โครงงาน

เรอง ศลปวฒนธรรมภาคกลาง

จดทำาโดย

นางสาวนฐสมา

แกวพศดาร รหส 030

สาขาประถมศกษา คณะวทยาลยการฝกหดคร

เสนอ

อาจารยทรงศกด สรโยธน

โครงงานนเปนสวนหนงของวชานวตกรรมและเทคโนโลยสารสนเทศทางการศกษา

ภาคเรยนท 1/2558

มหาวทยาลยราชภฏพระนคร

วตถประสงค1.เพอการศกษาเกยวกบศลปวฒนธรรมภาคกลาง2.เพอเผยแพรความรเกยวกบศลปวฒนธรรมภาคกลาง3.เพอสรางสอการเรยนการสอนเกยวกบศลปวฒนธรรมภาคกลาง

ศลปวฒนธรรมภาคกลาง

  ภาคกลางถอไดวาเปนจดศนยกลางของประเทศไทย ทครอบคลมพนทราบลมแมนำาเจาพระยา ซงอยกงกลางระหวางภาคเหนอ ภาคอสาน และภาคใต สวนใหญประกอบไปดวยทราบซงเกดจากการทแมนำาพดพาเอาเศษหน เศษดน กรวดทราย และตะกอนมาทบถมพอกพนมานบเปนเวลาลาน ๆ ป บรเวณทราบของภาคน กนอาณาบรเวณตงแตทางใตของจงหวดอตรดตถลงไปจนจรดอาวไทย นบเปนพนทราบทมขนาดกวางใหญกวาภมภาคอน ๆ ของประเทศ

          สวนจงหวดในภาคกลางนน ราชบณฑตยสถานไดแบงพนทประเทศไทยออกเปน 6 ภาคตามทตงทางภมศาสตรอยางเปนทางการ โดยใหภาคกลางประกอบไปดวยเขตการปกครอง 22 จงหวด ดงน ... 

             กรงเทพมหานคร กำาแพงเพชร ชยนาท นครนายก นครปฐม นครสวรรค นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา พจตร พษณโลก เพชรบรณ ลพบร สมทรปราการ สมทรสงคราม สมทรสาคร สระบรสงหบร สโขทย สพรรณบร อางทอง อทยธาน

คำาวา "ทองถน" หมายถง พนทและขอบเขตทชมชน หมบาน เมอง มการปะทะสรรคกนทางดานสงคม เศรษฐกจ และวฒนธรรม จนปรากฏรปแบบทางวฒนธรรมทเหมอนกน และแตกตางกนไปจากชมชน หมบาน และเมอง ในทองถนอน ดงนนวฒนธรรมและประเพณของทองถนแตละแหงอาจมรปแบบแตกตางกนไปตามสภาพทางภมศาสตร ทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอม ซงเราพอจะสรปลกษณะสำาคญของวฒนธรรมและประเพณทองถนของไทยไดดงน

วฒนธรรมและประเพณทองถนภาคกลาง

ภาคกลางเปนภาคทมประชาการสงสด โดยรวมพนทอนเปนทตง ของจงหวดมากกวาภมภาคอน ๆ ใชภาษากลางในการสอความหมายซงกนและกน วฒนธรรมไทยทองถนภาคกลาง ประชาชนประกอบอาชพทำานา การตงถนฐานจะหนาแนนบรเวณทราบลมแมนำา มวถชวตเปนแบบชาวนาไทย คอ การรกพวกพอง พงพาอาศยกน มความเชอ และเคารพบคคลสำาคญผลวงลบไปแลว มการใชเครองปนดนเผาตามชมชนและหมบานในชนบท การละเลนพนบานทเปนลกษณะเดน ไดแก มงคละร ำาเตน เตนกำารำาเคยว เพลงปรบไก เพลงลำาตด เปนตน 

นอกจากนในทองทจงหวดเพชรบร มเอกลกษณทโดดเดน คอม ความสามารถในการปลกสรางเรอนไทย ความเปนชวงฝมอทประณตในการตกแตงวด และชาง ประดษฐตาง ๆ เชน ชางทอง ชางแกะสลกลายไทย ลวดลายปนป นประดบพระสถปเจดย ชนกลมนอยในทองถนภาคกลาง มหลายเผาพนธ อาท ลาวโขง กระเหรยง ในพนทจงหวดเพชรบร ลาวพวน ในอำาเภอบานหม จงหวดลพบร คนลาว ในเขต จงหวดเพชรบร ปราจนบร และฉะเชงเทรา มอญ ในอำาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ

