Waxaa tarjamay/ Cabulqaadir xusseen dhuxulow · 2016. 5. 29. · eheyn, mana bannaano in loo tiiriyo ama loo sugo wax ka PDF created with pdfFactory trial version mid ah falalkiisa

Arkaanta iimaanka

Waxaa tarjamay/

Cabulqaadir xusseen dhuxulow

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

http://www.pdffactory.com

-2-

Horudhac Mahad Alle kaliya baa iskale, naxariis iyo nabad gelyana ha'ahaato

nabigeenna muxammad dushiisa, iyo ahalkiisa iyo saxaabadiisa, intaa ka dib:

Fidinta culuumta islaamka waxey raad weyn ku leedhay sababna u tahay caddeynta xaqiiqada islaamka iyo sugidda arkaanta diinta iyo kor u qaadida ummadda.

Hadafkaa wanaagsan oo sharafta leh waaye kan ay u socoto sugiddiisa jaamacadda islaamka ee madiina, iydoo u qaadeysa dhabbaha dacwada iyo tacliinta.

Sidaa darteed ayayna u istaagtay qeybta cilmi baarista ee jaamacadda in ay diyaariso mashruucyo cilmiyeeysan oo hadaf leh, waxaana ka mid ah baaritaanno sugan siffiicanna loo diyaariyay oo ku saabsan islaamka iyo wanaaggiisa, dadaal ay dadaaleyso awgiis si ay u gaarsiiso ummadaha islaamka macluumaatka kuwa ugu sugan uguna saxiixsan, kuwaasoo ku saabsan islaamka iyo caqiidadiisa iyo shareecadiisa.

Kitaabkaan ku saabsan (ARKAANTA IIMAANKA)na waa mid ka mid ah baraamijta cilmiga ah ee qeybta cilmi baarista, waxaana diyaariyay qaar ka mid ah macalimiinta jaamacadda, kadibna waxaa dib u daraaseeyay guddi cilmiyeed ka tirsan qeybta cilmi baarista, si loo dhameystiro waxa ka dhiman, si uu ugu soo baxo kitaabkaan hab wanaagsan oo munaasab ah, iyagoo sheegaya mas'ala kasta daliiladeeda ku soo arooray kitaabka iyo sunnada.

Qeybta cilmi baarista jaamacadduna waxey uga gol leedahay daraasaddan fududeyn ay u fududeyneyso muslimiinta caalamka in ay helaan cilmi diineed nafci leh, sidaa darteed ayay u istaagtay in ay u tarjumto kitaabkaan luqadaha caalamiga ah, kadibna fidiso, gelisana internetka.

Waxaanna Alle u weydiineynaa dowladda boqortooyada sucuudi



-3-

carabiya inuu kheyr ka siiyo waxa dadaaala oo ey u qabaneyso islaamka iyo fidintiisa iyo difaaciisa, iyo waxa ey u qaddimeyso jaamacaddan oo gargaara.

Waxaan kaloo Alle weydiisaneynaa inuu dadka ku anfaco kitaabkaan, fududeeyana soo saaridda inta ka hartay mashruucyada ay fulineyso qeybta cilmi baarista ee jaamacadda, sidoo kale waxaan weydiisaneynaa Alle inuu nawaafajiyo waxa uu jecelyahay raallina ka yahay, nagana yeelo kuwa u yeero hanuunka, xaqana u gargaara.

Naxariis Alle iyo nabad gelyana ha'ahaato nabi muxammad dushiisa iyo ahalkiisa iyo saxaabadiisa.

Qeybta cilmi baarista.

Waxaa tarjumay kitaabkaan / Abuu anas c/qaadir xusseen dhuxulow



-4-

ARKAANTA IIMAANKA Arkaanta iimaanka waxey ka koobantahay

rumeynta: Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa iyo maalinta aakhiro iyo qadarka kheyrkiisa iyo shartiisa.

Alle wuxuu yiri:

… ΘΩ⇑Ψ∇ΗΤς√Ω ΘΩ⁄Ψι<√≅… ⌠⇑Ω∨ Ω⇑Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ Ψζ⌠ΤΩ∼<√≅…Ω Ξ≤Ψ›‚≅… Ψ◊Ω|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∧<√≅…Ω γˆΗΤΩΤΨ∇<√≅…Ω

Ω⇑ΓΤΤΤΘΞ∼Ψ‰Πς⇒√≅…Ω ≈] ١٧٧الآية : سورة البقرة[. Macneheedana waxaa waaye:"… laakiin sama falaha

waa ruuxa ruumeeya Alle iyo maalinta aakhiro iyo malaa’ikta iyo kitaabka iyo nabiyada "

Alle wuxuu yiri:

# ztΒ :تعالىقال u ãΑθß™§9 $# !$yϑ Î/ tΑ Ì“Ρé& Ïµø‹ s9 Î) ÏΒ ÏµÎn/ §‘ tβθãΖ ÏΒ ÷σ ßϑ ø9 $#uρ 4 <≅ ä. ztΒ# u «! $$Î/ ÏµÏFs3Í× ¯≈ n= tΒ uρ ÏµÎ7 çFä. uρ Ï&Î# ß™â‘ uρ Ÿω ä−Ìh xÿçΡ š÷t/ 7‰ymr& ÏiΒ

Ï&Î# ß™•‘ 4 (#θä9$s% uρ $uΖ ÷èÏϑ y™ $oΨ ÷èsÛr&uρ ( y7 tΡ#t øÿäî $oΨ −/ u‘ šø‹ s9 Î) uρ ç ÅÁyϑ ø9 $# ∩⊄∇∈∪ ⟨ )٢٨٥ :البقرة(

Macnaha aayadda waxaa waaye: "waa rumeeyay rasuulki wixi looga soo dejiyay xaga rabbigiis, muuminiintana wey rumeeyeen, mid walbana wuxuu rumeeyay Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa, mana kala geyneyno rusushiisa..."



-5-

.]٤٩الآية : سورة القمر [≈ ΠςΤ⇓ΞΜ… ΘΩΡ ]∫πΩ→ ΣΗΤΩΤ⇒πΤ⊆ς∏Ω ξ⁄ΩŸΩ⊆ΨŠ (49)† … :وقال تعالىMacnaha aayadda waxaa waaye:" annagaa wax walba

ku abuurnay qadar(qiyaas) " الإيمان ان تومن باالله وملائكته وكتبه : (االله عليه وسلموقال النبي صلى

. رواه مسلم ).ورسله واليوم الاخر وتومن بالقدر خيره وشره Nabiguna –ammaan iyo nabad gelyo dushiisa allaha

yeelee- wuxuu yiri:"iimaanku waa in aad rumayso Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa iyo maalinta aakhiro iyo qadarka kheyrkiisa iyo shartiisa ".

Marka iimaanku wuxuu ka kooban yahay hadal carrabka looga dhawaaqo iyo rumeyn qalbiga laga rumeeyo iyo fal xubnaha lagala yimaado, camalka suubbanna wuu ku kordhaa, macaasida iyo camalka xunna wuu ku nuqsaamaa

∋Ω∧Πς⇓ΞΜ… φΣ⇒Ψ∨Σ∧<√≅… Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… …ς′ΞΜ… Ω≤ΨΣ′ ϑðΣ/≅… πŒς∏Ξ–Ω ¬ΣΣŠΣΤ∏ΣΤ† … :وقال تعالى

…ς′ΞΜ…Ω πŒΩ∼Ψ∏ΣΤ ¬Ξ∼ς∏Ω∅ ΙΣΣΗΤΩΤÿ…ƒ∫ ¬ΣΤΩ …Ωƒ †_Τ⇒ΗΤΩ∧ÿΜΞ… υς∏Ω∅Ω ψΞΨΘΤŠΩ⁄ Ω⇐ΣΤ∏ΠςΩΩΩÿ

(2) Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Ω⇐Σ∧∼Ψ⊆Σÿ Ω⟨λς∏ϑð±√≅… †ΘΩ∧Ψ∨Ω ¬ΣΗΤΩΤπ⇒∈ΩƒΩ⁄ Ω⇐Σ⊆Ψ⊃⇒Σÿ (3) ð∠ΜΞ;ΗΤΤς√ΟΚΡ… Σ¬Σ∑

Ω⇐Σ⇒Ψ∨Σ∧<√≅… &†Θ⊥Τ⊆Ωš ¬ΣΠς√ ŒΗΤΩ–Ω⁄Ω ΩŸ⇒Ψ∅ ψΞΨΘΤŠΩ⁄ β⟨Ω≤Ψ⊃πΤ⊕Ω∨Ω β⊄ƒΞ⁄Ω χψÿΞ≤Ω (4)

].٤-٢الآية : سورة الأنفال [≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:"muuminiinta waa



-6-

uun kuwa marki Alle la xuso ay cabsato quluubtooda, marki lagu dul akhriyo aayaatkiisana waxey u kordhisaa iimaan, rabbigoodna tala saartaan, ahna kuwa ooga salaadda, waxaan ku irsaaqnana wax ka bixiya, kuwaas waaye kuwa muuminiinta xaqa ah "

Ω∨Ω ⌠≤Σ⊃<∇Ωÿ ΨΠς∏√≅†ΨŠ −ΨΨΩ|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∨Ω −ΨΨ‰ΣΣΩ −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω ΨζΩ∼<√≅…Ω⇑ … :وقال تعالى Ξ≤Ψ›‚≅… ŸΩ⊆ΩΤ⊇ ΘΩΤΩ∂ Ω=„ΗΤς∏Ω∂ …[Ÿ∼Ψ⊕ΩΤŠ (136) ≈] ١٣٦الآية : سورة النساء.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ruuxi ku gaaloobo Alle iyo malaaiktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa iyo maalinta aakhiro si xaqiiqo ah ayuu u baadiyoobay baadi fog"

Iimaanka carrabka looga dhawaaqo, waxaa ka mid ah: dikriga Alle, ducada, wanaagga oo lees faro, xumaanta oo leeska reebo, qur'aanka oo la akhriyo iyo wixi lamid ah.

Qalbigana iimaanku waa ka sugmaa sida rumeynta u kalinimada Alle uu u kali yahay rabbinnimada iyo ilaahnimada iyo magacdiisa iyo sifaadkiisa iyo in ey waajib tahay Alle kaliya in la caabudo. iyo wixi arrimahaa lamid ah oo qalbiga laga rumeeyo.

Sidoo kale waxaa soo gelayo iimaanka acmaasha qalbiga, sida: Alle in la jeclaado lagana cabsado lana talasaarto iyo wixi la mid ah.

Waxaa kale oo soo gelayo iimaanka acmaasha xubnaha, sida: salaadda iyo soonka iyo xajka iyo ku jihaadka jidka Alle iyo cilmiga oo labarto iyo wixi la mid ah.



-7-

سـورة [ ≈ …ς′ΞΜ…Ω πŒΩ∼Ψ∏ΣΤ ¬Ξ∼ς∏Ω∅ ΙΣΣΗΤΩΤÿ…ƒ∫ ¬ΣΤΩ …Ωƒ †_Τ⇒ΗΤΩ∧ÿΜΞ… … :وقال تعـالى

].٢الآية : الأنفالMacnaha aayadda waxaa waaye:"marki lagu dul

akhriyo aayaatkiisana waxey u kordhisaa iimaan".

√ΩΣ∑ ϖΨϒΠς√≅… ΩΩ∞⇓Κς… Ω◊Ω⇒∼Ψ∇ϑð♥√≅… ℑ Ψ‡ΣΤ∏ΣΤ∈ Ω⇐κΨ⇒Ψ∨Σ∧<√≅… ϖΝ…Σ …Ω ƒΩκΨ … :قال تعـالى

†_Τ⇒ΗΤΩ∧ÿΜΞ… Ω⊗ΩΘ∨ ⌠%¬ΞΨ⇒ΤΗΤΩ∧ÿΞΜ… ≈ ]٤الآية : سورة الفتح.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle waa kan ku soo dejiyay xasillooni quluubta muuminiinta si ay iimaan ugu kororsadaan iimaankoodi "

Iimaankuna waa kordhaa mar walba oy kororto cibaadada addoonka iyo falalka suubban uu Alle ugu dhawaanayo.

waana nuqsaamaa markay yaraato cibaadada addoonka.

Macaasidana sidoo kale iimaanka way waxyeelleysaa oo hadey macaasidaas shirkigi weynaay tahay iimaanka dhan ayay burisaa haddii ay tahay shirki wax kayarna iimaanka dhammeestirnaantiisa ayay burisaa oo iimaan buuxa manoqanaayo.

ــالى ــال تع ′ΘΩ⇐ΜΞ… ϑðΩ/≅… ‚Ω Σ≤Ψ⊃πΤ⊕Ωÿ ⇐Κς… ð∉Ω≤πΤ↑Σÿ −ΨΨŠ Σ≤Ψ⊃πΤΤ⊕ΩÿΩ †Ω∨ Ω⇐Σ ð∠Ψ√.ς … :ق

⇑Ω∧Ψ√ &Σ∫:†Ω↑Ωÿ. ..≈ ]٤٨الآية : سورة النساء.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"Alle ma dhaafo in



-8-

cibaadada lala wadaajiyo, waxowse u dhaafaa wixi ka soo hara ruuxuu doono"

…≅√>∇φΣ⊃Ψ∏µµðš Ψϑð/≅†ΨŠ †Ω∨ Ν…Ρ√†ΩΤ∈ ŸΩ⊆ς√Ω Ν…Ρ√†ΩΤ∈ Ω◊Ω∧Ψ∏ς Ξ≤πΤ⊃Ρ … :قــال تعــالى Ν…Σ≤Ω⊃ΩΩ ΩŸ⊕ΩΤŠ ψΞΨ∧ΗΤς∏♠ΜΞ… . ..≈ ]٧٤الآية : سورة التوبة.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxey ugu dhaaranayaan Alle in aysan dhihin, waxaase xaqiiqa ah in ay dheheen hadalki gaalnimada, weyna gaaloobeen islaamkoodi kadib"

لا يزني الزاني حين يزني وهو مؤمن، ولا : (وقال صلى االله عليه وسلم) يشرب الخمر حين شرا وهو مؤمنيسرق السارق حين يسرق وهو مؤمن،ولا

. متفق عليهMacnaha xadiiska waa: masinaysto kan sineysanaya

markuu sinaysanayo asaga oo muumin ah, mana xadao kan wax xadaya markuu xadayo asaga oo muumin ah,mana cabao khamrada markuu cabayo asaga oo muumin ah.



-9-

Rukniga koowaad:Rumeynta Alle caza wajalla

(1)-xaqiijintiisa: waxuu ku sugmayaa iimaanka Alle waxyaabaha soo

socdo: 1- Rumeynta in uu koonkaan leeyahay hal rabbi oo la

kali noqday abuuritaankiisa iyo lahaantiisa iyo daberi taankiisa iyo kala wadidda umuurihiisa, arsaqad hanoqoto ama awood ama nooleyn ama dilid, ama dheef ama dhib, rabbi kalana ma jiro, wuxuu doono ayuu kaligii sameeyaa, wuxuu doono ayuuna xukmiyaa, qofkuu doono ayuu ciseeyaa, qofkuu doonana waa dulleeyaa, cirka iyo dhulkuna xukunkiisa ayay ku jiraan, asaga ayaana wax walba awooda wax walbana og, kana kaaftoon wixi asaga kasoo haray, amarka oo dhanna asaga ayaa leh, kheyrka oo dhanna gacantiisa ayuu ku jiraa, wadaage falalkiisa la wadaagana ma jiro, ruux awooddiisa ka baxsanna majiro, iskaba dhaaf taase abuurka oo dhan oy kamid yihiin malaa’ikta iyo dadka iyo jinniga adoommo ayay as0061ga u yihiin, kama baxayaan boqortooyadiisa iyo awooddiisa iyo doonistiisa, falalkiisana lama koobi karo oo tiro ma koobi karto, tilmaamahaas oo dhan kaligii ayaa iska leh, wax la wadaagana malaha, mana istaahilo qof aan asaga eheyn, mana bannaano in loo tiiriyo ama loo sugo wax ka



-10-

mid ah falalkiisa cid aan asaga eheyn.

∨ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩΤÿ ⟩♣†Πς⇒√≅… Ν…ΣŸΣ‰∅≅… Σ¬Ρ∇ΘΩΤŠΩ⁄ ΨϒΠς√≅… ⌠¬Ρ∇Ω⊆ς∏ΤΩ Ω⇑ÿΨϒΠς√≅…Ω ⇑Ψ† … :قال تعالى ⌠¬Ρ∇Ψ∏‰ΩΤ∈ ⌠¬Ρ∇Πς∏Ω⊕ς√ Ω⇐Σ⊆ΠςΩΤ (21) ΨϒΠς√≅… ΩΩ⊕Ω– Σ¬Ρ∇ς√ ð≥⁄ΚΚς‚≅… †⊥Τ→.Ω≤Ψ⊇

ƒ∫:†φΤΤ∧ΘΩ♥√≅…Ω _∫::†Ωγγ⇒Š ΩΩ∞⇓Κς…Ω Ω⇑Ψ∨ Ψ∫:†φΤΤ∧ϑð♥√≅… _∫:†Ω∨ Ω“Ω≤Κς†ΩΤ⊇ −ΨΤΨŠ Ω⇑Ψ∨ γ‹.Ω≤Ω∧Πς‘√≅… †_Τ∈πƒΨ⁄ ∃⌠¬Ρ∇Πς√ ... ≈] ٢٢ ، ٢١الآيتان : سورة البقرة.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"war dadow caabuda rabbigiinni idin abuuray adinka iyo kuwi idinka horreeyay, waxaadna mudantihiin in aad Alle ka dhowrsataan".

:قال تعالى

… ΞΣΤ∈ ϑðψΣΠς∏√≅… ð∠Ψ∏ΗΤΩ∨ γ∠<∏Σ∧<√≅… ΨΤπΣΤ ð∠<∏Σ∧<√≅… ⇑Ω∨ Σ∫:†Ω↑ΩΤ Σ℘Ξ∞⇒ΩΤΩ ð∠<∏Σ∧<√≅… ⇑ΘΩ∧Ψ∨ Σ∫:†Ω↑ΩΤ ΘΣ∞ΤΤΨ⊕ΣΤΩ ⇑Ω∨ Σ∫:†Ω↑ΩΤ ΘΣΨϒΣΤΩ ⇑Ω∨ ∃Σ∫:†Ω↑ΩΤ ð∉ΨŸΩ∼ΨŠ Σ∃⁄κΩ<√≅…

ð∠Πς⇓ΜΞ… υς∏Ω∅ ΘΞΡ ω∫πΩ→ χ≤ÿΨŸΩΤ∈ (26) ≈ ]٢٦: سورة آل عمران، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaad dhahdaa allahayow xukunka adigaa leh, waxaad siisaa xukunka qofkaad doonto, waadna ka qaaddaa xukunka qofkaad doonto, waxaadna ciseysaa ciddaad doonto, waxaadna dulleysaa ciddaad doonto, gacantaada ayuu kheyrku ku jiraa, adiga ayaana wax walba awoodo ".



-11-

Ω∨Ω ⇑Ψ∨ ξ◊ΤΘΩΤŠ:…Ω ℑ Ξ≥⁄ΚΚς‚≅… ‚ΠςΜΞ… ς∏Ω∅ ϑðΨ/≅… †ΩΣΤ∈ƒΞ⁄ ⟩ψς∏⊕ΩΤÿΩ† … :قال تعـالى †Ω∑ΘΩ≤Ω⊆ΩπΤ♥Σ∨ &†ΩΩ∅Ω ⌠ΤΩπΤ♥Σ∨Ω ΘβΡ ℑ ξˆΗΤΩΤΨ ξ⇐κΨ‰ΣΘ∨ (6) ≈] ٦: سورة هود، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma jirto daabbad dhulka ku sugan illaa risiqeeda Alle ayuu dul saaranyahay, ogyahayna meesha ay ku hoyan iyo meesha ay ku dhiman, dhamaanna kitaab cad ayay ku suganyihiin "

≈ ςΚς… Σς√ Σ⊂<∏Ω<√≅… Σ≤∨ΚΚς‚≅…Ω ð∉Ω⁄†Ω‰ΩΤ ϑðΣ/≅… ϑ⟩‡Ω⁄ Ω⇐κΨ∧ς∏ΗΤΩ⊕<√≅… (54)‚.. . … :قال تعالى

].٥٤: سورة الأعراف، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:"war hoy abuurka iyo

amarka Allow u sugnaaday, barakoobay oo weynaayay barabaariyaha caalamka " 2- Rumeynta in uu Alle kaligii leeyahay magacda kuwa ugu wanaagsan iyo sifaadka kuwa ugu dhameestiran, kuwaas oo uu qaarkood isku baray addoomaha, kuna cad kitaabkiisa ama sunnada nabigiisa -ha ahaato dushiisa naxariis Alle iyo nabad gelyo

ــ ــالىاق …≅√ΨΠς∏Ψ√Ω Σ∫:†Ω∧♠ΚΚς‚≅… υΩ⇒π♥Σ™<√≅… ΣΣ∅ ≅†ΩΤ⊇ ∃†ΩΨŠ Ν…Σ⁄Ω′Ω Ω⇑ÿΨϒΠς … :ل تعφΣŸΨ™<∏ΣΤÿ ⌡Ψ⊇ −&ΨΜΞ;;ΗΤΤΩ∧♠Κς… Ω⇐Ω∞•Σ∼Ω♠ †Ω∨ Ν…ΣΤ⇓†ς Ω⇐ΣΤ∏Ω∧⊕ΩΤÿ (180) ≈ ] سورة

].١٨٠: الأعراف، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"Alle waxaa u



-12-

sugnaaday magacyo wanaag badan ee ku barya, kana taga kuwa qaloocinaya magacdiisa, waxaana lagu abaal marin doonaa waxa ey camal faleen"

إن الله تسعة وتسعين اسما من أحصاها دخل :(وقال صلى االله عليه وسلم . متفق عليه)الجنة وهو وتر يحب الوتر

Macnaha xadiiska waa: "Alle waxaa u sugnaaday sagaal iyo sagaashan maga c,qofki kooba oo ku camal fala jannaduu galaa, asigana waa waana witir oo tirada is dheer ayuu jecelyahay" Ictiqaadkan waxaa asal u ah labo asal oo waaweyn:

(1) - Alle wuxuu leeyahay magacyo wanaagsan oo ku tusinaya sifaat dhameestiran oo aan wax nuqsaanuhuna ku jirin, mana jirto cid la wadaagta Alle magacdiisa iyo sifaadkiisa oo khalqigiisa ka mid ah.

magacdiisana waxaa kamid ah (الحي) Allaha nool waxaana u sugnaaday sifada nolosha, taas oo waajib ah in loogu sugo sida ugu dhameystiran oo ku habboon assiga, noloshaasna waa nolol dhameystiran oo joogto ah waxaana ku kulmay cilmi iyo awood iyo wax yaaba kale, nolosha Allana billaw hore iyo dhammaad danbe ma laha.

⇓ϑðΣ/≅… :‚Ω ΩΗΤς√ΞΜ… ‚ΠςΜΞ… ΩΣ∑ ΘΣΩ™<√≅… &Σ⋅ΘΣΤ∼Ω⊆<√≅… ‚Ω ΙΣΡϒΣΚ<†ΩΤ β◊Ω⇒ΨΤ♠ ‚ΩΩ &χ⋅⌠ΤΩΤ … :قال تعالى ].٢٥٥: بقرة، الآيةسورة ال[ ≈.. .

Macnaha aayadda waxaa waaye:"Alle maahane ilaah kale oo xaq lagu caabudo ma jiro, waana kan nool oo u taagan maamulka khalqiga, maqabto lulmo iyo hurdaba "



-13-

(2) - Alle waa ka daahirsan yahay sifaadka dhimman oo ceebta ah sidoodaba, sida: hurdo iyo awood la’aan iyo jahli iyo gardarro iyo waxa lamidka ah, Allana la mid ma’ahan adoomankiisa.

waxaa waajib ah marka in Alle laga hufo wax walba oo uu naftiisa ka anfiyey iyo waxa uu ka anfiyey rasuulku -ha ahaato naxariis Alle iyo nabadi dushiisa- rabbigiis, lana rumeeyo in Alle ku sifeysan yahay sifaadka dhameystiran ee ka horjeeda sifaadka laga anfiyey.

سـورة ð♦∼Τς√ −ΨΨπ∏‘Ψ∧ς χ∃∫πΤΩ→ ΩΣ∑Ω Σ⊗∼Ψ∧ΘΩ♥√≅… Σ⁄κΨ±Ω‰Τ<√≅… (11).. .… :قال تعـالى

].١١: الآية الشورى،Macnaha aayadda waxaa waaye:" majiro wax isaga la

mid ah, waana maqle arag badan".

].٤٦: سورة فصلت، الآية[ ≈ Ω∨Ω ð∠ΘΣΤŠΩ⁄ ξψΗΤΠς∏ðℵ≠ΨΤŠ ΨŸ∼Ψ‰Ω⊕<∏ΠΨ√ (46)†.. . … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma aha raabbigaada mid dulmi badan addoomanka "

Ω∨Ω φ†ς ϑðΣ/≅… ΙΣΩ∞Ψ•⊕Σ∼Ψ√ ⇑Ψ∨ ξ∫πΤΩ→ ℑ γ‹.ΩΗΤΩ∧ΘΩ♥√≅… ‚ΩΩ†.. . … :قال تعـالى ℑ &Ξ≥⁄ΚΚς‚≅… . ..≈ ]٤٤: سورة فاطر، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"ma aheyn Alle mid ay caajis geliyaan waxa samooyinka iyo dhulka ku sugnaaday"

].٦٤: سورة مريم، الآية[ ≈ Ω∨Ω Ω⇐†ς ð∠ΘΣΤŠΩ⁄ †⊥ΘΤ∼Ψ♥ΩΤ⇓ (64)†.. . … :قال تعالى



-14-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma aheyn rabbigaa mid hilmaan badan"

Rumeynta magacda Alle iyo sifaadkiisa iyo ficilladiisa, waa jidka kaliya oo Alle lagu garan karo laguna caabudi karo sababtuna waxa waaye: Alle oo ka qariyay khalqiga inta ey nolosha aduunyo joogaan in ay asaga indhaha ku arkaan, laakin wuxuu u furay albaabkan aqooneed oo ey ku garan karaan rabbigooda iyo key cabudayaan wexeyna ku cabudayaan sida ay tahay aqoontaas saxiixa ah.

Ninka wax caabudaya waxa uu caabudayaa uun hadba kuu tilmaantay,

ruuxi Alle sifaadkiisa oo dhan inkira wuxuu caabudayaa wax aan jirin, kan Alle kumetelay addoomankiisana wuxuu caabudayaa sanam. muslimkana wuxuu caabudayaa Allaha kaliga ah oo loo qasdo waxna la weydiisto,oon dhalin lana dhalin, mana jiro qof la mid ah.

Marka Alle loo sugayo magacdiisa suubban waa in la ilaaliyo umuuraha soo socdo:

(1) – in loo sugo Alle dhammaan magacyadiisa ku soo arooray qur'aanka iyo sunnada, looguna sugo siday ugu soo arooreen iyadoo waxna lagu dareyn waxna laga dhimeyn.

…≅√♥ΩΣ∑ ϑðΣ/≅… ΨϒΠς√≅… :‚Ω ΩΗΤς√ΞΜ… ‚ΠςΜΞ… ΩΣ∑ ⟩∠Ψ∏Ω∧<√≅… ⟩♣ΠΡŸΣ⊆<√≅… Σ¬ΗΤς∏ΘΩ … :قال تعـالى Σ⇑Ψ∨Σ∧<√≅… ⟩⇔Ψ∧∼ΩΣ∧<√≅… Σ∞ÿΞ∞Ω⊕<√≅… Σ⁄†ΘΩ‰φΤΤ•<√≅… &Σ⁄ΘΨιΩ|ΩΣ∧<√≅… Ω⇑ΗΤΩ™‰ΤΣ♠ ϑðΨ/≅… †ΘΩ∧∅



-15-

φΣΞ≤π↑ΣΤÿ (23) ≈] ٢٣: سورة الحشر، الآية.[ Macnaha aayadda waxaa waaye:"isaga waa Allihi

uusan jirin ilaah xaq lugu caabudo asaga maahane ,waa boqor daahir ah, nabadgeliye ah, rumeeye ah, wax walba oo ay sameynayaanna u jooga, guuleste ah, arrimaha khalqigiisana u maamula sida wanaaggu ugu jiro, kibirna badan, waana ka nasahan yahay waxa ey la wadaajinayaan "

اللهم إني :وثبت في السنة أن النبي صلى االله عليه وسلم سمع رجلا يقول ، يـا ذا والأرض بأن لك الحمد لا إله إلا أنت المنان، بديع الـسموات أسالك

تدرون بما دعا : فقال النبي صلى االله عليه وسلم.الجلال والإكرام، يا حي يا قيوم الأعظمفسي بيده لقد دعا االله باسمه والذي ن :االله ؟ قالوا االله ورسوله أعلم، قال

.رواه أبو داود وأحمد) ه أجاب وإذا سئل به أعطى الذي إذا دعي ب Waxaa ku sugnaaday sunnada nabiga -naxariis Alle

iyo nabadgelyo dushiisa ha ahaatee- in uu maqlay nin dhahayo: Allow waxan kugu weydiisanayaa in ey mahadda adiga kuu sugnaatay, ilaah kale oo xaq lagu caabudana uusan jirin adiga mooyaane, galladda badnaay,abuuray samooyinka iyo dhulka, weynaay oo sharafta lahaay noolaay oo u istaagsanaay umuuraha khalqiga.

Markaas buu nabiga yiri: ma taqaannaan waxa uu Alle ku barayay ? markaasey dheheen saxaabadi: Alle iyo rasuulkiisa ayaa og. Markaasuu yiri: waxaan ku dhaartay kii gacantiisa nafteyda kujirtaye wuxuu Alle ku baryay



-16-

magaciisi waynaay oo haddii lagu baryo uu ajiibo haddii lagu waydiistana siiyo) waxaa wariyay abuu dawuud iyo axmad.

(2) - Rumeynta in uu Alle asagu isku magacaabay magacdaan kuna magacaabin qof khalqigiisa ka mid ah, asaga ayaana naftiisa ku ammaanay magacdaas,mana aha wax cusub oo la abuuray.

(3) – Rumeynta magacda Alle in ay ku tuseyso macno aad u dhammeystiran oo naqsi ku jirin waji walba,waxaana waajiba in la rumeeyo macnaha ay ku tuseyso sida ay waajib u tahay in la rumeeyo magacdaas.

(4) - Waxaa waajiba in la ixtiraamo macnaha magacdaas ey leedahay lana beddelin lana caddilin

(5) - Rumeynta waxa ka waajib naqonoya magac walba oo magacdaas ka mid ah oo axkaam ah iyo waxa ka taratub mayo oo falal ah.

Si ay u caddaato shanta arrimood oo la soo dhaafay. waxaan tusaalo ahaan u soo qaadanaynaa magaca

Alle oo ah (السميع) "maqal badne" waxaana waajib ah in aad rumeyso waxyaabaha soo socda:

(b)- rumeynta in uu sugan yahay magaca "maqle", yahayna magac ka mid ah magacda Alle, maxaa yeelay wuxuu ku sugnaaday qur'aanka iyo sunnada

(t) - rumeynta in uu Alle asaga naftisa ku magacaabay magacaas,kuna dhawaaqay, kuna soo dejiyay kitaabkiisa.

(j)- rumeynta in uu magaca "maqle" ku tusayo sifada "maqalka" tahayna sifo ka tirsan sifaadkiisa.

(x) - Waxaa waajiba in la ixtiraamo sifada "maqalka"



-17-

oo uu ku tusayo magaca "maqle" lana beddelin macneheeda lana caddilin.

(KH) - Rumeynta in uu Alle maqlo wax walba maqalkiisuna waasic u naqday hadallada oo dhan iyo in la rumeeyo waxa ka taratub mayo arrinkaas oo ah Alle oo leyska ilaaliyo lagana cabsado lana yaqiinsado Alle inaysan waxba ka qarsooneyn.

Waxaa kaloo waajib ah in la ilaaliyo marka lasugayo sifaadka Alle wax yaabaha soosocda:-

(1)- sugidda sifaadka ku soo arooray qur'aanka iyo sunnada iyadoo waxba laga beddeleyn lana caddileyn.

(2) - In la ictiqaado ictiqaad go'an Alle inuu ku sifeysan yahay sifaad dhammeystiran, lagana nazaho sifa walba oo dhimman ama ceeb ah.

(3) - In ay sifaadka Alle la mid eheyn sifaadka makhluuqa, maxaa yeelay ma jiraan wax Alle la mid ah, sifaadkiisa hanoqoto ama falalkiisa

سورة [ ≈ ð♦∼Τς√ −ΨΨπ∏‘Ψ∧ς χ∃∫πΤΩ→ ΩΣ∑Ω Σ⊗∼Ψ∧ΘΩ♥√≅… Σ⁄κΨ±Ω‰Τ<√≅… (11) … :قال تعالى

].١١: الشورى، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"majiro wax isaga la

mid ah waana maqalbadane arag badan" (4) - In laga quusto in la ogaado sida ay sifadaas u

taallo, maxaa yeelay ma oga sifada Alle sida ay u taal cid aan asaga aheyn.

(5) - rumeynta waxa ka taratub mayo sifaadkaas oo axkaam ah.

