Wat percepties van ouders over opvoeden ons kunnen leren...

Karla Van Leeuwen

Onderzoekseenheid Gezins- en orthopedagogiek

15 November 2019

Opvoeden is complex ...

Gedrag

Betekenis

• Cognitief

• Affectief

• Conatief

... niet altijd zichtbaar ...

Model ‘Determinanten van opvoeding’ (Belsky, 1984) aangepast door Taraban & Shaw (2018)

... en meervoudig gedetermineerd

Recente cijfers over opvoeding: De gezinsenquête 2016

• Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin

• Schriftelijke enquête bij gezinnen uit Vlaanderen of Brussels Hoofdstedelijk

Gewest, met minstens één kind jonger dan 25 jaar

• selectie gebaseerd op Rijksregister

• basissteekproef + niet-EU-gezinnen (buitenlandse herkomst indien ofwel zelf een

buitenlandse huidige nationaliteit of geboortenationaliteit, ofwel indien minstens één

van de ouders een niet-Belgische geboortenationaliteit)

• na datacleaning basissteekproef (n = 2189) + uitbreiding niet-EU-gezinnen (n = 494)

• Resultaten zijn gewogen pecentages zodat ze representatief zijn voor de

populatie van gezinnen met min. 1 kind jonger van 25 jaar voor de

kenmerken geslacht, leeftijd en herkomst

Opvoedingsgedrag

Wat doen ouders in de opvoeding?

• Ouders met kind tussen 4 en 18 jaar (n = 1098)

• Verkorte Schaal voor Ouderlijk Gedrag: 5 opvoedingsdimensies

• Resultaten tonen veel positief opvoedingsgedrag

• maar in vergelijking met normgroep rapporteert

• 20% minder dan gemiddeld positieve betrokkenheid; 11% uitgesproken minder

• 10% minder dan gemiddeld regels aanleren; 3,5% zeer weinig

• 2,6% meer dan gemiddeld materieel belonen

• 15% meer dan gemiddeld straffen; 4,2% uitgesproken meer

• 6% meer dan gemiddeld fysiek straffen, bij 2,4% uitgesproken meer

Opvoedingsgedrag van ouders (Gezinsenquête)

Betekenis opvoeding

Opvoedingsdoelen: wat vinden ouders

belangrijk?

De meeste mensen willen dat hun kinderen gelukkig zijn. Met welke

andere doelen voedt u uw kind(eren) nog op? Kies de drie doelen die u

zelf het belangrijkst vindt in de opvoeding.

Tik op een doel en de pijltjes om het doel meer prioritair te maken.

Vergeet niet op submit te klikken om je antwoord te tonen.

1. Respect hebben voor andere mensen

58,6%

2. Gevoel voor verantwoordelijkheid hebben

48,5%

3. Voor zichzelf kunnen opkomen

43,2%

Top 3 Opvoedingsdoelen (Gezinsenquête)

Verschillen in opvoedingsdoelen naar achtergrondkenmerkenOpvoedingsdoelen % ouders dat

opvoedingsdoel

vermeldt in top 3

Moeder (M)

versus

vader (V)

België/EU

versus

niet EU

Respect hebben voor andere mensen 58,6 M > V

Gevoel voor verantwoordelijkheid hebben 48,5

Voor zichzelf kunnen opkomen 43,2 B/EU > niet EU

Hun eigen doelen nastreven 30,5 B/EU > niet EU

Goed opgeleid zijn 28,8 V > M niet EU > B/EU

Zich correct of gepast gedragen 28,3 niet EU > B/EU

Zelfstandig kunnen oordelen 24,2 V > M B/EU > niet EU

Rekening houden met anderen 13,1

Verdraagzaam zijn 10,4

IJverig en ambitieus zijn 10,4 V > M niet EU > B/EU

Andere 2,9

Betekenis opvoeding

Hoe beleven ouders het opvoeden?

(denken, voelen)

• Perceptions of Parenting Inventory (Lawson, 2004)

• Verrijking:

• Meeste ouders vinden opvoeding verrijkend

• Isolatie:

• 35% rapporteert minder tijd te hebben om te doen wat men graag doet

• 19,7% ziet een beperking van de tijd met de partner, 13% een beperking van de

tijd met vrienden

• 19,8% rapporteert spanningen in de relatie met de partner door het opvoeden

• Kost:

• 3 op 4 vindt kinderen grootbrengen financieel zwaar

• 55% maakt zich zorgen over toekomst kind

• 1 op 5 vindt opvoeden emotioneel uitputtend

• bijna 1 op 4 vindt opvoeden lichamelijk uitputtend

Hoe ervaren ouders het opvoeden? (Gezinsenquête)