ประเพณรบบว

"ดอกบว"นบวาเปนพนธไมชนดหนงทประชาชนคนไทยสวนใหญ ใหความนบถอโดยทวไป ในการนำามาใชสกการะบชาสงศกดสทธทงหลายตามความเชอถอทางพทธศาสนาในอดตทผานมานนพนทบรเวณของอำาเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ จะเปน แหลงทมดอกบวพนธ ดอกบวหลวงเปนจำานวนมาก โดยเฉพาะในชวงของฤดฝน ดงนนจงมการจดหาดอกบวหลวงทมมากมายมาใชในการบำาเพญกศลตามพทธสาสนาของคนไทย ในวนขน 13 คำา เดอน 11 ของทกป ประชาชนในพนทอำาเภอเมองสมทรปราการ อำาเภอพระประแดง จงหวดสมทรปราการ และในพนทจงหวดใกลเคยงอน ๆ กมกจะมการชกชวนกนพายเรอทงขนาดใหญและขนาดเลก พรอมเครองดนตรพนบานชนดตาง ๆ พายเรอรองเพลงเดน

ทางมาตามลำาคลองสำาโรง มายงอำาเภอบางพล เพอรบบว สำาหรบองคประกอบของการจดงานประเพณรบบวของอำาเภอบางพล จงหวดสมทรปราการ ทมความสำาคญคอการจดใหมการแหพระพทธรปของหลวงพอโต

ประเพณการตกบาตรดอกไม

ในวนเขาพรรษา คอวนแรม 1 คำา เดอน 8 ชาวบานวดพระ พทธบาท จงหวดสระบร แถบนนมคตเชอวาการบชา พระรตนตรยดวยดอกไมธปเทยน "อามสบชา" ในวนสำาคญทางพระพทธศาสนานนยอมไดรบผลอานสงสมากมาย ดงนนพอถงวนเขาพรรษา

ชาวบานจะเกบดอกไมปาซงสวนใหญจะเปนพชประเภททมกอหรอเหงาฝงอยใตดนเชนตนกระชายหรอตนขมน พชไดรบความชมชนจากฝนลำาตนกแตกยอดโผลขนมาจากดน สงประมาณคบเศษ ๆ ดอกมขนาดเลก ออกเปนชอตรงบรเวณสวนยอดของลำาตน หลายสสนงามตามไดแกสขาว สเหลอง และสเหลองแซมมวง ชาวบานเรยกชอตางกนไปวา "ดอกยงทอง" บางหรอ "ดอกหงสทอง" บาง แตทนยมเรยกรวมกนกวา "ดอกเขาพรรษา" เพราะเหนวาดอกไมปาเหลานจะบานสะพรง ใหเหน อยางดาษดนกเฉพาะในเทศกาลเขาพรรษา

  เพลงพนบาน

          เปนทรกนดวา เพลงพนบานของแตละภาคนน เกดจากการทชาวบานเปนผสรางบทเพลงดงกลาว และขบรองสบทอดตอกนมากปากตอปาก โดยสวนมากเพลงพนบานจะเปนเพลงทมคำารองงาย ๆ เปนเรองราวทเกดขนในทองถนนน ๆ สวนในภาคกลาง เพลงพนบานกจะแตงมาจากอทธพลของสภาพแวดลอมทางธรรมชาต โดยแยกเปนประเภท ไดดงน

          - เพลงทรองเลนในฤดนำามาก ไดแก เพลงเรอ เพลงรอยพรรษา เพลงรำาภาขาวสาร เพลงหนาใย เพลงครงทอน เปนตน

          - เพลงทรองเลนในฤดเกยวขาวและนวดขาว ไดแก เพลงเกยวขาว เพลงเตนรำากำาเคยว เพลงจาก ซงใชรองเลนระหวางเกยวขาว สำาหรบ

เพลงสงฟาง เพลงพานฟาง เพลงโอก เพลงสงคอลำาพวน เพลงเตะขาว และเพลงชกกระดานใชรองเลนระหวางนวดขาว