Si aan u caddeyno arrimaha shanta ah oo la soo



-18-

dhaafay waxaan tusaalo ahaan u soo qaadanaynaa sifada Alle in uu carshigiisa ka sarreeyo" waxaana waajiba"(الاستواء)ah sifadaan marka la sugayo in la ilaaliyo arrimaha soo socda:-

(b)- in la rumeeyo Alle in uu carshigiisa ka sara maray,waxaana taas daliil u ah aayaddan:

].٥: سورة طه، الآية[ ≈ Σ⇑ΗΤΩ∧šΘΩ≤√≅… ς∏Ω∅ Ξ↔⌠≤ΤΩ⊕<√≅… υΩΩΤΤ♠≅… (5) … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:"raxmaanki carshiga ayuu ka kor maray "

(t) - In loo sugo sifada istawaha Alle sida ugu dhammeystiran oo Alle ku habboon macnaheeduna waa: sarreynta Alle uu ka sara maray carshigiisa si xaqiiqa ah oo ku habboon weyninkiisa iyo ka kaaftoonkiisa.

(j) –ka kor maridda Alle carshiga la mid ma'aha ka kor maridda khalqiga, maxaa yeelay Alle wuu ka kaaftoomaa carshiga umana baahno,khalqigase wax walb uu ka kor maro waa u baahan yahay.

waxaana u daliila aayaddan:

سورة [ ≈ ð♦∼Τς√ −ΨΨπ∏‘Ψ∧ς χ∃∫πΤΩ→ ΩΣ∑Ω Σ⊗∼Ψ∧ΘΩ♥√≅… Σ⁄κΨ±Ω‰Τ<√≅… (11) … :قال تعالى

].١١: الشورى، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye: "majiro wax isaga la

mid ah,waana maqle arag badan " (x) - In aan laga hadlin sida ow Alle uga sare maray

carshiga maxaa yeelay waa arrin aan ogaal loo leheyn Alle maahane cidkalana ma oga.



-19-

(kh) - Rumeynta xukunka ka taratub mayo arrinkaas oo ah in loo sugo Alle weynin iyo isla weynin ku habboon asaga, iyo quluubta oo u jeesato asaga xagga sare, siduu dhahayaba qofka sujuudsan

)سبحان ربي الأعلى("waxaa nazahan oo hufan rabbigeygi sarreeyay". SADEX / rumeynta addoonka in uu Alle yahay ilaahi

xaqa ahaay,oo kaligii xaq u lahaay cibaadada oo dhan, teeda muuqata iyo teeda qarsoonba.

ــالى ــال تعـ …≅/ŸΩ⊆ς√Ω †ΩΤ⇒Τ‘Ω⊕ΩΤŠ ℑ ΘΞΣ ξ◊ΤΤΘΩ∨ΡΚ… ‚ΖΣ♠ΩΘ⁄ γ⇐Κς… Ν…ΣŸΣΤ‰∅≅… ϑðΩ … :قـΝ…Σ‰Ψ⇒ΩΤ–≅…Ω ∃ð‹Σ⊕ΗΤϑð≠√≅… . ..≈ ]٣٦: سورة النحل، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxaan soo saarnay ummad walba dhexdeeda rasuul in Alle ay caabudaan, daaquutkana ka fogaadaan "

Mana jiro rasuul aan qoomkiisa ku dhihin:

سورة [ ≈.. . ∅Ν…ΣŸΣ‰Τ∅≅… ϑðΩ/≅… †Ω∨ ¬Ρ∇ς√ ⌠⇑ΨΘ∨ ]ΗΤς√ΞΜ… ,ΙΣΣ⁄κΤΩ.. . …: قال تعالى

].٥٩: الأعراف، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"caabuda Alle

malihidiin macbuud aan asaga eheyne "

.. . Ω∨Ω ϖΝ…Σ≤Ψ∨ΡΚ… ‚ΠςΜΞ… Ν…ΣŸΣΤ‰⊕Ω∼Ψ√ ϑðΩ/≅… Ω⇐κΨ±Ψ∏ο⟩ ΣΤς√ Ω⇑ÿΠΨŸ√≅… ƒ∫:†ΤΩ⊃Ω⇒ΤΣš†: … :قال تعـالى

].٥: سورة البينة، الآية[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" lama farin in ay



-20-

caabudaan Alle mooyaane,ayaga oo kali yeelaayo diinta, toosanna "

أتدري ما حق ( :عاذوفي الصحيحين أن النبي صلى االله عليه وسلم قال لم حق االله :قال. االله ورسوله اعلم:قلت. االله على العباد وما حق العباد على االله ؟

على العباد أن يعبدوه ولا يشركوا به شيئا ، وحق العباد على االله ألا يعذب من ) لا يشرك به شيئا

Waxaa ku soo arooray saxiixeynka in uu nabiga ku yiri mucaad: mataqaan xaqa Alle ku leeyahay addoomanka iyo xaqa ay addoomanka ku leeyihiin Alle ? waxaan iri: Alle iyo rasuulkiisa ayaa og. Markaa buu nabiga yiri: xaqa Alle uu addomanka ku leeyahay waa in ay caabudaan waxna lawadaajin, xaqa addoomanka ay Alle ku leeyihiinna waa inuusan cadaabin ruux aan waxba la wadaajin ).

Allaha xaqa ahna waa: kan ay quluubtu caabuddo kagana shuqloonto jeceylkiisa jeceylka asaga waxa kasoo haray,kagana kaaftoonto rajeyntiisa rajada cid kale, kagana deeqtoonto weydiintiisa iyo kaalma waydiishadiisa iyo ka cabsidiisa asaga cid aan eheyn.

ð∠Ψ√.ς′ ΥφΚς†ΨΤŠ Ωϑð/≅… ΩΣ∑ ΣΘ⊂Ω™<√≅… ΥφςΚς…Ω †Ω∨ Ω⇐Σ∅ŸΤΩÿ ⇑Ψ∨ −ΨΤΤΨ⇓Σ … :قال تعالى ΩΣ∑ ⟩Ψ≠ΗΤΩΤ‰<√≅… ΥφςΚς…Ω ϑðΩ/≅… ΩΣ∑ ϑ⟩Ψ∏Ω⊕<√≅… Σ⁄γκ‰Ω|<√≅… (62) ≈ ]٦٢: سورة الحج، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"kaasi waxaa ugu wacan in Alle asaga xaq yahay, waxa ay caabudayaan sokodiisna baadil yahay, Allana asagaa sarreeye weyn ah "

Kaasna waa ku kaliyeelka Alle falalka addoomanka.



-21-

Ahamiyadda towxiidka:- Waxaa kuu caddeynayo ahamiyadda towxiidka

waxyaabaha soo socda:- (1) - Towxiidku waa waxa ugu horreeya diinta uguna

danbeeya, ahna diinta dusheeda iyo gudeheeda,waana waxey u yeereen rusushi Alle uu soo diray -nabad gelyo dushooda ha ahaatee-.

(2) - Towxiidkaan dartiis ayuu Alle khalqiga u uumay rusushana u soo diray kutubtana u soo dejiyay, asaga dartiis ayay dadkana isku khilaafeen oy u qeybsameen kuwa rumeeyay iyo gaalo,kuwa liibaanay iyo kuwo halaagmay.

(3) - Waa waxa ugu horreya oo waajib ku ah mukallafka(waa ruuxa qaangaarka ah cudur daarna leheyn sida waalli iyo wixi la mid ah) waana waxa ugu horreyo oo uu ku gelaayo addoonku islaamka iyo waxa ugu danbeeyo uu uga baxayo adduunka. xaqiijinta Towxiidka:-

xaqiijinta towxiidka waa: in laga saaro oo laga sifeeyo shirkiga oo dhan iyo bidaca iyo macaasida, xaqiijintaanna waa labo qeybood, mid waajiba iyo mid manduuba (waa wixi sameyntoodana ajir laga helaayo kategiddoodana danbi aan loogu dhaceyn)

Kan waajibka ah waxaa laga rabaa in laga helo seddax arrimood:-

(b) -In laga sifeeyo shirkiga burinaya towxiidka asalkiisa.

(t) - In laga saaro wixi bidco ah oo burinayo dhammeystirnaanta towxiidka ee waajibka ah, ama



-22-

burinayo asalkiisa haday bidcadu tahay bidcada gaaleyneysa qofka.

(j) - In laga saaro macaasida iyo danbiyada dhimayo ajirka laga heli lahaa towxiidka, dhibna u geysaneyso.

Kan manduubka ahna waa kan la amray amar aan waajib eheyn waxaana tusaala u ah waxa soo socda:-

(b)– sugidda dhameystirka darajada ixsaanka (oo ah in aad u caabudid Alle sida adigoo arkaya oo kale, haddaadan arkeynna asagaa ku arkaya)

(t)- sugidda dhameystirka darajada yaqiinta(waana in aad si shaki la’ana u ogaato rabbinnimada iyo ilaahnimada Alle kaliya).

(j) – sugidda dhameystirka sabarka qurxoon oo ah in aadan u ashtakoon Alle cid aan eheyn.

(x) –sugidda dhameystirka ku kaaftoonka weydiinta Alle,cid aan asaga eheynna waxba aadan weydiin.

(kh)- xaqiijinta darajada talasarashada oo ah kategidda wax yaabaha qaar oo bannana sida: tuf dalab iyo isgubidda ugana tagtid talasarasho aad Alle talo saaraneysid.

(d)– dhammeystirka darajada "المحبة التعبدية" jeceylka cibaadada oo ah in Alle loogu dhawaado cibaadada sunnada ah oo waajibka aan aheyn.

Qofki u suga towxiidka sida la soo sheegay kana nabadgalo shirkiga weyn waxuu ka nabad geli in uu ku waaro naar, ruuxise ka nabadgalo shirkiga weyn iyo kan yar, kana fogaado danbiyada waaweyn iyo macaasida waxuu lee yahay nabadgelyo buuxdo adduun iyo aakhiro.



-23-

√ΘΩ⇐ΜΞ… ϑðΩ/≅… ‚Ω Σ≤Ψ⊃πΤ⊕Ωÿ ⇐Κς… ð∉Ω≤πΤ↑Σÿ −ΨΨŠ Σ≤Ψ⊃πΤΤ⊕ΩÿΩ †Ω∨ Ω⇐Σ ð∠Ψ√.ς′ ⇑Ω∧Ψ … :قال تعالى &Σ∫:†Ω↑Ωÿ . ..≈ ]٤٨: سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye: Alle ma dhaafo in lala wadaajiyo cibaadada waxuusa u dhaafaa wixi ka soo haro ruuxow doono "

√ÿΨϒΠς√≅… Ν…Σ⇒ΤΩ∨…ƒ∫ ψς√Ω Ν…;ΤΤΣ♥Ψ‰<∏ΩΤÿ ψΣΩ⇒ΤΗΤΩ∧ÿΞΜ… ]ψ<∏Ρℵ≠ΨŠ ð∠ΜΞ;ΗΤΤς√ΟΚΡ… Σ¬Σς⇑ … :قال تعالى Σ⇑∨ςΚ‚≅… ¬Σ∑Ω Ω⇐ΣŸΩΤΘΣ∨ (82) ≈ ]٨٢:سورة الأنعام، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"kuwii rumeeyay oon ku dheehin iimaankooda dulmi (shirki) kuwaas ayay nabadgelyo u sugan tahay ayagaana hanuunsan "

Towxiidka waxaa ka horjeedo shirkiga, waana

saddex qeybood:- (b)-Shirki weyn oo burinaayo asalka towxiidka. Allana madhaafo in looga towba keeno maahane,

qofka dhinto isagoon katowba keenin naarta ayuu ku waaraa, waxaa waayane in ow addoonku Alle u yeelo kuwa kula mid ah cibaadada, una baryayo sida uu Alle u baryayo una qasdayo,talo saaranayo, rajeynayo ama jeclaado ugana cabsado sida uu Alle u jecelyahay ugana cabsado.

…≅√>•ΙΣΠςΤ⇓ΜΞ… ⇑Ω∨ ∉Ξ≤πΤ↑ΣΤÿ Ψϑð/≅†ΨΤŠ ŸΤΩ⊆ΩΤ⊇ Ω⋅ΘΩ≤Ωš ϑðΣ/≅… Ψ∼ς∏Ω∅ Ω◊Πς⇒Ω.. . … :قــال تعــالى



-24-

ΣΗΤΩΚ<†Ω∨Ω ∃Σ⁄†ΘΩΤ⇒√≅… †Ω∨Ω φκΨ∧Ψ∏ΗΤϑðℵ≠∏Ψ√ ⌠⇑Ψ∨ ξ⁄†φΤΤ±⇓Κς… (72) ≈ ]٧٢:سورة المائدة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ruuxi Alle u shariig yeela wuxuu ka xarrimay jannada, hoygiisana waa naarta, daalimiintana uma sugnaannin gargaarayaal "

(t)- shirki yar oo diidayo dhammeystirnaanta towxiidka, waana wax walbo oo jid u ah shirkiga weyn, sida in lagu dhaarto Alle waxaan eheyn, iyo wax yar oo istustus ah oon Alle dartiis loo sameynin.

(j)- shirkiga qarsoon , waana kan ku xariirsan niyadaha iyo maqaasidda, waxowna noqonkaraa shirki weyn ama mid yar sida la soo dhaafay. عن محمود بن لبيد رضي االله عنه أن رسول االله صلى االله عليه وسلم

وما الشرك الأصغر ؟ :إن أخوف ما أخاف عليكم الشرك الأصغر ، قالوا( :قال رواه الإمام أحمد ) الرياء:قال

Saxaabiga la yiraahdo maxamud bin labiid waxuu nabiga ka wariyay In uu yiri: waxaan idinkaga cabsanaayo waxaa ugu daran shirkiga yar, markaa bey wexey dheheen waa maxay shirkiga yar? Waxuu yiri: waa istuska.imaam axmad baa weriyay.

( 2) – caddeynta cibaadada: Cibaadadu waa magac kulmiyo wax walba uu Alle

jecel yahay raallina ka yahay oo caqiiddaa ama falalka qalbiga ah ama falalka xubnaha ah ama wax walba oo Alle loogu dhawaanayo oo wax la falayo ah ama wax laga reebtoomayo.



-25-

Waxaana soo hoos gelayo magaca cibaadada wax walba oo uu ku sharciyeeyay Alle kitaabkiisa iyo sunnada rasuulkiisa Muxammad ah, waana cibaadooyin kala duwan, waxaa kamida qaar qalbiga la xariiro, sida arkaanta iimaanka oo lixda ah iyo cabsida iyo rajada iyo tala saarshada iyo rabidda iyo wixi lamid ah, waxaa kale oo ka mid ah cibaado muuqato sida: salaadda iyo sakada iyo soonka iyo xajka.

Cibaadadana ma ansaxeyso haddii aan lagu saleyn laba arrimood:-

(1)-In loo gaar yeelo cibadada Alle, cidnana lala wadaajin, kan macnihiisana waa qiritaanka Alle maahane macbuud kale oo xaq lagu caabudo in uusan jirin.

∨ΩΚς… ΨΠς∏Ψ√ Σ⇑ÿΠΨŸ√≅… &⟩°Ψ√†Ω<√≅… φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅…Ω Ν…ΣϒΩΠςΤ≅… ⇔Ψ‚ … :قـــال تعـــالى,−ΨΤΤΨΤ⇓Σ ƒ∫:†φΤΤΤΤΤΤ∼Ψ√ςΚ… †Ω∨ ¬Σ∑ΣŸΣ‰Τ⊕ΩΤ⇓ ‚ΠςΜΞ… :†ΩΤ⇓ΣΤŠΘΞ≤Ω⊆Σ∼Ψ√ ς√ΞΜ… ϑðΨ/≅… υϖΩ⊃<√Σƒ ΘΩ⇐ΜΞ… ϑðΩ/≅…

Σ¬Ρ∇µµðš ψΣΩΤ⇒∼ΩΤŠ ℑ †Ω∨ ¬Σ∑ Ψ∼Ψ⊇ %Ω⇐Σ⊃Ψ∏Ωµµð ΘΩ⇐ΜΞ… Ωϑð/≅… ‚Ω ΨŸΩΤÿ ⌠⇑Ω∨ ΩΣ∑ τ‡ΨϒΗΤΤς β⁄†Πς⊃Ω (3) ≈ ]٣:سورة الزمر، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"war hoy Alle ayuu u sugnaaday diinka khaaliska ah, kuwa ka yeeshay sokadiisana owliyada dhahayana: uma caabudeyno in ay noo dhaweeyaan Alle mooyaane dhawaasho, Allaana kala xukmin dadka waxey isku khilaafeen, Allana ma hanuuniyo qof ah beenlow gaalnimo badan"



-26-

... Ω∨Ω ϖΝ…Σ≤Ψ∨ΡΚ… ‚ΠςΜΞ… Ν…ΣŸΣΤ‰⊕Ω∼Ψ√ ϑðΩ/≅… Ω⇐κΨ±Ψ∏ο⟩ ΣΤς√ Ω⇑ÿΠΨŸ√≅… ƒ∫:†ΤΩ⊃Ω⇒ΤΣš†: … :قال تعـالى

].٥:سورة البينة، الآية[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" lama farin in ay caabudaan Alle mooyaane,ayaga oo kali yeelaayo diinta, toosanna "

(2)- in la raaco waxa ow la yimid rasuulka muxammad-naxariis Alle iyo nabad dushiisa ha ahaatee-, oo ah in ow sameeyo addoonka waxa ow sameeyay nabiga iyo wajiga ow u sameyay isagoon waxba ku dareyn waxna ka dhimeyn, kanna waa macnaha qiritaanka in ow muxammad rasuulki Alle yahay.

ــالى ــال تعـ …≅/ΣΤ∈ ⇐ΜΞ… ψΣ⇒Ρ Ω⇐ΘΣ‰Ψ™ΣΤ ϑðΩ/≅… ΨΤ⇓Σ⊕Ψ‰ΠςΤ≅†ΩΤ⊇ Σ¬Ρ∇‰Ψ‰™ΣΤÿ ϑðΣ … :قـ⌠≤Ψ⊃πΤΤ⊕ΩΤÿΩ ψΡ∇ς√ π%ψΡ∇ΩŠΣΤ⇓Σ′ ... ≈ ]٣١:سورة آل عمران، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxaad ku dhahdaa hadaad jeceshihiin Alle isoo raaca Alleydin jeclaanayee, idiinna dhaafaya dunuubtiinna ".

∅Ω∨Ω Σ¬Ρ∇ΗΩΤ…ƒ∫ ΣΣ♠ΘΩ≤√≅… ΣΣϒΣΩΤ⊇ †Ω∨Ω ⌠¬Ρ∇ΗΩΩΤ⇓ ΣΤΤ⇒Ω†:.. . … :قـــال تعـــالى&Ν…ΣΩ⇓≅†ΩΤ⊇ . ..≈ ]٧:سورة الحشر، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" wuxuu idiinla yimid rasuulka qaata waxa uu idinka reebayna ka reebtooma "



-27-

→ð„ΤΩΤ⊇ ð∠ΘΨΤŠΩ⁄Ω ‚Ω φΣ⇒Ψπ∨Σÿ υΠςΩš ð∉Σ∧ΨΠ∇Ω™Σÿ †Ω∧∼Ψ⊇ Ω≤φΤΤΤΤ•Ω … :قال تعالى ψΣΩΤ⇒∼ΩΤŠ ΘΩ¬Ρ’ ‚Ω Ν…ΣŸΤΤµΨðµ– ⌡Ψ⊇ ¬ΞΨ♥ΣΤ⊃⇓Κς… †_–Ω≤Ωš †ΘΩ∧ΘΨ∨ ðŒ∼ð∝ΩΤ∈ Ν…Σ∧ΠΨ∏Ω♥ΣÿΩ

†_∧∼Ψ∏πΤ♥ΩΤ (65) ≈ ]٦٥:سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" rabbigaa baan ku dhaartaye ma rumey nayaan intey kaa yeelaan kan kala xukuma waxa dhex mara ayaga, ayna ka helin naftooda dhib waxaad xakuntay, ey hoggaansanmaanna hoggaansan".

Addoonnimada dhammeystiranna waxey ku sugnaaneysaa laba arrimood:-

(b)- jacayl dhammeystiran oo Alle loo haayyo, taasoo qofku ka hormarinayo jacaylka Alle iyo waxa Alle jecel yahayba wax kastoo ka soo haray.

(t)- si dhammeystiran in leyskugu dulleeyo Alle looguna jajabnaado,oo la fuliyo amarkiisa lagana fogaado waxuu reebay0.

Marka cibaadada waxey kulmisay jacayl dhammeystiran iyo jajabnaan iyo rajo iyo cabsi, sidaas ayayna ku dhaboobaysaa addoonnimada qofku uu addoon u yahay rabbigiis iyo uumihiisa, hadduu addoonku la yimaado cibaadadaas waxow gaarayaa jeceylka Alle iyo raallinimadiisa, Allena waxuu jecel yahay inuu addoonku ugu soo dhawaado waxa uu ku waajib yeelay oo faraaid ah, mar walbo uu addoonku badiyo cibaadada aan waajibka aheynna Alle ayuu u sii dhawaadaa kor ayayna u kacdaa



-28-

darajadiisa. arrinkaasna waxow ka mid yahay sababaha lagu galo

jannada fadli iyo naxariis Alle darteed.

ــالى ــال تعـ Ν…Σ∅ ≅… ¬Ρ∇ΘΩΤŠΩ⁄ †_Τ∅ΘΣ≤Ω∝ΩΤ &[◊ΩΤ∼πΤ⊃ΣΩ ΙΣΠς⇓ΜΞ… ‚Ω ϑ⟩ˆΨ™Σÿ …:قـφ⇔ΤÿΨŸΤΩΤ⊕Σ∧<√≅… (55) ≈ ]٥٥:سورة الأعراف، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"u barya rabbigiin si khushuuc ah iyo qarsoodi, illeen Alle ma jeclo kuwa xad gudba"

(3)– adillada kalinimada alle: Waxyaabaha maragga u ah kalinnimada Alle wey

badan yihiin, ruuxi u fiirsada oo maskaxdiisa ka shaqeysiiyana wuxuu si huban u ogaanayaa kalinnimada raibbiga, iyo u kalinnimadiisa falalkiisa iyo magacdiisa iyo sifaadkiisa iyo mudnaanta cibaadada.

Adilladaas iyo xujooyinkaas waxaa kamid ah tusaalo ahaan kuwa soo socda:-

(A)-weyninka koonkaan iyo wanaagga sameyntiisa iyo kala duwanaashaha uunkiisa, iyo nidaamka aadka u sugan ee uu ku socdo, ruux walba oo arrinkaa u fiirsadana waxow ugaadaa kalinnimada Alle, kan u fiirsanaya abuuritaanka samooyinka iyo dhulka iyo abuurka qorraxda iyo dayaxa iyo abuurka dadka iyo xayawaanka iyo abuurka dhirta iyo jamaadka waxow ogaanayaa si huban in uunkaan uu leeyahay mid abuuray oo u dhammeystiran magacdiisa iyo sifaadkiisa iyo ilaahnimadiisa taasna wexey ku tusee in



-29-

uu kaligii cibaadada mudan yahay.

⊆ΤΤΩ⇒<∏Ω⊕Ω–Ω ℑ Ξ≥⁄ΚΚς‚≅… ƒΨ♠.ΩΩ⁄ ⇐Κς… ΩŸ∼Ψ∧ΩΤ ⌠¬ΞΨŠ †ΤΤΩ⇒<∏Ω⊕Ω–Ω †Ω∼Ψ† … :قال تعـالى †_Τ–†Ω•Ψ⊇ „Σ‰Σ♠ ⌠¬ΣΠς∏Ω⊕Πς√ Ω⇐ΣŸΩΤΩΤÿ (31) †ΤΤΩ⇒<∏Ω⊕Ω–Ω ƒ∫:†Ω∧ΘΩ♥√≅… †_Τ⊃πΤ⊆Ω♠ ∃†⊥ℵ≡Σ⊃οϑðš

⌠¬Σ∑Ω ⌠⇑Ω∅ †ΩΨΗΤΩΤÿ…ƒ∫ Ω⇐Σ∂Ξ≤⊕Σ∨ (32) ΩΣ∑Ω ΨϒΠς√≅… Ω⊂ς∏Ω ΩΤΤ∼Πς√≅… Ω⁄†ΩΘΩΤ⇒√≅…Ω ð♦∧ϑðΤ↑√≅…Ω ∃Ω≤Ω∧ΩΤ⊆<√≅…Ω ΘβΣ ℑ ξ∠ς∏ΩΤ⊇ Ω⇐Σ™ΩΤ‰♥ΩΤÿ (33) ≈ ] ،ــاء ــورة الأنبي س

].٣٣-٣١:الآياتMacnaha aayadda waxaa waaye: "waxaan yeelnay

dhulka buuro inayna la liican dadka, waxaana ka yeelnay dhexdeeda(buuraha) waddooyin,waxeyna mudan yihiin in ay ku toosaan,waxaan ka yeelnay samada saqaf (dabool)ilaalsan ayagana calaamooyinkeeda ayay ka jeesanayan, Alle waa kan abuuray habeenka iyo maalinta iyo qorraxda iyo dayaxa, mid kastana falag(wareeg) ayuu dhex dabaashaa".

ــ ــالىقـ Ψ∨Ω −ΨΨΗΤΩΤÿ…ƒ∫ Σ⊂Τ<∏Ω γ‹.ΩΗΤΩ∧ΘΩ♥√≅… Ξ≥⁄ΚΚς‚≅…Ω ⟩∪ΗΤς∏ΨπΤ≅…Ω⇑⌠ … :ال تعـ⌠¬Σ|ΨΩ⇒Ψ♥<√ςΚ… π&ψΡ∇ΨΤ⇓.Ω<√ςΚ…Ω ΘΩ⇐ΜΞ… ℑ ð∠Ψ√.ς′ ξŒΗΤΩΤÿ‚Κςð Ω⇐κΨ∧Ψ∏ΗΤΩ⊕<∏ΠΨ√ (22) ≈ ] ــورة سـ

].٢٢:الروم، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" aayaddahiisa waxaa

ka mid ah abuurka samooyinka iyo dhulka iyo kala duwanaashaha carrabyadiinna iyo midabbadiinna, taasina calaamado ayaa ugu sugan kuwa cilmiga leh"



-30-

(B)-Waxuu Alle la soo diray rususha oo ah sharciyada iyo waxa ow ku xoojiyay oo ah mucjisooyin iyo xujooyin kuwaas oo kutusayo kalinnimada Alle iyo in uu cibaadada kali u yahay, waxa Alle u sharciyeeyay khalqigiisa oo axkaan ah waa daliil cad oo ku tusayo in uusan arrinkaas sameyn karin mid aan ahayn rabbi xikmad badan, cilmi badanna u leh khalqigiisa iyo waxa u wanaagsan.

…≅√>∇ŸΤΩ⊆ς√ †ΩΤ⇒<∏Ω♠⁄ςΚ… †ΩΤ⇒ς∏Σ♠Σ⁄ γŒΗΤΩΤ⇒ΘΞ∼Ω‰<√≅†ΨŠ †Ω⇒<√Ω∞⇓Κς…Ω ⟩ψΣΩ⊕Ω∨ ðˆΗΤΩΤΨ … :قــال تعــالىΩ⇐…ΩƒκΨ∧<√≅…Ω Ω⋅ΣΩ∼Ψ√ ⟩♣†Πς⇒√≅… Ψ∃÷♥Ψ⊆<√≅†ΨŠ ... ≈] ٢٥:سورة الحديد، الآية[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaan dhab ahaan la dirny rususheenna aayado cad cad, waxaana la soo dejinnay kitaabka iyo miisaanka si dadka ugu toosaan caddaalad".

ΣΤ∈ Ξ⇑ΜΞΠς√ γŒΩ⊕Ω∧ΩΤ–≅… ⟩♦⇓‚ΞΜ≅… ΘΣ⇑Ψ•<√≅…Ω υϖς∏Ω∅ ⇐Κς… Ν…ΣΤ<Κ†ΩΤÿ ΞπΤΤ‘Ψ∧ΨŠ … :قال تعـالى …ΩϒΗΤΩ∑ γ⇐…ƒ∫⌠≤ΤΣ⊆<√≅… ‚Ω Ω⇐ΣΤΚ<†Ωÿ −ΨΨπ∏‘Ψ∧ΨŠ ⌠Τς√Ω φ†ς ⌠¬Σ⟩∝⊕ΩΤŠ ω×⊕Ω‰Ψ√ …_⁄κΞςℵ≡ ].٨٨:سورة الإسراء، الآية[ ≈ (88)

Macnaha aayadda waxaa waaye: "ku dheh hadday u kulmaan insiga iyo jinniga in ay la yimaadaan mid la mid ah qur'aankaan, lama imaanayaan mid la mid ah, haba ahaadaan qaarkood kuwa u gargaara qaarka kale".

(T)- waxaa kale oo daliil ah fidrada uu Alle ku abuuray qalbiyada addoomanka, taasoo ah qiritaanka kalinnimada



-31-

Alle, waana amar ku sugan nafta, haddii uu insaanka ku dhaco dhib wuxuu dareemaa arrinkaas Alle ayuuna u soo noqdaa, haddow insaanku ka badbaado shubuhaadka iyo shahawaadaka beddelaya fidradiisa kama heleen gudaha naftiisa waxaan aheyn in ow qiro oggolaadana u kalinnimada Alle ilaahnimada iyo magacdiisa iyo sifaadkisa iyo falalkiisa iyo in ow oggolaado iskuna dhiibo sharcigiisa ow la soo saaray rusushiisa -naxariis iyo nabadgelyo Alle dushooda ha yeelee-.

⊆ψΨ∈ςΚ†ΩΤ⊇ ð∠Ω–Ω Ξ⇑ÿΠΨŸ∏Ψ√ &†_ΤΤ⊃∼ΤΨ⇒Ωš ð‹Ω≤π≠Ψ⊇ ϑðΨ/≅… ΨΠς√≅… Ω≤ð≠ΩΤ … :قـــال تعـــالىð♣†ΠςΤ⇒√≅… &†Ω∼Τς∏Ω∅ ‚Ω ðÿΨŸ⌠Τ‰Ω γ⊂<∏ΩΨ√ &ϑðΨ/≅… ð∠Ψ√.ς′ Σ⇑ÿΠΨŸ√≅… ⟩ψΘΨ∼ΤΩ⊆<√≅… ΘΩ⇑Ψ∇ΗΤς√Ω Ω≤ΩΤ‘Κς… Ξ♣†Πς⇒√≅… ‚Ω Ω⇐Σ∧ς∏⊕ΩΤÿ (30) ! Ω⇐γκ‰∼Ψ⇒Σ∨ Ψ∼ς√ΜΞ… ΣΣ⊆ΤΤΠςΤ≅…Ω Ν…Σ∧∼Ψ∈Κς…Ω Ω⟨λς∏ϑð±√≅…

‚ΩΩ Ν…ΤΣ⇓Ρ∇ΩΤ φ⇔Ψ∨ Ω⇐κΨΞ≤πΤ↑Σ∧<√≅… (31) ≈ ]٣١ ، ٣٠:سورة الروم، الآيتان.[ Macnaha aayadda waxaa waaye:"ku toosi wejigaada

diinta adiga oo toosan,diintu waa fidradi Alle ku dul abuuray dadka, lama beddeli karo uumidda Alle, kaasina waa diinka toosan, laakiin badida dadka ma ogo,ayagoo u soo noqonayo Alle kana dhowrsada, oogana salaadda, hana kamid noqonina gaalada "

كل مولود يولد على الفطرة فأبواه يهودانه ( :لى االله عليه وسلموقال صأو ينصرانه أويمجسانه ، كما تنتج البهيمة يمة جمعاء هل تحسون فيها من

. رواه البخاري" فطرت االله التي فطر الناس عليها " جدعاء ، ثم قرأ



-32-

Macnaha xadiiskana waxa waaye: ruux walbo oo la dhalo waxaa lagu dhalaa fidrada (islaamka),labadiisa waalid ayaana yahuudi kadhigayo ama nasraani ama majuus, sida ow neefkuba u dhalo neef kale oo dhameystiran maka dareemeysaan dhinac(sida gees iyo dheg) ka go'an, markaa buu ka dib akhriyay:

"فطرت االله التي فطر الناس عليها" Bukhaari ayaana weriyay.



-33-

Rukniga labaad Rumeynta malaa'ikta

(KOW) caddeyntiisa: rumeynta malaa’ikta waa: in la ictiqaado si go'an in

ow Alle leeyahay malaa’ik ow ka abuuray iftiin,waxaana loo abuuray cibaadada Alle,mana caasiyaan waxa uu amray, wayna sameeyaan waxa la faray, ilaahay bey nasahaan habeen iyo maailn, kamana daalaan, tiradoodana magaraneyso Alle maahane cid kale, waxuuna ku kaLlifay Alle falal iyo shaqOoyin kala duduwan.

ΘΩ⇑Ψ∇ΗΤς√Ω ΘΩ⁄Ψι<√≅… ⌠⇑Ω∨ Ω⇑Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ Ψζ⌠ΤΩ∼<√≅…Ω Ξ≤Ψ›‚≅… Ψ◊Ω|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∧<√≅…Ω.. . … :قال تعالى ].١٧٧:سورة البقرة، الآية[ ≈.. .

Macneheedana waxaa waaye:"… laakiin sama falaha waa ruuxa ruumeeya Alle iyo maalinta aakhiro iyo malaa’ikta...".