• Significant verschil tussen mannen en vrouwen voor verrijking (♀ > ♂) en

kost (♀ > ♂)

• Gezinnen uit niet-EU landen rapporteren sign. meer verrijking dan gezinnen

uit EU-landen

• Alleenstaande ouders rapporteren sign. meer kost dan koppels

• Bij zeer jonge kinderen ervaren ouders het meest verrijking, maar ook het

meest kost en isolatie

Verschillen in opvoedingsbeleving naar achtergrondkenmerken

Ervaren ouders opvoeden als belastend? (Gezinsenquête)

• 94% vindt zichzelf in staat om te zorgen voor de kinderen

• 1 op 3 vindt ouderschap moeilijker dan verwacht

• 1 op 4 zegt soms kind niet in de hand te hebben

• 6,5% heeft vaak het gevoel de opvoeding niet aan te kunnen

• niet-EU ouders rapporteren sign. minder opvoedingsbelasting dan EU-

ouders

• alleenstaande ouders rapporteren sign. meer opvoedingsbelasting dan

koppels

• Hoe schat jij de prevalentie in van vragen en zorgen bij ouders over de

opvoeding van het kind, het laatste jaar?

• meerkeuzevraag

Heeft u het afgelopen jaar vragen of

zorgen gehad over de opvoeding van

uw kind(eren)?

n = 2580

Prevalentie vragen en zorgen over opvoeding? (Gezinsenquête)

Verschillen in vragen en zorgen naar achtergrondkenmerken

• Vaders rapporteren sign. minder vragen of zorgen dan moeders

• niet-EU ouders sign. minder dan EU-ouders

• alleenstaande ouders meer dan koppels

• Meerdere thema’s mogelijk

• 19,3% 1 thema

• 25,2% 2 thema’s

• 20,3% 3 thema’s

• 35,2% > 3 thema’s

Thema’s waarover ouders vragen hebben bij de opvoeding van hun kind(eren) (Gezinsenquête)

• Thema’s door minder dan 10% van

de ouders genoemd

• Vier grote thema’s

• de aanpak van de opvoeding en het ouderschap in het algemeen

• het omgaan met moeilijk gedrag van kinderen

• sociaal-emotionele problemen van het kind

• school

Waarover hebben ouders vragen of zorgen?

Welke opvoedingsvragen hebben ouders met een migratiegeschiedenis? (EXPOO, 2012)

• Vaak dezelfde vragen als ouders zonder migratiegeschiedenis!

• Specifieke vragen

• Van opvoeden tussen twee culturen ... tot radicalisering

• Religie

• Controle

• Hoe communiceren met kinderen en jongeren

• School

• Toekomst van de kinderen (werk, discriminatie)

Opvoedingsondersteuning

Behoefte aan & gebruik van ondersteuning

Opvoedingsondersteuning

• “…op intentionele wijze steun bieden aan ouders (c.q. ouderfiguren) bij hun

opdracht en taak als opvoeders” (Vandemeulebroecke e.a., 2004)

• Functies

• informatie en voorlichting voorzien over de ontwikkeling en opvoeding van kinderen

(opvoeders ‘verrijken’)

• bieden van pedagogische advisering en lichte pedagogische hulp

• signaleren van opvoedproblemen, het vroegtijdig onderkennen hiervan, het verwijzen

en toeleiden

• voorzien van sociale, emotionele en praktische steun aan ouders bij de opvoeding

• ...

Werkingsprincipes opvoedingsondersteuning

• Ondersteuning afstemmen op vragen of zorgen bij het dagelijks opvoeden

• Werken vanuit een groeimodel

• Vraaggestuurd werken: bottom-upstrategie of ‘werken op maat’

• Ruim en gedifferentieerd aanbod, rechtstreeks en vrijwillig toegankelijk voor

alle opvoeders

• Empowerment is streefdoel

• Dialoog over opvoeding met en tussen opvoeders bevorderen

• Maatschappelijke knelpunten en noden signaleren aan het beleid

• In eerste instantie zoekt men bij

zorgen of vragen bij de opvoeding

• steun in de directe, persoonlijke

omgeving en netwerk

• een luisterend oor, een

steunende schouder, ...

Welke opvoedingsondersteuning wensen ouders?

• pas in tweede instantie advies en hulp bij hun probleem

• iemand te treffen waarin ze vertrouwen (kunnen) stellen

• zonder afspraak binnen te kunnen komen (fysiek of virtueel) voor hulp of

advies op tijden die passen in het gezinsritme; liefst zonder registratie

• over alle opvoedonderwerpen te mogen praten

• de professional te kunnen treffen op een voor hen bekende locatie

(consultatiebureau, school)

• een professional die goed luistert, de ouders serieus neemt en niet betuttelt

• professionals die oog hebben voor de cultuur van de ouders en de weg

naar goede hulp goed kennen

• Een interactieve website, maar ook optie van persoonlijke gesprek

Ouders verwachten...