          - เพลงทรองเลนในชวงตรษสงกรานต ไดแก เพลงสงกรานต เพลงหยอย เพลงระบำาบานไร เพลงชาเจาหงส เพลงพวงมาลย เพลงสนนษฐาน เพลงคลองชาง เพลงใจหวง เพลงฮนเลเล เพลงกรน เพลงยว เพลงชกเยอ เพลงเขาทรงตาง ๆ เปนตน

          - เพลงทรองเลนไดทกโอกาส เพอความเพลดเพลน สนกสนาน และเกดความสามคคในหมคณะมกจะรองเลนกนในโอกาสทำางานรวมกน หรอมงานบญและงานรนเรงตาง ๆ โดยเปนเพลงในลกษณะพอเพลงแมเพลงอาชพทใชโตตอบกน ไดแก เพลงเทพทอง เพลงปรบไก เพลงอแซว เพลงฉอย เพลงลำาตด เพลงทรงเครอง เปนตน

เครองดนตรพนบาน

          ถาเอยถงเครองดนตรพนบาน ชาวภาคกลางกมดนตรครบทกประเภท ทง ดด ส ต เปา เรยกไดวา ครบเครองเลยทเดยว เนองจากชาวภาคกลางกใหความสำาคญกบเพลงพนบาน และมกจะรองเพลงในหมคณะเพอใหเกดความสามคคในการทำางานรวมกน สำาหรบเรองดนตรพนทบานทชาวภาคกลางนยมเลนนน ไดแก

          ซอสามสาย : เปนซอ ทมรปรางงดงามทสด ซงมใชในวงดนตรไทย มาตงแตสมยกรงสโขทย (พ.1350) แลว ซอสามสายขนเสยง ระหวางสายเปนคสใชบรรเลงในพระราชพธ อนเนองดวยองคพระมหากษตรย ภายหลงจงบรรเลงประสมเปนวงมโหร

          ซอดวง : เปนเครองสายชนดหนง บรรเลงโดยการใชคนชกส กลองเสยง ทำาดวยไมเนอแขง ขงหนาดวยหนงง มชองเสยงอยดานตรงขาม คนทวนทำาดวยไมเนอแขง ยาวประมาณ 60 เซนตเมตร มลกบดขนสายอยตอนบน ซอดวงใชสายไหมฟ นหรอสายเอน ม 2 สาย ขนาดตางกน คนชกอยระหวางสาย ยาวประมาณ เซนตเมตร ซอดวงมเสยงแหลม ใชเปนเครองดนตรหลกในวงเครองสาย

           ซออ : เปนเครองสายใชส กลองเสยงทำาดวยกะโหลกมะพราว ขนหนาดวยหนงวว มชองเสยง อยดานตรงขาม คนทวนทำาดวยไมเนอแขง ตอนบนมลกบดสำาหรบขงสาย สายซอทำาดวย ไหมฟ น  มคนชกอยระหวางสาย ความยาวของคนซอประมาณ 60 เซนตเมตร คนชกประมาณ 50 เซนตมตร ซออมเสยงทมตำา บรรเลงคและสอดสลบกบซอดวงในวงเครองสาย

          จะเข : เปนเครองสายทใชบรรเลงดวยการดด โดยปกตมขนาดความสงประมาณ 20 เซนตเมตร และยาว 140 เซนตเมตร ตวจะเขทำาดวยไมเนอออน ขดเปนโพรง มสาย 3 สาย สายท 1-2  ทำาดวยไหมฟ น

สายท 3 ทำาดวยทองเหลอง วธการบรรเลงมอซาย จะทำาหนาทกดสายใหเกดเสยง สง - ตำา สวนมอขวาจะดดทสายดวยวตถททำาจากงาสตว

          ขลย : ของไทยเปนขลยในตระกลรคอรดเดอร คอ มทบงคบแบงกระแสลม ทำาใหเกดเสยงในตวไมใชขลยผวตระกลฟลตแบบจน ขลยไทยมหลายขนาด ไดแก ขลยอมเสยงตำาทสด ระดบเสยงสง ไดแก ขลยหลบ และยงม เสยงสงกวาน คอ ขลยกรวด หรอขลยหลบกรวดอกดวย ขลยเปนเครองดนตรในวงเครองสายและวงมโหร