ــالى ــال تع ΘδΡ Ω⇑Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ −ΨΨΩ|ΞΜ;ΗΤςΤ∏Ω∨Ω −ΨΨ‰Σ⟩Ω −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω ‚Ω.. . … :ق⟩⊄ΘΞ≤Ω⊃ΣΤ⇓ φκΩΤŠ ξŸΩšςΚ… ⇑ΨΘ∨ −&ΨΨ∏Σ♠ΘΣ⁄ . ..≈ ]٢٨٥:سورة البقرة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"...mid walbana wuxuu rumeeyay Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo



-34-

rusushiisa, mana kala geyneyno rusushiisa...". وفي حديث جبريل المشهور لما سأل رسول االله صلى االله عليه وسلم عن

- قال. فأخبرني عن الإيمان:-أي جبريل – قال .الإسلام والإيمان والإحسانأن تؤمن باالله وملائكته وكتبه ورسله (–أي رسول االله صلى االله عليه وسلم

). خيره وشرهواليوم الآخر وأن تؤمن بالقدرXadiithki jibriil oo caanka ahaay waxaa ku sugnaaday

markuuu jibriil weydiiyay nabiga –naxariis Alle iyo nabad dushiisa ha ahaatee-: iimaanka, wuxuu yiri nabiga: waa in aad rumeysid Alle,malaa’iktiisa,kutubtiisa,rasuulladiisa,maalinta danbe, iyo in aad rumeysid qadarka kheyrkiisa iyo shartiisa.

darajada ay rumeynta malaa'ikta diinta ku leedahay iyo xukunkeeda:

Rumeynta malaa’ikta waa rukniga labaad ee arkaanta iimaanka oo lixda ah, iimaanka addoonkana ma ansaxmayo lamana aqbalayo ruknigaa la'aantiis.

Xukunkiisa: Waxay isku raaceen muslimiinta in rumeynta

malaa’ikta ay waajib tahay, ruuxi inkira jiritaankooda, ama kuwa kamid ah kuwa uu Alle sheegay waa gaaloobay, waxowna khilaafay kitaabka iyo sunnada iyo ijmaaca.

Ω∨Ω ⌠≤Σ⊃<∇Ωÿ ΨΠς∏√≅†ΨŠ −ΨΨΩ|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∨Ω −ΨΨ‰ΣΣΩ −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω ΨζΩ∼<√≅…Ω⇑.. .… :قال تعالى Ξ≤Ψ›‚≅… ŸΩ⊆ΩΤ⊇ ΘΩΤΩ∂ Ω=„ΗΤς∏Ω∂ …[Ÿ∼Ψ⊕ΩΤŠ (136) ≈ ]١٣٦:سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ruuxi ku gaaloobo



-35-

Alle iyo malaaiktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa iyo maalinta aakhiro si xaqiiqo ah ayuu u baadiyoobay baadi fog".

(LABO)- sida loo rumeynayo malaa'ikta: sida loo rumeynayo malaa’ikta:

Rumeynta malaikta waxay u kalaqeybsantaa mid kooban iyo mid faahfaahsan:

(1)-rumeynta sida kooban ah waxaa soo hoosgelayo arrimaha soo socda:

a- in la qiro jiritaankooda, yihiinna abuur ka mid ah abuurka Alle, waxuuna Alle u abuuray cibaadadiisa, jiritaankoodana waa mid dhab ah, inaannaan arkeyninna kuma tuseyso in aysan jirin, waxaana caddeynayo arrinkaas waxa yar yar oo ka buuxo koonkaan haddana aanan arkeynin.

waxaana xaqiiqa ah nabiga inuu arkay jibriil asagoo sidi loo abuuray ah laba mar, asxaabta qaarkoodna waxey arkeen malaa’ikta qaarkeed ayagoo dad isku ekeysiiyay.

د في المسند عن عبد االله بن مسعود رضي االله عنه فقد روى الإمام أحم رأى رسول االله صلى االله عليه وسلم جبريل في صورته وله ستمائة جناح ، : قال

))وكل جناح منها قد سد الأفق وقد ثبت في حديث جبريل المشهور والذي رواه مسلم أن جبريل عليه

الشعر لا يرى عليه السلام جاء بصورة رجل شديد بياض الثياب شديد سواد اثر السفر ولا يعرفه أحد من الصحابة

Waxow ku wariyay imaam axmad musnadkiisa in ow



-36-

cabdullaahi ibnu mascuud yiri: waxow arkay rasuulku jibriil asagoo sidi Alle u uumay ah, lehna lix boqol oo baal, baal walba oo ka mid ahna cirka dhinac ka deday.

Waxaa kale oo ku sugnaaday xadiithki jibriil oo caanka ahaay oo muslim wariyay in ow jibriil ku yimid(isku ekeysiiyay) sawirka nin aad u dhar cad aadna u tima madow, dushiisana ayna ka muuqannin raad safar sida boor iyo wax lamid ah, oo uusan garaneynna ruux saxaabada ka mida.

(2)-in la siiyo darajadi uu Alle siiyay, oo ah in ay yihiin addoommo Alle, oo la amray, karaameeyay, maqaamkoodana kor u qaaday, u dhaweeyayna xaggiisa, waxaana ka mid ah qaar waxyiga Alle u soo dhiibay iyo qaar kale, mana awoodaan waxa ow Alle awoodsiiyay maahane, iyaga oo saas ah haddana uma awoodaan naftooda iyo qeyrkoodba wanaag iyo dhib ilaahey sokadiis, sidaas darteed ma bannaano in la caabudo habayaraato cibaadadaasi, iskaba dhaaf in lagu tilmaamo tilmaamo rabbinnimo siday ku andacootay oo kale nasaaradi nabi Ciise -nabad gelyo dushiisa ha ahaatee-.

∅Ν…Ρ√†ΩΤ∈Ω ΩϒΩΠςΤ≅… Σ⇑ΗΤΩ∧šΘΩ≤√≅… %…_Ÿς√Ω Ι&ΣΩ⇒ΗΤΩ™Τ‰Σ♠ ΩŠ β †Ω‰Ψ …:قـــال تعـــالىφΣ∨Ω≤<∇ΘΣ∨ (26) ≈ ]٢٧ ، ٢٦:سورة الأنبياء، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" gaaladi waxey dheheen wuxuu yeeshay raxmaanki ilmo, waa ka nasahan yahay, waase addooman la sharfay "



-37-

Πς Ω⇐Σ±⊕ΩΤÿ ϑðΩ/≅… :†Ω∨ ⌠¬Σ∑Ω≤Ω∨ςΚ… Ω⇐ΣΤ∏Ω⊕πΤ⊃ΩΤÿΩ †Ω∨ Ω⇐Σ≤ΩΤ∨Σÿ‚.. . …: قال تعالى ].٦:سورة التحريم، الآية[ ≈ (6)

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma caasi nayaan waxa uu Alle amray, waxeyna sameynayaan wixi la faray".

intaan yar oo iimankaa waxay waajib ku tahay ruux walba oo muslim ah, waxaana waajib ah rumeyntiisa,barashadiisa,looguna cudur daari maayo qofna garasho la’aanteeda.

Iimaanka faah faahsan waxaa soo hoos gelaya arrimaha soo socoda:-

(1)-Maaddada laga abuuray malaa’ikta: Alle wuxuu ka abuuray malaa’ikta iftiin sida uu uga

abuuray jinniga dab, bini aadankana dhoobo, abuuruitaanka malaa’iktana waxow ahaay ka hor inta aan la abuurin aadan-nabad gelyo dushiisa ha ahaatee-.

خلقت الملائكة من نور ، وخلق الجان من مارج " وقد جاء في الحديث .رواه مسلم" من نار ، وخلق آدم مما وصف لكم

Waxaa ku yimid xadiithka:waxaa laga abuuray malaa'ikta iftiin, jinnigana ololka naarta, aadanna waxaa laga abuuray waxa leydiin tilmaamay".

Muslim ayaa weriyay. (2)-tirada malaa’ikta: malaa’ikta waa uun uusan koobi Karin tiradooda Alle

maahane ruux kale, samadana kuma taal meel afar farood qaadda oo uusan ku sujuudsaneyn ama taagnayn malag,



-38-

sidoo kale guriga layiraahdo baytul macmuur oo ku yaal samada toddobaad waxaa gala maalin walba todobaatan kun oo malak, kuna soo noqon maayaan mar danbe, tiro darteed, maalinta qiyaamana waxaa la keenaa naarta iyadoo leh toddobaatan kun oo hoggaan, hoggaan walbana waxaa jiidayo toddobaatan kun oo malak.

ســورة المــدثر، [ ≈.... ∑Ω∨Ω ⟩ψς∏Τ⊕Ωÿ Ω Σ⇒ΤΣ– ð∠ΨΘΤŠΩ⁄ ‚ΠςΜΞ… Ω&Σ†.. . … :قــال تعــالى

].٣١:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" ma oga ciidanka

rabbigaa asaga maahane cid kale " أطت السماء وحق لها (( :وجاء في الحديث أنه صلى االله عليه وسلم قال

.)) ما فيها موضع قدم إلا وفيه ملك ساجد وراكعأن تئط ، Waxaa xaddiis ku soo arooray in ow nabigu yiri:

(samadi ayaa hadashay(buuxid ay buuxdo darteed) xaq ayay u leedahay in ay qeylido, meel lug la dhigo kuma taal oo aanu ku sujuud saneyn ama ku rukuuc saneyn malak.

وم يدخله في كل ي( :وقال صلى االله عليه وسلم عن البيت المعموررواه البخاري ومسلم ) سبعون ألف ملك لا يعودون إليه

Nabigana wuxuu yiri asaga oo ka warramaya beytulmacmuurka: waxaa gelayo maalin walba toddobaatan kun oo malak, dibna ugu soo noqon maayaan.bukhaari iyo muslim ayaa weriyay.

يؤتى بجهنم يومئذ لها سبعون ألف زمام، : ( وقال صلى االله عليه وسلم. رواه مسلم) مع كل زمام سبعون ألف ملك



-39-

Waxaa kale uu sheegay nabiga: in la keeni doono jahannamo maalinta qiyaamo iyadoo leh toddobaatan kun oo hoggaan, hoggaan walbana ay toddobaatan kun oo malak la joogto.

Halkaanna waxaa nooga caddaaday badida malaa’ikta, kuwaaas aan soo dhaafnay-tusaalo ahaan- waxey gaarayaan afarkun iyo sagaal boqol oo malyan.

waxaana nazahan oo ka hufan ceeb walba Allihi uumay, maamulana, koobayna tiradooda.

(SADDEX)- magacda malaa’ikta: waxaa waajib ah rumeynta kuwa ow Alle noogu

magacaabay quraanka, ama ow noogu magacaabay rasuulkiisu sunnada oo malaa'ikta ah, kuwa ugu waweynna waa sedax:

(koow)-jibriil, ama jabraa'iil, waana ruuxul quduska ku soo dejiyo rasuullada Alle waxyiga ah nolosha qalbiga.

(Labo)- miikaa'iil, ama miikaal, ahna kan loo wakiishay roobka ah nolosha dhulka, waxuuna u hoggaamiyaa halki Alle amro.

(Saddex)- israfiil, waxuuna wakiil ka yahay afuufka boonka isagoo ogeysiinayo in ay dhammaatay noloshi adduunyo, billaabatayna noloshi aakhiro, waxaa kale oo ay sabab u tahay afuufidda boonku soo noollaashada jirka dadka.

(AFAAR)- tilmaanta malaa’ikta: malaa’iktu waa abuur jira oo xaqiiqa ah, waxey



-40-

leeyihiin jirar xaqiiqa ah, iyo sifooyin xaga akhlaaqda ah iyo kuwo xaga abuurka ah, waxaana ka mid ah sifaadkaas: (B)-Weyninka abuurkooda, iyo weyninka jirkooda:

Alle waxuu abuuray malaa’ikta ayagoo jirar waa weyn oo xooggan leh, oo ku habboon falalka waa weyn uu Alle uga wakiishay samooyinka iyo dhulka

(T)Waxey leeyihiin baalal: waxuu u abuuray Alle malaa’ikta baalal labo labo iyo saddex saddex iyo afar afar,iyo ka badan, sida uu u arkayba rasuulka jibriil asagoo sidi loo abuuray ah oo leh lix boqol oo baal, oo cirka dhinac ka owday.

…≅√>∧ΣŸ∧Ω™<√≅… ΨΠς∏Ψ√ Ξ≤Ψ≡†ΩΤ⊇ γ‹Ω.ΗΤΩ∧ΘΩ♥√≅… Ξ≥⁄ΚΚς‚≅…Ω ΞΨ∅†Ω– Ψ◊ς∇ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω … :قال تعالى „Σ♠Σ⁄ ⌡ΨΤ√ΟΚΡ… ξ◊Ω™Ψ⇒–ςΚ… υΩΤπ⇒‘ΩΘ∨ ðΗΤςΤ∏Ρ’Ω &Ω⊗ΗΤΩΤŠΣ⁄Ω ΣŸÿΞ∞ΩΤÿ ℑ Ξ⊂<∏Ω<√≅… †Ω∨ Σ&∫:†Ω↑ΩΤÿ . ..

].١:سورة فاطر، الآية[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa mahad leh allihi uumay samooyinka iyo dhulka ka yeelayna malaa’ikta rusul leh baalal labo labo iyo saddex saddex iyo afar afar, wuuna ku siyaadiyaa khalqiga wuxuu doono wax walbana Alle waa awoodaa".

(J)- malaa’ikta uma baahno cunno iyo cabitaan oo Allaa abuuray ayagoon u baahneyn cunno iyo cabitaan mana guursadaan mana bataan.

(X)-malaa’iktu caqli bey leeyihiin iyo qalbi, ilaahey



-41-

bey la hadleen Allana wuu la hadaly, aadam bey la hadleen iyo anbiyada kale.

(KH)- waxey awoodaan in ay isku ekeysiiyaan sawir aan koodi dhabta ah aheyn: Alle waxow siiyay malaa’ikta awood ay isugu ekeysiin karaan kuwa labka ah oo dadka ka tirsan, arrinkaanna wuxuu burinayaa waxa ay wathaniyiintu ku andacoodeen oo ah in ay malaa’iktu tahay gabdhihi Alle.

mana ogin sida ay isugu ekeysiinayaan malaa’iktu dadka laakiin waxaa jirta in ay si aad ugu eg isugu ekeysiiyaan, oon lakala saari kareyn iyaga iyo dadka ay isku ekeysiinayaan.

(D)-dhimashada malaa’ikta: malaa’ikta way dhimanayaan dhammaantood maalinta qiyaamo xataa malaku mootka, kadib baa haddana la soo saarayaa si ay u qabtaan howlihi Alle u wakiishay.

(R)- cibaadada malaa’ikta: malaa’iktu waxey ku caabudaan Alle cibadooyin ay kamid tahay: salaad, duco, tasbiixsi, rukuuc, sujuud, cabsi, jacayl, iyo kuwa kale.

tilmaanta ay cibaadadooda leedahay waxaa ka mid ah:

(1)-joogto aan daal laheyn. (2)- in cibaadada Alle kaliya loola jeedo. (3)-daacad Alle oo joogto ah, iyo macsida oo laga

fogaado,Alle ayaana ka ilaaliyay danbiyada. (4)- cibaado badan iyo Alle oo leysku dulleeyo

سـورة [ ≈ Ω⇐Σ™ΘΨΤ‰Ω♥ΣΤÿ ΩΤΤ∼Πς√≅… Ω⁄†ΩΘΩΤ⇒√≅…Ω ‚Ω Ω⇐Σ≤ΣΤΤ<⊃ΩΤÿ (20) … :قال تعـالى

].٢٠:الأنباء، الآية



-42-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxey tasbiixsanayaan habeenka iyo maalinta, ma daalayaan "

( SHAN )-acmaasha malaa’ikta ay qabato: waxey qabtaan malaa’ikta acmaal waa weyn oo

ilaahey u wakiishay, waxaana kamid ah acmaashaas: (1)-xanbaaridda carshiga Alle. (2)-malaga loo wakiishay ku soo dejinta waxyiga

rususha. (3)- ilaalinta jannada iyo naarta. (4)-kuwa loo wakiishay daruurta iyo roobka iyo

dhirta. (5)- kuwa loo wakiishay buuraha. (6)- malagga loo wakiishay afuufidda boonka. (7)- kuwa loo wakiishay qoridda acmaasha

bani'aadanka. (8)- kuwa loo wakiishay ilaalinta bani'aadanka, haddii

Alle amar qaddarana waxuu qaddaro baa dhaco. (9)- kuwa loo wakiishay inay la joogaan

bani'aaadanka kheyrkana ugu yeeraan. (10)- kuwa loo wakiishay biyaha gelayo raximka,iyo

in ay ruuxda ku afuufaan insaanka, iyo qoritaanka risiqiisa iyo camalkiisa iyo in ow yahay mid hoogayo ama mid liibaanayo.

(11)- kuwa loo wakiishay in ay nafta ka qaadaan bani'aadanka markuu dhimanayo.

(12)- kuwa loo wakiishay in ay ku weydiiyaan dadka qubuurta dhexdeeda, iyo waxa ka danbeeyo oo ah nicmo



-43-

ama cadaab. (13)- kuwa loo wakiishay in ay gaarsiiyaan nabiga

salaanta ummaddiisa. Sidaas darteedna uma baahna ruuxa muslimka ah in

uu safar u galo si uu u salaamo nabiga -naxariis Alle iyo nabad dushiisa ha ahaatee-, waxaana arrinkaa kaga filan in uu Alle u weydiiyo meel walba uu joogo naxariis iyo nabad, malaa’ikta ayaana soo qaadeyso salantiisa gaarsiinna nabiga, waxaa uun loo soo safar tagaa masaajidka nabiga si loogu dukado.

Malaa’iktana howlo kale oo badan ayay leeyihiin, kuwa aan sheegnay ayaa ugu caansan, waxaana daliil u ah arrinkaas:-

ــالى ــه تع Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Ω⇐ΣΤ∏Ψ∧µµðš ð↔⌠≤Ω⊕<√≅… ⌠⇑Ω∨Ω ΙΣς√Ωš Ω⇐Σ™ΘΨ‰Ω♥ΣΤÿ …:: قولΨŸ∧Ω™ΨŠ ⌠¬ΞΘΨΤŠΩ⁄ Ω⇐Σ⇒Ψπ∨ΣÿΩ −ΨΨŠ Ω⇐Σ≤Ψ⊃πΤ⊕ΩπΤ♥ΩΤÿΩ Ω⇑ÿΨϒΠς∏Ψ√ Ν…Σ⇒Ω∨…ƒ∫ ≈ ] سورة

].٧:غافر، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"kuwa xanbaarsan

carshiga iyo waxa hareerihiisa ah, waxey nasahayaan rabbigood ayagoo mahdin,weyna rumeynayaan, waxeyna u danbi dhaaf waydiinayaan kuwa rumeeyay".

Σ∈ ⇑Ω∨ Ω⇐†ς …Θ⊥ΣŸΩ∅ ΩÿΞπ⁄ιΨ•ΠΞ√ ΙΣΠςΤ⇓ΞΜ†ΩΤ⊇ ΙΣς√ΘΩ∞ΩΤ⇓ υς∏Ω∅ ð∠Ψ‰<∏Τς∈ Ξ⇐<′ΞΜ†ΤΤΨŠ … :قال تعالىϑðΨ/≅…... ≈ ]٩٧: البقرة، الآيةسورة.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"ku dheh qofki ahaa



-44-

cadawga jibriil asaga ayaa qalbigaada ku soo dejiyay waxyiga idan Alle"

ــال تعــالى …≅√>∧Τς√Ω ϖυΩ≤ΤΩΤ Ψ′ΞΜ… φΣ∧Ψ∏ΗΤϑðℵ≠√≅… ℑ γ‹.Ω≤Ω∧ΩΤ∅ γ‹⌠ΤΩ⌠... … :قΣ◊ς∇ΞΜΜ;ΗΤΤς∏Ω∧<√≅…Ω Νϖ…⟩≠Ψ♠†ΩΤŠ ψΞÿΨŸΤÿΚς… Νϖ…ΤΣ–Ξ≤<ςΚ… ∃Σ¬Σ|Ω♥Σ⊃⇓Κς… ...≈] ،سورة الأنعـام

].٩٣:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" haddaad arki

leheyd waqti ay daalimiinta ku suganyihiin sakaraatka dhimashada, malaa’iktuna taageyso gacmaheeda: soo saara naftiinna".

(LIX) -xuquuqda ey malaaikta ku leeyihiin bani'aadanka:

(a)- rumeyntooda. (b)-jeceylkooda iyo weyneyntooda, iyo xusidda

fadligooda. (t)-reebidda caydooda, ama wax ceeb ah in loo tiiriyo

ama lagu jeesjeeso. (j)- in laga fogaado waxa ey neceb yihiin,nabiguna

wuxuu sheegay in ay ka dhibtoonayaan waxa bani aadanka ka dhibtoonayo. Miraha laga helayo rumeynta malaa’ikta:

(1)-xaqiijinta iimaanka, oo iimaanka ma ansaxayo illaa ayaga laga rumeeyo.



-45-

(2)-in la ogaado weyninka Allihi abuuray iyo awooddiisa iyo xukunkiisa,weyninka abuurkana wuxuu ku tusayaa weyninka abuuraha..

(3)-iimaanka ku kordhayo qalbiga muslimka markuu ogaado tilmaamaha malaa’ikta iyo axwaashooda iyo shaqadooda.

(4)-nabad iyo xasillooni ay helayan muuminiinta markuu Alle ku sugayo malaa’ikta.

(5)- malaa’ikta oo la jeclaado waxey sameeyeen darteed oo cibaadaad ah,iyo danbi dhaafka ay u u weydiiyaan muuminiinta.

(6)-naceybka falalka xun iyo macaasida (7)- Alle in loogu mahdiyo daryeelka uu daryeelay

addoomankiisa oo uu ka yeelay malaa’ikta qaarked kuwa ilaaliya addoomanka, qorana acmaashooda, iyo waxyaaba kale oo danahooda ah.



-46-

Rukniga saddexaad

Rumeynta kutubta Rumeynta kutubta Alle ku soodejiyay rusushiisa -

naxariis iyo nabad dushooda ha ahaatee- waa rukniga saddexaad ee arkaanta iimaanka.

Allena rusul ayuu la soo diray aayadda cad cad kutubna waa ku soo dejiyay,naxariis uu u naxariisanayo khalqiga iyo hanuun owgeed, si ay u helaan liibaan adduunyo iyo mid aakhiro, una ahaato jid ay ku socdaan, iyo si ow u noqdo mid u kala xukmiyo dadka waxa ay isku khilaafaan.

ــالى ــال تع …≅√>∇ŸΤΩ⊆ς√ †ΩΤ⇒<∏Ω♠⁄ςΚ… †ΩΤ⇒ς∏Σ♠Σ⁄ γŒΗΤΩΤ⇒ΘΞ∼Ω‰<√≅†ΨŠ †Ω⇒<√Ω∞⇓Κς…Ω ⟩ψΣΩ⊕Ω∨ ðˆΗΤΩΤΨ … :قΩ⇐…ΩƒκΨ∧<√≅…Ω Ω⋅Σ⊆Ω∼Ψ√ ⟩♣†Πς⇒√≅… Ψ∃÷♥Ψ⊆<√≅†ΨŠ... ≈ ]٢٥:سورة الحديد، الآية.[


ــال تعــالى ∨Ω⇐†ς Σ♣†Πς⇒√≅… ⊥◊ΘΩΤ∨ΡΚ… ⊥⟨ΩŸΨš.Ω ðΩ⊕Ω‰ΩΤ⊇ ϑðΣ/≅… Ω⇑ΓΤΤΘΞ∼Ψ‰Πς⇒√≅… φ⇔ΤÿΞ≤ΤΠΨ↑Ω‰Σ … :قΩ⇑ÿΨ⁄Ψϒ⇒Σ∨Ω ςΩ∞⇓Κς…Ω Σ¬ΣΩ⊕Ω∨ ðˆΗΤΩΤΨ∇<√≅… ΘΞ⊂Ω™<√≅†ΨŠ Ω¬Ρ∇™Ω∼Ψ√ Ω⇐κΩΤŠ γ♣†Πς⇒√≅… †Ω∧∼Ψ⊇ Ν…Σ⊃ς∏ΩΤΤ≅… &Ψ∼Ψ⊇ ≈ ]٢١٣:سورة البقرة، الآية.[



-47-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" dadka waxey ahaayeen ummad kaliya Allaana soo saaray nabiyo bishaareeyo digana, wuxuuna la soo dejiyay kitaabka xaq ahaan, si uu u kala xukmiyo dadka dhexdooda waxey isku khilaafaan"

(1)- xaqiiqada rumeynta kutubta: rumeynta kutubta waa: in aad si go'an u rumayso in

Alle ow leeyahay kutub uu ku soo dejiyay rusushiisa, waana hadalkiisi oo dhab ah, waana nuur iyo hanuun, waxa ku jirana dhammaan waa xaq iyo run iyo caddaalad ay waajib tahay in la raaco laguna camal falo, mana garanayo tiradooda Alle moyaane.

ــالى ــال تع ــساء، [ ≈ Ω¬Πς∏ΩΩ ϑðΣ/≅… υΩ♠Σ∨ †_∧∼Ψ∏|ΩΤ (164)...… :ق ــورة الن س

].١٦٤:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" waxuu la hadlay

Alle muuse la hadal".

ΜΞ…Ω βŸΩΤšςΚ… Ω⇑ΨΘ∨ Ω⇐κΨΞ≤πΤ↑Σ∧<√≅… ð∉Ω⁄†Ω•ΩΤ♠≅… Σ⌠≤Ξ–Κς†ΩΤ⊇ υΠςΩš Ω⊗Ω∧♥ΩΤÿ⇐⌠ … :قال تعـالى Ω¬ΗΤς∏ς ϑðΨ/≅…... ≈ ]٦:سورة التوبة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"haddii ruux mushrikiinta ka tirsn uu ku megan galyo weydiisto,megangelyeey si uu u maqlo hadalka Alle "



-48-

(2)- Xukunka rumeynta kutubta: Waxaa waajib ah rumeynta dhammaan kutubta Alle

rusushiisa uu ku soo dejiyay, Allena-barakoobay oo sareeyee- asaga ayaa si dhab ah ugu hadlay, waana la soo dejiyay ee lama abuurin, qofki inkirana ama inkira wax ka mid ah waa gaaloobay.

ــالى ــال تع ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩÿ Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Νϖ…ΤΣ⇒Ω∨…ƒ∫ Ν…Σ⇒Ψ∨…ƒ∫ γϑð/≅†ΨŠ −ΨΨ√Σ♠Ω⁄Ω γˆΗΤΩΤΨ∇<√≅…Ω† … :قΨϒΠς√≅… ΩΘΩ∞ΩΤ⇓ υς∏Ω∅ −ΨΨ√Σ♠Ω⁄ γˆΗΤΩΤΨ|<√≅…Ω ϖΨϒΠς√≅… ΩΩ∞⇓Κς… ⇑Ψ∨ &Σ‰ΩΤ∈ ⇑Ω∨Ω ⌠≤Σ⊃<∇Ωÿ

ΨΠς∏√≅†ΨŠ −ΨΨΩ|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∨Ω −ΨΨ‰ΣΣΩ −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω ΨζΩ∼<√≅…Ω Ξ≤Ψ›‚≅… ŸΩ⊆ΩΤ⊇ ΘΩΤΩ∂ Ω=„ΗΤς∏Ω∂ …[Ÿ∼Ψ⊕ΩΤŠ (136) ≈ ]١٣٦:سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwi rumeeyow rumeeya Alle iyo rasuulkiisa iyo kitaabka uu ku soo dejiyay rasuulkiisa iyo kitaabki uu soo dejiyay ka hor, ruuxi ku gaaloobo Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo rusushiisa iyo maalinta aakhiro waa baadiyobay baadi fog".

ــالى ــال تع √ΩϒΩΗΤ∑Ω ˆΗΤΩΤΨ ΣΗΤΩΤ⇒<√Ω∞⇓ςΚ… β∉Ω⁄†Ω‰Σ∨ ΣΣ⊕Ψ‰ΠςΤ≅†ΤΩΤ⊇ Ν…Σ⊆ΠςΤ≅…Ω ⌠¬Ρ∇Πς∏Ω⊕ς… … :قΩ⇐Σ∧Ωš⌠≤ΤΣΤ (155) ≈ ]١٥٥:سورة الأنعام، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kani waa kitaab aan soo dejinnay oo barakeysan ee raaca baqana waxaad mudan tihiin in leydiin naxariisto"



-49-

(3)- baahida ay u qabaan dadka soo dejinta kutubta iyo xikmadda ku jirta soo dejinteeda:

(koow)- si ow u noqdo kitaabka lagu soo dejiyay rasuulka kii ay u noqon lahayd ummada si ay u ogaadaan diintooda.

(labo)- si uu u noqdo kitaabka lagu soo dejiyay rasuulka caadilka u kala xakuma umaddiisa waxa ey isku khilaafaan.

(Saddex)- si uu u noqdo kitaabka la soo dejiyay kan ilaaliyo diinta dhimashada nabiga ka dib meel walba iyo waqti walba oo la joogo, sida uu xaalka dacwada nabigeenna yahayba.

(Affar) – si ay u noqoto kutubtaan xujadi Alle oo khalqigiisa kor ahaatay, mana u furna inay khilaafaan ama ka leexdaan.

ــال تعــالى ∨Ω⇐†ς Σ♣†Πς⇒√≅… ⊥◊ΘΩΤ∨ΡΚ… ⊥⟨ΩŸΨš.Ω ðΩ⊕Ω‰ΩΤ⊇ ϑðΣ/≅… Ω⇑ΓΤΤΘΞ∼Ψ‰Πς⇒√≅… φ⇔ΤÿΞ≤ΤΠΨ↑Ω‰Σ … :قΩ⇑ÿΨ⁄Ψϒ⇒Σ∨Ω ςΩ∞⇓Κς…Ω Σ¬ΣΩ⊕Ω∨ ðˆΗΤΩΤΨ∇<√≅… ΘΞ⊂Ω™<√≅†ΨŠ Ω¬Ρ∇™Ω∼Ψ√ Ω⇐κΩΤŠ γ♣†Πς⇒√≅… †Ω∧∼Ψ⊇ Ν…Σ⊃ς∏ΩΤΤ≅… &Ψ∼Ψ⊇... ≈ ]٢١٣:سورة البقرة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"dadka waxey ahaayeen ummad kaliya Allaana soo saaray nabiyo bishaareeyo digana, wuxuuna la soo dejiyay kitaabka xaq ahaan, si uu u kala xukmiyo dadka dhexdooda waxey isku khilaafaan".



-50-

(4)- sida loo rumeynayo kutubta: Rumeynta kutubta waa mid si guud ahaana iyo mid

faahfaahsan: tan guud waa: rumeynta in Alle kutub ku soo dejiyay

rusushiisa -naxariis iyo nabad dushooda Allaha yeelee-. Midda faahfaahsanna waa in aad rumeysid kutubta uu

Alle ku magacaabay quraankiisa, waxaana ka ogaannay kuwaas: quraanka, towraat, zabuur, injiil, suxufti ibrahiin iyo muuse, iyo in aad rumeysid in ow Alle leeyahay kutub kale uu ku soo dejiyaya anbiyadiisa, mana yaqaanno magacdooda iyo tiradoodaba Allihi soo dejiyay maahane.

Kutubtaas oo dhanna waxaa loo soo dejiyay si ay u xaqiijiso u kali yeelidda Alle cibaadada iyo camalka wanaagsan iyo iska reebidda shirkiga iyo fasaadidda dhulka, dacwada nabiyada asalkeedu waa hal kaliya haba isku khilaafaane shareecada iyo axkaanta.

rumeynta kutubti hore waa qiridda in lagu soo dejiyay rusushi hore, rumeynta quraankuna waa qiriddiisa iyo raacidda waxa dhexdiisa ahaaday.

ــالى ــال تع Ω⇑Ω∨…ƒ∫ ΣΣ♠ΘΩ≤√≅… :†Ω∧ΨŠ ΩΞ∞⇓ΚΡ… Ψ∼ς√ΜΞ… ⇑Ψ∨ −ΨΨΘΤŠΘΩ⁄ &Ω⇐Σ⇒Ψ∨Σ∧<√≅…Ω ΘδΡ … :قΩ⇑Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ −ΨΨΩ|ΞΜ;ΗΤςΤ∏Ω∨Ω −ΨΨ‰Σ⟩Ω −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω... ≈ ]٢٨٥:سورة البقرة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye: "waa rumeeyay rasuulki wixi looga soo dejiyay xaga rabbigiis, muuminiintana wey rumeeyeen, mid walbana wuxuu rumeeyay Alle iyo malaa’iktiisa iyo kutubtiisa iyo



-51-

rusushiisa, mana kala geyneyno rusushiisa...".

Ν…Σ⊕Ξ‰ΠςΤ≅… :†Ω∨ ΩΞ∞⇓ΚΡ… ¬Ρ∇∼ς√ΜΞ… ⇑ΨΘ∨ ψΡ∇ΤΘΨΤŠΘΩ⁄ ‚ΩΩ Ν…Σ⊕Ψ‰ΠςΤΩΤ ⇑Ψ∨ ,−ΨΤΤΨ⇓Σ … :قال تعـالى %ƒ∫:†ΩΤ∼Ψ√ςΚ…... ≈ ]٣:سورة الأعراف، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" raaca waxa leydiinkaga soo dejiyay xagga rabbigiin, hana raacinnina sokadiis owliyo".

Quraankuna wuxuu kaga duwan yahay kutubti hore waxyaabaha soo socdo:-

(a)-wuxuu mucjiso ku yahay eraygiisa iyo macnihiisa iyo waxa ku sugnaaday oo ku saabsan koonka iyo cilmiga.

(b)-waa kii ugu danbeeyay kutubti laga soo dejiyay samada, waxaana lagu khatimay kutubti sida loogu khatimay nabigeenna nabiyada..

