บทท 1

บทนำ�

นาฏกรรมไทยเปนมรดกทางวฒนธรรมทมความสำาคญยงของชาตไทย เปนภมปญญาและเปนองคความรทถกสงตอจากบรมครทางดานนาฏศลปไทยมาสคนในยคปจจบน นอกจากนนาฏกรรมไทยยงเปนเครองบงชถงความเจรญรงเรองของคนในชาต นาฏกรรมไทยประกอบไปดวยการแสดงหลากหลายรปแบบ ทงการแสดง โขน ละคร ฟอนรำา ระบำา หนและหนง ซงการแสดงแตละประเภทมประวตความเปนมา องคประกอบการแสดงและรปแบบการแสดงทแตกตางกนออกไป ซงเปนสวนททำาใหงานนาฏกรรมไทยนนมเอกลกษณโดดเดนและมความงามเฉพาะตว อกทงมบทบาทหนาทและการนำาไปใชในโอกาสทแตกตางกนอกดวย ซงในเอกสารประกอบการสอนบทน ผสอนจะอธบายถงความรพนฐานทเกยวของกบการรำาเดยวและการรำาค เพอเปนการสรางความเขาใจเบองตนเกยวกบการแสดงประเภทดงกลาว กอนทจะศกษาการแสดงรำาเดยวและการแสดงรำาคในแตละชดการแสดงในเชงลกในลำาดบถดไป โดยในบทนำานผสอนไดจำาแนกหวขอของการอธบาย ดงน

1. ความหมายและความสำาคญของการแสดงนาฏศลปประเภทรำาเดยวและรำาค

2. หลกการปฏบตของการแสดงนาฏศลปประเภท ร ำาเดยว และ “ ”รำาค“ ”

3. องคประกอบการแสดงนาฏศลปไทยประเภท รำาเดยว และ รำา“ ” “ค”

3.1 ผแสดง3.2 วงดนตรประกอบการแสดง 3.3 เครองแตงกาย3.4 โอกาสทใชแสดง

3.5 การใชพนทบนเวท4. นาฏยศพทเบองตนทใชในการปฏบตนาฏศลปไทย (ตวนาง)

1.คว�มหม�ยและคว�มสำ�คญของก�รแสดงน�ฏศลปประเภท รำ�“เดยว และ รำ�ค” “ ”

การรำาเดยวและรำาคนน เปนการแสดงนาฏศลปไทยทจดอยในการแสดงนาฏศลปไทยประเภทการรำามาตรฐาน ซงเปนการรำาทมกระบวนทารำาและมลกษณะรปแบบการแสดงทเปนระเบยบแบบแผนชดเจน ลกษณะทารำามกจะมาจากการตทารำาตามบทรองทปรากฏ หรอทเรยกวา ร ำาบท (วมลศร อปรมย, 2553, น. 59) โดยใชกระบวนทารำามาตรฐานของนาฏศลปไทย โดยทวไป คำาวารำานน เปนคำากรยา หมายถงการแสดงทาเคลอนไหวคนเดยว หรอหลายคนกได โดยมแบบทาของการเคลอนไหวทมจงหวะ ลลาเขากบเสยงดนตร และจงหวะของการขบรองเพลง เมอมการเตมคำาวา เดยวและคำาวาคลงไปตอทายคำาวารำา จงเกดเปนคำาศพทใหมทถกนยามขนเพออธบายถงศลปะแหงการรายรำาดงกลาว โดยมจำานวนของผแสดงเปนปจจยหนางในการนยามลกษณะหรอรปแบบการแสดง นกวชาการและผเชยวชาญทางดานนาฏศลปไทยไทย ไดอธบายถงความหมายของการรำาเดยวและการรำาคไว ดงตอไปน

สภาวด โพธเวชกล ไดอธบายวา การรำาเดยวและรำาค จดเปนการแสดงนาฏศลปไทยประเภทการรำามาตรฐานเชนเดยวกน แตแตกตางกนทจำานวนผแสดง คอ คำาวา รำาเดยว หมายถง การรำาตามบทรองและ“ ”ทำานองเพลงโดยผแสดง 1 คน และ คำาวา รำาค หมายถง การรำาตาม“ ”บทรองและทำานองเพลงโดยมผแสดง 2 คน (สภาวด โพธเวชกล, 2552, น. 4 )

วมลศร อปรมย กลาววา การรำาเดยว คอ กา รรำาโชว หรอการแสดงคนเดยวใหมผดมากมาย ไดดความงดงามในลลาการรำาตองการแสดงฝมอการรำา (วมลศร อปรมย, 2553, น.60)

ผสด หลมสกล ไดอธบายถงการรำาเดยว ดงน

“การรำาเดยว เปนการรำาคนเดยวเพออวดฝมอและความสามารถในระดบสง ผแสดงจะตองถายทอดกระบวนการรายรำา ลลา และอารมณออกมาอยางกลมกลนและลงตว เปนภาพทงดงามและตรงตราตรงใจทสำาคญในการรำาเดยวผแสดงจะตองใชทกษะความสามารถในการรำา ในขณะเดยวกนกจะตองเชญชวนผชมใหตดตาม ซงทำาไดโดยการใชอารมณความรสกทผานทางสหนาและดวงตา คอผร ำาจะตองสงสายตาและรอยยมไปยงผชมทนงชมอยางทวถง จงจะสามารถสะกดผชมใหตดตามการรำานนดวยความสนกสนาน เพลดเพลนและประทบใจ ” (ผสด หลมสกล, 2549, น. 5)

จากการอธบายถงความหมายของ การรำาเดยวและรำาคจากนกวชาการและผทรงคณวฒทางดานนาฏศลปไทยขางตน จงสามารถสรปไดวา

การรำาเดยวและรำาคนน เปนเปนแสดงรำาในรปแบบรำามาตรฐาน ซงในการแสดงประเภทน ผแสดงจะตองมความรความสามารถและมทกษะการปฏบตทารำาในระดบทมความเชยวชาญและชำานาญเปนอยางมาก เนองจากการแสดงรำาเดยวจะใชผแสดงหลกเพยงแค 1 คน และรำาคใชผแสดงหลกเพยง 2 คน เทานน ดงนน การแสดงรำาเดยวและรำาคเปนศลปะการรายรำาทใชสำาหรบการอวดฝมอและความสามารถของผร ำาเปนอยางด เนองจากการแสดงดงกลาว เปนการแสดงทผแสดงจะตองรำาเพยงคนเดยวหรอ

สองคน ดงนนความแมนยำาในการจดจำา กระบวนทารำา ทกษะการรายในระดบสง การปฏบตและฝกหดทาร ำาจนสามารถแสดงไดอยางงดงามและถายทอดอารมณของตวละคร และอารมณของการแสดงไดอยางด เพอใหผชมเกดอารมณรวมไปกบการแสดงและตรงตาตรงใจผชมไดเปนอยางด

2. หลกก�รปฏบตของก�รแสดงน�ฏศลปประเภท รำ�เดยว และ “ ”รำ�ค“ ”

การรำาเดยวและรำาคนบเปนการรำาในรปแบบของการรำามาตรฐาน ซงตองอาศยทกษะและความเชยวชาญในการรายรำาของผแสดงเปนอยางมากในการนำาเสนอกระบวนทารำา เพอใหการแสดงนนประสบความสำาเรจเปนทประทบใจของผมการแสดง โดยมากการแสดงรำาเดยว และการรำาคน เปนการแสดงนาฏศลปไทยชดสำาคญเนองจากเปนการแสดงอวดฝมอและความชำานาญในการปฏบตทารำาของตวเอกในการแสดงละครแตละเรอง หรอการแสดงเปนชดเบดเตลดแตละชด เพราะการรำาคนเดยวหรอรำา 2 คนนนผแสดงจะตองสามารถตรงสายตาของผชมใหอยกบการแสดงของตนไดตลอดเวลา ดงนนผทจะไดรบเลอกใหแสดงรำาเดยวหรอรำาคนนจะตองเปนผมความสามารถในการปฏบตทาร ำาไดถกตองในระดบ ฝมอ หรอ“ ”อยางทเรยกกนวา รำางาม นนเอง นอกจากนรปแบบการรำามาตรฐานยง“ ”เปนการรำาทมงเนนการแสดงทารายรำาทสวยงาม ประกอบบทรองและทำานองเพลงทไพเราะ ทารำาดงกลาวบางทาหรอบางชดการแสดงอาจไมมความหมายอะไรนอกจากความสวยงาม แตบางครงกอาจมความหมายตามบทรองบาง ทารำาเหลานมความออนชอย งดงาม ประณต และมหลกเกณฑเปนทารำาทสบทอดมาแตโบราณกำาหนดเปนแบบฉบบของทารำา เพอทจะดำารงไวซงมาตรฐานของนาฏศลปไทย ความงามของการรำามาตรฐานนอกจากจะประกอบดวยทารำาทสวยงามและเพลงรองทำานอง

ดนตรทไพเราะแลวยงประกอบดวยการเคลอนไหวอยางมระเบยบ และการแตงกายทงดงามอกดวย

ผสด หลมสกล ไดอธบายถงกลวธในการแสดงรำาเดยว ไวดงน

1.ผแสดงจะตองรำาใหสวยงามตามมาตรฐานของการแสดงละครแตละประเภท

2.การสอความหมายของทาทางตองชดเจนดวยทาร ำาทบงบอกถงความรสกและอารมณทแสดงออกทางสหนาและดวงตา ตองเขาถงอารมณของตวละครจรงในเรอง

