri oyununun kostüm tasarımcısı ile yapılan görüşme sonucunda
kostüm tasarım süreci; senaryo okuma ve analiz yapma, yönetmen ile görüşme, görsel
araştırma, eskiz, yönetmen ile ikinci bir görüşme ve eskizlerde fikir birliği sağlama, nihai
kostümlerin çizimi ve malzeme seçimi olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen süreç literatürden
elde edilen bilgilerle genel olarak örtüşmektedir. Yönetmen ile görüşme okumadan hemen
sonra gerçekleşmektedir. Çünkü tasarım stilini belirleyen kişi yönetmendir ve tasarımcı bu
stile uygun eskizler üretmek için sürecin başında yönetmen ile görüşmüştür. Diğer yandan
literatürün ortaya koyduğu araştırma faaliyeti, Fermanlı Deli Hazretleri oyununda nispeten
daha az bir yoğunlukta gerçekleşmiştir. Oyun gerçekçi bir üslup olmadığı için tasarımcı
araştırmadan ziyade çokça eskiz yaparak tasarımlara ulaşılmıştır.
Kostüm tasarımının dekor tasarımı ve yönetmen ile arasındaki ilişki incelendiğinde,
gerek kostüm gerekse dekor tasarımcısı açısından sahneyi oluşturan kostüm, dekor ve ışık
unsurlarının bir bütün olarak görüldüğü, en yaratıcı ve verimli sonuca ulaşmak için kreatif
ekibin yönetmenin öncülüğünde ortak çalışması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Tasarım
sürecinde her iki tasarımcı iletişim halinde çalışmış nihayetinde tasarımlar birbiri ile etkileşim
içinde sonuçlanmıştır. Tasarım sürecini etkileyen en önemli unsurun kreatif ekibin yönetmen
ile olan iletişimi olarak tespit edilmiştir. Yönetmenin oyuna nasıl yaklaştığını ve oyunun
atmosferine dair beklentilerini anlamanın ve buna göre tasarım sürecini yönetmenin
gerekliliği tasarım ekibi tarafından net bir şekilde ifade edilmiştir.
Yönetmen ile yapılan görüşmeden elde edilen bir diğer sonuç, kostümlerin sadece güzel
ve doğru görünmesinin yanı sıra işlevsel ve dayanıklı olması gerektiğidir. Kostümler provalar
dahil olmak üzere bir çok kez giyileceği için dayanıklı olmalı ve oyuncunun performansını
pozitif yönde etkileyecek şekilde rahatlık sunmalıdır.
Görüşme yapılan yedi oyuncunun dördü kostümünü ağır, biri oturma ve kalkma
hareketlerini engelleyici, biri çok dar, biri ise uzun bulmuştur. İki oyuncu kostümlerindeki
detayların diğer oyuncuların kostümlerine ve takılarına takılmasından rahatsızlık duymuştur.
Sorunların bir kısmı prova sürecinde aşılırken özellikle ağırlık konusu en büyük problem
olarak hissedilmiştir.
Tüm oyuncular karakterleri ile kostümlerini oldukça uyumlu bulmuşlardır. Oyuncuların
kostümlerinin renk, biçim, detay gibi özelliklerinden etkilendiği görülmektedir. Oyuncular
kostüm tasarımlarına yönelik fikirlerini belirtmekte özgür bulunmuş, temelde rahatlık
beklentisi olan oyuncuların tasarımda büyük değişiklikler gerektiren istekleri görülmemiştir.
Kostüm provalarında en sık karşılaşılan problem, beden ölçülerine uyumsuzluk ve hareketleri
sınırlama olarak tespit edilmiştir. Oyuncular, kostümlerin bol/dar, uzun/kısa, ağır olması,
performanstaki çeşitli beden hareketlerini zorlaması sorunları ile karşılaşmaktadırlar.
Oyuncuların genellikle belirlenen kostümü giymeyi reddetme gibi bir tercihleri
bulunmamaktadır. Ancak performanslarına etki edeceğini düşündükleri detaylarda değişiklik
talebinde bulunmaktalar. Bu taleplerin de olumlu bir şekilde karşılandığı görülmektedir. Tüm
oyuncular kostümlerin performansları üzerinde büyük etkisi olduğunu düşünmekte. Kostümü
canlandırdıkları karakteri öne çıkaran ve oyunculuklarına yardımcı olan önemli bir yardımcı
olarak değerlendirmektedirler.