(t)-Alle ayaa kafaala qaaday ka ilaalintiisa in la leexiyo ama wax laga beddelo,taasna wuxuu uga duwanyahay kutubti hore oo leexin iyo beddelba ku dhacay.

(j)- waa mid rumeeyay wixi ka horreeyay oo kutub ah, xaakimna dushooda ku ah iyo marqaati.

(x)-waana mid nasakhay(lagu beddelay) kutubti ka horreysay oo dhan.

ــالى ــال تع Ω∨ Ω⇐†ς †_ΤΤ‘ÿΨŸΩš υΩ≤ΩπΤ⊃Σÿ ⇑Ψ|ΗΤς√Ω Ω⊂ÿΨŸπ±ΩΤ ΨϒΠς√≅… Ω⇐κΤΩŠ† … :قΨΤÿΩŸΩÿ Ω∼Ψ±πΤ⊃ΩΩ ΘΞΣ ξ∫⌠Ω→ _ŸΤΤΣ∑Ω ⊥◊Ω∧ΤšΩ⁄Ω ξζΩ⊆ΠΨ√ Ω⇐Σ⇒Ψ∨ΣΤÿ (111)... ≈

].١١١:سورة يوسف، الآية[



-52-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"ma eheyn sheeko been abuur ah, laakiin waa rumeyn wixi ka horreeyay, iyo caddeynta wax kasta, iyo hanuun iyo naxariis qoomki rumeeyay".

(5) - aqbalidda akhbaarta kutubti hare: waxaan ognahay si dhab ah in ay yihiin wixii

akhbaara oo ku yimid kutubti hore ahna waxyi Alle u waxyooday rusushiisa in ay yihiin xaq oo shaki ku jirin.

arrintaasna ma aha macneheedu in aan aqbalno waxa ku yaal kutubta hadda ahlu kitaabku haayaan, maxaa yeelay waa la leexiyay waana la beddelay, baaqina kuma ahaannin siduu Alle kusoo dejiyay.

Waxaan ka ogaannay kutubti horana waxaa kamid ah waxa uu Alle noogu sheegay quraanka oo ah in ay nafu denbi naf kale qaadeyn, insaankuna malaha wax uu u camalfalay maahane wax kale, camalkiisana waa la arki doonaa, kadibna waxaa looga abaal mari doonaa si buuxdo.

…≅√Κς… ⌠¬ς√ Κ<†ΘΩΤ‰ΩΤ⇒ΣΤÿ †Ω∧ΨΤŠ ℑ Ψ∪Σ™Σ″ υΩ♠Σ∨ (36) ðψ∼Ψ∑.Ω≤ΤŠΞΜ…Ω ΨϒΠς⋅⌠ … :قال تعـالى υϖΠς⊇Ω (37) ‚ΠςΚς… Σ⁄Ξ∞ΩΤ β⟨Ω⁄Ξƒ…Ω Ω⁄ƒΞ υΩ≤πΤΤΚΡ… (38) ⇐Κς…Ω ð♦⌠Τ∼Πς√ Ξ⇑ΗΤΩ♥Τ⇓γπ„Ψ√ ‚ΠςΜΞ… †Ω∨

υΩ⊕Ω♠ (39) ΘΩ⇐Κς…Ω ΙΣΩΤ∼⊕ΤΩ♠ ð∩⌠ΤΩ♠ υΩ≤ΣΤÿ (40) ΘΩ¬Ρ’ ΣΗΤΩ∞µµ⟩– ƒ∫:…Ω∞Ω•<√≅… υΩΤ⊇ςΚ‚≅… ].٤١-٣٦:سورة النجم، الآيات[ ≈ (41)

Macnaha aayadda waxaa waaye:" miyaan looga warraminnin wixii suxufti muuse ku yiillay, iyo kuwii



-53-

ibraahim kii oofiyay, in aysan nafi danbi naf kale qaadeyn, ruuxna wuxuusan camalfalin uusan leheyn, camalkiisana la arki doono, kadibna looga abaal marin doono si buuxda "

ΩΤŠ Ω⇐Σ≤ΨΤπ’ΣΤ Ω⟨λΩ∼Ω™<√≅… †ΩΤπ∼⇓ϑ⟩Ÿ√≅… (16) Σ⟨Ω≤Ψ›‚≅…Ω β⁄κΩ υϖΩ⊆ΤŠςΚ…Ω (17) … :قال تعالى ϑðΜΞ… …ΩϒΗΤΩ∑ Ψ⊃ς√ Ψ∪Σ™ϑ⟩±√≅… υς√ΡΚ‚≅… (18) Ψ∪Σ™Σ″ Ω¬∼ΤΨ∑.Ω≤ΤŠΞΜ… υΩ♠Σ∨Ω (19)

].١٩-١٦:سورة الأعلى، الآيات[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:"iskaba dhaafe waxaad dooraneysaan noloshi sokeysay, aakhiro ayaana kheyr badan baaqina ah, arrintaaasna wexey ku sugantahay suxufti hore, suxufti ibraahin iyo muuse".

Xukunka wixi axkaam ah oo ku soo arooray kutubti hore:

Waxa ku sugan quraanka waxaa waajib ah in aan ku cibaadeysanno kuna camal falno, kutubti horase waxa kusoo arooray waan eegeynaa haddey khilaafsan yihiin shareecadeenna kuma camalfaleyno, sababtuna ma ahan inuu baadil yahay,ee waxaa lagu beddelay shareecadeenna, hadii uu waafaqo shareecadeenanna waa xaq oo shareecadeenna ayaa na tusi inuu sax yahay.

(6)–kutubta samaawiga ah oo ku soo aroortay quraanka iyo sunnada, waa:-

(1)- quraanka kariimka ah: waana hadalki Alle uu ku soo dejiyay muxammad –



-54-

naxariis Alle iyo nabad dushiisa ha ahaatee- khaatamki(ugu danbeeyay) rususha iyo anbiyada,waana kii ugu danbeeyay kutubta la soo dejiyay, ilaahey ayaana kafaala qaday ka ilaalintiisa beddelid iyo leexin,waxuuna ka dhigay mid nasakho kutubti hore.

ــالى ــال تع ≈ ΠςΤ⇓ΞΜ… Σ⇑™Ω⇓ †ΩΤ⇒<√ΘΩ∞ΩΤ⇓ Ω≤ΤΠΨϒ√≅… †ΠςΤ⇓ΜΞ…Ω ΙΣΩΤ√ Ω⇐Ρℵ≠Ψ⊃ΗΤΤΩ™ς√ (9)† … :ق

].٩:سورة الحجر، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:"annaga ayaa soo

dejinnay dikriga (quraanka) annaga ayaana ilaaliyayaal u ah ".

ــالى ــال تع ΩΤ⇒<√Ω∞⇓Κς…Ω ð∠∼ς√ΜΞ… ðˆΗΤΩΨ∇<√≅… ϑΞ⊂Ω™<√≅†ΨΤŠ †_ΤΤ∈ΨϑŸφ±Σ∨ †Ω∧ΠΨ√ φκΩΤŠ†: … :قΨΤÿΩŸΩΤÿ Ω⇑Ψ∨ γˆΗΤΩΨ|<√≅… †[ΤΤ⇒Ψ∧∼ΤΩΣ∨Ω ∃Ψ∼ς∏Ω∅ ¬Ρ∇š≅†ΩΤ⊇ ψΣΩΤ⇒∼ΩΤŠ :†Ω∧ΨΤŠ ΩΩ∞⇓Κς… ∃ϑðΣ/≅…...≈

].٤٨:سورة المائدة، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxaan kuugu soo

dejinay kitaabka xaq, rumeynayana wixi hortiisa ahaay oo kutub ah, ilaaliyana u ah, ku xakun dhexdooda waxa Alle kuu soo dejiyay"

(2)- towraat: waa kitaabki Alle ku soo dejiyay muuse – dushiisa

ha ahaato nabade – waxuuna ka yeelay hanuun iyo nuur uu ku xakumayo anbiyada reer banii'israaiil iyo culimadooda.

towraatka waajibka ah in la rumeeyo waa kii Alle ku soo dejiyay nabi muuse,ee ma aha towraatka beddelan oy ahlu kitaabka maanta heestaan.



-55-

…≅√⇒ΠςΤ⇓ΞΜ… †Ω⇒<√Ω∞⇓ςΚ… Ω◊ΗΤΩ⁄⌠Πς√≅… †φΤ∼Ψ⊇ _ŸΤΣ∑ &χ⁄ΣΤ⇓Ω Σ¬Ρ∇µµðš †ΩΨΤŠ φΘΣ∼Ξ‰ΘΩ†: … :قال تعالىΩ⇑ÿΨϒΠς√≅… Ν…Σ∧ς∏πΤ♠ςΚ… Ω⇑ÿΨϒΠς∏Ψ√ Ν…Σ †Ω∑ Ω⇐ΘΣ∼Ψ⇒ΗΤΤΘΩΤŠΘΩ≤√≅…Ω Σ⁄†Ω‰πšςΚ‚≅…Ω †Ω∧ΨΤŠ Ν…Ρℵ≠Ψ⊃⌠™ΣπΤ♠≅…

⇑Ψ∨ γˆΗΤΩΨ ϑðΨ/≅…...≈ ]٤٤:دة، الآيةسورة المائ.[ Macnaha aayadda waxaa waaye:"annaga ayaa towraat

soo dejinnay dhexdeedana waxaa ahaaday hanuun iyo nuur ey ku kala xakumayaan nabiyadi islaamay yahuuda dhexdooda, rabbaaniyiinta (kuwa kulmiyay cilmi iyo cibaado badan ama culimada ku tarbiyaynayo cilmiga kiisa fudud ka hor kiisa adag) iyo culimadooda (ayagana towraat bay wax ku xakumayaan) wixi laga dhigay kuwa dhowra kitaabka Alle".

(3)- injiil: waa kitaabki Alle ku soo dejiyay ciise -nabadi

dushiisa ha ahaatee- si xaq ah rumeeynayana wixi ka horreyay oo kutub ah.

injiilka waajibka ah in la rumeeyana waa kii Alle uu ku so dejiyay ciise asalkiisana sax yahay ee ma aha kan hadda yaal.

Ω⇒Τ⌠Τ∼Πς⊃ΩΤ∈Ω υϖς∏Ω∅ ¬Ψ∑Ξ≤ΗΤΤς’…ƒ∫ Ω♥∼Ψ⊕ΨΤŠ Ξ⇑ΤŠ≅… Ω¬ΩΤÿ⌠≤Ω∨ †_Τ∈ΨΠŸΤΩ±Σ∨ †Ω∧ΠΨ√ Ω⇐κΩΤŠ† … :قال تعـالى ΨΤÿΩŸΩΤÿ Ω⇑Ψ∨ ∃Ψ◊ΗΤΩ⁄⌠Πς√≅… ΣΗΤΩΤ⇒∼ΩΤ…ƒ∫Ω Ω∼Ψ•⇓γ‚≅… Ψ∼Ψ⊇ _ŸΤΣ∑ χ⁄ΣΤ⇓Ω †_Τ∈ΠΨŸφΤ±Σ∨Ω †Ω∧ΠΨ√ Ω⇐κΤΩΤŠ ΨΤÿΩŸΩΤÿ Ω⇑Ψ∨ Ψ◊ΗΤΩ⁄⌠Πς√≅… _ŸΤΤΣ∑Ω _◊ðℵ≠Ψ∅⌠Ω∨Ω Ω⇐κΨ⊆ΠςΣ∧<∏ΨΠ√ (46) ≈] ٤٦:سورة المائدة، الآية.[



-56-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxaan raacsiinnay raadki ciise asagoo rumeynayo wixi ka horreeyay oo towraat ah, waxaana siinnay injiil oo dhexdiisa u yahay hanuun iyo nuur iyo rumeyn wixi ka horreeyay oo towraat ah iyo hanuun iyo waano u sugnaatay kuwa dhorsaday"

Wax yaabaha ku yimid towraat iyo injiil waxa kamid ah ku bishhrenta risaalada nabigeena muxammad-naxariis Alle iyo nabadi dushisa ha ahatee-

∨Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Ω⇐Σ⊕Ψ‰ΠςΩΤÿ ΩΣ♠ΘΩ≤√≅… ϑðΞ‰Πς⇒√≅… ϑðΘΨ∨ΡΚ‚≅… ΨϒΠς√≅… ΙΣΩΤ⇓ΣŸΨ•ΩΤÿ †[ΤŠΣ<∇Ω …:قال تعالى ¬Σ∑ΩŸ⇒Ψ∅ ℑ Ψ◊ΗΤΩ⁄Πς√≅… Ξ∼Ψ•⇓γ‚≅…Ω ¬Σ∑Σ≤Σ∨Κ<†ΩΤÿ γ∩Σ≤⊕Ω∧<√≅†ΨŠ ¬ΣΗΩ⇒ΩΤÿΩ Ξ⇑Ω∅ Ξ≤ς∇⇒Σ∧<√≅… ΘΣµµΣΨšΩ ⟩ψΣς√ γŒΗΤΩ‰ΘΞΤ∼ϑð≠√≅… Σ⋅ΘΞ≤Ω™ΣΤÿΩ ⟩ψΞ∼ς∏Ω∅ ðΜΞ;ΗΤΤΩ‰Ω<√≅… Σ⊗Ω∝ΩΤÿΩ ¬Σ⇒Ω∅ ¬Σ∑Ω≤″ΜΞ… ðΗΤς∏Τ<∅ΚΚς‚≅…Ω ΨΠς√≅… πŒΩΤ⇓†ς &ψΨ∼ς∏Ω∅... ≈] ١٥٧:سورة الأعراف، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwa raacaya rasuulka nabiga ah ee umigaa oo ey ka helayaan qoraalkiisa aktooda towraat dhexdeeda iyo injiil, wuxuu amrayaa wanaag wuxuuna ka reebayaa xummaan, waxuuna u banneynayaa wixi wanaagsan waxuuna ka xarrimayaa wixi xun waxuuna ka dhigayaa culeyskii iyo xarigyadii dushooda ahaa "

(4)- zabuur: waa kitaabki uu Alle ku soo dejiyay nabi dawuud

-dushiisa ha ahaato nabade-, zabuurka waajibka ah in la rumeeyana wa kan ilaahey ku soo dejiyay dawuud ee ma aha waxa ey yahuudda bedeshay.



-57-

].١٦٣:سورة النساء، الآية[ ≈ Ω⇒Τ∼ΩΤ…ƒ∫Ω Ω ΙΣ…Ω …_⁄ΣŠΩƒ (163)†.. .… :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaan siinay dawuud zabuur"

(5)- suxufti ibraahiin iyo muuse: waana suxufti uu ilaahey siiyay ibraahiin iyo

muuse, suxuftaana lama haayo waxna lagama yaqaanno waxa quraanka iyo sunnada noo sheegeen maahane.

…≅√Κς… ⌠¬ς√ Κ<†ΘΩΤ‰ΩΤ⇒ΣΤÿ †Ω∧ΨΤŠ ℑ Ψ∪Σ™Σ″ υΩ♠Σ∨ (36) ðψ∼Ψ∑.Ω≤ΤŠΞΜ…Ω ΨϒΠς⋅⌠ … :قال تعـالى υϖΠς⊇Ω (37) ‚ΠςΚς… Σ⁄Ξ∞ΩΤ β⟨Ω⁄Ξƒ…Ω Ω⁄ƒΞ υΩ≤πΤΤΚΡ… (38) ⇐Κς…Ω ð♦⌠Τ∼Πς√ Ξ⇑ΗΤΩ♥Τ⇓γπ„Ψ√ ‚ΠςΜΞ… †Ω∨

υΩ⊕Ω♠ (39) ΘΩ⇐Κς…Ω ΙΣΩΤ∼⊕ΤΩ♠ ð∩⌠ΤΩ♠ υΩ≤ΣΤÿ (40) ΘΩ¬Ρ’ ΣΗΤΩ∞µµ⟩– ƒ∫:…Ω∞Ω•<√≅… υΩΤ⊇ςΚ‚≅… ].٤١-٣٦:سورة النجم، الآيات[ ≈ (41)

Macnaha aayadda waxaa waaye:" miyaan looga warraminnin wixii suxufti muuse ku yiillay, iyo kuwii ibraahim kii oofiyay, in aysan nafi danbi naf kale qaadeyn, ruuxna wuxuusan camalfalin uusan leheyn, camalkiisana la arki doono, kadibna looga abaal marin doono si buuxda ".

ΩΤŠ Ω⇐Σ≤ΨΤπ’ΣΤ Ω⟨λΩ∼Ω™<√≅… †ΩΤπ∼⇓ϑ⟩Ÿ√≅… (16) Σ⟨Ω≤Ψ›‚≅…Ω β⁄κΩ υϖΩ⊆ΤŠςΚ…Ω (17) … :قال تعالىϑðΜΞ… …ΩϒΗΤΩ∑ Ψ⊃ς√ Ψ∪Σ™ϑ⟩±√≅… υς√ΡΚ‚≅… (18) Ψ∪Σ™Σ″ Ω¬∼ΤΨ∑.Ω≤ΤŠΞΜ… υΩ♠Σ∨Ω (19)

].١٩-١٦:سورة الأعلى، الآيات[ ≈



-58-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"iskaba dhaafe waxaad dooraneysaan noloshi sokeysay, aakhiro ayaana kheyr badan baaqina ah, arrintaaasna wexey ku sugantahay suxufti hore, suxufti ibraahin iyo muuse".



-59-

Rukniga afaraad Rumeynta rususha

(1)- Rumeynta rususha nabadgelyo dushooda ha ahaatee:

waa mid kamid ah arkaanta iimanka mana sugmayo iimaanka adoonka asaga la'aantiis.

Rumeynta rusushuna waa ictiqaad go'an in Alle rusul u doortay gaarsiinta risaalooyinkiisa,qofki raacana wuu hanuunay, qofki caasiyana wuu baadiyoobay, rusushuna wey gaarsiiyeen, wixi Alle ku soo dejiyay gaarsiin cad, amaanadina wey guteen ummadfana wey u naseexadeeyeen, Allena wey u jihaadeen jihaad dhab ah, xujadina wey oogeen, ma beddelin mana qarin wax kamid ah risaaladi loo soo dhiibay,waxaanna rumeyneynaa kuwi Alle noo magacaabay iyo kuwa uusan noo magacaabin, rasuul walbana wuxuu ku bishaareeyaa kan kadanbeeyo, kan danbana kuwa kahorreeyo ayuu rumeeyaa.

…ϖΝ…ΤΡ√ΣΤ∈ †ΥφΤΤΤΤ⇒Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ :†Ω∨Ω ΩΞ∞⇓ΚΡ… †Ω⇒ΤΤ∼ς√ΞΜ… :†Ω∨Ω ΩΞ∞⇓ΚΡ… υϖς√ΞΜ… ðψΓΤΤΨ∑.Ω≤ΤŠΞΜ … :قال تعالى Ω∼Ψ⊕ΗΤΤΩΤ∧⌠♠ΞΜ…Ω Ω⊂ΗΤΩ™⌠♠ΞΜ…Ω ð‡Σ⊆⊕ΩΤÿΩ Ψ•†Ω‰Τ⌠♠ςΚ‚≅…Ω :†Ω∨Ω ðΨΤΡΚ… υΩ♠Σ∨ υΩ♥∼Ψ∅Ω

:†Ω∨Ω ƒΨΤΡΚ… φΘΣ∼Ξ‰Πς⇒√≅… ⇑Ψ∨ ψΞΨΘΤŠΘΩ⁄ ‚Ω Σ⊄ΘΞ≤Ω⊃ΣΤ⇓ Ω⇐κΩŠ ξŸΩšΚς… ψΣ⇒ΤΘΨ∨ Ω ΙΣΤς√Σ⇑ð<µš



-60-

Ω⇐Σ∧Ψ∏⌠♥Σ∨ (136) ≈ ]١٣٦:سورة البقرة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" dhaha waxaan rumeynay Alle iyo wixi naloo soo dejiyay iyo wixi loo soo dejiyay ibraahim iyo ismaaciil iyo isxaaq iyo yacquub iyo carurtiisii, iyo wixi la siiyay muuse iyo ciise iyo wixi laga siiyay nabiyada xaga rabbigood ma kala geyneyno dhexdooda annagana asaga ayaan u hoggaansannay".

Qofki beeniya rasuul wuxuu beeniyay kii rumeeyay, qofki caasiyana wuxuu caasiyay kii amray in la adeeco.

ΘΩ⇐ΜΞ… φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅… Ω⇐Σ≤Σ⊃<∇Ωÿ Ψϑð/≅†ΨŠ −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω Ω⇐ΣŸÿΞ≤ΣΤÿΩ ⇐Κς… Ν…ΣΤ∈ΘΞ≤Ω⊃ΣΤÿ … :قال تعـالى Ω⇐κΤΩŠ ϑðΨ/≅… −ΨΨ∏Σ♠Σ⁄Ω φΡ√Σ⊆ΩΤÿΩ Σ⇑Ψ∨ΣΤ⇓ ω×⊕Ω‰ΨŠ Σ≤Σ⊃|ΩΤ⇓ΩΩ ω×⊕Ω‰ΨŠ Ω⇐ΣŸÿΞ≤ΣΤÿΩ

⇐Κς… Ν…ΣϒΨΠςΩΤÿ Ω⇐κΩŠ ð∠Ψ√.ς′ „∼Ψ‰Ω♠ (150) ð∠ΜΞ;ΗΤΤς√ΟΚΡ… Σ¬Σ∑ Ω⇐Σ≤Ψ⊃ΗΤς∇<√≅… &†Θ⊥Τ⊆Ωš †ΩΤ⇓ŸΤΩΤ∅ςΚ…Ω Ω⇑ÿΞ≤Ψ⊃ΗΤς∇<∏Ψ√ †_ΤŠ…ΩϒΩ∅ †_Τ⇒∼ΤΞΘΣ∨ (151) ≈ ]١٥١، ١٥٠:سورة النساء، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwa ku gaaloobay alla iyo rusushiisa doonayana in ay kala geeyaaan Alle iyo rusushiisa, dhahayana waxaan rumeyneyna qaar, oo ku gaaloobeynaa qaar, doonayana in ay ka samaystaan kaas dhexdiisa jid, kuwaas waaye gaalada runta ah, waxaana u diyaarinay gaalada cadaab dulleeya "



-61-

(2) – xaqiiqada nabinnimada: Nabinnimadu waa waasida u dhexeyso Alle iyo

abuurkiisa si uu u gaarsiiyo sharcigiisa, wuxuuna ku galladeystaa Alle cidduu doono oo addoomankiisa ah, wuxuuna u doortaa cidduu doono oo khalqigiisa ah, umana ahaannin doorashadaasi cid aan Alle aheyn.

…ϑðΣ/≅… Ψ⊃ς≠π±ΩΤÿ φ⇔Ψ∨ Ψ◊Ω|ΜΞ;ΗΤΤς∏Ω∧<√≅… „Σ♠Σ⁄ φ⇔Ψ∨Ω &Ξ♣†Πς⇒√≅… ΥφΜΞ … :قال تعالىΩϑð/≅… =Σ⊗∼Ψ∧Ω♠ χ⁄κΨ±ΩΤŠ (75) ≈ ]٧٥:سورة الحج، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle wuxuu ka dooranyaa malaa’ikta rusul iyo dadka, Allena waa maqle arag badan "

Nabinnimaduna waa hibo ee kasab ma ahan, lagumana gaaro daaco iyo cibaado badni, mana ku timaado doorasho nabi iyo dalabkiisa, wax kalena ma ahane waa doorasho Alle.

ϑðΣ/≅… ⌡Ψ‰ΩΤµµð– ΨΤ∼ς√ΜΞ… ⇑Ω∨ Σ∫:†ΤΩ↑Ωÿ ϖΨŸΩΤÿΩ Ψ∼Τς√ΜΞ… ⇑Ω∨ ⟩ˆ∼ΨΤ⇒ΣΤÿ (13).. .… :قال تعـالى ].١٣:سورة الشورى، الآية[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle wuxuu u doortaa xaggiisa ciddi uu doono, wuxuna u hanuuniyaa xaggiisa ciddi soo noqoto "

(3)– xikmada laga leeyahay diridda rususha: (b) – addoomanka oo laga saaro cibaadada



-62-

addoomanka loona saaro xornimada cibaadada Alle.

سورة الأنبيـاء، [ ≈ Ω∨Ω ð∠ΗΤΤΩΤ⇒<∏Ω♠⁄ςΚ… ‚ΠςΜΞ… ⊥◊Ω∧šΩ⁄ φκΨ∧ς∏ΗΤΩ⊕<∏ΠΨ√ (107)†: …:قال تعالى

].١٠٧:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"kuuma dirin in aad

raxmad u tahay caalamiinta mooyaane" (t) – In la ogaado Alle wuxuu u abuuray khalqiga oo

ah cibaadadiisa iyo kaliyeyntiisa, taasna lama ogaan karo rususha uu Alle kasoo doortay khalqigiisa la'aantood.

ŸΩ⊆ς√Ω †ΩΤ⇒Τ‘Ω⊕ΩΤŠ ℑ ΘΞΣ ξ◊ΤΤΘΩ∨ΡΚ… ‚ΖΣ♠ΩΘ⁄ γ⇐Κς… Ν…ΣŸΣΤ‰∅≅… ϑðΩ/≅… Ν…Σ‰Ψ⇒ΩΤ–≅…Ω … :قال تعالى ∃ð‹Σ⊕ΗΤϑð≠√≅…...≈ ]٣٦:سورة النحل، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"waxaan soo saarnay ummad walba dhexdeeda rasuul in Alle ay caabudaan, daaquutkana ka fogaadaan ".

(j) – in dadka xujada lagu oogo.

ــالى ــال تع …≅/„Σ♠ΘΣ⁄ Ω⇑ÿΞ≤ΠΨ↑ΩΤ‰ΘΣ∨ Ω⇑ÿΨ⁄Ψϒ⇒Σ∨Ω Πς„ΩΛΨ√ Ω⇐Ρ∇ΩΤÿ Ξ♣†Πς⇒∏Ψ√ ς∏Ω∅ ϑðΨ … :ق=Σ◊ΘΩ•Σš ΩŸ⊕ΩΤŠ &ΞΣ♠ΘΣ≤√≅… Ω⇐†ΩΩ ϑðΣ/≅… …[∞ÿΞ∞Ω∅ †_Τ∧∼Ψ∇Ωš (165) ≈ ] ،ــساء ــورة الن س

].١٦٥:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" rusul bishaareeyo

digana si ayna ugu yeelan dadka xujo Alle rususha ka dib, Allena waa awood badne xikmad badan"

(x) – in la caddeeyo qeybka qaarkiis oo aan lagu ogaankarin caqli, sida magacda Alle, iyo sifaadkiisa, iyo



-63-

malaa’ikta iyo maalinta aakhiro ….. (kh) – rusuhsa oo ah ku dayasho wanaagsan oo Alle

ku dhameestiray akhlaaq sarreysa, kana ilaaliyay wixi shubuhaat ah iyo wixi shahawaat ah,

سورة الأنعام، [ ≈...…≅∋>ΜΞ;ΗΤΤς√ΟΚΡ… Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… ΩŸΩ∑ ∃ϑðΣ/≅… Σ¬ΣΗΤΩŸΤΣΨ‰ΩΤ⊇ %ΨŸΩΤ∠ … :قال تعالى

].٩٠:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" kuwaas waa kuwii

Alle hanuuniyay ee hanuunkooda ku dayso "

سـورة الممتحنـة، [≈...ŸΩ⊆ς√ Ω⇐†ς ψΡ∇ς√ ⌠¬Ξ∼Ψ⊇ δ⟨ΩπΤ♠ΡΚ… β◊Ω⇒Ω♥Ωš … :قال تعـالى

].٦:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa idinkugu

ahaday rasuulka Alle dayasho wanaagsan" (d) – wanaajinta nafta iyo daahirinteeda iyo uga

digitaankeeda wax walba oo halligaya.

∅ΩΤΣ∑ ΨϒΠς√≅… ðΩ⊕ΩŠ ℑ Ω⇑ΓΤΤΘΨ∼ΤΘΨ∨ΡΚ‚≅… ‚_Σ♠Ω⁄ ¬Σ⇒ΤΘΨ∨ Ν…Ρ∏ΤΤΩÿ ⌠¬Ξ∼Τς∏Ω … :قال تعـالى −ΨΨΤΗΤΩÿ…ƒ∫ ⌠¬Ξ∼ΠΨΩ∞ΣÿΩ Σ¬ΣΣ∧ΠΨ∏Ω⊕ΣÿΩ ðˆΗΤΩΨ∇<√≅… Ω◊Ω∧<∇Ψ™<√≅…Ω...≈ ] ،ســورة الجمعــة

].٢:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" Alle waa kii ka soo

saaray ummiyiinta rasuul ka mid ah, ku akhrinaya dushooda aayaatkiisa, daahirinayana, barayana kitaabka iyo sunnada"

رواه " إنما بعثت لأتمم مكارم الأخلاق " :وقال صلى االله عليه وسلم .أحمد والحاكم



-64-

Nabiga wuxuu yiri:"waxaa uun ley soo saaray si aan u dhammeystiro akhlaaqda wanaagsan ".

(4) – shaqooyinka rususha: rususha Alle howlo waa weyn ayay qabteen

waxana ka mid ah: (b)– gaarsiinta shareecada iyo dadka oo loogu yeero

cibadada Alle oo kaliya,iyo in la tuuro cibaadada waxa Alle ka soo haray.

φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅… Ω⇐Σ⊕ΠΨ∏ΩΤ‰ΣΤÿ γŒΗΤς∏ΗΤΩ♠Ξ⁄ ϑðΨ/≅… ΙΣΩΤ⇓⌠ΤΩ↑µµðΩ ‚ΩΩ Ω⇐⌠ΤΩ↑µµð … :قــال تعــالى…[ŸΩšςΚ… ‚ΠςΜΞ… ϑðΩ%/≅… υΩ⊃ΩΩ Ψϑð/≅†ΨŠ †Τ_‰∼Ψ♥Ωš (39) ≈] ٣٩:سورة الأحزاب، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwa gaarsiinaya risaalooyinka Alle, kana cabsanaya, kana cabsaneynin cidna Alle maahane, Alle wuu ku filanyahay xisaabiye ".

(t) – caddenta wixi lasoo dejiyay oo diin ah.

ــالى ــال تعـ …ΩΤ⇒<√Ω∞⇓Κς…Ω ð∠∼ς√ΜΞ… Ω≤ΤΠΨϒ√≅… Ω⇐ΠΞκΩ‰ΣΨ√ Ξ♣†Πς⇒Ψ∏√ †Ω∨ ΩΘΞ∞ΣΤ⇓ ⌠¬Ξ∼ς√ΞΜ†: … :قـ¬ΣΠς∏Ω⊕ς√Ω Ω⇐Σ≤Πς∇Ω⊃ΩΩΤÿ (44) ≈ ]٤٤:سورة النحل، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaan kuu soo dejinnay quraanka, si aad ugu caddeyso dadka waxa loo soo dejiyay,waxeyna mudan yihiin in ay fikiraan".

(j) – in ay tusaan ummadda kheyrka, ugana digaan sharta,ugu bishaareeyaan abaalmarin ugan- a digaan ciqaab.



-65-

].١٦٥:سورة النساء، الآية[ ≈...„Σ♠ΘΣ⁄ Ω⇑ÿΞ≤ΠΨ↑ΩΤ‰ΘΣ∨ Ω⇑ÿΨ⁄Ψϒ⇒Σ∨Ω … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" rusul bishaareeyo digana si ayna ugu yeelan dadka xujo Alle rususha ka dib, Allena waa awood badne xikmad badan". (x) – in lagu hagaajiyo dadka dayasho wanaagsan iyo raacid suubban hadal iyo falba.

(kh) – in lagu oogo sharcigi Alle addoomanka dhexdooda laguna camal falo.

(d)–iny ku marqaati kacaan ummadahooda maalinta qiyaamo, gaarsiiyeenna gaarsiin cad.

∅ð∪∼ς∇ΩΤ⊇ …ς′ΞΜ… †Ω⇒ΤΤΛΨ– ⇑Ψ∨ ΘΞΣ Ψ>◊ΤϑðΤΤ∨ΡΚ… ξŸΤΤ∼ΞΩ↑ΨΤŠ †Ω⇒ΤΤΛΨ–Ω ð∠ΨŠ υς∏Ω … :قال تعالى Ψ∫:‚ΩΣ;ΗΤΤΩ∑ …_Ÿ∼ΤΤΞΩ→ (41) ≈ ]٤١:سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" sidey ahaan markaan ka keenno ummad walba marag, aan kuu keenno adigana (rasuulka ) marag kuwaas dushooda "

(5)– islaamka waa diinka rususha oo dhan: ].١٩:سورة آل عمران، الآية[ ≈ ...…≅ΘΩ⇐ΜΞ… φ⇔ΤÿΠΨŸ√≅… ΩŸ⇒Ψ∅ ϑðΨ/≅… %⟩ψΗΤς∏⌠♠‚ΞΜ … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" diintu Alle aktiisa waa islaamka"

Rusushuna kulligood waxey u yeerayaan cibaadada Alle kaliya iyo in la tuuro cibaadada waxa kasoo haro.

Shareecada rususha wey kala duwantahay laakiin



-66-

waxey isku raacsan yihiin asalka ah towxiidka. .رواه البخاري)) الأنبياء إخوة لعلات : (( قال صلى االله عليه وسلم

Nabiguna wuxuu yiri:" anbiyadu waa walaalo kala hooyo ah".