• Bijna 4 op 10 heeft ooit gebruik

gemaakt van hulp, steun, advies van

een deskundige bij de opvoeding

• Vrouwen (43,4%) significant meer dan

mannen (34,7%)

• Niet-EU ouders (29,3%) rapporteren

sign. minder gebruik van

opvoedingsondersteuning dan EU-

ouders (41,2%)

• Alleenstaande ouders sign. meer dan

koppels

• Mate van zorgen gekoppeld aan

gebruik van hulp (ja/nee)

Maken ouders gebruik van advies, steun of hulp van deskundigen bij de opvoeding? (Gezinsenquête)

• geen behoefte, voldoende hulp van familie en vrienden, het zelf willen

oplossen

• voldoende informatie vinden in boeken, folders, op websites

• zelden:

• het aanbod niet kennen

• niet geloven dat men zou kunnen helpen

• te duur

• een familielid (partner, kind) wil het niet

• stap niet durven zetten of bang voor mening van anderen

Redenen om geen beroep te doen op opvoedingsondersteuning door professionals

... specifiek voor gezinnen met een migratiegeschiedenis (EXPOO)

• Taalproblemen

• Schaamte

• Bij zichzelf weinig invloed zien

• Problemen niet (h)erkennen of vragen niet problematisch genoeg vinden

• Wantrouwen

• Weerstand vanuit de omgeving

• Het aanbod niet kennen

• Praktische belemmeringen

• Meerdere antwoorden mogelijk

• 47% 1 deskundige

• 33,3% 2 deskundigen

• 14% 3 deskundigen

• 5% 4 deskundigen

• Leeftijdsafhankelijk

Wie wordt door ouders geraadpleegd bij vragen of problemen bij de opvoeding? (Gezinsenquête)

Raadpleging deskundigen voor vragen of problemen bij opvoeding volgens leeftijd oudste kind (Gezinsenquête)

Voelen ouders zich geholpen door de opvoedingsondersteuning? (Gezinsenquête)

Aanbod opvoedingsondersteuning

Preventieve gezinsondersteuning (Kind en Gezin)

• EXPOO

• www.expoo.be

• www.groeimee.be

• Opvoedingsondersteuning via: Aanbod informatiemateriaal; Huisbezoeken

en consultaties; Spreekuur opvoedingsondersteuning; Prenataal aanbod;

Triple P, Stop 4-7

• Aanbod opvoedingsondersteuning binnen Huizen van het Kind,

Opvoedingswinkels, Opvoedingslijn, Centra voor Kinderzorg en

Gezinsondersteuning, Inloopteams, Domo, ...

Huizen van het Kind

• Drie pijlers• Preventieve gezinsondersteuning• Opvoedingsondersteuning• Activiteiten ter bevordering van ontmoeting

• (Inter-)gemeentelijk of stedelijk samenwerkingsverband tussen

• Consultatiebureau Kind en Gezin, Centrum Algemeen Welzijnswerk, OCMW, Centrum

voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning, Centrum Leerlingbegeleiding, Gezinsbond,

huisartsen, Inloopteams, Kinderopvang, Organisaties vrije tijd, socio-cultureel werk,

speel-o-theek, verenigingen, kraamzorg, enz.

• www.huizenvanhetkind.be – voorbeelden:• www.leuven.be/huisvanhetkind

• www.campuso3.be

Opvoedingswinkels en Opvoedingslijn

• Opvoedingswinkels• 19 opvoedingswinkels in Vlaanderen en Brussel

• Maken deel uit van het aanbod van een Huis van het Kind

• Bieden opvoedingsondersteuning aan ouders en andere

opvoedingsverantwoordelijken met kinderen van 0 tot 24 jaar

• Via: onthaal, voorlichting, vorming, training, individuele ondersteuning, en

groepsgerichte activiteiten (om sociale netwerken te verstevigen)

• Opvoedingslijn: 078/15 00 10

• Interventie georganiseerd door Campus O3 Genk (Huis v.h. Kind)

• Doel: preventie van probleemgedrag bij 8-16-jarigen via

opvoedingsondersteuning

• Focus op jongeren, ouders én school

• Interventiestudie (veranderingsonderzoek met pre-post design)

• jongeren ervaren meer welbevinden op school, minder stress en meer sociale

competenties

• meest positieve effecten gerapporteerd door ouders (oa. relatie met school, omgang

kind, meer controle ervaren, minder stress, sociale competenties jongere), minst door

school

Pedagogische Trajecten (PeTra)