3.การรำาตองรำาใหตรงกบจงหวะของเพลงทงทมเนอรองและไมมเนอรอง

4.ลลากระบวนทารำาตองตอเนอง ลนไหลอยางลงตว (ผสด หลมสกล, 2555, น. 4)

กลวธการรายรำาดงกลาวขางตน เปนการอธบายถงวธการแสดงรำาเดยวใหประสบความสำาเรจ ซงกลวธดงกลาวนนสะทอนใหเหนถงหลกการปฏบตทสำาคญของการแสดงรำาเดยวและการรำาคทอยในรปแบบของการรำามาตรฐานไดเปนอยางด โดยหลกการปฏบตการรำาเดยวและรำาคนน คอ การถายทอดความสมพนธและความเกยวเนอง ลนไหลขององคประกอบ 3 สวน ไดแก ผแสดง กระบวนทารำา และจงหวะดนตร กลาวคอ ผแสดงตองเขาใจบทบาทและอารมณของตวละครและการแสดงทตนกำาลงนำาเสนอ และสามารถเปนสอในการถายทอดทารำาใหเปนภาพเคลอนไหวทมความหมายและงดงาม ถกตองตามจงหวะเพลงและดนตรได

3.องคประกอบก�รแสดงน�ฏศลปไทยประเภท รำ�เดยว และ รำ�“ ” “ค”

การแสดงรำาเดยวและรำาค มลกษณะรวมกนในเรองขององคประกอบการแสดงดานผแสดง เพลงและดนตร เครองแตงกายและโอกาสทใชแสดง ดงมรายละเอยดดงตอไปน

3.1 ผแสดง

การแสดงรำาเดยวและรำาค โดยสวนมากจะเปนชดการแสดงทตดตอน หรอประกอบอยในการแสดงโขน ละคร ของไทย ซงผแสดงร ำาเดยวและรำาคนนมกจะเปนตวละครทปรากฎ เกยวของหรอมบทบาทสำาคญในละครเรอง หรอตอนนน ๆ เชน การแสดงรำาเดยวชด ฉยฉายยอพระกลน เปนการรำาเดยวของตวละครนางชอ ยอพระกลน จากละครนอกเรองมณพชย, การแสดงรำาค ชด พลายบวเกยวนางตาน เปนการแสดงรำาคของตวละครพระและตวละครนาง คอ พลายบวและนางตาน ในละครนอกเรองขนชางขนแผน ตอนพลายบวลกนางแวนแกว เปนตน ดงนน ตวละครในการแสดงโขน ละครของไทย แบงออกเปน 4 ประเภท ไดแก ตวพระ ตวนาง ตวยกษ และตวลง ซงตวละครแตละประเภทมบคลกลกษณะและมวธการคดเลอกตวละครแตกตางกน ดงตอไปน

1. ตวพระ หมายถง ตวละครทเปนมนษยและเทวดาฝายชาย เปนตวละครทปรากฏอยทงในการแสดงละครประเภทตาง ๆ การแสดงโขน รวมไปถงการแสดงระบำาเบดเตลดทวไป ผแสดงเปนตวพระจะเปนนกแสดงหญง หรอนกแสดงชายกได ขนอยกบประเภทและลกษณะของการแสดง ทงน ผทจะแสดงเปนตวพระนนควรมลกษณะ คอ เปนผทมรปรางสงโปรง ผงผาย ลำาตวเรยว สะเอวเลก สะโพกผาย ชวงแขนและขาสมสวน เพอใหเหมาะกบการแตงเครองพระ และยงตองเลอกลกษณะรปหนาใหรบกบการสวมชฎา โดยเลอกคนทมใบหนา รปไข จมกโดง หนาตาจดอยในขนด ลำาคอระหง

นอกจากนตวพระยงแบงออกเปน ตวพระใหญและตวพระนอย (ธนต อยโพธ, 2516,หนา. 150) ตวพระใหญหมายถงพระเอก หรอตวพระหลกทมบทบาทสำาคญมาก สวนพระนอยหมายถงตวพระทมบทบาทรองลงมา ตวอยางเชน ในละครในเรองอเหนา ตวละครอเหนา เปนตวพระใหญ ในขณะทสงคามาระตา เปนพระนอย หรอ ในละครนอกเรองพระอภยมณ ตวละครพระอภยมณ เปนตวพระใหญ มตวละครศรสวรรณเปนพระนอย เปนตน

2. ตวน�ง หมายถง ตวละครทเปนมนษยนางฟาและยกษฝายหญง เปนตวละครทปรากฏอยทงในการแสดงละครประเภทตาง ๆ การแสดงโขน รวมไปถงการแสดงระบำาเบดเตลดทวไป ผแสดงเปนตวนางจะเปนนกแสดงหญง หรอนกแสดงชายกได ขนอยกบประเภทและลกษณะของการแสดง ทงน ผทจะแสดงเปนตวนางนนควรมลกษณะ คอ เปนผทมรปรางดคอนขางทวม สมสวน และสวนสงไมสงมากนก เพอเออตอการร ำาคกบตวพระ เปนผทมอออน แขนออน ทาทางแชมชอยนมนวล มวงหนาแปนหรอกลม หนาผากไมกวางมากนกเพอใหเหมาะกบการสวมมงกฎนาง

ตวนางยงสามารถแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก นางกษตรย และนางตลาด นางกษตรย คอ ตวนางทมกรยา ทาทางนมนวล เรยบรอย มลลาเยองกรายอยางผด ไมลกลลกลน ไมวาจะแสดงกรยาอาการใด ๆ กจะแสดงกรยาทาทางแคพองาม โดยมากตวนางกษตรยมกจะเปนตวนางเอกของเรอง เชน ตวนางบษบา ในละครใน ตวนางสดา ในการแสดงโขน ตวนางมโนราห ในละครชาตร เปนตน สวนตวนางตลาดนน จะมลกษณะทตรงขามกบตวนางกษตรย กลาวคอ จะมกรยาทาทาง กระฉบกระเฉง สะบดสะบง มลลาเยองกรายทคลองแคลววองไว การแสดงทาทางหรออารมณกมกจะแสดงออกมากกวา การเกบทาทา เกบกรยาใหแชมชอย เรยบรอยนอยกวาตวนางกษตรย จนบางครงอาจจะแสดงกรยาทาทางทเกนงาม โดยมากตงนางตลาดมกจะเปนตวนางทมบทเดน หรอบทหลกของตอน และมตำาแหนงเปนหรอไมเปนนางเอกของเรองกได เชน ตวนางศรปนกขาในการแสดงโขน ตวนางผเสอสมทรในละครนอกเรองพระอภยมณ และตวนางคนธมาลในละครนอกเรองคาว เปนตน

3. ตวยกษ หมายถง ตวละครทเปนยกษ โดยมากปรากฏในการแสดงโขนและนยมใชผชายแสดง ยกเวนพวกยกษณ ทนยมใชผหญงแสดง ผทจะแสดงเปนตวยกษมกจะเปนผทมรปรางสงใหญ ลำาสน ทาทางเขมแขง มสงา เปนพวกยกษใหญ หรอตวทาวพญาทเปนกษตรยตางเมองทสำาคญ ยกษชนรองลงมาอาจจะรปรางเลกลงมาตามลำาดบผแสดงฝายยกษ ผแสดงทมฝมอการรำา และทวงทาทเปนสงาเทานนใหมกจะรบบทเปน ยกษตวสำาคญ รองลงมาเปนยกษชนรองจนถงเสนายกษ

4. ตวลง จะเลอกผทมรปรางสนทด ลำาตวกลมๆ ปอมๆ คอสน ทาทางวองไวสำาหรบลงโลน หรอลงทไมสวมหวโขนทมยอด สวนพวกลงยอด จะมรปรางโปรงกวา และ คอยาวเพอใหรบกบยอดมงกฎทสงขนไป (สภาวด โพธเวชกล, 2548, หนา 38)

ในการแสดงรำาเดยวและรำาค ผแสดงถอเปนองคประกอบทสำาคญอยางหนงซงความงามของหนาตาและรปรางของผแสดงมความสำาคญไมแพความสามารถในดานทกษะการปฏบตทาร ำาโดยเฉพาะผแสดงททแสดงรำาเดยวหรอรำาคทไมสวมหวโขน ตวละครสำาคญ หรอตวเอก มกจะมหนาตางดงาม และถาไมงามกจะไดรบบทเปนตวรอง ผแสดงทจะมารบบทบาทเปนตวละคร ในเรองละครหรอชดการแสดงใดๆ กตามตองผานการฝกหดทารำา ตงแตเบองตนและสงขนมาโดยลำาดบ ครผฝกหดจะเปนผคดเลอก ตวละครโดยพจารณาความสามารถ ทวงทา ตลอดจนรปรางหนาตา คนใดเคยแสดงเปนตวอะไรกมกจะแสดงเปนตวนนเสมอจนคนกบบทและคนกบคนด อยางไรกตามผแสดงเหลานไมจำาเปนตองประจำาอยในบทของตนทกครงไป อาจจะยกเยองผลดเปลยนกนไดบางตามความเหมาะสม ซงครผฝกซอมจะเปนผพจารณา การคดเลอกผแสดงใหเหมาะสมกบบทบาทของตวละครในเรองและประเภทของการแสดงเปนปจจยสำาคญประการหนงอนจะนำามาซงความสำาเรจหรอคณภาพของงานการแสดงนนๆ เพราะถาตวละครสามารถโนมนาวผชมใหเกดความรสกคลอยตามไปกบบทบาททตนไดรบนนถอวาละครเรองนนหรอการแสดงชดนนๆ ประสบความสำาเรจในการแสดงไปกวาครงแลว