(6)– rusushu waa bashar mana oga qeybka: qeybka ogaalkiisa waa wax gaar u ah ilaahnimada

mana ahan sifaadka anbiyada, maxaa yeelay ayagu waa dad la mida dadka, wey cunaan, cabbaan guursadaan,seexdaan, xanuunsadaan, daalaanna.

ــالى ــال تعـ …Ω∨Ω †ΤΩΤ⇒<∏φΤΤ♠⁄ςΚ… ð∠ς∏Τ‰ΩΤ∈ Ω⇑Ψ∨ φκΨ∏φΤΤ♠⌠≤Σ∧<√≅… :‚ΠςΜΞ… ⌠¬ΣΠςΤ⇓ΞΜ†: … :قـΩ⇐Ρ∏ΣΚ<†Ω∼ς√ Ω⋅†ΤΤΩ⊕ϑð≠√≅… φΣ↑∧ΩΤÿΩ ℑ γ%⊄…ΩπΤ♠ΚΚς‚≅…...≈ ] ،ســورة الفرقــان

].٢٠:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" ma dirin hortaa

rusul illaa ay ahaayeen kuwa cuna cuntada, dhex socdana suuqyada "

ŸΩ⊆ς√Ω †ΩΤ⇒<∏Ω♠⁄ςΚ… „Σ♠Σ⁄ ⇑ΨΘ∨ ð∠Ψ∏‰ΩΤ∈ †ΩΤ⇒<∏Ω⊕Ω–Ω ⌠¬Σς√ †_–.ΩƒΚς… _&◊ΩΘΤÿΘΨ⁄Σ′Ω … :قال تعالى ].٣٨:سورة الرعد، الآية [≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa dhab ah in aan dirnay rusul hortaa, waxaana u yeelnay xaasas iyo ilmo"

Rusushana waxaa ku dhaco waxa dadka ku dhaco oo: murug, farax, dadaal, firfircooni ah, wax kalena ma ahane



-67-

Alle ayaa wuxuu u doortay in ay gaarsiiyaan diintiisa, mana oga qeybka wuxuu Alle ogeysiiyo maahane.

ــالى ــال تع ∨Σ¬Ψ∏ΗΤΩ∅ γˆ∼Ω⊕<√≅… ð„ΤΩΤ⊇ Σ≤Ξπℵ≠Σÿ ς∏Ω∅ ,−ΨΨ‰Τ∼Ω∅ …[ŸΩšςΚ… (26) ‚ΠςΜΞ… Ξ⇑Ω … :قυΩ∝ΩΤπ⁄≅… ⇑Ψ∨ ξΣ♠ΩΘ⁄ ΙΣΠς⇓ΞΜ†ΩΤ⊇ ⟩∠Ρ∏π♥Ωÿ ?⇑Ψ∨ Ξ⇐κΤΩŠ ΨΤÿΩŸΩÿ ⌠⇑Ψ∨Ω −ΨΨ⊃<∏Ω …_ŸΩ″Ω⁄ (27)

].٢٧ ، ٢٦سورة الجن، الآيتان [ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle waa kii qeybka ogaay, mana daalicinayo qeybkiisa ruux, cidda uu karraalli noqdo mooyaane oo rasuul ah, asagoo dhigayo hortiisa iyo gadaashiisa ilaalo mala'ig ah".

(7) – dhowrsanaanta rususha: Alle wuxuu u doortay gaarsiinta risaalooyinkiisa

kuwa ugu wanaagsan khalqigiisa,uguna dhameystiran abuur iyo akhlaaq,wuxuuna ka dhowray danbiyada waa weyn, kana beri yeelay ceeb walba si ay u gaarsiiyaan umadahooda waxyiga Alle, ummadduna waxey isku raacday in ay ka dhowrsan yihiin in ay wax ku daraan ama ka dhimaan waxa ay Alle ka gaarsiinayaan.

ــالى ــال تع √ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩΤÿ ΣΣ♠ΘΩ≤√≅… <⊗ΤΠΨ∏ΩΤŠ :†Ω∨ ΩΞ∞⇓ΚΡ… ð∠∼ς√ΜΞ… ⇑Ψ∨ ð∃∠ΨΘΤŠΘΩ⁄ ⇐ΜΞ…Ω ψΠς† … :قΩ⊕πΤ⊃ΩΤ †Ω∧ΩΤ⊇ ðŒπΤΤ⊕Πς∏ΩΤŠ Ι&ΣΩΤς√†Ω♠Ψ⁄ ΣϑðϑðΣ/≅…Ω ð∠Σ∧Ψ±⊕ΩΤÿ Ω⇑Ψ∨ %Ξ♣†Πς⇒√≅… ≈ ] ــورة سـ

].٦٧:المائدة، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" rasuulki Allow



-68-

gaarsii wixi lagaaga soo dejiyay xagga rabbigaa, hadaan sameynna ma gaarsiin risaaladiisi,allana kaa dhowrayo dadka".

ــالى ــال تع φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅… Ω⇐Σ⊕ΠΨ∏ΩΤ‰ΣΤÿ γŒΗΤς∏ΗΤΩ♠Ξ⁄ ϑðΨ/≅… ΙΣΩΤ⇓⌠ΤΩ↑µµðΩ ‚ΩΩ Ω⇐⌠ΤΩ↑µµð … :ق…[ŸΩšςΚ… ‚ΠςΜΞ… ϑðΩ%/≅…...≈ ]٣٩:سورة الأحزاب، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwa gaarsiinaya risaalooyinka Alle, kana cabsanaya, kana cabsaneynin cidna Alle maahane, Alle wuu ku filanyahay xisaabiye ".

√ðψς∏⊕ΩΤ∼ΨΠ√ ⇐Κς… ŸΤΩΤ∈ Ν…Σ⊕ς∏ΤŠςΚ… γŒΗΤς∏ΗΤΩ♠Ψ⁄ ¬ΞΘΨΤŠΩ⁄ ð•†ΩšςΚ…Ω †Ω∧ΨŠ ¬ΞΤÿΩŸς … :قال تعـالى υΩ±šςΚ…Ω ΘΩΡ ]∫πΩ→ …Ω= ΩŸΩ∅ (28) ≈ ]٢٨:سورة الجن، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" si uu u ogaado in ay gaarsiiyeen risaaladihii rabbigood, wuxuna ku koobay ogaal waxa aktooda ahaaday, wuxuuna ku koobay wax walba tiro"

Haddii ay ka soo baxdo mid ka mid ah ayaga danbiyo yar yar aan xiriir la leheyn gaarsiinta risaalada waa loo caddeynayaa, degdeg ayayna Alle ugu towba keenaan uguna soo noqdaan, waxeyna ku helayaan Alle u noqoshadaas darajo kasarreysa darajadoodi hore, sababtuna waxaa waaye Alle oo u gaar yeelay anbiyadiisa akhlaaq dhammeystiran iyo sifooyinka kheyrka, kana nazahay wax walba oo ka dhimayo sharaftooda iyo darajadooda.



-69-

(8)– Tirada anbiyada iyo rususha iyo kuwa ugu fadliga badan:

waxaa sugnaaday tirada rususha in ay tahay saddex boqol iyo dhowr iyo toban,

ثلاثمائة وخمس " :لقوله صلى االله عليه وسلم لما سئل عن عدد الرسل .رواه الحاكم" عشرة جما غفيرا

Waxaa daliil u ah arrintaas xadiithka nabiga uu ku leeyahay marki la weydiiyay tirada nabiyada:"saddex boqol iyo shan iyo toban kulansan oo badan" xaakim baa weriyay.

Nabiyadana intaa way ka badan yihiin, waxaana ka mid ah qaar Alle nooga sheekeeyay kitaabkiisa, iyo qaar uusan nooga sheekeyn, wuxuuna kitaabkiisa ku magacaabay shan iyo labaatan nabi iyo rasuul

ــالى ــال تعـ √„Σ♠Σ⁄Ω ŸΩΤ∈ ¬ΣΗΤΩΤ⇒π±Ω±ΩΤ∈ ð∠∼ς∏Ω∅ ⇑Ψ∨ Σ‰ΩΤ∈ „Σ♠Σ⁄Ω ¬Πς … :قـ¬Σπ±Σ±πΤ⊆ΩΤ⇓ &ð∠∼ς∏Ω∅...≈ ]١٦٤:سورة النساء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" iyo rusul aan kaaga sheekeynay iyo rusul aannan kaaga sheekeynin ".

⇓ð∠<∏ΨΤΩ :†Ω⇒ΤΤΣΘΩ•Σš :†ΩΗΤΤΩΤ⇒∼ΩΤ…ƒ∫ ðψ∼ΤΨ∑.Ω≤ΤŠΞΜ… υς∏Ω∅ −&ΨΨ∨⌠ΤΩΤ∈ Σ⊗ΤΩΤ⊇⌠≤ΤΩΤ … :قـــال تعـــالىξŒΗΤΩ–Ω⁄Ω ⇑ΘΩ∨ Σ%∫:†ΤΩ↑ΠςΤ⇓ ΘΩ⇐ΜΞ… ð∠ΠςŠΩ⁄ ψ∼Ψ∇Ωš χψ∼Ψ∏ΩΤ∅ (83) †Ω⇒ΤΤ‰ΤΩ∑ΩΩ ,ΙΣΤς√ Ω⊂ΗΤΤΩ™♠ΞΜ…

&ð‡Σ⊆⊕ΩΤÿΩ ϑΖ„Σ †&ΤΩΤ⇒ΤÿΩŸΩ∑ †[ΤšΣΤ⇓Ω †ΤΩΤ⇒ΤÿΩŸΩ∑ ⇑Ψ∨ Σ∃‰ΤΩΤ∈ ⇑Ψ∨Ω −ΨΨΤΘΩΤÿΘΞ⁄Σ′ Ω ΙΣ…Ω



-70-

Ω⇑ΗΤΩ∧∼ς∏ΤΣ♠Ω ð‡ΘΣΤÿςΚ…Ω ð∪Σ♠ΣΤÿΩ υΩ♠Σ∨Ω &Ω⇐Σ≤ΗΤΩ∑Ω ð∠Ψ√.ςϒΩΩ Ξ∞•ΩΤ⇓ Ω⇐κΨ⇒Ψ♥™Σ∧<√≅… (84) †ΘΩΤÿΞ≤ΩΩƒΩ υΩ∼π™ΩΤÿΩ υΩ♥∼Ψ∅Ω ∃ð♣†Ω∼Τ<√ΞΜ…Ω ΘβΡ Ω⇑ΨΘ∨

φκΨ™Ψ∏ΗΤΥφΤΤ±√≅… (85) Ω∼Ψ⊕ΗΤΩΤ∧♠ΞΜ…Ω Ω⊗Ω♥Ω∼<√≅…Ω ð♦Σ⇓ΩΤÿΩ &†_ΤΤ≡Ρ√Ω ⊥ν„ΣΩ †Ω⇒<∏ϑð∝ΩΤ⊇ ς∏Ω∅ Ω⇐κΨ∧ς∏ΗΤΩ⊕<√≅… (86) ⌠⇑Ψ∨Ω ψΞΜΞ:†ΩΤŠ…ƒ∫ ⌠¬ΞΨΗΤΘΩΤÿΘΞ⁄Σ′Ω ∃⌠¬ΞΨ⇓.ΩΞΜ…Ω ⌠¬ΣΗΤΩΤ⇒∼Ω‰ΩΤ–≅…Ω

ψΣΗΤΩΤ⇒ΤΤÿΩŸΩ∑Ω υς√ΞΜ… ξ•.Ω≤γ″ ξψ∼Ψ⊆ΩΤΤ♥ΘΣ∨ (87) ≈] ٨٧-٨٣:سورة الأنعام، الآيات.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" taasi waa xujadanadi aan ku siinay ibraahiim qoomkiisa dushooda, waxaan kor u qaadeynnaa darjaad qofkaan doonno, rabbigaana waa xikmad iyo cilmi badan yahay, waxaan u hibeynay isxaaq iyo yacquub, mid walibana waan hanuuninay, nuuxna waan hanuuninnay ka hor, caruurtiisina waxaa kamid ah daawuud iyo suleymaan iyo ayuub iyo yuusuf iyo muuse iyo haaruun, sidaa soo kale ayaanna u abaal marinnaa kuwa wanaajiyo, iyo zakariye iyo yaxye iyo ciise iyo ilyaas, mid walibana kuwa suubban ayuu ka tirsan yahay, iyo ismaaciil iyo yasac iyo yonis iyo luudh mid walibana waxaan ka fadilnay caalamka, iyo aabayaalkood iyo faracoodi iyo walaalahood, waan doorannay waana ku hanuuninnay jidka toosan".

Allena wuu kala fadilay nabiyada.



-71-

سورة الإسراء، [ ≈...ŸΤΩ⊆ς√Ω †ΩΤ⇒<∏ϑð∝ΩΤ⊇ ð×⊕ΩΤŠ Ω⇑ΓϑγΤΤ∼Ψ‰Πς⇒√≅… υς∏Ω∅ ω∃×⊕ΩŠ...… :قال تعالى

].٥٥:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa dhab ah in

aan ka fadilnay nabiyada qaarkood qaarka kale". Rusushana sidoo kale Alle waa kala fadilay.

سورة البقـرة، [ ≈...ð∠<∏Ψ ⟩Σ♠ΘΣ≤√≅… †Ω⇒<∏ϑðΤ∝ΩΤ⊇ ⌠¬ΣΩ∝⊕ΩΤŠ υς∏Ω∅ ∋ω×⊕ΩΤŠ … :قال تعالى

].٢٥٣:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" taasi waa rusushi,

waan ka fadilnay qaarkood qaarka kale ". Waxaana u fadli badan kuwii u saaxiibka ahaay

sugnaanta iyo niyada saaxibka u ahaa sugnaanta, waana: nuux, ibraahiin, muuse, ciise, iyo nabigeenna muxammad ah, dushooda nabad ha ahaatee.

ــالى ــال تع ــورة [ ≈...…≅√≥⁄Ψιπ″≅†ΩΤ⊇ †Ω∧ς Ω⁄ΩιΤΩ″ Ν…Ρ√ΟΡΚ… Ψζ∞Ω⊕<√≅… Ω⇑Ψ∨ ΞΣ♠ΘΣ … :ق س

].٣٥:الأحقاف، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" u sabar sida ay u

sabreen kuwii go'aanka lahaa ee rususha ka tirsanaa".

ــالى ــال تعـ ⇓ΜΞ…Ω †ΩΤ⇓πϒΤΩΚς… Ω⇑Ψ∨ Ω⇑ΓϑγΤΤ∼Ψ‰Πς⇒√≅… ⌠¬ΣΩ⊆ΗΤΩΤ‘∼Ψ∨ ð∠⇒Ψ∨Ω ⇑Ψ∨Ω ω—ΠΡ′> … :قـΩ¬∼Ψ∑.Ω≤ΤŠΜΞ…Ω υΩ♠Σ∨Ω Ω♥∼Ψ∅Ω Ξ⇑ΤŠ≅… Ω∃¬ΩΤÿ⌠≤ΤΩ∨ †ΩΤπ⇓ϒΩςΚ…Ω ¬Σ⇒Ψ∨ †[Τ⊆ΗΤΩΤ‘∼ΘΨ∨ †_ΤΤℵ≠∼Ψ∏Ω∅

].٧: الأحزاب، الآيةسورة[ ≈ (7)



-72-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaad xustaa waqti aan ka qaadnay nabiyada ballan iyo adiga iyo nuux iyo ibraahim iyo muuse iyo ciise inanki maryam, waana ka qaadnay ayaga ballan adag".

Muxammad-naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- ayaana ugu fadli badan rususha, kii ugu danbeeyay nabiyadana ah, iyo imaamka dadka dhowrsada, iyo sayidka ubadka aadan iyo imaamki anbiyada haddey kulmaan, iyo khadiibkoodi haddey wafdi u baxaan, iyo saaxibki maqaamki(istaagga aakhiro) mahadsanaa oy ku xasdayaan dadka oo dhan kuwi hore iyo kuwa danbe, waana saaxibki calanka mahadda iyo darki la imaanayay aakhiro, iyo kii u shafaaca qaadayay khalqiga maalinta qiyaamo, iyo saaxiibki wasiilada(waa darajada ugu sarreydo jannada) iyo fadliga, Allaana ku soo saaray shareeco tii ugu fadli badneed, kana yeelay ummaddiisa tan ugu kheyr badan ummad la soo saaray, una kulmiyay asaga iyo ummaddiisa dheeraad iyo wanaag dhaafiyay kuwii ka horreeyay ayagoo dadka ugu danbeeyo abuurid, ahna kuwa loo soo horsaari doono.

رواه مسلم " فضلت على الأنبياء بست " :قال صلى االله عليه وسلمNabiga wuxuu yiri: waxaa laygaga fadilay anbiyada

lix أنا سيد ولد آدم يوم القيامة وبيدي لواء : " وقال صلى االله عليه وسلم

" ة الحمد ولا فخر ، وما من نبي يومئذ آدم فمن سواه إلا تحت لوائي يوم القيام رواه أحمد والترمذي



-73-

Macnihiisana waa: aniga ayaa sayidka ilmaha aadan ah maalinta qiyaamo, gacanteyduuna ku jiraa calanka mahadda faan la’aan, mana jiro nabi aadan iyo kuwa kadanbeeyaba illaa uu hoos imaanayo calankeyga maalinta qiyaamo".

Kan ku xigo rasuulka xagga fadliga waa: nabi ibraahim khaliilki raxmaanka(kii Alle jeclaay), labada khaliil ayaa ugu fadli badan shanta nabi oo go'aanka la siiyay oo la fadilay, kadibna sadexda kale ayaa ku xigta

(9) – mucjisaadka nabiyada: Alle wuxuu ku adkeeyay rusushiisa aayado waa

weyn iyo mucjisooyin cad cad si ay ugu noqoto xujo sida: quraanka, dillaaci dayaxa, isku rogiddi usha abeeso, shinbirta oo dhoobo laga abuuro, iyo kuwa kale.

mucjisada khilaafsan caadada waxey daliil u tahay nabinimada runta ah, karaamadana(waa amarka khilaafsan caadada lana soconnin nabinnimo sheegasho) waxey daliil u tahay inuu run sheegayo kan nabinnimada runta ah ka marag kacay.

].٢٥:سورة الحديد، الآية[ ≈...ŸΤΩ⊆ς√ †ΩΤ⇒<∏Ω♠⁄ςΚ… †ΩΤ⇒ς∏Σ♠Σ⁄ γŒΗΤΩΤ⇒ΘΞ∼Ω‰<√≅†ΨŠ … :قال تعالى


ما من نبي من الأنبياء إلا وقد أوتي من : (( وقال صلى االله عليه وسلم



-74-

مثله البشر وإنما كان الذي أوتيته وحيا أوحاه إلي فأرجوا الآيات ما آمن على .متفق عليه)) أن أكون أكثر هم تابعا يوم القيامة

Nabiga wuxuu yiri: majiro nabi nabiyada kamid ah illaa la siiyay calaamado ayagoo kale ay ku rumeeyaan dadka, kuwa ley siiyayna waa waxyi lay waxyooday waxaana rajeynayaa in aan noqdo kan loogu raacid badan maalinta qiyaamo.

(10)–Rumeynta nabinnimada nabigeenna muxammad naxariis Alle iyo nabad gelyo dushiisa ha ahaatee:

rumeynta nabinnimadiisa waa: asal weyn oo iimaanka ka tirsan, mana sugmayo iimaanka addoonka la'aantiis.

√Ω∨Ω ψΠς√ ?⇑Ψ∨ΣΤÿ Ψϑð/≅†ΨŠ −ΨΨΤ√Σ♠Ω⁄Ω :†ΠςΤ⇓ΞΜ†ΩΤ⊇ †ΩΤ⇓ŸΤΩΤ∅ςΚ… Ω⇑ÿΞ≤Ψ⊃ΗΤς∇<∏Ψ⇑ … :قــال تعــالى…_⁄κΨ⊕Ω♠ (13) ≈ ]١٣:سورة الفتح، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ciddi aan rumeyn Alle iyo rasuulkiisa, annagu waxaan u diyaarinnay gaalada naarta ololeyso "

أمرت أن أقاتل الناس حتى يشهدوا أن لا إله " :وقال صلى االله عليه وسلم رواه مسلم " إلا االله وأني رسول االله

Waxuu yiri nabiga: waxaa ley amray dadka in aan la dagaalo inta ay ka qiraan inuusan jirin ilaah xaq lagu



-75-

caabudo Allaah mooyaane, anigana rasuulki Alle inaan ahay.

Rumeynta nabigana -naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- ma dhammeystirmeyo arrimaha soo socda la'aantood:

(1)- barashada nabigeenna, waana: muxammad bin cabdillaahi bin cabdil muddalib bin hashim.

haashimna waa qureysh, qureeshna waa carab, carabna waa ubadki ismaaciil ina ibraahiim alkahalil, da'diisuna waxey eheyd lixdan iyo saddex, afartan nabinnimada ka hor ayay eheyd, labaatan iyo seddaxna nabi iyo rasuul ayuu ahaay.

(2) – rumeynta waxa uu sheegay, iyo adeecidda waxa uu amray, ka fogaanshaha wax uu reebay, Allana aan lagu caabudin wax uu asiga sharciyeeyay maahane wax kale.

(3) – Rumeynta in uu yahay kii loo soo diray jinni iyo insiga, umana bannaano insi iyo jinni raaciddiisa maahane wax kale.

ــالى ــال تع ≈...–ΣΤ∈ †ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩΤÿ ⟩♣†Πς⇒√≅… ΨΠ⇓ΜΞ… ΣΣ♠Ω⁄ ϑðΨ/≅… ¬Σ|∼ς√ΜΞ… †[Τ⊕∼Ψ∧Ω … :ق

].١٥٨:سورة الأعراف، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:" ku dheh dadyahow anigu rasuulki Alle idiin soo diry baan ahay dhammaantiin"

(4) – rumeynta risaaladiisa, iyo in uu yahay nabiyada kan ugu fadli badan uguna danbeeyay.

].٤٠:سورة الأحزاب، الآية [≈...…≅√⇒Ψ∇ΗΤς√Ω ðΣ♠ΩΘ⁄ ϑðΨ/≅… ðψΩΤ†ΩΩ Ω%⇑ΓϑγΤΤ∼Ψ‰Πς⇑...… :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye: "...laakiin muxammad



-76-

waa rasuulkii Alle iyo kii lagu khatimay nabiyada". Iyo in uu yahay khaliil raxmaanka, sayidki ubadka

aadan, saaxiibki shafaacada weyneyd iy wasiilada (darajada u sareysa jannada), iyo saaxibka darka loo aroorayo, ummaddiisana ayada ayaa ugu kheyr badan ummadaha.

].١١٠:سورة آل عمران، الآية [≈...√∏Σ⇒Ρ Ω⁄κΤΩ ]◊ΤΤΠς∨ΡΚ… πŒΩ–Ξ≤πΤΤΡΚ… Ξ♣†Πς⇒Ψ¬⌠ … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaad aheydeen kuwa ugu kheyr badan ummad dadka loo soo saaro "

Ayaga ayaana jannada ugu badan, risaaladiisana waxey tirtirtay risaaladihi ka horreeyay oo dhan.

(5) – Alle wuxuu ku xoojiyay mucjisadi ugu weyneyd iyo aayaddi ugu caddeyd, waana quraannka Alle ka ilaaliyay beddelid.

ΣΤ∈ Ξ⇑ΜΞΠς√ γŒΩ⊕Ω∧ΩΤ–≅… ⟩♦⇓‚ΞΜ≅… ΘΣ⇑Ψ•<√≅…Ω υϖς∏Ω∅ ⇐Κς… Ν…ΣΤ<Κ†ΩΤÿ ΞπΤΤ‘Ψ∧ΨŠ … :قال تعـالى …ΩϒΗΤΩ∑ γ⇐…ƒ∫⌠≤ΤΣ⊆<√≅… ‚Ω Ω⇐ΣΤΚ<†Ωÿ −ΨΨπ∏‘Ψ∧ΨŠ ⌠Τς√Ω φ†ς ⌠¬Σ⟩∝⊕ΩΤŠ ω×⊕Ω‰Ψ√ …_⁄κΞςℵ≡ ].٨٨:سورة الإسراء، الآية[ ≈ (88)

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ku dheh hadday kulmaan insiga iyo jinniga si ay ula yimaadaan mid la mid ah quraankaan lama imaanayaan la midkiis, hadduu ahaado qaarkood qaarka kale kuwa u gargaaro"

سورة [ ≈ ΠςΤ⇓ΞΜ… Σ⇑™Ω⇓ †ΩΤ⇒<√ΘΩ∞ΩΤ⇓ Ω≤ΤΠΨϒ√≅… †ΠςΤ⇓ΜΞ…Ω ΙΣΩΤ√ Ω⇐Ρℵ≠Ψ⊃ΗΤΤΩ™ς√ (9)† … :قال تعالى

].٩:الحجر، الآية



-77-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"annaga ayaa soo dejinnay dikriga (quraanka) annaga ayaana ilaaliyayaal u ah".

(6) – in la rumeeyo rasuulka in uu gaarsiiyay risaaladi, ammaanadina gutay, ummaddana u naseexadeeyay, kheyr ummaddiisa uusan tusinna majiro, shar uuna uga diginna majirto.

ŸΩ⊆ς√ ⌠¬Σƒ∫:†Ω– χΣ♠Ω⁄ ⌠⇑ΨΘ∨ ⌠¬Σ|Ψ♥Σ⊃⇓Κς… ε∞ÿΞ∞Ω∅ Ψ∼ς∏Ω∅ ψΠΡΨ⇒Ω∅†Ω∨ °ÿΞ≤Ωš … :قال تعالى ¬Σ|∼ς∏Ω∅ φκΨ⇒Ψ∨Σ∧<√≅†ΨŠ χ∩Σ∫Ω⁄ χψ∼ΨšΘΩ⁄ (128) ≈] ١٢٨:سورة التوبة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa idiin yimid rasuul idinka tirsan, ku adagtahayna waxaad dhibsataan, idin ilaalin badan, muuminiintana u naxariis badan ".

ما من نبي بعثه االله في أمة قبلي إلا كان حقا عليه " : عليه وسلموقال صلى االله .رواه مسلم" أن يدل أمته على خير ما يعلمه لهم ويحذر أمته من شر ما يعلمه لهم

Macnihiisuna waa:majiro nabi Alle uu soo saaray hortey illaa xaq ay ku eheyd in uu ummaddiisa tuso kheyrka uu u ogyahay ugana digo sharta uu ogyahay".

(7) – jeclaantiisa, jacaylkiisana laga hormariyo jacaylka nafta iyo khalqiga oo dhan, iyo weyneyntiisa iyo ixtiraamkiisa iyo adeeciddiisa, taasina waa xuquuqda Alle u waajib yeelay nabigiisa, jacaylkiisa iyo adeeciddiisana waa jaceyl iyo addeecid Alle.

√ΣΤ∈ ⇐ΜΞ… ψΣ⇒Ρ Ω⇐ΘΣ‰Ψ™ΣΤ ϑðΩ/≅… ΨΤ⇓Σ⊕Ψ‰ΠςΤ≅†ΩΤ⊇ Σ¬Ρ∇‰Ψ‰™ΣΤÿ ϑðΣ/≅… ⌠≤Ψ⊃πΤΤ⊕ΩΤÿΩ ψΡ∇ς … :قال تعالى π%ψΡ∇ΩŠΣΤ⇓Σ′... ≈] ٣١:سورة آل عمران، الآية.[



-78-


لا يؤمن أحدكم حتى أكون أحب إليه من " :وقوله صلى االله عليه وسلم متفق عليه" ولده ووالده والناس أجمعين

Macnaha xadiiska waa: ma rumeynayo ruuxiin inta aan ka ahaado kan uu ka jecelyahay wiilk- iisa iyo waalidkiis iyo dadka oo dhan.

(8) – in lagu salliyo oo naxariir iyo nabad Alle loo weydiiyo, lana badiyo, bakhiilkuna waa kan agtiisa nabiga lagu sheego oo aan ku sallinnin.

ــالى ــال تع …≅√ΘΩ⇐ΜΞ… ϑðΩ/≅… ΙΣΩΤΩ|Μ;ΗΤςΤ∏Ω∨Ω Ω⇐ΡΠ∏ΤΩ±ΣΤÿ ς∏Ω∅ ϑγ&Ψ‰Πς⇒√≅… †ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩΤÿ Ω⇑ÿΨϒΠς … :قΝ…Σ⇒ΤΩ∨…ƒ∫ Ν…ΠΡ∏Ω″ ΨΤ∼ς∏Ω∅ Ν…Σ∧ΠΨ∏Ω♠Ω †[∧∼Ψ∏Τ♥ΩΤ (56) ≈ ]٥٦:سورة الأحزاب، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle iyo malaa'iktiisa waxey ku sallinayaan (ammaan) nabiga, war kuwii rumeeyow ku salliya dushiisa salaamana salaan.

من صلى علي صلاة واحدة صلى االله عليه " :ل صلى االله عليه وسلمقا .رواه مسلم" ا عشرا

Macnahiisa waa: Ruuxi igu salliyo hal salli Alle baa ku salliyo toban jeerr.

Wuxuuna sii fiican yahay salligu meelaha qaar sida: ataxyaatka salaadda, qunuutka, salaada janaasada, khudbada jimcaha, marka masaajidka la galayo iyo marka laga baxayo, marka la duceysanayo, marka la xusso iyo meelo kale.



-79-

(9) – nabiga iyo nabiyada oo dhan Alle aktiisa ayay ku nool yihiin nolol u dhexeyso nolosha adduunyo iyo tan aakhiro, kana wanaagsan tan shuhadada, laakiin ma ahan tii ay ku noolayeen adduunka, waa nolol sida ay u taal aannan ogeyn magaca dhimashadana kama reebeyso.

إن االله حرم على الأرض أن تاكل أجساد " :قال صلى االله عليه وسلم .رواه أبو داود والنسائي" الأنبياء

Macnihiisana waa: Alle wuu ka xarrimay dhulka inuu cuno jirarka anbiyada.

ما من مسلم يسلم علي إلا رد االله علي " :وقال صلى االله عليه وسلم .رواه أبو داود" م روحي كي أرد عليه السلا

nabiga wuxuu yiri: majiro muslim i salaamayo illaa haduu jiro Alle ayaa ruuxdeyda igu soo celiyo si aan uga celiyo salaanta

(10) – ixtiraamka nabiga waxaa ka mid ah in aan hadalka kor loogu qaadin agtiisa markuu noolaay iyo marki lagu salaamayo qabrigiisa.

ــالى ــال تع ″ΩΘΣΤÿΚς†Η;ΤΤΩÿ Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Ν…Σ⇒Ω∨…ƒ∫ ‚Ω Ν…;Σ⊕ΩΤ⊇⌠≤ΩΤ ¬Ρ∇ΩΤ.Ω″ςΚ… ð⊄ΩΤ⊇ γ‹Ω† … :قϑγΨ‰Πς⇒√≅… ‚ΩΩ Ν…Σ≤Ωµð– ΙΣς√ ΞΩ⊆<√≅†ΨŠ Ξ≤Ω•ς ¬Σ|Ψ∝⊕ΩΤŠ ∴×⊕Ω‰Ψ√ ⇐Κς… ð÷Ω‰µðš

¬Ρ∇Ρ∏ΗΤΩ∧∅ςΚ… ψΣ⇓Κς…Ω ‚Ω Ω⇐Σ≤Σ⊕πΤ↑ΩΤ (2) ≈ ]٢:سورة الحجرات، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" war kuwii rumeeyow ha u qaadina codkiina ka kor codka nabiga, hana ugu qaadina hadalka sida uu ugu qaadayo qaarkiin



-80-

qaarka kale, si uuna camalkiinnu u burin adinkoon dareemeyn".

Nabiga xurmeynta uu leeyahay markuu dhintay kadib waxey la mid tahay xurmeynta uu lahaay marki uu noolaaay, sidaas darteed waxaa waajib ah in aan u ixtiraanno sidi ay u ixtiraami jireen saxaabadi-allaha ka raali noqdee-, maxaa yeelay wexey ahaayeen dadka ugu raacid badan nabiga, ugana fog khilaafiddiisa iyo in lagu daro diinta Alle wax aan kamid ahayn.

(11)–in la jeclaado saxaabadiisa iyo ehlu baytkiisa iyo xaasaskiisa, lana jeclaado dhammaantood lagana digtoonaado in lacaayo, ama wax laga dhimo ama la duro, Alle baa raali ka noqday una doortay in ay naqdaan saxaabadi nabigiisa, kuna waajib yeelay umaddaan jeceelkooda.

φΣΤ⊆Ψ‰ΗΤϑð♥√≅…Ω Ω⇐Ρ√ΠςΚΚς‚≅… Ω⇑Ψ∨ Ω⇑ÿΞ≤Ψ•ΗΤΩΣ∧<√≅… Ψ⁄†Ω±⇓ΚΚς‚≅…Ω Ω⇑ÿΨϒΠς√≅…Ω … :قال تعالى¬Σ∑Σ⊕ΩΤ‰ΠςΤ≅… ω⇑ΗΤΩ♥šΜΞ†ΨŠ ƒΨ∂Πς⁄ ϑðΣ/≅… ⌠¬Σ⇒Ω∅ Ν…Σ∂Ω⁄Ω ΣΤΤ⇒Ω∅...≈ ] ،ــة ــورة التوب س

].١٠٠:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" kuwi kuwii kheyrka

u hormaray ee horreeyay oo ahaay muhaajiriinta iyo ansaarta iyo kuwii ku raacay wanaag, Allaa ka raali noqday iyaguna way ka raali noqdeen "

لا تسبوا أصحابي فو الذي نفسي بيده :" االله عليه وسلموقال صلى . رواه البخاري" لوأنفق أحدكم مثل أحد ذهبا مابلغ مد أحدهم ولا نصيفه

Nabiguna wuxuu yiri: ha caynina saxaabadeyda



-81-

waxaan ku dhaartay Allihi nafteyda gacantiisa ku jirtaye hadduu baxiyo midkiin buurta uxud oo kale oo dahaba ma gaarayo sacabada midkood oo fidsan waxa ku jira iyo barkoodba".