5.2. Öneriler
Kostüm tasarımcısı, dekor tasarımcısı, yönetmen ve oyuncular ile yapılan görüşme
sonuçları, kostüm tasarımına dair ortak yargıların ve beklentilerin olduğunu göstermiştir. Bu
beklentilerden yola çıkılarak kostüm tasarımı yapmak isteyen genç tasarımcılara, kostüm
tasarımlarına yön verecek bir takım önerilerde bulunulmuştur:
Tiyatro Kostümü;
Yönetmenin koordinasyonunda yaratıcı ekibin iletişim içinde oldukları bir süreçle
tasarlanmalı,
Diğer görsel ögeler başta olmak üzere bir bütün olarak tüm yapımla tutarlı olmalı
Karakteri tanımlamada yeterli olmalı
Karakterin önüne geçmemeli onu tamamlamalı
Oyunun temasını, konseptini ve ruh halini desteklemeli
Senaryoda konu edilen zaman, mekan vb. bilgileri vermeli
Oyunun türüne göre kapsamlı bir araştırma faaliyetinin sonuçlarını taşımalı
Sahnenin yapısına uygun olmalı
Oyuncunun performansındaki beden hareketlerini kolaylıkla yapmasına imkan
verecek konforu sunmalı (kalıp özelliği, ağırlık, uzunluk/kısalık vb.)
Karaktere olduğu kadar oyuncunun fiziksel yapısına da uygun olmalı
Sahne geçişlerinde kolaylıkla giyilip çıkarılabilmeli
Dayanıklı olmalı
Muhafaza edilmesi ve taşınması kolay olmalı
Maliyeti belirlenen bütçe dahilinde olmalı
Ayrıca kostüm tasarımcıları alandaki yenilikler takip etmeli ve benzer ve tekrara
düşmemek üzere diğer tasarımcıların çalışmaları incelenmelidir.
Kostüm tasarımı üzerine yapılacak bundan sonraki çalışmalarda daha büyük bir
örneklemde veri toplanabilir. Diğer yandan bir yapımın henüz planlanma aşamasında sürece
dahil olarak tüm tasarım süreci ve sonuçları derinlemesine izlenebilir.
KAYNAKLAR
Abuku, Mnena and Odi, Christine. “Costume And Make Up In Cultural Development”, Creative Artist: A Journal of Theatre and Media Studies 5:1 (2010): 188-202.
Afuye, Toyin Beatrice Bade. “The Impact of Costume and Make-Up in Yoruba Video Films”, The Society of Nigeria Theatre Artists Annual International Conference. Nigeria, 2015. http://www.sonta.nico.gov.ng/index.php/papers/342-bade-afuye-toyin-beatrice-the-impact-of-costume-and-make-up-in-yoruba-video-films.
Aksel, Erdoğan. Tiyatro Dekor ve Kostüm Tasarımı Gelişimi. İstanbul: Mimar Sinan Ün.Vakfı, 1988.
American Alliance of Comminity Theatre, “The Costumer Designer's Job”, Erişim Tarihi: 30.01.2017, https://www.aact.org/costume-designer#sitewide-main-menu.
Arıkan, Yılmaz. Uygulamalı Tiyatro Eğitimi. İstanbul: Arıkan Ofset, 2001.
Aybar, Servet. “Sahne Tasarımında Dramatik Aksiyonun Belirleyiciliği”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 17 (2003): 67-75.
Barba, Eugenio and Savarese, Nicola. Oyuncunun Gizli Sanatı Tiyatro Antropolojisi Sözlüğü, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
Belasco, David. “Atmosfer Yaratma”, Sahneye Koyma Sanatı, Çev. Suat Taşer. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1967.
Copeau, Jacques. “Dramatik Ekonomi”, Sahneye Koyma Sanatı, Çev. Suat Taşer. İstanbul: Papirüs Yayınları, 2003.
Eze, Chiamaka Precıous Akas and Akas, Nicholas Chıelotam. “Costume and Make up, as a Tool for Cultural Interpretation: A Study of Egba Festival of the Kokori, Isoko Local Government Area of Delta State”. Arts and Design Studies 36, (2015): 22-34.
Garland , Liz and Almond, Kevin. “Second Skin: Investigating the Production of Contoured Patterns for the Theatrical Costume Industry” Costume 50:1(2016): 90-113.