3.2 วงดนตรประกอบก�รแสดง ดนตรทใชประกอบการแสดงโขนละคร เรยกวา ป พาทย คำาวา “ ”

ป พาทย กคอวงดนตรทประกอบดวยเครองตเปนสำาคญ เชน ฆอง “ ”กลอง และมเครองเปา คอป เปนประธาน นอกนนเปนเครองกำากบจงหวะ วงป พาทยทนยมนำามาใชบรรเลงประกอบการแสดงรำาเดยวและรำาคซงเปนรำาในรปแบบรำามาตรฐาน กคอ วงป พาทยไมแขง ซงเปนวงป พาทย“ ”สามญสำาหรบประกอบการแสดงและประโคมโดยทวไปใชตดวยไมแขงซงมดวยกน 3 ขนาด คอ

1. ป พาทยเครองหา2. ป พาทยเครองค3. ป พาทยเครองใหญ

ดงมรายละเอยดดงตอไปน1. ปพ�ทยเครองห� มมาแตสมยสโขทย ดำาเนนตามแผนของ

อนเดย ซงประกอบดวยเครองดนตรและการจดวงดนตรดงตอไปน

วงป พาทยเครองหาเปนวงป พาทยมววฒนาการ ๓ สมยดวยกนคอ สมยทหนง สมยสโขทย พบวามเครองดนตรดงน

1.ป ใน 2.ฆองวงใหญ 3.ตะโพน 4.กลองทด (ลกเดยว) 5.ฉง สมยทสอง สมยอยธยาตอนปลาย พบวาม ระนาดเอก เขารวม“ “

ดวย ดงน”1.ป ใน 2.ระนาดเอก 3.ฆองวงใหญ 4.ตะโพน 5.กลองทด (ลก

เดยว) 6.ฉง สมยทส�ม สมยรตนโกสนทร รชกาลท 1 เพมกลองทดเปน 2 ลก

เปนคกน ลกหนงมเสยงตำา เรยกวา ตวเมย อกลกหนงมเสยงสง เรยก“ ”วา ตวผ ในปจจบนวงป พาทยเครองหาประกอบไปดวยเครองดนตรดงน“ ”

1.ป ใน2.ระนาดเอก3.ฆองวงใหญ

4.ตะโพน5.กลองทด (2 ลก) 6.ฉง

ภาพท 1.1 เครองดนตรในวงปพาทยเครองหาทมา: http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

ภาพท 1.2 วงป พาทยเครองหาทมา: http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

2. ปพ�ทยเครองค เกดขนเมอรชกาลท 3 กรงรตนโกสนทร โดยเพมเครองดนตรบางชนใหมาเปนคกบ เครองดนตรทมอยเดมในวงเครองหา ซงประกอบดวยเครองดนตรและการจดวงดนตรดงนการผสมวงปพาทยเครองค ประกอบดวยเครองดนตร ดงน

1. ป ใน 2. ป นอก

3. ระนาดเอก 4. ระนาดทม

5. ฆองวงใหญ 6. ฆองวงเลก

7. ตะโพน 8. กลองทด 1 ค

9. ฉง 10. ฉาบเลก 1 ค

11. ฉาบใหญ 1 ค 12. โหมง

ภาพท 1.3 เครองดนตรในวงปพาทยเครองคทมา:

http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

ภาพท 1.4 วงป พาทยเครองคทมา: http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

3.ปพ�ทยเครองใหญ เกดขนเมอรชกาลท 4 กรงรตนโกสนทร ลกษณะเครองดนตรเหมอนอยางวง

ป พาทยเครองคทกประการ แตมการเพมเครองดนตรทเปนเหลกเขามา ไดแก ระนาดเอกเหลก ระนาดทมเหลก เปนตน เครองดนตรในวงป พาทยเครองใหญประกอบดวย

1. ป ใน2. ป นอก3. ระนาดเอก4. ระนาดทม5. ระนาดเอกเหลก6. ระนาดทมเหลก

7. ฆองวงใหญ 8. ฆองวงเลก9. ตะโพน10. กลองทด11. ฉง 12. ฉาบเลก 1 ค 13. ฉาบใหญ 1 ค14. โหมง

ภาพท 1.5 เครองดนตรในวงปพาทยเครองใหญทมา:

http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

ภาพท 1.6 วงป พาทยเครองใหญทมา:

http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

สรปไดวาวงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดงรำามาตรฐานตงแตโบราณมาจนถงปจจบน ใชวงดนตรป พาทยเชนเดยวกบทใชในการเลนละครและโขน แตมการดดแปลงเพอใหเหมาะกบลกษณะของการแสดงเรยกเปนชอเฉพาะวา ป พาทยเครองหา ประกอบดวยเครองดนตรหลก “ ”5 สง ไดแก ป ระนาดเอก ฆองวง ตะโพน และกลอง สวน ฉง ใชสำาหรบใหจงหวะผลดกนกบตะโพน เครองดนตรทง 5 สงนนมหนาทในวงดนตร ดงน

1. ป เปนเครองดนตรประเภทเปาทกำาเนดเสยงจากการสนสะเทอนของลนป และเปลยนระดบเสยงไปตามตำาแหนงนวทปดรซงเรยงอยบนเลาป ในการบรรเลงดนตรป พาทยนน ปเปนเครองดนตรทใชดำาเนนทำานองของเพลงในลกษณะ เปาเดนทำานองบาง โหยหวนบาง ตามทำานองเพลง ปมบทบาทสำาคญมากในวงปพาทยไทย บรรเลงประกอบการแสดงโขน ละครนอก ซงผบรรเลงเปนมกจะเปนผชาย ภายหลงเมอมการปรบปรงการแสดงการแสดงละครทผแสดงเปนผหญง จงปรบระดบเสยงของป ใหนม

นวลขน จงเรยกป ชนดทเกดขนใหมวา ป ใน เปนป ทมขนาดเลาป ใหญกวา “ ”และเสยงตำากวาป ทมอยดงเดมทเรยกวา ป นอก “ ”

ภาพท 1.7 ป ในและป นอกทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p011.aspx

2. ระน�ดเอก เปนเครองดนตรประเภทเครองต ทำาดวยไม สนนษฐานวาแตเดมคงนำาไมมาทำาอยาง

กรบหลายๆ อนวางเรยงตอกนแลวตใหเกดเสยงอยางหยาบๆ ขนกอน แลวคดทำาไมรองเปนรางวางเรยงไป ตอมาจงประดษฐดดแปลงใหมขนาดลดหลนกนวางบนรางเพอใหอมเสยงได จากนนจงใชเชอกรอยไมกรบขนาดตางๆนนใหตดกนขงแขวนไวบนราง ใชไมตเกดเสยงกงวานไพเราะลดหลนกนตามตองการ และใชขผงกบตะกวผสมกนตดหวทายลก ระนาดเพอถวงเสยงใหไพเราะยงขน ระนาดม 4 ประเภท ไดแก ระนาดเอก ระนาดทม ระนาดเอกเหลกและระนาดทมเหลก ระนาดเอกจะมเสยงทสง ในระนาดเอก 1 ผน จะมลกระนาดอย 21 ลก ระนาดเอกเปนเครองดนตรททำาหนาทดำาเนนทำานองของเพลงในลกษณะทเกบแทรกแซงถๆ ไปตามทำานองหลกของเพลง

ภาพท 1.8 ระนาดเอกทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p011.aspx

3. ฆองวงใหญ เปนเครองดนตรประเภทเครองตทำาดวยโลหะ ฆองวงใหญประกอบดวยสวนของลก

ฆอง จำานวน 16 ลก ซงทำาจากโลหะและสวนของวงฆองซงเปนรางไมรปวงกลมใชสำาหรบยดเรยงลกฆองทง 16 ลกไวดวยกน ฆองวงใหญเปนเครองดนตรทมความสำาคญเพราะเปนเครองดนตรทใชทำาทำานองหลกของเพลง

ภาพท 1.9 ฆองวงใหญทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p011.aspx

4. ตะโพน เปนเครองดนตรประเภทเครองต ขงดวยหนงทงสองดาน ใชตสำาหรบกำากบจงหวะหนา

ทบประกอบทำานองเพลงป พาทยโดยเฉพาะ หนงหนาตะโพนทง 2 หนาจะมขนาดไมเทากน หนากลองดานขวามอของผต จะเปนหนาใหญ เรยกกวา หนาเทง สวนหนากลองดานมอซายของผตจะเปนหนาเลก เรยกวา หนามด