Wuxuuna ugu yeeray kuwi gadaashood yimid in ay danbi dhaaf Alle u weydiiyaan saxaabada, ayagana weydiistaan Alle inuu quluubtooda u gelinnin xiqdi iyo xasad.

√φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅…Ω Σ∫:†Ω– =⇑Ψ∨ ⌠¬Ψ∑ΨŸ⊕ΩΤŠ φΡ√Σ⊆ΩΤÿ †ΩΤ⇒ΘΩΤŠΩ⁄ ⌠≤ΤΨ⊃<∅≅… †φΤΤΤ⇒ς … :قال تعالى †Ω⇒ΨΤ⇓ΩΗΤ‚ΜΞγΩ φ⇔ΤÿΨϒΠς√≅… †ΩΤ⇓Σ⊆Ω‰Ω♠ Ξ⇑ΗΤΩ∧ÿ‚ΞΜ≅†ΨŠ ‚ΩΩ Ω⊕ðµ– ℑ †Ω⇒ΨΤŠΣΤ∏ΣΤ∈ ⊥ν„Ψ∅

Ω⇑ÿΨϒΠς∏ΠΨ√ Ν…Σ⇒Ω∨…ƒ∫ :†Ω⇒ΘΩΤŠΩ⁄ ð∠Πς⇓ΜΞ… χ∩Σ∫Ω⁄ ε¬∼ΨšΘΩ⁄ (10) ≈ ]١٠:سورة الحشر، الآية.[

Macnaha aayaddu waxaa waaye:" kuwi yimid gadaashood waxey leeyihiin: rabbigeennow noo denbi dhaaf, iyo walaalahenni nooga horreeyeen rumeynta, hana uga yeelin quluubteenna xasad kuwi rumeeyay, rabigeenow adiga naxariis badane baa tahaye".

(12) – in laga fogaado in la dhaafiyo nabiga xadkiisa, kaasna waa dhib weyn oo nebiga loo geysanaayo, maxaa yeelay nabigu waa uga digay ummaddiisa in ay kabadiyaan weyneyn, siiyaanna darajo uusan gaarin oo Alle la gaar yahay.

إنما أنا عبد فقولوا عبد االله ورسوله، لا أحب :"مقال صلى االله عليه وسل ". أن ترفعوني فوق مترلتي

Nabiga wuxuu yiri: waxaan uun ahay anigu addoon,



-82-

ee dhaha addoonki Alle iyo rasuulkiisi, ma jecli in aad ii qaaddaan ka kor darajadeyda "

" ت النصارى ابن مريم لا تطروني كما أطر" :وقال صلى االله عليه وسلم Waxaa kale oo uu yiri nabiga: ha xad gudbina

ammaantayda sida ay nasaaradu ugu xad gudbeen inanki maryan (nabi ciise ) "

Mana bannaano in nabiga la baryo ama kaalmo la weydiisto, iyo in lagu dawaafo qabrigiisa ama asaga loo nadriyo, ama lo gowraco, waxaa soo dhanna waa shirki, Allana waa reebay in la caabudo asaga cidaan aheyn.

kaasna waxaa ka horjeedo in nabiga aan la ixtiraamin, oo hoos loo dhigo ama la fududeysto, ama lagu jeesjeeso, waxaasoo dhanna waa islaam ka noqosho iyo gaalnimo.

ΣΤ∈ ΨΠς∏√≅†ΨŠΚς… −ΨΨΗΩΤΤÿ…ƒ∫Ω −ΨΨΤ√Σ♠Ω⁄Ω ψΣ⇒Ρ φΣ∫Ξ∞ΩΤ♥ΩΤ (65).. .… :قال تعالى‚Ω Ν…Σ⁄ΨϒΩπΤ⊕ΩΤ ŸΩΤ∈ ¬Σπ≤ΤΩ⊃ς ΩŸ⊕ΩΤŠ &ψΡ∇Ψ⇒ΗΤΩ∧ÿΞΜ… ...≈ ]٦٧ ، ٦٦: سورة التوبة، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ku dheh: ma Alle iyo aayaadkisa iyo rasuulkiisa ayaad ku jees jeeseyseen, ha cudurdaaranina waad gaalowdeen kadib rumeyntiinni"

Jeclaanta nabiga ee runta ahna waa tan keenta in lagu daysado hanuunkiisa lana raaco sunnadiisa lagana tago wax walba oo jidkiisa khilaafsan.

ΣΤ∈ ⇐ΜΞ… ψΣ⇒Ρ Ω⇐ΘΣ‰Ψ™ΣΤ ϑðΩ/≅… ΨΤ⇓Σ⊕Ψ‰ΠςΤ≅†ΩΤ⊇ Σ¬Ρ∇‰Ψ‰™ΣΤÿ ϑðΣ/≅… ⌠≤Ψ⊃πΤΤ⊕ΩΤÿΩ … :قال تعالى ψΡ∇ς√ π%ψΡ∇ΩŠΣΤ⇓Σ′... ≈ ]٣١:سورة آل عمران، الآية.[



-83-


Waxaa waajiba marka nabiga inaan la dhaafsiin meeshuu Alle joojiyay oon lasiin sifaad ilaahnimo, xaqiisana laga dhimin oo ah in aan la ixtiraamin ama la raacin hanuunkiisa iyo jidkiisa.

(13) – rumeynta nabiga waxba ma tareyso iyada oon lagu camal falin waxa uu la yimid, adeeciisana waa adeec Alle, caasintiisana waa caasin Alle, rumeynta nabiga iyo raaciddiisa ayay ku sugmeysaa raacida Alle.



-84-

Rukniga shanaad

Rumeynta maalinta aakhiro (1)- rumeynta maalinta akhiro:

Rumeynta maalinta aakhiro waa: in la ictiqaado in ay nolosha adduunyo dhammaaneyso lana gelayo ka dib daarti aakhiro, waxeyna ku billaabaneysaa dhimashada iyo nolosha barsakhiga ah(qabriga dhexdiisa) waxeyna sii mareysaa dhicidda qiyaamaha kadibna soo saaridi iyo kulminti iyo abaal marinti ilaa ay ka galaan dadka jannada ama naarta.

Rumeynta aakhirana waa rukni ka mid ah arkaanta iimaanka mana dhamestirmayo iimaanka addoonka ruknigaan la'aantiis, qofki inkiraana waa gaal.

سورة البقرة، [ ≈...…≅‚‹ΘΩ⇑Ψ∇ΗΤς√Ω ΘΩ⁄Ψι<√≅… ⌠⇑Ω∨ Ω⇑Ω∨…ƒ∫ Ψϑð/≅†ΨŠ Ψζ⌠ΤΩ∼<√≅…Ω Ξ≤Ψ.. .… :قال تعالى

].١٧٧:الآيةMacneheedana waxaa waaye:"… laakiin sama falaha

waa ruuxa ruumeeya Alle iyo maalinta aakhiro...". أن تؤمن باالله، :فأخبرني عن الإيمان؟ قال:وجاء في حديث جبريل

رواه ) وملائكته وكتبه ، ورسله واليوم الآخر ، وتؤمن بالقدر خيره وشره .مسلم



-85-

Macnaha xadiiska: jibriil baa nabiga ku yiri: iiga warran iimaanka ? markaa buu nabiga yiri: waa inaad rumeysid Alle, malaa’iktiisa, kutubtiisa, rusushiisa, maalinta aakhiro, iyo qadarka kheyrkiisa iyo shartiisa " muslim ayaa weriyay.

Waxaana waajiba in la rumeeyo wax yaabaha horu dhaca u ah maalinta aakhiro, ahna kuwa uu nabiga sheegay oo ah calaamadihi saacadda.

Waxeyna u kala qeybiyeen culimada calaamaadkaan labo qeyb:

(b)-calaamado yar yar: waana kuwa ku tusayo in ay dhawdahay saacaddi, aad ayayna u badan yihiin, wax badan oo ka midana way dhaceen haddeysan badankoodba dhicin.

waxaana kamid ah:soo saaridda nabiga, layaca ammaanada, qurxinta masaajida iyo ku faaniddeeda, xoolo jir guryo dhaadheer isugu faana, yahuudoo lala dagaalo, waqtiga oo isku dhawaado, camalkoo yaraada, fitankoo bata, dhimashadoo badata, zinada iyo xumaanta oo bdata.

].١:سورة القمر، الآية[ ≈ΨŒΩΤŠΩ≤ΩΤπΤ∈≅… Σ◊Ω∅†ϑð♥√≅… ςΠ⊂Ω↑⇓≅…Ω Σ≤Ω∧Ω⊆<√≅… (1) … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:"way dhowaatay saacaddi, waa dillaacay dayaxi".

(t)-calaamado waa weyn: waana kuwa imaanayo saacadda horteed, kuna digayo bilawga dhicitaanka saacadda, waana toban calaamadood, waxna kama soo bixin.

waxaana kamid ah: mahdi oo soo baxa, iyo dajaal, iyo ciise oo ka soo dega samada isagoo xaakim caadila ah



-86-

jebinayana saliibka dilayana dajaal iyo doofaarka, iyo yajuuj wama juju oo soobaxa,nabi ciise ayaana inkaari markaa bey dhimanayaan, iyo saddex dhul gooyo oo mid ka dhici doono bari, midina galbeed, midina jasiiradda carabta, iyo qiiq weyn oo samada ka soo bixi dadkana dabooli indhana tiri,iyo quraanka oo laga qaado dhulka lona qaado samada, iyo qoraxda oo ka soobaxdo galbeed, iyo soobixida daabbada(bahal),iyo naar weyn oo ka soo bixi doonto cadan una hogaamin doonto dadk dhulka shaam, ayada ayaana u danbeyso calaamdaha waa weyn.

اطلع النبي :روى مسلم عن حذيفة بن أسيد الغفاري رضي االله عنه قال. ما تذكرون ؟ قالوا نذكر الساعة:"اكر، فقالصلى االله عليه وسلم ونحن نتذ

الدخان،والدجال، والدابة، : إا لن تقوم حتى تروا قبلها عشر أيات، فذكر:قالوطلوع الشمس من مغرا ، ونزول عيسى ابن مريم ، ويأجوج ، وثلاثة

خسف بالمشرق ، وخسف بالمغرب ، وخسف بجزيرة العرب ، وآخر :خسوف ."يمن تطرد الناس إلى محشرهم ذلك نار تخرج من ال

Macnihiisana: wuxuu ka wariyay muslim xudeyfa ibn useyd al qifaari saxaabiga la yiraahdo raalli Allaha ka noqdee in uu yiri: nabiga ayaa nagu soo baxay anaga oo is xusuusinayna, markaa buu yiri maxaad xuseysaan ? markaa bey dheheen: waxaan xuseynaa saacadda. markaa buu yiri: ma istaageyso saacadda intaad ka aragtaan horteed toban calaamadood, wuxuuna sheegay: qiiqa, dajaal,daabada, qoraxda oo kasoobaxda galbeed, soo degidda ciise, yajuuj, saddex dhul gooyo: mid bari



-87-

kadhacaya iyo mid galbeed ah iyo mid jasiiradda carabta ka dhacaya, tan ugu danbeysa calaamadahana waa: dab ka so baxaya yaman oo dadka u eryaya meesha lagu kulminayo.

خر أمتي المهدي يسقيه االله يخرج في آ":وقال صلى االله عليه وسلم، وتخرج الأرض نباا، ويعطى المال صحاحا، وتكثر الماشية، وتعظم الأمة، الغيث

.رواه الحاكم في المستدرك"يعيش سبعا أو ثمانيا، يعني حججا Macnaha xadiiska waxa waaye: ummadayda danbe

waxaa kasoo baxaya mahdi, Allaana ku waraabinayo roob, dhulkana dhirtiisa ayuu soo saari, hantidana si badan ayuu u bixi doonaa, xooluhuna wey badan, uummadduna way weynaan, wuxuu noolaanayaa mahdigu toddobo ama siddeed sano".xaakim ayaa mustadraka ku weriyay.

Waxaana soo arooray calamadahan in ay iska soo daba bixi doonaan sida ay isaga daba daadato kuul xarigga laga gooyay, haddii ay mid ka mid ah soo baxdo kuwa kale ayaa raacayo, marka ay calamadahan dhammaadaanna saacaddi ayaa istaagi doonto.

Saacaddana waxaa loola jeedaa: maalinta ay dadku uga soo bixi doonaan qubuurtooda amrka Alle, si loo xisaabo, oo loogu nicmeeyo kii wanaagsanaay, loona cadaabo kii xumaay.

ــالى ــال تع ⇓Ω⋅Ωÿ Ω⇐Σ–Σ≤µµð Ω⇑Ψ∨ Ψ…ΩŸ–ΚΚς‚≅… †_Τ∅…Ω≤γ♠ ¬ΣΤΠςΤ⇓ςΚ†ς υς√ΞΜ… ξˆΣ±ΣΤ … :قΩ⇐Σ∝ΨΤ⊇Σÿ (43) ≈ ]٤٣:يةسورة المعارج، الآ.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" maalinta ay ka



-88-

baxayaan qubuurtooda si deg deg ah ayagood mooddo in calaamo loo taagay ay u deg degayaan "

Maalitanna quraanka wuxuu ku sheegay magacyo badan, wxaana ka mid ah:

(1)- maalita qiyaamo

].١:سورة القيامة، الآية[ ≈ Ω Σ¬Ψ♥πΤΤΤ∈ΚΡ… Ψζ⌠ΤΩ∼ΨŠ Ψ◊Ω∧ΗΤΩ∼Ψ⊆<√≅… (1)‚: … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaan ku dharanayaa maalinta qiyaamo "

(2)- Qaarica

].٢، ١:سورة القارعة، الآيتان[ ≈ Σ◊Ω∅Ψ⁄†φΤΤΤΤ⊆<√≅… (1) †Ω∨ Σ◊Ω∅Ψ⁄†Ω⊆<√≅… (2) … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" tan qalbiga garaaceyso waa maxay tan qalbiga garaceyso "

(3)- maalinta xisaabta

→ΘΩ⇐ΜΞ… Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… φΠΡ∏Ψ∝ΩΤÿ ⇑Ω∅ Ξ∼Ξ‰φΤΤ♠ ϑðΨ/≅… ⌠¬ΤΣς√ τ‡…ΩϒΩ∅ =ΣŸÿΨŸφΤΤ...… :قال تعالى †Ω∧ΨŠ Ν…Σ♥ΩΤΤ⇓ Ω⋅⌠ΤΩÿ γ‡†Ω♥Ψ™<√≅… (26) ≈ ]٢٦:سورة ص، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kuwa ka baadiyeynayo jidka Alle waxay leeyihiin cadaab daran hilmaankey hilmaameen maalinta abaal marinta darteed "

(4)- maalinta abaal marinta

ΘΩ⇐ΜΞ…Ω Ω⁄†Πς•Σ⊃<√≅… Ψ⊃ς√ ξψ∼Ψ™Ω– (14) †ΩΩΤ⇓⌠Τς∏π±Ωÿ Ω⋅Ωÿ Ξ⇑ÿΠΨŸ√≅… (15) … :قال تعـالى ].١٤ ، ١٣:سورة الانفطار، الآيتان[ ≈



-89-

Macnaha aayadda waxaa waaye:"faajiriinta naarta jaxiimo ayay ku jiraan, waxey gelayaan maalinta abaal marinta "

(5)- daama (musiibo kor ka imaanayso)

سـورة النازعـات، [ ≈ ς′ΜΞ†ΩΤ⊇ γ‹ƒ∫:†Ω– Σ◊ΘΩ∨:†ϑð≠√≅… υΩ⁄ιΡ∇<√≅… (34)… … :قال تعـالى

].٣٤:الآيةMacnaha aayaddana waxaa waaye: "haddii ay

timaado musiibadii weyned ". (6)- waaqica

].١:سورة الواقعة، الآية[ ≈ ς′ΞΜ… ΨΨŒΩ⊕ΩΤ∈Ω Σ◊Ω⊕Ψ∈…Ω<√≅… (1)… … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye: "haddey dhacdo dhacdadi "

(7)- xaaqa (tii sugnayd)

].٢، ١:سورة الحاقة، الآيتان[ ≈ Σ◊ΠςΤ∈:†Ω™<√≅… (1) †Ω∨ Σ◊ΠςΤ∈:†Ω™<√≅… (2) … :قال تعالى

(8)- Macnaha aayadda waxaa waaye:" tan sugan waa maxay tan sugan "

(9)-asaakhah (qeylo daran),

].٣٣:سورة عبس، الآية[ ≈ Ω′ΜΞ†ΩΤ⊇ Ψ‹ƒ∫:†Ω– Σ◊Πς:†ϑð±√≅… (33)… … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:"haddii ay timaado qeyladii"

(10)- qaashiyah (daboosho)

].١:سورة الغاشية، الآية[ ≈ Ω∑ ð∠ΗΩΤΚς… ⟩ÿΨŸΩš Ψ◊Ω∼Ψ↑ΗΤΩ⊕<√≅… (1) … :قال تعالى



-90-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma kuu yimid sheekadi tii dabooshada eheyd"

(2)– sida loo rumeynayo maalinta aakhiro: (b)-In loo rumeeyo si guud oo kooban,taasoo ah inaan

rumeyno in uu jiro maalin uu Alle ku kulmi doono dadka oo dhan kuwi hore iyo kuwi danbe, kuna abaal marin doono mid walba camalkiisa qolana janna geli doonto qola naar.

∨ΣΤ∈ ΥφΜΞ… Ω⇐κΨ√ΠςςΚ‚≅… Ω⇑ÿΞ≤Ψ›‚≅…Ω (49) Ω⇐Σ∅Σ∧•Ω∧ς√ υς√ΞΜ… γŒΗΤΩ⊆∼Ψ … :قال تعالى ω⋅Ωÿ ω⋅ΣΤ∏⊕ΩΘ∨ (50) ≈ ]٥٠، ٤٩:سورة الواقعة، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ku dheh kuwii hore iyo kuwii danbe waa la kulmin doonaa waqti maalin la og yahay "

(t)– in loo rumeeyo si faahfaahsan: waxaana waaye inaad rumeysid wax walba oo dhacaya dhimashada ka dib, waxaana ka mid ah arrimaha so socda:

(koow) – fitnada qabriga: waxaana waaye su’aasha laga weydiinayo ruuxa

dhintay rabbigiisa iyo diintiisa iyo nabigiisa muxammad ah, Allana waxuu ku sugayaa kuwa rumeeyay hadalka sugan, sida ku soo aroortay xadiiska marka la weydiiyo wuxuu leeyahay: rabigeyga waa Alle diinteydana waa islaam, nabigeygana waa muxammad ".

waxaana waajiba in la rumeeyo waxa ay sheegtay



-91-

axaadiithta oo ah su'aasha labada malak iyo sida ay tahay arrintaas, iyo waxa uu ku jawaabayo ruuxa mu'minka ah, iyo waxa uu ku jawaabayo munaafaqa.

(labo)-cadaabka qabriga iyo nicmadiisa: waxaa waajib ah in la rumeeyo caddaabka qabriga iyo

naciimkiisa, qabrigana waa god godadka naarta ka mid ah ama beer beeraha jannada ah, qabrigana waa arrimaha aakhiro kan ugu horreeyo, qofka ka badbaadana waxa ka danbeeyo waa u fudud yihiin, qofkaan ka badbaadinna waxa ka danbeeyo ayaa uga daran, qofki dhintana qiyaamadiisa waa istaagtay.

naciimka iyo cadaabka waxey ku dhacayaan ruuxda iyo jirka qofka dhintay labadaba, in ay ruuxda kaligeed ku dhacdana waa laga yaabaa, cadaabka qabrigana waxaa leh daalimiinta, naciimkiisana waxaa leh muuminiinta rumeeyay. Ruuxa dhintayna waa la cadaabayaa ama waa loo nicimeynayaa, hala duugo ama yaan la duugin, ha la gubo ama biyo ha liqeen ama bahalo ha cuneen ama shinbiro, in la cadaabo ama loo nicmeeyo qofka dhintay waa lama huraan.

…≅√♥Σ⁄†Πς⇒√≅… φΣ∂Ω≤⊕ΣΤÿ †Ω∼ς∏Ω∅ …Θ⊥ΣŸΣ∅ ∃†Θ⊥Τ∼Ψ↑Ω∅Ω Ω⋅⌠ΩΤÿΩ Σ⋅Σ⊆ΩΤ Σ◊Ω∅†ϑð …الى قال تع Νϖ…ΣΤ∏Ψ ςΚ… Ω…ƒ∫ φΩ∅⌠≤Ψ⊇ ϑðŸΤΩ→Κς… γ‡…ΩϒΩ⊕<√≅… (46)≈] ٤٦:سورة غافر، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" naarta waxaa loo



-92-

soo bandhigayaa aroor iyo fiid, maalinta ay istaagi doonto saacadda:(waxaa la leeyahay) geliya aali fircoon kan ugu daran cadaabka "

فلولا أن لا تدافنوا لدعوت االله أن يسمعكم " :وقال صلى االله عليه وسلم .رواه مسلم" من عذاب القبر

Macnahiisa waa: haddii aanan ka baqayn in aadan is duugin waxaan Alle ka baryi lahaa in uu idin maqashiiyo cadaabka qabriga.

(Saddex)- afuufidda boonka: Boonka waa gees uu afuufayo Malagga la yiraahdo

"israafiil"-nabadi dushiisa ha ahaatee-, afuufka hore markuu afuufo abuurka oo dhan way dhimanayaan ruuxuu Alle doono maahane, kadib ayuu haddana tii labaad afuufayaa markaa bey khalaa'iqda dhan soo baxayaan kuwi la abuuray marki aduunka la aburay illaa ay saacadda ka istaageyso.

…≅ΩœΨ⊃ΣΤ⇓Ω ℑ Ξ⁄ϑ⟩±√≅… Ω⊂Ψ⊕Ω±ΩΤ⊇ ⇑Ω∨ ℑ γ‹.ΩΗΤΩ∧ΘΩ♥√≅… ⇑Ω∨Ω ℑ Ξ≥⁄ΚΚς‚ … :قال تعالى ‚ΠςΜΞ… ⇑Ω∨ ƒ∫:†Ω→ ∃ϑðΣ/≅… ΘΩ¬Ρ’ ΩœΨ⊃ΣΤ⇓ Ψ∼Ψ⊇ υΩ≤ΚΡ… …Ω′ΜΞ†ΩΤ⊇ ¬Σ∑ χ⋅†Ω∼Ψ∈ Ω⇐Σ≤⟩ℵ≠⇒ΩΤÿ (68) ≈

].٦٨:سورة الزمر، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa la afuufay

boonki weyna suuxeen wixi ku sugnaa samooyinka iyo wixii ahaa dhulka qofkuu Alle doono mooyaane, kadib baa haddana la afuufay mid kale waaba ayagoo istaagasan oo ku fiirinayo "



-93-

ثم ينفخ في الصور فلا يسمع أحد إلا أصغى " :وقال صلى االله عليه وسلمليتا ورفع ليتا، ثم لايبقى أحد إلا صعق، ثم نزل االله مطرا كأنه الطلل، فتنبت منه

.رواه مسلم" ه أخرى فإذا هم قيام ينظرونأجساد الناس، ثم ينفخ فيNabiga wuxuu yiri: "...ka dib waxaa la afuufyaa

boonka, mana maqalayo ruux illaa uu daanna ku dhageystay daanna kor u qaaday, dabadeedna ma harayo ruux aanan suuxin, kadibna Alle baa roob soo dejinayo khafiif ah, jirka dadka ayaana ka soo dhalanayo, kadib baa haddana afuufki labaad la afuufayaa, waaba ayagoo istaagsan oo ku soo eegayo.

(Afar) - soosaridda: soosaariddu waa nooleynta Alle uu nooleynayo

maytka marki la afuufo boonka afuufka labaad, oy dadkana u istaagaan rabbiga caalamka, kana baxayaan qubuurtooda iyaga oo u deg degaya halki la istaagi lahaa, iyagoo kaba l’a, qaawan, buuri qab ah, waxba caddeyn kareyn, waxna wadan.

Istaagguna waa dheeraanayaa qorraxduna way soo dhawaan, kuleylkeedana waa la kordhinayaa, dhidid ayaana dhulka buuxinaaya, dadka qaar qoobka ayuu u gaari, qaarna jilbaha, qaarna dhexda, qaarna naasaha, qaarna garbaha, qaarna afkuu u soo gaari doonaa, qof walbana camalkiisa ayay ku xirantahay.

Soo saaridduna waa xaq sugan, daliilna waxaa u ah: sharciga iyo dareenka iyo caqliga:



-94-

(1)-sharciga: aayadda badan iyo axaadiith saxiix ah ayaa sheegaya in uu sugan yahay.

].٧:سورة التغابن، الآية[ ≈... √ΣΤ∈ υς∏ΩΤŠ ΘΨΤŠΩ⁄Ω ΘΩ⇑ΣΤ‘Ω⊕‰ΤΣς.. .… :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ku dheh waaba sidaase waxaan ku dhaartay rabbigeeye waa leydin soo saari "

].١٠٤:سورة الأنبياء، الآية[ ≈...⇓Ω∧ς :†ΩΤ⇓Κ<…ΩŸΩΤŠ ðΘΩΚς… ω⊂<∏Ω Ι&ΣΣŸ∼Ψ⊕ΠΡΤ† … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" sidaan u billawnay kii ugu horreeyay abuurka ayaan u soo celineynaa "

…≅√Ω†ΩΤ∈ ⇑Ω∨ γ™ΣΤÿ Ω¬ΗΤðℵ≠Ψ⊕<√≅… ƒΨ∑Ω χψ∼Ψ∨Ω⁄ (78) ΣΤ∈ †Ω∼Ψ∼µµ⟩š ϖΨϒΠς...… :قال تعالى :†Ω∑ςΚ†Ω↑⇓ςΚ… ðΠςΚς… ∃ξ⟨ΘΩ≤Ω∨ ΩΣ∑Ω ΠΞΡ∇ΨΤŠ ∴⊂<∏Ω ψ∼Ψ∏Ω∅ (79) ≈ ]٧٩، ٧٨:سورة يس، الآيتان.[

Allena wuxuu yiri isagoo noo sheegayo gaaladi waxa ay dheheen:" waxuu yiri kee nooleynayo lafaha iyagoo dhammaaday?, ku dheh waxaa nooleynaya kii abuuray marki ugu horreeyay, asagaana abuur walba ogaal badan u leh ".

ثم ينفخ في الصور فلا يسمع أحد إلا أصغى :"وقال صلى االله عليه وسلم ورفع ليتا،ثم لايبقى احد إلا صعق،ثم نزل االله مطرا كأنه الطلل، فتنبت منه ليتا

.رواه مسلم"أجساد الناس،ثم ينفخ فيه أخرى فإذا هم قيام ينظرونMacnaha xadiiska horaan u soo sheegnay. ( 2-)dareenka: waxaa xaqiiqa ah inuu Alle ku tusay

addoomankiisa adduunka nooleynta meytka, suradda al



-95-

baqarana shan tusaalo ayuu Alle ku sheegay waxeyna kala yihiin: qoomki muuse uu Alle nooleeyay kadib markuu dhinsiiyay,ninki reer banii israa'iil ay dileen kadibna Alle noolaysiiyay, kuwii ka bexeen guryahooda carar ay ka cararayaan dhimasho ee Alle ku yiri dhinta kadibna nooleeyay, kii maray tuulada oo yiri siduu Alle u nooleynayaa ee Alle dhinsiiyay kadibna nooleeyay, iyo shinbirihi nabi ibraahin ee Alle dilay kadibna nooleeyay.

( 3)-caqligana,laba dhinac ayuu daliil uga yahay: (b)- Alle waa kii abuuray samooyinka iyo dhulka, iyo

waxa dhexdooda ah, billawba, kan awooda billawga abuurkana ma awoodi waayo soo celinteeda.

(t)- waxaan aragnaa dhulka oo nolol laheyn markuu Alle ku soo dejiyo roobna wuu cagaaran soona saari nooc walba oo quruxsan, Allihi awooday inuu nooleeyo marka ay dhimatay ka dib wuu awoodaa inuu nooleeyo dadka dhintay.

(shan)- kulmiga iyo xisaabta iyo abaalmarinta: waxaan rumeyneynaa in la soo kulmin doono dadka

lana weydiin doono, laguna kala xakumi cadaalad, lagana abaal marin doono acmaashoodi.

سورة الكهف، [≈ ΣΗΤΩΤ⇓⌠≤Ω↑ΩšΩ ⌠¬ς∏ΩΤ⊇ ⁄Ψ †Ω⊕ΣΤ⇓ ⌠¬Σ⇒Ψ∨ …_ŸΩšςΚ… (47)¬⌠...… :قال تعالى

].٤٨:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" waan kulminnay

kamana tegin ruux ayaga ka mid ah".



-96-

ΘΩ∨ςΚ†ΩΤ⊇ ⌠⇑Ω∨ ƒΨΤΡΚ… ΙΣΩ‰ΗΤΩΤΨ −ΨΨ⇒∼Ψ∧Ω∼ΨŠ ΣΣ⊆Ω∼ΩΤ⊇ Σ⋅Σ:†Ω∑ Ν…Σ∫Ω≤<∈≅… Ω∼Ψ‰ΗΤΩΤΨ† … :قال تعالى (19) ΨΠΤ⇓ΜΞ… ⟩Œ⇒ΩΤ⇒ςℵ≡ ΤΠΨΤ⇓ςΚ… ∴⊂ðΗΤΤ∏Σ∨ Ω∼ΨŠ†Ω♥Ψš (20) ΩΣΩΤ⊇ ℑ ξ◊Ω∼Ψ∅ ξ◊Ω∼Ψ∂…ΩΘ⁄ (21) ≈

].٢١-١٩:سورة الحاقة، الآيات[Macnaha aayadda waxaa waaye:" ruuxii kitaabkiisa

midigta laga siiyay wuxuu leeyahay waakane akhriya kitaabkeyga, aniga waxaan ogaa inaan la kulamayo xisabteyda, asagu nolol raalli gelisa ayuu ku noolaan "

…ΘΩ∨Κς…Ω ⌠⇑Ω∨ ƒΨΤΡΚ… ΙΣΩ‰ΗΤΩΤΨ −ΨΨ√†Ω∧Ψ↑ΨŠ ΣΣ⊆Ω∼ΩΤ⊇ Ψ⇒ΩΤΤ∼ς∏ΗΤΤΩÿ ψς√ ð‹ΡΚ† … :قال تعالى Ω∼Ψ‰ΗΤΩΤΨ (25) ψς√Ω Ξ⁄ ςΚ… †Ω∨ Ω∼ΨŠ†Ω♥Ψš (26) ≈ ]٢٦ ، ٢٥:سورة الحاقة، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"kiise kitaabkiisa laga siiyo bidixda wuxuu leeyahay shalaytadeydee leyma siiyeenaa kitaabkeyga, mana ogaanin xisaabtayda".

Xashrigana waa: dadka oo loo soo wado istaaggi lagu xisaabin lahaa.

Farqiga u dhexeeya soo saaridda iyo kulmintana waxa waaye: soo saaridda waa nafta oo loo soo celiyo jirka, kulmintana waa dadka lasoo saarayo. Xisabta iyo abaal marintana waxa waaye: in uu istaajiyo Alle addoomada hortiisa, una sheego acmaashi ay sameeyeen, xissaabinta muminiintana waa in Alle u soo bandhigo acmaashoodi si ay u ogaadaan naxariista Alle ee dushooda ahaatay ahna asturka adduunka iyo danbi dhaafka aakhiro.



-97-

Waxaana loo kulminayaa sida uu iimaankooda yahay, malaa’ik ayaana qaabileyso uguna bishaareyneyso jannada, waxeyna ka megan gelineysaa cabsi, iyo musiibada maalinkaan, wajiyada kuwa rumeeyay way ifi, nuuri, qosli, bishaareysan.

Kuwa beeniyay oo jeestayna waxaa lagu xisaabiyaa xisaab adag iyo wax walba oy sameeyeen yar iyo weyn, waxaana lagu jiidayaa wajiga maalinta qiyaamo dulleyn la dulleynayo iyo abaal marin looga abaal marinayo waxey gacmahooda hormariyeen iyo waxey beeni jireen.

Dadka ugu horreeya oo la xisaabinayo maalinta qiyaamo waa ummadda nabi muxammad-naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee-, waxaana ka mid ah toddobaatan kun oo gelayo jannada xissab la’aan iyo cadaab la'aan towxiidkooda oo dhammeystiran owgiis, waana kuwa uu ku tilmaamay nabiga xadiithka soo socda:

ومنهم " لا يسترقون ولا يكتوون ولا يتطيرون وعلى رم يتكلون " الصحابي الجليل عكاشة بن محصن رضي االله عنه

Waa kuwa aan tufid dalbeyn, is gubeyn, baaseysaneyn, rabbigoodna tala saaranayo. waxaana ka mid ah saxaabiga weyn cukaashah bin mixsan raalli Allaha ka noqdee.

Waxa ugu horreeyo oo laga weydiinayo addoonka xuquuqda Alle waa salaadda, waxa ugu harreyo oo laga weydiinayo xuquuqda addoomankana waa dhiigga.