Samen sterker Terug Op Pad: Stop 4-7

• Multi-modaal en ecologisch programma voor kinderen (4 jaar-

7jaar11maanden) met (ernstige) gedragsproblemen

• Intakefase

• Groepstraining (10 weken)

• sociale vaardigheidstraining voor kinderen

• oudertraining

• leerkrachttraining

• Individuele ondersteuning (3 maanden) van kind, gezin en klas

• http://www.stop4-7.be/

• Om te begrijpen wat ouders doen in de opvoeding, moeten we ook de

betekenis van hun opvoeden (voelen, denken) erkennen

• Er zijn meer ouders met vragen en zorgen over de opvoeding dan ouders

zonder vragen en zorgen over de opvoeding

• Bij opvoedingsvragen willen ouders liefst steun van bekenden

• Niet alle ouders met vragen of zorgen in de opvoeding maken gebruik van

professionele hulp

• School en CLB zijn belangrijke spelers bij opvoedingsondersteuning

• Reflectie: worden alle kansen benut?

• De houding van de professional in opvoedingsondersteuning is cruciaal

Take home message

Opvoeding & Autisme

Inspiratiegids voor ouders van kinderen met

ASS, gericht op doen, denken en voelen in

de het opvoeden

Integratie van bevindingen uit

wetenschappelijk onderzoek, gesprekken

met ouders en hulpverleners over opvoeden

van kinderen met autisme

https://www.acco.be/nl-

be/items/9789463447850/Opvoeden-en-

autisme

• Bastaits, K., Van Leeuwen, K. & Travers, N. (2018) Gezinsenquête 2016: Kindgedrag en opvoedingsgedrag:

sterktes en moeilijkheden. Gezinnen in Vlaanderen over kindgedrag, opvoedingsgedrag en de sterktes en

eventuele moeilijkheden hierbij. www.gezinsenquête.be

• EXPOO (2011). Hebben ouders behoefte aan opvoedingsondersteuning? http://www.expoo.be/behoeften-van-

ouders-inzake-opvoedingsondersteuning

• EXPOO (2012). Themabundel: Opvoeding en opvoedingsondersteuning bij gezinnen met een

migratiegeschiedenis. http://www.expoo.be/opvoeding-en-opvoedingsondersteuning-bij-gezinnen-met-een-

migratiegeschiedenis

• EXPOO (2015). Dossier radicalisering.

https://www.expoo.be/sites/default/files/atoms/files/dossier_radicalisering_-_expoo.pdf

• Lacluyse, K., Van Leeuwen, K., & Provinciaal Steunpunt Opvoedingsondersteuning Limburg (2013).

Ouderintervisie als methodiek voor opvoedingsondersteuning: Een verkennend onderzoek naar de effecten en de

tevredenheid bij ouders en begeleiders. Onderzoeksrapport, KU Leuven.

• Oudhof, M., de Wolff, M. S., de Ruiter, M., Kamphuis, M., L’Hoir, M. P., & Prinsen, B. (2013).

Opvoedingsondersteuning voor hulp bij opvoedingsvragen en lichte opvoedproblemen. Utrecht: Nederlands

Centrum Jeugdgezondheid (NCJ).

Referenties (1)

• Plucieniczak, I. (2019). Pedagogische Trajecten Een veranderingsonderzoek naar een interventie voor kinderen

en adolescenten, ouders en school. Masterproef KU Leuven, promotor K. Van Leeuwen

• Taraban, L., & Shaw, D. S. (2018). Parenting in context: Revisiting Belsky’s classic process of parenting model in

early childhood. Developmental Review, 48, 55-81.

• Vancoppenolle, D., & Dupont, G. (2018). Gezinsenquête 2016: Opvoeding en opvoedingsondersteuning. Wat

vinden gezinnen belangrijk in de opvoeding van hun kinderen, hoe beleven ze het opvoeden, welke vragen en

zorgen hebben ze en maken ze gebruik van opvoedingsondersteuning. www.gezinsenquête.be.

• Vandemeulebroecke, L. & De Munter, A. (Red.) (2004). Opvoedingsondersteuning: Visie en kwaliteit. Studia

Paedagogica, volume 39. Universitaire Pers Leuven.

• Van Leeuwen, K., Vermulst, A., Kroes, G., De Meyer, R., & Veerman, J. W. (2018). Handleiding VSOG. Verkorte

Schaal voor Ouderlijk Gedrag. Praktikon BV: Nijmegen, The Netherlands. https://www.praktikon.nl/wat-we-

doen/vragenlijsten

Referenties (2)