ภาพท 1.10 ตะโพนทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p011.aspx

5. กลองทด เปนเครองดนตรประเภทเครองตขนาดใหญ มลกษณะเปนกลองขงหนงสองหนาแตใช

ไมตใหเกดเสยงเพยงดานเดยว ตวกลองหรอหนกลองเปนไมกลงกลมรปทรงกระบอกปองตรงกลาง โดยปกตแลวจะใชกลองทด 2 ใบ เรยกชอแบงออกตามลกษณะเสยงทแตกตางกน ไดแก กลองทดตวผ (เสยงสง) กลองทดตวเมย (เสยงตำา) กลองทดนนมบทบาทหนาทสำาคญบรรเลงคกบตะโพนในวงป พาทยมาแตโบราณ ประกอบการแสดง โขน ละคร หนงใหญ เปนอาท ทงยงมพฒนาการเพมเตมจำานวนจาก หนงใบไปจนกระทงครบ 3 ใบ เพอความเหมาะสมในโอกาสตางๆ

ภาพท 1.11 กลองทดทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p011.aspx

นอกจากเครองดนตรทง 5 สงทนำามาประกอบเปนวงป พาทยเครองหา สำาหรบบรรเลงประกอบการรำามาตรฐานโดยปกตแลว ในบางครงมเครองดนตรทเพมเตมขนมาใชประกอบการแสดงอกอยางหนง คอ กลองแขก 1 ค ซงเปนเครองดนตรประกอบเครองต ขงดวยหนงสองหนา มขนาดและเสยงตางกน เรยกวา ตวผ และตวเมย

3.3 เครองแตงก�ยเครองแตงกายของตวละครในการแสดงรำาเดยวและรำาคมกแตงกาย

แบบ ยนเครอง ตามประเภทของตวละครทงพระ นาง ยกษ “ ”และลง ในสมยแรกเรมละครคงจะแตงตวแบบคนสามญชน เพยงแตมเครองประกอบพอบอกใหรวาเลนเปนตวอะไรเทานน ตอมาเมอละครเรมแพรหลายมคนนยมเลนมากขน กไดมผประดษฐเครองแตงกายขนสำาหรบตวพระเอกหรอนายโรงเพยงคนเดยว เครองแตงตวทคดขนนประกอบดวย สนบเพลา นงยาวลงมากรอม ขอเทา หรอมผานงทบอกผนหนง กนงอยางหยกรง เครองประดบกมกรองคอ ทบทรวง สงวาล ซงสวมบน ตวเปลาของผแสดง ศรษะสวมเทรด เรยกวา ตวยนเครอง “ ”

จากนนกไดประดษฐ เครองแตงกายละครขนใหมอก 2 อยางคอ เครองแตงตวยนเครองพระและยนเครองนาง (ซงเปนตนแบบของเครองแตงตวละครทใชกนอยในทกวนน) เครองแตงตวทคดขนใหมน แกไขให

ผดไปจากของเดม (เครองโนราชาตร) หลายอยางเชน ตวยนเครองพระ ใหนงสนบเพลาชกเชงขนไปถงเหนอนอง นงผากลดเชงลงมาถงเขา ไมหยกรงเหมอนแตกอน และใหใสเสอแขนยาว ซงเดมไมไดใส สวมทบทรวง สงวาลทบเสอ ศรษะสวมชฎา เครองแตงตวทคดแกไขขนใหมน มใชเหมอนกนทงในละครหลวงและละครราษฎร แตไมมหลกฐานยนยนแนนอนวาละครหลวงหรอละครราษฎรเปนตนคด มแตเพยงขอสนนษฐานโดยอาศยเคาเงอนทวา ละครหลวงนนใชผหญงแสดง สวนราษฎรใชผชายแสดง (ถงรชกาลท 4) ละครทผชายแสดงไมใสเสอกคงจะไมนาเกลยดเทาผหญงไมใสเสอ และในสมยนนกยงนยมการไมใสเสออย ถงแมเวลาเขาเฝาโดยปกตกไมใสเสออยแลว และอกอยางหนง คอการนงผาหยกรงจะเหนตนขา ซงผหญงนงจะนาเกลยดกวาผชาย จงไดแกไข ดงนนนาจะเปนทละครหลวงไดคดดดแปลงแกไขขนกอน แลวละครราษฎรจงเอาอยางไปแตงตาม การแตงกายยนเครองในงานนาฏศลปไทยมกจะเลยนแบบมาจากเครองทรงพระมหากษตรย ซงจะประกอบดวยองคประกอบทสำาคญ 3 สวน ไดแก

1.ศราภรณ หมายถง เครองประดบศรษะของตวละครแตละประเภท เชน พระ, นาง, ยกษและลง

2.ถนมพพาภรณ หมายถง เครองประดบกาย3.พสตราภรณหมายถง เครองนงหมทเปนผา สำาหรบชดการแสดงทปรากฏในเอกสารประกอบคำาสอนฉบบน

เปนการแสดงรำาเดยวและรำาคทคดเลอกมาจากการแสดงละครรำาแบบดงเดม และการแสดงละครรำาแบบปรบปรง ซงลกษณะเครองแตงกายของทง 2 รปแบบ จะมลกษณะทแตกตางกน รายละเอยดตอไปน

1.ก�รแตงก�ยในก�รแสดงละครรำ�แบบดงเดมละครไทยแบบดงเดม หมายถงละครรำาทเนนศลปะการรายรำา ใช

บทรองในการดำาเนนเรองเปนสำาคญ ดนตรชวยเพมความงามของจงหวะ ลลาทารำาและอารมณควบคกนไป ละครรำาทปรากฏเปนแบบแผนดงเดม

ประกอบดวย ละครชาตร ละครนอกและละครใน ซงการแตงกายของละครแตละประเภทจะมลกษณะและความแตกตางเฉพาะของแตละประเภท ดงน

1.1 ละครช�ตร การแตงกายละครชาตร เนองจากใชผชายแสดงลวน สนนษฐานวา เดมคงแตงแบบ

พนเมอง สำาหรบตวพระไมสวมเสอ และตวนางใชผาพาดหลงใหแตกตางกบตวพระ สวนตวตลกหรอตวเบดเตลดกบแตงตวงายๆ โดยใชผาขาวมาโพกหว หมตวบาง เปลยนแปลงไปใหเหมาะกบตวประกอบในการแสดง สำาหรบปจจบนนยมแตงกายยนเครองเหมอนละครนอก แตไมคอยพถพถนในเรองของความประณตของเครองแตงกายดานลวดลายปกหรอเครองสวมศรษะและเครองประดบ

ตวพระ (พระเอก) ผานงเปนผาเกยว นงหางหงส มเจยระบาดคาดทบ สวมสนบเพลาปก เสอปกดนแขนยาว ตาบทพ ทบทรวง สงวาล ปลายแขนมทองกรทบ ทไหลมอนทรธน สวมชฎา เสอและผานงนยมสตดกน ป นเหนง ชายไหว มกำาไลเทารดขอเทา

ตวนาง (นางเอก) นงผาเกยวจบหนา สวมเสอชนในแนบตวสแดง มสไบนางปกดน ชายสไบปกเปนลายทงชาย มตาบทพและทบทรวง สวมชองนาง สวมรดเกลายอดแหลม สวมทองกรทขอมอ สวมกำาไลเทา

ตวนางกษตรย (นางเอก) ผานงเปนผาเกยวจบหนา สวมเสอชนในแนบตวสแดง (ไมนยมสอน) สไบนางปกดวยดนลวดลายถงชายสไบ มตาบทพและทบทรวง สวมชองนางรดเกลายอดแหลม สวมทองกรทขอมอ สวมกำาไลเทา

ตวประกอบ มกจะเปนเครองแตงกายงายๆ ไมมเครองแตงทเปนเพชรหรอดนแวววาว อาทเชน พระฤาษ มกเปนตวตลก ไมตองแตงหนา สวมศรษะฤาษ ใชผาหมครองพาดไหล เสนา นงโจงกระเบน สวมเสอปดคอ มลายตามยาวแบบตำารวจหลวง มผาคาดเอว ไมแตงหนา ยกษ แตงตวเหมอนตวพระ แตไมนงแบบหางหงส และผาเปนลายกนกทบทชายกระเบน สวมหวยกษไมปดหนา (สมนมาลย นมเนตพนธ, 2543, หนา 123)

1.2 ละครนอก การแตงกายละครนอกเปนการแตงกายแบบยนเครองพระ-นาง ตวพระสวมเสอแขน

ยาวตดอนทรธนทง 2 บา ในรชกาลท 6 ทรงพระราชดำารวาผแสดงเปนหญงลำาแขนสวย ควรจะสวมเสอแขนสน ตดอนทรธนออกเปลยนเปนกนกปลายแขนแทน สของเสอตวพระเอกใชสแดงหรอสเหลอง ตวเอกนยมใชสเขยวเขม สวนสนำาเงนเขม สนำาตาลเขม นยมเปนสของผสงอายสำาหรบเครองสวมศรษะจะแตกตางกนตามยศ ตำาแหนง เชน

ตวพระหรอเทวดา-สวมชฎา นางฟาหรอนางอปสร-สวมมงกฎนาง

นางกษตรย-สวมรดเกลายอด พระพเลยง-สวมปนจเหรจ นางกำานล-สวมกระบงหนา เสนา-สวมหมวกหกระตาย

1.3 ละครใน การแตงกายละครใน เปนการแตงกายยนเครองพระ-นางเหมอนกบละครนอก จะตางกนตรงทความประณตของลวดลายทปกบนเสอและเครองประดบตางๆ จากวสดทใชมการประดษฐอยางสวยงาม

จะเหนไดวาลกษณะของเครองแตงกายในละครรำาแบบดงเดม โดยมากจะแตงกายแบบยนเครอง มฐานนดรศกดและบทบาทของตวละครในตอนและในเรองนน ๆ ซงในการแตงกายยนเครองจะมรปแบบ 4 รปแบบ ดงน