-98-

(lix )- darka Waxaan rumeyneynaa darka nabiga -naxariis Alle

iyo nabadi dushisa ha ahhtee- waana dar weyn iyo dhaan deeqsi ah, biyahana wexy uga yimaadaan webiga "kowthar" layihaado oo janada kuyaal, waxaana u soo aroorayo muuminiinta ummadda nabi muxammad.

Tilmaamihiisana waxaa ka mid ah: waa mid ka cad caanaha, ka qabow brafka, ka mac malabka, ka udgoon miski (cadar aad u udgoon), aad ayuuna u balaranyahay, ballaciisa iyo dhererkiisana waa isla egyihiin, dhinac walba oo dhinacyadiisa ka mid ahna inti bil loo socdo ayuu jiraa, laba masharaaf oo jannada uga keenaya ayuu leeyahay, weelashiiisuna wey kabadan yihiin xiddigaha cirka, qofki hal kabasho ka cabana weligii ma oomayo.

حوضي مسيرة شهر، ماؤه أبيض من ( :ه وسلميقال النبي صلى االله علاللبن، وريحه أطيب من المسك، وكيزانه كنجوم السماء، من شرب منه فلا يظمأ

.رواه البخاري) أبدا Nabiga wuxuu yiri: darkeygu waa inti bil lo socdo

(dherer iyo ballac), biyihiisuna wey ka cadyihiin caanaha, weyna ka udgoonyihiin miski, weelashiisuna xiddigaha ayay la mid yihiin, ruuxi ka cabo ma oomayo waligii " bukhaari baa weriyay.

(Todobo) -shafaacada: Markuu mowqifku(istaagu) dheeraado

beladuna adkaato, waxey dadku socanayaan shafeeco qaad



-99-

loo weydiinayo rabigood si uu ukala xisaabiyo,markaa bey cudur daaranayaan kuwi goaanka lasiiyay oo ugu fadliga badnaa rusuulada, illaa ay u yimaadaan nabi muxamad -naxariis Alle iyo nabdi dushiisa ha ahaatee- markaa buu istaagayaa istaag ay ku mahdinayaan kuwi hore iyo kuwi danbe, waxana cadaaneyso darajada weyn uu leeyahay, markaa buu sujuudayaa carshiga hoostiisa,allaana ku hanuuninayo mahad uu ku mahadinayo Alle kuna weyneynayo, markaa buu u idmayaa in uu u shafaaco qaado khalqiga si lookala xakumo kadib markuu ku dheeraaday istaaga dhib iyo murug eeyan awoodina ku dhacday.

إن الشمس تدنو يوم القيامة حتى يبلغ العرق :قال صلى االله عليه وسلمثوا بآدم ثم بابراهيم ثم بموسى ثم بعيسى ثم نصف الأذن فبينما هم كذلك ، استغا

بمحمد صلى االله عليه وسلم ، فيشفع ليقضي بين الخلق فيمشي حتى يأخذ بحلقة .رواه البخاري) الباب ، فيومئذ يبعثه االله مقاما محمودا يحمده أهل الجمع كلهم

nabiga wuxuu yiri:" qorraxda ayaa soo dhawaaneyso maalinta qiyaamo, inti uu ka gaaro dhididka dhegta barkeed, iyagoo sidaa ah ayay waxey gargaar weydiisanayan Aadan, kadibna Ibraahiin, kadibna Muuse, ka dibna Ciise, kadibna Muxamad naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- markaa buu u shafaaca qaadayaa si lookala xukumo khalqiga,wuuna socon ilaa duleelka albaabka uu ka gaaro, maalintaas buuna Alle ku soo saarayaa maqaamki la mahdiyay oy ku mahdinayeen dadka kulanka jooga oo dhan".bukhaari baa weriyay.

Shafaacadaan waaye tan la dhaho shafaacada weyn



-100-

oo uu rasuulka gaar u yeeshay, waxaana u sugnaaday shafaacooyin kale, waxaana ka mid ah:

(1)-shafaaca qaadka uu u shafaaca qaadayo ahlu jannada in ay galaan jannada, daliilkeedana waa hadalki nabiga:

آتي باب الجنة يوم القيامة فأستفتح، فيقول :" قال صلى االله عليه وسلم" بك أمرت لا أفتح لأحد قبلك : محمد ، فيقول:فأقول: أنت؟ قالالخازن من .رواه مسلم

Nabiga wuxuu yiri: waxaan imaanayaa albaabka jannada maalinta qiyaamo, markaa baan in layga furo dalbayaa? markaabuu ilaaliyihii dhihi: waa kuma adiga?. markaa baan leeyahay: waa muxammad, markaa buu leeyahay: adiga inaan kuu furo ayaa ley amray, umana furayo ruux hortaa".

muslim ayaa weriyay. (2)-u shafaaca qaadkiisa qoom uu is la ekaaday

wanaaggooda iyo xumaantooda, in ay jannada galaan, sidaana waxaa qaba culimada qaar ka mid ah, xadiith saxiix ah oo ku soo aroorayna ma jiro.

(3)-u shafaaca qaad qoom muteen in ay naarta galaan in aysan gelin, shafaacadaana waxey soo hos gelaysaa xadiithkaan soo socda:

" ئر من أمتيشفاعتي لأهل الكبا" :قال صلى االله عليه وسلمMacnihiisuna yahay:"shafaacadeyda waxaa leh dadka

danbiyada waa weyn geestay oo ummaddeyda ka tirsan". abu daawuud ayaa weriyay.



-101-

(4)- shafaacada uu u qaadayo ahlu jannada in darajadooda kor loo qaado, waxaana u daliila:

اللهم اغفر لأبي سلمة وارفع درجته في "":االله عليه وسلمقوله صلى . رواه مسلم" المهديين

macnihiisana yahay:"Allow abii salama danbigiisa dhaaf, darajadiisana mahdiyiinta kor ugu qaaad.muslin baa wariyay.

(5)-shafaaca qaadka uu u shafaaca qaadayo qoom gelayo jannada xisaab la'aan iyo cadaab la'aan, waxaana daliil u ah xadiithka cukaasha ibnu mixsan uu nabiga ku sheegay toddobaatanka kun oo jannada xisaab la'aan iyo cadab la'aan gelayo. markaa buu weydiistay cukaasha inuu nabiga Alle u weydiiyo inuu ka mid noqdo markaa buu nabiga yiri:

" اللهم اجعله منهم ""Allow ka mid yeel ayaga " saxiix. (6)-shafaaca qaadka uu u shafaaca qaadayo kuwa

danbiyada waa weyn la yimaadeen oo ummaddiisa ka tirsan oo naarta galeen in ay ka soo baxaan, waxaana u daliila xadiithki la soo dhaafay oo ahaa:

"" شفاعتي لأهل الكبائر من أمتي Iyo xadiithkaan:

يخرج قوم من النار بشفاعة محمد صلى االله " :وقوله صلى االله عليه وسلم .رواه البخاري". عليه وسلم فيدخلون الجنة يسمون الجهنميين

Uu macnihiisu yahay:waxaaa uga baxayo naarta



-102-

qoom shafaacada muxammad –naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- waxeyna gelayaan jannada, waxaa lagu magacaaba jahannamiyiin" bukhaari baa weriyay.

(7)shafaaca uu u qaadayo kuwa naarta galay in laga khafiifiyo cadaabka, sida adeerkiis abuu daalib, waxaana u daliil ah:

لعله تنفعه شفاعتي يوم القيامة فيجعل في " :قوله صلى االله عليه وسلم . متفق عليه".ضحضاح من الناريبلغ كعبيه يغلي منه دماغه

Macnihiisana yahay: waxaa laga yaabaa in ay anfacdo shafaacadeyda maalinta qiyaamo, ee la geliyo meel aan god dheer aheyn oo naarta ka tirsan, waxey gaareysaa qoobabkiisa, maskaxdiisa ayaana la kareyso " waa lesku raacay.

shafaacadana Alle aktiisa lagama aqbalayo laba shardi la’aantood:

(b)-Alle inuu raalli kayahay kan shafaaca qaadayo iyo kan loo shafeeco qaadayo.

(t)- Alle inuu u idmo kan shafaaco qaadayo inuu shafaaco qaado.

waxaana daliil u ah labadaa arrimood aayaddaha soo socda:

ســورة الأنبيــاء، [ ≈...…≅⁄ΩΩ φΣ⊕Ω⊃πΤ↑ΩΤÿ ‚ΠςΜΞ… Ξ⇑Ω∧Ψ√ υΩ∝ΩΤ‚ … :قــال تعــالى

].٢٨:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye: "uma shafeeco

qaadayaan ruuxow Alle raalli ka yahay mooyaane qof kale "



-103-

سـورة البقـرة، [ ≈...Ω∨ …ς′ ΨϒΠς√≅… Σ⊗Ω⊃πΤ↑ΩΤÿ ,ΙΣΩŸ⇒Ψ∅ ‚ΠςΜΞ… −&ΨΤΨ⇓<′ΜΞ†ΨŠ⇑...… :قال تعالى

].٢٥٥ :الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" kee baa ka

shafeeceynayo agtiisa qof uu u idmo mooyane"

(Sidded)- miizaanka: Miizaanku waa xaq waajib ah in la rumeeyo, waana

waxa uu Alle u taagi doono maalinta qiyaamo si loogu miizaano acmaasha adoomada, loogana abaal mariyo, waana miizaan la dareemaayo oo labo kafad iyo carrab leh, waxaana lagu miizaanayaa acmaasha, ama suxufti acmaashu ku qorreyd, ama ruuxa laftigiisa, kulligood waa la miizaamayaa, laakiin culeyska iyo fudeydka la doonayo waa kan camalka, ee ma aha kan camalka sameeyay ama suxufta.

⇓Σ⊗Ω∝Ω⇓Ω Ω⇑ÿΞƒ.ΩΩ∧<√≅… ð÷♥Ψ⊆<√≅… ΨζΩ∼Ψ√ Ψ◊Ω∧ΗΤΩ∼Ψ⊆<√≅… ð„ΤΩΤ⊇ Σ¬ςΤ∏<ℵ≠ΣΤ χ♦πΤ⊃ΩΤ … :قال تعالى ∃†Τ_ΛΤΤ∼Ω→ ⇐ΜΞ…Ω Ω⇐†Ω Ω†φΤΤΤ⊆‘Ψ∨ ξ◊ΤΥφΤΤΤ‰Ωš ⌠⇑ΨΘ∨ ]Ω ⌠≤Ω †ΩΤ⇒∼ΩΤςΚ… %†ΩΨŠ υΩ⊃ΩΩ †Ω⇒ΨŠ

φκΨ‰Ψ♥ΗΤΩš (47) ≈ ]٤٧:سورة الأنبياء، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaan u dhigeynaa miizaannadi cadaaladda maalinta qiyaamo, lagama dulminayo naf waxba, haba ahaado wax la miizaana xabbad khardala(waxa u yar) waan keenaynaa, waana ku filannahay xisaabiyayaal "



-104-

∑Σ⇐ƒΩ<√≅…Ω ]ϒΜΞΩ∨Ωÿ &ΣΘ⊂Ω™<√≅… ⇑Ω∧ΩΤ⊇ πŒς∏Σ⊆ς’ ΙΣΤΣ⇒ÿΞƒ.ΩΩ∨ ð∠ΤΜΞΤ;ΗΤðΤ√ΟΚΡ†ΩΤ⊇ Σ¬Σ … :قال تعالى Ω⇐Σ™Ψπ∏⊃Σ∧<√≅… (8) ⌠⇑Ω∨Ω πŒΠς⊃Ω ΙΣΤΣ⇒ÿΞƒ.ΩΩ∨ ð∠ΤΜΞΤ;ΗΤðΤ√ΟΚΡ†ΩΤ⊇ Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Νϖ…Σ≤Ψ♥Ω

¬ΣΩ♥Σ⊃⇓Κς… †Ω∧ΨŠ Ν…ΣΤ⇓†ς †Ω⇒ΨΗΤΩΤÿ†ΛΩΤΤΨŠ Ω⇐Σ∧Ψ∏<ℵ≠Ωÿ (9) ≈ ]٩ ، ٨ :سورة الأعراف، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"ruuxi uu cuslaado miisankiisu kuwaas ayaga waaye kuwa liibaanay, ruuxow fududaado miisaankiisu kuwaas waaye kuwa qasaaray naftooda, waxey ahaayeen kuwa aayaddaheena dulmiya darteed "

د الله تملأ الطهور شطر الإيمان ، والحم" :وقال صلى االله عليه وسلم ". الميزان

Wuxuu yiri nabiga: Dahuurka waa iimaanka barkiis, Alla ku mahdinna miisaanka ayay buuxisaa" muslim ayaa weriyay.

يوضع الميزان يوم القيامة فلو وزن فيه " :وقال صلى االله عليه وسلم .رواه الحاكم" السموات والأرض لوسعت

Macnihiisana:"miisaanka ayaa la dhigayaa maalinta qiyaamo, haddii lagu miisaamo samooyinka iyo dhulkana waa qaadi lahaa. " xaakim ayaa weriyay.

(Sagaal) - siraadka: Waxaan rumeynaynaa siraadaka oo ah jisri ama

buundo la dulsaaray jahannamo, waana jid aaad u cabsi



-105-

badan, waxaa loo mrayaa jannada, dadka qaar il biriqsi ayay ku marayaan, qofna sida biriq, qofna sida dabeyl, qofna sida shinbiro, qofna sida fardo orod badan, qofna sida orodka ninka, rucleynayo, kan ugu danbeeya waa mid dabada ku siqanaaya, waxeyna ku marayaan acmaashoooda inta ay la egtahay illaa uu ka maro kan uu nuurkiisu la egyahay suulka lugtiisa, qaarna waa la dafayaa oo waxaa lagu tuuri naarta, qofki dul maro siraadkana jannada ayuu gelayaa.

Qofka u horreeyo oo marayana waa nabigeenna muxammad-naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- ka dibna ummaddiisa, mana hadlayo maalintaa rususha mooyaane ruux kale, rususha ducadoodana waa: Allow nabadgeli Allow nabadgeli, jahannamana waxaa dhex ahaaday biro gana qaroofan leh (kullaabyo) oo ku yaalla siraadka labadiisa dhinac –Alle kaliya ayaa tiradooda garanayo –waxey dafayaan qofkuu doono Alle oo khalqigiisa ka tirsan.

Tilmaanta siraadka waxaa ka mid ah: seef waa ka af badan yahay, tintana waa ka yar yar yahay, waa sibibax aan cagtu ku istaageyn (qofkuu Alle ku istaajiyo mooyaane), meel mugdiya ayuuna ka taagan yahay, waxaana la dirayaa ammaanada iyo qaraabada, waxeyna istaagayaan siraadka labadiisa dhinac si ay ugu marqaati kacaan qofki ilaaliyay ama kii dayacay.

∨ΜΞ…Ω ψΡ∇⇒ΨΘ∨ ‚ΠςΜΞ… &†Ω∑Σ Ψ⁄…Ω Ω⇐†ς υς∏Ω∅ ð∠ΘΨΤΤŠΩ⁄ †_Τ∧Ωš †⊥ΘΤ∼Ψ∝πΤ⊆ΤΘΩ⇐ … :قــال تعــالى(71) ΘΩ¬ΣΤ’ ΨΘ•ΩΤ⇒ΣΤ⇓ Ω⇑ÿΨϒΠς√≅… Ν…ΩΤ⊆ΠςΤ≅… Σ⁄ΩϒΩΤ⇓ΘΩ φκΨ∧Ψ∏ΗΤϑðℵ≠√≅… †Ω∼Ψ⊇ †⊥ΘΤ∼Ψ‘Ψ– (72) ≈

].٧٢، ٧١:سورة مريم، الآيتان[



-106-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma jiro ruux idinka mid ah illaa uu u soo aroorayo(jahannamo) wuxuu ahaaday (aroorkaas) Alle dushiis wax waajib ku ah la dhameeyayna, ka dibna waxaan badbaadineynaa kuwa dhowrsaday (Alle ka baqay), daalimiinta waxaan uga tegeynaa dhexdeeda ayagoo jilbaha u fadhiya".

ضرب الصراط بين ظهراني جهنم فأكون وي" :وقال صلى االله عليه وسلم .رواه مسلم" أنا وأمتي أول من يجيزه

nabigana wuxuu yiri: waxaa la dhigi doonaa siraadka jahannamo dusheeda, waxaana ahaanayaa aniga iyo ummaddayda kuwa ugu horreeyo ee ka gudba." Muslim ayaa weriyay..

Waxaa kale uu yiri: ويضرب جسر جهنم فأكون أول من يجيز، ودعاء الرسل يومئذ اللهم " "متفق عليه " سلم سلم

Macnahiisana: waxaa la dhigi doonaa jisriga jahannamo, waxaana ahaanayaa kan ugu horreeyo ee ka gudba, ducada rusushana maalinkaasna waxaa waaye: allow nabadgeli allow nabadgeli".

abu saciid al khudri waxuu yiri:" waxaa isoo gaaray in buundada ay ka yar yar yartahay tinta, kana af badan tahay seyfta " muslim baa weriyay.

Nabigana wuxuu yiri. وترسل الأمانة والرحم فتقومان على جنبي :" قال صلى االله عليه وسلم

ثم كمر الريح ، ثم كمر الطير وشد ....فيمر أولكم كالبرقالصراط يمينا وشمالا ،



-107-

رب سلم سلم، :الرجال ، تجزى م أعمالهم، ونبيكم قائم على الصراط، يقول: حتى تعجز أعمال العباد، حتى يجيء الرجل فلا يستطيع السير إلا زحفا قالاج وعلى حافتي الصراط كلاليب معلقة مأمورة بأخذ من أمرت به فمخدوش ن

.رواه مسلم" ومكدوس في النار Macnihiisana:"…waxaa la dirayaa ammaanada iyo

qaraabada, waxey istaagayaan siraadka labadiisa dhinac midig iyo bidix, wuxuuna u marayaa kiina ugu horreeya sida biriq … kadib na sida socodka dabeysha, kadibna sida socodka shinbirta, kadibna sida orodka ragga, waxaa lagu marinayaa acmaashooda, nabigiinnana siraadka ayuu istaagsan yahay wuxuuna leeyahay: allow nabad deli allow nabad geli, inta ay ka caajisto acmaasha addoomanka, oo uu ka yimaado ninku awoodina waayo socod inuu doboda ku siqdo maahane, siraadka labadiisa dhinacna waxaa ah biro gana qaroofan oo amran in ay qaaddo qofki loo amro, mid asoo dhaawacan badbaado iyo mid lagu tuuro naarta " muslim baa weriyay.

(Toban) - qandarada (buundo) Waxaan rumeyneynaa muuminiinta marka ay

dhaafaan siraadka in la istaaji doono buundo u dhexeyso jannada iyo naarta, si loogu kala qasaaso inta aynan jannada gelin, marki la saafi yeelo ayaa loo idmayaa gelidda janada.

ن على يخلص المؤمنون من النار فيحبسو" :قال صلى االله عليه وسلمقنطرة بين الجنة والنار ، فيقتص لبعضهم من بعض مظالم كانت بينهم في الدنيا



-108-

حتى إذا هذبوا ونقوا أذن لهم في دخول الجنة ، فو الذي نفس محمد بيده .رواه البخاري" لأحدهم أهدى بمترله في الجنة منه بمترله كان في الدنيا

Nabiga wuxuu yiri:"muuminiinta ayaa naarta ka badbaadaya, waxaana la istaajinayaa buundo u dhexeyso jannada iyo naarta, markaa baa laysaga gudaa dulmiyo dhexdooda aheyd Markey adduunka joogeen, marki la siffeeyana waxaa loo idmaa gelidda jannada, waxaan ku dhaartay kii nafta muxammad gacantiisa ay ku jirtaye midkood waa ka yaqaan guriga uu jannada ku leeyahay kan uu ku lahaa aduunka " bukhaari baa weriyay.

(Kow iyo toban) - jannada iyo naarta: Waxaan rumeyneynaa jannda in ay xaq tahay,

naartana xaq tahay, jiraanna, dhammaaneynna, daaimna yihiin, naciimka ahlu jannadana ma dhammaanayo mana suulayo, cadaabka ahlu naarka uu Alle ku xukmiyay in ay ku waaraanna weligii ma go'ayo, muwaxidiintana waxaa looga saarayaa naarta hadday galaan shafeeco qaad, ama naxariista kan ugu naxariis badan kuwa naxariisto.

Jannadana waa daarti karaamada ee Alle u diyaariyay kuwa Alle ka cabsada maalinta qiyaame, waxaana dhexdeeda ahaaday wabiyo socdo iyo qolol sarreeyo, iyo naago wanaagsan, waxaa kale oo dhexdeeda ahaaday wax walba oy nafta jeceshahay, ishana macaansato,ilna eyan arag, dheguna maqlin, qalbi basharna ku soo dhicin, ma dhammaanayo mana go'ayo, iyagoo ku waarayo gudaheeda, in u dhiganto karbaash oo ayada ka



-109-

mid ah ayaa ka kheyr badan dunida iyo waxa dhexdeeda ahaaday, udgoonkeedana wuxuu gaarayaa meel afartan sano loo socdo,naciimkeeda kan u weynna waa aragtida ay muuminiinta indhahooda ku arkayaan rabbigood.

Gaaladuna aragtida rabbigood waa laga qariyay, qofki diiday oo inkiray aragtida muminiinta ay arkayaan rabbigood waxow kala mid dhigay gaalada loo diiday.

Jannadana waa boqol darajo, darajad walba iyo tan xigto waxaa u dhexeeyo inta u dhexeyso samada iyo dhulka oo kale, jannada u sarreysana waa firdows, carshiga Alle ayaana saqaf u ah, waxeyna leedahay siddeed albaab, albaab walbana labadiisa dhinac waxey isku jiraan inta ay isku jiraan makka iyo hajar, waxaana imaan doonto maalin uu cariiri la buuxo, ahlu jannada kuwa ugu darajo hooseeyo waxey leeyihiin adduunka oo kale iyo tobankiis.

].١٣٣:ة آل عمران، الآيةسور[ ≈ π‹ΠςŸΨ∅ΡΚ… Ω⇐κΨ⊆ΠςΣ∧<∏Ψ√ (133) … :قال االله تعالى عن الجنة

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa loo diyaariyay kuw Alle ka cabsaday"

–¬Σ∑Σ:…Ω∞ΤΩ– ΩŸ⇒Ψ∅ ⌠¬ΞΘΨΤŠΩ⁄ ⟩ŒΗΤΤΠς⇒ΤΩ … :وقال تعالى عن خلود أهل الجنة وأـا لا تفـنى ξ⇐ŸΩ∅ Ξ≤•ΩΤ ⇑Ψ∨ †ΩΨπΤ™ΩΤ Σ≤ΗΤΩΤ⇓ΚΚς‚≅… Ω⇑ÿΨŸΨ∏ΗΤΩΤ :†Ω∼Ψ⊇ ∃…_ŸΤΩΤŠΚς… ƒΨ∂ΘΩ⁄ ϑðΣ/≅…

⌠¬Σ⇒ΤΩ∅ Ν…Σ∂Ω⁄Ω &ΣΤΤ⇒ΤΩ∅ Ω∠Ψ√.Ω′ ⌠⇑Ω∧Ψ√ ƒΤΤΨ↑Ω ΙΣΤΘΩΤŠΩ⁄ (8) ≈ ]٨:سورة البينة، الآية.[

Macnaha aayadda waa:"abaal marintooda Alle aktiisa waa jannooyinka cadni, waxaa socdo hoosteeda wabiyada ayagoo ku waaraya waligood, Allaa ka raali noqday,



-110-

iyaguna wey ka raalli noqdeen, kaasna wuxuu u sugnaaday kuwa ka cabsaday rabigood "

Naartana waa daarti cadaabka, uu Alle u diyaariyay gaalada, iyo kuwa caasiyay, waxaa dhexdeeda ahaaday cadaab kan ugu daran iyo ciqaabyo kala duduwan, ilaaladeedana waa malaa’ik aad u adadag una daran, gaaladana way ku waarayaan, cuntadoodu waa zaquum (geed) cabitankoodana waa biyo kulul, naarta adduunka waa qayb ka mid ah todobaatan marki loo qeybiyo kuleylka jahannamo, wexeyna dheertahay lixdan iyo sagaal qeyb oo la mid ah ama ka kulul kana daran.

naartaanna kama daaleyso qofki la dhex dhigo oo lagu tuuro salkeeda, iskabadhaafe wexey leedahay siyaaado majirtaa?, toddobo albaab beyna leedahay, irid kastana wexey leedahay qadar qeybsan.

].١٣١:سورة آل عمران، الآية[ ≈ π‹ΠςŸΨ∅ΡΚ… Ω⇑ÿΞ≤Ψ⊃ΗΤς∇<∏Ψ√ (131) … :لنارقال تعالى عن ا

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa loo diyaariyay gaalada "

√ΘΩ⇐ΜΞ… ϑðΩ/≅… Ω⇑Ω⊕ς√ Ω⇑ÿΞ≤Ψ⊃ΗΤς∇<√≅… ϑðŸΤΩ∅ςΚ…Ω ⌠¬Σς … :وقال تعالى عن خلود أهل النار وأا لا تفنى …[⁄κΨ⊕Ω♠ (64) Ω⇑ÿΨŸΨ∏ΗΤΩΤ :†ΤΩ∼Ψ⊇ ∃…_ŸΩΤŠΚς…...≈ ]٦٥ ،٦٤:سورة الأحزاب، الآيتان.[

Macnaha aayadda waxaa waaye: " Alle waa lacnaday gaalada wuxuuna u diyaariyay saciiro ayagoo ku waaraya waligood "



-111-

(3)– miraha laga helayo rumeynta maalinta aakhiro:

Rumeynta maalinta aakhiro waxey leedahay miro waa weyn, waxaana kamid ah:

(1)- rabidda falka daacaadka iyo ku dadalkeeda, ajir Alle laga rabo dartiis.

(2)- ka baqidda ficilka macsidaa iyo in raalli laga noqdo, cabsi laga cabsanayo cadaabka maalinkaas dartii.

(3)- niyad dhisa muuminka uu ku ogaanayo waxa ku dhaafayo adduunka inuusan waxba aheyn, Alle wuxuu ka rajeynayana aakhiro ey ka weyn yihiin kana wanaagsan yihiin.

(4)-Rumeynta soo saaridda waxey asal u tahay sacaadada ruuxa iyo ummadda, maxaa yeelay insaanka hadduu rumeeyo Alle inuu soo sarayo khalqiga Markey dhintaan kadib, kuna xisaabinayo, kana abaal marinayano acmaashoodi, ugana aarayo kan la dulmiyay dulmilowga, xataa xayawaanka, ruuxi arrinkaa rumeeyo wuxuu ku toosayaa daacadda Alle, sharta raadkeedna way go’aysaa, kheyrkana ummaddoo dhan buu wada gaarayaa, wanaag iyo xasilloonidana caam bey noqoneysaa.



-112-

Rukniga lixaad

Rumeynta qaddarka (1)–Caddeynta qadarka iyo ahammiyadda ay rumeyntiisa leedahay:

Qaddarka waa: qaddaridda Alle wax yaabaha jooga koonka, kuna

qaddariyay sida cilmigiisu ahaay, xikmadiisuna yeeshay, qaddarkuna wuxuu u noqonayaa awoodda Alle, iyo in uu asagu wax walba awoodo samaynayana wuxuu doono.

Rumeynta qaddarkana waxey ka tirsantahay rumeynta rabbinnimada Alle, waana mid kamid ah arkaanta iimaanka, mana dhameystirmayo iimaanka addoonka asaga la’aantii.

].٤٩:سورة القمر، الآية[ ≈ ΠςΤ⇓ΞΜ… ΘΩΡ ]∫πΩ→ ΣΗΤΩΤ⇒πΤ⊆ς∏Ω ξ⁄ΩŸΩ⊆ΨŠ (49)† … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" annagaa wax walba ku abuurnay qaddar iyo qiyaas "

كل شيء بقدر حتى العجز والكيس و أو :" لموقال صلى االله عليه وس رواه مسلم". الكيس والعجز

Nabigana wuxuu yiri: wax walba waa qadar xataa caajisnimada (wehsida, iyo layyicidda) iyo caqli badnida, ama caqli badnida iyo caajisnimada" muslim baa weriyy.



-113-

(2) - darajooyinka qadarka: Rumeynta qadarka ma dhammeystirmeyso haddii

aan la xaqiijin afar martabo, oo kala ah: (1)-Rumeynta cilmiga Alle oo waligii jiray oo

koobayna wax walba.

ــالى ــال تع …ψς√Κς… ⌠¬ς∏⊕ΩΤ ΥφΚς… Ωϑð/≅… Σ¬ς∏⊕ΩΤÿ †Ω∨ ℑ Ψ∫:†Ω∧ΥφΤΤ♥√≅… Ξ%≥⁄ΚΚς‚≅…Ω ΘΩ⇐ΜΞ … :قð∠Ψ√.ς′ ℑ ]&ˆΗΤΩΤΨ ΘΩ⇐ΜΞ… ð∠Ψ√.ς′ ς∏Ω∅ ϑðΨ/≅… χ⁄κΨ♥ΩΤÿ (70) ≈] ٧٠:سورة الحج، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" miyaadan ogaan Alle in uu ogyahay waxa samada ahaaday iyo dhulka, kaasna kitaab ayuu dhex ahaaday, kaasina Alle waa u fudud yahay "

(2)-Rumeynta in lagu qoray"looxul maxfuudka " waxa uu Alle ogaaday oo ah qadarka,

].٣٨:سورة الأنعام، الآية[ ≈...→ΘΩ∨ †ΩΤ⇒<≡ΘΩ≤ΩΤ⊇ ℑ γˆΗΤΩΤΨ∇<√≅… ⇑Ψ∨ ξ∫π&ΤΩ† … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kagama tegin waxba kitaabka

الله مقادير الخلائق قبل أن يخلق كتب ا " :وقال صلى االله عليه وسلم .رواه مسلم" السموات والأرض بخمسين ألف سنة

Nabiga wuxuu yiri:" wuu qoray Alle waxa uu Alle u qaddaray khlqiga inta uusan abuurin samooyinka iyo dhulka ka hor konton kun oo sano " waxaana weriyay muslim.

(3)-in la rumeeyo doonidda Alle oo fushada ah, iyo



-114-

awoodda Alle oo wax walba soo hoos gelayaan

سورة [ ≈ Ω∨Ω Ω⇐Σ∫:†Ω↑Ω :‚ΠςΜΞ… ⇐Κς… ƒ∫:†Ω↑Ωÿ ϑðΣ/≅… ϑ⟩‡Ω⁄ φκΨ∧ς∏ΗΤΩ⊕<√≅… (29)† … :قال تعالى

].٢٩:التكوير، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"ma dooneysaan, in

Alle uu doono mooyaane, rabbiga caalamka " أجعلتني الله ندا " :وقال صلى االله عليه وسلم لمن قال له ماشاء الله وشئت

رواه أحمد " بل ماشاء االله وحده Nabiga wuxuu ku yiri ruuxi ku dhahay:waxuu Alle

doono adigana doontid:"ma waxaad iga yeeshay mid Alle la mid ah, iskaba dhaafe waa waxa uu Alle kaliya doono" axmad ayaa weriyay.

(4)-rumeynta Alle abuurihi wax walba in uu yahay. ϑðΣ/≅… Σ⊂Ψ∏ΗΤΤΤΩ ΠΞΣ ξ∃∫πΩ→ ΩΣ∑Ω υς∏Ω∅ ΘΞΣ ξ∫πΩ→ β∼ΨΩ (62) … :قال تعـالى

].٦٢:سورة الزمر، الآية[ ≈

Macnaha aayadda waxaa waaye:"Alle waa abuurihi wax walba, asagaa wax walbana wakiil ka ah ".

].٩٦:سورة الصافات، الآية[ ≈ ΣϑðϑðΣ/≅…Ω ψΡ∇Ω⊆ς∏Ω †Ω∨Ω Ω⇐ΣΤ∏Ω∧⊕ΩΤ (96) … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:"Allaa idin abuuray iyo waxaad sameyneysaan "

رواه "ع كل صانع وصنعتهإن االله يصن:"وقال صلى االله عليه وسلم البخاري



-115-

Macnaha xadiithkana waxaa waaye:'Alle waxuu abuuraa kan wax sameeya iyo waxa uu sameeyay" bukhaari ayaa weriyay.

( 3 ) – qeybaha qaddarka: (A) – qaddarka guud ee waxa koonka joogo oo dhan

uu u qaddaray, waana waxa Alle ku qoray "looxul maxfuudka" inta uusan abuurin samooyinka iyo dhulka ka hor konton kun oo sano.

(B) – qaddarka ku saabsan cumriga, waana waxa ku dhacayo addoonka laga billaabo marki lagu afuufay ruuxda illaa iyo ajashiisa inta ay ka dhammaanayso.

(T) – qaddaridda sanadlaha ah, waana dhacdada dheceyso sanad walba, waxaana la qadariyaa dhacdadaas habeenka"laylatu qadri" layiraahdo

].٤:سورة الدخان، الآية[ ≈ Ω∼Ψ⊇ ⟩⊄Ω≤πΤ⊃ΤΣÿ ΘΣΡ ∴≤Τ∨Κς… ]ψ∼Ψ∇Ωš (4)† … :قال تعالى

Alle wuxuu yiri asaga oo ka hadlaya habeenkaa:"dhexdeedaa lagu kala bixiyaa amar walba oo xikmad badan "

(J)– qaddaridda maalin walba ah, waana dhacdada socoto maalin walba oo cizeyn iyo dulleyn iyo siin iyo u diidid iyo nooleyn iyo dilid iyo wixi la mida.