          ป : เปนเครองเปาทมลน ทำาดวยใบตาล เปนเครองกำาเนดเสยง เปนประเภทลนค (หรอ 4 ลน) เชนเดยวกบ โอโบ (Oboe) มหลายชนดคอ

ป นอก ป ใน ป กลาง ปมอญ ป ไทยทเดนทสด คอ ป ในตระกลป ใน ซงมรปดเปดบงคบลม เพยง 6 ร แตสามารถบรรเลงไดถง 22 เสยง และสามารถเปาเลยนเสยงคนพดไดชดเจนอกดวย

          ระนาดเอก : เปนระนาดเสยงแหลมสง ประกอบดวยลกระนาดททำาดวยไมไผบงหรอไมเนอแขง เชน ไมชงชน 21-22 ลก รอยเขาดวยกนเปนผนระนาด และแขวนหวทายทง 2 ไวบนกลองเสยงท เรยกวา รางระนาด ซงมรปรางคลายเรอ ระนาดเอก ทำาหนาทนำาวงดนตรดวย เทคนคการบรรเลงทประณตพสดาร มกบรรเลง 2 แบบ คอ ตดวยไมแขง เรยกวา ปพาทยไมแขง และตดวยไมนวมเรยก ป พาทยไมนวม ระนาดเอกเรยงเสยงตำาไปหาสงจากซายไปขวา และเทยบเสยงโดยวธใชชนโรงผสม ผงตะกวตดไวดานลางทงหวและทายของลกระนาด

          ระนาดทม : ทำาดวยไมไผหรอไมเนอแขงมผนละ 18 ลก มรปรางคลายระนาดเอก แตเตยกวาและกวางกวาเลกนอย ระนาดทมใชบรรเลงหยอกลอกบระนาดเอก

          ฆองวงใหญ : เปนหลกของวงป พาทย และวงมโหรใชบรรเลงทำานองหลก มลกฆอง 16 ลก ประกอบดวยสวนสำาคญ 2 สวน คอ

          - ลกฆอง เปนสวนกำาเนดเสยงทำาดวยโลหะผสม มลกษณะคลาย

ถวยกลม ๆ ใหญเลกเรยงตามลำาดบเสยงตำาสง ดานบนมตมนนขนมาใชสำาหรบตและใตตมอดไวดวยตะกวผสมชนโรง เพอถวงเสยงใหสงตำาตามตองการ

          - เรอนฆอง ทำาดวยหวายขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ 1 นวเศษ ขดเปนวง และยดไวดวยไมเนอแขง กลงเปนลวดลายคลายลกกรง และมไมไผเหลาเปนซ ๆ คำายนใหฆองคงตวเปนโครงสรางอยได การผกลกฆองแขวนเขากบเรอนฆองผกดวยเชอก 

          ฆองวงเลก : มขนาดเลกกวา แตเสยงสงกวาฆองวงใหญมวธตเชนเดยวกบฆองวงใหญ แตดำาเนนทำานองเปนทางเกบหรอทางอนแลวแตกรณ บรรเลงทำานองแปรจากฆองวงใหญ ฆองวงเลกม 18 ลก

          โทนรำามะนา : รปรางคลายกลองยาวขนาดเลก ทำาดวยไม หรอดนเผา ขงดวยหนงดงใหตงดวยเชอกหนง ตวกลองยาวประมาณ 34 เซนตเมตร ตรงกลางคอด ดานตรงขามหนากลองคลายทรงกระบอก ปากบานแบบลำาโพง ตรงเอวคอดประมาณ 12 เซนตเมตร ใชตคกบรำามะนา สวนรำามะนานน เปนกลองทำาหนงหนาเดยวมเสนผาศนยกลางประมาณ 22 เซนตเมตร ใชในวงเครองสาย

          กลองแขก : กลองทตหนาทบไดทงในวงป พาทย มโหรและบางกรณใชในวงเครองสายกได ตดวยมอทง 2 หนา คหนงประกอบดวยตวผ (เสยงสง) และตวเมย (เสยงตำา)

          กลองสองหนา : เปนชอของกลองชนดหนง ซงมลกษณะเหมอนกลองลกหนงในเปงมางคอก ขงดวยหนงเลยดรอบตว ใชในวงป พาทย หรอมโหรบางกรณ