1.ก�รแตงก�ยยนเครองพระตวพระหรอตวละครททำาบทเปนชาย ไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะ

แตงกาย ยนเครองเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะเทานนวา ถาเปนทาวพระยาจะสวมชฎา เสนาอำามาตยจะใชผาโพกศรษะแทน

ภาพท 1.12 รายละเอยดเครองแตงกายยนเครองตวพระ ภาพท 1.13 เครองแตงกายตวพระทมา : อมรา กลำาเจรญ, 2526, หนา 14 ทมา : https://song198.wordpress.com/

เครองแตงกายยนเครอง (ตวพระ) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก ดงน

1. กำาไลเทา2. สนบเพลา3. ผานง พระภษา4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง5. เสอหรอ ฉลององคแขนยาวหรอแขนสน6. รดสะเอวหรอรดองค หรอเจยรบาด7. หอยหนา หรอชายไหว8. สวรรณกนถอบ (สวรรณกระถอบ)9. เขมขด หรอ ป นเหนง 10. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ11. ตาบหนา หรอตามทบ หรอ ทบทรวง

12. อนทรธน13. พาหรด14. สงวาล15. ตาบทศ16. ชฎา17. ดอกไมเพชร (ซาย)18. จอนห หรอกรรเจยกหรอกรรเจยกจร19. ดอกไมทด (ขวา)20. อบะ หรอ พวงดอกไม (ขวา)21. ธำามรงค22. แหวนรอบ23. ปะวะหลำา24. กำาไลแผง หรอ ทองกร

2.ก�รแตงก�ยยนเครองน�งตวนางหรอตวละครทรบบทเปนหญง ไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะ

แตงกายยนเครองเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะเทานนวา ถาเปนนางกษตรยจะสวมมงกฎนางหรอรดเกลายอด ถาเปนพระพเลยงจะสวมรดเกลาเปลว สวนนางกำานลสวมกระบงหนา นอกจากนตวละครนางทเปนนางตลาด หรอนางยกษแปลงกายจะหมผาหมนางแบบสองชาย ซงมลกษณะทแตกตางกบตวนางกษตรย

ภาพท 1.14 รายละเอยดเครองแตงกายยนเครองตวนางทมา : อมรา กลำาเจรญ, 2526, หนา 16

เครองแตงกายยนเครอง (ตวนาง) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก ดงน

1. กำาไลเทา2 .เสอในนาง3. ผานงนาง หรอ ภษา หรอ พระภษา4. เขมขด5. สะอง6. ผาหมนาง/สไบสองชาย7. นวมนางหรอ กรองศอ หรอ สรอยนวม8. จนาง หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง9. พาหรด 10. แหวนรอบ11. ปะวะหลำา12. กำาไลตะขาบ13. กำาไลสวม หรอ ทองกร14. ธำามรงค15. มงกฎ/รดเกลา

16. จอนห หรอกรรเจยก หรอ กรรเจยกจร17. ดอกไมทด (ซาย)18. อบะ หรอ พวงดอกไม (ซาย)

ภาพท 1.15 ตวนางสวมมงกฎนาง ภาพท 1.16 เครองแตงกายตวนางใสรดเกลายอดทมา :https://song198.wordpress.com/ ทมา : ปรยาภรณ ทาฤทธ, 2558

ภาพท 1.17 ตวนางหมสองชายสวมรดเกลาเปลว ภาพท 1.18 ตวนางสวมกระบงหนาทมา : นฤมล แรงฤทธ, 2559 ทมา : กาญจนา วนปาน, 2559

3 ก�รแตงก�ยยนเครองยกษ

ตวยกษไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกายยนเครองยกษเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะทมลกษณะแตกตางกนตามทระบในบทละคร ไดแก ลกษณะของยอด เชน ยอดพรหม ยอดกาบไผ ฯลฯ หรอไมมยอด เปนตน ลกษณะของใบหนา เชน ปากแสยะ ตาโพลง หรอปากขบ ตาจระเข เปนตน

ภาพท 1.19 รายละเอยดเครองแตงกายยนเครองตวยกษ ภาพท 1.20 เครองแตงกายยนเครองตวยกษทมา : อมรา กลำาเจรญ, 2526, หนา 44 ทมา : http://mcpswis.mcp.ac.th/

เครองแตงกายยนเครอง (ตวยกษ) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลกดงน

1. กำาไลเทา

2. สนบเพลา3. ผานง พระภษา4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง5. ผาปดกน6.เสอหรอ ฉลององค7. รดสะเอวหรอรดองค8. หอยหนา หรอชายไหว9. เขมขด หรอ ป นเหนง10. รดอก (สำาหรบตวทศกณฐ)11. อนทรธน12. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 13. ตาบหนา หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง14. สงวาลย15. ตาบทศ16. แหวนรอบ17. ปะวะหลำา18. กำาไลแผง หรอ ทองกร 19. พวงประคำาคอ20. ศรษะทศกณฐ ยอดพรหม ปากแสยะ ตาโพลง หอยอบะ ตด

ดอกไมทดดานขวา21. ธำามรงค22. คนศร (อาวธสำาหรบตวทศกณฐ)

4. ก�รแตงก�ยยนเครองลงตวลงไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกายยนเครองลงเหมอนกน

หมด ผดกนทเครองสวมศรษะทมลกษณะแตกตางกนตามทระบในบทละคร ไดแก ลกษณะของหวโขนลงทมยอด เชน สครพ องคต ชมพพาน เปนตน หรอหวโขนลงไมมยอดทเรยกวา ลงโลน เชน หนมาน สบแปด“ ”

มงกฎ ฯลฯ เปนตน ลกษณะของใบหนา เชน ปากอา ตาโพลง หรอปากหบ ตาจระเข เปนตน

ภาพท 1.21 รายละเอยดเครองแตงกายยนเครองตวลง ภาพท 1.22 เครองแตงกายยนเครองตวลงทมา : อมรา กลำาเจรญ, 2526, หนา 46 ทมา : http://mcpswis.mcp.ac.th/

เครองแตงกายยนเครอง (ตวลง) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก ดงน1. กำาไลเทา2. สนบเพลา3. ผานง พระภษา4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง5. ผาปดกน6. หางลง7. เสอหรอฉลององค

8. รดสะเอว9. หอยหนา หรอชายไหว10. เขมขด หรอ ป นเหนง11. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 12. ตาบหนา หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง13. สงวาลย14. ตาบทศ15. พาหรด16. แหวนรอบ17. ปะวะหลำา18. กำาไลแผง หรอ ทองกร 19. ศรษะโขน (ในภาพคอ ศรษะหนมาน) 20. อาวธของตวละคร

2.ก�รแตงก�ยละครรำ�แบบปรบปรงการแตงกายละครแบบปรบปรง หมายถง ละครทปรบปรงขนใหม ซง

ปรบปรงลลาการแสดงจากละครแบบดงเดม โดยไดรบอทธพลจากการกำาเนดละครดกดำาบรรพเมอ พ.ศ.2442 ซงกรมพระยานรศรานวฒน ทรงนำารปแบบการแสดงจากละครโอเปรา เปนตนมา

2.1 ละครดกดำ�บรรพ การแตงกายละครดกดำาบรรพ เนองจากเปนละครทเจาพระยาเทเวศรวงศววฒน และสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงรวมกนปรบปรงวธเลน วธแสดงขนใหม โดยยดหลกและแบบแผนของละครใน การแตงกายผแสดงจงมลกษณะคลายคลงกบการแตงกายละครในเครองแตงกายโดยมากจะมรปแบบยนเครอง

ภาพท 1.23 ลกษณะเครองแตงกายจากละครดกดำาบรรพเรองสองกรวรวก

ทมา : http://oknation.nationtv.tv/blog/assada999/2009/11/20/

entry-3

2.2 ละครพนท�ง การแตงกายละครพนทาง แตงกายเลยนแบบตามลกษณะเชอชาตนนๆ โดยศกษาจากวฒนธรรมและประเพณการแตงกายของแตละชาตเปนหลก แลวนำามาประดษฐใหสวยงาม และตองคำานงถงการแตงหนาและเครองประดบใหสอดคลองกนดวย เชน แสดงเรองทเปนเชอชาตจน กตองแตงกาย แตงหนาคลายงว หรอเรองทเปนเชอชาตพมากตองแตงกาย แตงหนา ทำาผมแบบพมา เปนตน

ภาพท 1.24 ลกษณะเครองแตงกายจากละครพนทางเรองราชาธราชทมา : อนเคราะหภาพถายโดย นายกฤตกร บญม

2.3 ละครเสภ� การแตงกายละครเสภา เปนการแตงกายคลายละครพนทาง ไมตองแตงกายยนเครองแบบละครนอก โดยศกษาวฒนธรรมและประเพณการแตงกายของสมยนนๆ เปนหลก เชน พระพนวษา ละครเสภาเรองขนชาง-ขนแผน กจะนงสนบเพลาปกเชง นงผายก (แบบโจงกระเบน) สวมเสอแขนยาวปก สวมสงวาลย เพชรสายเดยว เกลาผมคลายผมหลกแจว สวนหญงชาวบานกแตงกายตามสภาพทองถนทกลาวเรอง