Güler, Zeki. İşletme Olarak Tiyatro Örgütleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları,
1997.
https://dspace.mit.edu/bitstream/handle/1721.1/49865/21M732Fall2004/NR/rdonlyres/Music-and-Theater-Arts/21M-732Fall2004/72867145-80BC-4F7C-8B02-5297F3E 424CB/0/basic_function_o.pdf, “Basic Function of Costumes”, Erişim Tarihi: 25.12.2016
http://costumers-institute.com/tutorials/461-costume-designer-judith-bowden,“Costume Designer: Judith Bowden”, Erişim Tarihi: 16.05.2016
http://creativeskillset.org/job_roles/1756_costume_designer, Erişim Tarihi: 16.05.2016
http://www.aqa.org.uk/search?collection=aqa-web-meta&form=web&query=exams %20inspector&start_rank=5821&v=1, “A-Level Drama And Theatre Understanding and Designing Theatre Costume”, Erişim Tarihi: 30.01.2017
http://www.tiyatronline.com, “Kostüm Tasarımı, Sahne Kostümü Üzerine Değinmeler”, Erişim Tarihi: 10.01.2017.
http://www.unesco.org/fileadmin/MULTIMEDIA/FIELD/Kathmandu/audio/1NationalCentreofStateCostume.pdf, Erişim Tarihi: 15.12.2016.
Huaixiang, Tan. Character Costume Figure Drawing. ISBN: 978-0-240-81184-0.2010. USA: Elsevier, 2010.
Jones, Lloyd Llewellyn “Essay 3: The Use of Set And Costume Design in Modern Productions of Ancient Greek Drama”, (2001), http://www2.open.ac.uk/ ClassicalStudies/GreekPlays/essays/designEssay.htm, Erişim Tarihi: 30.01.2017.
Keeley, Adele. “The Digital Platform for Costume Design Communication”, International Journal of Performance Arts and Digital Media, 6:1 (2010):41-48.
Keskin, Yıldırım. Tiyatronun İlkeleri. İstanbul: Doruk Yayımcılık, 2008.
Koca, Koç ve Kaya, Özlem. “Kostüm Tasarımcılarının Tasarım Sürecinde Karşılaştıkları Problemler”, e-Journal of New World Sciences Academy 6:2, (2011): 53-63.
Manriquez, Antonio and McCluskey, Thomas. Video Production 101: Delivering the Message. USA: Peachpit Press, 2014.
Musgrove, Jan. Make-Up, Hair and Costume for Film and Television. UK: Focal Press, 2002.
Nance, Deirdra Rhianna. An Analysis of Fashion and Costume Design Processes, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, NC: Graduate Faculty of North Carolina State University, 2008.
Neyzi, Ali H. Tiyatrodan Gösteri Sanatlarına, İstanbul: Mitos-Boyut Yayınları, 2004.
Nutku, Özdemir. Sahne Bilgisi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
Opong, Regina Kwakye and Adinku, Grace Uche. “Costume as Medium for Cultural Expression in Stage Performance”, Arts and Design Studies 8, (2013): 9-19.
Ötken, Nihal. “Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Dekor Tasarım ve Uygulama Yöntemi”, Akademik Bakış Dergisi 24, (2011): 1-19
Özmen, Ahmet. “Örnekleme”, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, Ed. Ali Atıf Bir. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.
Rose, Penny. “Costume Design, Defining Caracter”, (2003), Erişim Tarihi: 30.01.2017. https://www.oscars.org/sites/ oscars/files/teachersguide- costumedesign-2015.pdf.
Sivigny, Debra Kim. A Costume Design For Bill Irwın’s “Scapin” Master of Fine Arts, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, USA: University of Maryland, 2004.
Stanislavski, Konstantin. Bir Karakter Yaratmak, Çev. Suat Taşer, İstanbul: Papirüs Yayınları, 1996.
Şengezer, Osman. Bence Dekor ve Kostüm, Yyy:yy, 1999.
Temel, Süreyya. “Tasarımcı Oyun İlişkisi ve Bir Model Oyun”, Sanat Dergisi 23. (2013): 37-46.
Uzuner, Yıldız. “Niteliksel Araştırma Yaklaşımı”, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. Ed. Ali Atıf Bir, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1999.
Wiencek, H. “A Guide to Costume and Scenic Design for Theatre for Young Audiences”, (2009), Erişim Tarihi: 29.01.2017. http://home.fa.utl.pt/~cfig/Anima%E7%E3o%20e%20 Cinema/Cenografia/Costume%20and%20Scenic%20Design%20for%20theater.pdf.
Yaycıoğlu, Mukadder. “Kusursuz Sahne ve Kostüm Tasarımlarının Yaratıcısı Fabià Puigserver”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi 19. (2005).
Yerdelen, Selda Kulluk. Tiyatro Sanatında Kostüm Tasarımı, Ankara: Nobel Yayın, 2014.
Yerdelen, Seda Kulluk. “Kostüm Tasarımcısının Dramaturgik Çalışmasından Sonra Karakter Eskizlerinin Oluşumu”, Sanat Dergisi 9. (2010):133-141.