นทานพนบาน

          นทานพนบานภาคกลาง เปนสงทความบนเทงเรงใจแกผฟง ไมวาจะเปนการหยบยกเอาเรองใกลตว เรองเกาแกสมยประวตศาสตร หรอเรองเลาตงแตชนชนจนถงระดบคนยากคนจน นอกจากน ยงมเรองเลาเกยวกบเทวดาฟาดนมาใหลกหลานไดฟงหลายตอหลายเรอง โดยทายเรองของนทานนน ๆ มกจะสอดแทรกคตสอนใจ และขอคดด ๆ ใหไดฟงพรอมคดตามอยเสมอ ๆ

          สำาหรบนทานพนบานทางภาคกลาง ทเปนทนยมเลาสบตอกนมามหลายเรองเลยทเดยวทสนกสนาน และนำามาทำาเปนการตน หรอละครใหไดชมกนอยางมากมาย อาท ไกรทอง, สองพนอง, บางแมหมาย,

ตามองลาย, เจาชายสายนำาผงกบพระนางสรอยดอกหมาก, เรองกลองขาวนอย, ขนชางขนแผน เปนตน

การละเลนพนบาน

          การละเลนพนบานของชาวภาคกลางนน มทงการละเลนแบบทใชอปกรณเปนตวเชอมการเลน หรอการละเลนเปนกลม บางกเปนการละเลนแบบเดยว แตสวนมากมกจะมการรองเพลงประกอบการละเลนตาง ๆ อาท หมากเกบ, วาว, ตจบ, รำาตง, การเลนโมง, สะบาลอ, เพลงเรอบก, คำาทาย (โจกปรศนา), เพลงปรบไก, กลองยาว, หลมเมอง, เพลงเรออยธยา, การแขงขนววลาน, เพลงปรบไก, การทอยสะบา, นางลงลม, การเขาผนางดง ฯลฯ

การแตงกาย

          ในปจจบนการแตงกายของแตละภาคไดรบความกลมกลนกนไปหมด เนองมาจากถกครอบคลมสงทเรยกวาแฟชน จงทำาใหการแตงกายมความคลายคลงกนไปหมด จนแยกแยะไมคอยออกวาบคคลไหนอาศยอยในภาคใด แตหากยอนกลบถงการแตงกายในชวตประจำาวนทวไป ผชายจะนงกางเกงครงนอง สวมเสอแขนสน คาดผาขาวมา สวนผหญง จะนงซนยาว สวมเสอแขนสนหรอยาว

          แตหากเปนชดไทย สมยกอนการเปลยนแปลงระบอบการปกครอง ผชายจะนยมสวมใสโจงกระเบนสวมเสอสขาว ตดกระดม 5 เมด ทเรยกวา "ราชประแตน" ไวผมสนขางๆ ตดเกรยนถงหนงศรษะขางบนหวแสกกลาง สวนผหญงจะนยมสวมใสผาซนยาวครงแขง หมสไบเฉยงตามสมยอยธยา ทรงผมเกลาเปนมวย และสวมใสเครองประดบเพอความสวยงาม

 อาหารประจำาภาค

          เนองจากสภาพภมศาสตรของภาคกลางเปนทราบลม มแมนำาลำาคลอง หนองบงมากมาย จงเปนแหลงอาหารทงพชผกและสตวนำานานาชนด พนทบางสวนตดชายฝงทะเลทำาใหวตถดบ ในการประกอบอาหารหลากหลายอดมสมบรณ สวนอาหารภาคกลางนนกจะมความหลากหลาย ทงในเรองการปรง รสชาต และการตกแตงใหหนาตาอาหารนารบประทาน นอกจากน อาหารภาคกลางบางชนด ยงไดรบอทธพลมาจากอาหารของราชสำานกอกดวย

          สำาหรบอาหารของภาคกลางนน มกจะมนำาพรกและผกจม โดยจะรบประทานกบขาวสวยเปนหลก และสวนมากจะนำาพรกตาง ๆ นน จะไดรบการผสมผสานระหวางภาคตาง ๆ เชน แกงไตปลา ปลารา นำาพรกออง นำาพรกปลาท ตมยำา ผดเผด ขาวผด แกงสม ผดไทย เปนตน