ภาพท 1.25 ลกษณะเครองแตงกายจากละครเสภาเรองขนชางขนแผน

ทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p166.aspx

2.4 ละครรอง การแตงกายละครรอง เปนการแตงกายตามลกษณะของ เรอง เชน พมา มอญ ลาว กแตงกายตามลกษณะของเชอชาต สวนใหญจะแตงตามสมยนยมของสามญชนทวไป เชน ในสมยทผชายไทยนงผามวง สวมเสอราชปะแตน สวมหมวกสกหลาด สวมรองเทาหนงดำา ถงนองสขาว หรอนงกางเกงแพร สวมเสอผาปานคอกลม เกบชายเสอไวในกางเกง เหนบผาเชดหนา มกใชผหญงแสดงเปนผชาย ผแสดงกตองทำาผมใหมองดคลายผมผชาย สวนผแสดงเปนผหญงกแตงกายตามสมยซงตองอยในสมยเดยวกบผชาย)

2.5 ละครพด การแตงกายของละครพด เปนการแตงกายตามเนอเรองตามสมยและตามสภาพของสงคมในละครเรองนนๆ

ภาพท 1.26 ลกษณะเครองแตงกายจากละครรองเรองสาวเครอฟาทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p160.aspx

ภาพท 1.27 ลกษณะเครองแตงกายจากละครพดเรองหวใจนกรบทมา : http://www.laksanathai.com/book3/p104.aspx

3.4 โอก�สทใชแสดง การแสดงรำามาตรฐานประเภทรำาเดยวและรำาคสวนใหญจะเปนการรำาทอยในการแสดงละครโขนอยแลว แตเปนชดสำาคญทตองการอวดฝมอของผแสดงในเชงของการปฏบตทาร ำา ในปจจบนนจดแสดงในสถานทตางๆ หรอแสดงบนเวทเปนสวนใหญ เชน เวทโรงละครแหงชาต เวทหอประชม หรอเวททสรางขนเปนการเฉพาะ เปนตน รวมไปถงการนำาการแสดงรำาเดยวและรำาคไปใชในการสอบมาตราฐานศลปนทางดานนาฏศลปไทย ของนกศกษาสาขาวชาศลปะการแสดง หรอสาขาทเกยวของ ดงนน การแสดงรำาเดยวและรำาคสามารถนำามาจดแสดงไดในโอกาสตาง ๆ ได ทงในโอกาสงานมงคลและงานอวมงคล เชน การแสดงรำาคชด รจนาเสยงพวงมาลย จากละครนอกเรองสงขทอง ในงานมงคลสมรส การแสดงรำาเดยวชด สาวเครอฟาแตงตว จากละครรอง เรองสาวเครอฟา ในงานสวดพระอภธรรมศพ เปนตน

3.5 ก�รใชพนทบนเวท

การแสดงนาฏศลปไทยในชดรำาเดยวและรำาคน นยมใหจดแสดงบนเวท โดยใหผแสดงออกทางขวา(Stage Right) ของเวทและเขาทางซายของเวท (Stage Left) ในระหวางการแสดงผแสดงสามารถเคลอนทไปดานหนา (Downstage) ดานขางและดานหลง (Upstage) ไดโดยคำานงถงแบบแผนของทารำาเปนอนดบแรก และเนองจากการแสดงรำาเดยวและรำาค โดยมากเปนการแสดงเพออวดฝมอของผแสดง ดงนนการปฏบตทารำาเดยวและรำาค จงมกจะแสดง ณ จดกลางเวท สวนดานซาย และดานขวา โดยมากใชเปนพนพนทหรอตำาแหนงของตวละครรอง หรอตวประกอบ ทไมไดมบทบาทสำาคญมากในตอนนน ๆ

ภาพท 1.28 ทศทางและพนทเวท

ทมา : http://www.bbbpress.com/2013/10/drama-game-stage-directions/

4.น�ฏยศพทเบองตนทใชในก�รปฏบตน�ฏศลปไทย (ตวน�ง)

นาฎยศพท หมายถง คำาศพททใชเรยกหรอใชบอกลกษณะของการปฏบตทาทาง ทารำา และการเคลอนไหวรางกายในนาฏศลปไทย นาฏยศพทยงมความหมายรวมถงวธการใชอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร ำาตามเกณฑขนพนฐาน และ วธการเคลอนไหวอวยวะของรางกายในการปฏบต ทารำาตามเกณฑขนพนฐาน โดยเรยกชอวธการเหลานนเปนคำาศพทเฉพาะเรยกวา นาฏยศพท เพอใหเกดความเขาใจระหวางผสอนและผเรยน ใน“ ”การปฏบตการรำาเดยวและรำาค ผรำาจะตองมความเชยวชาญและมทกษะในการปฏบตทารำาไดอยางชำานาญและเขาใจความหมายของทารำาไดเปนอยางด เพอใหการรายรำานนมความงดงามและถกตองตามระเบยบแบบแผนทางดานนาฏศลปไทย นาฏยศพทเบองตนทใชในการปฏบตทาร ำานาฏศลปไทย (ตวนาง) มดงน

ต�ร�งท 1.1 น�ฎยศพทเบองตนทใชในก�รปฏบตน�ฏศลปไทย (ตวน�ง)

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

1. จบ จบ เปนการนำาปลายนวหวแมมอมาจรดขอสดทายของนวช (นบจากโคนนว) แลวกรดทกนวใหตง หกขอมอมาทางฝามอ แบงออกเปน1. จบควำา หมายถง ลกษณะของจบทปลายนวชชลงทพน ดงภาพหมายเลข 1

2. จบหงาย หมายถง ลกษณะของจบทปลายนวชชขนดานบน ดงภาพหมายเลข 2

1

2

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

จบ (ตอ)

หมายเหต1.สามารถปฏบตการจบหงายและจบควำาในทศทางและตำาแหนงตาง ๆ และทำาใหเกดนาฏยศพททใชเรยกตางกน ไดแก - การปฏบตมอจบควำา แลวสงแขนตงไปดานหลง เรยกวา จบสงหลงหรอจบหลง ดงภาพหมายเลข 3 - การปฏบตมอจบหงาย แลวตงลำาแขน อยดานหนาจบหงายปลายนวหนเขาหาหนาผากเรยกวา ปรกหนา ดงภาพหมายเลข 4 - การปฏบตมอจบหงาย แลวตงลำาแขนอยดานขางขนานลำาตว จบหงายปลายนวหนเขาหาขางศรษะ เรยกวา จบปรกขาง ดงภาพหมายเลข 5

3

4

5

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

จบ (ตอ)

ภาพจบตะแคง 2.การจบในการปฏบตทารำาในนาฏศลปไทยยงมลกษณะพเศษนอกเหนอจากการจบหงายและการจบควำา คอ การจบทปลายนวชตะแคงเขาหาตวผร ำา มกจะอยดานหนา มการเรยกเพอใหงายตอการสอความหมายวา จบเขาหาลำาตว หรอ“ ” “จบตะแคง ดงภาพ”หมายเลข 6

2. ลอแกว ลอแกว เปนการนำาปลายนวหวแมมอมากดหรอจรดลงทปลายนวกลาง ใหชองวางระหวางนวทงสองเปนรปวงกลม แลวกรดทกนวใหตง หกขอมอมาทางฝามอ การปฏบตมอลอแกวสามารถปฏบตในทศทางตาง ๆ ได เชนเดยวกบมอจบ คอ แบบลอแกวหงาย ลอแกวควำา ลอแกวสงหลง ลอแกวปรกหนา ลอแกวปรกขาง

6

2

1

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

3. วง วง คอสวนโคงของลำาแขนจากหวไหลถงปลายมออยในระดบตางๆ ของรางกาย โดยทวไปม 3 ชนด ไดแก วงบน วงกลาง วงลาง ดงน1.วงบน คอวงทอยดานขางของลำาตวดานบน โดยใหปลายมอสงระดบหางคว(หรอระดบแงศรษะสำาหรบตวพระ) ดงภาพหมายเลข 1

2.วงกลาง คอวงทอยดานขางของลำาตวระหวางวงบนและวงลาง โดยใหปลายนวมออยระดบไหลดงภาพหมายเลข 2

3. วงลาง คอการงอแขนดานหนาเปนรปโคงลง ใหมออยในระดบเขมขด หรอระดบชายพก ดงภาพหมายเลข 3

หมายเหต การตงวงในการ

2

3

1

ปฏบตทารำานาฏศลปไทยยงมลกษณะพเศษนอกเหนอจาก วงบน วงกลางและวงลาง โดยเปนการยกแขนเปนวงทตงมอเรยบรอยมาไวขางหนา ใหปลายมอตงตรงในระดบปากและ ทอดลำาแขนยนออกไปใหมลกษณะโคง มการเรยกการปฏบตเชนนวา วงระดบ“หนา หรอ วงหนา ดง” “ ”ภาพหมายเลข 4 ถายภาพวงหนา

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

4. กลอมหนา

กลอมหนา เปนการเคลอนทของใบหนาโดยการเอยงศรษะดานหนงลง ดงภาพหมายเลข 1แลวบงคบใหคางเคลอนทไปในทศทางตรงกนขามจนสดโดยไมใหไหลทงสองขางเอยงตามไปดวยดงภาพหมายเลข 2 แลวเปลยนกลบมาเอยงศรษะอกขางหนงดงภาพท 3 และใหคางเคลอนทไปในทางตรงกนขามกบศรษะทเอยงจนสดเชนเดยวกนอยางชาๆสลบกนและตอเนอง การกลอมหนานมกจะใชประกอบกบการกลอมตว