→ΙΣΣΤ∏ΛΩΤΤπΤ♥Ωÿ ⇑Ω∨ ℑ Ψ‹.ΩΗΤΩ∧ΘΩ♥√≅… &Ξ≥⁄ΚΚς‚≅…Ω ΘΩΡ ]ζ⌠ΤΩÿ ΩΣ∑ ℑ ξ⇐<Κ†Ω … :قال تعـالى ].٢٩:سورة الرحمن، الآية[ ≈ (29)



-116-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" waxaa weydiinayo waxa ahaaday samooyinka iyo dhulka, maalinkastana asagu sha'ni ayuu ku sugan yahay".

(4)–Caqiidada salafka ee ku sabsan qaddarka:

ALLE asaga ayaa uumay wax walba rabbina u ah, iskana leh, waxaana xaqiiqa ah inuu qoray qadarka khalqiga inta uusan ayaga abuurin ka hor, wuxuu qoray waqtiga ay dhimanayaan iyo risqigooda iyo camalkooda iyo waxa ay ku danbeyn doonaan oo liibaan ama hoog ah, wax walbana waxuu ku koobay kitaab cad, waxa uu Alla doonanana wey ahaadaan, waxa uusan dooninna ma ahaadaan, wuuna og yahay waxa horay u ahaay iyo waxa ahaanayo iyo waxaan ahaannin haduu ahaan lahaa siduu ahaan lahaa, wuuna awoodaa wax walba, wuxuuna hanuuniyaa ruuxuu doono, baadiyeeyaana kuu dono, addoomankuna waxey leeyihin doonid iyo awood ay ku sameynayaan waxa Alle awoodsiiyo, waxayna ictiqaadsanyihiin addomanku ineyan doonayn Alle in uu doono maahane

سورة العنكبوت، [ ≈...♠Ω⇑ÿΨϒΠς√≅…Ω Ν…ΣŸΩΗΤΩ– †ΩΤ⇒∼Ψ⊇ ⌠¬ΣΠς⇒ΩÿΨŸΩΤ⇒ς√ &†ΩΤ⇒ς∏Σ‰ΤΣ … :قال تعالى

].٦٩:الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:"kuwa nagu dadaalay

waxaan ku hanuuninaynaa jidadkeenna". Allana asaga ayaa abuuray addoomanka iyo

ficilladooda ayaga ayaana sameynayo si xaqiiqa ah, xujana



-117-

uguma sugnaannin Alle dushiisa waajib uu kategay ama xaaraan uu sameeyay, isakaba dhaafe Alle asaga ayay ugu sugnaatay addoomanka dushooda xujo weyn.

Waxaana bannaan inaad xujo uga dhigatid qadarka musiibooyinka, laakiin ma bannaano in xujo looga dhigto danbiyada, waxana arrinkaas daliil u ah xadiithkaan:" Muse iyo aadan ayaa dooday, markaa buu Muuse yiri: adiga aadamki danbigiisu ka soo bixiyay jannada ayaa tahay.

Aadamna wuxuu yiri: adigana muusihii Alle u dooratay risaaladiisa iyo la hadalkiisa ayaa tahay markaa baad igu eedeyneysaa amar Alle igu qadaray inta uusan khalqiga uumin, aadam ayaana muuse xujadi ka helay. muslim aya weriyay.

(5) - falalka addoomanka: afcaasha Alle koonkaan ku uumay labo ayay u kala

qey samaan: (A)– kuwa Alle ku socodsiinayo khalqigiisa, ruuxna taas

doonid iyo doorasho kuma laha, doonidda Alle uun baa iska leh, sida nooleynta iyo dilidda, iyo cudurka iyo caafimaadka.


Macnaha aayadda waxaa waaye:"Allaa idin abuuray iyo waxaad sameyneysaan ".

≈ ∅ΨϒΠς√≅… Ω⊂ς∏Ω ð‹Ω∧<√≅… Ω⟨λΩ∼Ω™<√≅…Ω ¬ΣΩΡ∏‰Ω∼Ψ√ ψΡ∇ΘΣΤÿΚς… Σ⇑Ω♥šΚς… &„Ω∧Ω … :قال تعـالى

].٢:سورة الملك، الآية[



-118-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" kii abuuray dhimashada iyo nolosha si uu idiin imtixaano: kiinnee baa camal wanaagsan"

(B) – waxa ay sameeyaan khalqiga oo doonida, waxey ku ahaatay dooniddooda iyo doorashadooda, maxaa yeelay Alle taas ayaga ayuu siiyay wuxuuna yiri:

].٢٨:سورة التكوير، الآية [≈ Ω∧Ψ√ ƒ∫:†Ω→ ⌠¬Ρ∇⇒Ψ∨ ⇐Κς… Ω¬∼Ψ⊆ΩΤπΤ♥ΩΤÿ (28)⇑ … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ki doono oo adinka idinka mid ah ha toosnaado".

].٢٩:سورة الكهف، الآية [≈ ...⊆Ω∧ς⊇ ƒ∫:†Ω→ ⇑Ψ∨Σ∼<∏ΩΤ⊇ ⇑Ω∨Ω ƒ∫:†Ω→ &⌠≤ΤΣ⊃<∇Ω∼<∏ΩΤ⇑...… :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ruuxi doono ha rumeeyo ruuxi doonana ha gaaloobo (waana handadaad ee in ay gaaloobaan looma ogola)".

Iyagana waa lagu mahdin wixi waagsan, wixii xunna waa lagu eedeeyaa, Allana kuma ciqaabayo addoomanka amar ayna doorasho ku laheyn.

].٢٩:سورة ق، الآية[ ≈ Ω∨Ω η†ΩΤ⇓Κς… ξψΗΤΠς∏ðℵ≠ΨŠ ΨŸ∼Ψ‰Ω⊕<∏ΠΨ√ (29)†:...… :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma ihi aniga mid dulmin badan addoomanka "

Insaankuna waa garanayaa farqiga u dhexeeyo doorashada iyo qasabka, tusaale ahaan: qof uga soo degay guri dushii jaranjaro, iyo qof laga soo tuuray guriga dushiisa isma lahan, oo kan hore doorasho ayuu ku sameeyay falkaas kan danbana waa lagu qasbay.



-119-

(6)– iswaafajinta uumidda Alle iyo falka addoonka:

Alle ayaa uumay addoonka iyo falalkiisa, wuxuuna u yeelay doonid iyo awood, addoonkuna asaga ayaa sameynayo falkiisa si xaqiiqa ah, hadduu rumeeyana waxuu ku rumeeyay dooniddiisa, hadduu gaaloobana wuxuu gaaloobay khiyaarkiisa, tusaalo ahaan haddaan dhahno: mirahaan geedkan ayay kasoo bexeen, abuurkaanna dhulkaan ayuu ka yimid, macneheedu waxaa waaye ayada ayuu ka sameysmay kana soo baxay, haddii aan dhahnase xag Alle ayuu ka ahaaday macnaheedu waxaa waaye Alle ayaa uumay, labadaa hadalna iskama hor imaanayaan, sidaas ayayna isku waafaqayaan sharciga iyo qaddarka.


Macnaha aayadda waxaa waaye:"Allaa idin abuuray iyo waxaad sameyneysaan ".

Πς∨ςΚ†ΩΤ⊇ ⌠⇑Ω∨ υς≠∅ςΚ… υΩ⊆ΤΠςΤ≅…Ω (5) Ω⊄ϑðŸΩ″Ω υΩ⇒πΤ♥Σ™<√≅†ΨŠ (6)† … :قـــال تعـــالىΣΣ≤ΠΨ♥ΩΤ∼Σ⇒Ω♥ΩΤ⊇ υΩ≤♥Σ∼<∏Ψ√ (7) †Πς∨Κς…Ω ?⇑Ω∨ ΩΨΨµð υΩΤ⇒πΤΤ⊕ΩΤ♠≅…Ω (8) ð‡ΠςϒΩΩ

υΩ⇒πΤ♥Σ™<√≅†ΨŠ (9) ΙΣΣ≤ΘΨ♥ΩΤ∼Σ⇒Ω♥ΩΤ⊇ υΩ≤π♥Σ⊕<∏Ψ√ (10) ≈ ]١٠-٥:سورة الليل، الآيات.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"kiise wax baxsha, cabsadana, rumeeyana tii wanaagsaneyd, waan u fududeyneynaa tan fudud, kiise bakhiilo iskuna filnaado



-120-

beeniyana tii wanaagsaneyd waxaan u fududeyneynaa tii adkeed "

(7)– waajibka addoonka dushiisa ahaaday xagga qaddarka:

waxaa waajib uga ah addoonka dhinacaa laba arrimood:

(1)-in uu Alle u kaalmeysto sameynta waxa uu karo iyo ka fogaanshaha waxa laga digay, Allana weydiisto inuu u fududeeyo kan fudud kana fogeeyo tan adag, talana saarto, magan galyeesto, ahaadana mid u baahan markuu kheyr samaynayo iyo markuu shar ka fogaanayo

ينفعك واستعن باالله ولا احرص على ما" :قال صلى االله عليه وسلمتعجز وإن أصابك شيء فلا تقل لو أني فعلت كذا لكان كذا ولكن قل قدر االله

". وماشاء فعل ، فإن لو تفتح عمل الشيطان Nabiga wuxuu yiri:ku dadaal waxa ku anfacaayo,

Allana kaalmeyso hana cajisin, haddii ay wax ku asiibaanna ha dhihin haddaan saas sameyn lahaay sidaa bey ahaan laheyd, laakiin dheh: Alle ayaa qaddaray waxa uu doonayna sameeyay, haddiina (dhihidda haddii aan saas...) waxey furtaa camalka sheydaanka"

(2)– waxaa ku waajiba inuu ku sabro qadarka murugooninna, ogaadana taasi in ay xag Alle ka ahaatay kuna raalli noqdo, ogaadana waxa asiibay ma gefi laheyn, waxa gefayna ma asiibi laheyn, Nabiga wuxuu yiri:



-121-

".واعلم أن ما أصابك لم يكن ليخطئك وما أخطأك لم يكن ليصيبك " macnihiisuna yahay:"ogow waxa ku asiibay ma ahayn

kuwa ku gefaya, waxa ku gefayna ma ahayn kuwa ku asiibo".

(8)–ku raalli noqoshada xukunka iyo qadarka:

waxaa loo baahan yahay qadarka in lagu raalli noqdo, maxaa yeelay waxey ka mid tahay ku raalli noqoshada rabbinnimada Alle, waxaana looga baahan yahay muumin walba in uu raalli ku noqdo waxa uu Alle qaddaray, maxa yeelay wax walba oo uu Alle qaddaray waa kheyr waana caddaalad iyo xikmad, qofki naftiisa ku degganaato waxi asiibay in aysan dhaafi laheyn wixi dhaafayna inaysan ku dhici laheyn, waxaa naftiisa ka baaba’ay wareer iyo noqnoqosho, waxaana noloshiisa ka dhammaaday cabsi iyo murug, oo kama murugoonayo wixi dhaafay, kamana cabsanayo mustaqbalka, sidaa ayuuna ku noqonayaa dadka kan ugu xaalad wanaagsan uguna naf wanaagsan, uguna qalbi deggan, qofki ogaadana in waqtigiisa kooban yahay risiqigiisana tirsanyahay cabsi waqtigiisa masiyaadineyso bakhiiltinnimana ma badineyso risiqiisa, wax walbana waa qoran yihiin, qofki ku samro wixi asiibo Allana denbi dhaaf u weydiisto wixi danbi ah oo uu geystay, raallina ku noqdo wixi Alle dushiisa ku qoray oo musiibaa, wuxuu kulminayaa adeecid Alle iyo ku samirka masaa'ibta



-122-

Ω∨ ð‡†Ω″ςΚ… ⇑Ψ∨ ]◊ΤΩ‰∼γ±ΘΣ∨ ‚ΠςΜΞ… Ξ⇐<′ΞΜ†ΤΤΨŠ %ϑðΨ/≅… ⇑Ω∨Ω ?⇑Ψπ∨Σÿ Ψðϑ/≅†ΨŠ ΨŸΩÿ†: … :قال تعـالى Ι&ΣΩ‰<∏ΩΤ∈ ΣϑðϑðΣ/≅…Ω ΘΞΡ∇ΨŠ ]∫πΩ→ χψ∼Ψ∏Ω∅ (11) ≈ ]١١:سورة التغابن، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:" ma asiibin musiibo idan Alle maahane , ruuxi rumeeyo Alle wuu hanuuninayaa qalbigisa, Alllena wax walba ogaal buu u leeyahay".

سـورة [ ≈ √⁄Ψιπ″≅†ΩΤ⊇ ΥφΜΞ… ΩŸ∅Ω ϑðΨ/≅… βΘ⊂Ωš ⌠≤Ψ⊃πΤ⊕ΩπΤ♠≅…Ω ð∠Ψ‰?Τ⇓ΩϒΨ … :قال تعـالى

].٥٥:غافر، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" sabar, balanta Alle

waa xaqe, dhaafIDna u weydiiso danbigaada"

(9) - Hanuunku waa labo: (1)- Hanuun tusid xaq ah iyo ku toosin, taasina

khalqiga oo dhan ayay u sugnaatay, waana tey awoodaan rususha iyo dadka raaco.

].٥٢:سورة الشورى، الآية [≈ ð∠Πς⇓ΜΞ…Ω ϖΨŸΩΤς√ υς√ΞΜ… ξ•.Ω≤γ″ ξψ∼Ψ⊆ΩΤΤ♥ΘΣ∨ (52) … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" adiga waxaad u hanuunisaa jidka toosan"

(2) – hanuunin waafajin iyo ku sugid xaqa ah, waana fadli uu ku galladeysanayo Alle addoomankiisa ka baqay, cidaan Alle aheyna ma awooddo.

≈ Ω∠Πς⇓ΜΞ… ‚Ω ΨŸςΤ ⌠⇑Ω∨ ðŒ‰ΩΤ‰šςΚ… ΘΩ⇑Ψ∇ΗΤς√Ω ϑðΩ/≅… ΨŸΩΤÿ ⇑Ω∨ &Σ∫:†Ω↑ΩΤÿ … :قال تعـالى

].٥٦:سورة القصص، الآية[



-123-

Macnaha aayadda waxaa waaye:" adiga ma hanunisid ruuxi aad doonto, laakiin Alle baa hanuuniyo ciduu doono".

(10) -iraadada (doonidda) ku jirta kitaabka Alle waa labo:

(1)- doonid kowni ah oo Alle qaddaray, waana doonid saameyneysa dhammaan waxyaabaha jooga, waxuu Alle doono way ahaadan, wuxuu dooninna ma ahaannin, waxayna laasimsanaysaa wixii Alle doonay inay dhacaan, laazimsanmayso inuu Alle jecelyahay in ay doonidda sharciga ah ku xariirsanaato mooyaane.

≈...√Ω∧ΩΤ⊇ Ψ Ξ≤ΣΤÿ ϑðΣ/≅… ⇐Κς… ΙΣΩΤÿΨŸΩΤÿ —Ω≤πΤ↑ΩΤÿ ΙΣΩ⁄ŸφΤΤ″ Ψ∃ψΗΤΩΤ∏π♠ΞΜπ„Ψ⇑ … :قال تعـالى

].١٢٥:سورة الأنعام، الآية[Macnaha aayadda waxaa waaye:"ruuxi uu doono Alle

in uu hanuuniyo wuxuu u ballaariyaa labtiisa islaamka " (2) - doonidda sharciga ah, waana tan Alle

jecelyahay raallina ka yahay, laazimna maaha inay dhacdo in ay la xariirsanaato tan kowniga ah mooyaane.

سورة [ ≈ ...…≅√>⊕ΣŸÿΞ≤ΣΤÿ ϑðΣ/≅… Σ¬Σ|ΨŠ Ω≤⌠♥Σ∼<√≅… ‚ΩΩ ΣŸÿΞ≤ΣΤÿ Σ¬Σ|ΨŠ Ω≤⌠♥Σ...… :قال تعالى

].١٨٥:البقرة، الآيةMacnaha aayadda waxaa waaye:" wuxuu idinla

doonayaa Alle fudeydka, idinlama doonayo culeyska". Doonidda kowniga ah ayaa ka guudsan midda

sharciga ah maxaa yeelay mid walba oo sharci ah waa



-124-

kowni, mid walba kown ahaan u dhacayna ma aha sharci, iimaanka abu baker –tusaala ahaan– waxa ku taxaquqay labada iraaddo.

Gaalnimada abuu jahalna waxaa laga helay tan kowniga ah bes, maxaa yeelay Alle gaalnimada raalli kama aha, mana jecla mana amrayo,iskaba dhaafe wuu necebyahay wuuna xarrimay, wixi daacada ama iimaana Alle wuu jecelyahay wuuna amrayaa qofki sameeyana wuxuu u ballan qaadayaa ajir iyo xasanaat iyo abaal marin, Allana laguma caasiyo doonid la'aantiisa, mana dhacayaan waxuusan doonin,

].٧:سورة الزمر، الآية[ ≈...…≅√>∇ΩΩ υΩ∂⌠≤ΩΤÿ ΨΨ †Ω‰Ψ⊕Ψ√ ∃Ω≤πΤ⊃Ρ‚ … :قال تعالى

Macnaha aayadda waxaa waaye:" raalli ugama ahan addoomankiisa gaalnimada "

].٢٠٥:سورة البقرة، الآية[ ≈ ΣϑðϑðΣ/≅…Ω ‚Ω ϑ⟩ˆΨ™ΣΤÿ Ω †φΤΤ♥Ω⊃<√≅… (205) … : تعالىقال

Macnaha aayadda waxaa waaye:" Alle ma jeclo fasaadka "

( 11 ) – asbaabta celiso Qadarta: Alle wuxuu u yeelay qaddarka asbaabceliso sida:

ducada, sadaqada, dawada, qadashada digtoonaanta, dhammaantoodna waa qadar iyo xukun Alle.

(12) -qaddarka waa sirta Alle ee khalqigiisa: dhihidda qadarku waa sirta Alle ee khalqigiisa waxey



-125-

ku kooban tahay dhinaca qarsoon ee qadarka, arrimahana xaqiiqadooda sida ay tahayna Alle maahane cid kale ma oga, basharkana ma daalacan karo, sida baadiyeynta, hauuninta, dilidda, nooleynt, hoojinta, siinta.

" إذا ذكر القدر فأمسكوا " :كما قال صلى االله عليه وسلمSiduu Nabiga yiriba: haddii qaddarka la sheego ka

aamusa".muslim baa weriyay. Laakiin dhinacyada kale ee qaddarka iyo

xikamooyinka laga leeyahay iyo darajaadkiisa way bannaan tahay in dadka loo caddeeyo lana ogeysiiyo sida uu nabiga yiri oo kale marki uu jibriil arkaanta iimaanka waydiiyay:

رواه مسلم" هذا جبريل أتاكم يعلمكم دينكم "Wuxuu yiri: kani waa jibriil oo idiin yimid si uu idin

baro diintiina".

(13)- xujo ka dhigashada qadarka: ogaanshihi Alle ee horreeyay ee uu ogaa waxa dhici

doona waa arrin naga qarsoon oo Alle mooyee qof kale usan ogeyn, waana ka qarson yahay mukallafiinta, qofna xujo kama dhigan karo, mana bannaano in looga tago acmaasha isku halleyn leysku halleynayo wixii uu Alle qaddaray, qaddarkuna xujo kuma ahan Alle dushiisa iyo khalqigiisaba, haddii ay baannaanaan laheyd in xujo looga dhigto qaddarka waxa la sameynayo oo ah danbiyo lama ciqaabeen ruux daalim ah, gaalna lama dileen, xadna lama oogeen, ruxna dulmi lagama qabteen, taasina waa fasaad duunyo iyo diin, oo dhibkiisu muuqdo, waxaana ku



-126-

leennahay qofka xujo ka dhiganaya qadarka: ma ogid in aad ahlu janno tahay iyo in aad ahlu naar tahay, haddii aad ogaan laheydna waxba laguma amreen waxna lagaama reebeen, laakiin shaqey, Allana wuxuu u dhawyahay inuu ku waafajiyo in aad noqoto ahlu janno, saxaabada qaar ayaa waxey dheheen marki ay maqleen axaadiithta ku saabsan qadarka:" ma aheyn mid kadadaal badan marki hore hadda " nabigana waxuu yiri marki wax laga weydiiyay xujo kadhigashada qadarta

اعملوا فكل ميسر لما خلق له فمن كان من " :قال صلى االله عليه وسلمسييسر أهل السعادة فسييسر لعمل أهل السعادة ، ومن كان من أهل الشقاوة ف

Πς∨ςΚ†ΩΤ⊇ ⌠⇑Ω∨ υς≠∅ςΚ… υΩ⊆ΤΠςΤ≅…Ω (5) Ω⊄ϑðŸΩ″Ω† … : ثم قرألعمل أهل الشقاوة ، υΩ⇒πΤ♥Σ™<√≅†ΨŠ (6) ΣΣ≤ΠΨ♥ΩΤ∼Σ⇒Ω♥ΩΤ⊇ υΩ≤♥Σ∼<∏Ψ√ (7) †Πς∨Κς…Ω ?⇑Ω∨ ΩΨΨµð υΩΤ⇒πΤΤ⊕ΩΤ♠≅…Ω

(8) ð‡ΠςϒΩΩ υΩ⇒πΤ♥Σ™<√≅†ΨŠ (9) ΙΣΣ≤ΘΨ♥ΩΤ∼Σ⇒Ω♥ΩΤ⊇ υΩ≤π♥Σ⊕<∏Ψ√ (10) ≈ ] سورة ].١٠-٥:الليل، الآيات

Macnihiisana yahay: camalfala mid walba waa loo fududeeyay wixi loo abuuray, ruuxi ahaayna ahlu liibaan waxa loo fududeynayaa camalka ahlu liibaanka, ruuxi ka mid ahaana dadka halaagmay waxaa loo fududeynayaa camalka dadka halaagmay markaa buuna akhriyay..)) aayadaha macnahooduna waa:"kiise wax baxsha, cabsadana, rumeeyana tii wanaagsaneyd, waan u fududeyneynaa tan fudud, kiise bakhiilo iskuna filnaado



-127-

beeniyana tii wanaagsaneyd waxaan u fududeyneynaa tii adkeed ".

(14)– qaadashada asbaabta: addoonka waxaa ku dhacayo waa laba arrimood, mid

xeeladi ka furan tahay, kaana kama caajisayo, iyo mid aysan xeeladi ka furrneyn, kaana kama wel welwelaayo, Alle wuu ogyahay masaa'ibta inta aysan dhicin ka hor, mana ahan cilmigiisa kan sababay dhicidda musibada ee asbaabta la xiriirta ayaa sabab u ah, haddii ay tahay sababtu gaabid ka timid dhinaca ruuxa dayacid uu dayacay asbaabti iyo wixi ka badbaadi lahaa darteed asaga ayaa lagu eedeynayaa badbaadin la'aanta naftiisa iyo inuu ka tegay asbaabti uu isku ilaalin lahaa.

Asbaab qaadashadana qadarka kama hor imaaneyso iyo talasaarashada, waaba qeyb ka mid ah, laakiin hadduu qaddarki dhaco waxaa waajib ah in raalli lagu noqdo, layiraahdana "Allaa qaddaray wuxuu doonaynna sameeyay" laakiin inta aysan dhicin ka hor waa in adoonku uu qaataa asbaabta la baneeyay ee qadarka ku celiyo qadar, anbiyadana waxey qaateen asbaabta ka ilaalineysa cadowgooda iyagoo lagu ayidayo waxyi Allena ilaalinayo, rasuulki Allana wuxuu ahaa-naxariis Alle iyo nabadi dushiisa ha ahaatee- sayidki tala saarta yaasha, mid qaadan jiray asbaabta, rabbigiisna talo saar adag tala saarajiray.

…≅√>Ν…ΘΣŸΤΤΨ∅ςΚ…Ω ¬Σς√ †ΘΩ∨ ψΣΤ⊕ς≠ΩΤ♠≅… ⇑ΨΘ∨ ω⟨ΘΩΣΤ∈ ⇔Ψ∨Ω γ•†ΩΤŠΘΨ⁄ Ξ∼Ω … :قال تعالى



-128-

φΣ‰Ψ∑⌠≤ΣΤ −ΨΨŠ ΘΩΣŸΩ∅ ϑðΨ/≅… ¬ΣΘΩΣŸΩ∅Ω ≈ ]٦٠:سورة الأنفال، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"u diyaariya ayaga waxaad kartaan oo xoog ah iyo xiridda fardaha, waxaad ku cabsi gelineysaan cadawga Alle iyo cadawgiinna ".

∨ΩΣ∑ ΨϒΠς√≅… ΩΩ⊕Ω– Σ¬Ρ∇ς√ ð≥⁄ΚΚς‚≅… ‚⊥ΣΤ√ς′ Ν…Σ↑∨≅†ΩΤ⊇ ℑ †ΩΞ‰ΨΨ†ΩΤ⇒Ω … :قال تعالى Ν…ΣΤ∏ΣΩ ⇑Ψ∨ −∃ΨΨπ∈ƒΘΞ⁄ ΨΤ∼ς√ΜΞ…Ω Σ⁄ΣΣ↑ΠΡ⇒√≅… (15) ≈ ]١٥:سورة الملك، الآية.[

Macnaha aayadda waxaa waaye:"asaga (Alle) waa kii idiinka yeelay dhulka mid sahlan ee ku socda waddooyinkiisa kana cuna quudkiisa, xaggiisaana kulmisku ahaan doonaa "

المؤمن القوي خير وأحب إلى االله من المؤمن " :قال صلى االله عليه وسلمالضعيف وفي كل خير ، احرص على ما ينفعك واستعن باالله ولاتعجز ، وإن أصابك شيء فلا تقل لو أني فعلت كذا لكان كا ولكن قل قدر االله ما شاء االله

.رواه مسلم" عمل الشيطان فعل فإن لو تفتحMacnihiisana: muminka xoogga leh ayaa ka kheyr

badan Allana ka jecel yahay midka daciifka ah, kulligoodna kheyr baa ku jira, kuna dadaal waxa ku anfacaayo, Allana kaalmeyso hana cajisin, haddii ay wax ku asiibaanna ha dhihin hadaan saas samey lahaay sidaa bey ahaan laheyd, laakiin dheh Alle ayaa qaddaray waxa uu doonayna sameeyay, haddiina(dhihidda haddii aan saas...) waxey furtaa camalka sheydaanka".



-129-

(15)– xukunka qofka inkiro qadarka: qofka inkiro qadarka wuxuu inkiray asal ka tirsan

asallada shareecada waana gaaloobay, salafka qaar ka mida baa waxey dheheen:"kula dooda "qadariyada" cilmi, hadday diidaanna waa gaaloobeen, hadday yeelaanna waa laga xujo badiyay".

(16)– miraha uu leeyahay rumeynta qadarka: Rumeynta qadarka waxey leedahay miro wanaagsan

iyo raad fiican, kulana soonoqoneyso ruuxa iyo mujtamaca wanaag, waxana ka mid ah:

(A) – wuxuu dhalayaa cibaadooyin wanaagsan, sida: u kali yeelidda Alle, talasaaarashadiisa, cabsidiisa, rajeyntiisa, malada oo lagu wanaajiyo, samir iy dul qaadasho, la diriridda quusashada, Alle oo lagu raalli noqdo, Alle kaliya in lagu shukriyo, in lagu farxo fadligiisa iyo naxariistiisa, iyo in loo jajabnaado, kibirka iyo isla weyninkana laga tago, iyo in wax lagu baxsho wajiyada kheyrka oo dhan kalsooni lagu kalsoon yahay Alle darteed, geesinnimo, qanaaco, naf sarreysa, himma dheerid, dadaal, dhexdhexaadnimo ladnaanta iyo dhibkaba, ka nabad gelid xasadka, caqliga oo laga xoreeyo khuraafaadka iyo baadilka, deggenaashaha qalbiga iyo raaxada nafta.

(B)– Qofka qaddarta rumeeyo noloshiisa waxey ku soconeysaa dariiq toosan, oo nicmana ma kibrineyso musiibadana ma quusineyso, wuxuuna yaqiin sanayaa wixi asiibay oo dhib ah in ay tahay wax Alle u qoray ebtelo



-130-

awgeed, mana murugoonayo ee wuu sabrayaa. (T)–wuxuu ka ilaalinayaa asbaabta baadida, iyo

khaatimo xumida, maxaa yeelay qadarka waxuu dhalinayaa in uu ku dadaalo toosnaanta, wanaagana badiyo, macsidana ka fogaado iyo waxa halligayo.

(J) – muuminiinta wuxuu sabab ugu noqdaa in ay uga hortagaan waxyaabaha adadag iyo musiibada, qalbi sugan iyo yaqiin dhammeystiran iyada oo asbaabtana la qaadanayo.

عجبا لأمر المؤمن إن أمره كله خير وليس " :قال صلى االله عليه وسلمضراء لذلك إلا للمؤمن ، إن أصابته سراء شكر فكان خيرا له ، وإن أصابته

.رواه مسلم" صبر فكان خيرا له Nabiga wuxuu yiri: layaab waxaa leh arrinka

muminka, arrinkiisa oo dhan waa kheyr, kaasna malaha muuminka cidaan aheyn, hadday asiibto ladnaan wuu mahdiyaa kheyr baana u ahaaday, haddii ay dhibaato heshana wuu samraa sidaana kheyr ayaa ugu sugnaaday "

muslim ayaa weriyay.



-131-

Tusmada kitaabka Horudhac .....................................................................2 ARKAANTA IIMAANKA .............................................4 Rukniga koowaad:Rumeynta Alle caza wajalla...........9

(1)-xaqiijintiisa: .......................................................9 ( 2) – caddeynta cibaadada: .....................................24 (3)– adillada kalinimada alle: ..................................28

Rukniga labaad Rumeynta malaa'ikta .....................33 (KOW) caddeyntiisa: .............................................33 (LABO)- sida loo rumeynayo malaa'ikta: .................35 sida loo rumeynayo malaa’ikta: ...............................35 (SADDEX)- magacda malaa’ikta: ...........................39 (AFAAR)- tilmaanta malaa’ikta: .............................39 ( SHAN )-acmaasha malaa’ikta ay qabato:...........................42 (LIX) -xuquuqda ey malaaikta ku leeyihiin bani'aadanka:.........................................................44 Miraha laga helayo rumeynta malaa’ikta ..................44

Rukniga saddexaad Rumeynta kutubta ...................46 (1)- xaqiiqada rumeynta kutubta: .............................47 (2)- Xukunka rumeynta kutubta:..............................48 (3)- baahida ay u qabaan dadka soo dejinta kutubta iyo xikmadda ku jirta soo dejinteeda: ............................49 (4)- sida loo rumeynayo kutubta: .............................50 (5) - aqbalidda akhbaarta kutubti hare: ....................52 (6)–kutubta samaawiga ah oo ku soo aroortay quraanka iyo sunnada, waa:- .................................................53

Rukniga afaraad Rumeynta rususha...............................59 (1)- Rumeynta rususha nabadgelyo dushooda ha



-132-

ahaatee: ................................................................59 (2) – xaqiiqada nabinnimada: ..................................61 (3)– xikmada laga leeyahay diridda rususha:..................61 (4) – shaqooyinka rususha:......................................64 (5)– islaamka waa diinka rususha oo dhan: ...........................65 (6)– rusushu waa bashar mana oga qeybka: ..................66 (7) – dhowrsanaanta rususha: ..................................67 (8)– Tirada anbiyada iyo rususha iyo kuwa ugu fadliga badan:...................................................................69 (9) – mucjisaadka nabiyada:....................................73 (10)–Rumeynta nabinnimada nabigeenna muxammad naxariis Alle iyo nabad gelyo dushiisa ha ahaatee:...................................74

Rukniga shanaad Rumeynta maalinta aakhiro .........84 (1)- rumeynta maalinta akhiro: ................................84 (2)– sida loo rumeynayo maalinta aakhiro: ...........................90 (3)– miraha laga helayo rumeynta maalinta aakhiro:............... 111

Rukniga lixaad Rumeynta qaddarka...................... 112 (1)–Caddeynta qadarka iyo ahammiyadda ay rumeyntiisa leedahay:.......................................................................... 112 (2) - darajooyinka qadarka: ................................... 113 ( 3 ) – qeybaha qaddarka:...................................... 115 (4)–Caqiidada salafka ee ku sabsan qaddarka:......... 116 (5) - falalka addoomanka: .................................... 117 (6)– iswaafajinta uumidda Alle iyo falka addoonka: 119 (7)– waajibka addoonka dushiisa ahaaday xagga qaddarka: ............................................................ 120 (8)–ku raalli noqoshada xukunka iyo qadarka: ........ 121 (9) - Hanuunku waa labo: .................................... 122



-133-

(10) -iraadada (doonidda) ku jirta kitaabka Alle waa labo: ................................................................... 123 ( 11 ) – asbaabta celiso Qadarta: ............................ 124 (12) -qaddarka waa sirta Alle ee khalqigiisa:........................ 124 (13)- xujo ka dhigashada qadarka: ......................... 125 (14)– qaadashada asbaabta: ................................... 127 (15)– xukunka qofka inkiro qadarka:...................... 129 (16)– miraha uu leeyahay rumeynta qadarka: ...................... 129



-134-

أركان الإيمانأركان الإيمان

باللغة الصومالیة



Documents

Waxaa tarjamay/ Cabulqaadir xusseen dhuxulow · 2016. 5. 29. · eheyn, mana bannaano in loo tiiriyo ama loo sugo wax ka PDF created with pdfFactory trial version mid ah falalkiisa