2

3

1

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

5. เอยงศรษะ

เอยงศรษะ ปฏบตโดยการเอยงศรษะดานใดดานหนงลงไปหาหวไหล ไมควำาหรอหงายหนาพยายามใหเกดความรสกวาใบหอยตรงกบไหล การเอยงศรษะมกปฏบตคกบการกดไหลและกดเกลยวขางขางเดยวกบการเอยงศรษะ

6. ลกคอ การลกคอ เปนการกดไหลคนละขางกบการเอยงศรษะ เชน กดไหลขวา แตเอยงศรษะซายดงภาพหมายเลข 1 หรอการกดไหลซายแตเอยงศรษะขวา ดงภาพหมายเลข 2 เปนตน

2

1

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

7. จรดเทา จรดเทา เปนการใชเทาขางหนงแตะทพนดวยจมกเทา ใกลกบเทาทยนเตมเทารบนำาหนก เปดสนเทาขน

8. ผสมเทา ผสมเทา การรวมเทาทงสองขางเขามาใหชดกนสำาหรบตวนางจะยนผสมเทาเขาไมเปดออก การผสมเทามอย 2 ลกษณะ คอ1.ผสมเทา (ตรง) คอการรวมเทาใหสนเทาทงสองขางชดกน ปลายเทาหางกนเลกนอย ยนนำาหนกตวลงตรงกลาง ดงภาพหมายเลข 1

2.ผสมเทา (เหลอม) คอการรวมเทาใหสนเทาของเทาขางทนำามาผสม ชดตดกบกลางเทาขางทยนเปนหลกรบนำาหนก กระดกปลายเทาขนดงภาพหมายเลข 2

2

1

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

9. ประเทา ประเทา เปนอาการของเทาขางใดขางหนง ทใชจมกเทา ตบพนเบาๆ ใกลๆกบเทาทยนดงภาพหมายเลข 1 และ 2 โดยทสนเทายงคงแตะพนอย และใหเทาอกขางหนงยนยอเขารบนำาหนกตว ถาจะใหดสวยงาม จะตองกระดกปลายนวเทาใหงอนขน การประเทามกจะเปนวธปฏบตกอนการยกเทา

10. ยกเทา กรยาของเทาทยกขนไวขางหนา สบเนองมาจากการประเทา การยกเทาตองเชดปลายนวใหตง หกขอเทาเขาหาลำาขา ตวนางไมเปดเขา

1

2

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

11. เดยวเทา เดยว เปนการยกเทาวธหนงโดยการยนรบนำาหนกดวยเทาขางใดขางหนง และเปดเขายกเทาอกขางหนงขนมาใหเขาเฉยงไปดานขาง ชดสนเทาทยกเขากบกลางนองของเทาทยน หกขอเทาของเทาทยกมาเขาหาหนาแขง และกระดกปลายเทาใหงอนขน สวนเทาทยนอาจยอหรอยดขาใหตงกไดตามความเหมาะสม

12. กาวหนา กาวหนา คอการกาวเทาไปดานหนาโดยใหหวแมเทาเฉยงไปดานขางเลกนอย โดยใชสนเทาแตะพนกอน ระยะหางระหวางเทาทกาวและเทาทยนอยขางหลงคอ ประมาณหนงคบถงหนงคบครง แลวจงวางเตมเทา ตวนางไมเปดเขา นำาหนกของลำาตวจะโนมไปทางเทาทกาว สวนเทาหลงตองเปดสนเทา (ใชจมกเทาแตะพน) ยอเขาลง

13. กาวขาง กาวขาง คอการเปดเขากาวเทาไปดานขาง โดยใหหวแมเทาของเทาทกาวเฉยงไปดานขางระดบเดยวกบสนเทาโดยใชสนเทาแตะพนกอน และใหสนเทาทกาวอย

ตรงกบหวแมเทาของเทาทยนแลวหลบเขาขางเทาทยน พรอมเปดสนเทา ระยะหางระหวางเทาทกาวและเทาทยนคอหางกนประมาณ หนงคบถงหนงคบครง กดเอว กดเกลยวขาง เอยงตวขางเทาทยนหลบเขา นำาหนกของลำาตวจะโนมไปทางเทาทกาว ยอเขาลง

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

14. กระทงเทา

กระทง เปนการการยกจมกเทาทอยขางหลงกระทบพนอยางเรวและเบา โดยผปฏบตอยในทากาวหนา ดงภาพหมายเลข 1 แลวยกจมกเทาหลงขนเลกนอย ดงภาพหมายเลข 2 แลววางลงเพอแตะกบพนเบาๆ ในทนทดงภาพหมายเลข 3 แลวกระดกขนตามจงหวะ

3

2

1

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

15. กระดกเทา

กระดกเทา เปนการยกขาสวนลาง (ตงแตใตเขาถงปลายเทา) ขนดานหลง มอย 2 แบบ คอ นงกระดกเทาและยนกระดกเทา ปฏบตดงน1.กระดกเทานงหรอนงกระดกเทา ผร ำาจะอยในทานงคกเขาแยกเขาทงสองออกจากกนใหมากแลวถายนำาหนกตวมาทเขาดานหนงแลวยกขาสวนลางอกขางหนงขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทาขอสำาคญตองกดตะคากลงไมใหเนอสวนสะโพกยนออกมา และกดไหลมาทางเทาทกระดก

2.กระดกเทายน หรอ ยนกระดกเทา ผร ำาจะอยในทายนกาวเทา

หมายเหต สำาหรบตวนางการกระดกเทานงและกระดกเทายน สามารถปฏบตได 2 รปแบบคอ กระดกหลงและกระดกเสยว

1

3

2

ปฏบต ดงน 1.กระดกหลง (ภาพหมายเลข 1 คอนงกระดกหลง และ ภาพท 2 คอยนกระดกหลง) ผร ำาอยในทากาวหนา ยกขาสวนลางของเทาทอยขางหลงขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทา ขอสำาคญตองถบเขาไปดานหลงใหมาก ระวงไมใหเขาชดกนและกำาหนดใหลำาตวตรงไมยนไปดานหนา

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

กระดกเทา (ตอ)

2.กระดกเสยว (ภาพหมายเลข 3 คอ นงกระดกเสยว และ ภาพท 4 คอ ยนกระดกเสยว) ผร ำาอยในทากาวขาง ยกขาสวนลางของเทาทอยดานขางขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทา ขอสำาคญตองถบเขาไปดานขางใหมาก ระวงไมใหเขาชดกน พรอมทงดนสวนเทาใหคอนไปดานหนา กดเอว กดเกลยวขาง และกดไหลมาทางเทาทกระดก

16. ซอยเทา ซอยเทา เปนการยำาเทาถๆ ดวยจมกเทาทอยเสมอกน ใหตวเคลอนไปดานหนา ดานขาง ดานหลง หรออยกบท โดยเรมจากการวางเทาคกนและยกสนเทาทงสองขนเลกนอยในระดบเดยวกน เกรงกลามเนอหนาขา ยอเขาลงแลวยำาปลายเทาทงสองสลบกนใหถๆ และใหเทาทงสองเรยงเสมอกนตลอดเวลา การซอยเทานเรยกอกอยางหนง

4

วา เกบ“ ”17. ขยนเทา ขยนเทา เปนการยำาเทาถๆ ของ

เทาทอยในลกษณะกาวหนา โดยใหเทาหนาวางบนพน เทาหลงวางดวยจมกเทาเปด สนเทาขนแลวยำาเทาสลบกนใหตวอยกบท เคลอนไปขางหนา หรอขางๆ พรอมกน

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

18. ฉายเทา ฉายเทา เปนกรยาทยนยอเขาดวยขาขางใดขางหนง แลวใชจมกเทาของเทาอกขางหนง (เปดสนเทาขนเลกนอย) เชดพนจากดานหนาออกไปดานขางดงภาพหมายเลข 1 โดยมากการฉายเทาของตวนางมกจะปฏบตการฉายเทาแลวจบกระบวนดวยการยกเทาทฉายไปวางไวดานหลง ดงภาพหมายเลข 2

3

1

2

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

ฉายเทา (ตอ)

19. ถดเทา ถดเทา เปนอาการของเทาลกษณะหนง โดยการยนดวยเทาขางใดขางหนงดงภาพหมายเลข 1 และใชจมกเทาอกขางหนงถดหรอไสกบพนเบาๆ จนสนเทาแตะพนดงภาพหมายเลข 2และยกเทาใหลอยขนจากพนเลกนอยดงภาพหมายเลข 3 เพอจะกาวเทาลงดานหนา แลวจงวางเทาทกาวลงเตมเทาดงภาพหมายเลข 4 จากนนใหยกเทาอกขางหนงยำาอยกบทหรอกาวเดนสลบกน การถดเทาจะถดดวยเทาซายหรอขวากไดขนอยกบความเหมาะสมของทารำา

4

1

2

ลำ�ดบท

น�ฏยศพท

รปภ�พ วธปฏบต

ถดเทา (ตอ)

20. นงคกเขา

นงคกเขา เปนการนงใหกนวางบนสนเทาทงสองขางทยนพนไวดวยจมกเทา ตงตวตรง ดนเอวไปดานหนาพรอมกบดนไหลไปดานหลงใหผงผาย เปดปลายคางพอ สมควร ตวนางนงเขาชดตดกน

3

4

1

2

นาฏยศพททกลาวถงขางตนเปนวธการเคลอนไหวรางกายผปฏบตทารำาทถกตองตามเกณฑมาตรฐานขนพนฐานของผฝกหดทตองฝกฝนใหปฏบตไดตามมาตรฐานดงกลาวน ดงนน ผทจะฝกหดการรำาเดยว รำาคตองฝกหดการเคลอนไหวรางกายทกสวนตงแตสวนศรษะ ลำาตว แขนและมอ ขาและเทาใหเกดความชำานาญเพอจะไดสามารถฝกหดการรำาเดยว รำาคไดอยางงดงามตามแบบแผนของนาฏศลปไทย

สรป

การรำาเดยวและการรำาคน นบเปนการแสดงนาฏศลปไทยชดสำาคญเนองจากเปนการแสดงอวดฝมอและความชำานาญในการปฏบตทารำาของตวเอกในการแสดงละครแตละเรอง หรอการแสดงเปนชดเบดเตลดแตละชด เพราะการรำาคนเดยวหรอรำา 2 คนนนผแสดงจะตองสามารถตรงสายตาของผชมใหอยกบการแสดงของตนไดตลอดเวลา ดงนนผทจะไดรบเลอกใหแสดงรำาเดยวหรอรำาคนนจะตองเปนผมความสามารถในการปฏบตทารำาไดถกตองในระดบ ฝมอ หรออยางทเรยกกนวา ร ำางาม นนเอง “ ” “ ”การแสดงรำา/ระบำามาตรฐานประเภทรำาเดยวและรำาค มองคประกอบหลก ดงน

1. ผแสดง ในการแสดงรำามาตรฐานประเภท รำาเดยวและรำาค ประกอบดวยตวละครตามทระบในบทรองตามเนอเรองจากการแสดงละคร โขน รวม 4 ประเภท ไดแก พระ นาง ยกษ และ ลง

2. เครองแตงกาย ในการแสดงรำาเดยวและรำาคมกแตงแบบ ยน“เครอง ทงพระ นาง ยกษ และลง ”

3. วงดนตรประกอบการแสดงเปนสวนประกอบสำาคญในการแสดงรำามาตรฐานของไทยอกอยางหนงดนตร วงดนตรทใชประกอบการแสดง

โขนละคร เรยกวา วงป พาทย และ วงป พาทยทนยมใชประกอบการ“ ”แสดงรำามาตรฐานคอ ป พาทยไมแขง ซงเปนวงป พาทยสามญสำาหรบ“ ”ประกอบการแสดงและประโคมโดยทวไปใชตดวยไมแขงซงมดวยกน 3 ขนาด คอ ป พาทยเครองหา ป พาทยเครองค และป พาทยเครองใหญ

4. โอกาสทใชแสดง สามารถจดแสดงไดในโอกาสตอไปน คอ จดแสดงเปนรำาชดสำาคญในการแสดงละครและโขน จดแสดงเปนการรำาอวดฝมอเปนชดหนงในการแสดงวพธทศนา

5. นาฏยศพททใชในการปฏบตนาฏศลปไทย หรอ การรายรำาตามแบบไทยนน เปนการจดระเบยบของรางกายของผปฏบตใหไดตามเกณฑของนาฏศลปไทยแบบหลวง ทศลปนไทยในอดตไดถอปฏบต และกำาหนดไวถอเปนเกณฑในการปฏบตทารำาขนพนฐาน การฝกฝนทานาฏยศพทใหแมนยำาและปฏบตไดอยางสวยงามถกตองจะทำาใหการแสดงรำาเดยวและรำาคมความงดงามมากยงขน

คำ�ถ�มทบทวน

1. จงอธบายถงความหมาย และความแตกตางของนาฏศลปไทยตามคำาคลองจองทคนไทยชอบกลาววา รอง ร ำา ทำาเพลง มาใหเขาใจ“ ”

2. จงจำาแนกประเภท และอธบายความหมายของการรำามาตรฐานในนาฏศลปไทยมาโดยละเอยด

3. จงอธบายถงลกษณะทางกายภาพทเหมาะสมของผแสดงตวพระในการแสดงละครรำาแตละประเภทมาใหเขาใจ

4. เครองแตงกายโขน ละครไทย แบงออกเปนกสวน จงอธบายพรอมยกตวอยางประกอบ

5. การแตงกายละครไทยเรยกอกชอหนงวาอะไร มกประเภท อะไรบาง จงอธบาย

6. จงอธบายลกษณะของศราภรณของตวนาง มาโดยละเอยด

8. จงเปรยบเทยบลกษณะของเครองแตงกายตวนางกษตรยและนางตลาด ใหเหนถงความเหมอนและความแตกตางของเครองแตงกายทง 2 ประเภทนมาใหเขาใจ

9. จงอธบายถงลกษณะของวงดนตรทใชประกอบการแสดงรำามาตรฐานในนาฏศลปไทยมา ใหเขาใจ พรอมยกตวอยางประกอบ

10. เครองดนตรใดทเปนเครองดนตรดำาเนนทำานองหลกของวงปพาทยเครองหา

11. ขนบนยมของการแสดงละครรำา รำา ระบำา โดยทวไป นยมใหตวละครเขา ออกเวทใน ทศทางใด

12. การแสดงรำาเดยวรำาคนยมแสดงโดยใชพนทสวนใดของเวทมากทสด เพราะเหตใด

13.จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนศรษะในการปฏบตทาร ำามาจำานวน 2 คำา และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ

14. จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนแขนและมอ ในการปฏบตทารำามาจำานวน 3 คำา และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ

15. จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนขาและเทาในการปฏบตทารำามาจำานวน 3 คำา และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ

เอกส�รอ�งอง

ดำาราราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. (2546). ละครฟอนรำ� ประชมเรองละครฟอนรำ�

กบระบำ�รำ�เตน. กรงเทพฯ: มลนธสมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพจดพมพ

รวมกบสำานกพมพมตชน.

ธนต อยโพธ. (2516). ศลปละคอนรำ�หรอคมอน�ฏศลปไทย. กรงเทพฯ: พระเจาวรวงศเธอ

พระองคเจาเฉลมพลฑฆมพร โปรดใหพมพในงานฉลองพระชนมาย 5 รอบ ณ วนท 29

เมษายน พ.ศ.2516.

นาฏศลป, วทยาลย. (ม.ป.ป.). คมอประกอบก�รสอนวช�น�ฏศลปไทยระดบน�ฏศลปชนกล�ง.

หมวดวชาละคร ภาควชานาฏศลปไทย วทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร.

ประทน พวงสำาล. (2509). หลกน�ฏศลป. พระนคร: แผนกการพมพวทยาลยครสวนสนนทา.

ผสด หลมสกล.(2549). รำ�เดยวแบบม�ตรฐ�นตวน�ง. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

_______ (2555). รำ�เดยวแบบม�ตรฐ�นตวน�ง เลม 2. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพแหงจฬาลงกรร

มหาวทยาลย.

พรทพย ดานสมบรณ. (2551). คมอประกอบก�รสอนร�ยวช�น�ฏศลปไทย (ละคร) 2. กลมสาระการเรยนร

วชานาฏศลปไทยละคร วทยาลยนาฏศลปะ สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม.

วมลศร อปรมย. (2553). น�ฏกรรมและก�รละคร. กรงเทพมหานคร: สำานกพมพแหงจฬาลงกรณ

มหาวทยาลย.

ศลปากร, กรม. (2547). เครองแตงก�ยละครและก�รพฒน�: ก�รแตงก�ยยนเครองละครในของกรม

ศลป�กร. กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ.

สภาวด โพธเวชกล. (2548). รปแบบก�รแสดงเบกโรงละครรำ�ในยครตนโกสนทรรชก�ลท 9.

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา.

_______ . (2550). ก�รศกษ�กลมคำ�ศพททใชเรยกก�รปฏบตท�รำ�ทไมถกตอง และวธก�รแกไขอวยวะ

ของร�งก�ยในก�รปฏบตท�รำ�ใหถกตองต�มม�ตรฐ�นน�ฏศลปไทยแบบหลวง. สำานกงาน

คณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

_______. (2552). เอกส�รคำ�สอน ร�ยวช�รำ�เดยวและรำ�ค (ตวพระ). กรงเทพมหานคร:

มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา.

สวรรณ อดมผล.(2528). วรรณกรรมก�รแสดงของไทย. กรงเทพฯ: สำานกพมพประกายพรก.

อมรา กลำาเจรญ.(2526). สนทรยน�ฏศลปไทย. กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร.

เวบไซด

เครองดนตรในวงปพาทยเครองหา [online]: เขาถง 9 พ.ย. 2559. จาก http://staffzone.amnuaysilpa.ac.th/5pinprss.htm

ทศทางและพนทเวท [online]: เขาถง 19 พ.ย. 2559. จาก http://www.bbbpress.com/2013/10/drama-game-stage-directions/ละครดกดำาบรรพสองกรวรวก: เขาถง 22 พ.ย. 2559. จาก http://oknation.nationtv.tv/blog/assada999/2009/11/20/entry-3ศลปะการแสดงไทย [online]: เขาถง 22 พ.ย. 2559. จาก http://www.laksanathai.com/book3/p104.aspx